Боловсролын

таксономи,
даалгаврын төрөл
хэлбэр

Ч.Энхбаяр, Боловсрол судлалын магистр

enkhbayar@itpd.mn
 Агуулга
01 Хичээлийн ерөнхий танилцуулга

02 Боловсролын таксономи
Блумын таксономи, СОЛО таксономи

03 Даалгаврын төрөл, хэлбэр

Сонголтот хариулттай даалгавар

04 Дадлага
Блумын таксономи, танин мэдэхүйн түвшин, даалгавар
боловсруулах
 Өмнөх хичээлээр үзсэн мэдлэгээ сэргээн санах

Орох тасалбар

Өмнөх хичээлээс миний хамгийн сайн санаж буй нэг зүйл бол .....
....................................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................................
...........................
 Үнэлгээ хийх

“
“ Сурагчдын сурах үйл ажиллагааг мэдээлэх, сайжруулах,
шаардлагатай тохиолдолд шийдвэр гаргах зорилгоор
системтэй мэдээлэл цуглуулах, дүн шинжилгээ хийх үйл явц

Hanna & Dettmer, 2004

 Хичээлийн зорилго: Үнэлгээний тухай мэдлэг, ойлголт, чадвар хөгжүүлэх,
үр дүнтэй хэрэглэхэд суралцах.

I II III IV
- Үнэлгээний зарчим, - Боловсролын - Бүтээх хариултат - Үнэлгээний
түүх таксономи даалгавар даалгаврын шинжилгээ
- Төрөл, хэлбэр - Даалгаврын төрөл - Эргэцүүлэн бодох - Даалгаврын блюпринт
- Рубрик хэлбэр даалгавар боловсруулах арга зүй
боловсруулалт - Сонголтот хариулттай - Бодит амьдралд
даалгавар тулгуурласан
даалгавар

V VI VII VIII
- Стандарт шалгалт - Сурлагын - Хөтөлбөрийн үнэлэлт - Үнэлгээний даалгавар
- Тестэд тавигдах ерөнхий амжилтын олон улсын боловсруулалт
шаардлага
чанарын үнэлгээ
- Тестийн хэл зүй
- Тестийн оноожуулалт - Өөрийн үнэлгээ
- Тестийн найдвар, тохирц - Найз нөхдийн үнэлгээ
 Үнэлгээ
Үнэлгээ Оноо Тайлбар
- Хуваарийн дагуу хичээлдээ бүрэн суусан
- Урьдчилан өгсөн лекцийг уншиж судалсан
Ирц, оролцоо 10 оноо
- 5R аргаар алдаагүй цэвэр лекцийн тэмдэглэл
Явцын үнэлгээ

хөтөлсөн

10 оноо Үнэлгээний онол, аргазүйн даалгавар, дасгал ажил

Дадлага, ур
Үнэлгээний даалгаврын төрөл, хэлбэрийн талаар
чадвар 20 оноо судалгаа хийж, үр дүнгээ танилцуулна.

Хөтөлбөрийн үнэлэлтийн хуудас боловсруулна.

Бие даалт 20 оноо

Явцын үнэлгээгээр 36–с дээш

Явцын
Эцсийн үнэлгээ

60 оноо оноо авсан тохилдолд

үнэлгээ шалгалт өгөх эрх нээгдэнэ.
Үнэлгээний онол-20 оноо
Үнэлгээний даалгавар
Шалгалт 40 оноо боловсруулах, үнэлгээ хийх ур
чадвар-20 оноо

Нэгдсэн дүн 100 оноо

Боловсролын таксономи
Блумын таксономи, СОЛО таксономи
 Боловсролын таксономи
Таксономи – 19р зууны эхэн үед Швейцарийн ургамал судлаач Де Кондоле биологийн салбарт анх

Боловсролын зорилгын таксономи гэдэг нь боловсролын үр дүнг

үнэлэхэд түүний зорилгын эрэмбэлэгдсэн ангилал зүйг агуулсан
тогтолцоо

Taxonomy
Taxus Nomos
Эрэмбэлэгдсэн
\эмх цэгц\ \хууль онол\
ангилал зүй

Үнэлгээ – сургалтын зорилгын биелэлтийг тодорхойлох

Түүнийг хэмжихэд ашиглах үр дүнтэй багаж хэрэгсэл
 Бүтээлч нийцэл

Хөтөлбөр Сургалтын
хөтөлбөрийн
зорилт,
үнэлгээний
зорилт
нийцэх

Заах арга Үнэлгээ

Боловсролын таксономын ач холбогдол

 Боловсрол, сургалтын зорилгоо тодорхойлох, эрэмбэлэх

 Боловсролын зорилгын хүрсэн үр дүнг үнэлэх
 Танин мэдэхүйн үйл үйлдэлтэй сургалтын үр дүнг холбох
 Тестийн уртын хэмжээ, тохирцыг тодорхойлох
 Тестэн дэх даалгавар хоорондын харьцааг нарийвчлан тогтоох
 Боловсролын таксономи

Блумын
• Bloom`s Taxonomy, 1956
таксономи
СОЛО • SOLO /Structures of Observed
таксономи Learning Outcomes/, 1982
 Блумын таксономи

 Боловсролын зорилгын анхны таксономи

 1950-иад оны үед АНУ-н Чикагогийн их

сургуулийн профессор Б.Блумаар
ахлуулсан эрдэмтэд хичээл, сургалтын
зорилгыг нарийвчилсан “Таксономи”
боловсруулсан.

