Ang Migrasyong Pilipino Aklat 1 Teksto

Ang Migrasyong Pilipino:
Mga Kaugnay na Kahalagahan at

Kagalingang Dapat Malinang sa Kabataan
Aklat 1: Mga Teksto
A tik h a Ov e rs e as Workers and Communit ies Init iat ive , In c.

2009
Authors
Augustus T. Añonuevo
Estrella Mai Dizon-Añonuevo
Jinky Bagagñan
Christie A. Comia
Chrysalyn Z. Gocatek
Cherrylene G. Girado
Mark Oliver S. Llangco
Benedict A. Pamatmat
Aileen C. Peñas
Luela R. Villagarcia
Janice S. Zamora
Lay-out
Benjamin Jose Trance Liñan
Graphic Artist
Marivic Dipasupil
Cover Design
Annalyn R. Gajudo
Philippine Copyright 2009

and Published
By
Atikha Overseas Workers and Communities Initiative, Inc

San Pablo City, Laguna
in cooperation with AusAid Philippines-Australian Community Assistance Program
No portion of this book may be reproduced without the permission from the authors and publishers except for review purposes.
All Rights Reserved
ISBN-978-971-94180-3-0

ii Mga Kaugnay na Kahalagahan at Kagalingang Dapat Malinang sa Kabataan
Foreword
This is a world where few of us have the chance to realise our Hence the social cost of this economic migration can, at times,
dreams. Often our short moments of happiness have to be be overwhelming. Yet every OFW leaves home dreaming for
bought by days or months or even years of often tedious work, the best possible outcome – considerate employers, enough
sometimes far from those we love and care for. This is especially money to fill the insufficiencies of life at home, enough money
so perhaps for the people of the Philippines, more than ten perhaps to open wide the opportunities of life, in particular for
percent of whom work abroad, attracted by opportunities any children he or she might have. Moreover no OFW leaves
and salaries often far exceeding what can be hoped for back home wanting his or her children to suffer as a consequence
at home. In reality the money sent back by OFWs to their of the decision. He or she dreams that the consequences will
families is immense, 13.5% of the Philippines’ GDP, the largest be only good in fact, and as a result there can sometimes be
contribution of its kind in the world. Yet although such work a tendency to turn a blind eye to the harsh realities that the
is sometimes one of the few ways breadwinners can effectually children face. To the undeniable fact that it is very easy for
provide for the immediate needs of their families, or make a families to disintegrate under the pressures such absences
better future for their children, it is clearly often a very painful bring to bear on relationships.
decision to leave those we care about behind us and work in
a foreign country. Moreover the difficulties of the decision It is a real pleasure then for me as the Program Director of
are only exacerbated by the challenges each OFW must face. the Philippines Australia Community Assistance Program
Alone and in many ways unprotected, an OFW is open to all to have provided funding for such an innovative project
kinds of abuse, exploitation and discrimination. Furthermore as that undertaken by the Atikha Overseas Workers and
the family left behind also suffers because of the separation, Communities Initiative, Inc., addressing as it has the urgent
any children in particular. but often unrecognised needs of the children of OFWs.
iii
Equally gratifying is the project’s commendably holistic encountered by the children of OFWs after all, is that fathers
approach to what is surely a very complex problem. This are often unable to assume the nurturing role when mothers
training manual then outlines the ways in which Atikha has leave to work abroad.
used puppet shows, seminars, craft workshops, and other
capacity-building exercises, to provide an indispensable social All in all then, as outlined in this training manual, Atikha
safety net. It suggests ways in which children can be helped has pioneered ways to encourage the children of OFWs to
to cope with the absence of loved ones, encouraging them be citizens responsible for their own lives, not to be lazily
for instance to creatively express their inner thoughts and dependent on migrant earnings as so many are, a dependency
feelings, both positive and negative, as well as to find ways that too often negates the more positive effects of the sacrifices
to strengthen familial relationships despite the difficulties. made by the OFWs. It also encourages children to dream
It also seeks to dispel the make-believe, instead teaching the for their own futures, but in a realistic fashion, grounded in
children about the harsh realities of the lives so often faced by actualities, not in make-believe.
OFWs. Moreover it teaches the children not only to value
their own education, but, significantly, to question purely I can only hope then that this handbook receives the attention
material motivations, helping them to value the money sent it deserves.
to them, and in this way to benefit in the long term from the
tremendous sacrifices made by their parents. Furthermore it
provides avenues not only for the children to recognize and
appreciate their own talents, but to earn from these skills. Of David Swete Kelly
special note among other capacity-building exercises is the Program Director
gender sensitivity training. This stresses the importance of Philippines Australia Community Assistance Program
breaking the gender stereotypes. One of the frequent problems
iv Mga Kaugnay na Kahalagahan at Kagalingang Dapat Malinang sa Kabataan
Pagkilala at Pasasalamat
Nais naming pasalamatan ang mga Overseas Filipino Workers Social Impact and Development Studies, Inc. (SIDS) sa
(OFWs) at Batang Atikha Savers Club ng San Pablo City, pagtulong sa pag-conceptulize ng aklat at pagbubuo ng mga
Laguna at Mabini, Batangas sa pagbabahagi ng kanilang mga lesson plans;
buhay at karanasan, at sa patuloy na pagbibigay ng inspirasyon
sa amin na magsagawa ng mga programang tutugon sa United Nations Children’s Fund (UNICEF) sa pagsuporta sa
kanilang mga suliranin at lilinang sa kanilang kasanayan tungo paglulunsad ng mga pilot teachers’ training;
sa kanilang kaunlaran at ng kanilang komunidad.
Dr. Lilia T. Reyes, G. Rogelio Opulencia at Gng. Merlinda Ella
Taos puso din naming pinasasalamatan ang mga sumusunod ng Department of Education, Culture and Sports (DECS)-
na organisasyon at indibidwal na naging bahagi ng pagbubuo Laguna, Lucia Pangalanan, Dulce Ramos, Ayleen Arban at Jean
ng aklat, Ang Migrasyong Pilipino: Mga Kaugnay na Mendoza sa pag-evaluate at pagtulong sa pag-edit ng aklat;
Kahalagahan at Kagalingang Dapat Malinang sa Kabataan:
Sa aming mga pamilya at mga kaibigan, sa walang sawang
AusAid Philippines-Australian Community Assistance Program pag-unawa at pagsuporta sa aming gawain sa hanay ng OFW
(PACAP) sa kanilang walang sawang pagsuporta sa paglimbag ng at kanilang pamilya.
aklat at pagdadaraos ng mga seminars at workshops para sa mga
anak ng OFWs na pinaghalawan ng mga tema at gawain ng aklat;
Swiss Catholic Lenten Fund sa kanilang pagsuporta sa Atikha habang Estrella Mai Dizon-Añonuevo
ginagawa nito ang mga seminars sa mga anak ng mga migrante; Executive Director, Atikha
v
Paunang Salita
Ang Migrasyong Pilipino: Mga Kaugnay na Kahalaga- Ngayon na higit na sa walong milyong Pilipino na ang nanin-
han at Kagalingang Dapat Malinang sa Kabataan ay halaw irahan at nagtratrabaho sa labas ng bansa at binubuo nila ang
sa mahigit na sampung taong karanasan ng Atikha Overseas 22% ng labor force sa Pilipinas, hindi na maitatwa ang laki ng
Workers and Communities Initiatives Inc. sa pakikisalamuha, epekto ng migrasyon sa ibang bansa sa ating bayan at maram-
pagbibigay ng serbisyo at pagsasanay ng mga overseas Filipino ing pamilya.
workers (OFW), kanilang mga asawa, mga anak at iba pang
kamag-anak. Unti-unting nauunawaan ng karamihan na hindi lamang
kasaganaan ang dulot ng migrasyon kundi mayroon din itong
Noong nagsimula ang Atikha noong 1996, hindi pa negatibong epekto bunga ng pagkakahiwalay ng pamilya at
gaanong nauunawaan ng karamihan ang mga isyu at suliranin sobrang pag-asa sa remittances galing sa abroad. Tumiting-
ng mga OFW at kanilang pamilya. Karaniwan ay tinitingnan kad ang maluhong pamumuhay ng maraming pamilya ha-
ang mga OFW at kanilang pamilya na nakakariwasa sa buhay. bang ang kanilang kamag-anak na migrante ay nakukuba na
Kaya’t marami ang nagtatanong noon kung bakit sa karami- sa pagtratrabaho at walang sapat na ipon upang makabalik
han ng puwedeng tulungan ay ang mga OFW at kanilang at makasama na ang pamilya. Dumarami na rin ang bilang
pamilya pa ang napiling pagbuhusan ng pansin ng Atikha. ng mga anak ng OFW na nawalan na ng interes sa pag-aaral

vi Mga Kaugnay na Kahalagahan at Kagalingang Dapat Malinang sa Kabataan
dahil hindi nila nakikita ang halaga ng edukasyon kung sila pat malinang upang maiwasan ang negatibong epekto ng pag-
ay magtratrabaho bilang katulong sa labas ng bansa. Marami kakahiwalay ng pamilya dulot ng pangingibang bayan. Ganon-
ding mga anak ng OFW ay nagrerebelde dahil ang pakiram- paman, batid ng Atikha na ang aklat na ito ay hindi lamang
dam nila ay inabandona sila ng kanilang mga magulang. makakatulong sa mga anak ng overseas Filipinos kung hindi
sa lahat ng kabataan. Ang mga pinapahalagahan at kasanayan
Papalaki din ang feminisasyon ng migrasyon ng mga Pilipino tinatalakay dito ay para at angkop sa lahat ng kabataan.
sa ibang bansa. Mas maraming kababaihan kaysa kalalakihan na
ang umaalis ng bansa. Ibig sabihin, maraming pamilya na ang Hangad ng mga aralin at mga gawain na bumubuo ng
walang mga nanay na may malaking ang epekto sa mga anak na aklat na ito na ipaunawa sa mga kabataan ang halaga ng pag-
naiwan. Nawawalan ang maraming bata ng tagagabay, tagapayo sisikap, pag-aaral, pagtitipid, at maayos na kommunikasyon
at kaibigan. Dumarami ang bilang ng mga bata na nangungulila sa loob ng pamilya. Nais ding ipaunawa sa mga bata ang pag-
sa pagmamahal at pag-aaruga ng kanilang mga ina. Ang pangun- kakapantay ng kakayahan at responsibilidad ng babae at lalaki.
gulilang ito ay maaring magbunga ng hindi maayos na relasyon Tutulungan ng aklat ang mga kabataan na makilala ang kanil-
sa pag-itan ng mga mag-ina at iba pang sikolohikal na suliranin ang kakayahan upang tugunan ang kanilang mga suliranin.
na kinakaharap ng maraming anak ng OFW. Hangad din na mahubog ang kanilang abilidad upang maging
responsableng kasapi ng lipunan na may pagkilala sa sariling
Tinatalakay ng aklat na ito ang mga mahahalagang usapin kapakanan at sa kagalingan ng kapwa kabataan at kabutihan
na nakaka-apekto sa mga bata dulot ng migrasyon. Binigyan ng pamilya at buong komunidad.
rin ng pansin ng aklat ang mga kahalagahan at kagalingang da-
vii
Ang Migrasyong Pilipino: Mga Kaugnay na Kahalagahan at
Kagalingang Dapat Malinang sa Kabataan ay binubuo ng dala-
wang aklat: Aklat 1: Mga Texto at Aklat 2: Mga Banghay-Aral-
in. Tinatalakay ng Aklat 1 ang mga usapin, pinapahalagahan at
kasanayan. Itinuturo naman ng Aklat 2 ang mga pamamaraan
para ibahagi ang mga ito sa mga kabataan sa paaralan.
Ang aklat ay ginawa upang magsilbing gabay sa mga guro,

lakip ang iba’t ibang mga impormasyon, gawain at lesson plans.
Nakikita ng Atikha at mga may akda ang mahalagang papel
na ginagampanan ng mga guro upang hubugin ang kaisipan,
kahalagahan at kagalingan ng mga bata kaugnay ng usapin
ng migrasyon. Isa ang mga guro sa mga susi para maiwasan
ang negatibong epekto ng pangingibang bansa at upang ang
migrasyon ay makatulong sa pag-unlad ng mga OFW, ng
kanilang pamilya, komunidad at bayan.

Mga May Akda

viii Mga Kaugnay na Kahalagahan at Kagalingang Dapat Malinang sa Kabataan
Mga Nilalaman
Yunit 1: Ang Migrasyon ng mga Pilipino sa Ibang Bansa 1
Kabanata 1: Ang Migrasyon ng mga Pilipino 2
Kabanata 2: Ang Positibo at Negatibong Epekto ng Migrasyon 20
Yunit 2: Mga Kahalagahang Dapat Malinang 33
Kabanata 1: Pag-iimpok at Pagtalikod sa Konsyumerismo 34
Kabanata 2: Komunikasyon sa Loob ng Pamilya 54
Kabanata 3: Ang Kahalagahan ng Edukasyon at Pagtatakda ng Layunin 64
Kabanata 4: Gender Sensitivity at ang Feminisasyon ng Migrasyon 80
Yunit 3: Mga Kagalingang Dapat Sanayin 97
Kabanata 1: Pamumuno, Pagpapadaloy ng Pulong at Pagsasalita sa Publiko 98
Kabanata 2: Peer Counseling 118
Kabanata 3: Pagiging Isang Entreprenyur 138

Glossary 178
Hinggil sa mga May Akda 183
ix
Yunit I
Ang Migrasyon ng mga Pilipino sa Ibang Bansa
Kabanata 1
Ang Migrasyon ng mga Pilipino
Kabanata 2
Ang Positibo at Negatibong
Epekto ng Migrasyon
Kabanata 1
Ang Migrasyon
ng mga Pilipino

Mga Kaugnay na Kahalagahan at Kagalingang Dapat Malinang sa Kabataan
Ang migrasyon ay tumutukoy Sa makabagong panahon ngayon, sa ekonomiya ng Pilipinas ang milyon-
sa permanente o pansamantalang hindi lamang ang mga katulad nila milyong dolyar na dumarating mula
paglipat ng paninirahan (Lee,1966). Jose Rizal at Andres Bonifacio ang sa ibang bansa. Noong taong 2007,
Ang migrasyon ay maaaring maganap maituturing na bayani ng bayan. May umabot na sa $14.45B ang naipadala
sa loob ng isang bansa, halimbawa, mahahalagang pangyayari sa kasaysayan ng mga manggagawang Pilipino mula
ang paglipat ng tirahan mula sa ng Pilipinas noong mga nagdaang taon sa ibang bansa.
isang probinsya patungo sa isa pang upang magbigay ng bagong kahulugan
probinsya o maaaring ang paglipat ng sa salitang “bayani.” Ayon sa Commission on Filipinos
tirahan ay base sa rehiyon. Tinatawag Overseas (CFO), may kabuuang
ang ganitong uri ng migrasyon na Ngayon, ang mga Overseas Filipino 8,726,520 na Pilipino ang matatagpuan
internal. Sa kabilang banda, maaaring Workers o OFWs ay itinanghal na mga sa mahigit isandaan at siyamnapu
maganap ang migrasyon sa pagitan “Bagong Bayani” ng Pilipinas. Ito ay (190) na mga bansa sa buong mundo
ng iba’t ibang bansa kung saan ang sa kadahilanang malaki ang tulong ng noong 2007. Ito ay nangangahulugan,
mga tao ay aalis sa kanilang bansang perang padala o remittances nila sa kita na isa sa bawat sampung Pilipino
pinanggalingan. Tinatawag namang ng bansa. Halos mag-aapat na dekada ngayon ay naninirahan o nagtatrabaho
migrasyong internasyunal ang na simula noong 1970, na tumutustos sa labas ng bansa.
ganitong uri ng paglipat ng tirahan.
Y u n i t I :
Ang Migrasyon ng mga Pilipino sa Ibang Bansa 3
Kabanata 1 Ang Migrasyon ng mga Pilipino
Iba’t ibang Pangkat ng mga Pilipi-

nong Matatagpuan sa ibang Bansa
Napapangkat ang mga Pilipinong

nasa ibang bansa sa tatlong kategorya,
mga 1) permanent residents, 2)
temporary contract workers na
tinatawag din nating Overseas Filipino
Workers (OFWs), at 3) undocumented
overseas Filipinos.
Makikita sa Tsart 1 ang kabuuang Tsart 1

Mga Pilipinong Nasa Ibang Bansa Noong 2007
bilang ng mga Pilipinong nasa ibang Sanggunian: Commission on Filipinos Overseas (CFO), 2007
bansa noong 2007. Makikitang ang

pinakamalaking bahagdan ng mga
Pilipinong nasa ibang bansa ay mga Ang mga permanent residents permanenteng naninirahan sa ibang
temporary contract workers o OFWs. ay tinatawag ding mga immigrant o bansa. Karamihan sa kanila na may
Tinatayang 48% mula sa kabuuan residente ng mga bansang kinaroroonan kabuuang bilang na 2,517,833 ay
ay mga OFWs. Ang mga permanent nila at ang kanilang pananatili ay matatagpuan sa bansang Estados
residents ay tinatayang 42% at mga hindi nakabatay sa anumang kontrata Unidos. Ilan pa sa mga Pilipinong
undocumented workers ay 10% ng sa trabaho. Noong 2007, tinatayang permanent residents ay naninirahan sa
kabuuang bilang. may 3.6 milyong Pilipino ang
4 Mga Kaugnay na Kahalagahan at Kagalingang Dapat Malinang sa Kabataan
mga bansang Canada, Australia, Japan, na nagtatrabaho sa lupain ng iba’t-ibang Itinuturing na “landbased” OFWs
at Germany. bansa at mga “seabased” o marino. and mga Pilipinong naghahanap-
Makikita sa Tsart 2 ang pagkakahati buhay bilang mga propesyonal at mga
Ang mga OFWs ay may kabuuang ng mga ito base sa bilang at bahagdan ordinaryong manggagawa. Ang Saudi
bilang na 4.1 milyon noong 2007. ng mga umalis noong taong 2006. Arabia, United Arab Emirates (UAE),
Pawang pansamantala lamang ang Mapapansing mas mataas ang bilang ng Hong Kong, Kuwait, Qatar, Taiwan,
pananatili ng mga OFWs sa kanilang mga “landbased” na OFWs (74%) kaysa Singapore, Italy, United Kingdom, at
bansang kinaroroonan sapagkat “seabased” workers o marino (26%). South Korea ang mga pangunahing
nakabase sa kontrata ang kanilang bansa na pinagtatrabahuhan ng mga
pananatili. Karaniwan mula 6 na buwan OFWs.
hanggang 2 taon ang karaniwang haba Tsart 2
ng kontrata ng mga OFWs. Hindi Mga “Landbased” at “Seabased” OFWs noong 2006
Sanggunian: Philippine Overseas Employment Administration (POEA), 2006
sila maaaring manirahan nang matagal
sa bansang kinaroroonan sapagkat
kailangan na nilang bumalik sa bansang
pinanggalingan kapag natapos na
ang kanilang mga kontrata. Kailangan
i-”renew” ang kontrata para sila ay
makapagtrabahong muli sa ibang bansa.
Ang mga OFWs ay nahahati pa sa

dalawang pangkat, ang mga “landbased,”
Y u n i t I :
Bilang ng mga
“Landbased” Talahanayan 1
Bansa OFWs Pangunahing Sampung Bansa na
Karaniwang Pinupuntahan ng mga
1. Saudi Arabia 223,459 “Landbased” OFWs noong 2006
2. UAE 99,212
3. Hong Kong 96,929
4. Kuwait 47,917
5. Qatar 45,795
6. Taiwan 39,025
7. Singapore 28,369
8. Italy 25,413
9. United Kingdom 16,926
10. Korea 13,984
11. Iba pang bansang 151,041 Tinatayang 874,792 ang mga natatanggap. Maaari silang pabalikin
pinupuntahan undocumented overseas Filipinos. Hindi sa Pilipinas anumang oras na sila ay
tiyak ang bilang na ito sapagkat walang mahuli ng mga awtoridad sa bansang
Kabuuan 788,070 eksaktong tala ukol dito. Matatagpuan kinaroroonan nila. Kung ihahambing sa
sila sa mga bansang Estados Unidos, dalawang unang nabanggit na pangkat
Japan, Malaysia, at Singapore. Hindi ng mga Pilipinong nangingbang bansa,
mabuti ang kalagayan ng huling sila ang mas malapit sa banta ng mga
pangkat, ang mga undocumented pang-aabuso mula ekonomikal na pang-
overseas Filipinos, sapagkat wala silang aabuso sa pamamagitan ng pambabarat o
permiso para makapaghanapbuhay at hindi pagbibigay ng sweldo hanggang sa
manirahan sa bansang kinaroroonan. pisikal na pang-aabuso sa pamamagitan ng
Wala rin silang mga benepisyong pananakot sa kanila ng kanilang mga amo.

Kasaysayan
ng Migrasyon Sa Ibang Bansa
Ang Pilipinas ay maituturing na may ng digmaan sa pagitan ng Espanya at Noong1934,mahigit120,000Pilipino
mahabang kasaysayan ng migrasyon. Estados Unidos. Ito rin ang panahong (karamihan mula sa rehiyon ng Ilocos at
Noong panahon ng pananakop ng mga nangangailangan ng maraming Visayas) ang nagtungo sa Estados Unidos
Amerikano, daan daang magsasakang manggagawa sa Estados Unidos at upang magtrabaho. Hindi pinapayagan ang
Pilipino mula sa mahihirap na pamilyang Hawaii. Bukod sa mga Pilipino, may mga trabahanteng kontraktual na dalhin
nakatira sa rehiyong Ilocos ang kinuha ilan pang mga manggagawa na kinuha ang kanilang mga pamilya sa lugar na
para magtrabaho sa taniman ng pinya mula sa bansang China, Japan, at iba kanilang pinagtatrabahuhan. Nang sumapit
sa Hawaii at taniman ng mga prutas at pang bansa sa Asya. ang panahon na itinatag ang Pamahalaang
gulay sa California. Ito ang simula ng Commonwealth sa Pilipinas, hindi na
pangingibang bayan ng mga Pilipino na Tinatayang may 15 Ilokano ang basta basta nakakapasok ang mga Pilipino
nagpapatuloy pa rin hanggang ngayon. unang nagpunta sa Hawaii noong sa Estados Unidos. Nangangailangan na
1906. Makalipas ang dalawang taon, ng bisa para makapasok sa bansa kaya’t
Ang Migrasyon ng mga Pilipino nagkaroon ng malawakang pagkuha ng marami sa mga manggagawa ang umuwi
papuntang Estados Unidos mga manggagawa sa Pilipinas patungong na lang sa Pilipinas at ang iba naman ay
Estados Unidos. lumipat at nagtago sa ibang parte ng Estados
Sa pagpasok ng ika-19 na dantaon, Unidos para ipagpatuloy ang kanilang
maraming napinsala sa Pilipinas bunga pagtatrabaho.
Y u n i t I :
Sa California, maraming Pilipino sa mga Mexicano noong 1990 bilang Pilipino. Marami sa bilang ng mga ito
ang nagtrabaho sa kabukiran kasama ang mga permanent residents. Sa nasabing ay nagtrabaho sa mga bahay, ospital,
mga Intsik at Hapon ngunit ipinagbawal taon, umabot sa 1.4 milyong Pilipino hotel, at mga restawran. Mayroon na
silang magtrabaho pagkatapos ng taong ang nananahanan sa Estados Unidos ring kaso ng iregularidad noon sapagkat
1934. Maraming pagbabago ang dulot (Yukawa, 1996:pp.2-6). ilan sa mga ito ay biktima ng mababang
ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig pasahod at hindi kaaya-ayang kondisyon
sa kalagayan ng migrasyon. Noong Bukod sa Estados Unidos, taliwas sa mga ipinangako sa kanila
1942, ang mga Pilipino ay pinayagan matatagpuan rin ang mga Pilipinong bago pa man umalis ng bansa. Ang mga
nang maging mamamayan ng Estados manggagawa sa ibang parte ng mundo pangyayaring ito ang naging dahilan
Unidos at may pribelehiyo pang dalhin tulad ng Europa. upang maging imposible na sa mga
ang kanilang mga pamilya. kababaihang migrante ang makapag-
Ang Migrasyon ng mga Pilipino ipon ng sapat na pera para sa kanilang
Ang mga Pilipinong nagsimula papuntang Europa sarili at mga pamilya. Nang humina
bilang mga pansamantalang trabahante ang takbo ng ekonomiya ng Britanya,
lamang noon ang naging mga Nagkaroon ng kakulangan sa ilan sa mga manggagawa ay napauwi at
permanenteng residente ng Estados manggagawa bunga ng lumalagong may ilan na nanatili para magtrabaho
Unidos nang lumaon. Hanggang ekonomiya ng Europa noong 1960 doon ngunit binubuno nila ang dalawa
ngayon, marami sa kanila ay nakabuo at 1970 at dahil dito, kumuha sila ng hanggang tatlong trabaho. Noon
na ng panahanan doon na siyang naging mga Pilipino upang maglingkod bilang pa man ay biktima na ng mga pang-
mga ikatlo at ika-apat na henerasyon empleyado sa mga hotel at ospital. Ang aabuso, pagpapatrabaho ng mahabang
ng mga Filipino Americans o Fil-Ams. bansang Britanya ang unang kumuha oras at ng mababang pasahod ang mga
Ang mga Pilipino ay pumapangalawa ng maramihang manggagawang mangagawang Pilipino bukod pa sa
kalungkutang dinaranas sa pananatili sa Ang Migrasyon ng mga Pilipino sa ibang bayan. Noong una, nakita
malayong bayan. papuntang Gitnang Silangan itong pansamantalang solusyon sa
lumalalang krisis sa ekonomiya. Pero
Sa pagpasok ng dekada ‘90, marami Ang pag-angat ng ekonomiya ng mga nang lumaon, nagpatuloy ang pagdagsa
pa ring Pilipina ang nagtatrabaho bilang bansa sa Gitnang Silangan dahil sa langis ng mga trabahador hanggang sa dekada
domestic helper sa Europa partikular na ay naging hudyat para umangkat sila ng ‘80. Noong 1975, mayroon lamang
sa bansang Italya, Espanya, at Greece. mga manggagawa mula sa Pilipinas at na 1,522 Pilipinong naipadala sa mga
Marami rin sa bilang ng mga migranteng ilang karatig-bansa sa Asya.Maraming bansa sa Gitnang Silangan. Makalipas
ito ay illegal. Sa bansang Alemanya, trabahador ang kinakailangan ng mga ang walong taon, umabot ito sa halos
marami rin ang mga Pilipinang mayayamang bansa sa Gitnang Silangan 323,000 noong 1983. Ang bilang ay
naninirahan sapagkat nakapag-asawa noong dekada ‘70. Kumuha rin sila ng patuloy na lumalaki habang dumadaan
ng mga Aleman at nagtatrabaho bilang mga manggagawa mula sa karatig bansa ang panahon.
mga nars. tulad ng Egypt, Jordan at Yemen.
Ang Migrasyon ng mga Pilipino
Hindi lamang sa mayayamang bansa Nakita ng dating Pangulong papuntang Asya
sa Amerika at Europa nakarating ang Ferdinand Marcos ang potensyal na
mga Pilipino upang maghanapbuhay. benepisyong makukuha ng bansa sa Ang dekada ‘90 ay kinakitaan ng
Marami rin sa kanila ay nagpunta sa pagpapadala ng mga manggagawa sa pagsigla ng ekonomiya ng mga bansa
mayayamang bansa sa Asya. Gitnang Silangan. Nang madeklara sa Silangang Asya partikular na ang
ang Martial Law noong 1972, naging bansang Japan. Sinundan pa ito ng
aktibo ang pamahalaan sa pagpapadala pag-unlad ng ilan pang karatig bansa
ng mga Filipino upang maghanapbuhay ng Pilipinas na maituturing na Tiger
Y u n i t I :
Economies tulad ng South Korea, Ang mga Seafarers ay nasa dagat ng maraming buwan.
Taiwan, Hong Kong, at Singapore. Mahaba rin ang oras na iginugugol sa
Ang mga kondisyong ito ay nagbigay Noong 1960 at 1970, lumaki pagtatrabaho at ang kanilang tirahan ay
daan upang umangkat ang mga ang industriya ng pagbabarko at masikip. Kung minsan, nakakadagdag
obrero partikular na sa sektor ng maraming Pilipino seafarers ang pa sa hirap ng kanilang kalagayan ang
paninilbihan. Maraming Pilipino ang nakuha para maglingkod. Mataas ang pagkakaroon ng ibang lahi bilang
namasukan bilang manggagawa sa pangangailangan para sa mga Pilipino kasama sa barkong pinagtatrabahuan.
pabrika sa Taiwan, domestic helpers dahil sa kanilang angking kakayahan
sa Hong Kong at Singapore, at mga at talento, at kakayahang magsalita ng Pagkatapos alamin kung saan
entertainers o overseas performing wikang Ingles. nagpupunta ang mga Pilipino noon
artists sa Japan. para magtrabaho, anu-ano kaya ang
Naiiba ang buhay marino mga dahilan kung bakit mas ninanais
sapagkat limitado ang puwede nilang pa nilang sa ibang bansa na lamang
mapuntahan lalo kung ang barko makipagsapalaran?
Pagbubuod ng Migrasyon sa Pilipinas

Sanggunian: Scalabrini Migration Center, 1996
taon 1900 1950 1980 1990
Unang Alon Ikalawang Alon Ikatlong Alon Ikaapat na Alon

Magsasaka sa mga Propesyunal: mga doktor, Malawakang pag-alis ng mga Malawakang pagdagsa ng mga
plantasyon sa Estados nars at inhinyero propesyunal, skilled at semi- kababaihan at mga undocumented
Unidos, Guam at Hawaii skilled na manggagawa Overseas Filipinos at mga propesyunal

Dahilan
ng Migrasyon
Ang Pilipinas ay maituturing na nga lang, gusto kong pumunta ng ibang

isang bansa na kung saan ang migrasyon bansa at doon na manirahan.” Mula
ay naging bahagi na ng ating kultura. mula 26% noong Hulyo, naging 33%
Milyun-milyong Pilipino ang nagnanais ito noong Oktubre (Asis, 2005).
magtrabaho sa ibang bansa sa kabila ng
mga panganib na maaaring maghintay Mababakas din sa mga bata ang
sa kanila roon. Sa ginawang survey kagustuhang mangibang-bayan. Noong
ng Scalabrini Migration Center noong 2003, lumabas na 47% ng mga batang edad
2002, isa sa bawat limang Pilipino ang 10-12taonaynangarapnamakapagtrabaho
nagpahayag ng kanilang kagustuhang sa ibang bansa (Asis, 2005). Sa mga pag-
umalis ng bansa. Gayundin ang lumabas aaral na ginawa ng Atikha, Inc. sa mga
sa resulta ng survey ng Pulse Asia noong anak ng OFWs, marami sa mga anak
2005. Tumaas ang bahagnan ng mga ng OFWs ay ganito rin ang ninais sa
Pilipinong nagsasabing, “Kung posible buhay, ang makapangibang-bayan para
Y u n i t I :
makapaghanapbuhay. Ito ay epekto ng Maraming mga Pilipino ang gustong at sosyal sa bansang pinanggalingan
kanilang karanasan bilang anak ng isang mangibang bansa, anu-ano ang mga tulad ng kahirapan, kawalan ng trabaho,
migrante kung saan nakikita nila na ang dahilan nila? maliit na sahod, pangit na ekonomiya
pagtatrabaho sa ibang bansa lamang ng bansa, di kanais-nais na sitwasyong
ang makakapagpabuti sa kalagayan ng Maipaliliwanag ang kadahilanang pulitikal, malaking populasyon, at
kanilang buhay kahit na ang kapalit ito sa pamamagitan ng Teoryang “Push- pagpapabuti ng kalagayan ng pamilya
nito ay ang hindi pag-aaral sa kolehiyo Pull.” Makikita sa ibaba ang ilustrasyon. ay nagtutulak sa mga Pilipinong
(Alunan-Melgar at Borromeo, 2002, Gamit ang teorya, ipinapakita ang mga mangibang bayan. Ito ay tumutukoy sa
p.124). di kaaya-ayang kundisyong ekonomikal tinatawag na “push factors.” Sa kabilang
Teoryang “Push-Pull”
Mga Kundisyong Nakakaapekto
sa Desisyon ng Mga Pilipino para
Bansang
Umalis sa Bansa Batay sa modelo Pilipinas Posibleng Puntahan
ng Teoryang “Push-Pull” (bansang pinanggalingan o (bansang pinupuntahan o “coun-
“country of origin”) try of destination”)
1. Kahirapan
2. Kawalan ng trabaho 1. Ekonomikal –mataas na sahod,
3. Maliit na sahod magagandang benepisyo
4. Pangit na ekonomiya ng bansa 2. Maraming trabahong naghihintay
5. Di kanais-nais na sitwasyong pulitikal 3. Pagkakaroon ng kamag-anak o kaibigan
6. Malaking populasyon 4. Distansya
7. Pagnanais na mapabuti ng kalagayan
ng pamilya

banda naman, ang mga magagandang sa dayuhang bansa, mas nanaisin pa ang
kundisyon tulad ng mataas na sahod, pag-alis sa Pilipinas dahil sa kakulangan
magagandang benepisyo, maraming ng mga trabaho at maliit na pasahod
trabahong naghihintay, pagkakaroon dito sa ating bansa.
ng kamag-anak o kaibigan sa bansang
pupuntahan, at distansya (lalo na kung Ang Teoryang “Push-Pull”
malapit lamang) ay nagiging kaakit- ay nagpapaliwanang kung paano
akit upang sila ay mangibang bayan. nakakaapekto ang mga kondisyon sa lugar
Ilan lamang ito sa mga tinatawag na na pinagmulan at mga kondisyon sa lugar
“pull factors” na nagsasabing ang mga na pupuntahan sa pagdedesisyon ng pag-
magagandang kundisyon sa mga bansang alis ng isang migrante. Ngunit sa bandang
maaaring puntahan ay nagsisilbing huli, nakasalalay pa rin sa mga indibidwal
parang magnet upang magpunta ang ang desisyon ng pag-alis o pananatili sa
mga tao roon. isang lugar.
Kung paghahambingin ang

napakaraming dahilan ng migrasyon,
lumalabas na pinakamalakas ang
impluwensya ng pagkakaroon ng
malaking kita sa ibang bansa. Sa kabila
ng mga posibleng suliranin sa pananatili
Y u n i t I :
Feminisasyon
ng Migrasyon
Ang pagtaas ng bilang ng mga Mula sa 12% na umalis na Ano ang implikasyon ng
kababaihang umaalis para mangibang- kababaihan noong 1975, pantay na ang feminisasyon ng migrasyon?
bayan ay naging hudyat sa malaking bilang ng mga lalaki at mga babaeng
pagbabago ng daloy ng migrasyon umalis ng bansa noong 1992. Ngunit Sa biglang tingin, maganda ang
noong dekada ‘90. Ito ang tinatawag ang mga susunod na taon ay kinakitaan dulot ng migrasyon ng kababaihang
na feminisasyon ng migrasyon. Ito ay ng patuloy na pagtaas ng bahagdan ng Pilipino. Pero ito ay maraming kaakibat
dahil sa napakaraming uri ng trabaho mga babae kumpara sa mga lalaking na epekto sa bansa, sa kanilang mga
ang angkop para sa kababaihan tulad nagtrabaho bilang OFWs. (Tingnan pamilya, at maging sa kanilang mga
ng paninilbihan bilang mga domestic ang Tsart 3) Sa kabuuan, sa loob ng sarili.
helpers, nars at caregivers. Ilan din sa isang dekada, mas malaki na ang bilang
mga kababaihan ay namasukan bilang ng mga kababaihan na nagtatrabaho sa Una, ang mga hanapbuhay nila ay
mga “entertainers” sa bansang Hapon. ibang bayan. maituturing na mababang uri sa bansang

kanilang pinagtatrabahuhan partikular
na ang pagiging domestic helpers at
entertainers. Sila ay nakakaranas ng
diskriminasyon at iba’t ibang uri ng pang- Tsart 3
aabuso mula sa kanilang mga amo. Ang Bahagdan ng mga
“Newly-Hired OFWs”
pagiging dayuhan at mababang estado mula 1999 hanggang
ng kababaihan maging sa mga bansang 2006 Base sa Kasarian
Sanggunian: Philippine
pinupuntahan ay nakakadagdag pa sa Overseas Employment
Administration (POEA), 2006
hirap ng kalagayan ng pagtatrabaho sa
ibang bansa.
Nakakaalarma rin ang mga epekto lalaki lamang noon ay unti-unti nang kanilang pamilya. Ilan lamang ito sa
ng pag-alis ng mga kababaihan lalo na nalilipat sa mga babae. Ang pag-alis marami pang suliraning kaakibat ng
yaong mga may-asawa sapagkat malaki ng mga kababaihang may pamilyang migrasyon ng mga kababaihan sa ating
ang epekto nito sa kanilang pamilya naiwan sa Pilipinas ay naiuugnay sa lipunan. Nararapat na suriing mabuti
lalo na sa mga anak. Ang tradisyunal mga problemang pampamilya tulad ng pamahalaan ang mga bungang dulot
na papel ng mga babae tulad ng ng pagkasira ng relasyon sa pagitan ng ng pagpapadala ng mga manggagawang
pagiging maybahay at tagapag-alaga mag-asawa, pagbibisyo ng mga anak at Pilipina sa ibang bansa at hindi lamang
ng mga anak ay nababago na. Maging di pagtatapos ng pag-aaral at marami nakatuon ang pansin nito sa pagtanggap
ang papel ng pagtatrabaho para sa pang iba. Ang mga ito ay taliwas sa at pagpapalaki ng mga remittances na
pamilya na ginagampanan ng mga layuning mapabuti ang kalagayan ng mula sa kanila.
Y u n i t I :
Hanay B II. Ebalwasyon

Pangwakas na
Gawain Isulat ang titik ng wastong sagot sa
1. Mga pangkat na walang iyong sagutang papel o kuwaderno.
I. Pagpapayaman sa Bokabularyo
kaukulang papeles para
Hanapin sa Hanay A ang mga salitang
makapagtrabaho sa ibang bansa 1. Ayon sa pinakahuling talaan ng
tinutukoy sa Hanay B. Isulat lamang
Commission on Filipinos Overseas
ang titik ng tamang sagot sa iyong
2. Isa pang katawagan sa mga (CFO), ilan sa bawat sampung Filipino
papel o kuwaderno.
temporary contract workers ang matatagpuan sa ibang bansa?

Hanay A a. 1 k. 5
3. Nagpapaliwanag kung bakit
a. Feminisasyon b. 2 d. 10
umaalis sa isang bansa ang isang
tao patungo sa ibang bansa para
b. OFWs 2. Ang tawag sa perang pinapadala
maghanapbuhay
mula sa ibang bansa ay _____.
c. Immigrante o immigrant
4. Permanent residents din ang a. abuloy k. buwis
katawagan sa mga pangkat na
d. Teoryang “Push-Pull” b. baon d. Remittance
ito
5. Pagdami ng bilang ng mga
e. undocumented overseas Filipinos
kababaihang nagpupunta sa
ibang bansa para magtrabaho

3. Ano ang tawag sa mga Pilipinong 5. Alin sa mga bansang ito ang hindi 7. Kailan unang nagpunta ang mga Pilipino
residente ng mga bansang kinaroroonan karaniwang pinupuntahan ng mga OFWs? sa Gitnang Silangan para magtrabaho?
nila at ang kanilang pananatili ay hindi
a. Estados Unidos a. 1950 k. 1970
nakabatay sa isang kontrata?
b. Qatar b. 1960 d. 1980
a. OFWs

k. United Arab Emirates
b. permanent residents 8. Ang di magandang ekonomiya ng
d. Poland
k. temporary contract workers Pilipinas, kakulangan ng trabaho, at
maliit na pasahod ay ilan lamang sa mga
d. undocumented overseas 6. Sa kasaysayan ng migrasyon sa dahilang tinatawag na _____.
Filipinos Pilipinas, saang bansa unang nagpunta
a. “Close” factors
ang mga Pilipino para magtrabaho?
4. Saang bansa matatagpuan ang b. “Open” factors
a. Asya
pinakamalaking bilang ng mga OFWs?
k. “Pull” factors
b. Estados Unidos
a. Alaska
d. “Push” factors
k. Europa
b. Hong Kong
d. Gitnang Silangan
k. Korea
d. Saudi Arabia
Y u n i t I :
Sintesis
9. Ang pagkakaroon ng malaking • May kabuuang 8,726,520 Pilipino • Simula pa lamang noong 1900 ay
sahod sa ibang bansa ay maituturing na ang naninirahan at kasalukuyang nangibang bayan na ang mga Pilipino
nagtatrabaho sa mahigit 190 bansa upang magtrabaho bilang mga
dahilang tinatawag na _____.
sa mundo. magsasaka sa mga plantasyon ng
a. “Close” factors prutas sa Estados Unidos, Guam, at
• Ang mga permanent residents,
Hawaii (unang alon)
b. “Open” factors temporary contract workers o OFWs,
at mga undocumented overseas • Mga propesyunal tulad ng mga
k. “Pull” factors Filipinos ang uri ng mga Pilipinong doktor, nars, at mga inhinyero ang
d. “Push” factors matatagpuan sa ibang bansa. ikalawang grupo ng mga Pilipinong
nagpunta sa Europa ang bumuo ng
• Ang mga temporary contract
ikalawang alon.
10. Sa anong dekada nagsimula ang workers o OFWs ang may
feminisasyon ng migrasyon sa Pilipinas? pinakamataas na bahagdan ng • Noong 1980 nagkaroon ng
mga nangingibang-bayan. malawakang pagdagsa ng mga skilled
a. 1960 k. 1980 at semi-skilled na manggagawa
• Ang mga OFWs ay karaniwang
at mga propesyunal sa Gitnang
b. 1970 d. 1990 matatagpuan sa mga bansang
Silangan. Ito ang ikatlong alon.
Saudi Arabia, United Arab Emirates,
Hong Kong, Kuwait, Qatar, Taiwan,
Singapore, Italy, United Kingdom,
at Korea.

SANGGUNIAN
• Ang 1990 ay kinakitaan ng malawakang
pagdagsa ng mga kababaihan at Alunan-Melgar, G. & Borromeo, R. The plight Episcopal Commission for the Pastoral Care
of children of OFWs. (2002). In E. Dizon- of Migrants and Itinerant People- Catholic
mga undocumented na manggagawa Añonuevo & A.T. Añonuevo (Eds.), Coming Bishops’ Conference of the Philippines
at mga propesyunal sa mga karatig home: Women, migration and reintegration (CBCP) and Scalabrini Center for People
bansa sa Asya (ikaapat na alon). (pp. 106-114). Quezon City: Atikha, Inc. and on the Move-Scalabrini Migration Center.
Balikabayani Foundation. (1996). Character formation program on
• Ang Teoryang “Push-Pull” ay migration. Manila: Scalabrini Migration
makapagbibigay ng paliwanag kung Asis, M.M.B. (January 2006). The Philippines’ Center, pp. 6-10.
culture of migration. Retrieved July 28, 2008
bakit nagpupunta sa ibang bansa ang from http://www.migrationinformation.org/ Lee, E. S. (1966) A theory of migration. In
mga Pilipino para magtrabaho. USfocus/display.cfm?ID=137. Kammayer (Ed.), Population studies:
Selected essays and research (pp. 188-202).
Cariño,B. (1992) Migrant workers from the
Philippines. (1992). In Battistella, G, and Philippine Overseas Employment Agency. (2002).
Paganoni, A. (Eds.). Philippine labor Deployment of newly hired OFWs by Skills
migration:Impact and policy (pp.15-19). category, 1992-20002. Retrieved December
Quezon City: Scalabrini Migration Center. 13, 2007, from http://www. poea.gov.ph.
Commission on Filipinos Overseas. (2007). Philippine Overseas Employment Agency. (2006).

