Bydgoszcz, 19.05.

2021

„Metody rozwiązywania kratownic statycznie

wyznaczalnych i niewyznaczalnych”

Opracowała:
Dominika Kulawik
4N111L – BO
1.0. Wiadomości wstępne
 Kratownice są to sztywne, złożone układy prętowe, połączone między sobą
przegubowymi węzłami. Składowymi elementami kratownicy są pręty
zewnętrzne ograniczające kratownice od góry i od dołu, czyli pas górny i dolny.
Pasy te są połączone pionowo prętami, które nazywamy słupkami lub
wieszakami, jak również prętami pochyłymi, czyli krzyżulcami.
Jeżeli wszystkie węzły kratownicy i obciążające je siły leżą w jednej płaszczyźnie
to mówimy o kratownicy płaskiej, w przeciwnym wypadku jest to układ
przestrzenny.

2.0. Założenia
W schematach statycznych większości stosowanych w praktyce kratownic,
zakłada się, że obciążenia zewnętrzne (łącznie z ciężarem własnym) działające
na układ, przyłożone są w węzłach w postaci siły skupionej. Dzięki czemu, w
prętach kratownicy powstają siły podłużne, stałe na całej jego długości.
Osie prętów, które schodzą się w węzłach kratownicy przecinają się w jednym
punkcie – środku przegubu. W rzeczywistości założenie idealnego przegubu nie
istnieje. Jako połączenia prętów stosuję się spoiny, nity (w konstrukcjach
metalowych), albo połączenia ciesielskie, gwoździe, śruby (w konstrukcjach
drewnianych), które powodują dodatkowe naprężenia w prętach, są one jednak
drugorzędne.

3.0. Statyczna wyznaczalność

Rozważając dowolny węzeł kratownicy, który wycinamy z układu, można
stwierdzić, że posiada zbieżny układ sił. Każdy taki węzeł według założeń musi
spełniać równania równowagi. W płaskich układach kratownic powstają dwa
równania: sumy rzutów sił na oś poziomą oraz pionową (ΣPx = 0; ΣPy= 0). W
kratownicy o liczbie węzłów w można zapisać 2w równań równowagi. Z danych
równań wyznaczamy siły podłużne we wszystkich p prętach oraz r składowych
reakcji podpór. Otrzymujemy przez to wzór, który pozwala nam określić, czy
układ jest statycznie wyznaczalny.

n = p - 2w + r
a) n= 0 – układ statycznie wyznaczalny
b) n> 0 – układ statycznie niewyznaczalny (przesztywniony)
c) n< 0 – układ geometrycznie zmienny
Dodatkowo należy sprawdzić, czy sposób połączenia kratownic zapewnia jej
geometryczną niezmienność.

4.0. Pręty zerowe

W obliczeniach pomocne jest określenie prętów zerowych, czyli takich w
których siły przekrojowe równają się zero. Wyróżniamy trzy sytuacje, w których
w szybki sposób możemy rozpoznać pręty zerowe.
- w węźle nieobciążonym siłą zewnętrzną, w którym schodzą się dwa pręty, oba
pręty są zerowe,
- w węźle, w którym schodzą się dwa pręty, a obciążenie zewnętrzne jest
równoległe do jednego z prętów, drugi pręt jest zerowy,
- w węźle nieobciążonym siłą zewnętrzną, w którym schodzą się trzy pręty, a
dwa z nich są równoległe, trzeci pręt jest zerowy.

5.0. Rozwiązanie kratownicy

Rozwiązywanie kratownic polega na wyznaczeniu sił podporowych (biernych)
oraz sił przekrojowych każdego pręta kratownicy – ściskających lub
rozciągających. Przyjęto, że siły rozciągające są określane jako dodatnie, a
ściskające jako ujemne. W węźle w wyniku oddziaływanie pręta powstaje siła o
tej samej wartości i o przeciwnym zwrocie.