 1956 он – “Боловсролын зорилгын

таксономи” /Taxonomy of Educational
Objectives/
 Боловсролын зорилго
3 муж

Танин мэдэхүйн (cognitive) Сэтгэл хөдлөлийн (affective) Хөдөлгөөний (psychomotor)

• Суралцагч мэдлэгийг • Суралцагчийн сэтгэл • Биеийн үйл ажиллагаа,

хэрхэн эзэмшин асуудлыг санаа, сонирхол, хяналтын, чадварын
шийдвэрлэж, юмсыг хандлага, үнэт зүйлсийн өөрчлөлттэй холбоотой
хэрхэн үнэлж буй үнэлгээний өөрчлөлттэй
өөрчлөлтийг тооцохтой холбоотой • Ур чадвар (doing/hands)
холбоотой
• Хандлага (feeling/heart)
• Мэдлэг (knowing/head)
Танин мэдэхүйн 6 түвшин
Үнэлэмж Суралцагчид сурсан зүйлийнхээ хувьд дотоод, гадаад нотолгоо
ашиглаж чадах уу?

Ямар төрлийн үйл явц, хийсвэрлэлээр нэгтгэн дүгнэх чадварт

Синтез суралцсан байна вэ?

Суралцагчид ямар төрлийн элементэд анализ хийж сурсан,

Анализ ямар холбоо хамаарал, зохион байгуулалтын зарчмаар анализ
хийж сурсан бэ?

Суралцагчид бодит нөхцөл байдалд мэдээллийг ашиглаж

Хэрэглээ сурахын тулд юунд суралцсан бэ?

Тайлбарын ямар хэв шинжийг гүйцэтгэх чадвартай

болсон бэ? Томъёог үгээр илэрхийлэх, дүрэм
Ойлголт зарчмыг тайлбарлах ямар чадвар эзэмшүүлсэн бэ?

Ямар баримт, мэдлэг, мэдээлэл өгсөн

Мэдлэг бэ? Ямар дэс дарааллаар мэдсэн бэ? Ямар
зарчим онол баримталсан бэ?
 Блумын шинэчилсэн таксономи
 1995-2001 онд Блумын шавь Л.Андерсонаар удирдуулсан
судлаачдын баг – когнитив үйлийн түвшний харилцан хамаарлыг
сайжруулсан.

 Когнитив үйлийн түвшин нь “шатлан эрэмбэлэх чанар буюу

дээд түвшин нь доод түвшнээс илүү нийлмэл, хийсвэр
 Блумын шинэчилсэн таксономи
Танин Бүтээх
мэдэхүйн өндөр
түвшин Дээд
Үнэлэх эрэмбийн
чадварууд
Задлан
шинжлэх

Хэрэглэх
Доод
Ойлгох эрэмбийн
чадварууд
Танин мэдэхүйн нам
түвшин Сэргээн санах
 Блумын шинэчилсэн таксономи
Когнитив үйл Тайлбар Ангилал, танин Жишээ
мэдэх ү.а

Сэргээн Урт хугацааны санамжаас Таних, сэргээн Чухал үйл явдал болсон цаг
санах хэрэгцээтэй мэдээллийг санах хугацаа, тэгш өнцөгтийн
сэргээн дуудах талбайг олох

Ойлгох Үг, бичвэр, зураг, дүрслэл Хөрвүүлэх, жишээ Тоон үзүүлэлтийг үгээр
ашиглан мэдээллийн утга гаргах, ангилах, тайлбарлах, уран зургийн
санааг бүтээх товчлон дүгнэх, төрлөөс жишээ олох, үгийн
харьцуулах, нөхцлийг ангилах,
тайлбарлах хураангуйлан гол үйл явдлыг
тэмдэглэн бичих, үйл явдлыг
харьцуулах

Хэрэглэх Өгөгдсөн нөхцөлд үйлийг Гүйцэтгэх, хэрэгжү Олон оронтой бүхэл тоог
гүйцэтгэх, хэрэгжүүлэх, үлэх хуваах, шаардлагатай багаж
мэдээллийг шинэ нөхцөлд ашиглан усны уурших
хэрэглэх, ашиглах дулааныг хэмжих
 Блумын шинэчилсэн таксономи
Когнитив үйл Тайлбар
Задлан Материалыг бүрэлдэхүүн
шинжлэх хэсэгт хуваах, тэдгээрийн
харилцан хамаарлыг тогтоох
Үнэлэх Шалгуур, стандартад
нийцүүлэн шийдвэр гаргах
Бүтээх Бүрэлдэхүүн хэсгүүдийг дэс
дараалалд оруулах, бүхэлдээ
үүргээ гүйцэтгэж байхаар
хамтад нь тавих эсвэл шинэ б
айдлаар, шинэ бүтцээр
дахин зохион байгуулах
Ангилал, танин Жишээ
мэдэх ү.а
Ялгах, зохион Мат.бодлогын хамааралтай,
байгуулах, хамааралгүй тоог ялган
тодруулах харах, илтгэлийн нэрийг
оновчтой өгөх
Шалгах, Агаарын бохирдлын
шүүмлжлэх судалгаанаас дүгнэлт хийх,
өгөгдсөн бодлогыг бодоход
2 аргаас аль нь тохиромжтой
болохыг сонгох
Үүсгэх, төлөвлөх, Уншсан зохиолын цааш
боловсруулах өрнөх төсөөлөл гаргах,
тодорхой түүхэн сэдвээр
судалгааны ажил төлөвлөх,
эссэ бичих, хөдөлгүүр
зохион бүтээх
Блумын болон Андерсоны таксономи
Баримтын Ухагдахууны
Сэргээн
Мэдлэг санах Үйлийн Хувийн

Ойлголт Ойлгох
Мэдлэгийн төрөл
Хэрэглээ Хэрэглэх
Танин мэдэхүйн
Задлан үйлийн түвшин
Анализ шинжлэх