Stock estimate of overseas Filipinos as of OFW global presence: A compendium of
December 2007. Retrieved July 14, 2008, overseas employment statistics. Retrieved
from http://www.cfo.gov.ph. December 13, 2007, from http://www. poea.
gov.ph/stats/2006Stats.pdf.
Dizon-Anonuevo, E. & Anonuevo, A. (2002).
(Eds.) Coming home: Women, migration and Yukawa, J. (1996). Migration from the Philippines,
reintegration. Quezon City: Atikha, Inc. & 1975-1995: An annotated bibliography. Quezon
Balikabayani Foundation. City: Scalabrini Migration Center, pp.2-6.
Y u n i t I :
Kabanata 2
Ang Positibo at
Negatibong Epekto
ng Migrasyon

Ang lumalaking bilang ng mga tao Isa sa nakikitang epekto ng migrasyon migrante ng buong mundo. (Tingnan
na tumutungo sa ibang bansa upang ay ang pagtaas ng remittance o perang ang ilustrasyon sa p. 22)
doon manirahan o magtrabaho ay padala ng mga Pilipinong nagtatrabaho
masasabing isa sa pinakakontrobersiyal sa ibang bansa. Ayon sa Commission on Sa ulat ng Bangko Sentral ng Pilipinas
na isyung kinahaharap ng maraming Population (2007), may mga paraan ang (BSP), ang taunang OFW remittances
bansa sa kasalukuyan. Isa ang Pilipinas mga Overseas Filipino Workers (OFW) ay umabot na mula $103 milyon noong
sa mga papaunlad pa lamang na bansa sa pagpapadala ng kanilang remittance, 1975 hanggang $14.45 bilyon sa taong
na may kinakaharap na ganitong isyu. ito ay ang mga sumusunod: 2007 (Sicat, 2008). Ang Estados
Kamangha-mangha ang mabilis na Unidos ang nangunguna sa listahan
paglaganap ng mga Pilipino sa buong 1. Ipinapadala sa bangko ng mga bansang pinanggagalingan ng
mundo. 2. Door-to-door o kaya naman ay remittances. Ito ay sinundan (mula
sa koreo; at sa pinakamataas pababa) ng Saudi
Paano naapektuhan ang Pilipinas 3. Ang padala system o ang pakiki- Arabia, Italy, Japan, Hongkong, United
ng malaking bilang ng mga propesyunal abot sa mga kamag-anak o kaibigan na Kingdom, United Arab Emirates,
at manggagawang nagtutungo sa ibang uuwi ng Pilipinas. Singapore, Canada at Taiwan (POEA,
bansa? Nakatulong ba ang pangingibang- 2006).
bayan na ito sa pag-unlad ng bansa o Ang Pilipinas ang pang-apat sa
lalo pa itong pumipigil sa pag-unlad? mga bansang may pinakamaraming Marami sa mga pag-aaral ay
Paano nito naapektuhan ang pamilyang remittance na natatanggap (World magkaiba ang pagtingin sa epektong
Pilipino? Nagdulot ba ito ng positibo o Bank, 2007). Sumusunod ang Pilipinas dulot ng migrasyon. Ang ilan ay
negatibong epekto sa pamilya ng mga sa India, Tsina at Mexico sa laki ng nagsasabing positibo ang epekto nito
nangibang-bansa? remittances na natatanggap mula sa mga lalo na sa ekonomiya samantalang ang
Y u n i t I :
Kabanata 2 Ang Positibo at Negatibong Epekto ng Migrasyon
iba ay naniniwalang mas lalo nitong Malaki ang kontribusyon ng Aurelio R. Montinola III, presidente ng
pinipigilan ang pag-unlad ng ating remittance sa ating bansa. Sa katunayan, Bank of the Philippine Islands, sa taong
bansa. May ilan din na naniniwalang noong 2007, ang mga remittances 2004 at 2005 ang OFW remittances ang
ang migrasyon ng mga manggagawang ay 10% ng ating Gross Domestic tuwirang nagbayad sa taunang interes ng
Pilipino ay posibleng makatulong sa Product (GDP). Kaya nitong bayaran pagkakautang ng pamahalaan. Tanging
pag-unlad ng bansa sa hinaharap. ng dalawang beses ang ating mga ang Pilipinas pa lamang ang nakagagawa
pagkakautang o debt servicing para sa nito (Montinola, 2006, p.B2-2).
nasabing taon (Sicat, 2008). Ayon kay
Ang Positibong Epekto
ng Migrasyon
Masasabing may positibong epekto

(Sa US $ Bilyon)
ang migrasyon hindi lamang sa mga
pamilyang OFW kundi maging sa
lipunan sa pangkalahatan.
Bansang Pinakamadaming
Natatanggap na Remittance, 2007
Sanggunian: World Bank Global
Development Prospects (2007)

Ang mga umuunlad na bansa
ay umaasa sa perang padala ng mga Pagkakahati sa Kabuuang Kita ng Karaniwang OFW
manggagawa sa ibang bansa upang
mapabuti ang kalagayang pinansyal.
Ayon kay Go (2003 mula kay Bagasao,
2003), sa ilang taong nakalipas,
nakatulong ang migrasyon upang
masolusyunan ng pamahalaan ang
kawalan ng hanapbuhay ng maraming
Pilipino.
Ayon naman kay Martin(2004), ang sa pabahay, edukasyon, at pag-aaruga Pilipino. Kumikita ng malaki ang mga
mga remittances ay nakapagpabawas sa maysakit. Nagiging mas malawak kumpanya ng telepono mula sa tawag
sa kahirapan at nagdulot ng pag-unlad ang positibong epekto nito dahil ng mga Pilipino sa mga kamag-anak sa
sa pamumuhay ng komunidad. Ayon sa napabubuti nito hindi lamang Pilipinas. Marami ring mga house and
pa sa kanya, ang perang padala ay ang kabuhayan ng mga kamag-anak lots ng real estate companies ang binili ng
maaaring gamitin upang makapagbukas ng migrante pati na rin ang buong mga pamilya ng OFWs. Nakinabang din
ng maraming trabaho. Ang mga perang komunidad. ang mga bangko dahil sa loob ng 10 taon,
padala ay nakatutulong sa ekonomiya ang kabuuang perang padala sa bangko
sa paraang ipinambibili ito ng mga Malaki rin ang pakinabang ng mga ay tumaas mula $2 bilyon hanggang $11
kamag-anak ng mga kagamitan o kaya kumpanya sa Pilipinas sa migrasyon ng bilyon (Montinola, 2006).
ay ginagamit sa negosyo o inilalaan
Y u n i t I :
ng humigit-kumulang 881,263 na mga Mga Negatibong Epekto

Ayon sa ulat ni Bagasao, et.al. pamilya na tumatanggap ng padala (Go, ng Migrasyon
(2004) nagpapadala ang mga OFWs ng 2003). Ang bilang na ito ay patuloy na
humigit-kumulang 60% ng kanilang lumalaki sa paglipas ng panahon. May ilang kritikong nagsasabing
kita sa kanilang pamilya. Ito ay walang sapat na basehan ang pagsasabing
nagkakahalaga ng humigit-kumulang Masasabing umunlad ang ang remittances ay may malaking
na $340 kada buwan. pamumuhay ng mga pamilyang may kinalaman sa pag-unlad ng ekonomiya.
kaanak sa ibang bansa. Ang mga OFWs
Ayon din sa National Statistics ay naging pangunahing tagapagtaguyod Ipinahayag nina Dizon-Añonuevo
Office, noong 2004, tinataya na ng kanilang mga pamilya at kumikita & Añonuevo (2002), na bagama’t
P72,795 ang karaniwang ipinadadala ng mas higit sa dati nilang kinikita dito nakatulong ang pagpapadala ng mga
ng mga OFW. Maraming mga sa bansa. Ayon kay Edillon (2008), mas manggagawa sa ibang bansa upang
pamilya ang umaasa sa mga padalang malaki ng humigit-kumulang P20,000 mapabuti ang kalagayan ng kanilang
ito bilang pangunahing pinagkukunan ang kita ng mga pamilya ng OFW mga pamilya, hindi ito sapat upang
ng panggastos para sa pamilya. kumpara sa kita ng pamilyang walang mapaunlad ang komunidad. Ito ay
Ang remittance ang pangunahing OFW na kaanak. Dagdag pa ni Edillon, sinusuportahan ng ulat ng Asian
pinagkukunan ng panggastos sa tahanan mas mababa ang insidente ng kahirapan Development Bank noong 2004.
sa mga pamilya ng OFW. Ayon sa kanilang pag-aaral, madalas na
ipinanggagastos o nakukunsumo rin ng
kaanak ang padala kaysa sa napupunta
ito sa mas produktibong gawain. Maaari
rin maging sagabal ang pagpapadala ng
pera dahil sa patuloy na pag-asa ng mga ng bansa at mangibang bayan. Kapalit Nararamdaman lalo na ang
naiwang kaanak dito (Dizon-Añonuevo din ng pinansyal na benepisyo mula sa negatibong epekto ng migrasyon sa
& Añonuevo, 2002). migrasyon ay ang unti-unting pagkaubos loob ng tahanan. Ang feminisasyon ng
ang mga propesyunal sa bansa. Si Lucas migrasyon ay nagdulot ng suliranin sa
Ayon kay Go (2003), bagama’t ang (2005) ay nagsabing may tatlong di kung sino ang gagawa sa mga naiwanang
pangingibang bansa ng mga Pilipino mabuting naidudulot ang pagkawala ng trabaho o papel ng babae sa loob ng
ay nakatulong sa ekonomiya ng bansa, mga propesyunal sa bansa: bahay. Ilan na dito ay ang pag-aalaga ng
ang benepisyong mula dito ay hindi mga naiwanang anak, pamamahala sa
nararamdaman ng mga mahihirap na 1. Ang pagkalugi ng pamahalaan loob ng tahanan at pagpapanatiling buo
tao. Ayon pa sa kanya, hindi pantay ang dahil gumugugol ito sa edukasyon ng pamilya. Ang pag-alis ng mga ina ay
nagiging epekto ng migrasyon sapagkat ng mga propesyunal na kalaunan ay may malaking pagbabagong idinulot
ang mayayaman ay umuunlad pa ng nangingibang bayan; maging sa mga papel na ginagampanan
lalo samantalang nananatiling hindi sa loob ng tahanan.
nabibigyang oportunidad ang mga 2. Ang patuloy na pagkawala
mahihirap na sektor ng lipunan. ng mga propesyunal na inaasahang Ang Commission on Population
tutugon sa pangangailangan ng kanilang (2007) ay nag-ulat na mayroong
Dagdag pa ni Nurse (2004), dahil sa kababayan; at mga kaso ng pagkawasak ng pamilya,
remittances, mas lalo pang nahihikayat paghihiwalay ng mag-asawa,
ang mga tao na lumabas ng bansa na 3. Ang pagkawala ng posibleng pagpapabaya at hindi pag-unlad ng mga
ang epekto ay ang tinatawag niyang maiaambag sa bansa ng mga umalis anak dulot ng matagal na pagkawalay
‘culture of emigration’ o ang pananaw na propesyunal. sa magulang lalo na sa ina. Ang mga
ng mga tao na mas mabuting umalis sikolohikal at sosyal na isyung dulot
Y u n i t I :
ng migrasyon ay nararanasan ng mga sa pamilyang walang kaanak na OFW. Mga Hamon ng Migrasyon
pamilyang naiwanan. Malaking suliranin din ang dependency
o pag-asa na lamang ng mga pamilya sa Ang hamon sa bawat isa ay ang
Ayon pa kay Añonuevo (2008) padala ng OFW. Ang mga indikasyon nito pagkamulat sa dalawang mukha ng
nagkakaroon ng malaking distansya sa ay ang mga sumusunod: Ang mga pamilya migrasyon: Ang positibo at negatibong
pagitan ng mga OFWs at ang kanilang ng OFW ay nagtatrabaho lamang ng 65 dulot nito. Mananatiling walang pag-
mga anak. Ito ay maaaring magdulot ng oras kada linggo kumpara sa pamilyang unlad kung mayroong mga anak na
tuluyang pagkawasak ng komunikasyon walang kaanak na OFW na gumugugol ng nangungulila sa magulang, kung
sa pamilya. Sa kanya ring palagay, 102 oras kada linggo upang magtrabaho may mga kababaihang Pilipino na
kadalasan na ang pinag-uusapan na (Edillon, 2008). Dahil na rin sa ‘guilty naaabuso sa ibang bansa at kung may
lamang ng mga mag-anak ay ukol sa feeling’ na kanilang nararamdaman sa nagkakawatak-watak na pamilyang
pera, mga materyal na bagay kagaya kanilang pag-alis, tinutumbasan ng mga Pilipino. Kailangan ng sama-samang
ng laruan at regalo. Sa katagalan ng OFW ng mga materyal na bagay ang aksyon upang mabawasan o mawala ang
pagkawalay, nagiging malayo ang loob atensyon at pagmamahal na hindi nila mga negatibong epekto ng migrasyon.
ng mga magulang at mga anak sa isa’t isa maibigay. Ayon kay Dizon-Anonuevo
(Añonuevo, 2008). (2008), kung magpapatuloy ang ganitong Kung kaya’t mayroong hudyat
sitwasyon, unti-unting masasanay ang na pangangailangan na pagtibayin o
Isang negatibong dulot ng migrasyon mga anak sa pagiging waldas o magastos. paigtinging ang mga positibong epekto
ay ang pagiging magastos ng naiwang mga Ang mas masakit pa ay malilimitahan na at kaalinsunod nito ay bawasan ang mga
pamilya sa padala. Sinasabing mas higit sa lamang ang relasyon ng mga magulang sa negatibong epekto.
P16,000 ang karaniwang gastos ng isang anak sa mga usaping may kinalaman sa
pamilyang may kaanak na OFW kumpara bagay na materyal.
Mahalaga na sa batang gulang pa saloobin nila sa isa’t isa. Isang paraan mauunawaan ng ama ng tahanan na
lamang ay namumulat na ang mga anak din upang mabawasan ang negatibong kailangan niyang makisangkot sa pag-
ng OFW na hindi biro ang pagtatrabaho epekto ng migrasyon ay ang pagtuturo sa aalaga sa kaniyang mga anak kung ang
sa ibang bansa. Dapat nilang matutunan mga anak ng OFW sa pagpapahalaga sa asawa niya ay nagtatrabaho sa ibang
at mapahalagahan ang mga sakripisyo edukasyon at pagkakaroon ng malinaw bansa. Ito ay makakatulong upang
ng kanilang magulang sa ibang na direksyon sa buhay. Ang pagtatakda mabawasan ang alalahanin ng inang
bansa. Sa ganitong paraan, matututo ng mga dapat gawin sa hinaharap OFW habang siya ay namamasukan
silang pahalagahan ang mga perang upang mapaghandaan ang pagbabalik sa ibang bansa. Panghuli, mahalagang
ipinapadala ng magulang higit lalo na ng OFW ay makatutulong upang hindi matutunan ng mga pamilyang OFW
ang pagsasakripisyo ng magulang para mawalang kabuluhan ang paghihirap ang kaalamang pinansiyal upang
sa kanila. Maaari ring mabawasan ang ng mga OFW sa ibang bansa. Dagdag magamit nila ang remittances sa mga
negatibong epekto ng migrasyon lalo pa dito, maari itong makatulong upang negosyo na magbibigay sa kanila ng
na sa pamilya kung magiging bukas at mapadali ang pagbalik ng mga OFW sa matatag na hanap-buhay na magiging
maayos ang komunikasyon ng pamilya. bansa. Kailangan ding maturuan ang paraan naman sa maagang pag-uwi ng
Sa ganitong paraan ang mahabang mga kaanak ng OFW na maging gender OFW sa bansa. Ito ay ilan lamang sa
panahong hindi magkapiling ang sensitive. Ito ang magpapaliwanag sa mga suhestiyon ng ATIKHA upang
pamilya ay hindi magdudulot ng kanila sa mga pagbabagong nagaganap mabawasan ang mga negatibong epekto
pagkailang o pagiging estranghero sa sa mga tradisyunal na gender roles ng migrasyon at upang mapakinabangan
isa’t isa. Sa maayos na komunikasyon sa loob ng tahanan. Halimbawa, ang pangingibang-bayan ng mga OFW.
maipadadama ng bawat kaanak ang mga
Y u n i t I :
Pangwakas 1. Ang tawag sa mga Pilipinong 5. Ang pakikiabot ng mga

na Gawain nangingibang-bansa para magtrabaho. ipapasalubong na pera o regalo para sa
pamilya sa kung sinumang kamag-anak
I. Talasalitaan o kaibigan na uuwi ng Pilipinas.
Hanapin ang salita o grupo ng mga
salita sa kahon na siyang inilalarawan
ng sumusunod na pangungusap:
2. Ito ang perang ipinapadala ng mga OFW.

Brain drain 6. Ang bansang nangunguna sa listahan
ng mga bansang pinanggagalingan ng
Overseas Filipino Workers
remittance noong taong 2006.
Dependency 3. Ito ay patungkol sa kawalan ng oras sa
pagsubaybay ng mga magulang sa anak.
Absentee Parenting
Remittance
Padala System 7. Ang pananaw ng mga tao na

mas mabuting umalis ng bansa at
Pilipinas 4. Ito ay tumutukoy sa pagiging mangibang bayan
pala-asa sa iba, halimbawa ay ang
Culture of emigration
pagdepende ng mga kamag-anak ng
Estados Unidos OFW sa perang ipinapadala.
Colonial Mentality

8. Isang kalagayan kung saan nauubos II. Mga Gabay na Tanong
ang mga propesyunal dito sa bansa
dahil sa migrasyon. 1. Bakit nangingibang bansa ang 6. Malaki ba ang naitutulong ng
mga kababayan natin? remittance sa ating bansa?

2. Anu-ano ang mga positibong 7. Anu-ano ang mga posibleng
epekto ng migrasyon? gawin upang mabawasan
ang negatibong epekto ng
9. Ito ay isa sa nakikitang negatibong 3. Sumasang-ayon ka ba na may migrasyon sa pamilya?
dulot ng migrasyon kung saan mga negatibong epekto rin
namumulat ng mga anak ng OFW sa ang migrasyon? Anu-ano ang 8. Ano kaya ang dapat gawin
maka-kanluraning pananaw sa buhay. mga negatibong epekto ng para hindi mawasak ang
migrasyon? pamilya dulot ng matagal na
pagkawalay ng mga OFW sa
4. Paano ka makakatulong para pamilya?
maibsan ang mga negatibong
epekto ng migrasyon? 9. Kung ikaw ay anak ng OFW, anu-
10. Ang bansang pang-apat (4) sa ano ang puwede mong gawin
pinakamadaming natatanggap na 5. Sa papaanong paraan upang mapabilis ang pagbalik
remittance noong 2007. naaapektuhan ang mga ng iyong magulang sa bansa?
miyembro ng pamilya dahil sa
migrasyon?
Y u n i t I :
Sintesis SANGGUNIAN
• Isa sa naitutulong ng migrasyon ay ang Atikha Overseas Workers and Communities Dizon-Añonuevo, E. & Añonuevo, A. (Eds.).
pagbibigay ng trabaho sa mga Pilipino. Initiatives Inc. (2008). Coming Home: (2002). Coming home: Women, migration
Migration and reintegration (Reference and reintegration. Quezon City: Atiha, Inc. &
• Malaki ang naitutulong ng remittance materials on financial literacy and Balikabayani Foundation.
addressing barriers to reintegration for
bilang pantakip sa utang ng bansa.
OFWS and their families. San Pablo Edillon, R. (2008, February 7). The effects of
City. parents’ migration on the rights of
• Nababawasan ang insidente ng
children left behind. A study commissioned
kahirapan bilang epekto ng migrasyon. Bagasao, I.F. (2003, October). Migration and by the United Nations Children’s
development: The Philippine Fund.
• Ilang sa mga negatibong epekto ng experience. Paper presented at the
migrasyon ay pagkawasak ng pamilya, International Conference on Migrant Ehrenreich, B. & A.R. Hochschild. (Eds.) (2002).
paghihiwalay ng mag-asawa at Remittances Developemnt Impact, Global Woman: Nannies, maids,
Opportunities for the Financial Sector, and sex workers in the New Economy. New
pagkaligaw ng landas ng mga anak.
Future Prospects, London, United Kingdom. York: Metropolitan Books.
• Nagdudulot din ng dependency at
Bagasao, I. Piccio, M.E., Lopez, M.L., & Djinis, P. Go, S. (2003). Remittances and international
pagiging magastos sa mga pamilya ng (2004, July). migration: Who benefits? Paper
OFW ang migrasyon. Enhancing the efficiency of overseas presented at the 2003 Conference of the
workers’ remittances. A Technical Final Philippine Statistical Research and
• Kailangan ng mas matibay na solusyon Report, Asian Development Bank. Retrieved Training Center. Quezon City.
sa kahirapan upang hindi umasa sa May 31, 2005, from http://www.adb.org/
Documents/TARS/PHI/tar-phi-4185v1.pdf. Hadi, A. (1999). Overseas migration and the well-
remittance ang pamahalaan.
being of those left behind in rural
Dizon-Anonuevo, E. (2008). Migration and Its communities of Bangladesh. Asia-Pacific
• Kailangang pag-aralang mabuti kung
impact on the children left behind. Population Journal, 14, 1, 43-58.
paano mababawasan ang negatibong
dulot ng migrasyon.

Lucas, R.E.B. (2005). International migration and Population Commission. (2007). Filipinos beyond
economic development: Lessons borders, population and
from low income countries. development dimensions of overseas labor
Stockholm: Almquist & Wiksell International. migration. A primer on the state of
the Philippine population report 4.
Montinola, A. (2006, April 17). Mapping the future:
Economic impact of Filipino Sicat, I. (2008, May 12). Raising the level of
migration. Philippine Daily Inquirer, p.B2-2. financial literacy awareness among
OFWs. Presented at the Orientation-
Newland, K. & Patrick, E. (2004, July). Beyond workshop for DOLE Regional
remittances: The role of diaspora in Coordinating Committees (RCCS) and
poverty reduction in their countries of origin. Public Employment Services Offices
A scoping study by the Migration (PESOS) on the National Reintegration
Policy Institute for the Development of Program, Baguio City, Philippines.
International Development.

Nurse, K. (2004, September). Diaspora,
migration, and development in the
Carribean. Focal Policy Paper.
Philippine Overseas Employment Agency. (2006).

OFW global presence: A
compendium of overseas employment
statistics. Retrieved January 5, 2008,
from http://www.poea.gov.ph/
stats/2006Stats.pdf.
Y u n i t I :
Yunit II
Mga Kahalagahang Dapat Malinang
Kabanata 1
Pag-iimpok at Pagtalikod sa
Konsyumerismo
Kabanata 2
Komunikasyon sa
Loob ng Pamilya
Kabanata 3
Ang Kahalagahan ng Edukasyon
at Pagtatakda ng Layunin
Kabanata 4
Gender Sensitivity at ang
Feminisasyon ng Migrasyon
Kabanata 1
Pag-iimpok at
Pagtalikod sa
Konsyumerismo

Ano ang konsyumerismo?
Apektado ba tayo nito?
Bakit kaya ito tinatawag na sakit?
Ang pagbili at pagkonsumo ng mga mga negosyong ito rin ay nagbabayad labis ay tinatawag na konsyumerismo
bagay-bagay tulad ng pagkain, damit, at ng buwis. Ang nakolektang buwis ang (consumerism).
mga kagamitan ay hindi masama. May ginagamit ng gobyernong pantustos sa
mga pangangailangan tayo at kailangan mga proyektong makakabuti sa lipunan Ang konsyumerismo ay ang
nating mamili para makuha ang mga ito. at makakapag-angat sa kalidad ng ating pagkahilig sa pagbili at pagkonsumo ng
Halimbawa, kailangan nating kumain pamumuhay. Halimbawa, ang libreng mga bagay na labis sa kinakailangan ng
kaya kailangan nating bumili ng pagkain. edukasyon sa mga pampublikong tao para makamit ang kumportableng
paaralan ng elementarya at hayskul ay pamumuhay. Ang pagbili ng labis
Hindi masama ang pamimili at tinutustusan ng buwis ng mamamayan. na pagkain, ang pagkahilig sa mga
pagkonsumo. Sa katunayan, may mamahaling damit at pagbili ng
magandang naidudulot ang pamimili Ang Konsyumerismo kung anu-anong bagay na hindi
sa ekonomiya natin. Ang pamimili at mapapakinabangan ay ilang halimbawa
pagkonsumo natin ng mga produkto Gayung ang pamimili ay may lamang ng mga konsyumeristang
ang dahilan kaya nagkakaroon ng mga mabuting naidudulot, ang pamimili gawi (consumeristic behavior). Ang
negosyo. Ang mga negosyong ito ang at pagkonsumo ng labis-labis sa konsyumerismo ay dala ng paniniwala
nagbibigay ng trabaho sa mga tao. Kung kinakailangan ay masama at hindi na ang pagkakaroon ng maraming
walang mga negosyo, mahihirapang nagdudulot ng mabuti sa ating buhay pag-aari ay magdadala ng tunay na
maghanap ng trabaho ang mga tao. Ang at lipunan. Ang pagkonsumo ng labis- kaligayahan sa isang tao.
Y u n i t II :
Mga Kahalagahang Dapat Malinang 35
Kabanata 1 Pag-iimpok at Pagtalikod sa Konsyumerismo
Ang Konsyumerismo Ang mga tagagawa ng mga produkto shampoo ang mga batang babae. Hindi
at ang Mass Media ay gumagawa ng mga patalastas ipinaliwanag sa patalastas ang dahilan
o komersyal (commercial) para kung bakit kailangan ng mga bata ang
Ang mass media ay isang institusyong kumbinsihin tayong mga konsyumer espesyal na shampoo na ito. Gayon
gumaganap ng mahalagang papel sa na bumili ng mga produktong iniaalok pa man, maganda at epektibo ang
lipunan. Kabilang sa media para sa nila. Minsan dahil sa kagustuhan komersyal. Malamang sa hindi, ang
masa ang mga istasyon ng telebisyon nilang makarami ng benta at kita, mga batang babaeng nakapanood nito
at radyo pati na ang mga imprenta ng magpapaabot sila ng mali o di naman ay maniniwalang kailangan nga nila ng
dyaryo at magasin. Sa panahon ngayon, kaya’y nakakalitong mensahe sa shampoo na iyon. Sa gayon, bibili sila
kasama na rin sa midyang pangmasa ang pamamagitan ng mga patalastas. nito kahit hindi nila naiintindihan ang
internet. Sila ang nagpapaabot ng mga Ang media kung gayon, ay maaaring dahilan sa likod ng pangangailangan.
bagay na may kabuluhan tulad ng mga nagagamit sa pagpapalaganap ng mali
balita sa publiko. Sa pamamagitan ng o di kaya nama’y nakakalitong mga Ang mga sumusunod ang ilan
media, nalalaman natin ang mga bagay mensahe tungkol sa mga produkto. sa mga epekto ng mga patalastas na
na may kabuluhan at makakaapekto sa nakikita, naririnig o nababasa natin sa
buhay natin. Subalit, ang media ay may Halimbawa, kailan lamang sa pamamagitan ng media:
isa pang papel na ginagampanan – ang telebisyon ay may ipinalabas na
magpaabot sa publiko ng mga patalastas patalastas tungkol sa isang shampoo na Naghahangad tayo ng wala sa atin.
na humihikayat sa mga taong bumili ng pambata. Ang mensahe ng patalastas Ang sabi sa komersyal, mas masayang
iba’t ibang produkto. ay dapat magkaroon ng espesyal na magdiwang ng kaarawan sa fastfood o

restawran. Dati naman, kuntento ka sila ay magpapaganda sa buhok mo. Sa Sa ginawang pagtalakay, makikita
nang walang handa o di naman kaya’y dami nila, aling komersyal ang ating natin na ang media ay may
naghahanda lang sa bahay ninyo tuwing papaniwalaan at nagsasabi ng totoo? malaking papel na ginagampanan sa
kaarawan mo. pagpapalaganap at pagpapanatili ng
Napapalitan ang ating mga prinsipyo konsumerismo sa lipunan. Ito ang
Nakakaramdam tayo ng pag- o pagpapahalaga (values). Dati naman, nag-uudyok sa atin na bumili ng hindi
aalinlangan. Ang mga komersyal ay nagbabaon ka lang ng pagkain sa natin kailangan at tumangkilik ng mga
namang nagbebenta ng mga sabon at iskul. Nakita mo sa komersyal na mas produktong may pangalan, de-tatak
produktong pampaputi ay nagsasabing mabuti pala kung bibili ka ng pagkain sa at mahal. Sa pamamagitan ng media,
mas maganda at kaakit-akit ang isang labas. Dulot nito, ngayon ay humihingi tayo ay napapaniwala na kailangan
taong maputi. Ang epekto nito, tayong ka na ng dagdag na baon at nagagalit sa nating magkaroon ng kung anu-
mga Pilipino na likas na kayumanggi ay magulang kapag hindi binigyan. anong produkto para lumigaya. Tayo
nagkakaroon ng problema sa kulay at ay napapaniwala na kapag hindi tayo
kutis natin. Ang resulta nito, bibili tayo Gumagamit tayo ng mga bagay na bumili ay magmumukha tayong kaawa-
ng mga produktong pampaputi. nakakasasama sa atin Ang pag-inom awa. Bukod pa rito, pagkatapos nating
ng alak at paninigarilyo ay nakakasama bilhin ang sinasabing kailangan natin,
Nalilito tayo kung sino ang sa ating kalusugan. Gayon pa man, uudyukan na naman tayong maghangad
papaniwalaan. Sa dami ng produktong maraming mga tao ang nahihikayat na pa ng mas maganda, mas mahusay o
magkakakumpitensya, tayo ay nalilito at gumamit nito sapagka’t ang mga patalastas mas de kalidad sa nauna. Ang resulta ay
nahihirapang pumili ng papaniwalaan. tungkol sa paninigarilyo at pag-inom ng lalong lumalaki ang ating gastos at wala
Kung paniniwalaan mo ang mga alak ay nagpapakitang masaya at kuntento tuloy tayong maipon.
patalastas tungkol sa shampoo, lahat ang mga taong gumagawa nito.
Y u n i t II :
Maliwanag na hindi lamang ay nagreresulta sa mas maganang Ang Masasamang Idinudulot ng

pagbibigay-alam tungkol sa kahusayan pagkain ng matatamis at malilinamnam Konsyumerismo
ng mga produkto ang tanging pakay ng na pagkain ng mga batang edad lima
pagpapatalastas sa media. Maliwanag hanggang pito (Halford, Boyland, Nakakasama ba ang konsumerismo?
din na hindi kapakanan ng mga Hughes, Oliveira, & Dovey, 2007). Bakit? Ang mga sumusunod ay
mamimili ang unang pagsasaalang- ilan sa mga pangunahing epekto ng
alang ng mga nagpapatalastas. Ang May dahilan kung bakit konsyumerismo.
pangunahing layunin ng mga gumagawa pinupuntirya ng mga nagpapatalastas
ng mga produktong pangkonsumer ang mga bata. Una, madaling Pagsisiksikan sa mga syudad. Isang
ay ang kumita ng pera. Kahit hindi maimpluwensiyahan at makumbinsi epekto ng konsyumerismo ay ang
natin kailangan ang produktong ang mga bata. Pangalawa, may pagsisiksikan sa mga syudad. Sa
ibinebenta nila, sisikapin pa rin nila impluwensiya ang mga bata sa kagustuhan ng dagdag na kita at
tayong kumbinsihin na bumili nito pamimili ng kanilang mga magulang. umangat ang buhay, iniiwan ang mga
sa pamamagitan ng mga kapani- Pangatlo, bata pa lamang pinapapili na bukid at pumupunta sa syudad. Ang mga
paniwalang mga komersyal. ng tatangkiliking brand ng toothpaste, dating nagmamay-ari ng mga lupang
sabon, losyon, at kung anu-ano pa. Sa ginagamit ngayon sa pagpaparami ng
Ang masama pa nito, ang mga bata ganitong paraan, makakaasa sila sa tapat mga hayop ay kinailangang lumipat.
ay target din ng mga patalastas sa media. na mga konsyumer na hindi ipagpapalit Karamihan ay nakikipagsiksikan ngayon
Ang mga bata ay bugbog na ang isip sa ang produkto nila kailanman. sa mga syudad. Ang pagsisiksikan sa
mga patalastas, at malaki ang epekto ng mga syudad ay isang sanhi ng mga
mga ito sa kanila. Ang mga patalastas problemang pangkalusugan, kawalan ng
sa telebisyon na tungkol sa mga pagkain trabaho, pagdami ng palaboy, at iba pa.
Laganap na pagkagutom. Sa hayop na pinapalaki para mapagkunan kakalat at malalanghap din ng mga tao
isang lipunang konsyumerista, ang ng karne ay kakumpitensya pa ng tao sa sa ibang lugar. Ang maruming tubig
pagkakakitaang mga produkto lamang pagkain. Nagsisilbing pagkain ng mga sa isang lugar ay makakaapekto rin sa
ang ibebenta. Samakatuwid, ang may hayop na ito ang dapat sana’y puwede buhay ng mga tao at nilalang sa ibang
pera ang nagdidikta kung anu-anong pang kainin ng mga tao. lugar. Sa huli, ang buong mundo ay
mga produkto ang mabibili sa merkado apektado ng problema ng polusyon.
(market). Ibig sabihin, may magtatanim Polusyon. Ang basura ay natural
at magbebenta lamang ng makakain na resulta ng pagkonsumo ng mga Problema sa timbang. Ayon sa
kung may bibili nito. produkto. Ang mga produktong World Watch Institute (2000), sa
pangkonsumer ay kadalasang nakabalot unang pagkakataon sa kasaysayan ng
Ito ang dahilan kung bakit maaaring sa plastik na sanhi ng pagdami ng tao natapatan ng bilang ng mga taong
magdulot ng laganap na pagkagutom basurang hindi nabubulok (non- labis sa tamang timbang (overweight)
ang konsyumerismo. Ayon kay Robbins biodegradable waste). Maliban dito, ang ang bilang ng mga taong kulang sa
(“Readings on Poverty,” n.d.) magugutom mismong paggawa ng mga produktong tama ang timbang (underweight). Ang
ang mga taong walang perang pambili pangkonsumer ay nagreresulta rin pagdami ng mga taong labis sa tamang
ng pagkain. Madalas, nagagamit ang sa polusyon at pagdami ng basura. timbang ay isa pang resulta ng sobrang
lupa hindi para sa pagtatanim ng mga Ang problema ng polusyon ay hindi pagkonsumo ng pagkain o pagkonsumo
namumunga o nakakaing mga pananim nananatili lamang sa isang lugar. Ang ng maling uri ng pagkain.
kundi para sa pagpaparami ng mga mauunlad na bansa ay nagpapagawa
hayop o pagtatanim ng mga hindi ng pabrika sa di mauunlad na bansa Pagkalubog sa utang. Nabanggit
nakakain. Ang resulta, kumukonti ang na nagdudulot ng polusyon. Ang sa itaas na may kapuna-punang
mapagkukunan ng pagkain. Ang mga maruming hangin sa isang lugar ay pagkonsumo ng mga produkto sa isang
Y u n i t II :
lipunang konsyumerista. Ang paggastos Bumibili ng labis sa kailangan. (needs) sa mga kagustuhan (wants) ang
nang walang pasubali ay nagreresulta sa Ang isang taong may dalawang cell unang hakbang sa landas ng pagtalikod
pagkalubog sa utang. phone halimbawa ay masasabing sa konsyumerismo.
bumibili ng labis sa kailangan.
Mga Palatandaan ng Konsyumer- Pangangailangan laban sa
ismo sa Sarili Pagkahilig sa mga produktong kagustuhan. Alam mo ba kung ano
may pangalan, de tatak o mahal. ang mga likas na pangangailangan
Ikaw ba ay may konsyumeristang Ang tipikal na konsyumeristang tao ay (basic needs) ng mga tao? Ang pagkain
gawi? Ganito ang tipikal na naniniwalang ang pagkakaroon ng mga maging ang tubig inumin, tirahan at
konsyumeristang tao: mamahaling gamit ay nakakadagdag kasuotan ay kabilang sa mga likas na
sa katayuan niya sa lipunan. Ito ang pangangailangan ng tao. Ang mga ito ay
• Siya ay bumibili ng hindi kailangan. dahilan kaya mas gusto niya ang mga kailangan ng isang tao para mabuhay.
• Siya ay bumibili ng higit sa kailangan. produktong may pangalan, de-tatak o
• Siya ay mahilig sa mga produktong mahal kaysa sa mga produktong hindi Pero hindi naman hayop ang tao
may pangalan, de tatak o mahal. kilala at mura. na gusto lang mabuhay. Kailangan
niyang mabuhay ng kumportable at
Bumibili ng hindi kailangan. Ang Ang Pagtalikod sa Konsyumerismo matiwasay. Kaya naman sinasabing
isang taong mahilig sa pagbili ng mga parte na ng likas na pangangailangan
alahas, pabango, pigurin, at kung anu- Paano natin matatalikuran ang ng tao ang edukasyon, mga pasilidad
anong bagay na hindi niya kailangan ay konsyumerismo? Ang pagkilala sa pangsanitasyon gaya ng palikuran, at
masasabing isang konsyumeristang tao. pagkakaiba ng mga pangangailangan mga pasilidad pangkalusugan gaya ng
mga klinik.
Magagamit natin ang mga likas natin kailangan subalit atin pa ring kamera na cell phone? Kailangan mo ba
na pangangailangan bilang batayan pinagkakagastusan ay matatawag na ng mga alahas?
sa pagbili at pagkonsumo ng mga mga luho o mga kagustuhan lamang.
produkto. Halimbawa, kailangan Kailangan nating pakaisipin kung
natin ng bigas, asukal, tinapay, at kung Anu-ano ang mga halimbawa ng kailangan natin ang isang bagay bago
anu-ano pang pagkain. Kailangan mga bagay na hindi naman talaga natin ito bilhin. Kung oo, pagdesisyunan
nating umupa o bumili ng bahay na natin kailangan pero binibili natin? naman natin kung kailangan bang
matutuluyan. Kailangan din natin ng Ang softdrink ay isa rito. Oo nga’t mamahalin yung bibilhin natin. Walang
tsinelas, sapatos, pantalon, kamiseta, at kailangan mo ng inumin para mabuhay, masama sa pagbili ng mamahaling gamit
iba pang klase ng pananamit. Kailangan pero kailangan ba talagang softdrink kung hindi ang mataas na presyo nito at
nating gumastos sa tuwisyon at mga ang inumin mo? Kasama na rin dito pagpapasikat sa ibang tao ang dahilan.
libro. Kailangan nating bumili ng gamot ang mamahaling pagkain. Oo nga
kapag tayo ay nagkakasakit. Kailangan at kailangan mong kumain, pero Ang mga sumusunod ang mga
nating magpagawa ng palikuran. kailangan mo ba talaga ng sorbetes, maaari nating itanong sa sarili natin
keyk o mamahaling pagkain? Oo nga at bago tayo bumili ng isang bagay:
Pansinin na hindi masyadong kailangan mo ng damit, pero kailangan
marami ang kailangan nating ba talagang mamahalin at de-tatak na 1. Kailangan ko ba talaga ito?
pagkagastusan sa buhay. Sapat na damit ang isuot mo? Tanungin mo rin 2. Magagamit ko ba talaga ito?
ang pagkakaroon ng mga likas na ang sarili mo kung kailangan mo ba 3. Mapapakinabangan ko ba talaga ito?
pangangailangan para tayo ay mabuhay talaga ng sabong pampaputi ng kutis? 4. Bakit ko ito bibilhin? Dahil ba
nang malusog at kumportable. Sa isang Kailangan mo ba ng dalawang cell sa magiging sikat ako at maiinggit ang
banda, ang mga bagay na hindi naman phone? Kailangan mo ba talaga ng de- ibang tao sa akin?
Y u n i t II :
5. Tama ba ang presyo nito? nakabase ang pagpili mo ng produkto sa mo ang tamang pagpapahalaga sa pera.
6. Ito ba ay mahusay na produkto, presyo at sa tatak nito. Bukod dito, ang Sa ganitong paraan, manghihinayang
o mahal lang ito kaya ko iniisip na pinakamalaking tanda ng matagumpay kang gamitin ito sa pagbili o paggawa
mahusay ito? na pagtalikod mo sa konsyumerismo ay ng mga bagay na walang kabuluhan.
kapag marunong ka nang magpahalaga sa Nauunawaan mo kasi kung gaano
Malalaman mong matagumpay pera mo at sa pera ng mga magulang mo. kahirap kumita ng pera.
mong natalikuran ang konsyumerismo
kapag hindi ka na bumibili ng hindi Ang pagpapahalaga sa pera. Tunghayan natin ang kuwento ni
mo kailangan at labis sa kailangan mo. Makakatulong sa pagtalikod mo sa Mang Jose, isang basurero:
Ang isa pang tanda ay kapag hindi na konsyumerismo kung matututunan
Ang Kuwento ni Mang Jose, isang basurero

Alam mo? Pagod na pagod na ako ng bahay para mamulot, ba? Ang limang pisong gagamitin
na ako. Sa araw-araw na ginawa mangulekta at mangalaykay ng ko sanang pambili ng kape, iniiwan
ng Diyos, basura ang kapiling basura. Ano kamo ang almusal ko? ko na lang sa bahay. Makakabili pa
ko. Kalaykay dito, kalaykay doon. Mali ang tanong mo. Dapat ang yan ng dalawang pandesal. Kahit
Pulot dito, pulot doon. Kolekta rito, tanong ay kung nag-aalmusal pa hindi karamihan, tama lang yang
kolekta roon. ba ako? Kasi naman, sa hirap ng pambawas sa gutom ng mag-ina
buhay, saan ko pa ba kukunin ang ko. Kasi, hindi sila manananghalian
Bago pa sumikat ang araw, mga perang pambili ng almusal? Kape hangga’t hindi pa ako nakakabalik
alas-kuwatro ng umaga lumalabas nga lang ng kape, mahal na, hindi mula sa pagbabasura ko.