6.0. Metody rozwiązywania kratownic statycznie wyznaczalnych

Wyznaczenie sił wewnętrznych w prętach kratownicy wyznacza się tak jak w
innych układach prętowych statycznie wyznaczalnych. Wyróżniamy
następujące metody:
1) analityczne
- Metoda równoważenia węzłów
 - Metoda Rittera
- Metoda Henneberga
2) wykreślne
- Metoda Cremony
- Metoda Culmanna

6.1.Metoda równoważenia węzłów

Polega na układaniu równań równowagi dla każdego wyciętego myślowego
węzła kratownicy. Rozpatrując równowagę węzła nie wyliczamy bezpośrednio
reakcji i sił przekrojowych.
Procedura:
1. Wyznaczamy siły podporowe w całej kratownicy.
2. W myślowo wyciętych węzłach kratownicy należy ułożyć po dwa warunki
równowagi ΣPx= 0, ΣPy= 0, zakładając odpowiednie zwroty sił.
3. Po zapisaniu wszystkich równań otrzymujemy układ równań, z którego
wyznaczamy siły.
Jest to najpowszechniej stosowana metoda obliczeń, wykorzystywana również
w programach komputerowych. Jest ona jednak pracochłonna.

6.2. Metoda Rittera

Metoda Rittera polega na wyodrębnianiu odpowiednich części kratownicy i
wyznaczeniu sił działających na pręty na podstawie równań równowagi.
Odpowiednie części kratownicy wyznacza się sprawdzając możliwość
przeprowadzenia przekroju przez trzy nie przecinające się w jednym punkcie
pręty. Metodę można stosować również, gdy przekrój przechodzi więcej niż
przez trzy pręty, jeżeli jest spełniony jeden z trzech warunków:
- linie działania sił we wszystkich prętach z wyjątkiem jednej przecinają się w
jednym punkcie,
- tylko w trzech z przeciętych prętów występują siły nieznane,
- spośród n przeciętych prętów n-3 prętów przeciętych jest parzystą liczbą razy
Procedura:
1. Wyznaczenie sił biernych działających na układ
2. Przecięcie trzech interesujących nas prętów. Odrzucamy jedną z części
kratownicy i zakładamy, że trzy przecięte pręty są rozciągane.
3. Dla tych sił i obciążenia zewnętrznego układamy warunki równowagi, które
mają postać ΣPx= 0, ΣPy= 0; ΣM= 0, otrzymując układ trzech równań z trzema
niewiadomymi. Układając trzy równania sumy momentów względem punktów
Ritterowskich (punkty leżące na przecięciu dwóch spośród trzech prętów, przez
które prowadziliśmy przekrój) otrzymujemy trzy równania, każde z jedną
niewiadomą.
4. Z danych warunków równowagi obliczamy siły występujące w prętach.
Metoda Rittera ma dwie podstawowe zalety. Pozwala obliczać siły w prętach w
dowolnej kolejności oraz umożliwia wyznaczenie sił z równania o jednej
niewiadomej.

6.3. Metoda Henneberga

Metoda Henneberga (metoda wymiany prętów) polega na przekształcaniu
kratownicy, czyli usuwanie odpowiednich prętów. Obciążenia, które
występowały na usuniętych prętach należy zastąpić w taki sposób, aby
oddziaływały na pozostałą część kratownicy. W przekształconej kratownicy
należy oprócz obciążeń zastępczych uwzględnić pozostałe oddziaływania.
Procedura:
1. Usunięcie prętów i wstawienie ich w takie miejsce, żeby układ był łatwiejszy
do rozwiązania. Oddziaływania na usunięte pręty traktujemy jako dodatkowe
obciążenie w postaci sił o nieznanych składowych, zaczepionych w węzłach, z
którymi połączone były końce usuniętych prętów.
2. Rozwiązujemy przekształconą kratownicę oddzielnie dla danego obciążenia
oraz sił jednostkowych (zastępcze oddziaływania prętów).
 3. Siły osiowe w prętach przekształconej kratownicy obliczamy wykorzystując
zasadę superpozycji:
Si= Sip + ΣSikXk
gdzie
Si – siła w pręcie i danej kratownicy
Sip – siła w pręcie i kratownicy przekształconej, wywołana obciążeniem
zewnętrznym,
Sik – siła w pręcie i kratownicy przekształconej, wywołana działaniem siły
jednostkowej odpowiadającej oddziaływaniem na usunięty pręt na pozostałą
część kratownicy.
4. Przyrównujemy siły Si do zera w prętach, które modyfikowaliśmy, a więc
nieznane nam siły otrzymujemy rozwiązując układ równań.
Sn = Snp + Sn1X1 + Sn2X2 + …+ SnnXn = 0