Синтез Үнэлэх

Үнэлэмж Бүтээх
Дасгал ажил – 1
 Танин мэдэхүйн үйлийн түвшинг зөв дараалалд
оруулах
 Тухайн даалгавар танин мэдэхүйн аль түвшинд
зохиогдсон, томьёологдсоныг таньж мэдэн,
харгалзах танин мэдэхүйн түвшинтэй даалгаврыг
тохируулах
Сэргээн Ойлгох Хэрэглэх Задлан Үнэлэх Бүтээх
санах шинжлэх

Чингис Чингис Их Монгол Чингис Чингис Өнөөдөр

хаан хэдэн хааны бага улсыг хааны хааны Монголд
онд төрсөн насны байгуулж амьдрал төрийн Чингис
бэ амьдралын байх үеийн түүхэнд бодлогын хаан гэнэт
тухай ярих байдал, гүйцэтгэсэн нөлөө морилон
Чингисийн үүрэг бусад одоогийн ирвэл яах
гүйцэтгэсэн хаадаас Монголд вэ?
гавъяа ялгаатай тусгалаа
юу? олсон зүйл
бий юу?
 Баримтын мэдлэг
/factual knowledge/

Өвөрмөц зүйл,
Нэр томъёоны
Шинжлэх ухааны элементийн
мэдлэг
үндсэн элементүүд мэдлэг
Суурь ойлголт, • Нэр томъёо, • Зохиолч, номын
ухагдахуун ойлголт – атом, нэр
цөм юунаас
• Амьдрал ахуй,
Юу гэсэн асуултад тогтдог,
эрүүл мэндэд
хариулт өгнө температур,
хэрэгтэй
Цээжлэх замаар даралтын
мэдээлэл
эзэмших боломжтой тэмдэглэгээ,
нэгж г.м • Эд зүйлсийн
хэсгийг нэрлэх
 Концепцийн буюу ухагдахууны мэдлэг
Conceptual knowledge

 Илүү өргөн хүрээтэй зүйлийн эд анги, тэдгээрийн уялдаа холбоо, утгыг мэдэх,
баримтын мэдлэгээс илүү гүнзгий, хийсвэр, учир зүйн холбоос шаардана.

 Ухагдахуун, зарчим, онол, загвар, ангилал гэх мэтийн талаар мэдлэг, ойлголт

 Хийсвэр сэтгэхүй, үзэл баримтлал, хандлагын өөрчлөлт

 Мэдлэг бүтээгдэх явцад тархинд ухагдахууны зөв холбоос үүссэн, өөрийн үгээр зөв
илэрхийлэх чадвартай болсон байна. Унших, харах, сонсох, турших, бодох зэрэг идэвхтэй
оюуны үйл ажиллагаа шаардлагатай.
 Үйлийн мэдлэг
 Баримтын болон үйлийн мэдлэг – мэдлэг “ямар” болохыг илэрхийлдэг

 Үйлийн мэдлэг – “Яаж гүйцэтгэх вэ?”

 Бүтцийн анализ хийх, үгийн үндсийг, утгыг тодорхойлох арга мэдэх

 Квадрат тэгшитгэл бодох янз бүрийн алгоритмыг мэдэх
 Өгүүлбэртэй бодлого бодох арга мэдэх, судалгаа хийх, судалгааны үр
дүнгээ боловсруулах аргыг мэдэх
 Зохистой үйлийг хэзээ хийхээ тодорхойлох шалгуурын мэдлэг – юуг
тооцох, тооцохгүй байх, ямар арга ашиглах, ямар туршилт хийх, ямар загвар
ашиглах
 Эссэ бичих хэлбэрүүдээс сонголт хийх шалгуурын мэдлэг, алгебрийн
тэгшитгэл бодоход аль аргыг ашиглавал зохистой болохыг ялгах шалгуурын
мэдлэг
 Метакогнитив мэдлэг
Сэтгэж, танин мэдэх үйлийг жолоодох мэдлэг
1. Стратегийн мэдлэг
• Тойм зураг гаргах, танин мэдэх
алхмыг тогтоох, тэмдэглэл хөтлөх,
төлөвлөх
• Товчлол хийх, зүүлт тайлбар бичих,
тэмдэглэл хөтлөх янз бүрийн аргын
мэдлэг, бүдүүвч гаргах, бүтэцчилэх,
диаграмчлах гэх мэт төрөл бүрийн
зохион байгуулалтын мэдлэг
• Ном унших, тэмдэглэл хөтлөх,
мэдээлэл боловсруулах аргын мэдлэг,
өөрийгөө шалгах, өөртөө асуулт тавих
зэргээр ойлгосноо үнэлэх мэдлэг
• Суралцагчдын санаа бодол байнга
өөрчлөгддөг – мэдэрч, удирдаж хөтлөх
2. Танин мэдэхүйн бэрхшээл давах
тухай мэдлэг
• Стратеги мэдлэг эзэмшихийн тулд
янз бүрийн сэтгэхүйн үйл явцын
талаар мэдэх хэрэгтэй – анхаарал
төвлөрөлт, ой санамж, хурд
• Зөвхөн ганц аргаар бүхнийг сурах,
гүйцэтгэх, мөн сургах боломжгүй
• Нөхцөл байдал, асуудалд тохирсон
аргыг хэрэглэх
• Гадаад үг тогтоох – салангидаар
биш бусад үгтэй холбож цээжлэх
• Багш нарын хувьд хэнд, юуг, ямар
зорилгоор, ямар хэрэглэгдэхүүн
ашиглан хэрхэн заах гэж байгаагаас
хамааран мэдлэгээ өөр нөхцөлд
нийцүүлэн хувиргах, дидактик
боловсруулалт хийх чадвар
шаардлагатай
3. Хувийн мэдлэг
• Багш суралцагчийн хувийн
онцлогийг, суралцагч өөрийн давуу,
сул талыг мэддэг, засаж сайжруулах
арга замаа мэддэг байх нь чухал.
• Асуудал шийдвэрлэхийн тулд
тодорхой зорилготой эзэмшсэн мэдлэг,
хувийн сонирхлын үүднээс олж авсан
мэдлэг, өөрийн итгэл үнэмшилд
нийцүүлж хуримтлуулсан мэдлэг,
өөрийн авьяас сонирхлоор хөгжүүлсэн
онцгой мэдлэг, чадвар, арга барил
• Өөртөө бий болгосон сэтгэлгээний
хэв маяг, шинж хандлага, арга барил,
мэдлэг
Суралцахуйн “Мөсөн уул” загвар
01

Суралцахуй гэж
юу вэ?