Maaga akong dapat lumabas sa karinderya. Gusto ko mang ibili Pero yun nga, pag nakapulot
para hindi ako maunahan ng mga ang anak ko ng pritong manok mula ako sa umaga, bumibili ako ng
trak ng basura at iba pang mga sa restawran na napapanood niya pananghalian sa karinderya. Doon
basurerong gaya ko. Pagdating ko sa telebisyon, hindi naman kakasya kasi, nakakabili ako ng dalawang
sa puwesto ko (may mga teritoryo ang pera ko. Kapag pumunta ako kanin at isang ulam (kalimitan
na kami), magsisimula na akong doon, kulang pang pambili ng tatlong gulay) sa trenta pesos ko. Minsan
maghalukay. Maghahanap ako kanin ang kinita ko. naman, bumibili ako ng ¼ kilo ng
ng mga papel, bote, lata, at kung bigas at gulay na magigisa o di
anu-ano pang maaaring ipakilo Pero ayos lang naman ito sa anak kaya ay sardinas. Pero ginagawa
sa junk shop at ibenta. Kung ko. Minsan kasi, nakakapulot ako ng ko lang ito pag nakakakuha ako ng
papalarin, makakakuha pa ako ng tirang manok mula sa restawran na kahoy na panggatong. Pag wala
kaunting piraso ng manok, tinapay iyon kaya kahit papaano, nakakakain naman akong kinita o pag hindi
o anumang pagkain na hindi naubos din naman siya ng mamahaling sapat ang kinita ko, kanin at asin
ng nagtapon. Konting pagpag lang pagkaing gusto niya. Yun nga lang, na lang o kaya’y pandesal ulit ang
yan, may almusal na ako. kung sa komersyal balat muna bago pananghalian naming mag-anak.
laman ang kinakain, sa amin, buto
Pagdating ng tanghali, didiretso muna bago kahon. Tsaka, alam mo, Pagkatapos naming kumain,
na muna ako sa junk shop, bitbit ang madalas kong marinig yung birong lumalabas muli ako para kumita
kukonting nakulekta ko. Kalimitan, “amoy pa lang ulam na.” Hindi biro sa ng perang pambili ng hapunan at
umaabot naman ng tatlumpung amin yun. Minsan kasi inuulam namin maging ng almusal ng mag-ina ko
piso ang kinikita ko. Suwerte na yung amoy nung niluluto ng kapitbahay. kinabukasan.
yan kapag naka-singkwenta ako. Alam mo na, kailangan talaga natin ng
Pagkatapos kong magpakilo ng imahinasyon para mabuhay.
mga basura, didiretso na ako niyan
Y u n i t II :
Mahirap talagang kumita kaya Ang pagpaprayoridad ng

Ano kamo? Mahirap ba ang sa halip na sayangin natin ang pera, pagkakagastusan ay mahalaga sa tamang
buhay namin? Oo naman. Pero ayos pahalagahan natin ito. Maipapakita paggamit ng pera. Tama ang paggamit
lang. Kahit kaunti, may kinikita ako.
natin ang pagpapahalagang ito kapag mo ng pera kapag ito ay ginamit mo
Kahit kaunti, napapakain ko ang
pamilya ko. Ang bahay ko, gawa tayo ay matutong magbigay ng sa mga bagay na kailangan imbes na
rin sa basura yun. Ang mga damit prayoridad sa mga bagay na pwede sa mga bagay na ginugusto lamang.
naming mag-anak, iyon yung mga
nating pagkagastusan nito. Sa madaling Halimbawa, may pera ka at may dalawa
napulot ko sa basurahan. Itinapon
na sila ng mga mayayaman kahit
sabi, sa tuwing may pera ka, isipin mong kang puwedeng pagkagastusan: puwede
puwede pa namang pagtiyagaan. mabuti kung: kang bumili ng tinapay na makakain o
puwede kang umarkila ng kompyuter at
Pero, syempre pagod na ako sa
1) Kailangan ba itong gastusin? Dahil maglaro maghapon. Alin ang pipiliin
ganitong buhay. Bakit ba kasi ang hirap
kumita ng pera? Tapos may iba namang ba may pera ka’y kailangan mo itong mo kung may pagpapahalaga ka sa pera?
maraming pera pero sinasayang nila sa gastusin? Paano kung wala ka naman Tama ang paggastos mo ng pera kapag
kung anu-anong bagay. Aba naman!
talagang dapat bilhin? pinili mong bumili ng tinapay kaysa
Ang barya sa kanila ay kabuhayan na ng
pamilya ko.
umarkila ng kompyuter. Natatandaan
2) Paano ito gagastusin? Hindi mo ba yung kanta na:
puwedeng kagustuhan lamang ang
magdikta ng paggastos mo.Unahin ang “Ako ay may lobo
mga pangangailangan bago ang mga Lumipad sa langit
kagustuhan. Di ko na nakita
Pumutok na pala

Sayang ang pera ko, Kapag may isang daan kang panggastos sa kuwento ni Mang Joseng basurero?
Pambili ng lobo proyekto mo sa iskul, kailangan mo bang Hindi ba’t naunawaan mo na kung
Kung pagkain sana, ubusin ang perang ito? Sa katunayan, gaano kahirap kumita ng pera? Kung
Nabusog pa ako.” hindi mo kailangang ubusin ang pera. Sa ganon, madali mong maiintindihan
halip, tipirin mo ito at ibalik sa magulang na ang paggastos ng mas malaki sa
Ganun din yun. mo o ipunin ang natira. Sa pamamagitan kailangan ay pagtatapon lamang ng pera.
ng pagtitipid, mas napapakinabangan mo Bakit ka gagastos ng singkuwenta araw-
Tama rin ang paggamit mo ng ang pera. araw kung kaya mo namang ibaba ang
pera kapag ginamit mo ito sa bagay na gastos mo sa kuwarenta y’ singko pesos
talagang pinaglalaanan nito. Kapag Ano ang pagtitipid ng pera? Ang lamang? Bakit mo uubusin ang isang
binigyan ka ng isang daan para sa pagtitipid ng pera ay ang pagsisikap na daan sa proyekto kung hindi naman ito
proyekto mo sa iskul at ipinambili mo bawasan ang gastos. Kung sa isang araw kailangang ubusin?
ito ng mga kasangkapan sa proyekto, ay gumagastos ka ng singkwenta pesos,
tama ang paggastos na ginawa mo dahil sinasabing nakatipid ka ng limang piso Nagsasayang ka ng pera kapag hindi
ginugol mo ang pera sa pinaglaanan kapag napababa mo ang gastos mo sa ka nagtipid kahit may pagkakataon. Sa
dito. kuwarenta’y singko pesos lamang. pamamagitan ng pagtitipid, maipapakita
mo ang tamang pagpapahalaga sa pera
Ang Pagtitipid Bakit kailangan mong matutong mo at pera ng mga magulang mo. Ang
magtipid, at bakit kailangang mong bawat pisong matipid mo ay pisong
Kaugnay nito, kailangan mo ring magtipid? Hindi ba’t nabasa mo yung pinahalagahan mo.
matutunan ang kahalagahan ng pagtitipid.
Y u n i t II :
Paano Magtipid ng Pera? 2. Paglalakad papunta sa eskuwela 6. Pagbabadyet ng pera. Makakatipid

at ibang lugar na nais puntahan. Imbes ka kung ikaw ay matututong magbadyet
Madali lang magtipid ng pera. Sa na gumastos sa pamasahe, maglakad ka ng pera mo.
katunayan, magiging natural basta’t na lang kung kaya mo naman. Bukod
marunong kang magbigay ng prayoridad sa makakatipid ka na, makakapag-
sa mga pagkakagastusan at kapag ehersisyo ka pa. Ang Pagbabadyet ng Pera
marunong kang magpahalaga sa pera.
Hindi mo kasi sasayangin ang pera 3. Pag-iwas sa mga mahal na bilihin. Ang pagbabadyet ay ang pagpaplano
mo sa pagbili ng mga bagay na walang Bakit ka bibili ng kuwadernong mahal ng gastusin. Kung magbabadyet ka ng
kabuluhan. Samakatuwid, mababawasan kung wala naman itong ipinagkaiba sa isang daan, pagpaplanuhan mo kung
ang gastos mo, at ang nabawas sa gastusin kuwadernong mas mura? saan mo ito gagastusin at aalamin mo
mo ay masasabing natipid mo. kung magkano ang matitira sa perang
4. Pag-iwas sa mga gawaing walang ito. Makakatulong ang pagbabadyet sa
Ang mga sumusunod ay ilan sa mga kabuluhan. Iwasan ang paglustay layunin mong gamitin ng tama ang pera
hakbang na maaari mong gawin para ng pera sa paglalaro sa kompyuter o at makatipid sa gastos.
makatipid: pakikipagpustahan.
Bago ka makagawa ng badyet,
1. Pagbabaon ng pagkain sa 5. Pag-iwas sa pagbili ng mga bagay kailangan mo munang alamin ang
eskuwela. Makakamura ka at na hindi kailangan. Bakit bibili ka ng mga bagay na kailangan mong
makakatipid sa pagbabaon. Maliban bagong ipit sa buhok kung mayroon ka pagkagastusan o yaong mga bagay na
dito, tiyak mo pang masustansya ang na nito? Bakit ka bibili ng bagong sapatos hindi pwedeng mawala sa listahan mo
kinakain mo. kung ayos pa naman ang sapatos mo? ng pagkakagastusan. Kapag alam mo
na ang mga bagay na kailangan mong ang mga salitang “pamasahe pauwi ng mag-impok. Samakatuwid, hindi mo
pagkagastusan, madali na lamang bahay” at ang katumbas na halaga nito. lamang kailangang magtipid ng pera
planuhin ang paggastos mo ng pera. o magtipid ng gastos. Kailangan mo
Kapag ikaw ay nagbadyet batay sa Pansinin na sa ordinaryong araw ring ipunin ang mga natipid mo. May
tamang paggamit ng pera, tiyak na (hal. kapag wala kang proyekto sa iskul) mga batang ginagastos din lang ang
makakatipid ka sa gastos. at kapag nagbabaon ka ng pagkain, natitipid nilang baon. Kung nais mong
pamasahe lang ang pagkakagastusan magkaroon ng isang libo’t mahigit
Paano magbadyet? Una, ilista mo. Sa gayon, matitipid mo ang baon sa loob ng isang taon mula sa mga
ang halaga ng baon mo sa araw-araw. mo. Ang pamasahe mo ay aabot ng natitipid mong baon, kailangan mong
Ipagpalagay nating bente ang baon mo labindalawang piso at ang matitipid mo matutong mag-impok.
sa isang araw. Pagkatapos, tukuyin ang araw-araw ay walong piso.
mga pagkakagastusan. Ipagpalagay
nating malayo ang bahay mo sa iskul Kapag nakakatipid ka ng walong piso Ang Pag-Iimpok ng Pera
kaya kailangan mong maglaan ng pera sa sa bawat araw ng pasok, makakatipid
pamasahe. Halimbawa ay anim na piso ka ng P40 sa loob lamang ng isang Ang pag-iimpok ay pag-iipon
ang bayad sa traysikel na maghahatid sa linggo, P160 sa loob lamang ng isang at pagpapalaki ng pera. Bakit mo
iyo sa eskuwelahan. Ilagay ang salitang buwan at higit sa P1900 sa isang taon. kailangang mag-impok ng pera? Alam
“pamasahe papuntang eskuwelahan” sa Napakasayang isipin, hindi ba? mo ba yung kuwento tungkol sa
papel at isulat ang halagang katumbas langgam at tipaklong? Ang sumusunod
nito (hal. P6). Siyempre, kailangan mo Ngunit, kailangan mong tandaan ay maikling sintesis ng kuwentong ito.
ulit magbayad ng pamasahe pag-uwi mo na masasayang ang matitipid mong pera
mula sa eskuwela. Isulat naman sa papel kung hindi ka marunong mag-ipon o
Y u n i t II :
Makikita mo sa kuwentong ito ang

May isang langgam at isang tipaklong. Nuong tag-
sagot sa tanong na “Bakit kailangan
init, si langgam ay nag-ipon ng mga butil ng kanin
nating mag-ipon?” Kailangan mong
at anupamang pagkain. Itinago niya ang mga ito sa
mag-ipon dahil kailangan mo ng perang
kanyang yungib. Si tipaklong naman ay nagsaya
magagamit pagdating ng “tag-ulan.”
lamang nang nagsaya.
Ibig sabihin, kapag may dumating na
pangangailangan sa buhay mo, mas
Dumating ang tag-ulan. Nagpahinga si langgam sa
maigi kung mayroon kang naipon na
pag-iipon ng pagkain at nanatili sa kanyang tirahan.
pera. Kapag may ipon ka, hindi ka
Hindi siya mauubusan ng pagkain sapagka’t marami
matatakot na harapin ang mga pagsubok
siyang naipon.
o problema sa buhay mo dahil alam
mong may pera kang magagamit na
Sa isang banda, nababahala na si tipaklong. Wala
panlunas sa mga ito.
siyang naipong pagkain at hindi siya makalabas dahil
sa malakas na ulan. Isa pa, nasira na ng ulan ang
Ang pag-iimpok ay hindi
mga dahong pinagkukunan niya ng pagkain nung
kasingkahulugan ng pagtitipid. Ang
tag-init pa.
pagtitipid ng pera ay pagbabawas o
pagpapaliit lamang ng gastos. Ang pag-
Sa huli, si tipaklong ay humingi na lamang ng tulong
iimpok ay ang pagtatabi at pagpapalaki
kay langgam
ng pera.

Ang perang puwedeng impukin ay loob ng dalawang taon, ang maiipon Bakit mo kailangang gawin ito?
hindi lamang puwedeng manggaling sa mong pera ay aabot ng P3650. Kapag Kapag inisip mo na pangangailangan
pagtitipid. Maliban sa perang natipid ipinagpatuloy mo ang pag-iipon at ang ipon, mas madali mong masusunod
mo sa baon mo, maari mo ring idagdag nanatili kang tapat sa itinalaga mong ang plano mong mag-impok ng pera.
sa ipon mo ang perang ibinibigay sa limang pisong ipon sa bawat araw, mas Sa halip na isiping opsyonal ang pag-
iyo ng magulang mo. Kapag ikaw ay lalaki ang maiimpok mo. Mas lalaki rin iipon, gawin mo itong obligasyon sa
binigyan nila ng pera dahil mataas ang perang magagamit mo kapag ikaw o sarili mo. Sa madaling sabi, kung
ang markang nakuha mo sa eskuwela, ang mahal mo sa buhay ay nangailangan kailangan mong gumastos sa pamasahe,
puwede mong idagdag sa ipon mo ang nito. mas kailangan mong “gumastos” sa
pabuyang ito. Maari ring manggaling ipon mo. Sa ganitong paraan, tiyak ka
ang perang iipunin mo sa iyong kita sa Makakatulong sa pag-iimpok mo na makakapagtabi ka ng pera.
pagnenegosyo. Halimbawa, ikaw ay ng pera kung itatalaga mo sa badyet mo
nagbebenta ng kendi sa iskul; ang kita ang perang iipunin. Natatandaan mo ba Maliban sa pagbabago ng pagtingin
mo sa negosyong ito ay pwede mo ring yung badyet na ginawa natin nung isang sa pag-iipon bilang isang obligasyon,
idagdag sa ipon mo. araw? Hindi ba’t sa ating halimbawa, kailangan mo ring mag-isip ng paraan
pamasahe lang ang pinagkagastusan kung paano ka mag-iimpok ng pera.
Napakalaki ng halagang pwede natin? Ngayon, dadagdagan natin ang May dalawang paraan ng pag-iimpok:
mong maipon kapag ikaw ay marunong gastos natin. Sa halip na pamasahe
mag-impok. Kahit ikaw ay mag-talaga lamang, isulat din ang isa pang gastos
ng limang pisong ipon sa araw-araw, – ang “ipon.”
makakaipon ka pa rin ng P1825 sa
loob ng isang taon (365 na araw). Sa
Y u n i t II :
Alkansya. Malamang sa hindi ay mo. Makakasama sa pag-iipon mo kung masusunod mo ang plano mong ihulog
alam mo na kung papaano gumamit hindi mo masusunod ang sarili mong buwan buwan, isama sa araw-araw na
ng alkansya. Bumili ng alkansya: mas plano. Ito ay magdudulot ng kawalan badyet ang iipunin o itatabing pera.
malaki ay mas maigi. Siguraduhin ng tiwala sa sariling kakayahang mag-
ding ito ay hindi mabubuksan upang ipon ng pera. Maari mong pagsamahin ang
hindi ito masira. Ito ay paraan din dalawang paraang nabanggit. Imbes
ng pagtiyak na bubuksan mo lamang Isang mahalagang paalala: tiyakin na kumuha ka ng isang malaking
ang alkansya mo pag ikaw ay tunay na na barya lamang ang ihulog sa alkansya alkansyang hindi nabubuksan, kumuha
nangangailangan. kung sa tingin mo ay matagal na matagal ka ng mas maliit na alkansyang de-susi.
pa bago mo buksan ang akansya mo. Araw-araw, maghulog ka ng pera sa
Sundin mo ang badyet mo at Ang papel na pera ay maaaring masira alkansyang ito. Pagdating ng katapusan
maghulog ng siguradong halaga araw- o maabo pag matagal itong nanatili sa ng buwan, ilabas ang nasa alkansya at
araw sa iyong alkansya. Ikaw ang alkansya. ihulog ito sa bangko.
bahala sa halaga ng perang gusto mong
itabi sa araw-araw. Puwedeng limang Pag-iimpok sa bangko. Ang Mas maganda kasi ang pag-iipon sa
piso, sampung piso o labinlimang piso. pag-iimpok sa bangko ay isa pang bangko kaysa sa pag-aalkansya. May mga
Tiyakin lamang na masusunod mo ito alternatibong paraan ng pag-iipon ng paaralan na nagtatatag ng Youth Savers
araw-araw. Puwedeng lumampas sa pera. Ang gawin mo ay magpasama Club gaya ng Batang Atikha Savers Club
itinakdang halaga ang itatabi mo sa ka sa magulang mo at magbukas ka at sabay-sabay na nag-iimpok sa banko.
ibang araw, pero hindi puwedeng mas ng account sa bangko. Pagkatapos, Sa pamamagitan ng pag-iimpok sa
mababa dito. Kaya naman, tiyakin na magtalaga ng halagang ihuhulog sa bangko, mas matututunan mo ang mga
kakayanin mo ang halagang itatakda account bawat buwan. Para matiyak na bagay na kakailanganin mo sa pagtanda
mo. Maliban dito, hindi nakakatulong Pangwakas na
sa ekonomiya ng bansa ang pagtatago ng Gawain Mga pagpipilian:
barya o pera sa alkansya. Kailangan mong I. Talasalitaan
a) Alahas, pagkain, sabon, pabango,
ibalik ang pera sa sirkulasyon para hindi Piliin ang nababagay na halimbawa ng
cell phone
na mapilitan ang pamahalaang gumastos mga sumusunod:
sa paggawa ng mga bagong barya. Kapag b) Institusyong pinaglalagakan ng
inipon mo ang pera mo sa bangko, 1. Konsyumerismo perang naiipon
nakakapag-impok ka na ay makakatulong
2. Produktong pangkonsumer k) Isang gamit na hinuhulugan ng
ka pa sa ekonomiya ng bansa.
baryang iniipon
3. Likas na pangangailangan
d) Labis na pagkahilig sa pamimili at
4. Media
pagkonsumo ng mga produktong
5. Pagtitipid pangkonsumer
6. Pagbabadyet e) Pag-iipon ng natipid at

nakuhang pera
7. Pag-iimpok
g) Pagkain, tirahan at kasuotan;
8. Alkansya
edukasyon, sanitasyon at
pasilidad pangkalusugan
h) Pagpaplano ng paggastos
i) Telebisyon, radyo, dyaryo, internet

Y u n i t II :
II. Mga Gabay na Tanong

Halimbawa ng
1. Anu-ano ang mga katangian ng Badyet
isang kulturang konsyumerista?
Baon (araw-araw): P 20.00 Mga gastos (araw araw)
2. Anu-ano ang mga masasamang du-
Pamasahe papuntang eskuwela P 6.00
lot ng mga patalastas sa media?
Pamasahe pauwi ng bahay P 6.00
Pambili ng biskwit P 5.00
3. Anu-ano ang mga masamang naid-
Kabuuang gastos P 17.00
udulot ng konsyumerismo?
4. Anu-ano ang mga katangian ng

Balanse (araw-araw): P 20.00 – P 17.00 = P 3.00
isang taong konsyumerista?
Sintesis
• Ang konsyumerismo ay pagkahilig • Ang isang taong konsyumerista mga problemang pangkalikasan
sa pagbili at pagkonsumo ng ay bumibili ng hindi kailangan, gaya ng polusyon at pagkasira
mga bagay na hindi kailangan bumibili ng labis sa kailangan at ng biodiversity, mga problemang
o labis na sa kailangan. Ito ay mahilig sa mga produktong may pangkalusugan gaya ng pagdami
ginagawa dahil sa paniniwalang pangalan, de tatak o mahal. ng bilang ng taong labis sa
ito ay magdadala ng tunay na tamang timbang, mga problemang
• Maraming masasamang idinudulot
kaligayahan. pang-ekonomiya gaya ng
ang konsyumerismo sa ating
pagkakalubog sa utang, at mga
buhay at lipunan katulad ng
problemang sosyal gaya ng

pagkagutom at pagsisiksikan sa rin ng mga patalastas na tuluyan mong matalikuran
mga syudad. ipinapalabas dito. ang konsyumerismo at upang
makapag-impok ka sa alkansya at
• Ang media ay may papel na • Upang matalikuran ang
sa bangko.
ginagampanan sa pagpapalaganap konsyumerismo, maiging
at pagpapanatili ng konsyumerismo matutunan mo ang kaibahan ng • Iba ang pagtitipid sa pag-iipon.
sa lipunan. Ito ang naghahatid pangangailangan sa kagustuhan, Ang perang iniipon ay maaaring
ng mga patalastas sa publiko na matutunan mong pahalagahan ang manggaling sa iba’t ibang
nagpapatindi sa pagnanasa ng mga pera, at matutunan mong gamitin pamamaraan. Ang pagtitipid ay
tao na mag-asal konsyumerista. nang tama ang pera. isang paraan lamang sa pagkuha
ng perang maiipon.
• Ang mga bata ay biktima rin ng • Ang pagtitipid at pagbabadyet
media dahil sila ay pinupuntirya ay magagamit mo upang
Mga Sanggunian
Atikha Overseas Workers & Communities Initiative Inc. 1, 2008, from http://faculty.plattsburgh.edu/ Retrieved August 1, 2008, from http://www.
(2008). Children’s Response to the challenge of richard.robbins/legacy/hunger_readings.htm worldwatch.org/node/1672
migration: Reference Materials. San Pablo City:
Laguna: Atikha. Shah (2005). Effects of consumerism. Basic Needs. (n.d.). Retrieved October 27, 2008,
Retrieved August 1, 2008, from http://www. from Wikipedia: http://en.wikipedia.org/wiki/
Halford, J.C., Boyland, E.J., Hughes, G., Oliveira, globalissues.org/article/238/effects-of- Basic_needs
L.P., & Dovey, T.M. (2007). Beyond-Brand consumerism
Effect of Television (TV) Food Advertisements/ Consumerism. (n.d.). Retrieved August 1, 2008,
Commercials on Caloric Intake and Food Veblen. The theory of a leisure class. Retrieved from Wikipedia: http://en.wikipedia.org/
Choice of 5–7-Year-Old Children [Electronic from http://socserv2.mcmaster.ca/~econ/ wiki/Consumerism
version]. Appetite, 49, 263-267. ugcm/3ll3/veblen/leisure/index.html
Veblen, Thorstein. (n.d.). Retrieved August 1,
Robbins (n.d.) Readings on poverty, hunger, and Worldwatch Institute. (2000). Chronic hunger and 2008, from Wikipedia: http://en.wikipedia.org/
economic development. Retrieved August obesity epidemic eroding global progress. wiki/Thorstein_Veblen
Y u n i t II :
Kabanata 2
Komunikasyon sa
Loob ng Pamilya

Ang komunikasyon ay tumutukoy sa mayroong tagapagpadala/”sender,” pagpapalitan ng mga salita sa pagitan
pagbabahagi, pagpapasa, pagpapaalam, ang taong nagpaparating ng mensahe ng bawat miyembro nito. Makikita
pagbibigay, at pagtanggap ng mga at tagatanggap/”receiver,” ang taong ito sa mga salitang sinasabi, paraan ng
mensahe o impormasyon. Ito ay galing sa pinaparatingan o tumatanggap ng pagsasabi, dahilan ng pagsasabi, panahon
salitang “communis” na ang ibig sabihin mensahe. Para mas maging matagumpay ng pagsasabi, at maging ang mga salitang
ay pagkakatulad. Ibig sabihin, kapag ang isang komunikasyon, ang nakalimutang sabihin. Maging ang
nakikipagkomunikasyon, ang isang tao tagapagpadala ay nararapat na maayos at ekspresyon ng mukha, galaw, tindig,
ay nagtataguyod ng pagkakatulad sa isa malinaw na naipaparating ang kanyang at maging ang tono ng pananalita ay
pang tao o grupo. Sa madaling salita, ito mensahe habang ang tagatanggap ay maituturing na parte ng komunikasyon.
ay tumutukoy sa pagbabahagi (Thames malinaw ang pagkakaintindi sa mensahe.
and Thomason, 1998). Kapag hindi ito nangyari, nagkakaroon
ng miskomunikasyon.
Sa proseso ng komunikasyon ang
ugnayan ay namamagitan sa pagitan ng Ang komunikasyon sa pamilya ay
dalawa o higit pang tao. Kinakailangan hindi lamang nangangahulugan ng
Y u n i t II :
Kabanata 2 Komunikasyon Sa Loob Ng Pamilya
Ang Kahalagahan ng Aktibong At dahil dito, hindi na kailangang gawa ng nagsasabi; pagtatanong para
Pakikinig at Epektibong sumangguni pa ng mga anak sa kanilang lubos na maintindihan ang sitwasyong
Pagsasalita sa Komunikasyon sa mga kaibigan at kaklase na maaaring kinakaharap; pagbibigay ng suhestiyon
Loob ng Pamilya makapagbigay lamang ng di akmang o ibang pamamaraan ng pagtingin
payo dahil sa murang edad. sa sitwasyon; at ang paghikayat sa
Sa pamamagitan ng komunikasyon, mas malalimang pag-uusap upang
nagkakaroon ng mas mahusay na pag- Ang epektibong pagsasalita naman makahanap ng solusyon sa mga
unawa sa mga tao, mas nababawasan ay nakatutulong sa paghubog ng suliraning naibahagi ng kausap.
ang di pagkakaunawaan at pagtatalo, at kakayahan ng mga kasapi ng pamilya
mas napapagpatibay ang relasyon lalo na sa pakikipagkomunikasyon sa loob Mga Hadlang sa Magandang
sa pamilya (Foster, 2000). Ang aktibong at labas ng tahanan. Makikita ang Komunikasyon sa Loob ng
pakikinig at epektibong pagsasalita kakayanan sa epektibong pagsasalita sa Pamilya
ay mahalaga upang magkaroon ng pamamagitan ng sumusunod: pagkilala
maganda at maayos na komunikasyon. sa nararamdaman ng kausap at hindi Sa anumang usapan, di nawawala
ng kanilang salitang sinasabi; hindi ang di pagkakaunawaan. Ang kasanayan sa
Sa pakikinig, nahihikayat ang pagpapahayag ng pagtutol sa mga mabuting komunikasyon ay nagpapakita
bawat miyembro ng pamilya lalo sinasabi ng kausap o negatibong kilos; ng respeto sa bawat isa. Dapat na may
na ang mga anak upang ibahagi ang pagharap at pag-atake sa suliranin respeto para sa taong kausap at sa
detalye ng kanilang pangaraw–araw na at hindi sa kausap o nagbabahagi sarili. Ang respeto ay naipapakita sa
buhay. Maaari ring malaman mula sa ng kanyang damdamin at saloobin; pamamagitan ng pakikinig at pagpapamalas
pakikinig ang anumang problemang pagpapaliwanagan nang maayos kung na naiintindihan mo ang iyong kausap at
bumabagabag sa isip ng mga anak. paano nakakaapekto sa iyo ang kilos o pagpapahalaga sa pagbibigayan.

Ilan sa mga halimbawa ng maling kikilos siya na parang poprotektahan sa mga balakid na tumutukoy sa
pakikipag-usap na nagiging hadlang sa ang kanyang sarili. Naipapamalas ito ikalawang kategorya ay ang pag-uutos
maayos na komunikasyon ay ibinigay sa pamamagitan ng pagiging kritikal sa (“Sige, ayusin mo na yan, ngayon na.”),
ni Foster (2000). Ayon sa kanya, kausap, paggamit ng ibang katawagan o pagbabanta (“Kapag hindi ka pumayag
anumang humahadlang sa kahulugan pangalan tulad halimbawa ng “matigas sa gusto ko, idedemanda kita.”),
sa isang usapan ay maituturing na ang ulo,” “tanga,” at iba pa, at ang pagpapangaral (“Dapat ay humingi
balakid sa komunikasyon. May tatlong pagsisiyasat/diagnosing (“Sinasabi mo ka ng paumanhin sa kanya.”), labis na
(3) kategorisasyon ng hadlang sa lang yan dahil nakukunsyensya ka.”). pagtatanong, at pagpapayo (“Kung ako
komunikasyon ang natutukoy ayon ikaw, ito ang gagawin ko.”). Bagaman
sa: paghuhusga sa kausap at paggigiit Pagbibigay ng mga solusyon sa pagmamalasakit ang orihinal na
ng mga sariling opinyon at pananaw; problema ng kausap kahit na hindi intensyon, ang pagbibigay ng solusyon
pagbibigay ng mga solusyon sa ito hinihingi. Kapag nagbibigay sa problema ng kausap ay kadalasang
problema ng kausap kahit na hindi naman ng solusyon sa problema ng kakikitaan ng kakulangan sa pag-unawa
ito hinihingi; at ang paglayo sa isyu kausap, maaaring magpalala lang ito sa sa problema ng kausap.
ng kausap at pag-iwas sa pagiging kasalukuyang problemang kinakaharap
emosyonal o sa paksang sensitibo. niya o maaaring magkaroon ng Paglayo sa isyu ng kausap at
panibagong isyu nang hindi pa pag-iwas sa pagiging emosyonal o
Paghuhusga sa kausap at paggigiit nalulutas ang original na problema. Sa sa paksang sensitibo. Sa paggamit
ng mga sariling opinyon at pananaw. pamamagitan rin ng mga balakid na ito, ng ganitong uri ng mga sagot sa
Kapag hinuhusgahan ang kausap, namamaliit ang kakayahan ng kausap pakikipag-usap, mas nagagawa nating
napaparamdam sa kanya na hindi na lutasin ang kanyang problema at maging kumportable tayo sa sarili kaysa
siya ligtas at hindi naiintindihan kaya posibleng mainis lamang siya. Ilan makatulong sa kausap. Ang pag-iwas
Y u n i t II :
sa totoong isyu (“Kung sa tingin mo ng pagkakataon, nagagamit ang mga Ang mga kasapi ng pamilya ay
masama ang nangyari sa iyo, pakinggan hadlang na ito sa komunikasyon ng mga nag-uusap upang magpalitan ng ideya,
mo ang nangyari sa akin.”), pakikipag- tao sa pagtalakay ng kanilang problema o magdagdag ng kaalaman at magbigay
argumento (“Kapag naiwan mo ang mga pangangailangan. ng pang-unawa sa bawat isa. Nararapat
iyong cellphone sa jeep, umasa kang na ibilang ang lahat ng miyembro ng
hindi mo na makukuha uli ito.”), at ang Pagkatapos alamin ang mga pamilya sa pag-uusap upang magkaroon
pagpapalakas ng loob ng kausap (“Kaya hadlang sa komunikasyon, mas madali ng mabuting komunikasyon. Ayon kay
mo yan! Malalampasan mo rin yang nang matutukoy ang mga pamamaraan Thames and Thomason (1998), makikita
problema mo.”). upang mapabuti at mapaganda ang ang kagandahan ng komunikasyon sa
komunikasyon sa loob ng pamilya. Anu- loob ng mga pamilyang:
Sa kabuuan, hindi naman lahat ano kaya ang mga pamamaraang ito? 1. naglalaan ng oras para mag-usap;
ng hadlang sa komunikasyon ay may 2. nagbabahagi ng damdamin, saya,
masamang epekto. Bagkus, napipigilan Mga Pamamaraan upang lungkot, pag-asa, pangarap, at iba pa;
lang ng mga ito ang pagpapahayag Mapaganda ang Komunikasyon 3. nagbabahagi ng mga
ng totoong damdamin ng isang tao sa Loob ng Pamilya pangangailangan at kagustuhan;
dahil imbes na makapagparating ng 4. di naghahanap ng mga
mensahe ng pag-unawa, maaaring Isa sa mga katangian ng pamilyang pagkakamali;
makapagpababa lang ito ng tiwala matibay ang samahan ay 5. hinaharap ang mga pagsubok ng
sa sarili ng kausap o magdulot ng ang pagkakaroon ng magandang tapat at bukas ang pag-iisip;
pagkainis, paglayo, at paghadlang komunikasyon sa pagitan ng mga kasapi 6. nalulutas ang mga problema;
sa kanilang kakayahang lutasin ang nito. Nararapat na ginagawan ito ng paraan 7. nagpapakita ng pang-unawa sa
sariling problema. Tinatayang sa 90% ng pamilya. damdamin at ideya;

8. humuhubog sa kakayahang nating isipin na alam na natin kung Bukod sa pakikinig, mahalaga
maging tagapagsalita at maging ano ang ibig nilang sabihin o maaaring rin ang pagpapahayag ng sarili upang
tagapakinig; magpanggap na nakikinig habang maiwasan ang mga mga suliranin sa
9. nakikipagkomunikasyon sa salita mayroong ibang bagay na ginagawa. komunikasyon sa loob ng pamilya.
at sa gawa;
10. nakakakilala sa mga pahiwatig Sa pakikinig, kailangang buo Pagpapahayag ng sarili. Maaring
mula sa kilos at gawa; ang atensyong ibinibigay sa taong isipin na alam na ng mga kaanak
11. nakikipag-usap nang harapan; at pinakikinggan. Dapat ay ihinto o maaaring ng mga magulang
12. nakakikitaan ng katatagan sa ang mga bagay na ginagawa upang ang iyong mga pangangailangan,
mga kagawian maipakita mo sa tagapagpadala ng damdamin, at mga opinion kahit
mensahe na interesado ka sa pakikinig na di pa nasasabi sa kanila. Pero
Paano nga ba nakakamit sa kanya. Isang mahirap na parte sa ang ganitong klase ng paniniwala ay
ang pagkakaroon ng mabuting pakikinig ay ang pagpokus ng atensyon maaaring magdulot ng pagkadismaya,
komunikasyon sa samahan sa loob ng sa taong kausap dahil mahirap isantabi pagkagalit, pagkalungkot, at sakit. Sa
pamilya? ang sariling mga opinyon at konklusyon pagpapahayag ng sariling saloobin
hinggil sa paksang napag-uusapan. at damdamin, napakahalagang
Pakikinig. Kapag nakikinig nang Mahalagang elemento sa pakikinig makinig muna sa sarili. Ilan sa mga
mabuti sa mga kapamilya, hinihikayat ang respeto, pagiging bukas ang isip, panuntunan sa pagpapahayag ng sarili
mo silang magbahagi ng mga bagay na pakikinig sa mga salitang sinasabi, at ay ang paglalarawan ng nararamdaman,
mahalaga para sa kanila. Kung minsan, pakikiramdam sa damdamin. pagsasabi ng iniisip sa isang paraang
hindi nagagawa nang maayos ang simple at diretso, paglalarawan ng kilos
pakikinig sa mga kapamilya dahil maaari ng ibang tao nang walang panghuhusga,
Y u n i t II :
pag-iwas sa pagbabahagi ng mga bagay Ang pagiging abala ng mga pagluluto, paghuhugas ng pinggan at
na importante sa iyo dahil lamang ikaw magulang at kawalan ng oras para iba pa
ay takot sa maaaring maging reaksyon sa pamilya dahl sa dami ng kanilang • pagpaplano ng isang gawaing
ng taong pagsasabihan, at pagiging listo responsibilidad ay malaking balakid regular na gagawin ng buong pamilya
sa mga “non-verbal signals.” para makapaglaan sila ng oras para sa isang beses sa isang linggo (halimbawa:
kanilang pamilya. Dapat isaalang-alang pagsisimba, pag-ehersisyo)
Paglalaan ng oras. Hindi madali na ang ilang minutong pag-uusap ng • paggamit ng sulat kapag mayroong
ang pagsasaayos ng komunikasyon sa magulang at anak ay makatutulong sa sasabihing ispesyal o magpaplano ng
pamilya dahil nangangailangan ito mabuting pagsasamahan nila. Ang mga pag-uusap kahit sandali lamang
ng pagsasanay. Pero tinatayang mas sumusunod ay ang ilang suhestyon ni
mahirap ang paghahanap ng oras para Jolly (n.d.) upang makahanap ng oras Ang pagkakaroon ng
mag-usap at magkasama-sama ang sa pag-uusap sa pamilya: magandang komunikasyon sa pamilya
pamilya. Kung magkakaroon ng tiyaga • sa sasakyan (kung mayroon) ay nagpapatibay ng samahan sa loob ng
sa paglalaan ng oras sa bawat miyembro habang nagbibiyahe pamilya sa lahat ng oras. Ito ay isang
ng pamilya at oras para sa buong pamilya, • pagiiskedyul ng pagkain nang proseso na kung saan lahat ng kasapi
ang tahanan ay maaaring maging sabay-sabay ilang beses sa isang linggo ay nararapat na makibahagi sapagkat
ligtas na lugar para sa mga miyembro • tuwing napapansin na gustong nakatutulong din ito sa pagpapalaki ng
ng pamilya para makapagbahagi ng magsalita ng kasapi ng pamilya tiwala sa sarili ng bawat miyembro at
damdamin, saloobin, takot, pag-asa, at (magulang man o mga anak) pagpapamalas ng aruga at pagmamahal
mga pangarap. • habang naglalakad sa bawat isa.
• kapag mayroong ginagawang
gawaing pambahay tulad ng paglalaba,

4. pa_iki_ig Mga Pagpipiliin sa bilang 2-6
Pangwakas na isa sa pinakamahalagang elemento ng
Gawain epektibong komunikasyon sa loob ng
a. Pagbibigay ng mga solusyon sa
problema ng kausap kahit na
I. Pagpapayaman sa Bokabularyo pamilya
hindi ito hinihingi
Kumuha ng papel at lagyan ng mga
bilang 1 hanggang 5. Punan ang 5. p_glala_n ng _ras b. Paghuhusga sa kausap at paggigiit
patlang ng nawawalang titik ng salitang pinakamahirap sa mga pamamaraan ng mga sariling opinyon at
tinutukoy. Isulat sa sagutang papel ang upang mapaganda ang komunikasyon pananaw
iyong sagot lamang. sa loob ng pamilya
k. Paglayo sa isyu ng kausap at pag-
II. Ebalwasyon iwas sa pagiging emosyonal o sa
1. ta_ap_gpa_ala Isulat ang titik ng wastong sagot sa paksang sensitibo
nagpaparating ng mensahe iyong sagutang papel o kuwaderno.
Panuto. Suriin ang mga pangungusap
2. t_g_tan_gap 1. Ang _____ ay tumutukoy sa sa ibaba at tukuyin kung alin sa
tumatanggap ng mensahe pagbabahagi, pagpapasa, pagpapaalam, tatlong (3) kategorya ng mga hadlang
pagbibigay, at pagtanggap ng mga sa komunikasyon sila nabibilang.
3. m_sk_muni_asy_n mensahe o impormasyon. Isulat lamang ang titik ng iyong sagot.
nangyayari kapag hindi maayos ang a. komunikasyon
pagpapadala at pagtanggap ng mensahe k. solusyon _____ 2. “Hindi mo alam ang ginawa
b. pakikinig mo? Ang bobo mo naman kung ganon.”
d. suhestiyon
Y u n i t II :
_____ 3. “Hindi ko ibibigay ang Mga Pagpipiliin sa bilang 7-10 _____ 8. Ang _____ ay unang
pabor na hinihingi mo kung hindi mo naaapektuhan kung ang mga magulang
a. Pakikinig
ako pahihiramin ng pera.” ay maraming responsibilidad.
b. Pagpapahayag ng sarili
_____ 4. “Malulutas mo rin ang _____ 9. Mahirap magampanan nang
k. Paglaan ng oras
problema mo, matanda ka na, kaya mo maayos dahil puwedeng magpanggap
na yan.” na ginagawa ito
Panuto. Suriin ang mga konsepto
sa ibaba at tukuyin kung alin sa mga
_____ 5. “Dapat mo nang puntahan _____ 10. Mahalaga dito ang pakikinig
pamamaraan upang mapaganda ang
ang kaibigan mo para magkausap na muna sa sarili
komunikasyon sa loob ng pamilya sila
kayo. Dalian mo naman.”
maaaring iugnay. Isulat lamang ang titik
ng iyong sagot.
_____ 6. “Sa totoo lang,
nakakalungkot nga ang nangyari sa iyo.
_____ 7. Isang mahirap na parte sa
Pero alam mo, mas malungkot yung
_____ ay ang pagpokus ng atensyon sa
naranasan ko dati.”
taong kausap.

• Ang iba’t ibang pamamaraan upang
Sintesis mapaganda ang komunikasyon sa
• Ang komunikasyon ay tumutukoy loob ng pamilya ay ang pakikinig,
sa pagbabahagi, pagpapasa, pagpapahayag ng sarili, at Jolly, C. (n.d.). Take charge in changing times.
pagpapaalam, pagbibigay, at paglalaan ng oras para sa pamilya. Retrieved July 27, 2008, from http://www.
extension.iastate.edu/Publications/PM1200.
pagtanggap ng mga mensahe o
• Ang pagkakaroon ng magandang pdf.
impormasyon. Makikita rin ito sa
komunikasyon sa pamilya ay More than 100 encouraging words: Series of
mga salitang sinasabi, paraan ng
nagpapatibay ng samahan sa loob encouraging words to say to your child.
pagsasabi, dahilan ng pagsasabi,
ng pamilya sa lahat ng oras lalo Retrieved July 27, 2008 from http://family.
panahon ng pagsasabi, at maging
na kung ang lahat ng kasapi ay samhsa.gov/talk/.
ang mga salitang nakalimutang
kabahagi sapagkat nakatutulong Needlman, R. (n.d.). Making family
sabihin, ang ekspresyon ng
din ito sa pagpapalaki ng tiwala communication work. Retrieved July 27,
mukha, galaw, tindig, at maging
sa sarili ng bawat miyembro 2008, from http://www.drspock.com/
ang tono ng pananalita.
at pagpapamalas ng aruga at article/0,1510,5759,00.html.
• Ang paghuhusga sa kausap at pagmamahal sa bawat isa. Nelson, P.T. (n.d). Communication skills for you
paggigiit ng mga sariling opinyon and your family. Retrieved July 27, 2008 from
at pananaw, pagbibigay ng mga
SANGGUNIAN http://ag.udel.edu/extension/fam/.
solusyon sa problema ng kausap
Nelson, P.T. (2003). Family communication.
kahit na hindi ito hinihingi, at ang Duncan, S.F. and McLane, K. (n.d.). Family Retrieved July 27, 2008 from http://ag.udel.
paglayo sa isyu ng kausap at strengths: communication. Retrieved July 27, edu/extension/fam/.
2008 from http://www.foreverfamilies.net/xml/
pag-iwas sa pagiging emosyonal
articles/communication.aspx Thames, B.J. and Thomason, D.J. (1998,
o sa paksang sensitibo ang mga
January). Building family strengths:
humahadlang sa magandang Foster, N. (2000, June). Barriers to everyday Communications. Retrieved July 27, 2008
komunikasyon sa loob ng pamilya. communication. Retrieved July 27, 2008 from from http://virtual.clemson.edu/groups/
www.ncmc-mediate.org. psapublishing/PAGES/FYD/FL521. pdf.
Y u n i t II :
Kabanata 3
Ang Kahalagahan ng
Edukasyon at
Pagtatakda ng
Layunin
Hindi matatawaran ang natututong makisalamuha sa mas para sa karamihan ng tao, nananatili ang
kahalagahan ng edukasyon sa buhay marami at iba’t ibang grupo ng mga tao. edukasyon na siguradong pundasyon
ng isang tao. Ang edukasyon ay isa sa Mas kasiya-siya ang pakikisalamuhang ng isang matagumpay na hinaharap.
mga pinapahalagahan ng mga Pilipino ito lalo na dahil, bilang may pinag- Maaaring malampasan ng anak ang
kung kaya’t ang pagkakaroon nito aralan, hindi nangangailangang mahiya o kapalaran ng kanyang mga magulang at
ay kinakailangan hindi lamang para mangamba ang isang tao kung paano siya ng kanyang pamilya sa pamamagitan ng
sa mga praktikal o materyal na mga makikipag-usap o kung sino at ano ang edukasyon. Ang isang bata na ipinanganak
kadahilanan, kung hindi para na din sa uri ng kanyang kausap. Masasabi natin sa isang mahirap na pamilya halimbawa,
pangangailangang sikolohikal tulad ng marahil na mas lumalawak ang mundong ay nagkakaroon ng pagkakataon na
pagpapahalaga at pagtitiwala sa sarili ginagalawan ng mga taong edukado. mapaunlad ang kanyang sarili at pamilya
(self-esteem and self-confidence). sa paraang hindi nagkaroon ang kanyang
Ang Kahalagahan ng mga magulang, sa pamamagitan ng
Katulad ng binabanggit ng Philippine Edukasyon/Pag-aaral edukasyon. Para sa isang pamilyang may-
Human Development Report (2000) ang kaya o nakaaangat sa iba sa aspetong
edukasyon (lalo na ang saligan o basic Ang edukasyon ang susi upang pinansyal, ang pagkakaroon ng edukasyon
education) ay isang karapatang pantao mapaunlad ang potensyal na hinaharap ay unang hakbang upang mapangalagaan
(human right) at isang napakahalagang ng isang tao. Ito ang institusyon ng ang kanilang katayuan sa lipunan at lalo
pangangailangan para sa ikabubuti o lipunan na kinikilala ng lahat na may pang paunlarin ang kasaganaang kanilang
ikagagaling ng isang tao (well-being). karapatang magsabi kung sino ang tinatamasa. Maging ano pa man ang
Sa pamamagitan ng edukasyon at ng magtatagumpay sa buhay. Maaaring nakaraan o background ng isang tao,
iba’t ibang uri ng kaalaman at kahusayan may ilan na nagtatagumpay sa buhay ng nananatiling mahalaga ang papel ng
na naibibigay nito, ang isang tao ay hindi nakapagtapos ng pag-aaral ngunit edukasyon sa kanyang buhay.
Y u n i t II :
Kabanata 3 Ang Kahalagahan ng Edukasyon at Pagtatakda ng Layunin
Sa pamamagitan ng pag-aaral, ito ay nagbibigay daan, hindi lamang sa ng isang tao at ang pag-unlad ng isang
nabubuo at nahahasa ang angking epektibong partisipasyon ng isang tao sa bansa ay dalawang prosesong hindi
talino at husay (skill) ng isang tao. lipunan. Karagdagan dito, nagkakaroon mapaghihiwalay.
Kasama sa mga saligang husay (basic ang isang tao ng “proteksyon” laban
skills) na dapat mabuo sa isang tao sa pananamantala at pandaraya na Sa mga kadahilanang nabanggit,
ay ang pagbasa, pagsulat, pag-unawa maaaring gawin ng iba sa mga taong hindi maipagsasawalang bahala ang
sa mga batas at panuto, pagtatasa walang pinag-aralan. kahalagahan ng edukasyon sa isang tao –
(computation and other mathematikal sa kanyang pansariling pag-unlad, pag-
skills), pag-aanalisa, atbp. Ayon pa din Sa huli, ang kahalagahan ng unlad ng mga taong malapit sa kanya
sa Philippine Human Development edukasyon ay hindi lamang napapaloob at pag-unlad ng lipunang kanyang
Report (2000), nangangailangan ang sa kapakinabangang dulot nito sa isang ginagalawan. Ang pagpapahalaga sa
isang tao ng hindi bababa sa 1,000 tao. Sa halip, ito ay nakapagdudulot ng edukasyon, sa pag-aaral at pagtatapos ng
naiintindihang mga salita upang kabutihan sa lipunan na ginagalawan pag-aaral ay patuloy na dapat bigyang
matawag na “functionally literate” at ng isang tao lalo na kung iisipin na ang diin, lalo na sa mga mag-aaral na marahil,
hindi bababa sa 3,000 naiiintidihang pag-unlad ng lipunan ay kaakibat ng dahil sa hirap (o sa kaso ng iba, dahil sa
mga salita upang matawag na “fluent”. kalidad ng mga miyembro nito. Ang yaman) ng buhay, ay nawawalan ng gana
Gayong maaaring maabot ang mga ito sa pagkakaroon ng isang lipunan ng mga na magpatuloy mag-aral o magsumikap
pamamamagitan ng pag-aaral sa bahay, miyembro na may mataas na pinag- at magtakda ng mataas na pamantayan
mas praktikal at katanggap-tanggap aralan at may kapaki-pakinabang na sa kanilang edukasyon.
sa marami na ang kahusayang ito ay mga kahusayan ay isa sa mga saligan
makuha sa paaralan. Kung titingnan ng ng ekonomikal at pulitikal na pag- Lubhang mahalaga na mabuo sa
mabuti, ang mga saligang kahusayan na unlad ng isang bansa. Ang pag-unlad bawat bata ang kagustuhan na makapag-
aral at makapagtapos. Marahil masasabi mga gampanin (objectives). Maaaring itong dagdagan halimbawa ng layuning
rin na kasing halaga o mas mahalaga na sabihin na ang pagtupad sa isang layunin hindi magkakaroon ng serysosong
dapat matutunan nila ang bumuo at ay may kaakibat na pagtupad ng iba relasyon (intimate relationship) habang
magtakda ng mga epektibong layunin pang mas maliliit na gampanin. nasa sekondarya; pipili ng “tamang”
tungkol sa kanilang pag-aaral. barkada – na makakatulong sa pag-
Halimbawa: Upang maabot ang aaral, atbp.
Ang Goal Setting o layunin na makapagtapos ng Grade
Pagtatakda ng mga Layunin 6 bilang First Honors, hindi lamang Kung mapapansin mula sa mga
“kagustuhan” o desire ang dapat pairalin. halimbawa, ang layunin (goal) ay may
Ang layunin (goal) ay isang mithiin, Mayroon din dapat na konkretong mga mas mahabang takdang panahon (long-
bagay o pangyayari na nais maabot o plano kung paano ito mangyayari, tulad term) kaysa gampanin (objective)
matupad. ng pagkuha ng 95 o mas mataas pa sa (short-term). Pangalawa, ang layunin
lahat ng mga pagsusulit, pagsagot sa ang katapusan ng kabit kabit na mga
Halimbawa: Sa isang Grade 6 recitation sa eskwela ng hindi bababa sa gampanin. Sa ibang salita, ang layon
student, maaaring ang layunin niya ay 2 beses sa bawat klase kung maaari, at ng mga gampanin ay upang maabot o
makatapos ng Grade 6 na First Honors. pagsama sa mga “extracurricular” na mga maisakatuparan ang isang layunin.
Sa isang High School student, ang gawain upang maka-ipon ng dagdag na
layunin maaari ay makapagtapos ng high mga puntos sa pag-aaral. Ganito din ang Ayon kay Murphy may tatlong uri
school at makatungtong ng kolehiyo. mga kilos na pumapaloob sa layunin na ng mga layunin. Ang mga ito ay ang
makatapos ng high school. Maaari din mga sumusunod:
Ang bawat isang layunin ay
kinapapalooban ng mas partikular na
Y u n i t II :
Ang Mga Kapakinabangang Dulot oras sa isang araw (araw-araw) upang 1. Nagbibigay direksyon ang mga
ng Pagtatakda ng mga Layunin pagyamanin ang dunong sa pagtugtog itinakdang layunin. Nakatutulong
o sa isang laro. ang pagtatakda ng layunin upang
1. Layunin sa mga Takdang gawing malinaw sa isang tao ang mga
Gawain (Routine Goals) – mga layunin 3. Layunin sa Pagbubuo ng Bagong hakbang na dapat niyang gawin, ayusin,
na nakatutok sa pagbubuo ng gawi Kagalingan (Innovative Goals) – mga o paghusayin upang maabot ang isang
(habit) upang mabilis at maayos na layuning nakatutok sa pagbubuo layunin. Ang pagkakaroon ng malinaw
matupad ang mga takdang gawain sa (development) ng mga bagong na mga hakbang patungo sa isang layon,
bahay at paaralan, etc. kagalingan o kahusayan (skills and takdang panahon o petsa kung kailan
Halimbawa: talents). dapat maabot ang layon, at partikular
Layunin na gumising ng maaga Halimbawa: na sukatan ng tagumpay sa pag-abot
araw-araw upang tumulong sa mga a) Layunin na mag-aral at matuto ng layon, ay malinaw na magtuturo sa
gawaing bahay na hindi na kailangan ng mga panibagong pamamaraan ng isang tao kung ano ang naabot na niya
pagsabihan pa. pagluluto; sa kanyang layunin at kung anu-ano pa
b) Layunin na mag-aral at matuto ang kailangang gawin.
2. Layunin sa Paglilinang ng ng mga panibagong pamamaraan ng
Kagalingan (Developmental Goals) paglutas sa mga word problems sa 2. Nakatutulong ang pagtatakda
– mga layunin na nakatutok sa Matematika. ng layunin upang matukoy at
pagpapaunlad ng mga tinataglay na maisaalang-alang natin ang mga
kagalingan (skills). Nagbigay si Murphy ng apat na prayoridad natin sa buhay. Sa
Halimbawa: pakinabang ng pagtatakda ng layunin: pagtatakda ng isang layunin, naisasaisip
Layunin na mag-ensayo ng dalawang
ng isang tao kung ano ang mga gusto Maiaayon niya ang kanyang sarili, gawi 1. Ano ang pinakamataas na
niyang maabot at kung bakit niya ito at kilos upang mapabilis ang pag-abot antas ng pinag-aralan ang nais mong
gustong abutin. Muli niyang napag- sa isang layunin. matapos? Bakit? Ano naman ang nais ng
iisipan kung ano ba ang mga bagay na iyong mga magulang? Pareho ba kayo
mahalaga na dapat pagtuunan ng pansin 4. Nakatutulong ang matagumpay ng naisin?
at pagbuhusan ng panahon at lakas. Sa na pag-abot sa isang layunin na 2. Ilang taon sa iyong palagay ang
pagtatakda ng mga layunin kasama ang lalong mag-udyok sa indibidwal dapat mong gugulin upang maabot ito?
mga mahal sa buhay (hal. magulang), na magsumikap. Isang masarap at 3. May kinalaman ba ang antas ng
napag-uusapan ng mga miyembro kung masayang pakiramdam ang naidudulot pinag-aralan mo sa gusto mo maging sa
ano ang mahalaga para sa kanila bilang ng pagtatagumpay sa pag-abot ng hinaharap?
isang grupo. isang layunin. Ang tagumpay na 4. Anu-ano ang mga ginagawa
ito at ang kasiyahang kaakibat niya mo sa kasalukuyan upang matupad
3. Sa pamamagitan ng mga ay nakapagbibigay lakas ng loob ang layunin mong matapos na antas sa
layunin, malalaman natin ang upang magtakda at magsikap muli sa hinaharap?
antas ng ating pag-unlad sa isang panibagong layunin. 5. Anu-ano ang mga layunin o nais
larangan. Katulad ng nabanggit na, mong maabot para sa antas ng pag-aaral
sa pamamagitan ng pagtatakda ng Mahalaga na bigyang diin ang mo ngayon? (hal. Makasama sa top 10
malinaw na layunin, mapag-aaralan ng kahalagahan at kapakinabangan ng ng klase ngayong taon.) Kung wala,
isang tao ang mga aspeto sa kanyang pagtatakda ng layunin sa edukasyon ng bakit wala kang balak?
sarili at sa kanyang mithiin na marahil isang mag-aaral. Ang mga sumusunod na 6. Anu-ano ang mga ginagawa mo
ay nangangailangan pa ng dagdag na tanong ang nagpapakita ng relasyon ng upang matupad ang ninanais mo para
pagsasanay, pag-aayos, pagsisikap, atbp. edukasyon at pagtatakda ng layunin: sa iyong pag-aaral ngayong taon?
Y u n i t II :
Mga Katangian ng Epektibong mga tunguhin ay hindi makatutulong Halimbawa 1:

Pagtatakda ng Layunin sa isang tao na maabot ang kanyang Layunin 1: Makatapos ng Grade
layunin. Kailangan matutunan ang 6 sa takdang panahon kaysa
Maaaring sumahin ang mga ugali ng pagtatakda mga tiyak na Layunin 2: Gawin ang makakaya
katangian ng epektibong pagtatakda layunin at mga gampanin sa araw- sa pag-aaral.
ng layunin sa katagang SMART na araw na pagpasok sa paaralan. Ito ang
kumakakatawan sa mga sumusunod: magbibigay kahulugan at hamon sa Gayong magandang gawin at ipayo
maaaring nakababagot na karanasan sa ang layunin 2, hindi ito nasasaad sa
Specific (Tiyak o Partikular) pag-aaral. Marahil ay mas kasiya-siya ang paraang masusukat di tulad ng Layunin
Ang layunin ay kailangang may pagpasok sa paaralan kung bawat umaga 1 na maaaring sukatin ng panahon. Sa
tiyak at malinaw na tunguhin o ay mayroong mga nakatakdang layunin ganitong kaso, ang Layunin 2 ay hindi
kahahantungan. Ito ay pinag-iisipang na dapat maabot para sa isang araw. At masyadong nakapagbibigay direksyon
mabuti ng taong nagtatakda ng katulad ng nabanggit na, ang pag-abot sa isang mag-aaral kung ihahalintulad
kanyang layunin. Ano ang gusto kong sa bawat layunin at mga gampanin ay sa Layunin 1.
maabot? Anong kahusayan ang gusto makadadagdag sa kagustuhan ng isang
kong mabuo sa akin? Anong teknik sa mag-aaral na lalo pang magsikap. Halimbawa 2:
pag-aaral ang nais kong makasanayan? Layunin 1: Makapasa sa susunod
Anong grado o marka ang gusto kong Measurable (Nasusukat) na pagsusulit kaysa
makuha? Dapat isaad ang mga layunin at mga Layunin 2: Makakuha ng markang
gampanin sa pananalitang nagpapakita ng 95+ sa susunod na pagsusulit
Ang ugali ng pagsasabi ng “bahala kilos (behavioral) na maaaring masukat.
na” o ang di paglalagay ng malinaw na
Ang unang layunin ay isang aaral ang dapat niyang gawin hinggil sa Achievable (Kaabot-abot)
“maluwang” na layunin na hindi paghahanda para sa pagsusulit. Ang usapin ukol sa layunin bilang
magtutulak sa isang mag-aaral na kaabot-abot ay nakadepende sa
magsikap para sa darating na pagsusulit. Halimbawa 3: pagkakakilala ng isang tao sa kanyang
Hindi malinaw ang kanyang “target”. Layunin 1: Magiging masipag sarili at mga limitasyon. Isang pag-
Ang gradong “pasado” ay maaring 60 at masinop na mag-aaral sa aaksaya ng oras at emosyon ang
puntos o 99 na puntos o mas mababa hinaharap kaysa paglalagay ng mga layuning hindi
pa. Samantala, ang ikalawang layunin ay Layunin 2: Magbabasa gabi-gabi naman kayang ipatupad ng isang tao
may sukat – may nakatakdang grado na ng mga isinulat sa kwaderno dahil sa mga alam niyang kakulangan sa
dapat makuha. Ito ang magiging sukatan tungkol sa mga klase sa kanyang sarili.
ng paggawa ng isang mag-aaral. maghapon, at maggagawa ng
takdang aralin tuwing may Halimbawa, may malaking
Kung paanong ang layunin ay dapat ibibigay ang guro. posibilidad na hindi matupad ang
maging kasukat-sukat ang mga gampanin layunin ng isang mag-aaral na maging
ay gayon din. Mas masusukat halimbawa Sa ganitong halimbawa, makikita milyonaryo sa loob lamang ng 10 taon,
ang gampaning “mag-aaral ng 2 oras, natin na kahit magandang pakinggan kung ang baon niya araw-araw ay PhP
gabi-gabi, isang linggo (7 araw) bago ang layunin 1, mas eksakto pa din 200 lamang.
dumating ang pagsusulit” kaysa, “mag- ang ipinapahayag at ang direksyon
aaral ng mabuti para sa pagsusulit.” ng ikalawang layunin. Maaari nating Sa parehong paraan, maaaring hindi
sabihin na mas malinaw ang kilos kaabot-abot ang layunin ng isang mag-
Sa ganitong halimbawa, mas maayos na kinakailangan upang maabot ang aaral na makatapos bilang first honors
na mapagtutuunan ng pansin ng mag- layunin 2 kaysa layunin 1. sa klase kung alam niya na hindi niya
Y u n i t II :
iginagalang ang mga guro sa kanyang Realistic (Makatotohanan) ng isang layunin. Sa ganitong paraan,
klase (kahit gaano katalino pa siya). Kaakibat ng pagiging maiaayon ng isang tao ang kanyang mga
kaabot-abot ng isang layunin ang kilos upang mapangyari ang mithiin sa
Sa ilang pagkakataon, ang pagiging usapin ng pagiging makatotohanan tamang oras. Kung walang itinakdang
kaabut-abot ng isang layunin ay nito. Maraming layunin ang hindi oras, marahil ay hindi seseryosohin
nakasalalay sa kung gaano kaaga o nabibigyang katuparan dahil sa una pa ng indibidwal ang kanyang layunin.
kahuli ito sinubukang abutin. Huli lamang ay imposible na ito. O kaya ay maaaring ipagpaliban niya
na para sa isang Grade VI na mag- ng ipagpaliban ang pagkilos hanggang
aaral na maglayon na makapagtapos Ang layunin halimbawa na sa hindi na niya talaga maabot ang
ng elementarya na valedictorian kung matuto ng pagtugtog ng piano at mithiin niya.
naibagsak na niya ang una o ikalawang gumawa ng komposisyon ay maaaring Halimbawa:
malawakang pagsusulit ng kanyang hindi na makatotohanan pa kung a) Ang layunin na makatapos ang
paaralan. susukatin ito na dapat maabot sa loob isang Grade 6 na mag-aaral bilang class
ng tatlong linggo ng isang mag-aaral na first honors ay may malinaw na takdang
Sa huli, dapat tandaan ng isang mag- walang kaalam-alam sa musika. panahon – mga buwan at linggo na
aaral na ang tamang layunin ay hindi nalalabi sa kanyang pag-aaral bago
sobrang dali o sobrang hirap na hindi Timeframed (May nakasaad magtapos.
na ito kaya pang abutin. May balanse na na partikular na panahon/petsa
angkop sa paggawa ng isang layunin na kung kailan dapat maabot ang b) Ang layunin ng isang high school
kumikilala sa limitasyon at kalakasan ng layunin) na mag-aaral na makatungtong ng
isang tao o mag-aaral. Malinaw ang takdang panahon kolehiyo ay dapat lagyan ng partikular
na inilalapat sa pagtupad o pag-abot na takdang panahon. Ilang taon niya
balak tapusin ang High School? 4 na tupdin ang layuning nakahahamon ay mga balakid na hindi naisama sa plano o
taon? 6 na taon o higit pa? nagbibigay pananabik sa gumagawa, at “projection” ng mga maaaring mangyari
ng pagkakataon upang lalo pa niyang sa hinaharap; maaari din na napagod
Challenging goals mapaghusay ang kanyang sarili. na ang tao o ang mag-aaral sa kanilang
ginagawa lalo na at hindi nila nakikita
Mas epektibo ang isang layunin Goal Commitment o Pananatili sa ang kinahihinatnan ng mga ito.
kung ito ay nakahahamon sa galing Itinakdang Layunin
ng isang tao. Ang paglalagay ng mga Maaari din naman na sadyang
layuning mabilis o napakadaling abutin Maraming pagkakataon na napakahirap ng itinakdang layunin ng
ay nakapagdudulot ng pagkawala nalilimutan ng isang tao ang mga isang tao kung kaya’t napagod agad siya
ng gana o pagnanais ng isang tao na itinakda niyang layunin para sa isang sa pagsubok na tupdin ang layuning ito.
seryosohin ito. Dahil napakadali, araw o sa isang buwan o taon. Nakikita Maging ano pa man ang dahilan, isa
marahil ay maiisip niya na kayang- ito sa dami ng mga taong gumagawa ng sa mga hamon sa kahit sinong tao na
kaya niyang tapusin ang isang layunin mga resolusyon sa pagbabago ng taon, may layunin sa buhay (o sa kahit sinong
kahit anong oras o panahon pa niya ito ngunit natatapos ang bagong taon at lider o pinuno ng isang institusyon)
simulan. Kung kaya’t ipinagpapaliban dumarating ang isa pang taon ng hindi ang bigyan ng motibasyon ang kanyang
niya ang paggawa dito. nila naisasakatuparan ang kanilang sarili at mga tauhan na magpatuloy sa
layunin. kanyang layunin.
Ang mga layuning nakahahamon
sa galing o husay ng isang tao ay Iba’t iba marahil ang mga Ang grupo nina Skinner ay
nakapagdudulot ng katuwaan kadahilanan ng di-pananatili sa nagbigay ng ilang pamamaraan na
(excitement). Ang mga gawain upang itinakdang layunin. Marahil ay may maaaring ilapat upang mapanatili
Y u n i t II :
ang mga tao sa isang layuning isang layunin ay hindi lamang pansarili Marahil may mga pamilya kung saan ang
nangangailangan ng katuparan: niya kung hindi ay para sa buong grupo mga magulang ay nanatiling nagdidikta
at kinasasalalayan ng buong grupo. ng dapat na gawing layunin ng anak. Sa
1. Gumawa ng mga layunin at ganitong mga pagkakataon, kailangan
gampanin kasama ang bawat miyembro Bukod dito, makatutulong ang ipakita ng mabuti sa mag-aaral/anak
ng inyong grupo (buong pamilya, buong sama-samang pagbuo at pagtakda ng ang kahalagahan at gantimpala ng
samahan, atbp.) Sa pamamagitan nito, layunin sa pagbibigay lakas ng loob sa pag-abot ng isang layunin (kahit hindi
nararamdaman ng bawat isa na siya ay isang tao, paggawa ng istratehiya ng ang mag-aaral mismo ang gumawa
kabahagi at dapat maging responsable pagtutulungan, atbp. upang masiguro nito). Matatanggap ng isang tao ang
sa pagtupad ng isang layunin (sense ang pag-abot sa layunin. Sa isang mag- itinakdang layunin kahit hindi siya ang
of “stake” in the group). Sa buhay ng anak, ang sama-samang pagbuo at pagtakda gumawa nito kung may tiwala siya sa
isang mag-aaral, makatutulong marahil ng layunin lalo na ukol sa pag-aaral ng mga tao na siyang nagtakda nito.
na mag-usap ng malinaw at masinsinan anak ay makatutulong upang mapag-
ang bawat miyembro ng isang pamilya usapan ang mga kahinaan at lakas ng Marahil ay malaking “pressure” para
kasama ang mag-aaral hinggil sa kung bawat isa at malinawan kung ano ba ang sa isang mag-aaral na abutin ang layunin
ano ang dapat ilagay na layunin sa pag- mga layuning makatotohanan at ano na makakuha ng 98 sa isang pagsusulit
aaral. Ano ang dapat abutin? Gaanong ang hindi base sa mga lakas at kahinaan na inilatag ng kanyang mga magulang.
katagal dapat mag-aral? Kailan pwede ng mga miyembro. Ngunit, kung tama ang pamamaraan ng
manuod ng telebisyon? Pagkatapos ng pagsasabi nito at bunsod ang layuning
gawaing bahay o takdang aralin o bago May mga pagkakataon na ito ng paniniwala sa kakayahan ng mag-
ito? Marahil ay mahalaga para sa isang hindi magagamit ang sama-sama o aaral, maaari pa din itong subukang
indibidwal na makita o maisip na ang “collaborative” na pagtatakda ng layunin. bigyang katuparan ng mag-aaral.
2. Malinaw na ipaliwanag ang mga na manatili sa isang mataas na layunin c. Appropriateness o Pagkaka-
kapakinabangan ng pag-abot ng mga sa pag-aaral. angkop/Pagkakabagay – Nakapag-
layunin sa mga maaapektuhan nito. Ang dudulot ng pananatili o commitment
malaman at makita ang kagandahang b. Discrepancy o Pagkakaiba – ang mga layuning naaangkop sa
dulot ng pag-abot ng isang layunin ay Naipapakita ng isang magandang sitwasyon o kinalalagyan ng isang tao.
nakapagpapatibay ng desisyon ng isang layunin ang “pagkakaiba” sa isang Ano ba ang mga layuning nababagay
tao na magdagdag pa at magsikap sa iba tao na walang layunin o motibasyon itakda ng isang mag-aaral? Kung mga
pa at mas matataas na layunin. Bukod ng pagbabago, at sa isang tao na magulang ang nagtatakda ng layunin
sa pakinabang, nagpapatibay din ng mayroon. Ang pagkakaroon ng ng isang mag-aaral, nakikita ba ng mag-
pananatili sa layunin (goal commitment) layunin ay nagpapakita din ng mga aaral ang pagkakabagay ng mga layunin
ang mga sumusunod na aspeto ng isang dapat baguhin na ugali at gawi upang nila para sa kanya? Ito ang magsasabi
layunin na dapat naiintindihan ng taong maabot ang minimithi. Sa madaling kung mananatili siya dito o hindi.
tutupad nito: sabi, ipinapakita ng mayroong layunin
ang isang “mas mabuti” o mas mainam d. Capacity o Kakayahan – Isang
a. Necessity o pangangailangan – na kalagayan. Ito ang dapat isaisip ng uri din ito ng pagiging angkop o
Mananatili ang isang tao sa kanyang isang mag-aaral upang manatili sa isang bagay. Mayroon bang kakayahan at
layunin lalo na kung nakikita niya ang layunin kahit mahirap pa ito at kahit mga kagamitan (resources) ang tao na
matinding pangangailangan para dito. nangangailangan ito ng “disiplina” kailangan upang maabot ang inilatag na
Marahil ay dapat ipaalala sa mga mag- para maisakatuparan. Mas mabuti ang layunin? Marahil ay mananatili siya sa
aaral na ang pagtatrabaho ng kanilang kalagayan niya kung mayroon siyang kanyang mga layunin kung ang mga ito
mga magulang ay sapat na dahilan na layuning tinutupad kaysa kung wala. ay nasisiguro niya. Nakikita ba ng mag-
upang ipakita ang “pangangailangan” aaral na may kakayahan at kagamitan
Y u n i t II :
siya na magagamit upang maabot ang tao sa kanyang layunin o sa layuning Sa pagpapatupad ng isang layunin,
layuning makapasa ng isang proyekto iniatang sa kanya kung makikita niya na nangangailangan ang isang nagsisikap
sa tamang panahon? Paano kung mayroon siyang magiging pakinabang na makarinig ng positibong pampalakas
wala siyang pambili ng mga gamit? din dito. Ang pag-unlad sa pag-aaral, ng loob na ang ginagawa niya ay karapat
Maaasahan kaya ang pananatili niya sa pagkatuto ng bagong kahusayan sa dapat at hindi isang pag-aaksaya ng
kanyang layunin na magpasa sa tamang pagtugtog at pagkakuha ng mataas na panahon at lakas. Kapag nahihirapan
oras? grado ay lahat nakasisiya sa isang mag- ang isang tao sa pag-abot sa kanyang
aaral at nakabubuo ng kagustuhan sa mga layunin, ito ang pagkakataon para
e. Support o Tulong o Pagtataguyod – kanya na manatili at abutin ang mga sa mga tao sa paligid niya na bigyan siya
Pinatutungkulan nito ang partisipasyon ganitong layunin. ng lakas ng loob. Maaaring makatulong
ng ibang tao sa pagpapatupad ng ang iba sa pamamagitan ng:
layunin ng isang tao. Nakikita ba 3. Itaas ang tiwala ng may layunin
niya na ang mga mahahalagang tao sa na kaya niyang maabot ang kanyang a. pagpapakita ng mga halimbawa
paligid niya ay naniniwala at handang mithiin. Ang gawaing ito ay hindi para ng mga nagtagumpay na sa pag-abot ng
tumulong sa layunin niya? Nakikita ba sa taong naglagay ng layunin para sa kaparehong layunin;
ng mag-aaral na naniniwala sa kanya at kanyang sarili kung hindi para sa mga b. pagsasabi ng mga positibong
sa layunin niya ang kanyang pamilya? taong nakapaligid sa kanya na nakikita pampalakas-loob (positive feedback) sa
Isa itong salik sa pananatili ng isang tao ang pagsisikap niya. Para din ito sa isang tao na nagsisikap; at
sa kanyang layunin. mga tao na naglalagay ng mga layunin c. (para mismo sa nagsisikap) mga
para sa iba tulad ng mga magulang na sariling karanasan ng tagumpay sa ibang
f. Personal relevance o Pansariling nagtatakda ng layunin na dapat maabot mga layunin.
pakinabang – Mananatili ang isang ng kanilang mga anak.
Halimbawa: Pangwakas
Sa isang mag-aaral nagdududa na sa na Gawain 4.
kanyang kakayahan na makatapos ng I. Talasalitaan pananatili o pagpapatuloy sa isang
nangunguna, maaaring ikwento ng Tukuyin ang salita na inilalarawan ng layunin at mga gampanin hanggang
isang kaibigan o magulang ang sariling bawat parirala. Isulat sa patlang ang matupad ang mga ito.
karanasan niya ng pag-aalinlangan at ang tamang sagot.
ginawa niya upang mapagtagumpayan
ito. Maaari din siyang magsabi ng 1. 5.
mga positibong bagay tulad ng “may isang mithiin na nais maabot o lagayan salitang Ingles na ibig sabihin ay
kakayahan ka na abutin ang nilalayon na nais bigyang katuparan. pagkakaiba
mo,” may talento ka upang maipatupad
ang nais mo. Maaari ding makatulong na 2. II. Ebalwasyon
ipaalala sa isang nawawalan na ng lakas ng mga ispesipikong gawain na dapat Lagyan ng tsek ang mga pangugusap na
loob ang mga nauna niyang karanasan ng matupad upang maabot ang isang nagpapakita ng katangian ng magandang
tagumpay upang pataasin ang kumpiyansa layunin. layunin. Ilagay ang tsek sa patlang.
niya sa sarili.
3. A. Specific
Ang pagbibigay ng “positive feedback,” mga layunin patungkol sa mga takdang
1.____ Magiging mas mabuti akong
“encouragement” at “emotional support” gawain o responsibilidad tulad ng
mag-aaral ngayon.
ang bumubuo sa tinatawag na “success paglilinis ng bahay, pagtulong sa
experience” ng isang tao na may layuning magulang, atbp. 2.____ Magsisikap akong makakuha ng mga
nais maabot. gradong hindi bababa sa 94 ngayong taon.
Y u n i t II :
B. Measurable D. Time-framed 3. Ano ang mga layunin mo hinggil sa

iyong pag-aaral? Anu-ano ang mga
1.____ Magbabasa ako ng 2-3 kapitulo 1.____ Layunin kong matutong magsag-
gampanin na dapat mong matupad
ng aking aralin gabi-gabi. ot ng iba’t ibang word problems sa
upang maabot ang iyong mga
Math sa lalong madaling panahon.
2.____ Mag-aaral akong mabuti gabi-gabi. layunin?
2.____ Layunin kong matutong mag-
sagot ng iba’t ibang word problems
C. Achievable at Realistic sa Math sa loob ng isang buwan.
Sintesis
1.____ Magiging magaling na manlalaro
• Mahalaga ang edukasyon sa
ako ng volleyball sa loob lang ng 2 III. Mga Gabay na Tanong pagbubuo ng isang maunlad
linggo. Sagutin ang mga sumusunod na na lipunan at sa pagsasanay
katanungan: ng mga tao upang mamuhay
2.____ Magiging magaling na manlalaro
ng marangal at may
ako ng volleyball sa pamamagitan ng 1. Bakit mahalaga ang edukasyon sa kapakinabangan.
pagsasanay sa loob ng isang taon at isang tao?
pagsali sa mga palaro.
• Isang paraan upang maging
matagumpay sa pag-aaral ang
2. Magbigay ng ilang kapakinabangan
paggawa ng malinaw na layunin
ng paglalagay ng mga layunin at at mga gampanin hinggil dito.
gampanin sa pag-aaral.

• Ang layunin o goal ay tumutukoy • Ang mga epektibong layunin ay
sa isang kalagayan o pangyayari mayroong limang katangian
SANGGUNIAN
na nais abutin o maisakatuparan na maisasaad sa akronym Dizon-Añonuevo, E. (2007). Migration and Its
samantalang ang mga na S-M-A-R-T na tumatayo impact on children left behind. In Children’s
gampanin ay tumutukoy sa mga bilang: S-Specific o Tiyak, response to the challenge of migration.
Reference materials. Atikha: San Pablo City.
ispesipikong gawain na dapat M-Measurable o Nasusukat,
gampanan upang matupad ang A-Achievable o Kaabot-abot, Skinner, N., Roche, A., & O’Connor, J., Pollard,
isang layunin. R-Realistic o Makatotohanan, at Y. & Todd, C. (2005). Goal setting. In
T-Time-framed o may tiyak na Workforce development TIPS (Theory
• Mainam na ang mga layunin ay into Practice Strategies): A resource kit for
panahon upang maabot.
nakapokus sa pagtupad ng mga alcohol and other drugs field. National Centre
for Education and Training on Addiction
takdang gawain (routine goals), • Bukod sa SMART, isa pang
(NCETA), Flinders University, Adelaide,
paglinang ng mga angking mainam na katangian ng Australia. Retrieved from: www.nceta.fl
kahusayan (developmental mga layunin ay ang pagiging inders.edu.au. July 12, 2008. 1:16pm.
goals), at pagbuo ng mga challenging o nakahahamon
Murphy, K. (n. d.) The importance of goal setting.
bagong kahusayan (innovative nito. Hindi sobrang dali
goals). o sobrang hirap ang mga Philippine Human Development Report on
epektibong layunin. Education. (2000).
• Nakatutulong ang pagtatakda
ng layunin upang mabigyan
ng malinaw na direksyon
ang isang tao, at ng malinaw
na sukatan kung siya ay
nagtatagumpay o hindi.
Y u n i t II :
Kabanata 4
Gender Sensitivity
at ang Feminisasyon
ng Migrasyon

“Ang mga lalaki ay macho, ang mga babae ay maganda!
Sila ay magkaiba kasi mas magaling ang lalaki kaysa sa mga babae,”
- wika ng isang dose anyos na batang babae sa

isang gender sensitivity training.
Bakit kaya ganito ang pananaw ng Ang Kasarian at Pangkasarian sa dalawang kategorya na tinatawag
batang babae ukol sa dalawang kasarian? nating ‘babae’ at ‘lalaki’ (Brinkerhoff,
Ano ang epekto ng ganitong kamalayan Ano nga ba ang kaibahan ng kasarian et.al., 1999). Ang kaibahan ng lalaki
sa pagbabagong nangyayari sa ating (sex) at pangkasarian (gender)? Bakit at babae ay sa kanilang sistema ng
bansa, gaya na lamang ng dumaraming minsan ay pinagpapalit ang kanilang reproduksyon (reproductive system).
bilang ng kababaihang nagtatrabaho sa kahulugan? May pagkakahawig at Dahilan dito, magkaiba ang kanilang ari,
ibang bansa? pagkakaiba ba sa mga katangian ng magkaiba ang mas nangingibabaw na
babae at lalaki? Tunghayan natin ang hormones sa katawan, ang pagkakaroon
Marami sa pinaniniwalaan natin ay mga pagpapaliwanag ukol sa kasarian at ng semilya (sperm cells) o itlog (egg cells),
bunga ng mga itinuturo sa loob at labas pangkasarian. ang kakayanang manganak at magpasuso
ng ating tahanan o mga nakasanayan sa ng sanggol (Guez & Allen, 2000).
lipunan. Maaring hindi lahat ng mga Kasarian
nakasanayang ito ay may siyentipikong May mga pagkakahawig at
basehan. Ang mga ito ay hindi na rin Ang kasarian ay patungkol sa pisikal pagkakaiba sa bayolohikal na
minsan angkop sa makabagong panahon. o bayolohikal na katangian ng isang tao katangian ng babae at lalaki. Ang mga
(Guez & Allen, 2000). Ito ay tumutukoy talahanayan sa ibaba ay nagpapakita
Y u n i t II :
Kabanata 4 Gender Sensitivity at ang Feminisasyon ng Migrasyon
ng pagkakahawig at pagkakaiba sa Minsan, itinatakda ng mga pagbubuntis, dahil ang babae lamang
katawan ng babae at lalaki. pagkakaiba sa bayolohikal na ang may bahay-bata, sila lamang ang
katangian ang gampanin ng babae at may kakayahang gumawa ng gampaning
lalaki. Halimbawa na lamang ay ang nabanggit.
Talahanayan 1 Talahanayan 2
Bayolohikal na pagkakahalintulad ng babae at lalaki Bayolohikal na pagkakaiba ng babae at lalaki
Source: Departamento ng Kalusugan, n.d. Source: Departamento ng Kalusugan, n.d.
Anatomiya ng Tao Anatomiya ng Tao

Babae Lalaki
Buhok Daliri Dila
Walang balbas Tinutubuan ng balbas
Kamay Ilong Tuhod
Mas malaki ang suso Hindi lumalaki ang suso
Noo Kuko Baba (developed breasts) (under-developed breasts)
Siko Pisngi Paa
Mayroong bahay-bata Walang bahay-bata
Kilay Tiyan Leeg
May puke (vulva) May titi (penis)
Kasu-kasuhan Bibig Daliri sa paa
Pilik-mata Balakang Balikat May kakayahang bumuo ng itlog May kakayahang bumuo ng semilya
o ova o spermatozoa na siyang may dala ng
Palad Labi Bukung-bukong pares ng XY chromosome na siyang
Mas mataas ang level ng estrogen nagtatakda ng kasarian ng sanggol.
Mata Binti Dibdib
Braso Ngipin Kuko sa paa May kakayanang magbuntis Mas mataas ang level ng testosterone
at manganak
Tainga Calf Kili-kili Ang semilya ang siyang respons-
May kakayanang magkagatas at able sa pertilisasyon ng itlog (ovum
magpasuso sa sanggol fertilization)

Pangkasarian (gender) Ang lipunan ang nagbibigay ang pagiging dominante at agresibo.
kahulugan sa ating mga kilos bilang Ilan din sa nagpapakita ng ating
Ang pangkasarian o gender naman babae at lalaki kung kaya’t sa lipunan pagkababae at pagkalalaki ay ang mga
ay tumutukoy sa sosyal, kultural at natin natututunan kung anu-ano bagay na ating ginagamit, mga damit
sikolohikal na pagkakaiba ng babae at ang mga dapat sumalarawan sa ating na sinusuot, mga karampatang kilos
lalaki. Ang pangkasarian ay tungkol pagkababae at pagkalalaki. Ang o galaw, uri ng propesyon o trabaho,
sa tinatawag nating ‘pagkababae’ at ating pangkasarian ay sumasalamin mga kahalubilo at partikular ang mga
‘pagkalalaki’ (Guez & Allen, 2000).Ang sa mga kaugalian na natututunan gampaning inaasahan sa atin base sa
ibig sabihin, ang isang babae sa kasarian sa lipunan. Halimbawa na lamang, ating kasarian (Guez & Allen, 2000).
ay maaaring magkaroon ng kakaibang bahagi ng pagkababae ang mag-
uri ng pagkababae o pagkalalaki. angkin ng katangian kagaya ng Tingnan sa ibaba ang mga
Halimbawa na rito ay ang tinatawag pagiging mahinhin at mapagpasakop. tradisyunal na pagtingin ng lipunan sa
nating mga bakla, bagama’t ang kasarian Samantalang bahagi ng pagkalalaki ating pagkababae at pagkalalaki.
nila ay lalaki ang pangkasarian (gender)
nila ay naihahalintulad sa pagkababae. Talahanayan 3
Tradisyunal na pagtingin sa Pagkababae at Pagkalalaki
Mga katangiang itinuturing na bahagi ng pagkababae at pagkalalaki
Pagkababae Lalaki
Mapagpasakop Emosyonal Dominante Hindi emosyonal/ rasyonal

Mahinhin Tahimik Agresibo Madaldal
Mahina Mahinahon sa pagsasalita Malakas Prangka
Taga-sunod Umaasa Pinuno/ Siyang nagdedesisyon Inaasahan
Kailangang protektahan Tagapangalaga/ tagapagtanggol
Y u n i t II :
Binibigyan linaw ng talahayanan 3 Ang mga ginagampanang papel pagkababae at pagkalalaki. Ayon kina
ang ilan sa mga tradisyunal na pagtingin sa lipunan ng bawat kasarian Guez at Allen (2000), ang mga gampanin
sa pagkababae at pagkalalaki. Bilang (Gender Roles) natin na nakabase sa ating kasarian ay
paglalagom sa kaibahan ng kasarian sumasalarawan sa pananaw ng lipunan
(sex) at pangkasarian (gender), tingnan Itinatakda ng lipunan ang mga papel ukol sa kung anong ugali o kilos ang
ang sumusunod na talahayanan na na ginagampanan ng isang tao base nararapat sa babae at lalaki. Ang mga
nagpapakita ng kaibahan ng dalawang sa kanyang kasarian. Ito ang dahilan ito ay tinatawag nating gender roles.
konsepto sa kahulugan. kung bakit may mga papel tayo na Halimbawa nito ay ang mga sumusunod:
ginagampanan na iniuugnay sa ating
Talahanayan 4 Talahanayan 5
Kaibahan ng Kasarian at Pangkasarian Mga Tradisyunal na Gender Roles
Source: Guez & Allen, 2000
Pambabae Panglalaki
Kasarian Pangkasarian Pagluluto Pagkukumpuni ng mga
Gawaing bahay kasiraan sa tahanan
Patungkol sa pisikal na Kalipunan ng mga pag-uugali
katangian ng katawan at kilos na nagpapakita ng Paghahanap ng kahoy Pangangaso
kagaya ng ari (sex or- pagkababae o pagkalalaki na panggatong Pangingisda
gan) ng babae at lalaki
Ugali o kilos na base sa itinatakda Pag-iigib ng tubig Haligi ng tahanan
Bayolohikal na kaibahan ng ilang institusyon sa Pag-aalaga sa mga anak Tagapagtaguyod ng
base sa genes at hor- lipunan kagaya ng pamilya, at buong pamilya buong pamilya
mones relihiyon, media. Ito ay
Pagpunta sa mga kasiyahan o Tagabantay at nagbibigay
matututunan sa lipunan.
Ito ay hindi nababago ng okasyon kagaya ng kasal, libing, seguridad sa pamilya
Dahil ito ay natututunan, at pagpupulong ng mga magulang
panahon saan mang Namamahala o nagdedesisyon
puwede itong magbago sa paaralan
kultura kabilang. sa tahanan
ayon sa panahon at Pagdadala o pagpapatingin sa
kulturang kinabibilangan. bata sa ospital

Lahat ng tungkol sa ating dahil sa pagbabago o krisis sa ekonomiya lalaki. Hindi dapat ikinakahon ang isang
pangkasarian (gender) ay base sa at pulitika, nagiging katanggap-tanggap tao sa ilang gampanin lamang, sapagkat
paniniwala o pananaw ng lipunan, na rin ang pagtatrabaho ng mga ang mga papel na ating ginagampanan
kabilang na dito ang gender roles. Ang kababaihan sa labas ng bahay. Tanggap na sa lipunan ay patuloy na nagbabago.
mga gender roles ay natututunan. Sila rin na sila ang nagiging tagapagtaguyod
ay nagkakaiba depende sa kultura o ng pamilya. Gender role stereotyping
lipunang kinagisnan. Maging dito sa
Pilipinas, may makikitang pagkakaiba Bagama’t nakikita natin ang mga Ang gender role stereotyping ay
sa gampanin ng bawat kasarian sa iba’t papel ng bawat kasarian base sa kung nangangahulugan ng mali o eksaheradong
ibang lugar. Halimbawa, may ilang ano ang tradisyunal na pananaw ng paniniwala ukol sa katangian ng babae at
bahagi ng Mindoro kung saan ang lipunan sa mga ito, dapat na isiping ang lalaki. Ito ay ang paniniwalang may mga
pagluluto ay gawain ng lalaki at hindi ng mga gender roles ay walang kinalaman pagkakaiba sa sikolohikal na katangian
babae. Subalit, sa halos lahat ng panig sa ating bayolohikal na katangian. Kung at kakayanan ang babae at lalaki (Basow
ng bansa, ang pagluluto ay kadalasang kaya’t maaaring magpapalit-palit ng mula kay Guez at Allen, 2000). Dahil sa
iniaatang sa mga babae. papel na ginagampanan ang mga babae at ganitong paniniwala, may mga katangian
lalaki kung kinakailangan. Halimbawa, o kakayahan ang lalaki na pinaniniwalaang
Maaari ring magbago ang mga gender sa mahabang panahon ay iniisip natin hindi kayang gawin ng babae. Gayundin
roles dulot ng ekonomikal, pulitikal at na papel ng lalaki ang pagsasaka, ngunit naman, may mga katangian o kakayanan
sosyo-kultural na mga pangyayari sa isang marami sa ating mga kababaihan ang daw ang babae na hindi kayang gawin ng
lipunan. Halimbawa, tradisyunal na nagsasaka rin. Maging ang paglalaba lalaki. Ang ganitong makitid na pananaw
iniaatang sa balikat ng lalaki na maging na tradisyunal na papel ng babae ay ay nililimitahan ang kakayahang umunlad
tagapagtaguyod ng pamilya. Subalit, gingampanan na rin ngayon ng mga ng isang tao.
Y u n i t II :
Sapagkat ang lipunan ang sa lipunan na silang nagtatakda sa papel Talahanayan 6

Mga gender stereotypes na
humuhubog sa ating pagkababae na ginagampanan ng babae at lalaki.
makikita sa mga institusyon
at pagkalalaki, nabubuo ang mga Kabilang sa mga institusyong ito ang
Sources: Kagawaran ng Kalusugan sa pakikipagtulungan
gender stereotypes na madalas nating pamilya, relihiyon, media, komunidad ng WHO at UNFPA, n.d.; Renzetti, C at Curran,D. (1992)
Women, Men and Society. Boston: Allyn and Bacon;
ipagkamaling naglalarawan ng tunay at paaralan. Masdan ang talahanayan Aguiling-Dalisay, et. al. (2000).Pagkalalake:Men in
Control? Filipino Male views on Love, Sex & Women.
na karanasan ngunit ang katotohan ang na nagpapakita ng mga halimbawa ng Quezon City: National Association of Filipino Psychology.
mga ito ay haka-haka o interpretasyon gender stereotypes na mula sa iba’t ibang

lamang na walang sapat na basehan. institusyon.
Halimbawa na lamang ng isang gender
stereotype ay ang paniniwalang mas Ang ating mga paniniwala ukol
matalino ang lalaki sa babae. Ito ay sa gender roles ay mula sa iba’t ibang
walang siyentipikong batayan. Isa pang institusyon, subalit ang pamilya ang
halimbawa ay ang pagtingin na ang siyang pinakamalakas ang impluwensiya
mga babae ay pambahay lamang. Ang sa paghubog ng mga ito. Kung paanong
maling paniniwalang ito, na sinusunod hinuhubog ang bata sa loob ng tahanan
noong sinaunang panahon, ang ugat ukol sa papel na dapat niyang gampanan
kung kayat may ilang mga magulang na ay makakaapekto sa kanyang pananaw
hindi na pinag-aaral ang kanilang mga sa sarili.
anak na babae.
Ayon kina Guez at Allen (2000),
Ang mga gender role stereotypes ay ang mga magulang ang pangunahing
nanggagaling sa iba’t ibang institusyon humuhubog ng ilang gender stereotypes
Institusyon
Pamilya Paaralan Relihiyon Media Komunidad
Siyang dapat mamahala sa Tradisyunal na kurikulum Dapat magpasakop sa asawa Imahe: Maganda, mahinhin, Tagasuporta lamang sa mga
gawaing-bahay at mag-alaga kagaya ng sumusunod: at kaakit-akit, siya ang proyekto ng komunidad
ng mga anak Kadalasang inilalarawan bilang pinagnanasaan
Home economics sa hayskul birhen o kaya naman ay Siyang inaasahang magbolun-
Dapat na nagpapasakop sa ay nursing at education sa tukso sa kalalakihan Madalas makita sa patalastas taryo sa day care at health
desisyon ng asawa kolehiyo na gumagawa ng gawaing centers.
Sa babae
Tagasuporta lamang ang mga bahay (halimbawa ay