6.4. Metoda Cremony

Metoda ta jest wykreślnym odpowiednikiem metody równoważenia węzłów.
Wycięty myślowo węzeł kratownicy pozostaje w równowadze w skutek
działania zbieżnego układu sił. Zamknięcie się wieloboku sił przekrojowych i
zewnętrznych działających na dany węzeł jest graficznym warunkiem
równowagi takiego układu.
Procedura:
1. Wyznaczenie sił podporowych i oznaczenia poszczególnych pól literami
alfabetu.
2. Rysujemy wielobok sił zewnętrznych korzystając z odpowiedniej skali.
Zasada jest umieszczanie sił w kolejności, w jakiej napotykamy je obiegając
węzeł w danej kolejności.
3. Wyrysowanie planu Cremony na wieloboku sił zewnętrznych obchodząc po
kolei wszystkie węzły kratownicy ustalamy siły przekrojowe.
 Metoda ta ma ograniczone zastosowanie, w kratownicy musi występować
przynajmniej jeden węzeł, w którym schodzą się dwa pręty, od którego można
zacząć budowę planu sił.

6.5. Metoda Culmanna

Graficzny odpowiednik metody Rittera, pozwala na określenie sił w
określonych prętach kratownicy. Polega na wyodrębnianiu takich części
kratownicy, w których oprócz wypadkowej sił zewnętrznych znajdują się:
1) trzy siły o nieznanych wartościach i zwrotach, lecz o znanych liniach działania
nie przecinających się w jednym punkcie,
2) dowolnie wiele sił, z których wszystkie, z wyjątkiem jednej, stanowią układ
zbieżny.
W danych częściach kratownicy wykorzystujemy geometryczne oznaki
równowagi.
Procedura:
1. Wyznaczenie wypadkowej sił zewnętrznych (wielobok sił albo wielobok
sznurowy).
2. Określenie prostej Culmanna, czyli prostej przechodzącej przez dwa punkty
powstałe z przecięcia się dwóch sił w prętach kratownicy oraz siły w pręcie i
wypadkowej w rozpatrywanej części kratownicy.
3. Wyznaczenie sił, które wraz z wypadkową tworzą zbieżny układ sił, będący w
równowadze. Zamknięty wielobok sił o zgodnym obiegu zwrotów jest
rozwiązaniem zadanie.
Metoda Culmanna jest pomocna, gdy zbudowanie planu Cremony jest
utrudnione.
7.0. Metody rozwiązywania kratownic statycznie niewyznaczalnych.
Kratownice statycznie niewyznaczalne możemy obliczyć korzystając z metody
sił, która jest stosowana również dla innych ustrojów prętowych statycznie
niewyznaczalnych.
Procedura:
1. Tworzymy układ podstawowy, usuwając nadliczbowe pręty lub składowe
reakcji podporowych.
2. Obciążenie układu podstawowego siłami zewnętrznymi oraz odpowiednimi
obciążeniami jednostkowymi.
3. Sporządzamy układ równań kanonicznych metody sił
X1δn1 + X2δn2 + … + Xnδnn + δnP = 0
przy czym występujące w nich całki zastępuję się sumami:
n
NmiNmk
δik = ∑ l
m=1 EmAm m
n
NmiNmP
δiP = ∑ l
m=1 EmAm m

gdzie
Nmi, Nmk, NmP – siły w pręcie kratownicy w układzie podstawowym od obciążenia
wielkościami nadliczbowymi i obciążenia zewnętrznego P,
lm – jest długością pręta,
n – liczba prętów kratownicy.
4. Siłe w dowolnym pręcie najłatwiej obliczyć z zależności
Nm = NmP + X1Nm1 + X2Nm2 + … +XnNmn
Literatura:
1. Jarosław Przewłócki, Jarosław Górski, „Podstawy Mechaniki Budowli”,
Warszawa 2012
2. Iwanczewska A., „Mechanika Budowli”, 1997
3. Tadeusz Kolendowicz, „Mechanika budowli dla architektów”, Warszawa 1996
4. Adam Podhorecki, „Wytrzymałość materiłów”, Bydgoszcz 2004
5. Marian Paluch, „Mechanika Budowli”, Warszawa 2004