Үнэлгээний даалгаврын 80%> сэргээн

санах түвшний мэдлэгийг шалгадаг
 Дасгал ажил – 2
 Өгөгдсөн даалгавруудыг танин мэдэхүйн түвшин болон мэдлэгийн төрлийн
матрицад зөв харгалзуулах
Танин Баримтын Ухагдахууны Үйлийн Метакогнитив
мэдэхүйн мэдлэг мэдлэг мэдлэг мэдлэг
ангилал
Сэргээн
санах
Ойлгох

Хэрэглэх

Задлан
шинжлэх
Үнэлэх

Бүтээх
 Танин Баримтын Ухагдахууны мэдлэг Үйлийн Метакогнитив мэдлэг
мэдэхүйн мэдлэг мэдлэг
ангилал

Сэргээн “Хуучин хүү” Стрессийн шинж тэмдгийг Хиймэл амьсгал яаж Мэдээлэл тэмдэглэх
санах өгүүллэгийн таних хийдэг болохыг санах аргыг илрүүлэх
дүрүүдийг жагсааж
бичих
Ойлгох Шинэ бүтээгдэхүүний Цавууг хорны зэргээр нь Хурлын удирдамж Соёлын цочролд үзүүлэх
шинжийг нэгтгэх ангилах хариу үйлдлийг таамаглах

Хэрэглэх Байнга хөндөгддөг Бодит амьдралд өгүүллийн Усны дээжүүдийн PH тур Хүчинд нь таарсан
асуултад хариулах баатартай төстэй зүйлтэй шилт хийх техникийг ашиглах
учирч буй хүний талаар
бичих
Задлан Үйл ажиллагааны зөв Нэг соёлыг нөгөөгөөс ялгах Баримтлалыг хэм Хандлага өөрчлөх
шинжлэх дарааллыг тогтоох хэмжээтэй нэгтгэх

Үнэлэх Эх сурвалжуудаас ижил Үр дүнгийн хамаарлыг Түүвэрлэх аргын үр дүнг Үйл явцыг хянах
болон ялгаатай талыг тогтоох үнэлэх
олох
Бүтээх Өдөр тутмын үйл Мэргэжилтнүүдийн баг Үр дүнтэй төслийн үйл яв Сайжруулсан сургалтын
ажиллаганы тэмдэглэл бүрдүүлэх цыг загварчлах загвар бүтээх
хөтлөх
 СОЛО таксономи

 Жон Биггс, Кевин Коллинс – 1982

 Мэдлэгийг ямар замаар илрүүлж, яаж хэмжих

 Даалгавруудыг хэрхэн гүйцэтгэж байгаагаар нь хүүхдийн оюун

ухааны хөгжлийн түвшинг үнэлж болно
 Яаж хийж байгаа нь яаж сэтгэж байгаагийн илрэл

 Суралцахуйн зорилтын хэрэгжилтээр суралцагчдын чадвар,

чадамж, хэрхэн хөгжих байгааг тодорхойлох

 Суралцагчийн мэдлэг эзэмшилтийн 5 түвшин

СОЛО таксономи – мэдлэг эзэмшилтийн түвшин

Бүтцийн Учир Хийсвэр

Энгийн/дан Нийлмэл
өмнөх шалтгаант
Мэдлэг Шинж
эзэмшилтийн
түвшин

Бүтцийн өмнөх Суралцагч “би мэдэхгүй” гэж хариулах, асуултыг олон дахин
давтах гэх мэт
Дан бүтэцтэй Багшийн асуултыг агуулгын хувьд зөв ойлгох боловч бусад
ухагдахуунтай холбож, энгийн жишээг тайлбарлаж чадахгүй
Нийлмэл бүтэцтэй 2 ба түүнээс олон ухагдахууныг агуулгын хувьд зөв тайлбарлах
боловч холбоо нь салангид санааг тодорхойлж ярьж чадахгүй
Учир шалтгаант Суралцагч ухагдахууныг тодорхой жишээ туршилтад үндэслэн
тайлбарлах, хариултын агуулга бүхэлдээ өөр хоорондоо уялдаа
холбоотой баримтад түшиглэн баяжуулан тайлбарлана.
Хийсвэр Багшийн тавьсан асуулт даалгавар буюу ухагдахууныг таамаглах
, хийсвэрлэх, мэдлэгээ ашиглан нэгтгэх, зохиомжлох чадвартай

Суралцагчийн бичгэн болон үгэн хариултад шинжилгээ хийж,

сургалтын зорилтыг ямар түвшинд хэрхэн хангаж байгааг илрүүлэх
Жишээ – 13р зууны Монгол улс хичээлийг судалсны эцэст сурагчдын мэдлэг
эзэмшилтийг бүтэцчилэн илрүүлж, үнэлэх жишээ

Мэдлэг Жишээ
эзэмшилтийн түвшин

Бүтцийн өмнөх 13-р зууны тухай зөвхөн тоочсон төсөөлөлтэй байна.