Dapat turuan ang mga anak na Mas magaling sa komunikasyon madre paglalaba, paglilinis at Reserbang pamalit lamang sa
babae ng gawaing-bahay pagluluto) mga asawa at ama kung
Emosyonal sakali mang papasok sa
Hindi katanggap-tanggap na Isinasalarawan sa telebisyon pulitika
magkaroon ng ibang kar- partikular sa mga soap
elasyon (masamang babae) operas bilang iyakin, at Mahina ang loob kung
mahina.Pinakabida sa kayat walang kakayahang
May edad na dalaga (old maid/ drama mamuno
spinster) : negatibo ang
tingin sapagkat dapat nag-
aasawa at nagkakaanak ang
isang babae
Siya ang tagapagtaguyod ng Tradisyunal na kurikulum Siyang dapat masunod sa Imahe: macho, malakas at Siya ang namamahala sa mga
pamilya kagaya ng sumusunod: pamilya gwapo proyekto ng komunidad
Sa kanya nanggagaling ang Industrial arts sa hayskul at Kadalasang inilalarawan na Madalas makita sa patalastas Nakikita bilang isang pinuno
Sa lalaki
mga desisyon sa pamilya Engineering, Architecture at rasyonal o kaya naman ay ng alak, kotse o kaya na- o kaya naman ay tagapa-
Law sa kolehiyo mahina sa tukso partikular man ay pinagsisilbihan ng natili ng kapayapaan
Siyang nagbibigay pro- sa babae. asawang babae
teksyon sa pamilya. Mas magaling sa matematika Kadalasan isinasabak sa
Ang mga Pari ang namamahala Isinasalarawan sa telebisyon pulitika
Nakakadagdag sa pagkalalaki Rasyonal/ Lohikal mag-isip bilang malakas, matipuno
ang dami ng karelasyon at makapangyarihan. Matapang at rasyonal kung
(chickboy/pabling) Pinakabida sa maaksiyong kayat may kakayahang
palabas. mamuno
May edad na binata
(bachelor) : positibo
ang tingin lalo na kung
mayaman at nakapag-
aral
Y u n i t II :
pagkasilang pa lamang ng isang sanggol. at nalilimitahan naman ang mga at bagama’t kaya rin nilang mamuno, ito
Magkaiba ang pagpapalaki sa mga oportunidad ng mga kababaihan. Heto ay inaatang sa lalaki. Dahil dito nakikita
batang babae at lalaki. Halimbawa, sila rin ang dahilan kung bakit masasabing rin kung paanong walang pagpapahalaga
ay binibihisan na magkaiba, at magkaiba mas maraming balakid sa pag-unlad ng ang lipunan sa kontribusyon o trabaho
rin maging ang kanilang mga laruan. mga kababaihan at mas nakakaranas sila ng kababaihan. Kadalasang mababa ang
Ang mga batang lalaki ay binibilhan ng ng diskriminasyon. Halimbawa, sa ilang pasahod sa mga tradisyunal na papel
laruang kotse, eroplano o baril-barilan mga probinsiya, kahit na gustong magna ginagampanan ng babae kagaya
samantalang ang mga batang babae naman aral ng mga batang babae, kinakailangan ng pag-aalaga ng bata at paggawa ng
ay binibigyan ng manika, at lutu-lutuan. nilang magsakripisyo upang ang mga gawaing-bahay kung ikukumpara sa
Ang mga laruan ng mga batang babae lalaki ang mag-aral sapagkat ang mga mga tradisyunal na gawain ng lalaki.
ay nagpapakita ng kanilang papel bilang lalaki ang inaasahan magtataguyod ng Halimbawa, mas mababa ang pasahod
tagapangasiwa ng gawaing-bahay at hindi pamilya. Ang mga mana ay kadalasang sa mga namamasukan sa bahay kaysa sa
bilang tagapagtaguyod sa tahanan. ipinapasa sa mga anak na lalaki at ang mga nagtatrabaho sa pabrika o opisina.
mga kababaihan ay nagkakaroon lamang
Ang mga pagkakaiba sa papel na ng pag-aari na mula sa kanilang mga Ang mga ganitong pagkakaiba
ginagampanan ng babae at lalaki ay asawa. Habang ang mga batang lalaki ng babae at lalaki ay nagiging balakid
kakikitaan din ng hindi patas na pagtingin ay naglalaro, ang mga batang babae ay hindi lamang sa babae kundi maging
ng lipunan sa dalawang kasarian. Madalas inaasahang tumulong sa gawaing bahay. sa lalaki. Normal na tinitingnan ng
na mas mataas ang tingin sa mga papel lipunan ang pagiging emosyonal ng
na ginagampanan ng lalaki kaysa sa mga Madalas na ginagawang tagasuporta babae ngunit hindi ito tanggap sa lalaki
ginagampanan ng babae. Madalas din na lamang ang mga babae sa kanilang mga sapagkat inaasahang taglay nila ang
nabibigyang halaga ang mga kalalakihan asawa, sa kanilang mga boss, sa mga pari pagiging matatag. Sa murang gulang
ay tinuturuan na ang mga kalalakihan baguhin kung kinakailangan bumuo ng naiwang asawa. Dapat din nating iwasto
na hindi magandang tingnan na sila ay bagong kahulugan ng pagiging babae at ang maling pananaw na nakakadagdag
umiiyak o nagpapakita ng kahinaan. lalaki. Maaari nating baguhin ang mga sa pagkalalaki ng isang asawa kung
gender sterotypes kagaya na lamang may iba pa itong babae. Dapat simulan
Heto ang nagiging ugat kung halimbawa na ang babae ay tahimik at nang baguhin ang pananaw sa lalaki.
bakit hindi nakikisangkot ang mga mababang uri samantalang ang lalaki ay Halimbawa, maaaring hayaan natin
kalalakihan sa mga gawain na may mataas na uri, dominante at bayolente. silang makisangkot sa pag-aalaga
kinalaman sa emosyon kagaya ng pag- Maaaring gumawa ng imahe ng babae sa mga anak lalung-lalo na sa mga
aaruga sa anak. Nagiging mahirap na nagpapamalas ng katatagan at may pagkakataon na ang asawang babae ang
para sa ilang kalalakihan na sila ang kakayahang itaguyod ang pamilya o nagtatrabaho para sa pamilya. Higit sa
atasang mag-alaga sa mga anak o mga kaya naman ay imahe ng lalaki na may lahat, makakamit ang pagbabago sa mga
miyembro ng pamilya. Nananakaw sa kapasidad na mag-aruga ng mga anak maling paniniwala sa babae at lalaki
kanila ang pagkakataong maramdaman at maging magaling na tagaganap ng kung ating sisimulan ang pagtuturo sa
o maranasan kung paano mag-aruga ng gawaing bahay. mga bata upang sila ay lumaking gender
mga anak. sensitive.
Maaari nating simulan ang
Ang paglaya sa mga pagbabago sa pagtingin sa gender roles Isang kaparaanan din upang
gender roles stereotypes ng babae sa paraang hindi natin sila maiwasto ang kaisipan ng mga kabataan
sisisihin kapag sila ay nagtrabaho sa ibang ay ang ipaalam sa kanila na hindi sila
Dahil ang mga gender roles ay may bansa at nakaranas ng mga suliranin ang dapat nagkakaroon ng diskriminasyon
aspetong sosyal, kultural at sikolohikal mga naiwang anak sa Pilipinas.Hindi rin lalo na sa kababaihan. Ayon sa
na natutunan sa lipunan, sila ay maaaring dapat isisi sa kanila ang pambababae ng National Commission on the Role of
Y u n i t II :
Filipino Women (NCFRW, n.d.) ang sibil o sa iba pang larangan.” (UNESCO pagtingin sa pagkababae o pagkalalaki.
diskriminasyon ay tungkol sa anumang, 1999 mula sa NCRFW, n.d. p. 95). Ang pagkakapantay ay nangangahulugan
“patakaran,polisiya o pamamaraan na ding pagmumuni-muni sa hindi pantay
nagkakait ng pantay na pagtrato at estado Dapat ipangaral sa kabataan na na pagtrato sa dalawang kasarian at pag-
sa mga kababaihan, sa kadahilanan ang bawat tao, babae man o lalaki ay iisip ng mga kaparaanan upang maging
sila ay babae.” (p.14). Kaalinsunod pantay-pantay sa lipunan. Ang ibig balanse ang sitwasyon. Ito ay mahalagang
din nito ang nakasaad sa Artikulo 1 sabihin ng pagkakapantay-pantay ng sangkap ng karapatang pantao at isang
ng Convention on the Elimination mga babae at lalaki ay ang “ pagtanggap susi sa pag-unlad. Nangangailangan ito
of All forms of Discrimination at pagpapahalaga sa pagkakaiba ng ng pakikisangkot ng babae at lalaki, na
against Women (CEDAW, 1979), na dalawang kasarian at ang pagkakaiba o nakabatay sa respeto sa isa’t isa, diyalogo o
nagsasabing ang diskriminasyon sa pagbabago sa papel na ginagampanan sa pakikipag-usap at paghahati ng pribado
kababaihan ay nangangahulugang, “ lipunan. Pantay ang babae at lalaki kung at pampublikong responsibilidad. Hindi
anumang pagkakaiba, paghihiwalay kaya’t may karapatan silang maging iba nilalayon nito na maging magkapareho
o paghihigpit na ginagawa base sa sa isa’t isa. Dapat na isaalang-alang ang ang babae at lalaki kung hindi maging
kasarian, na may epekto o dahilan pagkakaiba ng kababaihan at kalalakihan pantay ang kanilang pagkakataon sa
ng kawalan ng pagkakataon upang sa larangan ng class, opinyong pulitikal, buhay na ito.” (UNESCO mula sa
makilala at upang maging masaya ang relihiyon, etnisidad, lahi o maging ang NCRFW, n.d. p. 98)
kababaihan, na walang kinalaman sa
kanilang estadong sibil na nakabatay
sa pagkapantay-pantay ng mga lalaki at
babae sa karapatang pantao at kalayaan
sa pulitikal, ekonomikal, sosyal, kultural,
Ang Pagbabago sa mga Papel (midwives) ang pumupunta sa Italya, (Overseas Filipino Worker) ay nagiging
na Ginagampanan ng Babae UK, Espanya, at iba pang bansa sa Asya pangunahing tagapagtaguyod na ng
at Lalaki Dulot ng Feminisasyon at Europa. Ang mga datos ay hindi kanilang mga pamilya. Kung nagiging
ng Migrasyon maipagkakamaling may lumalawak pangunahing gampanin ng mga
na feminisasyon ng migrasyon o ang kababaihan ito, ibig bang sabihin ay
Ang mga tradisyunal at pagdami ng kababaihan kumpara sa dapat na ring gampamanan ng mga
konserbatibong pananaw sa kababaihan kalalakihan na nagtatrabaho sa ibang kalalakihan ang naiwanang papel na
at kalalakihan ay patuloy na nasusubukan bansa. Dati ay itinuturing ang babae na ginagampanan ng mga kababaihan
ng lumalaking bilang ng kababaihan pambahay lamang ngunit sa panahon sa loob ng tahanan? Sa pag-aaral
na napapabilang sa lakas-paggawa at ngayon, maraming kababaihan ang na isinagawa ng ATIKHA, sa mga
silang pangunahing nagtataguyod sa nagtatrabaho sa ibang bansa upang pamilyang may kasambahay sa ibang
pangangailangan ng pamilya. Ayon mabigyan ng magandang edukasyon bansa, lumalabas na hindi pa rin
kina Dizon-Añonuevo & Añonuevo ang kanilang mga anak, makapagpatayo ginagampanan ng mga lalaki ang mga
(2002), ang migrasyong dulot ng ng bahay para sa pamilya at makaipon papel sa loob ng bahay na dati ay sa
trabaho ay unti-unting nadodominahan ng pera na maaring ipangnegosyo babae, kagaya na lamang ng paggawa sa
ng kababaihan. Ang ganitong pagdami sa hinaharap (Dizon-Añonuevo & gawaing-bahay. Ang mga gawaing-bahay
ng kababaihan sa ibang bansa ay Añonuevo, 2002). ay patuloy na ginagawa ng mga babaeng
tinatawag na ‘feminisasyon ng miyembro ng pamilya na naiwan sa
migrasyon’. Mula pa noong 1980s, may Ang umuusbong na feminisasyon bansa (Dizon-Añonuevo & Añonuevo,
nakikita nang pagdami sa bilang ng ng migrasyon ay patuloy na sumusubok 2002). Ayon din kay Parreñas (2006),
kababaihan na nagtatrabaho sa labas ng sa mga gender stereotypes sa lipunan ang mga kababaihan ang may malaking
bansa. Maraming nars at kumadrona sapagkat ang mga kababaihang OFW papel na ginagampanan sa pagpapalaki
Y u n i t II :
sa mga anak ng OFW. Ang mga lola, tumanda ng wala sa panahon upang pantay sa gamit at kontrol ng yaman
tita, matandang anak na babae at ilan magampanan ang dating papel ng (resources). Kasama na rin dito ang
pang babaeng kamag-anak ang napag- kanilang ina. Sa mangilan-ngilang kahandaan upang solusyunan ang
iiwanan ng mga responsibilidad gaya pagkakataon, may mga kaso rin ng mga mga hindi pagkakapantay-pantay, sa
ng pag-aalaga o pag-aayos sa loob ng anak na babae na inaabuso ng kanilang pamamagitan ng mga paraan at paggawa
tahanan. Kahit madalas ay nasa tahanan sariling ama. na para sa pagbabago. Kabilang din
ang mga tatay sila ay walang emosyonal dito ang kamalayan sa pagkakaiba ng
na partisipasyon sa buhay ng kanilang May mga pribadong grupo na pangangailangan ng babae at lalaki,
mga anak. Batay sa ilang salaysay ng nagtataguyod sa mga isyu ng mga kanilang mga papel na ginagampanan,
mga miyembro ng Batang ATIKHA, migrante at pamilya ng mga migrante, mga responsibilidad at limitasyon”
malimit na wala ang kanilang mga tatay ang nagsusumikap na mabigyan (“The Gender Guide”, 2003).
kung kaya’t ang nakatatandang ate ang ng tamang edukasyon o kaalaman
nagsisilbing magulang sa kanila. ang mga kaanak na naiwan sa bansa Sa mabilis na pag-usbong ng
upang mabawasan ang negatibong feminisasyon ng migrasyon, kailangang
Ang feminisasyon ng migrasyon at epekto ng migrasyon sa bansa. Bahagi maihanda ang pamilya sa mga pagbabago
ang kawalang interes ng mga lalaki na ng kanilang isinasagawa ay ang mga sa loob ng tahanan, kabilang na dito ang
gawin ang dating papel ng mga babae gender sensitivity training para sa mga pagbabago sa mga nakasanayang papel
ay nagdudulot ng mas mabigat na pamilyang naiwan sa bansa. Ang gender na ginagampanan at pagbabago sa mga
responsibilidad sa mga anak partikular sensitivity ay tungkol sa “ kamalayan maling pananaw sa bawat kasarian.
na ang mga anak na babae. Ang ilan ukol sa mga itinakdang pagkakaiba ng
ay nananakaw ang kanilang kabataan lipunan sa babae at lalaki na madalas
ng pasaning ito at napipilitan silang na ugat ng hindi pagkakapantay-
Pangwakas 4. Ito ay tumutukoy sa mali o ______ 3. Kakayahang magpasuso
na Gawain eksaheradong paniniwala ukol sa ng sanggol.
katangian ng babae at lalaki.
I. Talasalitaan ______ 4. Kakayahang bumuo ng
Tukuyin ang salita na inilalarawan ng spermatozoa o semilya.
bawat pangungusap. Isulat sa kahon
______ 5. Tagapagtaguyod ng pamilya.
ang tamang sagot.
______ 6. Pag-aalaga sa mga anak.
1. Ito ay ang baholokihal na katangian ______ 7. Kakayahang magbuntis.
ng tao na siyang tumutukoy sa kaniya ______ 8. May kakayahang makapag-
bilang babae o lalaki. 5. Isang penomena kung saan
dumadami ang bilang ng kababaihan aral at makapagtrabaho.
na nagtatrabaho sa ibang bansa. ______ 9. Pagluluto.
______ 10. Pagdedesisyon sa loob
2. Ito ay tumutukoy sa sosyal, kultural ng tahanan.
at sikolohikal na pagkakaiba ng babae
at lalaki. ______ 11. Pamamalengke.
______ 12. Pagpunta sa PTA meeting.
______ 13. Pag-aalaga sa kapamily-
II. Ebalwasyon
ang maysakit.
3. Ito ay ang mga itinakdang papel Isulat ang titik B kung ang gawain,
na ginagampanan ng isang tao ayon sa katangian o kilos ay para sa babae, L ______ 14. May kakayahang bumuo
kaniyang kasarian. naman kung para sa lalaki at P kung ng Ova o itlog.
ito ay parehong sa babae at lalaki. ______ 15. Pagkukumpuni ng sira
sa bahay.
______ 1. Paghuhugas ng plato.
______ 2. Kakayahang manganak.
Y u n i t II :
III. Mga Gabay na Tanong

Sintesis
1. Sa kabanatang ito, ano ang dalawang 6. Puwede rin bang magtrabaho si • Ang kasarian ay patungkol sa bayolohikal
kategoryang binanggit na tumutukoy nanay? Bakit? na katangian ng babae at lalaki. Ito ay
sa kasarian ng tao? tumutukoy din sa dalawang kategorya:
7. Puwede rin bang gawin ni tatay babae at lalaki. Ang mga pagkakaiba at
pagkakahawig sa pisikal na katangian
2. Magkaiba ba ang kasarian at pang- ang mga gawaing-bahay at pag-
ang mga babae at lalaki.
kasarian? Kung magkaiba, ano ang aaruga sa anak? Bakit?
kanilang pagkakaiba? • Ang pangkasarian (gender) ay tumutukoy
8. Sumasang-ayon ka ba na dapat sa kultural na interpretasyon ng lipunan
3. Tama bang isiping mahina ang mga ukol sa pagkababae o pagkalalaki ng
pantay ang pagtingin ng lipunan sa
isang tao.
babae kaysa lalaki? babae at lalaki? Bakit?
• Ang mga gender roles ay ang mga papel
4. Sa tingin mo, bakit kaya mayroon 9. Maaari bang mabago ang mga o gampanin na itinakda ng lipunan base
tayong maling pananaw ukol sa pagka- gender stereotypes? sa kasarian ang isang tao. Ang mga ito
ay walang kinalaman sa bayolohikal na
babae o pagkalalaki ng isang tao?
katangian ng babae at lalaki at pawang
10. Maaari bang magkapalit ng gen-
mga nakasanayan lamang batay sa
5. Sinu-sino ang humuhubog ng ating der roles ang mga babae at lalaki?
kaugalian at pananaw ng lipunan.
mga pananaw ukol sa pagkababae at
pagkalalaki? • Ang mga gender roles ay posibleng
magbago depende sa kultura o
panahon.

• May mga gender role stereotypes ang National Commission on the Role of Filipino
bawat lipunan na lumalarawan sa mga
SANGGUNIAN Women. (n.d.). Moving forward with GAD:
A handbook on gender and development
mali o eksaheradong pananaw ukol sa Aguiling-Dalisay, et. al. (2000).Pagkalalake: Men for the sanggunian committee on women
kung ano ang dapat na maging ugali in control? Filipino male views on love, sex & and family. Department of Interior and Local
o kilos ng isang tao base sa kanyang women. Quezon City: National Association of Government, National Commission on the
kasarian. May mga maling paniniwala Filipino Psychology. Role of Filipino Women, Women in Nation
Building, United Nations Children’s Fund.
na ang mga babae at lalaki ay may Basow, S.A. (1992). Gender: Stereotypes and
kakaibang sikolohikal na katangian. Ang roles. California: Brooks Cole. National Commission on the Role of Filipino
mga stereotypes na ito ang madalas Women. (n.d.). Gender 101. Retrieved
nagiging basehan sa mababang Brinkerhoff, D. (1999). Belmont: Wadsworth October 20,2008 from http://www.coa.gov.ph/
Publishing Company. gad/articles/gender101_022006-01.htm
pagtingin ng lipunan sa kababaihan.
Department of Health. (n.d.). Facilitator’s guide. Parreñas, R. (2006, August 25). Understanding
• Ang feminisasyon ng migrasyon ay Module 4: Sexuality and gender sensitivity. the backlash: Why transnational migrant
tumutukoy sa lumalaking bilang ng Retrieved December 10, 2007, from http:// families are considered the “wrong kind of
mga kababaihan sa lakas paggawa doh.gov.ph/ayhd/tp/Volume%201D%20 family” in the Philippines, Asian American
partikular sa ibang bansa. Module%2004/Module%204.pdf. Studies/Sociology, University of California.
Retrieved January 10, 2008, from http://
• Mahalagang maituro ang gender Dizon-Anonuevo, E. & Anonuevo, A. (Eds.). globalchild.rutgers.edu/pdf/Salazar%20
(2002). Coming home: Women, migration Parrenas%20Research%20Note.pdf.
sensitivity sa mga kabataan at maging and reintegration. Quezon City: Atikha, Inc. &
sa pamilya, upang mamulat ang lahat Balikabayani Foundation. Renzetti, C. & Curran, D. (1992).Women, men &
sa kahalagahan ng pantay na pagtingin society. 2nd ed. Boston: Allyn &
sa babae at lalaki at upang maiwasan Guez, W. & Allen, J. (Eds.). (2000, February). Bacon.
Gender sensitivity: Module 5. France:
ang diskriminasyon base sa kasarian UNESCO. Retrieved January 10, The gender guide for health communication
ng isang tao. 2008 from http://unesdoc.unesco.org/ programs. (2003, March).
Images/0013/001304/13048e.pdf. Retrieved January 28, 2008, from http://
www.jhuccp.org/pubs/cp/102/102.pdf.
Y u n i t II :
Yunit III
Mga Kagalingang Dapat Sanayin
Kabanata 1
Pamumuno, Pagpapadaloy ng Pulong
at Pagsasalita sa Publiko
Kabanata 2
Peer Counseling
Kabanata 3
Pagiging Isang Entreprenyur
Kabanata 1
Pamumuno,
Pagpapadaloy ng Pulong
at Pagsasalita sa Publiko

Bawat isa sa atin ay may kakayahang Ang pamumuno ay mahalaga na organisasyon katulad ng sa pulitika
maging isang lider sa iba’t ibang panahon sa lahat ng organisasyon. Tinitiyak ng o sa mga kampanya. Ang mga bata at
at pagkakataon. May ilan na madaling lider na makakamit ang mga layunin kabataan ay maaring maging lider din
makilala bilang lider tulad ng mga ng isang organisasyon. Tulad ng isang sa kani-kanilang mga organisasyon.
guro, captain ng isang volleyball team barkong naglalayag ng walang kapitan,
o presidente ng isang organisasyong ang isang organisasyon na walang lider May tatlong mahahalagang bagay
pampaaralan. May ilan naman na lider ay walang ring malinaw na layunin na dapat isaalang-alang sa pamumuno
sa negatibong paraan katulad ng mga at direksyon. Ang isang lider upang ng isang organisasyong pangkabataan:
lider ng isang gang o ng mga drug lalong maging mahusay at epektibo (a) ang papel na ginagampanan ng
dealers. Sa tuwing ipinapakita natin ay kinakailangang pagyamanin isang lider; (b) ang mga katangian ng
ang ating impluwensiya sa ating mga ang kakayahan sa pagpapadaloy at isang mahusay na lider; at ang (k) istilo
kaibigan, mga nakababatang kapatid pangmadlang pagpapahayag. ng pamumuno.
o sa tuwing tayo ay nagpapahayag ng
ating opinyon, tayo ay nagiging lider Ang pangangailangan para sa mga
kahit sa munting paraan. lider ay hindi lamang para sa mga pormal
Y u n i t III :
Mga Kagalingang Dapat Sanayin 99
Kabanata 1 Pamumuno, Pagpapadaloy ng Pulong at Pagsasalita sa Publiko
Mga Gampanin ng Isang Lider niya ang mga kasapi na magkaroon ng Pangatlo, ang isang lider ay isang
kaayusan sa loob ng silid. Nababatid tagapagpadaloy. Sinisikap ng lider na
Ang mga papel na ginagampanan niya na ang pagiging mabuting may makahulugang pakikibahagi ang
ng isang lider ay nakabatay sa halimbawa ang pinakamainam na mga kasapi sa mahahalagang desisyon
pangangailangan ng grupong kanyang paraan upang maimpluwensiyahan ang para sa grupo. Ginaganyak niya ang mga
pinamumunuan. Subalit sa kabuuan, kanyang pinamumunuan. kasapi na makilahok lalong-lalo na sa
may ilang mga gampanin na mahalagang pagbubuo ng mga layuning panggrupo
bigyang diin ng isang lider upang Pangalawa, ang lider ay nagsisilbing at pag-iisip ng mga pamamaraan upang
mapanatili ang maayos na ugnayan ng gabay ng grupo. Ang isang barko ang mga ito ay makamit. Sa isang
mga kasapi sa grupo. ay nakapaglalayag sa tulong-tulong pulong halimbawa, binigbigyan niya ng
na pagkilos ng iba’t ibang kawani at pagkakataon ang bawat isa na malayang
Una, ang isang lider ay huwaran. ang kapitan ang siyang nagbibigay ng makapagpahayag ng kanilang pananaw.
Ang isang lider ay hindi namimilit sa direksyon ng patutunguhan. Ganito din
kanyang mga kasapi sa mga inaasahang sa isang grupo, ang lahat ay responsable Panghuli, ang isang lider ay trouble
gawain, bagkus, siya mismo ay mabuting sa pagsulong ng grupo subalit ang lider shooter ng mga suliranin. Ang lider ay
halimbawa sa paggawa nito. Tinataglay ang siyang gumagabay sa patutunguhan. sensitibo sa mga suliranin na maaring
niya ang mga katangiang pinahahalagan Halimbawa, tinitiyak ng presidente makapigil sa paglago ng organisasyon.
ng kanyang organisasyon. Halimbawa, ng klase na mahusay na nasusunod Sa simula pa lamang ay hinahanapan
ang isang lider ng isang klase ang siyang ng kanyang mga kamag-aral ang na niya ng mga posibleng lunas ang
nangunguna sa pananatiling tahimik pinagkasunduang plano ng mga grupong mga suliraning ito. Halimbawa, kung
kapag wala pa ang guro. Hinihikayat maglilinis sa silid sa bawat araw.

sakaling marami sa mga kamag-aral ang Una, ang isang lider ay may matatag Pangatlo, ang isang epektibong
may hindi pinagkakasunduan, inaalam na pundasyong moral. Isang malakas lider ay may pagmamalasakit sa
ng lider-presidente ang sanhi nito. na lider si Hitler subalit tiwali. Naging pangangailangan ng kanyang mga
Batay sa kanyang mga impormasyong batayan ng kanyang pamumuno ang kasapi. Ang kakayahan na mailagay
nakalap, sinasangguni niya ang mga galit at pagkagahaman sa kapangyarihan ang sarili sa kalagayan ng kapwa ay
kamag-aral sa paghahanap ng paraan at hindi ang paglilingkod sa kapwa. mahalaga upang maunawaan ang
upang ito ay masolusyunan. mga pangangailangan ng isang grupo.
Pangalawa, ang isang epektibong Binibigyang pansin niya ang mga
Dahil sa pagkakaiba ng mga lider ay malikhain. Ang pagkamalikhain miyembrong higit na nangangailangan
organisasyon, tiyak na may iba pang ay ang kakayahang makabuo ng mga ng tulong. Marunong siyang makinig
papel ang isang lider na mas magiging bagay-bagay tulad ng mga mga ideya, at hindi basta humuhusga sa mga
matingkad. Dagdag pa, ang mga papel pamamaraan o gamit. Batay dito, ang pangyayari.
ng isang lider ay hindi limitado sa apat isang malikhaing lider ay patuloy na
na nabanggit. naglalaan ng mga bagong ideya upang Pang-apat, ang isang epektibong
mapaunlad ang organisasyon. Lumilikha lider ay patas. Upang maging patas, ang
Ilang mga Katangian ng siya ng iba’t ibang paraan upang isang lider ay kinakailangang walang
Epektibong Lider masolusyunan ang mga suliranin. Ang kinikilingan sa kanyang pagdedesisyon.
malikhaing lider ay hindi iisa ang paraan Hindi niya hinaayaang makaapekto
Ang isang epektibong lider ay sa paglutas ng suliranin. Nakaiisip siya ang kanyang personal na naisin o ang
inaasahang nagtataglay ng mga ng mga pamamaraan upang malagpasan gamitin ang kanyang posisyon upang
sumusunod na katangian: ng grupo ang kanilang limitasyon at magawa ang kanyang nais. Ang isang
makamit ang kanilang mga layunin. epektibong lider ay walang pinapaboran.
Y u n i t III :
Nababatid niya na ang kagalingan ng sa pagkakamit ng layunin ng grupo na Istilo ng Pamumuno

nakararami ang siyang dapat mamayani tila isang maningning na bituin.
kaysa pansariling kagalingan. Ang bawat Ayon sa modelo ng situational
kasapi ay may pantay na pagkakataon Panghuli, ang isang epektibong lider leadership na iminumungkahi nina
na maibahagi ang kaniyang kaisipan ay may paninindigan. Ang isang lider Hersey at Blanchard walang isang istilo
nang hindi nangangamba na hindi ay may kakayahang bumuo ng mga ng pamumuno na mailalapat sa lahat ng
ito pakikinggan o mamaliitin. Ang desisyong tiyak at matalino. Malinaw organisasyon. Bagkus, ang pamumuno
pinakamataas na pagdedesisyon ay ang ang kanyang isip at hindi pabagu-bago. ay dinamiko at nakabatay sa antas ng
pagdedesisyon para sa nakararami. pag-unlad ng mga miyembro.
Tandaan na ang katuturan ng isang
Panglima, ang epektibong lider ay lider ay matatagpuan sa konteksto ng May apat na batayang istilo ang
desididong makamit ang layunin ng kanyang grupong pinamumunuan. pamumuno ayon kina Hersey at
grupo. Ang lider ay dapat na maging Tinataglay niya ang mga katangiang Blanchard. Ang isang lider ay maaring
handang isulong ang interes ng grupo sa tumutugon sa pangangailangan ng directing, coaching, supporting, o
kabila ng mga suliraning kinakaharap. kanyang grupo at mga kasapi. Sa delegating. Sa directing na istilo ng
Hindi natitinag ang kanyang pagnanais kalakhan, ang isang lider ay may matatag pamumuno, ang lider ang siyang
na makamit ng grupo ang layunin kahit na pundasyong moral, malikhain, may nagdedesisyon at nagbibigay ng
na may ilang pagkakamaling mangyari. pagmamalasakit sa pangangailangan ng solusyon sa mga suliranin. Siya ang
Sa halip, tinatanaw niya ang mga ito kanyang mga kasapi, patas, desididong tatakda kung papaano gagawin ang
bilang hamon na isulong ang layunin makamit ang layunin ng grupo at may mga bagay-bagay at sinusubaybayan
nila. Ang kanyang paningin ay nakatuon paninindigan. niya ang pagsasakatuparan nito. Sa

istilong coaching, ang lider pa rin ang Ayon pa sa modelo ng situational at karanasan upang maisakatuparan
siyang may awtoridad na magsabi leadership, nararapat na magkaroon ng ang mga gawain ng grupo subalit sila
ng mga papel at gampanin ng bawat iba’t ibang istilo ng pamumuno batay sa ay masigasig at nakahandang matuto
isa. Nasa kanya pa rin ang huling pagkakaiba-iba ng antas ng kasanayan ng bago. Samantala, ang taong nasa
desisyon. Subalit, sa coaching na istilo, (competence) at pagbubuhos ng yugto ng Some Competence-Low
ipinapaliwanag niya sa mga kasapi ang paglalaan ng sariling isip at damdamin Commitment, ay may magagamit na
kanyang naging desisyon at hinihingi ng mga kalahok sa pagkakamit ng kasanayan sa mga gawain ng grupo subalit
ang kanilang mga sushestiyon. Sa layunin ng grupo (commitment). nangangailangan pa rin ng direksyon at
istilong supporting, isinasangkot ng Ayon kina Hersey at Blanchard, pagsubaybay. Nangangailangan sila ng
lider ang mga kasapi sa proseso ng may apat na antas ng pag-unlad ang tugmang pagkilala at pagsuporta upang
pagdedesisyon at sa paghahati-hati ng mga kasapi ng isang grupo : (a) Low mapanumbalik ang kanilang pagtitiwala
mga atas. Nakikinig siya sa sushestiyon competence, High commitment; (b) sa sarili at paglalaan ng sarili. Ang
ng mga kasapi, pinapadaloy ng maayos Some competence, High Commitment; mga may High Competence-Variable
ang ugnayan ng grupo at sinusuportahan (c) High competence, variable Commitment, sa kabilang banda ay
sila sa pagsasakatuparan ng mga gawain. commitment; at (d) High competence, may mataas na antas ng kakayahan kung
Panghuli, ang lider na may delegating High commitment. kaya hindi na nangangailangan pa ng
na istilo ay hinahayaan ang mga pagsubaybay. Subalit, nangangailangan
kasaping kasangkot na magdesisyon sa Ang mga taong may Low pa rin sila ng sapat na pagsuporta upang
pang-araw-araw na mga suliranin na Competence-High Commitment ay sila ay maganyak at mapalakas ang loob.
kinakaharap ng grupo. kulang sa kinakailangang kasanayan Panghuli, ang mga nagpapakita ng
Y u n i t III :
High Competence-High Commitment Ipinapakita ng Talahanayan 1 Kuhanin nating halimbawa ang

ay may lubos na kasanayan at masugid ang tumbasan ng tumpak na istilo ng Batang Atikha Savers Club o BASC na
ang pagnanais na maisakatuparan ang pamumuno sa partikular na antas ng isang organisasyon ng mga kabataan
mga gawain at nangangailangan na pag-unlad ng mga kasapi. na may layuning maimulat ang mga
lamang ng banayad na pagsubaybay at kabataan sa kahalagahan ng pag-iimpok.
pagsuporta. Kunwaring naghahanda ang grupo para
sa darating na Arts and Crafts workshop.
Nagdesisyon ang junior manager na
pulungin isa-isa ang mga pinuno ng
bawat komite. Una niyang pinulong
Talahanayan 1 ang pinuno ng membership committee
Antas ng Pag-unlad at Tugmang Istilo ng Pamumuno
na kahahalal lamang sa kanyang
Antas ng Pag-unlad Istilo ng Pamumuno posisyon kaya kakaunti pa lamang ang
kanyang karanasan. Gamit ang kanyang
Low Competence Directing
High Commitment istilong directing sasabihin niya sa
pinuno ng membership committee
Some Competence Coaching
Low Commitment na “Kinakailangan mong gumawa ng
invitation letter at ipakopya ito ng 100
High Competence Supporting
Variable Commitment piraso. Pagkatapos, katulungin mo ang
mga miyembro natin para maikalat ito
High Competence Delegating
High Commitmnent sa mga paaralan at mga barangay.”

Kasunod naman niyang pinulong ang mga magulang. Paano natin ‘yun Pag-aangat ng Kasanayan sa
ang pinuno ng finance committee magagawa? Ano ang maimumungkahi Pagpapadaloy ng Pulong
na may kaunting karanasan subalit mo?”
kulang sa tiwala sa sarili na makakaya Ang facilitation o pagpapadaloy ay
niyang gampanan ang mga tungkulin. Panghuli naman niyang kinausap isang mahalagang kasanayan ng lider
Kung pipiliin ng junior manager ang ang assistant junior manager na may high upang matiyak na ang mga kasapi ay may
istilong supporting, sasabihin ng lider competence at high commitment at may pakikilahok sa mga pagpupulong lalong
na “Kinakailangan nating makalikom tungkuling magsaayos ng venue. Kung lalo na sa paggawa ng mga desisyon.
ng PhP 5,000.00 para sa gawain. susundin ang delegating style, sasabihin Mahalaga ang pagpapadaloy upang
Siguro, maaring sumulat ka sa ating SK ng junior manager na, “Kailangan nating maramdaman ng mga kasapi ang kanilang
Chairman para mag-solicit. Mayroon makahanap ng magandang venue para papel sa paglutas ng mga suliranin.
ka pa bang ibang ideya?” sa ating workshop. Maari bang ikaw na
ang bahalang mag-asikaso nito?” Mahalaga para sa isang lider
Kinausap naman ng junior na matutunan ang kasanayan sa
manager ang pinuno ng education Ayon kina Blanchard, Zigarmi at pagpapadaloy ng usapan sa isang grupo.
committee na nasa kanyang Zigarmi, wala nang mas hindi papantay Bilang tagapagpadaloy, hinahayaan ng
ikalawang termino bilang pinuno pa kaysa sa pantay na pagtingin sa hindi lider na malayang maipahayag ng mga
kaya hindi na nangangailangan ng magkakapantay.” Kung kaya ang isang kasapi ang kanilang kaisipan at kasabay
gaanong paggabay. Kung ilalapat ang epektibong lider ay yaong itinutugma nito ay tiyaking hindi nawawala sa
supporting na istilo, maari niyang ang istilo ng kanyang pamumuno batay direksyon ang usapan. Bilang lider,
sabihin na, “Kailangang naroon sa sa antas ng pag-unlad ng mga kasapi at hindi niya ginagamit ang posisyon upang
pinakahuling gawain ng workshop sitwasyong kanyang kinapapalooban. masunod ang kanyang ninanais. Bagkus,
Y u n i t III :
nababatid niyang ang kapangyarihan ng hinggil sa mga alituntunin ng pulong pagkakataon na makilahok at malayang
pangwakas na desisyon ay nasa kamay na kanilang susundin tulad ng: makapagpahayag ng kanyang mga
ng higit na nakararaming miyembro. - Dumating sa tamang oras. kaisipan.
- Isasarado ang mga cellular phone
Bago magsimula ang pagpupulong, sa buong panahon ng pagpupulong. Nasa tagapagpadaloy din
tinitiyak ng lider-tagapagpadaloy - Laging humingi ng pahintulot ang tungkuling pangasiwaan ang
na alam ng lahat ng kasapi kung sa tagapagpadaloy bago lumabas ng pagpapalitan ng kuro-kuro ng mga
kailan at kung saan magaganap ang silid. miyembro at siguraduhing may
pagpupulong. Maari niyang ipabatid ito - Makinig ng mabuti sa mga natatapos ang grupo. Kung sakaling
sa pamamagitan ng pagsulat o pagsasabi usapan. lumalayo na sa isyu ang usapan, agad
ng personal. Ang mga kinakailangang - Isauli sa tamang lugar ang mga niyang ibinabalik sa daloy ang talakayan.
kagamitan katulad ng pisara, chalk, upuang ginamit matapos ang pulong. Nilalagom din niya ang mga bagay na
mga papeles at iba pa ay kinakailangan napag-usapan upang maiwasan ang
ding ihanda bago ang nakatakdang Ang tagapagpadaloy ang naglalatag pagkalito o pag-uulit ng usapan.
pagpupulong. ng mga agenda o layunin ng isang
pagpupulong. Inaatasan niya ang isa sa Dapat na walang kinikilingan ang
Tinitiyak din ng tagapagpadaloy na pagsusulat ng katitikan ng pagpupulong isang tagapagpadaloy sa buong proseso
ang pulong ay magsisimula at matatapos bilang sanggunian sa hinaharap. Bawat ng pulong. Hindi niya hinahayaan ang
sa takdang oras. Sa simula pa lamang isa sa agenda ay masusing pinag- kanyang mga personal na paniniwala,
ay sinasangguni niya ang mga kasapi uusapan. Bawat isa ay binibigyan ng ideya o opinyon na makaapekto sa

pagdedesisyon. Hinahayaan niyang harapan at mahimok ang mga nakikinig. sa tagapagsalita na sumangguni
makapagsalita muna ang may nais bago Ayon kay Gregory (1999), ang kaalaman sa mga kapamilya at kaibigan.
niya ilatag ang kanyang sariling pananaw. sa pagtindig upang magbigay ng panayam Iminumungkahi na piliin ng
ay isang mapakikinabangang kasanayan sa tagapagsalita ang paksa may
Sa pagtatapos ng pagpupulong, ating buong buhay. malawak siyang interes at kaalaman.
kinikilala ng tagapagpapadaloy ang Kinakailangan ding may saysay ang
pakikilahok ng bawat isa sa talakayan Ang pangmadlang pagpapahayag talumpati sa okasyon at angkop sa
at pinaaalalahanan ang bawat isa sa o pagsasalita sa publiko ay hindi mga nakikinig.
kanilang mga takdang tungkulin. nagsisimula sa pagbikas ng unang
salita ng talumpati. Ang proseso ay Matapos makapili ng paksa,
Pagpapaunlad ng Kasanayan sa nagsisimula sa paghahanda ng banghay kinakailangang maging malinaw sa
Pagsasalita sa Publiko ng talumpati. Sa paghahanda ng isang tagapagsalita ang layunin ng talumpati.
talumpati, kalimitang iminumungkahi Sa kabuuan, ang isang talumpati ay
Ano ang silbi ng isang magandang na bigyang pansin ang mga sumusunod: maaring may layuning makapagbigay
ideya na hindi naman naipapahayag sa (a) pagpili ng paksa, (b) pagtukoy sa kaalaman, makahimok o makapagbigay
nangangailangan nito? Ang pagkakaroon layunin ng talumpati, (c) pangangalap aliw. Ang tiyak na layunin ng isang
ng isang mahusay na ideya ay hindi ng impormasyon tungkol sa paksa, at talumpati ang siyang nais makamit ng
sapat upang mahimok ang mga tao. (d) pagsasaayos ng talumpati. isang tagapagsalita. Halimbawa, ang
Kinakailangang maipahayag ang ideya tagapagsalita ay may layuning mahimok
sa isang kawili-wili at kapani-paniwalang Ang pagpili ng paksa ang isa ang mga kapwa kabataan na maging
paraan. Ang mga lider kabataan ay sa pinakamapanghamong bahagi kasapi ng Teatro Dimasalang.
kinakailangang matutong magsalita sa ng paghahanda. Makatutulong
Y u n i t III :
Ang sususunod na hakbang ay

ang pagbuo ng isang thesis statement Talahanayan 2
o pangkabuuang ideya. Isinusulat ng Mga Dapat at Hindi Dapat Gawin sa Pangmadlang Pagpapahayag
tagapagslita ang pinakabuod na kaisipan Dapat Di-Dapat

sa isang pangungusap. Isang halimbawa
ng isang thesis statement ay: “Ang mga 1. Gumamit ng isang 1. Huwag magsimula sa isang
nakapupukaw na simula. paumanhin dahil magiging
batang sumasali sa Teatro Dimasalang sanhi ito upang mawalan ka ng
2. Pagtagumpayan ang takot
kredibilidad.
ay nahahasa ang galing sa pag-arte at at agam-agam.
2. Huwag humarap sa madla ng
nakakikilala ng mga bagong kaibigan.” 3. Magdamit ng akma sa
hindi handa.
pagdiriwang.
3. Huwag magpanggap na alam mo
4. Tingnan ang mga nakikinig
ang lahat. Sakaling tanungin
Sakaling magsasalita tungkol sa isang sa mata.
ka sa isang bagay na hindi mo
di-kabisadong paksa, makabubuting 5. Malinaw na magsalita. tunay na nababatid, aminin na
6. Gumamit ng akmang hindi mo alam ang sagot.
tumingin sa ilang pangkalahatang visual aid. 4. Huwag gumawa ng mga pagkilos
sanggunian tulad ng encyclopedia, 7. Ipakitang alam mo ang na hindi naman kailangan na
paksang tinatalakay. maaring makairita sa mga
mga babasahin at libro. Mainam din nagmamasid.
8. Ibagay ang bilis ng
tumingin sa mga mapagkakatiwalaang pagsasalita at lakas ng 5. Huwag magsalita ng napakabilis.
mga website sa internet. tinig batay sa kung ano

ang puntong tinatalakay.
9. Gumamit ng matibay
Susunod ay ang pagsasaayos ng at malalakas na
pangungusap sa
katawan ng talumpati. Ang bawat pagtatapos ng talumpati.
mahalagang punto ay kinakailangang
malaya mula sa iba. Pinapaalalahanan maging gabay, tagapagpadaloy at
ang tagapagsalita na huwag pagsama- tagapaglutas ng suliranin. Siya ay
samahin ang magkakaibang ideya sa malikhain, patas, desididong makamit
ilalam ng isang punto. Sa pagsusulat ng ang mga layunin ng grupo at may
mga pangunahing punto, panatilihin paninindigan. Iniaangkop din niya
ang pagkakaugnay ng mga ito. Dapat ang istilo ng kanyang pamumuno
ding balansehin ng tagapagsalita ang batay sa antas ng pag-unlad ng kanyang
nilalaman ng talumpati sa oras na mga miyembro. May kasanayan din
nakalaan sa kanya. siya sa pagpapadaloy at pangmadlang
pagpapahayag.
Kasunod ng paghahanda,
kinakailangang matutunan ng Tandaan na ang mga natalakay ay
tagapagsalita na magpahayag sa nararapat na magsilbing gabay lamang
maraming tao. Ilan sa mga dapat at sa pagpapatalas ng kasanayan ng mga
hindi dapat gawin ng isang tagapagsalita lider kabataan at pag-aangat ng kanilang
ay nasa Talahanayan 2. pagtitiwala sa sarili. Hinihimok ang
lahat na patuloy na maghanap ng mga
Sa kabuuan, binabanggit ng pamamaraan upang ang mga kabataan
pagtalakay na ito na ang isang lider ay lalong maging mabuting lider,
ay may tungkuling maging huwaran, epektibong tagapagpadaloy, at mahusay
na tagapagsalita.
Y u n i t III :
Pangwakas na __________4. Ang isang lider ay

Gabay na Tanong
Gawain patas sa kanyang mga pagdedesisyon.
1. Sinu-sino ang maaring ituring na lider?
I. Tama o Mali
Tukuyin kung ang sumusunod na mga __________5. Ang directing na istilo 2. Anu-ano ang mga papel na ginagam-
pangungusap ay tama o mali. Isulat sa ng pamumuno ang pinakamahusay na panan ng isang lider?
patlang ang sagot. istilo ng pamumuno.
3. Anu-anong katangian ang dapat na
__________1. Bawat isa sa atin ay
__________6. Ang mga kasaping may taglayin ng isang epektibong lider?
may kakayahang maging isang lider sa
mataas na kasanayan na at matatag na
iba’t ibang panahon at pagkakataon. 4. Ayon kina Hersey at Blanchard,
katapatan sa grupo ay nangngailangan
ng isang delegating na istilo ng ano ang apat na istilo ng pamumuno
__________2. Ang pamumuno batay sa pag-unlad at commitment ng
pamumuno.
ay mahalaga lamang para sa mga isang grupo?
malalaking organisasyon tulad ng sa
__________7. Ang katitikan ng isang
isang kampanya. 5. Anu-ano ang dapat isaalang-alang
pagpupulong ay isang mahalagang
sa isang maayos na pagpapadaloy ng
sanggunian sa mga naganap sa isang
__________3. Ipinipilit ng isang isang pulong?
pagpupulong.
huwarang lider ang kanyang mga
sariling kaisipan para sa kanyang 6. Anu-ano ang mga dapat isaalang-
__________8. Ang pagpili ng paksa alang sa pagbibigay ng isang talumpati
sariling kapakinabangan.
ay pinakamapanghamon na gawain sa sa publiko?
paghahanda ng isang talumpati.

Sintesis Pagbasa sa mga Modernong Kwento
Sa kabuuan, binabanggit ng pagtalakay
na ito na ang isang lider ay may Si Pagong at Si Kuneho
tungkuling maging huwaran,
Mula sa The Tortoise and the Hare, An Aesop’s Fable
maging gabay, tagapagpadaloy at
Na Muling Ikinuwento ni Angela McAllister
tagapaglutas ng suliranin. Siya ay
malikhain, patas, desididong makamit Salin sa Filipino ni Mos Llangco
ang mga layunin ng grupo at may
paninindigan. Iniaangkop din niya ang Noong unang panahon, may isang pagong at isang kuneho. Nagkaroon
istilo ng kanyang pamumuno batay sa
sila ng pagtatalo kung sino sa kanila ang mas matulin. Nagpasya silang
antas ng pag-unlad ng kanyang mga
magkaroon ng karera upang malutas ang usapin. Matapos pagkasunduan
miyembro. May kasanayan din siya
sa pagpapadaloy at pangmadlang ang ruta, nagsimula na ang karera.
pagpapahayag.
Pabulusok na nanguna si Kuneho at matuling nagpatuloy. Nang makita
niyang malayo na ang kaniyang agwat kay Pagong naisip niyang magpahinga
muna sa lilim ng isang puno at saka na lamang humabol sa karera kapag
malapit na ang katunggali. Kaya naupo si Kuneho sa ilalim ng puno at
pagdaka ay nakatulog.
Samantala, bagamat mabagal ay patuloy sa pag-usad si Pagong kaya’t
Y u n i t III :
sa kalaunan ay nalampasan na niya ang nahihimbing na si Kuneho.

Pagulantang na nagising si Kuneho at nabatid niyang siya ay natalo.
Ang aral—“Mabagal man, ang matatag at masigasig ang siyang nagwawagi

sa labanan. Daig ng maagap ang masikap.”
Ito ang bersyon ng kwento na kinalakihan nating lahat. Subalit…
Hindi dito nagtatapos ang kwento.
May ilan pang kawili-wiling bagay ang naganap. Ganito ang nangyari:
Nakaramdam ng pagkabigo si Kuneho sa kanyang pagkatalo sa karerahan.

Pinagnilayan niya ang kanyang karanasan. Naunawaan niyang kaya lamang
siya natalo ay dahil sa kanyang labis na pagtitiwala sa sarili at kapabayaan.
Kung hindi lamang niya ipinagsawalang-bahala ang mga bagay-bagay ay
walang anumang paraan para matalo siya ni Pagong.
Kaya hinamon niya si Pagong na magkarera silang muli. Sumang-ayon

naman si Pagong. Sa pagkakataong ito, tumakbo si Kuneho ng pagkatulin-

tulin nang hindi tumitigil, simula sa umpisa hanggang sa katapusan ng karera.
At nagwagi nga si Kuneho na milya-milya ang layo kay Pagong.
Ang aral ng kwento: “Daig ng mabilis at hindi pabagu-bago ang mabagal

subalit masigasig. Mainam ang maging mabagal subalit masigasig datapwat
iba pa rin ang may mapagkakatiwalaang gilas.” Pero…
Hindi Dito Nagtatapos ang kwento.
Nag-isip-isip din si Pagong. Napagtanto niyang hindi niya kailanman

matatalo si Kuneho sa kasalukuyang kalagayan at alituntunin ng kanilang
karerahan. Nag-isip siya ng malalim hanggang sa mabuo ang isang plano.
Hinamon ni Pagong si Kuneho sa isa pang laban. Subalit ngayon ay sa isang
bahagyang kakaibang ruta. Nagkasundo silang dalawa at sinimulan ang
karera.
Bunsod ng pangako sa sariling laging magiging mabilis, tumakbo

ng pagkatulin-tulin si Kuneho sa napagkasunduang ruta hanggang sa
makarating siya sa pampang ng isang malawak na ilog. Ang dulo ng ruta ng
Y u n i t III :
karera ay ilang kilometro pa mula sa kabilang panig ng ilog. Umupong nag-

iisip ng dapat niyang gawin si Kuneho.
Samantala, imbis na maglakad sumulong si Pagong ng nagpapagulong-

gulong hanggang sa makarating sa kinauupuan ni Kuneho sa may pampang.
Lumangoy si Pagong at nakatawid sa kabilang panig ng ilog. Nagpatuloy si
Pagong sa pagtahak sa ruta ng karera hanggang sa maabot ang dulo. Kaya’t
siya ang tinanghal na panalo.
Ang aral ng kwento—“Una, tukuyin ang natatangi mong kaloob na

kakanyahan. At Pangalawa, baguhin ang larangang pagdarausan upang
bumagay sa iyong kakayahan.” Subalit…
Sa puntong ito, naging matalik na magkaibigan na sina Pagong at

si Kuneho. Nalirip nilang dalawa na ang nagdaang karera ay maaring
maisakatuparan sa higit na mahusay na paraan. Kaya’t nagkasundo silang
magkaroon ng isang huling karerahan, hindi bilang magkatunggali kundi
bilang magkakampi.

Nagsimula na ang karera. Pinasan ni Kuneho si Pagong at tumakbo
ng matulin hanggang sa makarating sa pampang ng ilog. Doon, isinakay
naman ni Pagong si Kuneho sa kanyang likod upang makalangoy patawid
sa kabilang panig ng ilog. Nang maluwalhating makaliban, muling pinasan
ni Kuneho si Pagong hanggang sa magkasabay nilang naabot ang dulo ng
karera. Kapwa nila naramdaman ang higit na marubdob na kasiyahang
hindi nila naramdaman noong sila ay mag-isang nagwawagi.
Ang aral ng kwento—“Mabuti ang magkaroon ng kagalingang pansarili at

malakas na natatanging kakayahan subalit ang lahat ng ito ay walang silbi kung
hindi natin magagamit at mapayayabong. Wala ring saysay kung hindi tayo
marunong maging kabisig sa isang pangkat. Palagi lamang tayong magiging
hindi kasing giting ng inaasahan. Dahil palaging may sitwasyong makagagawa
tayo ng hindi kasing galing ng dati at palaging may mas mahusay kaysa sa atin.
Sa kalakhan, ang pagtutulungan ng magkakasama ay pamumuno na

tumutugon sa pangangilangan ng sitwasyon. Ito ay ang pagpapahintulot sa
kapwa na may naangkop na kakayahang kaloob sa hinaharap na kalagayan
upang siyang mamuno.
Y u n i t III :
Tandaan, na wala ni isa kina Kuneho o Pagong ang sumuko matapos ang
kanilang pagkabigo. Natuto si Kuneho sa kanyang pagkakamali. At bagamat
matiyaga nang nagpupunyagi, may karunungang binago naman ni Pagong
ang kanyang estratehiya.
Sa mga kabiguan sa buhay na ating kinakaharap, minsan wala nang saysay na

magpakahirap at magpakasakit pa. Paminsan-minsan, ang kinakailangan natin ay
baguhin ang ating diskarte o subuking gumawa ng kakaiba. At kung minsan kailangan
natin itong parehong gawin.
Natutunan din nina Pagong at Kuneho ang isang napakahalagang aral sa

buhay:
Kapag tayo ay huminto sa pagiging magkatunggali at sa halip ay

magkatuwang na lumaban sa ating kalalagayan, makagaganap tayo ng higit
na mahusay.
Sa kabuuan, ang kwento nina Pagong at Kuneho ay may mahahalagang

aral na nais ituro sa atin. Pangunahin sa mga ito ang sumusunod:

SANGGUNIAN
Una, laging tinatalo ng mabilis at hindi pabagu-bago ang masigasig
Blanchard, K., Zigarmi, D. & Zagarmi, P. (1985).
subalit mabagal.
Leadership and the one minute
manager. (1st ed.) New York: William
Morrow and Company.
Pangalawa, ang paggawa ayon sa ating kaloob na kakanyahan ay isang
pag-aalay. Gregory, H. (1999). Public speaking for college
and career. 5th ed. New York:
McGraw-Hill College.
Pangatlo, laging nakapangyayari ang nagkakaisang lakas ng pangkat
How to organize meetings effectively. Retrieved
kaysa sa kumikilos ng nagsosolo.
from http://libcom.org/organise/organise-
facilitate-meetings-effectively
Pang-apat, hindi tayo kayang igupo ng anumang pagkabigo.
McAllister, A. and Heale J. (2001). The Tortoise
and the Hare-An Aesop’s fable.
(M.O.S. Llangco Trans.) London: Frances
At panghuli, tayo ay dapat makipagtunggali sa kalagayan, hindi sa kapwa.
Lincoln.
Neill, J. (2004). What is facilitation? Retrieved

Ooops…
from http://wilderdom.com/facilitation/
FacilitationWhatIs.html
At ang pagpapatuloy nito ay nakasalalay sa inyo.
Y u n i t III :
Kabanata 2
Peer
Counseling

Karaniwang ginagawa ng mga o ate o nakatatandang kamag-anak). Ang layunin ng peer counseling
magkakaibigan ang magkwentuhan, Maiisip din niya na dahil pareho sila ay tulungan ang isang tao upang
magtanungan at magsabihan ng mga ng katayuan ng kanyang kaibigan, mas maintindihan at maugat ang
problema at ng mga maaaring gawin maiintindihan siya nito. Dito nag-uugat pinagmumulan ng kanyang (negatibo
tungkol dito. Madali ang mga ito ang peer counseling o ang pagsangguni o di-nakakatulong na) saloobin sa
para sa kanila sapagkat mayroon ng sa isang kapantay. kanyang sarili, at lalo na sa ginagalawan
nabuong pagtitiwala sa pagitan nila. niyang kapaligiran/konteksto. Kasama
Bukod dito, madali para sa isang tao na Ano ang peer counseling? din sa layunin ng peer counseling ang
magsabi ng kanyang saloobin sa isang makatulong sa sumasangguni upang
kaibigan sapagkat nararamdaman niya Ayon kay Basil, ang peer counseling maging epektibong miyembro ng lipunan
ang pagiging “pantay” o kapareho ng ay tumutukoy sa paraan kung saan o komunidad niyang ginagalawan, makita
kanilang katayuan. Dahil dito, hindi ang isang kapareho o kapantay ay ang kanyang kahalagahan sa lipunan, at
siya makararamdam ng pag-aalinlangan pinagbibigyan ng pagkakataon na magawang paghusayin ang sarili para sa
o pag-aalala na baka siya ay parusahan, ipahayag ang kanyang saloobin at mga mga produktibong gawain. Mangyayari
pagalitan o kung ano pa man, di tulad nararamdaman ng walang pag-aagam na lamang ito kung mapapalaya siya sa mga
ng kung isang mas ‘mataas na tao’ ang siya ay mahuhusgahan. pag-aagam sa kanyang sarili o sa ibang
kanyang pagsasabihan (hal. guro, kuya
Y u n i t III :
Kabanata 2 Peer Counseling
tao na siyang nagiging ugat ng kanyang ang mga kakulangan sa sarili at kapaligiran tumanggap ng pormal na pagsasanay
negatibong saloobin at pagtingin sa sarili (at mga alternatibong maaaring gawin) ng ilang taon upang tugunan ang mga
at sa ibang tao. ng hindi nangangailangang mapahiya sa sikolohikal at iba pang espesyal na
ibang tao o sa kanyang sarili. problema ng isang tao (hal. problema
Ang paraan ng peer counseling sa trabaho, asawa, at iba pa.). Maaaring
ay malaya, hindi gumagamit ng Sino ang Peer Counselor? sabihin na ang propesyunal na
pakikipagtalo, pagdidikta o kahit counselor ay isang espesyalista at ang
anung uri ng oposisyon upang sabihin Ang isang peer counselor ay isang peer counselor ay hindi.
sa sumasangguni ang kanyang mga taong kinikilala ng sumasangguni
kakulangan o mga dapat gawin. Sa na kanyang “kapantay” o kapareho. Dahil walang pormal na kasanayan,
halip, hinahayaan nito ang malayang Maaaring siya ay isang kaibigan mas limitado ang tulong na maibibigay
pagsasabi ng saloobin ng sumasangguni. sa paaralan, o isang “roommate” o ng peer counselor sa mga taong
Ang paraan ng peer counseling sa kasamahan sa dormitory. Sa mga may nakararanas ng malalalim na mga
pagbibigay ng alternatibo o suhestiyon kapansanan, ang “peer” ay isang tao problema o ng mga sikolohikal na
sa sumasangguni ay palaging patas na may kapansanan din. Sa madaling kondisyon. Gayunpaman, karamihan
at hindi “pautos.” Ang mga ito ay sabi, isa itong tao na kapareho ng sa mga sumasangguni ay hindi
maihahalintulad sa isang tahimik kalagayan at estado sa lipunan ng taong naman ganito ang kalagayan. Sa
na paanyaya na hindi magdidiin sa sumasangguni. halip, nangangailangan lamang sila
sumasangguni ng kanyang kamalian ng mga taong kahalintulad nila ng
o pagkukulang o ang kamalian at Ang peer counselor ay hindi katulad mga karanasan at problema ngunit
pagkukulang ng kanyang kapaligiran. Sa ng propesyunal na counselor. Ang matagumpay na nalampasan ang mga
halip, maiintindihan ng sumasangguni huli ay kinabibilangan ng mga taong ito. Ito ang mga peer counselor.
Maaaring gampanan ng isang peer counselor. Kaya niyang manatiling Pinagkakatiwalaan ng sumasangguni
peer counselor ang papel ng isang kalmado at patas sa gitna ng marahil ang peer counselor dahil: una, nakikita
mapagtutularan (model) para sa ay emosyonal na paglalahad ng isang ng sumasangguni sa peer counselor ang
sumasangguni. Karaniwan, nagagawa sumasangguni. Marunong siyang kanyang sariling kalagayan ngunit ang
niya ito sa pakikipagkwentuhan sa makinig ng maayos at bumasa ng kilos kaibahan lamang ay napagtagumpayan
kasangguni ng mga ginawa niyang ng kausap. Hindi niya ugali na “sabayan” na ito ng peer counselor. Dahil dito,
paraan upang lampasan ang isang ang emosyon ng kanyang kasangguni, naniniwala ang sumasangguni na
suliranin (na siya ring dinaranas ng “mambola,” o magsinungaling sa may kakayahan ang peer counselor na
sumasangguni sa kasalukuyan). Sa mga kasangguni upang pagaanin ang matulungan siya. Pangalawa, alam ng
ganitong pagkakataon nakatutulong ang loob nito. Patas at malinaw niyang sumasangguni na mapagkakatiwalaan
peer counselor ng hindi nangangailangan nailalahad ang kanyang opinyon at mga ang peer counselor ng mga sikreto.
ng aktibong konprontasyon sa suhestiyon. Hindi niya ugali ang ipagsabi sa iba ang
sumasangguni. At dahil ang proseso mga ipinagkatiwala sa kanya.
ng pakikipagkwentuhan ay “pantay,” Hindi nilalayon ng isang peer
hindi mangangamba ang sumasangguni counselor na bigyan ng agarang lunas Ang mga nabanggit na tungkol
sa kanyang mga sasabihin o maaaring ang isang problema. Ang kanyang sa peer counselor ang siya ring mga
marinig sa peer counselor. Ito ang layunin lamang ay matulungan ang kadahilanan kung bakit hindi lahat
nagbibigay kalayaan sa proseso ng peer kasangguni na mas maayos na madala ng kaibigan o kapareho ay pwedeng
counseling. ang isang suliranin at tulungan ito na maging peer counselor. Hindi lahat
mapag-isipan ng malinaw ang mga dapat ng tao ay may kahustuhan ng pag-
May antas ng kahustuhan ng isip o niyang gawin o hindi dapat gawin. iisip upang epektibong makatulong sa
maturity ang taong nararapat maging isang sumasangguni.
Y u n i t III :
Mga Katangian ng isang 1. Marunong ang isang peer 4. Naniniwala ang isang tagapayo
Epektibong Peer Counselor counselor na tanggapin ng buong puso sa kakayahan ng kanyang tinutulungan
ang kanyang kinakausap kahit naiiba ito na pumili para sa ikabubuti nito. Ang
Hindi lahat ng tao ay maaaring sa kanya ng pananaw, pananamit, at mga trabaho ng tagapayo ay tulungan lamang
maging peer counselor. Ang mga tao na paniniwala. Hindi niya sinasamahan ang makita ng pinapayuhan ang mga “pros
nagtataglay lamang ng hustong antas payo niya ng mga salitang makakasakit and cons” ng kanyang mga naiisip
ng pag-iisip, nagpakita o nagpapakita or magdidiin sa kausap niya. Gayong gawin. Sa huli, hinahayaan ng tagapayo
ng kahusayan sa pagreresolba ng nagbibigay ng payo, hindi niya na pumili ito para sa kanyang sarili.
isang suliranin, at may kakayahang kailangang “pangaralan” ang kanyang 5. Matapat ang isang tagapayo.
epektibong makipag-usap sa ibang tao kausap. Tinatanggap niya at iginagalang Hindi niya lolokohin o “bobolahin” ang
ang maaaring maging peer counselor. ang pagkakaiba nila sa isa’t isa at hindi kanyang kausap para lamang pagaanin
Nangangailangan ng isang bukas ito ginagamit laban sa kausap niya. ang nararamdaman nito. Matapat
at maunawaing pag-iisip ang isang 2. Marunong makinig ang isang at patas niyang sasabihin ang mga
peer counselor. Dagdag pa dito, may mabuting peer counselor. Matapat maaaring mangyari sa kanyang kausap
kakayahan siya na makiramdam niyang pinapakinggan at iniintindi sa mga kilos na pipiliin nito.
at makisimpatya sa taong kanyang hindi lamang ang mga sinasabi ng 6. Marunong magtago ng mga
nakakausap. kanyang kausap ngunit pati din ang sikreto ang isang mabuting tagapayo.
iginagawi (non-verbal cues) nito. Hindi niya sasabihin sa ibang tao ang
Inilahad ni Aquino ang ilan 3. Hindi siya humihingi ng kapalit mga bagay na ipinagtatapat sa kanya ng
pang mga katangian ng isang mabuting o kondisyon sa pagtulong. Sapat na sa kanyang kausap/tinutulungan. Hindi
tagapayo. Ito ang mga sumusunod: kanya na makatulong siya. siya madaldal.

7. Patas at marunong magtimpi Kagalingan at Mga Istratehiya ng Aktibong Pakikinig
ng nararamdaman ang isang mabuting Peer Counseling at mga Pinong Gawi
tagapayo. Kung maging emosyonal na Nagpapalakas ng Loob
man ang kanyang kausap o kung may Bukod sa pagtataglay ng tamang ng Kausap
binabanggit ito na hindi kaaya aya, kahustuhan ng isip (maturity) at ng
alam ng tagapayo na hindi siya dapat kakayahang unawain ang loob ng Ang isang mahusay na counselor
madala ng mga emosyon dahil sa mga sumasangguni (empathy), kinakailangan ay hindi lamang nakikinig sa kanyang
naririnig niya. din taglayin ng peer counselor ang mga kasangguni. Sa halip, kasama ng
8. Alam ng peer counselor kung kakayahan at pamamaraan (techniques) kanyang pakikinig ang paggamit ng iba
kailan niya kayang magbigay ng payo upang epektibong matulungan ang pa niyang pandama o senses tulad ng
at kung kailan hindi. Alam niya na may kasangguni sa proseso ng counseling, paningin, pang-amoy, pandama (touch),
ilang problema na nangangailangan lalo na sa paglalahad ng saloobin. Ilan sa at “pang-unawa” (empathy o “inner
ng propesyunal na tagapamagitan at mga kakayahan at pamamaraang ito ay: sense”) upang lalong maintindihan ang
isasangguni niya ang mga ito sa kanila. 1. Aktibong pakikinig at paggamit ng lahat ng sinasabi at nararamdaman ng
9. Naiintindihan ng isang mga pampalakas ng loob sa paglalahad kasangguni.
peer counselor ang kanyang (encouragement);
kasangguni. Nailalarawan at marahil 2. Sining at kasanayan ng epektibong Ang pang-amoy marahil, kung
ay naramdaman o nararamdaman pagtatanong, paglilimi (reflection) at magagamit ay makapagsasabi ng mga
din niya ang pinagdadaanan ng paglalagom (summary); at bagay tungkol sa pinagmumulan o
sumasangguni. Ito ang kakayahang 3. Tamang pagpasok ng sarili (“I” o kondisyon ng kasangguni. Nagbibigay
unawain ang “loob” ng sumasangguni “Ako”) sa pag-uusap ito ng palatandaan ukol sa kalagayan
(empathetic understanding). ng kasangguni.
Y u n i t III :
Magagamit ang pandama sa unawa sa mga di-sinalita o non-verbal sa pag-unawa sa kausap. Kasama dito
mga pagkakataong nangangailangan na pakikipag-usap na karaniwan ay ang tono ng pananalita, paghinga ng
ang kasangguni ng mga subtle o di makikita sa kilos ng kasangguni habang kausap, tagal o bilis ng pagtigil sa pagitan
alintana na pampalakas ng loob upang naglalahad siya ng saloobin. Ilang ng pagsasalita at galaw ng katawan, at
magpatuloy magsalita. Isang tapik sa halimbawa ng non-verbal na pakikipag- iba pa. Ang empathy ang kakayahan
balikat halimbawa ay nakatutulong. usap ang ekspresyon ng mukha (kunot ng counselor na maintindihan lahat
Minsan ay maaaring makatulong din ng noo, porma ng labi, ngiti, atbp), kilos ng sinasabi (verbal at non-verbal) ng
ang sandaling paghawak sa mga kamay at direksyong itinuturo ng mga paa at kausap sa pamamagitan ng paglalagay
ng kasangguni kung ito ay talagang binti (maaaring magsabi ito kung gaano ng sarili sa kalagayan ng kausap. Ang
kailangan. Sa kabila nito, nararapat kadali o kahirap para sa kasangguni ang kakayahang ito ay nangangailangan ng
isaisip ng counselor na hindi sa lahat ng magsiwalat ng saloobin, at kung gusto kahustuhan ng isip o maturity. Hindi
pagkakataon ay mainam na magkaroon pa niyang manatili o hindi sa lugar na lahat ay marunong o nagagawang ilagay
ng “body contact” sa pagitan niya at ng kinalalagyan niya), distansya o layo sa ang sarili nila sa kalagayan ng iba upang
kasangguni. Karaniwan, mas mainam kausap, kumpas ng mga kamay, galaw maintindihan ang mga ito.
na lamang ang makinig at obserbahan ng mga mata, at iba pa.
ang kausap. Bukod sa paggamit ng aktibong
Kasama ang pandinig, paningin, pakikinig sa pag-unawa sa sinasabi ng
Bukod sa pandinig, ang paningin at iba pang mga pandama, ang empathy kausap, maaari din itong gamitin upang
na marahil ang isa sa pinakamahalagang ay napakahalaga sa pag-unawa sa sinasabi patuloy bigyan ang kausap ng lakas ng
pandama na maaaring gamitin habang ng kausap. Ang isang sensitibong loob na magpatuloy sa usapan. Ang
nasa sanggunian. Kasama sa aktibong nakikinig ay pinagsasama lahat ng mga kilos at posisyon ng counselor
pakikinig ang pagtingin at pag- nakukuha ng kanyang pandama o senses ay isang uri din ng pakikipag-usap.
Nararapat lamang na ang mga kilos niya sarado ng isang tao. Hindi ito dapat gawin 7. Paggawa ng ibang bagay. Ang
ay makatulong din sa kasangguni upang ng counselor habang nakikipag-usap. pagbabasa ng mensahe sa cellular phone,
lalo itong maglahad ng saloobin. Ilan 4. Paghinga ng malalim at malakas. pagsusulat (kung hindi ito kasama sa
sa mga halimbawa ng epektibong kilos Kapag ginawa sa maling pagkakataon usapan ng counselor at kasangguni),
na nagpapalakas ng loob ng kausap ang habang nagsasalita ang kausap, maaari pagbabasa ng mga babasahin, at iba pa
mga sumusunod: itong magpahiwatig ng kawalan ng ay lubhang nakasisira ng lakas ng loob
1. Ekspresyon o pahiwatig pasensya ng counselor o ng kagustuhang ng nagsasalita. Dapat iwasan ang mga
ng mukha. Maaaring basahin ng matapos na ang usapan. Ito ay dapat kilos na ito tuwing nasa counseling.
kasangguni ang antas ng interes ng iwasan hangga’t maaari. 8. Pagbaling ng paningin sa ibang
counselor sa kanyang mukha. 5. Pagtingin sa orasan. Ito ay dapat direksyon. Hangga’t maaari, dapat sa
2. Lapit o layo ng dalawang nag- iwasan. Maaari lamang itong gawin kausap lamang nakapokus ang tingin
uusap (Ang sobrang lapit ay nagpapakita kung, una, naunang tumingin sa orasan ng counselor. Ang pagbaling kung saan
ng malalim na relasyon o intimacy at ang kausap, at pangalawa, sadyang saan ay nagpapakita ng kawalan ng
hindi ito angkop sa counseling. Ang malapit na matapos ang oras ng inyong interes ng counselor. Hindi ito dapat
sobrang layo naman ay nagpapakita ng pag-uusap. gawin.
pormalidad at kawalan ng interes. Hindi 6. Pagtango ng ulo. Maaaring 9. Gawing pampalakas ng loob.
rin ito mainam. Marahil ang tinatawag magpakita ng interes sa banda ng Kasama sa pagtango ng ulo ay ilan
na 1 foot rule (12 pulgada) sa pagitan counselor. Ginagamit din ito upang pang verbal o sinalitang pampalakas
ng nag-uusap ay sapat na. sabihin sa kausap na magpatuloy siya sa loob tulad ng “OK”, “ituloy mo,” at
3. Gawi ng mga binti at kamay. Ang kanyang sinasabi. Maaari ding sinasabi “uh-huh”. Magagamit ang mga ito sa
pagde-kwatro (cross legs) at pag-ekis ng nito sa kausap na siya ay naiintindihan pakikipag-usap upang magpatuloy ang
mga braso ay nagpapakita ng pagiging ng counselor. kasangguni sa kanyang paglalahad.
Y u n i t III :
Epektibong Pagtatanong, bagay na mahalaga para sa kasangguni. saloobin ng kasangguni tungkol sa

Paglilimi at Paglalagom Kung sakaling maiba ng direksyon isang mahalagang isyu na kanyang
ang sinasabi ng kasangguni dahil sa kinakaharap. Karaniwan, ang ganitong
Pagtatanong. Hindi sa lahat ng dami ng detalye ng kanyang sinasabi, uri ng mga tanong ay binabanggit
pagkakataon ay malayang naisisiwalat nagagamit ang epektibong pagtatanong kasunod ng mga nauna pang katanungan
ng kasangguni ang kanyang upang maibaling siyang muli sa laman upang tulungan ang kasangguni na
kalooban. Sa maraming pagkakataon, ng kanyang sinasabi (redirecting bigyan ng malalimang pagtingin ang
nangangailangan ng tulong mula sa questions). ilang aspeto ng kanyang nararamdaman
counselor upang masabi ng kasangguni na marahil ay di niya napapansin o
ang kanyang nararamdaman. Sa ganitong Halimbawa: Kung sa pagkukwento gusto niyang isangtabi. Ang ganitong
kalagayan nakikita ang kahalagahan ng ng kasangguni tungkol sa karanasan uri ng mga tanong ay siyang tinatawag
wastong pagtatanong. niya sa problem solving sa Math ay na “probing questions” o mga pansiyasat
napabaling ang kwento niya sa Sibika, na katanungan.
Sa proseso ng sanggunian o maaaring itanong ng counselor sa
counseling, isang napakahalagang gamit tamang pagkakataon na: “Kanina, Halimbawa: Inilalahad ng kapwa
ang pagtatanong. Sa pamamagitan nito, sinabi mo na ganito ang nangyayari sa mag-aaral ang uri ng relasyon niya
napapadali ang pagsisiyasat ng counselor iyong subject na Math...bakit mo naisip sa kanyang mga magulang bilang
sa saloobin ng kasangguni. na...(ipasok ang tanong)?” kasagutan sa katanungan mo na
“Kumusta ang pakikitungo mo sa iyong
1. Ang wastong paggamit 2. Mayroon ding uri ng mga tanong mga magulang?” Bilang pansiyasat na
ng pagtatanong ay nakatutulong na ang gamit ay ang pagpapalalim, katanungan, maaari mong sabihin na,
panatilihin ang pokus ng usapan sa mga pagbubukas, o pagsisiwalat ng “Anong nararamdaman mo tungkol sa
iyong ina tuwing...?” “Bakit sumasama “Magulo kami sa bahay. Ang mga kuya Halimbawa: Sa paglalahad ng isang
ang loob mo tuwing sasabihin ng nanay ko, pag di nasusunod sinasabi nila, mag-aaral patungkol sa pakikitungo
mo na...?” minsan nakakasakit na sila...” niya sa kanyang mga magulang, sa
halip na itanong na: “Maayos ba ang
Sa ganitong uri ng mga tanong, Paglilinaw: Paano nakasakit ang pakikitungo mo sa iyong ina/ama?
napalalalim at nakukuha ng counselor, mga kuya mo? (Pisikal? Verbal? Paano?) (masasagot ng “oo” o “hindi”)
hindi lamang ang pagsasalarawan ng
mag-aaral sa kanyang pamilya (o sa Ang epektibong pagtatanong Itanong: “Kamusta ang pakikitungo
kahit anong isyu), kung hindi pati na ay gumagamit din ng mga tinaguriang mo sa mga magulang mo?” O kaya:
din ang nararamadaman niya ukol sa “open-ended” questions o mga tanong “Magkwento ka naman tungkol sa mga
nakikita niyang kalagayan. na nangangailangan ng pagpapaliwanag magulang mo.” O kaya ay itanong:
at pagkukwento bilang kasagutan. “Anong nararamdaman mo tungkol sa
3. May mga katanungan na ang Hindi ito nangangahulugan na pawang tatay/nanay mo?” At sundan ng tanong
layunin lamang ay linawin ang unang ganitong uri ng tanong lamang ang na “Bakit?”
impormasyong nakuha sa kausap. Ang gagamitin sa isang sanggunian. Bagkus,
tawag sa mga ito ay mga paglilinaw magagamit pa din ang mga uri ng tanong Pagsasalamin. Kaakibat sa pakikipag-
na mga katanungan o “clarificatory na nasasagot ng “oo” o “hindi” kung usap sa kasangguni ang pagsasalamin.
questions”. kinakailangan. Mas mainam lamang na Ayon kay de Benedetti, ang pagsasalamin
sundan ang ganitong uri ng mga tanong ay pagpapakita/pagbabalik (reflect) ng
Halimbawa: Naglalahad ang ng mga “open-ended” na pansiyasat na binuod na pananalita o usal ng kausap.
kasangguni ng problema niya sa bahay mga katanungan (probing questions). Sa ganitong paraan, natutulungan ang
tungkol sa kanyang mga kapatid. kasangguni na malinaw na marinig/
Y u n i t III :
makita ang kanyang nararamdaman at Halimbawa: Naglalahad ang isang Patanong: Hindi ka ba masaya sa
naiisip (mula sa bibig ng counselor), kamag-aral/kasangguni tungkol sa aralin mo dahil matrabaho siya para
na karaniwan ay di napapansin sa saloobin niya sa aralin sa Makabayan. sa’yo? Hindi ka ba masaya sa bahay mo
karamihan ng mga detalye ng sinasabi Aniya, “Napakaraming mga datos at kung pag-aaral ang pag-uusapan?
o inuusal. pangalan ang dapat sauluhin eh ang
hirap hirap naman. Ang dami-daming Ang agos ng pagtatanong at
Ang gawain ng counselor sa ginagawa sa bahay – nagluluto, naglalaba pagsasalamin ay sumusunod sa ganitong
pagsasalamin ay pakinggan mabuti ang at naglilinis tapos ang ingay pa ng mga balangkas:
kwento o paglalahad ng kasangguni. Sa kapatid mo at ng TV...” 1. Introduksyon – pagpapakilala,
pakikinig, kailangan niyang paghiwalayin pagbati
ang mga paktwal na nilalaman Pagsasalamin: 2. Pagbanggit ng layunin sa
(factual content) ng paglalahad at ang Pahayag: Nahihirapan ka mag-aral sanggunian – Problema/dahilan ng
“nilalamang damdamin” (nilalaman na sa bahay dahil sa dami ng ginagawa pagsangguni
may kinalaman sa nararamdaman) o doon at sa ingay. 3. Pahayag ng saloobin,
feeling content. Mula sa mga ito niya Patanong: Ibig mo bang sabihin ay pagpapalitan ng tanong at sagot, at
tutumbukin ang buod ng nararamdaman nahihirapan ka mag-aral sa bahay dahil Pagpapalalim
ng kausap at ang posibleng mga sa dami ng ginagawa mo? 4. Pagtungo sa posibleng
kadahilanan ng nararamdamang ito. Damdamin: Resolusyon
Ang buod na ito ang kanyang ibabalik sa Pahayag: Masama ang loob mo
kanyang kasangguni/kausap sa paraang sa bahay sapagkat hindi ka makapag- Kung sa tingin ng counselor ay
patanong o pahayag. aral at nakaaapekto ito sa pag-aaral sapat na ang impormasyong kanyang
mo sa Makabayan... nakalap (o paulit-ulit na lamang ang
usapan), maaari niyang dalhin ang Paglalagom at Konklusyon o makapagpapasama ng loob ng iyong
usapan sa posibleng resolusyon nito sa kausap. Sa paglalahad ng nararamdaman
pamamagitan ng tanong na: “Sa iyong Ginagawa ng counselor ang sa paraang nakapokus sa sarili
tingin, ano kaya ang pinakamabuting paglalagom tuwing matatapos na (“Nalulungkot ako dahil...,” “Naiinis
gawin ukol dito (sa problema)?” ang pag-uusap nila ng kasangguni ako dahil...”), maiiwasan ng nagsasalita
(nakarating na sa isang resolusyon o ang magpasa ng sisi sa kanyang
Pagkatapos magbigay ng kaya’y napag-usapan na itataas ang nararamdaman sa iba (lalo na sa kausap
kasagutan ang kasangguni, maaaring kaso sa mas kwalipikado na tao). Sa niya). Sa madaling sabi, maiiwasan ng
magtanong din siya sa counselor kung paglalagom ay ibinubuod lamang niya nagpapahayag na manisi o mag-akusa
ano ang masasabi nito. Nararapat ang mga napag-usapan at ang mga ng kanyang kausap, na pawang hindi
lang na laging handa ang counselor sa resolusyong nabuo nila ng kasangguni. nakatutulong sa pagbuo ng resolusyon
ganitong pagkakataon. Maaari niyang Dito na din marahil sila magpapaalam ukol sa isang problema.
simulan ang sagot niya ng: “Kung ako sa isa’t isa o magtatakda ng susunod na
ang nasa katayuan mo...” o “Sa tingin pagkikita. Ang mga pananalitang
ko...” Maaari din siyang maglahad nakapokus sa sarili, ayon kay de
ng sariling karanasan sa kaparehong Pagpapasok ng Sarili sa Usapan Benedetti (1992), ay:
isyu o problema at kung paano niya 1. nakapokus sa isyu o problema
naresolba ito. Ayon kay de Benedetti (1992) (hindi sa tao)
ang paggamit ng mga pananalita na 2. nakapokus sa nararamdaman
nakapokus sa sarili (“I messages”) ay ng nagsasalita (hindi sa kakulangan ng
isang paraan ng pagsasabi ng mga kausap)
nararamdaman ng hindi makasasakit
Y u n i t III :
3. nakapokus sa pangangailangan Ay mas mabuti kay sa: “Palagi ka tatalakayin na lamang sa araling ito ang
ng nagsasalita (hindi sa kakulangan ng na lang huli. Palagi ka na lang hindi tungkol sa tamang lugar ng sanggunian
kausap). dumarating sa takdang panahon. at ang mga wastong pwesto tuwing may
Irresponsable ka masyado sa mga sangguniang nagaganap.
Sa paggamit nito, nailalahad ng tungkulin mo.”
counselor ang kanyang nararamdaman Wastong Lugar at Kapaligiran
(at nagbibigay siya ng pagtutularan sa Karagdagang Paalala Ukol sa
kasangguni) ng hindi naipapahiya ang Peer Counseling Ang counseling ay isang pribadong
kanyang kausap. Magagamit din ito ng gawain kung saan ang ilang pribadong
counselor sa tuwing kailangan niyang Bukod sa mga kahusayang pang- aspeto ng buhay ng isang tao ay isisiwalat
mamagitan sa dalawang nagtatalo na indibidwal na magagamit upang sa isa pa. Dahil dito, karapat dapat
mga tao. Sa pamamagitan ng ganitong maging epektibong peer counselor, lamang na ang lugar na paggagawaan
pananalita, naiiwasan ang direktang nangangailangan din ang proseso ng counseling ay tahimik, kumportable,
pagtatalo o ang pagkakampihan sa isang ng peer counseling ng iba pang mga at masasabing pribado o hindi bukas na
usapan. kondisyon tulad ng tamang lugar na bukas sa pandinig at boses ng publiko.
mapagdadausan ng counseling, tamang
Halimbawa: posisyon sa tuwing may sanggunian, at Ang isang silid, isang opisina, isang
Ang sabihing: “Nahihirapan ako sa ang wastong pag-unawa sa mga Verbal tahimik na lugar sa paaralan ay mga
tuwing hindi ka dumarating sa takdang at Non-verbal na pakikipag-usap. Dahil halimbawa ng mga lugar na masasabing
oras ng pagkikita natin dahil mahalaga sa natalakay na ang gamit at ibig sabihin ng pribado. Ang palengke, gilid ng kalsada
akin ang bawat oras ng pag-uusap natin.” verbal at non-verbal na pakikipag-usap, (bangketa o sidewalk), ay hindi nararapat
para sa pagsangguni.
Wastong Posisyon ng Counselor na indibidwal na makakausap lamang sa Pang-apat, panatilihin din ang
pormal na pamamaraan. pokus sa mga mata ng kausap.
Katulad ng binanggit sa itaas, hindi Nagpapakita ito ng katapatan sa
wasto ang proseso ng counseling kung Pangalawa, kailangan iwasan magkausap. Upang matanggap na
saan ang mga kalahok ay napakalayo ng counselor ang mga posisyong matapat at mapagkakatiwalaang tao,
o napakalapit sa isa’t isa. Ayon kina nagpapahiwatig ng pagiging sarado ng ang isang counselor ay dapat hindi
(Ligaya at Oliveros, 2003), ang mga isang tao, tulad ng naka-ekis na binti mahiya na tumingin sa mata ng kausap
tamang posisyon ng counselor ay ang o braso. Mas mainam na mapansin ng upang ipakita ang kanyang katapatan at
sumusunod: kasangguni na “bukas” ang pagkatao ng kagustuhang makatulong.
kanyang kausap at makikita ito unang-
L – lean forward una sa posisyon niya. Pang-lima, panatilihin ang isang
O – open posture kumportableng posisyon o katayuan na
V – voice projection Pangatlo, panatilihing malinaw malapit sa kasangguni. Nararapat lamang
E – eye contact ang pananalita, ang paggamit ng boses. na hindi nakakapagod ang posisyon
R – relaxed poiltion Hindi wasto ang pabulong o pasigaw na ng counselor tuwing nakikipag-usap
pananalita sa pagpapalakas ng loob ng ito sapagkat mayroon itong epekto sa
kausap. katangian ng pag-uusap at kung ito ay
Bukod sa malapit na distansya ng magiging epektibo o hindi.
magkausap sa isa’t-isa, ang counselor
ay dapat na nakahilig paharap sa
kasangguni. Ito ay para mawala ang pag-
iisip na ang counselor ay isang pormal
Y u n i t III :
Kailan Hindi Nararapat Magbigay counselor. Sa ganitong pagkakataon, malalim o maselan tulad ng pang-
ng Peer Counseling? ang pagbibigay ng counseling ay di aabuso (sekswal at iba pa), depresyon,
makakatulong sa nangangailangan nito. paggamit ng bawal na gamot, at iba pa.
Masasabing isang kahusayan ng peer Marahil, ang masasabi ng counselor ay Muli, sa ganitong mga pagkakataon,
counselor ang malaman kung kailan niya sasalungat din lamang sa mga paniniwala hindi masyado makatutulong ang isang
hindi kayang magbigay ng counseling, at ng kasangguni niya o sasalungat ito peer counselor. Mas mainam na ipasa
kung kailan niya ito dapat ipasa sa mga sa komunidad na ginagalawan ng ang kaso sa isang dalubhasa.
propesyunal na counselors. Mahalagang kasangguni.
maintindihan ng mga nagnanais na 4. Pang-apat, may mga sintomas o
maging peer counselors ang limitasyong 2. Pangalawa, sadyang malalim ang senyales ng sakit o abnormalidad sa pag-
ito sapagkat ang “pagmamarunong” ay problema na dinadala ng kasangguni iisip tulad ng halusinasyon o kung ang
maaaring magdulot ng kapahamakan at may posibilidad na pagsisihan niya kasangguni ay nagsasabing nakakakita
hindi lamang sa kasangguni kung hind ang paglalahad nito sa iba sa paglipas o nakaririnig siya ng mga boses na
sa counselor at sa ibang tao na din. ng panahon. Sa ganitong pagkakataon, hindi naman nakikita o naririnig ng
Naglista si Lark (1998), kay Villagarcia, mas mabuti na tanunging mabuti iba. Ito ay nangangailangan na ng isang
p. 46) ng walong sitwasyon kung ang kasangguni kung handa siyang dalubhasa.
kailan hindi na dapat ituloy ang peer maglahad ng saloobin niya. Kung
counseling: sakaling nahihirapan siya, mas mabuti
na ituro siya sa isang dalubhasa.
1. Una, ang problema o isyu na
pinag-uusapan ay sadyang salungat sa 3. Pangatlo, nag-uugat ang problema
mga paniniwala at pagpapahalaga ng sa mga karanasan sa nakaraan na sadyang
5. Panglima, may pagbabanggit sa mukha at gawi ng tao tulad ng Gayong inaasahan na hindi ganito
ang kasangguni ng kagustuhang saktan pagkakasakit, kahirapang bumangon katindi ang mga problemang maaaring
ang sarili o ibang mga tao. Maliban na sa kama, pagkatulala, at iba pa.) Sa dalhin ng mga bata na sinasanay na maging
lamang kung malinaw na nagbibiro ang ganitong kaso, hindi sapat ang peer counselors, mabuti pa din ang pag-iingat.
kasangguni, sabihin sa isang dalubhasa counseling at maaaring makasama pa. Ang ganitong mga senyales ay posibleng
o sa kinauukulan ang ganitong mga Itaas agad ito sa isang dalubhasa. mangyari kahit kanino, bata man o may
obserbasyon. edad na. Ang mga batang peer counselors
8. Panghuli, nagpapahiwatig ang ay kailangang maging maalam sa mga
6. Pang-anim, mayroon ng kasangguni ng kawalan ng pag-asa sa ganitong bagay, hindi upang subukan
propesyunal na counselor na kinakausap hinaharap at nagbibigay pahiwatig ng nilang bigyang solusyon ang problemang
ang kasangguni at pumunta lamang siya kagustuhang tapusin ang kanyang buhay. inilahad sa kanila kundi upang malaman
sa ibang counselor para pasubalian ang Katulad ng sa depresyon o matinding nila ang tamang pagkakataon kung kailan
sinabi ng una sa kanya. Isang gawaing kalungkutan, mas mabuting ipasa sa isang sila hindi dapat magbigay ng counseling.
etikal ang di pakikialam sa opinyon ng dalubhasa ang ganitong mga kaso.
isang dalubhasang unang nilapitan ng
isang kliyente. Magalang siyang pabalikin
sa una niyang counselor.
7. Pampito, nagpapakita ng
depresyon o matinding kalungkutan
ang kasangguni. Karaniwan, may mga
sintomas o senyales ito na nakikita
Y u n i t III :
Pangwakas na II. Ebalwasyon

Gawain Tama o Mali. Isulat ang Tama kung
makatwiran ang ipinapahayag ng
I. Talasalitaan _______5. salitang Ingles na ibig pangungusap at Mali kung hindi. Isulat
Tukuyin ang salita na inilalarawan ng sabihin ay patas, walang ang sagot sa patlang.
bawat parirala. Isulat sa patlang ang
tamang sagot. kinikilingan
______6. salitang Ingles na ibig _____ 1. Ang peer counseling ay

sabihin ay nakuunawa, ginagawa ng isang propesyunal
_______1. kauri, kapantay, kapareho
paglagay ng sarili sa katayuan na counselor.
_______2. pagbibigay payo ng iba upang maintindihan ito
_____2. Ang isang epektibong
_______3. tagapagpapayo na isang ______7. pagiging palamasid at peer counselor ay matapat
kapantay o kauri mapang-unawa ng peer sa kanyang mga sinasabi at
counselor kung saan iniintindi hindi magsisinungaling para
_______4. mga mensaheng may niya ang mga di-berbal na lamang pagaanin ang loob ng
kinalaman sa kilos o pahiwatig mensaheng ipinapahiwatig ng sumasangguni.
ng mukha at iba pang bahagi sumasangguni sa pamamagitan
ng katawan ng mga kilos nito at ekspresyon _____3. Mas mahilig magsalita at
ng mukha magkwento kay sa makinig ang
isang peer counselor.

_____4. Marunong magtago ng sikreto _____8. Malayang nailalahad ng isang _____12. Kung ang isang
ang peer counselor. sumasangguni ang kanyang sumasangguni ay may una ng
saloobin sa isang mahusay na nalapitang counselor, hindi
_____5. Ang epektibong peer peer counselor. na siya dapat pang maghanap
counselor ay nagbibigay ng ng iba para lang marinig ang
agarang lunas sa problema ng _____9. Maaaring gawin ang peer gusto niya.
isang sumasangguni. counseling sa kahit saang lugar,
tahimik man o maingay.
_____6. Maaaring maging peer
counselor kahit sinong _____10. Hindi dapat napakalapit
kaibigan o kapalagayang loob o napakalayo ng pagitan ng
ng isang tao. peer counselor sa sumasangguni
kapag nag-uusap sila.
_____7. Ang paraan ng peer
counseling ay hindi gumagamit _____11. Ang redirecting question
ng pagdidikta at pakikipagtalo. ay naglalayong isalamin sa
sumasangguni ang buod ng
kanyang saloobin.
Y u n i t III :
Sintesis
• Ang peer counseling ay isang • Hindi lahat ng kapantay o kaibigan • Kasama rin sa mga kailangang
paraan ng pag-uusap sa ng isang sumasangguni ay isaalang-alang ng isang peer
pagitan ng dalawang taong maaaring maging peer counselor counselor ang lugar kung saan
may parehong kalagayan kung hindi iyon lamang gagawin ang counseling. Ito ay
sa buhay. Nilalayon nito na nagpapakita ng kahustuhan ng dapat tahimik at pribado upang
matulungan ang sumasangguni pag-iisip ang pang unawa. ma-enganyo ang sumasangguni
sa pamamagitan ng malayang na isiwalat ang nararamdaman.
• May iba’t ibang kagalingang dapat
pagsisiwalat ng kalooban at
matutunan ang isang nais • Mahalagang malaman ng peer
pagtanto ng mga dapat gawin.
maging peer counselor. Kasama counselor kung kailan hindi
• Ang peer counselor ay isang na dito ang aktibong pakikinig, dapat magbigay ng pagsangguni
taong may hustong kakayahan pagsasalamin, pagtatanong, at o counseling at kung kailan
upang magbigay tulong sa isang pagbubuod. dapat ibigay sa propesyunal ang
sumasangguni sa pamamagitan sumasangguni.
ng bukas na pang-unawa sa
sasabihin ng sumasangguni,
at magandang halimbawa
ng pagtatagumpay sa isang
problema.

SANGGUNIAN
Dizon-Añonuevo, E. (2008). Migration and its
impact on children left behind. In Children’s
response to the challenge of migration.
Reference materials. Atikha: San Pablo City.
Villagarcia, L. (2008). Peer counseling. In

Children’s response to the challenge of
migration. Reference materials. Atikha: San
Pablo City.
Peer Counseling Skills. Retrieved July 12, 2008

from http://www.studentaffairs.cmu.edu/
studentlife/ravirtual/roles/peercoun/peercoun.
html
4 Exercises to practice active listening. Retrieved

July 12, 2008 from http://healingtrauma.
pscap.org/peer-exer.html.
Sisco, P. (n.d.) Peer counseling: An overview.

Retrieved July 12, 2008 from http://www.
independentliving.org/toolsforpower/tools22.
html.. 2:02pm.
Y u n i t III :
Kabanata 3
Pagiging Isang
Entreprenyur

Ano ang isang entreprenyur? Ano (exploitation) ng bagong mga produkto Pangalawa, siya ay nakakakita ng
ang ibig sabihin ng entreprenyuryal na (products), mga proseso (processes) at halaga o value at oportunidad na hindi
mga gawain (entrepreneurial activities)? mga bagong merkado (new markets),” nakikita ng iba. Ang isang entreprenyur
Ano naman ang entrepreneurship? (isinalin mula kay Ahmad & Seymour, ay makikilala sa kanyang kakayahang
Mahalaga bang malaman natin ang 2007, p.9). Medyo teknikal ang kumilala ng at magsamantala sa mga
kahulugan ng mga ito? pagpapakahulugang ito kaya kailangan bagong produkto, mga bagong proseso,
natin itong himayin para maunawaan at mga bagong merkado. Samakatuwid,
Ang Entreprenyur natin ang ibig nitong iparating. ang isang entreprenyur ay marunong
kumilala at gumamit ng mga bagong
Ang entreprenyur ay isang Una, ang isang entreprenyur ay oportunidad sa pagnenegosyo. Isang
“negosyanteg naglalayong lumikha nagnenegosyo o may-ari ng isang magandang halimbawa ang kuwento
ng halaga (value) mula sa paglikha negosyo. Ibig sabihin, ang isang sa susunod na pahina:
(creation) o pagpapalaganap (expansion) entreprenyur ay nagbebenta ng produkto
ng gawaing pang-ekonomiya o di naman kaya ay nagbibigay ng
(economic activity), sa pamamagitan ng serbisyo kapalit ng bayad.
kanilang pagkikilala at pagsasamantala
Y u n i t III :
Kabanata 3 Pagiging Isang Entreprenyur
Hindi ba’t napakaganda ng kuwento?