Дан бүтэцтэй Энэ үеийн нөхцөл, онцлог болон түүхэн хугацаатай холбоотой
мэдээллүүд бүхэл болж холбогдоогүй дан бүтэцтэй байна.
Нийлмэл бүтэцтэй Тухайн үед гарч байсан дайн, тулааны зорилго, улс орныг нэгтгэх
гэх мэт тухайн нийгмийн онцлог, шалтгаан, зорилго, эхлэл, өрнөл
, төгсгөл зэрэг мэдлэг хоорондын холбоос тогтсон байна.
Учир шалтгаант Уг сэдвийн тухайн мэдлэгийн шалтгаан, үр дагавраар
холбогдсон бүхэл тогтолцоот мэдлэг үүссэн байна
Хийсвэр 13-р зууны тухайн тогтолцоот мэдлэгээ шинэ нөхцөлд болон өөр
түүхэн үйл явдлыг хийсвэр сэтгэхүйн үйлүүдээрээ үнэлж
чаддагийг илрүүлэх даалгаврууд байна.
Блум болон СОЛО таксономийн ялгаа
Үйлийн Блумын таксономи СОЛО таксономи
түвшин
1 Сэргээн санах Бүтцийн өмнөх
2 Ойлгох Дан бүтэцтэй
3 Хэрэглэх Нийлмэл бүтэцтэй
4 Задлан шинжлэх Учир шалтгаант
5 Үнэлэх Хийсвэр
6 Бүтээх
Таксономийн үе шатууд дангаар, ангид томьёологддоггүй, харилцан уялдаатай танин мэдэхүйн олон үйл,
үйлдлийг өөртөө агуулдаг

Блум Боловсролын зорилтын СОЛО Сургалтын зорилтын

6 түвшинг танин
хэрэгжилтээр
мэдэхүй, сэтгэц
суралцагчдын чадвар
хөдлөлийн хослол
хэрхэн хөгжиж байна,
мэдрэмж, сэтгэлийн
мэдлэгийг хэрхэн
хөдөлгөөний хүрээнд
илрүүлж, хэмжих вэ
ялгасан

Танин мэдэхүйн үйлийг

шаталсан хэлбэрээр
Танин мэдэхүйн үйлийг
тайлбарлахаас илүүтэй
энгийнээс нарийн руу,
суралцагчийн мэдлэг,
хөнгөнөөс хүнд рүү
чадвар, төлөвшлийг
шилжих замаар үе
нийлмэл бүтэц бүхий
шаттай хуваарилсан
хөгжлийн үе шатанд
эрэмбэлэн ангилсан
Дасгал ажил – 3

 Танин мэдэхүйн ялгаатай түвшинд даалгавар

зохиох
 Хосоороо – 15 минут зохиох
 Багаараа – 5 минут хэлэлцэх
 Хуваалцах – 10 минут
Даалгаврын төрөл хэлбэр
 Даалгаврын төрөл
Үнэлгээний зорилгоос
хамаарч ялгаатай байдаг Сонгох
хариултат
Даалгаврын даалгавар
төрөл Бүтээх
хариултат
даалгавар
 Даалгаврын төрөл
 Олон сонголттой даалгавар
 Үнэн/худал сонголттой даалгавар
 Харгалзуулах даалгавар
 Нөхөх даалгавар
 Богино/дэлгэрэнгүй хариулттай даалгавар
 Эссэ
 Багийн ажил
 Тэмдэглэл
 Танилцуулга
 Семинар
 Кейс судалгаа
 Дадлагын ажил
 Бичгийн шалгалт ...
 Блумын таксономи ба даалгаврын төрөл
ТМТ Даалгаврын төрөл Сурагчид ... Хөгжих чадвар
I Бичгийн шалгалт Мэдлэг ойлголтоо Аман болон бичгийн
Аман шалгалт Сэргээн санах харилцааны чадвар
Мэдээллийн үнэн зөвийг Дүрслэх
ялгах Тайлагнах Мэдээлэлтэй ажиллах
Асуултад хариулж бичих Дахин тооцох чадвар
Богино хариулттай Таньж мэдэх замаар үзүүлдэг
Үнэн/худал хариулттай
Олон сонголттой даалгавар

II Төсөл Мэдээллийг Аман болон бичгийн

Эссэ Судалгаа хийх, эрж хайх харилцааны чадвар
Тайлан Хөрвүүлэх Багийн ажил
Хэрэглээний даалгавар Зохион байгуулах Мэдээлэлтэй ажиллах
Мэдээлэл өгөх веб хуудас Өөрийн үгээр болгож найруулах чадвар
боловсруулах Мэдээлэл цуглуулах Технологи ашиглах
Тэмдэглэл, захидал, санал, Мэдээллийн эх үүсвэрийг хайх чадвар
дүгнэлт бичих Ажиглах замаар олж, боловсруулах
Гэрээ хийхэд суралцах
ТМТ Даалгаврын төрөл Сурагчид ... Хөгжих чадвар
III Үйл явцад эргэцүүлэл бичих Өөрсдийн хийсэн ажлаа Аман болон бичгийн
Багийн ажил Хамтран ажиллах харилцааны чадвар
Салбарын топ мэргэжилтэнтэ Бие даан ажиллах Багийн ажиллагаа
й ярилцахад бэлтгэх Бие даан суралцах Мэдээлэлтэй ажиллах
Асуултыг нотлох, баримтаар Өөрийгөө удирдах чадвар
батлах Цагаа зохицуулах Технологи ашиглах
Үзүүлэн Зохион байгуулах замаар хөгжүүлж, чадвар
Танилцуулга удирддаг