Ang tagapamahala ng isang Nagdesisyon itong magpapadala Ang huling kinatawan ay nagpamalas
kumpanyang kilala sa paggawa ng kinatawan sa bansa sa huling ng isang mahalagang katangian ng mga
ng mamahaling gomang sapatos pagkakataon. Kapag parehong
ay nagpadala ng kinatawan ulat ang matanggap niya, hindi
entreprenyur: ang makakita ng bagong
sa isang bansa para malaman na niya ipipilit ang pagbebenta oportunidad na hindi nakikita ng iba.
kung maari silang magbenta ng ng sapatos doon. Nakakita siya ng merkadong hindi
sapatos doon. Bumalik ang taong
nakita ng mga taong nauna sa kanya.
ipinadala niya at nag-ulat, “Hindi Pagbalik ng huling
tayo kikita roon kasi walang kinatawan, agad niya itong
taong gumagamit ng sapatos. tinanong kung ano ang Hindi lamang bagong merkado ang
Kalimitan, nakatsinelas o nakapaa masasabi nito. “Maari ba maaaring makilala at samantalahin ng
sila.” tayong kumita sa pagbebenta
ng sapatos doon?” ika niya.
isang entreprenyur. Maari ring makita
Hindi nakuntento ang Laking gulat niya nang positibo ng entreprenyur ang oportunidad sa
tagapamahala. Nagpadala ang naging sagot ng huling mga bagong produkto o mga bagong
siya ng isa pang kinatawan sa kinatawan. Ayon dito, “Malaki
proseso. Halimbawa, ang taong nakilala
parehong bansa pero muli siyang ang oportunidad na naghihintay
nakaramdam ng pagkabigo sa sa kumpanya natin sa bansang ang pangangailangan ng mga tao para
ulat na kanyang narining, “Hindi iyon. Ang mga tao ay kalimitang sa produktong makakapagpababa ng
gumagamit ng sapatos ang mga nakatsinelas o naka-paa kaya konsumo nila sa kuryente ay maaaring
tao roon kaya walang saysay na marami ang bibili ng sapatos
magtinda tayo ng sapatos doon.” natin.”
umimbento ng aparato na gagawa nito.
Siya ay maituturing na entreprenyur
Bigo man, hindi pa rin dahil gumawa siya ng produkto bilang
sumuko ang tagapamahala.
tugon sa nakita niyang oportunidad.

Ang taong nakakakita ng bagong Entreprenyuryal na Gawain Ang isang entreprenyur ay kadalasang
paraan o proseso ng paggawa ay at Entrepreneurship gumagamit ng pera at kapital at nag-
matatawag ding entreprenyur. uukol ng oras niya sa isang negosyong
Halimbawa, ang isang taong nakaisip Kaugnay nito, ang entreprenyuryal walang kasiguruhan ang resulta.
na maaari pala siyang magbenta ng na gawain ay tumutukoy sa mga hakbang Maaring magtagumpay ang negosyo
bulaklak sa pamamagitan ng internet at mga gawaing isinasakatuparan at pero malaki rin ang posibilidad na ito
ay matatawag na entreprenyur din. ginagawa ng isang entreprenyur gaya ay hindi magtatagumpay.
Nakita niya ang oportunidad na ng mga gawaing pang-ekonomiya na
dala ng internet at ginamit niya ang dulot naman ng kakayahan ng isang Mula rito, makikita na kailangan
makabagong teknolohiyang ito sa entreprenyur na kumilala sa mga ng lakas ng loob sa entrepreneurship.
kanyang pagnenegosyo. oportunidad na nakikita sa bagong mga Matapang o malakas ang loob ng
produkto, proseso at merkado. isang entreprenyur dahil kaya niyang
Pangatlo, ang isang entreprenyur harapin ang posibilidad na hindi
ay bumubuhay sa gawaing pang- Ang entrepreneurship ay ang magtatagumpay ang kanyang negosyo.
ekonomiya. Ang paggawa ng mga pagnenegosyo gamit ang natuklasang Kahit hindi niya nasisiguro ang
produktong gaya ng sapatos ay isang bagong oportunidad. tagumpay, sige pa rin siya.
gawaing pang-ekonomiya dahil ito ay
nagbibigay ng hanap-buhay sa iba pa. Tandaan, ang entrepreneurship Bakit ito ginagawa ng isang
ay hindi katulad ng karaniwang entreprenyur? Dahil malaki naman kaysa
pagnenegosyo. Ang entrepreneurship sa karaniwan ang maaring kitain ng isang
ay ang pagnenegosyo batay sa bagong entreprenyur kapag napaunlad niya ang
ideya o hindi pa nasusubok na ideya. kanyang negosyo. Tandaan, karaniwang
Y u n i t III :
bago ang ideyang pangnegosyo (business Ang entrepreneurship ay lumilikha ekonomiya at trabahong naibibigay ng
idea) na ginagamit sa entrepreneurship. ng bagong trabaho. Ang entreprenyur ay isang entreprenyur ay nakakatulong sa
Kapag ito ay nagtagumapay, malamang nangangailangan ng mga trabahador at pagsugpo ng kahirapan sa lipunan. Ang
sa hindi ay ang entreprenyur ang empleyado kaya siya ay nakapagbibigay entrepreneurship ay maaaring gamitin
unang makakapagbigay ng produkto o ng trabaho sa mga tao. para matupad ang mga pangarap. Ang
serbisyong kanyang natuklasan. Wala entrepreneurship din ay maari mong
siyang gaanong kumpetisyon at sa kanya Ang entrepreneurship ay gamitin para makatulong sa ibang tao at
pupunta ang mga taong naglalayong nakakatulong sa paglago ng ekonomiya. sa iyong lipunan. Kaya naman mahalaga
bumili o gumamit ng produkto Ang entrepreneurship ay nagbibigay para sa mga bata na maintindihan, kahit
o serbisyong kanyang inihahatid. daan sa kalakalan at nakakatulong sa murang edad pa lang, kung ano ang
Samakatuwid, malaki ang puwedeng sa ekonomiya. Kailangan niyang entrepreneurship at kung paano maging
kitain ng isang entreprenyur. mamili ng kakailanganin niya; siya ay isang entreprenyur.
nagbabayad ng buwis; ang mga tauhan
Ang Kahalagahan ng niya ay nagbabayad din ng buwis at Kuwento ng mga
Entrepreneurship bumibili ring ng mga produkto gamit Pilipinong Entreprenyur
ang kanilang suweldo. Ilan lamang ang
Mahalaga ang entrepreneurship at mga ito sa mga paraan kung papaano Ang mga sumusunod na kuwento
dapat hangaan ang mga entreprenyur. nakakatulong magpalago ng ekonomiya ng entrepreneurship ay tungkol sa mga
Bakit? Ang mga sumusunod ay tatlo ang isang entreprenyur. sikat at prominenteng tao sa ating bansa.
sa mga magagandang naidudulot Pansinin na ang mga entreprenyur na
ng entrepreneurship (Ahmad & Ang entrepreneurship ay panlaban ito ay karaniwang bata pa nung sila ay
Hoffmann, 2008): sa kahirapan. Ang paglago ng nagsimulang mag-isip ng inenegosyo.
Silang lahat ay nakakita ng oportunidad bisikleta, siya ay naglako ng kung anu-
at sinamantala nila ito. Ngayon, anong produkto gaya ng sabon, sinulid
silang lahat ay matatagumpay na mga at mga kandila sa mga kalapit na bayan.
Pilipinong entreprenyur. Kapag naman market day o araw ng
pamamalengke, umaarkila siya ng
John Gokongwei puwesto sa palengke at duon ibinebenta
niya ang mga paninda niya. Kumikita
Si John Gokongwei ay mula sa siya ng humigit kumulang sa bente
isang mayamang pamilya sa Cebu. pesos dito. Ginagamit niya itong kapital
Labintatlong taon siya nang mamatay pambili ng mas maraming paninda.
ang kanyang ama. Naningil ang mga
pinagkakautangan ng kanyang ama at Nung siya’y labimpitong taong
kinuha sa kanila ang kanilang bahay at gulang, nagsimula na siyang bumyahe
negosyo. Dahil siya ang panganay sa papunta sa malalayong lugar para John Gokongwei
anim na magkakapatid, siya ang naging magtinda. Sumasakay siya sa maliit Founder & Chairman Emeritus,
JG Summit Holdings, Inc.
bagong padre de pamilya na kailangang na bangka at nagbibyahe mula dalawa mula sa website ng Robinsons Land Corporation, n.d.
magpakain at bumuhay sa buong hanggang tatlong linggo papuntang
pamilya. Lucena sa Quezon. Mula doon, sasakay
siya ng trak papuntang Maynila.
Nung siya ay labinlimang taong Minsan, ang bangkang sinasakyan niya dahil gomang gulong ang dala niyang
gulang, nagsimula na siyang maghanap ay lumubog. Laking pasasalamat niya at paninda noon. Ang mga gomang gulong
ng pagkakakitaan. Gamit ang kanyang ng kanyang mga kasamang manlalakbay na ito ang nakapagligtas sa buhay nila.
Y u n i t III :
Labingsiyam na taong gulang si estratehiya sa pagnenegosyo dahil dito. Pacific Air, Digital Telecommunications
John Gokongwei nang magkagiyera. Mula sa pagiging taga-angkat (importer), Phils, Inc., Robinsons Savings Bank,
Imbes na panghinaan ng loob, siya ay naging tagagawa (manufacturer) Sun Cellular at iba pa. Kasama rin dito
nakakita siya ng bagong oportunidad. ng produkto. ang Universal Robina Corporation na
Kapag giyera, ayon sa kanya, pantay- gumagawa ng pagkain gaya ng Piattos,
pantay ang lahat ng tao. Nakita niya Ipinagpatuloy niya ang kanyang V-Cut, Taquitos, Mr. Chips, Roller
ang pagkakataon niyang umasenso pagsisikap at patuloy siyang naghanap Coaster at iba pa. Nuong 2005, tinaya
sa pamamagitan ng pagnenegosyo. ng mga bagong oportunidad. Ito ang na siya ay nagkakahalaga ng 425 milyong
Pagkatapos ng giyera, matagumpay dahilan kaya handa siya nang buksan dolyar o mahigit 19 bilyong piso, dahilan
niyang naitatag ang pinakauna niyang ang ekonomiya ng bansa sa mga para ibilang siya ng Forbes sa hanay ng
kumpanya. Nag-aangkat ito ng mga namumuhunang dayuhan at pumasok “40 Pinakamayayamang Tao sa Timog-
tela, prutas, lumang dyaryo, at damit ang mga malalaking kumpanyang mula Silangang Asya” (Doebele, 2005).
mula sa Estados Unidos. sa ibang bansa. Matagumpay niyang
naipakilala ang kanyang mga produkto Manuel Villar
Ang negosyong ito ni John at nabigyan niya ang mga ito ng brand o
Gokongwei ay lumago, subalit hindi siya pangalang kilala ng bawat Pilipino. Si Manuel Villar, mas kilala sa
tumigil sa pagsisikap. Sa katunayan, muli pangalang Manny Villar, ay lumaki at
siyang nakakita ng bagong oportunidad Ngayon, si John Gokongwei ay nagkaisip sa Tondo, Maynila. Bata pa
sa pamamalakad ni Pangulong Quirino. ang may-ari at pinuno ng maunlad na lang siya ay nagtitinda na siya ng mga
Si Pangulong Quirino kasi ay nagbibigay JG Summit Holdings na siya namang isda at mga lamang dagat sa Dibisorya.
halaga sa mga lokal na negosyo. Binago nagmamay-ari ng iba’t ibang kilalang
ni John Gokongwei ang kanyang kumpanya sa Pilipinas gaya ng Cebu
Pinagsabay ni Manny Villar ang Magagamit ang mga kupon na itong
pag-aaral at pagtatrabaho. Maliban dito, pambayad kapag kumain sa restawrang
siya rin ay bumibili ng mga isda at hipon may utang sa kanya. Ang mga kupong
para ibenta sa iba. Madaling araw pa ito ay ibinenta niya sa halagang
lang ay pumupunta na siya sa palengke mas mababa kaysa sa nakasaad dito.
para makakuha ng isda at hipong Pakalipas ng isang taon, nabawi rin niya
ititinda. Ang kanyang pagsisikap ang ang halagang nalugi sa kanya.
dahilan kaya siya ay nakapagtapos ng
pag-aaral sa Unibersidad ng Pilipinas. Nagtrabaho rin si Manny sa isang
Pagkatapos nito, siya ay nagtrabaho kumpanya na nagpapautang. Hindi
sa isang malaking kumpanya bilang siya nagtagumpay dito dahil wala siyang
accountant. nakumbinseng umutang. Nagbitiw
siya sa trabaho at inutang ang halagang
Di kalaunan, siya ay nagbitiw dating iniaaalok niya sa iba. Nuong
Sen. Manny Villar
sa trabaho at nagsimula ng kanyang 1975, gamit ang nautang niyang kapital mula sa website ng Senate of the Philippines, n.d.
sariling negosyo bilang tagadeliber ng na nagkakahalaga ng sampung libong
mga hipon. Nalugi siya rito dahil sa piso, bumili siya ng dalawang gamit Ngayon, siya ay isa nang matagumpay
hindi nakabayad ang isang restawrang na trak at sinimulan niya ang negosyo na negosyante. Ayon sa Forbes, siya
kumukuha ng hipon sa kanya. Gayon niyang pagbebenta ng buhangin at ay panlima sa pinakamayayamang
man, hindi sumuko si Manny. Nag- graba. Nang lumaon ay gumagawa na tao sa Pilipinas sa taong 2007 at siya
imprenta siya ng mga kupon na may rin siya ng mga murang bahay. ay tinatayang nagkakahalaga ng 940
nakasulat na karampatang halaga. milyong dolyar (Doebele, 2007).
Y u n i t III :
Henry Sy ang kanyang tindahan ng sapatos kaya sa buong Pilipinas. Sa kanya rin ang
nadagdagan pa ang sangay nito nuong Banco de Oro. Ayon sa Forbes, si
Si Henry Sy ay tubong Tsina na 1963 (sa Makati Commercial Center) Henry Sy at ang kanyang pamilya ay
pumunta sa Pilipinas nuong siya’y at 1967 (sa Cubao). tinatayang nagmamay-ari ng mga ari-
12 taon pa lamang para samahan ang ariang nagkakahalaga ng 1.7 bilyong
amang dito na sa Pilipinas naninirahan Nuong dekada sitenta, nakita ni G. dolyar, dahilan upang siya ay hirangin
at naghahanap-buhay. Sy ang oportunidad sa pagpapalawak bilang ikalawa sa pinakamayayaman sa
ng imbentaryo. Nung 1972 nagpatayo Pilipinas (Doebele, 2007) at ikalabing-
Mahirap lang si Henry Sy noon pero siya ng isang ganap na department store anim sa pinakamayayaman sa Timog-
nagsikap siya. Pagdating ng Ikalawang sa Echague, Manila (SM Manila) at Silangang Asya (Doebele, 2005).
Digmaang Pandaigdig, nagtinda siya sa Makati (SM Makati). Naging SM
nang kung anu-ano. Karamihan ng Department Store na rin ang dating Tony Tan Caktiong
paninda niya ay sapatos na kanyang Shoemart. Sa sumunod na dekada,
binibili mula sa mga sundalong muling binago ni G. Sy ang kanyang Siya ay isa sa mga nagtatag ng Jollibee
Amerikano (ABS-CBN, 2008). istilo ng pagnenegosyo. Dinagdagan Foods Corporation, ang may-ari ng
niya ng supermarket at tindahan ng paborito at pinakamalaking kumpanya
Nang naging maaayos muli ang mga kasangkapan (appliances) ang SM ng fast food sa bansa. Nung bata pa siya,
ekonomiya ng Pilipinas at sa tulong at, nuong 1985, naitayo ang SM City sa siya ay nagtrabaho sa restawran na pag-
ng kapital na inutang niya sa bangko, Lungsod ng Quezon. aari ng kanilang pamilya. Pagkatapos
itinayo niya ang Shoemart sa Rizal niyang magtapos sa kolehiyo, siya at
Avenue sa Manila (SM Department Ngayon, isa nang malaking mall ang kanyang mga kapatid ay kumuha
Store, n.d.). Naging matagumpay ang SM na may maraming mga sangay ng prangkisa (franchise) sa “Magnolia
Ice Cream” kung saan sila ay nagbenta na nagkakahalaga ng 790 milyong ng sampung kabataang dapat hangaan
ng nasabing produkto. Ito ay napalago dolyar (Doebele, 2007). (Papalia, 2008).
nila hanggang sa nagkaroon sila ng
dalawang sangay. Kuwento ng mga Nagsimula ang lahat nang siya ay
Batang Entreprenyur 9 na taong gulang pa lamang. Gusto
Si Tony Tan Caktiong ay masasabing niyang makagawa ng produkto na
totoong entreprenyur dahil nakita niya Ang mga sumusunod na kuwento maaaring makapag-bigay saya sa mga
ang isang magandang oportunidad. naman ay magpapatunay na hindi batang kagaya niya at makakatulong sa
Napansin niyang ang mga taong hadlang ang batang edad sa pagiging mga ito na maaliw sa kanilang pag-aaral.
kumakain ng sorbetes ay madalas entreprenyur. Kapag bukas ang mata Naisip niyang maari siyang gumawa ng
na naghahanap ng ibang makakain. mo sa mga oportunidad at kapag mga palamuti sa lapis. Ganito ang itsura
Sinubukan niyang magbenta ng iba malakas ang loob mo at tiwala mo ng kanyang mga “Pencil Bugs.”
pang mga pagkain gaya ng ispageti at sa sarili, maaari mong maabot ang
tinapay. Nagtuloy-tuloy ang pag-asenso naabot ng mga sumusunod at maging Nagpatulong siya sa kanyang
ng kanyang negosyo at nuong 1978, entreprenyur na gaya nila. mga magulang sa pagbili ng mga mga
naitatag ang Jollibee Foods Corporation materyales at kagamitan sa paggawa ng
na ngayon ay mayroon nang higit sa Jason O’Neill. Siya ay isang batang kanyang Pencil Bugs. Ibinenta niya ito,
1500 na sangay sa buong bansa at Amerikano, labindalawang taong gulang at hindi nagtagal, maraming bata na ang
ibayong dagat. at may-ari ng isang matagumpay na bumibili at naghahanap nito. Maliban
kumpanya, ang Pencil Bugs™. Siya ay sa pula na unang kulay na napili niya,
Nuong 2007, siya ay pinangalanang nanalo bilang 2007 Entrepreneur of the may pito pang kulay siyang idinagdag
ika-siyam na pinakamayamang Pilipino Year at napabilang sa listahan ng Forbes gaya ng dilaw, asul at berde. Hanggang
Y u n i t III :
ngayon, siya pa rin ang gumagawa at Plano pa niyang gumawa ng libro siya ay isinama ng kanyang mga
nagpipinta ng mga Pencil Bugs. tungkol sa bawat isa sa walong Pencil magulang sa pagbisita sa kaibigan ng
Bugs, gumawa ng komiks tungkol sa kanilang pamilya, at sila ay dinala nito
Ngayon, hindi na lang panglapis bawat isa, gumawa ng Pencil Bugs na sa pag-aari nitong yate. Nakita niya
ang Pencil Bugs. May mga Pencil Bugs laro sa bidyo (video game), Pencil Bugs ang mga napkin (table napkin) sa yate
na siyang pantanda ng lugar sa libro na board game, at maging Pencil Bugs na maganda ang disenyo. Napag-isip
(bookmarks) at mayroon na rin siyang na mga laruan (O’Neill, n.d.). isip niyang gusto niyang gumawa at
mga Pencil Bugs na mga kamiseta. magbenta ng mga ganon.
Ang payo ni Jason sa mga batang
Pencil Bugs kagaya niya: “Wala sa aming nag-isip Pag-uwi niya mula sa bakasyon,
mula sa website ng Pencil Bugs
na ang simpleng ideya ko ay magiging nagpatulong siya sa kanyang mga
isang totoong negosyo, pero walang magulang na bumili ng mga kagamitang
‘masyadong maaga pa’ pagdating sa gagamitin sa kanyang negosyo. Itinatag
pagiging isang entreprenyur. Kapag may niya rin ang kanyang sariling website
ideya ka, subukan mo. Baka mabigla ka na “Nautical Napkins” at mula rito,
sa kaya mong gawin.” siya ay nagbebenta ng mga napkin na
gawa niya. Ang gusto niya, makapag-
Jake Lunn ipon siya ng pera para makabili ng sarili
niyang yate sa hinaharap.
Siya ay 10 taong gulang na bata
mula sa Inglatera. Mahilig siya sa
isports, lalo na sa paglalayag. Minsan,
Anshul Samar sundalo na binubuo ng mga elemento at pera niya sa pagtuklas ng internet at
at mga compound. Ang layunin ng paglinang ng bagong mga kaalaman na
Siya ang tagapagtatag at pinuno naglalaro ay matalo ang mga kalaban sa angkop dito. Napapagalitan na nga siya
(Chief Executive Officer o CEO) ng pamamagitan ng pag-ubos ng bilang ng ng mga magulang niya dahil parati na
isang kumpanya, ang Alchemist Empire electron ng kalaban. lang siyang nagko-kompyuter.
na nakabase sa California. Siya ay 14 na
taong gulang lamang. Nabibili na ngayon ang Elementeo Nang siya’y 14 taong gulang, itinatag
sa Estados Unidos at sa Canada. Bago niya sa Estados Unidos ang kanyang
Noong siya ay 12 taong gulang, ito pormal na inilunsad at inilabas sa sariling kumpanya. Bawal kasing
nahilig siya sa chemistry. Napag-isip-isip merkado, mayroon na kaagad siyang magtayo ng kumpanya sa India ang mga
niya na maganda yatang gawing masaya mahigit sa 1500 na order. taong wala pang 18 taong gulang.
at exciting ang pag-aaral ng paksang
ito. Kaya naman naisip niyang gumawa Suhas Gopinath Sa ngayon, si Suhas ay 22 taong
ng board game na gaya ng Monopoly, gulang na. Ang kumpanya niya ay
Snake and Ladder at Scrabble. Ang Siya ang tagapagtatag at CEO nagbibigay ng trabaho sa 400 empleyado
gusto niya’y larong hindi lamang rin ng sarili niyang kumpanya, ang (Kasim, 2007). Ang kanyang kumpanya
magdudulot ng saya kundi magtuturo Globals, Inc. Labindalawang taon ay nagbibigay ng iba’t ibang serbisyo
rin sa mga bata ng mga bagay tungkol siya nang magsimulang gumawa ng na kagaya ng pagdidisenyo at paggawa
sa kemistri kagaya ng mga elemento negosyo sa internet. Nagtatag siya ng ng mga website, paggawa ng mga
at mga compound. Dito na isinilang sarili niyang websayt na kanya ring programang pangkompyuter (computer
ang Elementeo, isang board game kung inabandona nang ito ay maagaw ng software) para sa mga negosyo at iba’t
saan ang mga naglalaro ay may mga ibang tao. Inubos niya ang panahon ibang mga organisasyon.
Y u n i t III :
Ang mga Katangian ng kahit hindi tiyak ang kalalabasan. Ang isang entreprenyur ay gusto
isang Entreprenyur Kung ganon, ang isang entreprenyur dapat ang ginagawa niya. Gagawin niya
ay kailangang bisyonaryo (visionary). ang lahat para magtagumpay, tulad ni
Base sa mga kuwentong nabasa, Ito ang kaso ni Jake Lunn na gustong Suhas na kinalimutan halos ang lahat
ano ang mga katangian ng isang makabili ng yate sa hinaharap kaya ng mga bagay na karaniwang ginagawa
entreprenyur? Kagaya ng nabanggit sa nagsisimula na, ngayon pa lang, na ng mg batang gaya niya at ibinuhos
itaas, ang entreprenyur ay mas malakas gumawa at tumuklas ng paraan para ang lahat ng atensyon at panahon sa
ang loob sa karaniwang tao. Kahit makamit niya ang gusto niya. pagnenegosyo.
mataas ang posibilidad na hindi siya
magtatagumpay, itataya pa rin niya Ang isang entreprenyur ay isang taong Maliban dito, madalas na ang
ang kanyang pera, oras at pagod para marunong kumilala at magsamantala entreprenyur ay may matinding
sa kanyang pangarap. Magandang ng oportunidad na nakita niya. Siya ay pagnanasang magkanegosyo. Tulad
halimbawa rito si Jason O’Neill na nagsisimula ng isang negosyo o paraan halimbawa ni Sen. Manny Villar
gumawa ng kanyang mga Pencil Bugs ng pagnenegosyo na kalimitan ay bago na hindi nakuntento sa pagiging
kahit hindi niya alam kung ito ay at iba sa nakasanayan na. Halimbawa empleyado. Nagbitiw siya sa siguradong
mabibili at magugustuhan ng mga tao. ay si Tony Tan Caktiong ng Jollibee. trabaho para masunod ang kanyang
Siya ay nagbebenta ng sorbetes mula kagustuhang magnegosyo.
Ang pangarap naman o nais makamit sa Magnolia. Pero nakita niya ang
na resulta (vision) ang nagbibigay oportunidad na magbenta ng iba pang Maliban sa mga nabanggit na, ang
ng motibasyon sa entreprenyur na produkto maliban sa sorbetes at kinuha mga sumusunod ay sinasabi ring mga
ipagpatuloy ang kanyang ginagawa niya ito. Sa huli, ito ang nagbigay sa kanya katangian ng isang entreprenyur:
ng tagumpay sa industriya ng pagkain.
• May matinding pagnanasang Sa entrepreneurship, sariling Produkto. Ang negosyo ay maaaring
magtagumpay at makapagtayo ng dedikasyon mo lang ang kalaban mo. magpokus sa isa o higit sa isang
negosyo Ikaw ba ay nakaranas na ng mga gawaing produkto. Ang produkto ay maaaring
kaugnay ng pagnenegosyo? Ikaw ba ay gawin at ibenta (hal. Pencil Bugs).
• Matibay, praktikal at may
nasiyahan o nahirapan sa ginawa mo? Maari rin namang bumili ng produkto
pagnanasang umunlad at maging
Ang iyong mga sariling karanasan ay para ibenta (hal. Sen. Manny Villar sa
malayang gawin ang gusto niya;
makakatulong sa iyong magdesisyon negosyong hipon).
walang kagustuhang maging
kung ang entrepreneurship o ang
empleyado at tagasunod
pagiging isang entreprenyur ay para sa Sa unang klase ng pagnenegosyo
• Pabago-bago ng isip at modo iyo. ang lahat ng kagamitan at ang
(mercurial) entrepreneur gagawa ng produktong
Uri ng Pagnenegosyo ibebenta. Halimbawa, sa pagnenegosyo
• May positibong pananaw na
ng yema, maaaring ikaw ang gumawa o
ipinapakita sa paggawa ng mga
May dalawang uri ng pagnenegosyo magluto nito. Pagkatapos mong ibalot
desisyon
ang maaaring pasukin. Maaaring ito, ibebenta mo ang yema sa iyong
gumawa at magbenta ng produkto, mga kaklase o sa mga taong kakain na
Mula sa mga katangiang nabanggit,
magbigay ng serbisyo kapalit ng bayad, nito. Ang tawag sa mga taong bumibili
makikita natin na hindi lahat ng tao ay
o di naman kaya’y gumawa/magbenta ng at kumukunsumo ng produkto ay mga
naaangkop sa entrepreneurship. Kaya
produkto at magbigay ng serbisyo. Kung konsumer o end consumers.
naman bago tayo magsimula ng sarili nating
papansinin, ang mga karanasan ng mga
negosyo, kailangan nating alamin kung tayo
tao sa pagnenegosyo ay nabibilang sa isa Maaari rin namang ibenta mo ang
ay nababagay sa ganitong gawain o hindi.
sa dalawang ito: Produkto at Serbisyo. produkto mo hindi sa mga kakain
Y u n i t III :
nito kung hindi sa tindahan sa tapat Serbisyo

ng eskuwelahan ninyo. Sa ganitong
sitwasyon, ikaw ay gumawa at nagbenta Ang negosyo ay maaari ring
ng produkto. Subalit sa pagkakataong nakapokus sa pagbibigay ng serbisyo sa
ito, ang pinagbentahan mo ay hindi ibang tao kapalit ng bayad sa serbisyong
end consumer kundi tindero rin. ibinigay. Sa ganitong sitwasyon, ikaw
Ang tinderong ito ay tinatawag na ay tagapagbigay ng serbisyo (service
middleman. Ang middleman ang provider) at ang nagbabayad naman
magbebenta ng produkto mo sa end para sa serbisyo mo ay ang kliyente
consumers o sa iba pang middleman. (client) mo.
Maari ka ring magbenta lang ng Tagagawa at End Consumers

produkto. Sa ganitong sistema, hindi Tagabenta (konsumer)
ka gumagawa ng produkto. Sa halip, (Ikaw)
ikaw ay tumatayong middleman na
nagbebenta sa mga end consumers o Halimbawa, maaari kang maging mo. Sa iyo magbabayad ang mga
sa mga middleman. Ang produkto ay tagalinis ng mga bakuran sa inyong kliyente at papasuwelduhan mo naman
binibili mo sa tagagawa nito o di naman kapitbahayan. Magtatalaga ka lang ng ang mga batang naglilinis para sa iyo;
kaya ay sa middleman ding kagaya mo. presyo para sa serbisyo mo. Sa kalaunan, ang mga batang ito ay maaari mong
maari kang magbayad ng ibang batang tawaging empleyado mo.
maglilinis ng bakuran ng mga kliyente

Maaari rin namang pagsamahin
mo ang dalawang uri ng pagnenegosyo.
Puwede ka halimbawang magbigay ng
serbisyo na paglilinis ng mga bakuran,
at puwede ka ring magbenta ng mga
kagamitang panlinis ng bakuran, mga
punla para sa halamanan, at kung anu-
ano pang may kaugnayan sa serbisyong
ibinibigay mo. Sa kabilang banda,
puwede ka ring gumawa at magbenta
ng yema. Bilang ekstra, puwede mong
alukin ang mga mamimili mo na
ipabalot sa iyo ng maganda ang produkto
para maging angkop itong pangregalo
(gift wrapping services). Sa ganitong Mga Kailangang Isaalang-Alang Layunin. Kailangan mong
paraan, kumikita ka hindi lamang mula sa Pagnenegosyo magkaroon ng layunin at pangarap.
sa produkto kundi maging sa serbisyo Kung wala ka nito, mahihirapan
na rin. Ang mga sumusunod ay ang mga kang lampasan ang mga pagsubok na
bagay na kailangang isa-alang alang pagdadaanan mo. Bakit mo nga naman
sa pagnegosyo: papagurin ang sarili mo kung wala ka
namang nais makamtan?
Y u n i t III :
Sariling Kakayahan, Katangian at

Interes. Bago ka magsimula ng iyong
sariling negosyo, alamin mo muna kung
ano ang mga sarili mong kakayahan
(saan ka magaling) at mga sarili mong
katangian. Ano naman ang mga bagay
na nais mong gawin; ano ang mga
interes mo? Kailangang makilala mo
muna ng lubusan ang sarili mo bago ka
magsimulang magnegosyo. Tandaan
na sa entrepreneurship, sarili natin ang
magpapaunlad o dadaig sa atin.

Suporta ng pamilya. Mahirap Ideyang Pangnegosyo mo, sige. Pero kung hindi, huwag
magnegosyo na walang suportang munang pilitin. Kapag ipinilit mo
nakukuha sa paligid mo. Hindi ito Ang ideyang pangnegosyo (business ang hindi pa kaya, malamang ay hindi
imposible, pero mas mahihirapan ka idea) ay ang simula ng lahat. Ito ang ka magtatagumpay. Pag nangyari ito,
kapag hindi mo makuha ang suporta ng sagot sa tanong na “Anong negosyo ang maaaring mabawasan ang tiwala mo
pamilya mo, lalo na’t bata ka pa. itatayo ko?” Sa kaso ni Jason O’Neill, sa sarili o mawala ang interes mo sa
ang ideyang pangnegosyo ay ang entrepreneurship. Hinay- hinay lang,
Oportunidad. Kailangan, marunong paggawa at pagbebenta ng mga palamuti kumbaga; darating ka rin sa malalaking
kang kumilatis at gumamit ng mga para sa lapis. Si Anshul naman ay ideya pag mas malaki ka na at pag mas
oportunidad na nabibigay sa iyo. Ang nagkaroon ng negosyo batay sa ideyang kaya mo na.
tagumpay mo sa pagiging entrprenyur ay gawing masayang laro ang pag-aaral ng
nakasalalay sa kakayahan mong kilalanin kemistri. Madalas, mas maganda ang isang
at samatalahin ang mga oportunidad ideyang pangnegosyo kapag bago
sa paligid. Ang kailangan mo ngayong Ano ang katangian ng isang ito. Halimbawa, sobrang dami na ng
isa-alang-alang ay kung mayroon bang magandang ideyang pangnegosyo? Una nagbebenta ng pulburon sa eskuwelahan
oportunidad (hal. pangangailangan ng sa lahat, maganda ang isang ideyang ninyo; dadagdag ka pa ba? Pag mas
taong puwede mong lunasan; pagkukulang pangnegosyo kung ito ay kayang gawin bago ang ideya mo, mas mataas ang
na puwede mong punuan) na maaaring at isakatuparan. tsansa mong magtagumpay kasi wala
maging panimula ng iyong negosyo. Sa kang masyadong kakumpetensiya
madaling salita, ang oportunidad na Halimbawa ay gusto mong magtayo at masosolo mo ang mga kostumer
makikita mo sa paligid ang magbibigay sa ng kondominyum. Sa tingin mo ba ay mo. Gayunpaman, tandaan din na
iyo ng magandang ideyang pangnegosyo. kaya mo na itong gawin? Kung kaya maaaring hindi talaga bago ang ideya.
Y u n i t III :
Ang importante ay makapagbigay ka magpapaginhawa sa buhay ng mga taong magaling ka kasing magdrowing. Ang
ng bago sa dati nang ginagawa ng mga pagbebentahan o pagsisilbihan mo. reaksyon ng mga kaklase mo sa mga
negosyong babanggain mo. Halimbawa, gawa mo ay indikasyon ng oprtunidad
kung magbebenta ka ng pulburon at Paano naman iisipin ang isang para sa iyo. Maari kang magbenta
ang ibang mga kakumpetensiya mo ay magandang ideyang pangnegosyo? ng mga kuwadernong ginawan mo
lahat nagbebenta ng tingi, puwede kang Pag-aralan mo ang iyong komunidad ng magagandang disenyo. Maari ka
magbenta ng mga espesyal na pulburon at baka may makita kang oportunidad. rin namang magbigay ng serbisyo.
na nasa magandang kahon. Ibenta mo Halimbawa, marami sa mga kapitbahay Magbabayad sa iyo ang kaklase mong
sila hindi para pagkain ng bibili kung mo ay abala sa trabaho. Madalas, gustong magpadisenyo ng kanyang
hindi para ipanregalo nila. naririnig mo silang nagrereklamong kuwaderno.
wala na silang oras maglinis ng kanilang
Isa pang katangian ng isang bakuran. Ito ay isang oportunidad na Pansinin na kapag naghahanap ka ng
magandang ideyang pangnegosyo ay magagamit ng isang batang entreprenyur ideyang pangnegosyo, kailangan mong
magugustuhan ng mga konsumer na gaya mo. Puwede kang mag-alok magdesisyon kung produkto o serbisyo
na nasa isip mo. Halimbawa, kung ng serbisyo mo bilang tagalinis ng mga ang magiging negosyo mo. Sa naunang
gusto mong magsimula ng negosyong bakuran ng mga kapitbahay mo. halimbawa, maari kang magbenta
tagalinis ng bakuran, ito ba ay bebenta sa mga kaklase mo ng kuwadernong
at magugustuhan ng mga kapitbahay Isa pa, halimbawa naman ay may mga disenyo na (produkto), pero
mo o ng mga tao sa kabilang barangay pumasok ka sa iskul at namangha ang puwede ka rin namang magdisenyo ng
o bayan? Ang ideyang pangnegosyo mga kaklase mo sa mga kuwaderno mo. kuwaderno nila ayon sa gusto nilang
mo ay maganda kapag ito ay sumasagot Magaganda at makukulay ito kasi ikaw disenyo (serbisyo).
sa pangangailangan o pagkukulang o mismo ang gumawa ng mga disenyo;
Kapag naghahanap ka ng ideyang 1. Pag-aralan ang produkto o serbisyo. ibinibigay ng makakakumpetensiya
pangnegosyo, kailangan mo ring mo? Sabi nga nila, bago ka sumabak
magpokus sa mga hilig mo. Halimbawa, Parte ng paghahanda ang pag- sa giyera, alamin mo muna ang galing
kung mahilig kang manahi, maari kang aaral ng produkto o serbisyong nais ng kalaban nang sa gayon, hindi ka
gumawa at magbenta ng mga lalagyan mong gawing negosyo. Kailangan naman mabibigla at matatalo agad.
ng cell phone, maliliit na pitaka, o di mong alamin kung ang produkto mo Magbibigay sa iyo ng kakayahang
naman kaya ay damit ng mga manyika. ba ay mabibili? Kung pagkain ba ito, lumaban ang pag-aaral sa produkto o
Kung ikaw naman ay mahilig magluto, masarap ba ito? Kung pagdo-drowing serbisyo ng kakumpitensya mo.
mas maigi kung kaugnay nito ang naman ang serbisyo mo – magaling ka
gagawin mong negosyo. ba? Kailangang maging tapat sa sarili. 3. Ilista at pag-aralan ang mga
Mas mabuti nang ngayon pa lang ay kakailanganin.
mapalitan mo ang ideya mo, habang
Ang Paghahanda sa hindi mo pa ito pinagkakagastusan at Para maging handa, alamin mo
Pagnenegosyo pinagkakaabalahan. ang lahat ng puwede mong malaman
tungkol sa paggawa ng produkto mo o
Pagkatapos mong mag-isip ng isang 2. Pag-aralan ang kumpetisyon. pagbibigay ng serbisyo mo, lalo na ang mga
magandang ideyang pangnegosyo, kakailanganin mo. Magtanung-tanong na
kailangan mo nang maghanda para Dapat mo ring pag-aralan rin kung saan mo mabibili o mahahanap
sa aktwal na pagnenegosyo. Ang ang mga produkto o serbisyo na ang mga kailangan mo at, kung kailangang
mga sumusunod ang mga hakbang sa makakakumpetensiya mo. Mas maganda bilhin, kung magkano ang mga ito. Dito
paghahanda sa pagnenegosyo. ba ang produkto ng magiging kalaban mo mo malalaman kung magkano ang perang
sa negosyo? Mas okey ba ang serbisyong kakailanganin mo sa pagnenegosyo.
Y u n i t III :
4. Maghanap ng kapital. kapatid o kaibigan mo; pero puwede mo din pag binibili mo. Ang mga ito
rin namang pag-ipunan ito. Sa dalawa, ay nagpapatunay na mahalaga ang
Maaaring ang kapital mo ay mas maganda kung sarili mong ipon ang pagpapakete ng produkto. Sa katunayan,
puyat at pagod lamang; ito ay higit gagamitin mo. Gayunman, wala naman isang buong industriya ang umiikot
na totoo sa pagbibigay ng serbisyo. masama sa pag-utang. Siguraduhin lang sa pagpapakete ng produkto. Kasama
Pero karaniwan, kailangan ng pera sa na magbabayad ka ng tama at sa napag- rito ang gumagawa ng mga kahon, mga
pagsisimula ng negosyo. Halimbawa, usapang panahon. plastik, mga bote, mga papel, at kung
kung ikaw ay magbebenta ng mga anu-ano pang ginagamit na pambalot o
lalagyan ng cell phone, kailangan Ngayong handa ka nang pampakete ng mga produkto pati na rin
mong bumili ng mga sinulid, karayom magnegosyo, pag-aralan naman natin ang nagbabalot at nagpapakete mismo
pati na ng makinang de kamay kung ang pagpa-pakete ng produkto (product ng mga produkto. Bakit mahalaga ang
gusto mong mas mabilis ang trabaho. packaging) na isa sa mga bagay na pagpapakete ng produkto?
Kahit tagalinis ng bakuran ang negosyo makakaapekto sa pagtanggap ng
mo, kailangan mo pa rin ng mga gamit mamimili sa produkto mo. Maraming papel na maaaring
na gagamitin sa paglilinis mo. Kahit gampanan ang pagpapakete ng
hiniram mo lang ang mga ito sa bahay Pagpapakete ng Produkto produkto. Ang ilan sa mga ito ay ang
ninyo, kapital pa rin silang matatawag mga sumusunod:
at sila ay may karampatang halaga. Kapag bumili ka ng laruan, hindi
ba’t nakalagay ito sa sarili niyang 1. Proteksyon. Ang pakete ay
Dalawa ang paraan para magkapera lalagyan? Ang bagong sapatos naman, nagsisilbing proteksyon sa produkto
ka na magagamit mo sa negosyo: may sariling kahong paglalagyan. mula sa pabago-bagong temperatura,
puwede kang manghiram sa magulang, Ang biskwit o kendi, nakaplastik sa pagkalamog, sa pagkayupi, at iba pa.
Halimbawa, ang cell phone, pag binili
mo ay nakalagay sa kahon para hindi 4. Pampaganda at pang-akit ng 7. Pagkontrol ng dami. May mga
ito mayupi at masira. Ang pakete rin mamimili. Ang pakete rin ay ginagamit produkto na nakapakete para madaling
ang nagsisilbing hadlang sa mga bagay para mas magandang tingnan ang malaman ng gagamit kung gaano kadami
na maaring makasira sa produkto gaya produktong ibinebenta. Halimbawa ang dapat gamitin sa isang paggamit ng
ng tubig, hangin at dumi. Halimbawa, ay ang makukulay na pakete ng mga produkto. Halimbawa ay ang kape na
ang kendi ay nakapakete para hindi ito laruang pambata. may maliliit na pakete sa loob ng isang
mahaluan ng dumi o di mapasok ng malaking plastik.
tubig na maaring tumunaw dito. 5. Seguridad. Ang pakete rin
ang nagbibigay ng kasiguruhan na May iba’t ibang uri ng pakete ayon
2. Paghihiwalay. Ang pakete rin makakarating ang produkto na buo pa sa lebel. Una ay ang pangunahing
ang naghihiwalay sa mga bagay bagay. o hindi kontaminado sa gagamit nito. pakete (primary packaging) na
Halimbawa sa pansit kanton, nakahiwalay Halimbawa ay ang isang kilalang palaman. direktang bumabalot sa produkto. Sa
ang sarsa sa mga tuyong sangkap. Ang bote nito ay nakadiin bilang tanda na kendi, ito yung indibidwal na pakete na
hindi pa binubuksan ang produkto. may lamang isang kendi lamang. Ang
3. Pagpapakita ng gamit. ikalawang lebel ng pakete (secondary
Ang pakete rin ang nagbibigay ng 6. Kaginhawahan ng mamimili. packaging) naman ay ang bumabalot
inpormasyon sa maghahatid ng produkto Ang pakete ng produkto ay maaari sa pangunahing pakete. Sa ating
sa destinasyon nito at magtuturo kung ring gawin o idisenyo na iniisip halimbawa, ito yung malaking pakete
paano maiingatan ang produkto. Ito ang kaginhawahan ng mamimili. na bumabalot sa mga inidbidwal na
rin ang nagbibigay ng impormasyon Halimbawa, ang mantika ay nakalagay pakete ng kendi. Halimbawa, may
sa makakakuha ng pakete kung paano sa lata o sa bote para madaling itago lamang 24 na indibidwal na pakete ang
gagamitin ang produkto. pagkatapos gamitin. isang malaking plastik ng kendi. Ang
Y u n i t III :
ikatlong lebel naman ng pakete (tertiary lata, bote, at styrofoam. Mas marami pa tindahan sa inyo. Ito ay magbibigay
packaging) ay ang pakete na bumabalot dito ang mga materyales na puwedeng sa inyo ng ideya kung paano mo dapat
sa ikalawang lebel. Halimbawa, yung gamiting pambalot o pampakete ng ipakete ang produkto mo.
kahon kung saan nakalagay ang 60 produkto. Maari halimbawang gamitin
malaking plastik ng kendi. Maari pang ang sinamay bilang panlabas na pakete 2. Ang materyal na gagamitin sa
magkaroon ng mas maraming lebel ng para mas mapaganda ang itsura ng pagpapakete ng produkto. Marami
pagpapakete ng proodukto maliban sa produktong ibinebenta. kang pagpipiliang materyal. Dapat,
tatlong ito. piliin mo ang materyal na magbibigay
Kung ikaw ay handa nang magbenta ng proteksyon sa produkto mo at
May iba’t ibang uri rin ng pakete ng produkto mo, sundin mo ang magbibigay dito ng magandang itsura.
ayon sa gamit. May mga pakete na para mga sumusunod na payo tungkol sa
sa paghahatid (transport packaging) at pagpapakete ng produkto. Ang mga ito 3. Bilang ng lebel ng pagpapakete.
pamamahagi (delivery o distribution) ng ang mga dapat mong isaalang-alang sa Kailangan mo ring pagdesisyunan kung
produkto. Mayroon din namang pakete pagpapakete ng produkto. ilang lebel ng pakete ang gagamitin
para sa malakihang pagbili (wholesale mo. Halimbawa, ikaw ay nagbebenta
package) at mayroon ding mga pakete ng yema: isa o dalawang lebel ba ng
para sa indibidwal na pagkonsumo 1. Karaniwang pagpapakete ng pakete ang gagamitin mo? Pag isa,
(retail package). kaparehong produkto. Tingnan mo maaari mong patuyuin ang bawat yema
ang mga produktong kapareho ng sa at pagsama-samahin sa isang kahon o
Maaari ring pag-ibahin ang mga iyo. Kung nagbebenta ka ng pulburon, lata. Pag dalawa, ibabalot mo muna
pakete ayon sa materyal kung saan gawa pag-aralan mo ang pagkakapakete ng ang yema sa sariling lalagyan bago
ito. Mayroong gawa sa papel, plastik, mg pulburon na ibinebenta sa mga mo sila ilagay sa kahon o lata. Kapag
pagkain ang produkto mo, karaniwan Ang dilaw naman ay kaakit-akit din at Basta isipin na mas maganda kung tama
ang dalawa pataas na lebel. nagbibigay ng saya; bagay ito sa mga lang ang laki ng pagkakapakete. Pag
produktong pambata. masyadong malaki, baka hindi na bilhin
4. Uri ng Produkto. Ano dahil masyado nang madami ang laman
ang produkto mo? Kung pagkain, 2. Disenyo. Kailangan mo ring nito para sa bibili. Pag masyadong
kailangang balot na balot ang produkto pag-isipan ang disenyo ng pakete mo. maliit naman, baka hindi ito mapansin.
para hindi mapasukan ng dumi at tubig Maglalagay ka ba ng larawan lang, Mas maganda ring kakaiba ang hugis ng
ang iyong produkto na magiging dahilan pangalan lang, o larawan at pangalan pakete para mapansin agad; halimbawa,
ng maaagang pagkasira nito. ng produkto. Pinakamabisa ang kahon ng tsokolateng hugis puso kapag
pinagsamang larawan at pangalan ng Araw ng mga Puso.
Ang pakete ng produkto ay nagsisilbi produkto. Piliin ng mabuti ang larawan
ring pang-akit ng mamimili. Dahil na isasama sa pakete – dapat ito ay Pagpepresyo ng Produkto
dito, kailangan mong pagandahin ang naaayon din naman sa produkto mo.
pakete ng produkto mo. Ito ang ilan Ang pangalan naman ay dapat malinaw Maliban sa pakete, may isa pang
sa mga katangian na dapat tingnan sa at madaling basahin. Tapos, kailangan bagay na malaki ang epekto sa tsansa
pagpapaganda ng pakete: mong pag-isipan kung lalagyan mo ang mong makabenta o hindi. Ito ay ang
pakete ng mga palamuti gaya ng ribbon. presyo. Ang presyo ay tumutukoy sa
1. Kulay. Ang kulay ng pakete ay halaga ng perang katumbas ng produkto
mabisang pang-akit sa mata ng mamimili. 3. Hugis at laki. Nakakadagdag mo sa pamilihan. Ibig sabihin, ito ang
Pula ang kulay na lumulutang talaga. at nakakabawas din sa ganda ng pakete ibibigay sa iyo ng mamimili kapalit ang
Bagay itong pambalot ng pagkain, ang laki at hugis nito, pero ito ay mas produkto o serbisyo mo.
lalo na ng tsokolate at mga matatamis. nakadepende sa hugis at laki ng produkto.
Y u n i t III :
Ang isang entreprenyur ay hindi Mahalagang paalala: Ang gastos paggawa ng produkto o sa pagbibigay
lang basta basta nagpe-presyo ng sa gas (sa pagluluto), ang mga gamit ng serbisyo. Maaari mong gawing
kanyang produkto. Kapag ginawa sa kusina (kawali, syanse, at iba pa) ay batayan sa pagpepresyo ng oras mo
mo ito, tiyak na malulugi ka o di kaya huwag mong isasama rito kahit napilitan ang pinakamababang arawang sahod
naman ay hindi mabibili ang iniaalok kang bumili ng mga ito. Ang mga (minmum wage). Halimbawa ay
mo. Kailangang tama, sapat at patas bagay na ito ay mga pangmatagalang P320 ang pinakamababang sahod sa
ang presyo ng produkto o serbisyo mo. puhunan na kailangang bawiin sa kita. otso oras nang trabaho sa isang araw.
Kapag isinama mo ito sa kalkulasyon ng Kung ganon, maaring ang isang oras
Ang mga sumusunod ay ang mga presyo, malamang sa hindi ay magiging ng trabaho ay may halagang P320/8
bumubuo ng presyo ng isang produkto masyadong mahal ang produkto mo. o 40. I-multiply mo ito sa bilang ng
o serbisyo (“Module 4,” n.d.): oras na gugugulin mo sa paggawa ng
Kung serbisyo naman ang negosyo produkto o pagbibigay ng serbisyo.
• Gastos sa gamit, materyales o mo, ang gamit at materyal na mga Depende sa hirap ng ginagawa mo o sa
sangkap: Ito ang kabuuan ng mga nauubos lang din ang puwede mong hirap ng serbisyo mo ang orasang bayad
nagastos sa mga materyales o sangkap. bilangin at isama sa gastos ng gamit at sa trabaho mo.
Halimbawa, kung gagawa ka ng materyales. Kung sa kliyente na ang mga
yema, ito ay ang mga nagastos mo sa gamit, wala kang bibilanging ganito. • Kita o dagdag. Ito ay ang tutoong
pagbili ng gatas na kondensada, mani kita mo sa pagnenegosyo. Para makuha
at mantikilya. Isama mo na rin dito • Halaga ng trabaho mo. ang idadagdag mo, pag-aralan ang
ang gastos mo sa pagpapakete gaya ng Kailangan mong bigyan ng presyo o presyo ng mga kakumpitensya mo.
cellophane, tali o ribbon. katumbas na halaga ang bawat oras mo
sa pagtatrabaho. Ito ang bayad mo sa
Ang pinakapresyo ng produkto
mo ay ang presyo ng bawat yunit ng
produkto. Ito ang tinatawag na presyo
Halimbawa 1: Pagpepresyo ng yema (produkto)
ng tingi (retail price). Ito ay nakukuha
sa pamamagitan ng paghahati ng
Gastos sa materyales at ingridyent:
kabuuang gastos at dagdag/kita sa bilang
Gatas na kondensada: P 34.00
ng produktong nagawa mo.
Mani: 4.00
Mantikilya: 2.00
Sa serbisyo naman, ang pinakapresyo
Pambalot na plastik 10.00
ay ang presyo ng bawat oras na serbisyong
ibibigay mo o di naman kaya ay presyo
Total na gastos sa materyales: P 50.00
ng buong trabahong ipinagagawa sa’yo.
Ito ay nakokompyut sa pamamagitan
Halaga ng trabaho mo:
ng pagsusuma ng gastos sa mga gamit,
Pinakamababang arawang sahod : P 320.00
halaga ng oras pati na ng dagdag/kita.
Hatiin sa 8 oras: ÷ 8 oras
Halaga ng bawat oras: P 40.00 / oras
Para maipakita kung papaano
I-multiply sa bilang ng oras na nagtrabaho: x 1 oras
magkompyut ng presyo, naririto ang