IV Үзүүлэн Үйл явц, техникийг Аман болон бичгийн

Дүрд хувирах Тооцоолох харилцааны чадвар
Видео хийх Унших Багийн ажил
Постер хийх Багаж төхөөрөмж ашиглах Мэдээлэлтэй ажиллах
Лабораторийн тайлан Лабораторийн дэг журмыг дагах чадвар
Тусгайлсан үзэгчдэд Зааварчилгааг хэрэгжүүлэх Технологи ашиглах
зориулан гарын авлага Холбоотой байх замаар эзэмшдэг чадвар
бэлтгэх Шүүмжлэлтэйгээр
Ажиглалт анализ хийх
Эрдэм шинжилгээний
өгүүллийг ердийн
өгүүлэлтэй харьцуулах
ТМТ Даалгаврын төрөл Сурагчид ... Хөгжих чадвар
V Багийн ажил Асуудлыг таньж мэдэх Аман болон бичгийн
Асуудал шийдвэрлэх Асуудлыг тодорхойлох харилцааны чадвар
Тайлан бэлтгэх Мэдээллийг хянах, үнэлэх, анализ Багийн ажиллагаа
Судалгааны санал хийх Мэдээлэлтэй ажиллах
боловсруулах Туршил загварчлах чадвар
Кейсийг задлан шинжлэх Мэдээллийг төлөвлөх, хэрэглэх Технологи ашиглах
Бага хурлын илтгэл замаар чадвар
Төсөл Асуудлыг шийдэх, төлөвлөгөө Бүтээлчээр анализ
гаргах хийх, Асуудал
шийдвэрлэх

VI Эссэ, тайлан, тэмдэглэл Аргумент дэвшүүлэх Аман болон бичгийн хар

Зөвлөгөө өгөх захидал Эргэцүүлэн тунгаах илцааны чадвар
Кейсийг танилцуулах Үнэлэх Багийн ажиллагаа
Тусгай уулзалтад зориулсан Шүүмжлэлтэй хандах замаар Мэдээлэлтэй ажиллах
материал бэлдэх бүтээлч шүүмжлэлт сэтгэлгээг чадвар
Номын тэмдэглэл хөгжүүлэх Технологи ашиглах
Гадаадын хэвлэлд өгүүлэл чадвар
бичих Бүтээлчээр анализ хийх
Өгүүллийн онолын хэсэгт Асуудал шийдвэрлэх
санал бичих
01
 Асуудал
шийдвэрлэх чадвар
Суралцахуй гэж
юу вэ?  Тунгаан бодох,
нухацтай эргэцүүлэн
бодох чадвар

 Бүтээлч чадвар
Сонгох хариултат/олон сонголттой даалгавар
Өгөгдсөн хариултын хувилбаруудаас хамгийн зөв хариултыг сонгох
хэлбэртэй даалгавар

1. Үндсэн хэсэг буюу шалгуулагчид зориулсан асуулт, өгүүлэмж

2. Тухайн асуултын хариулт байж болох боломжит хувилбарууд

Хариултын хувилбар
Асуулт
/зөв, буруу хариулт/

Үндсэн хэсэг асуулт эсвэл нөхөх хэсэг бүхий бүрэн бус өгүүлбэр
хэлбэртэй байж болно.
 Давуу болон сул тал
Давуу тал
- Танин мэдэхүйн бүх түвшний
чадварыг шалгах боломжтой
- Тестийн найдвартай байдал
өндөр
- Шалгалтын материалыг
засагч машинаар хурдтай,
нарийвчлалтай засах
боломжтой
- Богино хугацаанд гүйцэтгэх
боломжтой
Сул тал
- Суралцагчийн унших чадвар
болон багшийн бичих ур
чадвараа их хамааралтай
- Даалгавар зохиоход цаг
хугацаа их шаарддаг,
боловсруулахад төвөгтэй
- Шалгуулагчаас бичих чадвар
бага шаардана.
- Тааж хариулах магадлалтай
Даалгавар боловсруулах шаардлага
1. Даалгавар гүйцэтгэхэд ач холбогдолгүй мэдээлэл оруулахгүй байх
Жишээ:
Онон голын мөсөн дээр Тэмүжин, Жамух нар шагай тоглож нөхөрлөсөн
бөгөөд хожим эв эвдрэлцэж дайсан болсон. Тэдний дайсагналцах болсо
н шалтгаан аль нь вэ?

А. Хамаг Монголын хаан ширээний төлөөх тэмцэл

Б. Газар нутаг, бэлчээрийн маргаан
В. Өүлэн эхэд Жамух хүндэтгэлгүй хандсан
Г. Жамух Бөртэ хатныг Тэмүжингээс булаасан
Даалгаврын асуулт, өгүүлэмж дотор ач холбогдолгүй эсвэл даалгаварт
хамааралгүй мэдээлэл оруулах нь тестийн тохирц болон найдвартай
байдлыг бууруулдагийг судалгааны олон баримт харуулдаг.
Даалгавар боловсруулах шаардлага
2. Даалгаврын асуулт, өгүүлэмж нь зөв хариулттай холбоо, хамаарал
бүхий санаа агуулаагүй байх.

Жишээ:
Үелэх системийг зохиосон Оросын эрдэмтэн хэн бэ?
А. Майкл Фарадей
Б. Марие Кюри
В. Дмитрий Менделеев
Г. Амедео Авогадро
Даалгавар боловсруулах шаардлага
3. Даалгаврын хариултын сонголтын хувилбаруудаас зөвхөн зөв
хариулт нэг байна. Хариултын бусад хувилбар шалгуулагчид
үнэмшилтэй байх боловч ямар ч тохиолдолд буруу байна.
Даалгавар боловсруулах шаардлага
4. Буруу хариултуудыг сайтар тооцоолж тусгах. Хялбар хариулт
оруулахгүй байх

Жишээ:

Гэрлийн чийдэнг хэн гэдэг эрдэмтэн зохион бүтээсэн бэ?

А. Томас Эдисон
Б.Альберт Эйнштейн
В. Стивен Хокинг
Г. Роберт Ричардсон
5. Даалгаврын хариултын Логик дараалал Жишээ
сонголтууд дараалал, Тоон дараалал а. 1938
логиктой байх b. 1939
c. 1940
Багш нар ихэнх
d. 1941
тохиолдолд зөв
хариултыг дунд хэсэгт Чанарын дараалал а. Алт
байрлуулдаг. b. Мөнгө
c. Зэс
Хариултыг мэдэхгүй
d. Гууль
тохиолдолд дунд хэсгээс
сонгодог. Цагаан толгойн а. Баянзүрх хайрхан
үсгийн дараалал b. Богд хан уул
Тодорхой логик c. Сонгинохайрхан уул
дарааллын дагуу
d. Чингэлтэй хайрхан
байрлуулах
Даалгавар боловсруулах шаардлага
6. Даалгаврын хариултын сонголтууд давхцалгүй буюу бие бидээ
агуулагдаагүй байх.
Өөрөөр хэлбэл, олон сонголттой даалгавар хараат бус байх ёстой.
Нэг асуултын хариулт өөр асуултын хариултад хамааралгүй байх
ёстой.
Даалгавар боловсруулах шаардлага
7. Даалгаврын хариултын сонголтын хэлбэр, төрөл, дүрмийн бүтэц,
хэмжээ \үг үсгийн тоо хэмжээ г.м\ ойролцоо байх

Жишээ:
Эдгээрээс аль нь хүний тархины тухай зөв мэдээлэл байж чадах вэ?

А. Хүний биеийн хамгийн том эрхтэн

Б. 2 настайд бүрэн хөгждөг
В. 1 сая мэдрэлийн эс агуулдаг.
Г. Их тархи, бага тархи, тархины судал гэсэн 3 үндсэн хэсгээс бүрддэг.

Зөв хариултыг илүү дэлгэрэнгүй бичих хандлагатай байдаг.

Даалгавар боловсруулах шаардлага
8. Хариултын хувилбарын тоо гурваас багагүй таваас ихгүй байх нь
зохимжтой, хариултын хувилбарууд үнэмшилтэй байх хэрэгтэй.

Жишээ:
Мэри Кюри 1911 онд ямар нээлтээр Нобелийн шагнал хүртсэн бэ?

А. Нум сум зохион бүтээсэн

Б. Өөрөө жолоодлоготой машин бүтээсэн
В. Радий ба Полонийг нээсэн
Г. Марс руу нисэх хөлөг бүтээсэн.

1800-1900 оны эхэн үеийн физик, химийн салбарын онцлох

нээлтээс оруулж сайжруулах.
Даалгавар боловсруулах шаардлага
9. “Дээрх сонголт бүгд зөв” эсвэл “дээрх сонголт бүгд буруу” гэсэн
хариултын сонголтуудыг оруулахгүй байхад анхаарах
Жишээ:
Дараах зохиолын аль нь В.Шекспирийн бүтээл вэ?

А. Ромео Жульетта
Б. Гамлет
В. Отелла
Г. Дээрх хариулт бүгд зөв

1 буруу хариулт – бүгд буруу

2 зөв хариулт – бүгд зөв
Зөв хариулах магадлал өндөр
Даалгавар боловсруулах шаардлага
10. Тестийн зөв хариултад харгалзах үсэг бүрийн эзлэх хувь хэмжээ
ойролцоо адил байх хэрэгтэй.
Жишээ нь:

10 асуулттай а, б, в, г гэсэн хувилбар бүхий тест боловсруулсан гэж

үзвэл “а” хувилбарт харгалзах зөв хариулт 2, “б, в, г, д” хувилбарт
харгалзах зөв хариулт тус бүр 2 байна гэсэн үг.
 Үнэн/Худал сонголттой даалгавар
Үнэн/Худал сонголттой даалгавар нь эргэцүүлэл, өгүүлэмж хэлбэрээр
бичигддэг
Шалгуулагч тухайн өгүүлэмжийг уншаад дүгнэлт хийж, үнэн эсвэл худал
гэсэн тэмдгийн нэгийг сонгох зарчмаар ажиллана
Жишээ нь:
ҮХ 1. Бархасбадь нь нарны аймгийн хамгийн том гариг юм.
ҮХ 2. Адил хажуут АВС гурвалжны А өнцөг 100 градус бол В өнцөг нь мөн адил 100 гр
адус байна.
ҮХ 3. Хэрэв онооны тархац бага байвал медиан дундаж тоон утгаас их байна.
ҮХ 4. Тархацын тоон утга өндөр байвал, стандарт хазайлтын тоон утга өндөр байна.

- Онцгой баримтыг санаж байгаа эсэхийг сорих

- Онол мэдлэгээ практит хэрэглэх
- Ойлгож буй эсэхийг шалгах
 Давуу болон сул тал
Давуу тал
- Бичихэд харьцангуй хялбар
- Шалгуулагч богино
хугацаанд хариулах боломжтой
- Өргөн хүрээний агуулгыг
харьцангуй богино хугацаанд
үнэлж чаддаг
Сул тал
- Таамгаар бөглөх боломж
өндөр
- Сургалтын агуулгын талаар
тодорхой мэдлэггүй эсвэл
хичээлээ уншаагүй шалгуулагч
асуултад зөв хариулах
магадлал 50 хувь
- Даалгаврын асуух хэсэгт
хоёрдмол, тодорхойгүй зүйл
бичдэг
 Даалгавар боловсруулахдаа ...
1. Ердийн, улиг болсон, шалихгүй утга агуулсан асуулт бичихээс зайлсхийх
2. Асуултыг үнэн эсвэл худал гэх илэрхий хариултад хариулж болохуйц бай
длаар бичих
3. Ном сурах бичгээс бичигдсэн байдлаар нь үгчлэн оруулахаас зайлсхийх
4. Давхар үгүйсгэлээс аль болох зайлсхийх
Жишээ нь:
ҮХ Тааруу жишээ: Фердинанд Магеллан Номхон далайг нээгээгүй
ҮХ Сайн жишээ: Фердинанд Магеллан Номхон далайг нээсэн
 Даалгавар боловсруулахдаа
5. Нэг асуултад нэг гол санаа оруулах
6. Мэхлэх асуулт оруулахаас зайлсхийх
Жишээ нь:
Ү Х “Хон хэрээ” зохиолыг Эдгар Аллен Поэ бичээгүй
Ү Х “Хон хэрээ” зохиолыг Эдгар Аллан Поэ бичээгүй

7. Санамсаргүй байдлаар асуултын хариултын дараалал Ү, Ү, Х, Ү, Ү, Х гэх мэт

давтамжтай байхаас зайлсхийх

8. Хэт урт, нуршуу эсвэл нарийн төвөгтэй асуулт зохиохоос зайлсхийх

9. “Үнэн” сонголтыг хийхэд чиглэсэн асуултыг дэлгэрэнгүй үргэлжилсэн, “худал” гэж
хариулагдах асуултыг товч ялгаатай бичих зэргээр шалгуулагчид хариултыг шууд
мэдэгдэхээс зайлсхийх
10. Нийт асуултад эзлэх худал хариултын тоо үнэн хариултын тооноос бага байхаар
тооцох.
 Харгалзуулах даалгавар
 Заавар, өгөгдлийн жагсаалт, асуудал түүнд хамаарах хариултын жагсаалт гэсэн хэсгээс бүрдэнэ.
 Шалгуулагч тэдгээр асуултад тохирох хариултыг холбох шаардлагатай.

Давуу тал Сул тал

Аливаа 2 зүйлийн хоорондын холбоо,
хамаарлыг тодорхойлох ур чадварыг
үнэлэх боломж олгодог.
Газрын зураг, схем, диаграм ашиглан
шалгуулагчийн дээд эрэмбийн сэтгэх ур
чадварыг үнэлэх боломжтой
- Суралцагчдын цээжилсэн мэдлэгийг
үнэлдэг/үйл явдал, он, сар хүмүүсийн
нэр зэргийг харгалзуулахад ихэвчлэн
ашигладаг тул/
- Засагч машинаар оноожуулж,
дүгнэхэд хүндрэлтэй

1 даалгаварт хоорондоо тохирох 1

хариултыг хүлээн зөвшөөрдөг бөгөөд 1
асуултын хүрээнд олон агуулгыг хамруулах
боломжтой байдаг тул мэдлэг сорих үр
дүнтэй арга
 Жишээ нь:
1. Босоо хөгжлийн үүл А. Сэмжин, сэмжин бөөн, сэмжин
0.5-1.8 давхраат

2. Доод мандлын үүл 2 Б. Өндрийн бөөн, өндрийн

км-ээс доош давхраат

3. Дунд мандлын үүл 2-6 В. Давхраат бөөн, давхраат,

км борооны

4. Дээд мандлын үүл 6 Г. Бөөн, борооны бөөн

км-ээс дээш
 Даалгавар боловсруулахдаа ...

1. Асуултыг өөр хооронд нь харгалзуулан холбох суурь ойлголтыг

тайлбарласан зааврыг шалгуулагчдад өгөх нь зүйтэй. Гэхдээ 1 хариулт
нэгээс олон удаа ашиглаж болох эсэх, мөн хариултыг хаана бичих зэргийг
мэдээлэх шаардлагатай.

2. Шийдвэрлэх асуудал /хариулах хэсгээс илүү дэлгэрэнгүй бичигдсэн

байдаг/-ыг зүүн гар талд тоон дугаараар дугаарлаж багананд байрлуулах
шаардлагатай. Харин асуултын хариулт бүрийн өмнө үсгэн тэмдэглэгээ
хийж, сонголтын жагсаалтыг баруун гар талд байрлуулах нь зохимжтой.
Шалгуулагч асуулт, хариултын жагсаалтыг богино хугацаанд уншиж асуулт
ыг ойлгох тул цаг хэмнэх үүднээс асуулт, хариулт товч бичигдсэн байвав
илүү тохиромжтой.
 Даалгавар боловсруулахдаа ...

3. Хариулын сонголтуудыг өгөгдлийн тооноос их байхаар боловсруулах

хэрэгтэй. Учир нь багана бүрт байгаа асуулт, хариултын тоо адил байвал
шалгуулагчид мэдлэгт тулгуурлан хариулах бус өгөгдсөн сонголт бүрээс
хасах зарчмаар хариулах сул талтай.

4. Жагсаалтыг тоон эсвэл цагаан толгойн үсгийн дарааллаар дугаарлах

хэрэгтэй. Энэ нь шалгуулагчдын унших цагийг хэмнэнэ.

5. Хариулт сонголт бүр анхаарал татахуйц байх ёстой. Гэхдээ нэг өгөгдөл
нэг хувилбартай таарах ёстойг таарах.
Дасгал ажил – 4

 Сонгох хариултат даалгавар зохиох

 3 төрлийн зохионо.
 2 нь алдаагүй, 1 нь шаардлагыг хангаагүй
даалгавар боловсруулна.
Идэвхтэй оролцсонд баярлалаа.