dalawang halimbawa:
Total na presyo ng trabaho: P 40.00
Y u n i t III :
Dagdag o kita:
Total na gastos sa materyales P 50.00
Total na presyo ng trabaho: 40.00
P 90.00
Dagdag na porsyento: 30 %
Total na idadagdag: P 27.00
Presyong tingi:
Total na gastos sa materyales: P 50.00 *Kung mapapansin mo, ang
Total na presyo ng trabaho: 40.00 P1.46 ay ginawang P1.50 bawat
Total na idadagdag: 27.00 isang yema. Puwede ring gawing
P2.00 kung gusto. Mas maganda
Kabuuan: P 117.00 ang presyong tapat sa kung ano
Bilang ng pirasong nagawa: ÷ 80 ang perang madalas ginagamit
ng mamimili. Walang taong
Bawat piraso: P 1.46 karaniwang gumagamit ng 5 at
1 sentimo. Mas maganda ring
Presyong tingi: P 1.50 tingnan ang eksaktong presyo.

Halimbawa 2: Pagpepresyo ng paglilinis (serbisyo)
Gastos sa materyales:
Floor wax: P 10.00
Basahan: 2.00
Halaga ng trabaho mo:

Pinakamababang arawang sahod : P 320.00
Hatiin sa 8 oras: ÷ 8 oras
Halaga ng bawat oras: P 40.00 / oras
I-multiply sa bilang ng oras na nagtrabaho: x 1 oras
Total na presyo ng trabaho: P 40.00
Dagdag o kita:
Total na gastos sa materyales P 12.00
P 52.00
Dagdag na porsyento: 50 %
Total na idadagdag: P 26.00
Y u n i t III :
Presyo ng serbisyo:
Total na idadagdag: 26.00
Kabuuan: P 78.00
Presyo ng serbisyo (1 oras ito) P 80.00
*Pansinin ginawang P80 ang P78 para mas magandang pakinggan.

Maari rin namang ibaba ng P75 kung tumawad ang kapitbahay mo.

Mga Dapat Isaalang-Alang mula sa produktong kakumpetensiya yung nangyari nung itinaas mo ng
sa Pagpepresyo mo ang presyo ng produkto mo. Kapag limang piso? Huwag lang kakalimutan
masyadong mababa, baka isipin ng mga na isaalang-alang ang na-compute na na
Ang mga nabanggit ay halimbawa bibili na hindi maganda ang produkto presyo kagaya ng ginawa sa taas; kung
lamang kung paano mag-compute ng mo o di kaya’y hindi de-kalidad ito. hindi, baka malugi ka lang.
presyo. Ang kinalabasang presyo ay Ang itatanong nila sa sarili nila: “Kung
dapat pa ring kilatisin para malaman maganda ang produktong ito, bakit Tandaan, kapag hindi ka sigurado
kung ito ay angkop na presyo para sa masyadong mura?” sa tamang presyo, mas mabuti nang
produkto o serbisyo mo. Alam mo na magsimula sa mataas na presyo. Mas
ito ay sapat na presyo, pero kailangan Subalit, hindi rin naman magandang madaling magbaba ng presyo at
mong isa-alang alang ang presyo ng masyadong mahal ang produkto na magbigay ng diskuwento kaysa magtaas
kakumpitensya mo. hindi na kakayanin ng mga mamimili. ng presyo.
Kailangan mong kilalanin ang mga
Ang presyo ay nagagamit sa mamimili mo at alamin kung magkano Ngayon, alam mo na ang
pagbibigay ng maganda o pangit na ang kaya at gusto nilang gastusin sa pagpapakete ng produkto at maging
imahe sa produkto mo. Hindi ba’t ayon produktong gaya ng ibinebenta mo. ang tamang pagpepresyo ng produkto o
sa araling konsyumerismo, iniisip ng mga serbisyo. Malaki ang maitutulong nito
tao na mas maganda ang produkto kapag Kung gusto mong pag-aralan kung sa pagiging entreprenyur mo. Handa ka
mas mahal ito? Kaya naman huwag kang ano ang magandang presyo, maari mong nang magbenta ng produkto o magbigay
magbibigay ng presyo na mas mababa sa bagu-baguhin ang presyo ng produkto ng serbisyo sa puntong ito.
karaniwang presyo. Sapat na ang mas mo. Anon’g nangyari ng ibinaba mo
mura ng ilang sentimos o ilang piso yung presyo ng limang piso? Ano naman
Y u n i t III :
Mga Ugnayan mo ay binubuo ng mga taong kakilala • (mga) Pinsan sa mas mataas na antas
at nakakahalubilo mo. (nth degree)
Importante ang ugnayan sa
• Mga kaibigan
entrepreneurship. Hindi ba’t natalakay
kanina na isa sa mga dapat isaalang- Sinu-sino ang karaniwang bumubuo • Mga kaklase
alang natin kung tayo ay magnenegosyo ng sosyal na ugnayan ng isang tao?
• Mga kaeskuwela
ay ang suporta ng pamilya? Lalo na pag
bata ang entreprenyur, napakahalaga ng • Mga kapitbahay
• Nanay
tulong at suporta mula sa mga magulang
• Mga guro
at mga kapatid. • Tatay
• Mga doktor at iba pang propesyonal na
• (mga) Ate
Subali’t ang mga magulang at mga kakilala
kapatid ay iilan lamang sa mga taong may • (mga) Kuya
• Mga Tindero at Tindera
kaugnayan sa iyo. Kasama rin sa mga
• (mga) Tito
taong may kaugnayan sa iyo ang mga • Mga kakilala (acquaintance)
kaibigan mo, kaklase mo, kapitbahay • (mga) Tita
mo, ang doktor mo, ang dentista mo,
• (mga) Pinsan sa unang antas (first
at kung sinu-sino pang taong kakilala Malamang, hindi lamang ang mga
degree)
at nakakahalubilo mo. Ang mga taong ito ang bumubuo ng soysal na ugnayan
ito sa buhay mo ang bumubuo ng • (mga) Pinsan sa ikalawang antas mo. Isa pa, maaaring magkaroon ng
tinatawag na sosyal na ugnayan (social (second degree) pagkakasanib-sanib ang mga tao sa
network) mo. Ang sosyal na ugnayan iyong sosyal na ugnayan.

Halimbawa ng Sosyal na
Ugnayan ng Isang Tao
Y u n i t III :
Halimbawa, ang isang kaibigan pagnenegosyo; halimbawa, Pagpapakilala at Pagbebenta ng

ay maaari ring maging kapitbahay at puwede ka nilang pahiramin ng Produkto o Serbisyo
kaklase. Ang doktor o tindero ay maaari mga gamit na kailangan mo sa
ring maging kapitbahay. Ang pinsan ay pagnenegosyo. Hindi madaling magbenta ng
maaari ring maging kaeskuwela, kaklase produkto. Ngunit, mas mapapadali ang
4. Sila ay maaari mong maging
o kapitbahay – maari ring siya ang pagbebenta mo ng produkto o serbisyo
katuwang sa pagsisimula ng
tindero sa inyo. kung ikaw ay may maayos na sistema at
iyong negosyo; halimbawa bilang
pamamaraan sa pagbebenta.
empleyado o di naman kaya ay
Bakit natin kailangang pag-aralan ang
kasosyo.
sosyal na ugnayan sa entrepreneurship? Una sa lahat, dapat mong
Ang mga tao sa iyong sosyal na ugnayan kilalanin ang merkado mo. Ano ang
Ang entreprenyur ay isang taong may
ay mahalaga sapagkat: merkado? Ito ay binubuo ng mga tao
kakayahang kilalanin at samantalahin
na pagbebentahan mo ng produkto o
1. Sila ay maaaring maging mamimili ang mga pagkakataon at oprtunidad.
serbisyo mo.
ng produkto mo o tagatangkilik Sa pamamagitan ng pag-aaral ng ating
ng serbisyo mo. sosyal na ugnayan, mas lalawak ang
Napakahalaga ng merkado sa
ating mundo at mas darami ang mga
2. Sila ay maaaring mapagkunan ng entrepreneurship. Kung walang
oportunidad at pagkakataong maaari
tulong pinansyal na magagamit mamimili, walang produkto o serbisyo
nating samantalahin.
sa pagnenegosyo. kang inenegosyo. Halimbawa, walang
magbebenta ng sabong panlaba kung
3. Sila ay maaaring mahingan ng
walang naglalaba. Ang merkado mo ang
tulong na hindi pinansyal sa
pag-asa mong kumita sa pagnenegosyo

kaya ang mga taong bumubuo ng isinakatapuran mo. Sino ang nakita mo produkto o serbisyo mo. Kailangang
merkado mo ang pinakamahahalagang noong nangangailangan ng produkto alamin mo rin kung sino ang mga
tao sa iyong negosyo. mo? Halimbawa, ikaw ay nakaisip na tao na may kakayahang bumili nito.
gumawa at magbenta ng yema kasi Dito ay makakatulong ang presyong
Ang lahat ba ng tao ay matatawag nasarapan ang mga kaklase mo nuong ibinigay mo sa produkto o serbisyo mo.
mong kabilang sa merkado mo? minsang nagdala ka nito sa paaralan. Kailangan mong alamin kung kaya ba
Syempre hindi. May mga limitasyon at Samakatuwid, maaring kabilang sa ng mga inaasahan mong bumili ang
kunsiderasyon sa pagpili ng merkado. merkado mo ang mga kaklase mo. presyo ng ibinebenta mo.
Kung ikaw ay nag-aalok ng tutorial,
malamang ay hindi rin kabilang sa Bakit maaari lamang? Sapagkat Para malaman ito ng tiyak, mas
merkado mo ang mga walang problema kailangan mo pang alamin kung maigi kung magtanung-tanong
sa kanilang mga aralin, pero syempre, gugustuhin ba nilang bumili ng yema ka sa mga taong inaasahan mong
depende ito sa pagpapakilala mo ng sakaling ikaw ay magbenta nito. Maaring mangangailangan o magkakagusto sa
serbisyo mo. nasarapan sila nung binigyan mo sila ng produkto o serbisyo mo. Tanungin mo
yema, libre kasi. Pero ano ang magiging sila kung gugustuhin ba nilang bumili
Papaano natin ngayon malalaman o reaksyon nila kung bibilhin na nila ang ng produkto mo kung saka-sakaling
makikilala ang mga taong napapabilang yema? Bibili pa kaya sila? ibenta mo ito; at kung magkano ang
sa merkado ng ating produkto o serbisyo handa nilang ibayad sa isang yunit ng
na ininenegosyo? Una, kailangan mong Kaya importanteng kilalanin mo produkto mo o sa serbisyo mo.
balikan ang oportunidad na nagbigay hindi lang ang mga taong maaaring
sa iyo ng ideyang pangnegosyong mangangailangan o magkakagusto ng Isa pang paraan na makakatulong sa
Y u n i t III :
pagkilala mo ng iyong merkado ay ang Nung tinanong mo sila, sabi nila ay Pagkatapos mong makilala ang
pagkilala sa merkado ng kakumpitensya handa naman silang bumili ng pulseras merkado ng iyong produkto o serbisyo,
mong produkto o serbisyo. Halimbawa, na kapareho ng suot mo. Kaya gumawa kailangan mo namang pagtuunan ng
pulburon ang ibinebenta mo. Sinu- ka ng pulseras at nabenta mo na ang pansin ang pagpapakilala at pagbebenta
sino ang bumibili ng pulburon ng mga ito. nito sa merkadong natukoy mo.
kakumpitensya mo? Ang mga ito ay
maaari mo ring maging kostumer dahil Sa pagkakataong ito, maaari mong Paano mo ipapakilala ang produkto
sila ay gusto ng produktong gaya ng sa hintayin na bumili ulit ang mga dati o serbisyo sa merkado mo? Maraming
iyo at handang magbayad ng pera para nang bumili ng produkto mo, o maaari paraan. Ang pinakasimple ay pagsasabi
sa produktong gaya ng sa iyo. ka ring tumuklas ng bagong merkado. sa mga kakilala mo (tandaan ang mga
Sa halimbawang ito, hindi ba’t puwede taong nasa sosyal na ugnayan mo) na
Maliban sa mga taong nakita mong ka ring magbenta hindi lamang sa nagbebenta ka ng ganitong produkto
nangangailangan ng produkto o serbisyo mga kagaya mo kung hindi maging sa o nag-aalok ng ganitong serbisyo
mo – maliban sa mga taong nagpakita mas nakatatanda sa iyo? Maari mong (halimbawa, na nagbebenta ka ng
sa iyo ng oportunidad – maari ka ring bentahan ang mga pinsan mong dalaga, pulseras o nag-aalok ng tutorial). Ang
tumingin-tingin pa para maghanap ng mga kaibigan ng mga kapatid at pinsan inaasahan mo, bibili ang mga taong
alternatibo o karagdagang merkado mo, ang mga kaibigan ng nanay mo, pinagsabihan mo at/o ipapasa nila sa iba
para sa iyong produkto o serbisyo. ang mga kapitbahay mo. Sa madaling pang tao ang ang inpormasyon tungkol
Halimbawa, ikaw ay nagbebenta ng salita, ang entreprenyur ay patuloy sa produkto o serbisyo mo.
pulseras kasi nakita mong nagustuhan na nakakahanap ng mga bagong
ng mga kaklase mong babae ang oprtunidad. Kaugnay nito, maaari kang mag-
pulseras na suot mo nung isang araw. alok ng espesyal o promosyonal na
presyo sa mga kakilala mo para sila
ay sumubok ng produkto o serbisyo isabit sa labas ng bahay ninyo. Ang mga
mo. Pag nagustuhan nila ito, tiyak na dumadaan ay makikita ito at maaaring
ipagsasabi nila sa mga kakilala nila ang bumili dahil dito. Isa pa, gumawa ka rin
tungkol dito. ng mga maliliit na poster; mas makulay
at maganda, mas maigi. Idikit mo ito
Maliban sa personal na pagsasabi, maaari sa mga lugar na pinaglalagian ng iyong
ka ring magpatalastas. Ang pagpapatalastas merkado (mga taong posibleng maging
ay maaaring gawin sa pamamagitan ng kostumer). Humingi ng tulong sa mga
paglalagay ng produkto sa internet (paggamit kapamilya at kakilala mo sa pagpapakalat
ng e-mail, youtube, at website) ng mga poster mo kung kinakailangan.
Makakatulong din sa iyong layuning Huli, maaari ka ring kumuha ng

magbenta ang pagpapatalastas sa lokal pwesto sa harap ng eskuwelahan ninyo,
na pahayagan. Maging ang dyaryo sa maging sa harap ng bahay ninyo o
eskuwelahan ninyo ay magandang simula. kahit saan pang lugar na alam mo
ay dinadaanan ng maraming taong
Maliban sa dyaryo, maaari ka ring kabilang sa natukoy mong merkado.
magpagawa ng banner na puwede mong
Y u n i t III :
Pangwakas na Piliin sa mga pagpipilian ang

Gawain kahulugan o nababagay sa mga
sumusunod:
Mga pagpipilian: h) Mamimiling gumagamit,
kumakain o kumukonsumo ng 1. Entrepreneurship
a) Ang direktang nakabalot sa produktong ibinebenta
produkto 2. Entreprenyur
i) Negosyanteng malakas ang loob
b) Ang gagamitin sa pag-uumpisa na sumubok ng bago 3. Bisyonaryo
ng negosyo; karaniwan ay pera
l) Pagnenegosyo na walang 4. Produkto
k) Binubuo ng mga taong kasiguruhan ang tagumpay
inaasahang bibili ng produkto 5. Serbisyo
ngunit malaki ang maaaring
o tatangkilik ng serbisyo; maging 6. End consumer
kailangang kilalanin ng
entreprenyur m) Paraan ng pag-iingat at 7. Middleman
pagpapaganda ng produkto
d) Binubuo ng mga taong kakilala 8. Kliyente
at nakakahalubilo n) Paraan ng pagpapakilala ng
produkto sa merkado 9. Kumpetisyon
e) Bumibili ng produkto para
ibenta ito sa ibang tao o) Taong may ninanais makamit, 10. Kapital
layunin at pangarap
g) Kailangang pag-aralan bago 11. Pagpapakete ng produkto
sumabak sa pagnenegosyo ng) Tsokolate, pulboron, yema
12. Pangunahing pakete
para malaman kung paano
makakalaban ang produkto o p) Tumatangkilik ng serbisyo
13. Sosyal na ugnayan
serbisyo r) Tutorial, paglilinis, pagdo-
14. Merkado
drawing
15. Patalastas

Mga Gabay Sintesis
Na Tanong
• Ang entreprenyur ay may
1. Ano ang apat na mga bagay na 9. Anu-ano ang maaaring maging kakayahang kilalanin at
nagbibigay kahulugan sa salitang silbi ng pagpapakete ng samantalahin ang mga
entreprenyur? produkto? oportunidad ng bagong produkto,
2. Anu-ano ang mga naidudulot na 10. Anu-ano ang iba’t ibang uri ng proseso at merkado.
maganda ng entrepreneurship? pakete ayon sa lebel at gamit?
• Ang entreprenyur ay nakakatulong
3. Sinu-sino ang mga halimbawa ng 11. Magbigay ng mga halimbawa ng sa lipunan.
mga Pilipinong entreprenyur? materyal na puwedeng gamiting
pambalot ng produkto. • Hindi lahat ng tao ay nababagay
4. Sinu-sino ang mga halimbawa ng sa entrepreneurship dahil ang
mga batang entreprenyur? 12. Anu-ano ang mga katangiang
entreprenyur ay may taglay na
tinitingnan sa magandang
5. Anu-ano ang mga katangian ng pakete? mga espesyal na mga katangian.
isang entreprenyur? Subalit, maaring pag-aralan ang
13. Anu-ano ang mga bumubuo sa entrepreneurship.
6. Anu-ano ang mga dapat isaalang- presyo?
alang sa pagnenegosyo? • May dalawang uri ng
14. Magbigay ng halimbawa ng mga
7. Anu-ano ang mga katangian pagnenegosyo. Maari kang
tao sa sosyal na ugnayan mo?
ng isang magandang ideyang gumawa at magbenta ng
pangnegosyo? 15. Anu-ano ang mga paraan na produkto at maaari ka rin
magagamit mo sa pagpapakilala namang mag-alok ng serbisyo.
8. Anu-ano ang mga hakbang sa at pagbebenta mo ng produkto o
paghahanda sa pagnenegosyo? serbisyo mo?
Y u n i t III :
• Hindi madali ang pagnenegosyo. • Kailangang bigyang pansin ang • Sa pagpili ng tamang presyo,
Maraming bagay ang dapat pag- maraming bagay gaya ng mas maigi nang mas mataas
isipan at isaalang-alang. pagpapakete ng kaparehong kaysa sa tama kaysa maging
produkto, mga materyal na masyadong mababa; mas
• May sistema ng pagpili ng
gagamitin, lebel ng paketeng madaling ibaba ang presyo.
isang magandang ideyang
kailangan, at ang uri ng produkto Isa pa, madalas iniisip ng tao
pangnegosyo. Ang ideyang
sa pagpapakete. na mas maganda ang isang
pangnegosyo ay dapat kayang
produkto kapag mas mahal ito.
gawin at isakatuparan, bago at • Kailangang kaakit-akit ang pakete
magugustuhan ng mamimili. kung gusto mong mapansin ang • Mahalaga ang sosyal na ugnayan
produkto mo. sa pagiging entreprenyur.
• Ang pagpapakete ng produkto ay
mahalaga at nagsisilbi bilang • May sistema sa pagpepresyo ng • Kailangan mong tukuyin o kilalanin
proteksyon, panghiwalay sa mga produkto. Hindi puwedeng hula ang mga taong magiging mamimili
bagay-bagay, pamamaraan ng lang ang presyo. Kailangan mo ng produkto o serbisyo mo.
pagpapaabot ng tamang gamit, ring bayaran ang sarili mong Kailangan mong ipakilala sa kanila
pampaganda ng produkto, trabaho. Iba ang kita mo sa ang produkto o serbisyo mo.
seguridad, tagabigay ng bayad sa trabaho mo.
kaginhawahan sa mamimili, at
pangkontrol ng dami.

Mga Sangguniaan
ABS-CBN (Producer). (2008, October 12). Walang Doebele, Justin. (2007, October 18). Special Papalia, Alyson. (2008, January 23). Commentary:
Iwanan [Documentary]. Metro Manila, report: The Philippines 40 richest. Forbes Hot role models to admire. Forbes. Retrieved
Philippines: ABS-CBN. Magazine. Retrieved from http://www.forbes. from http://www.forbes.com/2008/01/22/
com/business/2007/10/18/philippines- solutions-education-rolemodels-oped-cx_
Ahmad, N., & Hoffmann, A.N. (2008). A richest-billionaires-07philippines-biz-cz_ ap_0123rolemodels.html
Framework for Addressing and Measuring jd_1018richestfilipinos.html
Entrepreneurship. OECD Statistics Working Peñas A. (2008). Fostering Young
Paper. Retrieved August 1, 2008, from Gokongwei, John Jr. (2002). Speech delivered Entrepreneurship. In Children’s Response to
http://www.olis.oecd.org/olis/2008doc.nsf/ last March 1, 2002 during the launch of the the Challenge of Migration. San Pablo City,
LinkTo/NT000009FA/$FILE/JT03239191. Ateneo de Manila University John Gokongwei Laguna. Atikha.
PDF. School of Management. Retrieved August
1, 2008, from http://www.jgsummit.com.ph/ SM Department Store. (n.d.) About us. Retrieved
Ahmad, N., & Seymour, R.G. (2007). Defining speech-jgkw-ateneo-som-20020301.html October 28, 2008, from http://www.
entrepreneurial activity: Definitions smdeptstore.com/aboutus.asp
supporting frameworks for data collection Kazim, Hasnain. (2007, May 16). From puberty
[PDF document]. Retrieved from the to millionaire: Indian prodigy builds internet Entrepreneurship. (n.d.). Retrieved August 1,
Organisation for Economic Co-operation and empire. Retrieved August 1, 2008, from 2008, from Wikipedia: http://en.wikipedia.org/
Development website: http://www.oecd.org/ http://www.spiegel.de/international/0,1518, wiki/Entrepreneurship.
dataoecd/2/62/39651330.pdf 482231,00.html.
Packaging and Labelling. (n.d.) Retrieved August
Doebele, Justin. (2005, September 8), Special Lunn, Jake. (n.d.). About me. Retrieved August 1, 1, 2008, from Wikipedia: http://en.wikipedia.
report: Southeast Asia’s 40 Richest. 2008, from http://www.nautical-napkins.co.uk/ org/wiki/Packaging
Forbes. Retrieved from http://www.forbes. aboutme.html
Many Villar. (n.d.). Retrieved August 1, 2008,
com/2005/09/07/southeast-asia-richest- from Wikipedia: http://en.wikipedia.org/wiki/
cz_05sealand.html O’Neill, Jason. (n.d.). How I started my business.
Retrieved August 1, 2008, from http://www. Manny_Villar
pencilbugs.com/
Suhas Gopinath (n.d.) Retrieved August 1, 2008,
from Wikipedia: http://en.wikipedia.org/wiki/
Suhas_Gopinath
Y u n i t III :
Glossary
Glossary
Achievable o kaabot-abot. Tumutukoy Coaching style of leadership. Istilo Delegating style of leadership. Istilo ng
sa posibilidad na maisakatuparan ng pamumuno kung saan ang lider pamumuno kung saan hinahayaan
o maabot sa takdang panahon ang ay tinatanaw bilang awtoridad na ng lider ang mga kasaping
isang layunin magsabi ng mga papel at gampanin kasangkot na magdesisyon sa
ng bawat kasapi o pangkalahatang pang-araw-araw na mga suliranin
Aktibong pakikinig o Active Listening. mga panuntunan na kinakaharap ng grupo o isang
Isang mainam na kahusayan na proyekto.
dapat matutunan ng mga gustong Commitment. Pagbubuhos ng isip
maging peer counselor; ang at damdamin ng mga kalahok sa Dependency. Ito ay tumutukoy sa
paggamit ng iba’t ibang pandama pagkakamit ng layunin ng grupo; pagiging palaasa sa iba, halimbawa
upang lalong maintindihan ang paglalaan ng sarili sa layunin ng ay ang pagdepende ng mga
sumasangguni sa ang paglalahad grupo. kamag-anak ng OFW sa perang
ipinapadala.
Biodiversity. Biolohikal na pagkakaiba- Communication. Tumutukoy sa
iba pagbabahagi, pagpapasa, Developmental goals o mga layunin
pagpapaalam, pagbibigay, at sa paglilinang ng kagalingan.
Brain Drain. Isang kalagayan kung saan pagtanggap ng mga mensahe o Mga layuning nakapokus sa
nauubos ang mga propesyunal dito impormasyon; pakikipag-usap pagpapaunlad ng tinataglay na
sa bansa dahil sa migrasyon kakayahan
Competence. Antas ng kasanayan
Caregivers. Isang uri ng hanapbuhay na Directing style of leadership. Istilo ng
ang gawain ay mag-alaga sa mga pamumuno kung saan ang lider ang
taong maysakit o matatanda
Ang Migrasyong Pilipino

178 at Mga Kaugnay na Halagahin at Kagalingang Dapat Malinang
siyang nagdedesisyon at nagbibigay Entreprenyural na gawain. Tumutukoy Gender role stereotyping. Mali o
ng solusyon sa mga suliranin sa mga gawain ng entreprenyur eksaheradong paniniwala ukol sa
kaugnay ng pagnenegosyo. katangian at kakayanan ng babae at
Domestic helper. Isang uri ng lalaki
hanapbuhay na ang gawain ay Epektibong pagsasalita. Mahusay na
manilbihan sa mga kasama sa bahay pagsasalita Gender sensitivity. Kakayanang
o maging utusan matukoy ang mga isyung
Facilitation of a meeting. pangkasarian (gender issues) at
End consumer. Taong kumukunsumo Pagpapadaloy ng isang pagpupulong malaman ang iba’t ibang pananaw
ng produkto o serbisyo at interes ng kababaihan mula
Feminisasyon ng migrasyon. Isang sa kanilang katayuan sa lipunan
penomena kung saan dumadami at maging sa kanilang papel na
Entertainers o overseas performing ang bilang ng kababaihan na ginagampanan
artists. Isang uri ng hanapbuhay na nagtatrabaho sa ibang bansa
ang gawain ay kumanta, sumayaw, o nangingibang-bansa, kung Goal o Layunin. Isang mithiin, bagay,
o umarte ihahambing sa bilang ng kalalakihan. kalagayan o pangyayari na ninanais
maabot o makuha
Entrepreneurship. Penomenon na Filipino Americans o Fil-Ams. Mga
kaakibat ng entreprenyural na Pilipinong legal na mamamayan na Ideyang pangnegosyo. Tawag
gawain. ng bansang America sa panimulang ideya ng mga
entreprenyur at negosyante.
Entreprenyur. Negosyante na magaling Gender roles. Ang mga itinakdang papel
makahanap ng mga oportunidad sa na ginagampanan ng isang tao ayon Immigrant. Pangkat ng mga Pilipinong
pagnenegosyo. sa kaniyang kasarian permanenteng residente sa ibang
bansa
179
Glossary
Innovative Goals o Layunin sa Konsumerismo. Tumutukoy ito sa Measurable o nasusukat. Tumutukoy

pagbuo ng bagong kagalingan. pagkahilig ng mga tao sa pamimili o sa isang katangian ng layunin na
Mga layuning nakatutok sa pagbuo pagkonsumo sa paniniwalang ito ay maaaring tasahin o sukatin kung
ng mga bagong talento o husay ng magdadala ng tunay na kaligayahan matagumpay na naabot o hindi.
isang tao
Konsumerista. Ito ay isang pang-uri Mercurial. Taga-uri na
Internal na migrasyon. Isang uri ng na nangangahulugang may bahid nangangahulugang pabago-bago
migrasyon na nagaganap sa loob ng konsumerismo o may kaugnayan sa
isang bansa konsumerismo. Merkado. Ang birtuwal o aktuwal na
lugar kung saan ang mga konsumer
Internet. Tawag sa magkaka-ugnay na Konsumeristang Gawi. Ito ay ay nakikipagkalakal sa mga nagsu-
mga network ng mga kompyuter sa tumutukoy sa karaniwang ikinikilos suplay ng mga produktong gusto
buong mundo ng isang konsumeristang tao nilang bilhin
Kalakalan. Tawag sa gawain ng Kostumer. Konsumer na bumibili ng Middleman. Tawag sa taong bumibili ng
pagbenta at pagbili produkto produkto para ibenta sa iba
Kasarian. Biolokihal na katangian ng tao Landbased workers. Pangkat ng mga Migrasyong internasyunal. Isang uri
na siyang nagtatakda bilang babae OFWs, propesyunal o ordinaryong ng migrasyon na kinatatangian ng
o lalaki obrero man sa ibang bansa na sa pag-alis sa isang bansa patungo
lupa nagtatrabaho sa isa pang bansa o tinatawag ding
Kliyente. Tumutukoy sa konsumer ng pandarayuhan
serbisyo Mass Media. Institusyon na kabilang ang
telebisyon, radyo, imprenta ng mga
Konsumer. Isa pang salita para sa dyaryo, magasin at kung anu-anong
mamimili publikasyon, at maging ang internet

Minimum wage. Pinakamababang Padala System. Ang pakikiabot ng mga Peer counselor. Indibiwal na nilalapitan
arawang sahod na puwedeng ipapasalubong na pera o regalo ng taong may problema upang
ibayad ng mga kumpanya sa mga para sa pamilya sa kung sinumang makausap o mapagsabihan ng
manggagawa kamag-anak o kaibigan na uuwi ng nararamdaman. Siya ang taong
Pilipinas nakikinig sa naglalahad ng saloobin.
Miskomunikasyon. Ang pagkakaroon
ng hindi maayos na komunikasyon Pagpapakete ng produkto. Pagbabalot Produktong Pangkonsumer.
na maaaring magdulot ng di ng produkto Tumutukoy ito sa lahat ng mga
pagkakaunawaan sa pagitan ng mga bagay na ibinebenta sa mga
taong nag-uusap Pangkasarian. (Gender) Ito ay mamimiling gagamit nito. Ang sabon
tumutukoy sa sosyal, kultural at at syampu, radyo at TV, bigas at
Newhires. Mga manggagawang Pilipino sikolohikal na pagkakaiba ng babae asukal, kalan at LPG, ay ilan lamang
na unang beses mangibang bansa at lalaki. sa mga produktong pangkonsumer
na mabibili natin sa merkado.
Objectives o Gampanin. Mga layuning Peer counselee o sumasangguni.
dapat matupad upang maabot ang Ang taong may dalang saloobin Propesyunal na Counselor. Isang
iba pang layunin na nais mabigyan ng resolusyon dalubhasa sa pag-intindi at
o ng pagkakataon na mailabas o pagbibigay lunas sa mga sikolohikal
Overseas Filipino Workers (OFWs) maipahayag ito. at personal na mga problema ng
o temporary contract workers. isang counselee.
Pangkat ng mga Pilipinong Peer counseling. Tumutukoy sa proseso
nangingibang bansa upang kung saan ang isang indibidwal na Remittances. Perang ipinadadala mula
magtrabaho; may karampatang nasa katulad na estado sa buhay sa ibang bansa ng mga OFWs sa
kontrata kaya’t babalik sa Pilipinas ay malayang makapagbubuhos ng kanilang mga pamilya at kaibigan sa
kapag natapos na ang kontrata saloobin ng walang pag-aagam Pilipinas
agam na mahuhusgahan.
181
Glossary
Retail price. Presyong tingi Tagapagpadala. (sender) Ang taong

Specific Goals o tiyak na layunin. nagpaparating ng mensahe
Routine Goals o Mga layunin sa Tiyak at malinaw na tunguhin ng
takdang gawain. Mga layuning isang layunin, kung saan malinaw na Tagatanggap. (receiver) Ang taong
nakatutok sa pagbubuo ng mga naglalayon kung ano ang gustong pinaparatingan o tumatanggap ng
positibong asal o pag-uugali sa mga maabot o makuha mensahe
takdang gawain o responsibilidad
Supporting style of leadership. Teoryang Push at Pull. (Push-Pull
Seabased workers, seafarers o Istilo ng pamumuno kung saan Theory) Teoryang nagpapaliwanang
seamen. Pangkat ng mga OFWs isinasangkot ng lider ang mga kasapi na ang migrasyon ay bunga ng
na nagtatrabaho sa mga barko; sa proseso ng pagdedesisyon at sa magagandang kondisyon sa
tinatawag din silang mga marino paghahati-hati ng mga atas o gawain bansang pupuntahan at salat naman
sa isang proyekto dito ang bansang pinanggalingan
Service provider. Isang negosyante o
taong nagbibigay ng serbisyo Taga-angkat. Taong kumukuha o Time-framed. Sinasabing mainam ang
nag-aangkat ng paninda mula sa layunin kung tiyak ang panahon,
Situational leadership. Panuntunan na ibang bansa para itinda sa lokal na oras o petsa kung kailan ito
nagsasabi na ang akmang paraan o pamilihan makakamit.
istilo ng pamumuno ay nararapat na
nakabatay sa pangangailangan ng Tagagawa. Gumagawa ng mga podukto Undocumented o irregular workers.
isang grupo. Pangkat ng mga Pilipinong walang
sapat na dokumento upang
Sosyal na ugnayan. Kabuuan ng mga magtrabaho o manirahan sa ibang
taong kapamilya, kaibigan, kakilala, bansa
at nakakahalubilo

Hinggil sa mga May Akda
Augustus T. Añonuevo Philippine country paper hinggil sa Forschung sa Frankfurt, Germany
Si Augustus Añonuevo ay Assistant diaspora philanthropy na pinagawa at kasama sa nagsulat ng aklat na
Professor ng Sosyolohiya sa sa kanila ng Asia Pacific Philanthropy Ein traum vom Besseren Leben (A
Unibersidad ng Pilipinas sa Los Consortium. Dream of a Better Life). Pinamunuan
Banos. Natapos niya ang kanyang niya ang isang pananaliksik hinggil sa
B.S. Psychology at M.A. Sociology Si Prof. Añonuevo ang tumayong social cost of migration at possibilities
sa Unibersidad ng Pilipinas (UP)- pangunahing editor ng aklat na of reintegration na nagbunga ng aklat
Diliman. Kasapi siya ng Pi Gamma ito. Kasama din siya sa pagsulat na Coming home: Women, migration
Mu International Social Science ng Kabanata 2: Mga Positibo at and reintegration.
Honor Society. Si Prof. Anonuevo ay Negatibong Epekto ng Migrasyon ng
tumanggap ng limang professorial Yunit I sa Aklat 1: Mga Teksto. Bahagi siya ng organizing committee
chair awards mula sa UP at nagbigay na nagtayo ng Babaylan, isang
ng tatlong professorial lectures network ng mga Pilipina sa Europa.
hinggil sa usapin ng migration at Mai-Dizon Añonuevo Kasalukuyan siyang tagapangulo ng
development. Si Mai Dizon-Añonuevo ang Executive Philippine Consortium on Migration
Director ng Atikha, Inc. Nagtapos and Development (Philcomdev), isang
Siya at si Mai Dizon-Añonuevo ang siya ng B.S. Nursing sa UP Diliman network ng mga NGO, kooperatiba at
mga editor ng aklat na Coming Home: at Masters in Entrepreneurship for social enterprises sa Pilipinas.
Women, Migration and Reintegration. Social and Development Enterprises,
Tumulong si Prof. Anonuevo sa with Distinction, sa Asian Insitute of Katulong siya sa pagsulat ng
paglikha ng mga modules na Management (AIM). Kabanata 1: Ang Migrasyon ng mga
ginagamit sa mga training seminars Pilipino ng Yunit I at ng Kabanata 2:
ng Atikha, Inc. Kasama si Mai Siya ay naging researcher ng Peer Counseling ng Yunit III ng Aklat
Dizon-Añonuevo sinulat niya ang Frankfurter Institut fur Frauen 1: Mga Teksto.
183
May Akda
Jinky Bagagñan 3: Pagiging Isang Entreprenyur ng II at Kabanata 1: Pamumuno,

Si Jinky Bagagñan ay nagtapos B.A. Yunit III at mga kaukulang banghay- Pagpapadaloy ng Pulong at
Political Science na may karangalang aralin ng mga kabanatang ito sa Pagsasalita sa Publiko ng Yunit III
cum laude sa UP Diliman. Siya ay Aklat 2. ng Aklat 1 at ng mga kaugnay nitong
kasapi ng Pi Gamma Mu International banghay-aralin sa Aklat 2.
Honor Society for the Social Sciences.
Siya ngayon ay nag-aaral ng kursong Christie A. Comia
M.A. in Demography sa UP Population Nagtapos si Christie Comia ng B.A. Cherrylene G. Girado
Institute (UPPI). Sociology (cum laude) sa UP Los Si Cherrylene Girado ay isang
Banos. Kasalukuyan niyang tinatapos rehistradong social worker. Noong
Si Jinky ay nagturo ng Introduction to ang B.A. Sociology sa UP Diliman. 1999, nagtapos siya ng B.S. in Social
Demography at Social, Economic and Siya ay kasalukuyang nagtuturo sa Work sa Bicol University College of
Political Thought sa Unibersidad ng First Asian Institute of Technology Arts and Sciences. Kasalukuyan, siya
Pilipinas sa Los Baños. Marami na rin and Humanities. ang Program Coordinator ng Atikha
siyang ginampanang mga tungkulin sa lalawigan ng Laguna at kasama
gaya ng pagiging punong pang- Limang taon ring nagtrabaho si Christie sa pagpapatupad ng mga proyekto
akademikong rebyu, tagapagsaliksik, Comia sa Atikha at nakatulong siya para sa mga anak ng OFWs sa mga
manunulat at editor. Sa ngayon, siya sa paggawa ng maraming information paaralan at komunidad. Siya rin ang
ay namamahala ng isang negosyo sa and education materials para sa mga lead trainor sa Financial Literacy and
internet, ang Online Creative Solutions anak ng OFWs. Kasama siya rin sa Psychosocial Intervention seminar ng
at lumalahok sa mga gawain ng pagtatag ng Batang Atikha Savers Atikha para sa mga seafarers at iba
Social Impact Development Studies Club sa mga paaralan at komunidad pang migranteng Pilipino.
Inc (SIDS, Inc.) kung saan isa siya sa ng Mabini, Batangas.
mga nagtatag. Siya ay dating kabahagi ng isang NGO
Katulong si Christie Comia sa na kumikilos para pangalagaan ang
Kasama siyang sumulat ng Kabanata pagsusulat ng Kabanata 3: Ang mga bata laban sa pagsasamantala
1: Pag-iimpok at Pagtalikod sa Kahalagahan ng Edukasyon at at pang-aabuso.
Konsumerismo ng Yunit II at Kabanata Pagtatakda ng Layunin ng Yunit

Kasama si Cherrylene Girado sa Kasama si Chrysalyn Gocatek Benedict A. Pamatmat
pagsulat ng Kabanata 1: Pag-iimpok sa pagsulat ng Kabanata 1: Ang Noong Abril 2002, natapos ni Benedict
at Pagtalikod sa Konsumerismo Migrasyon ng mga Pilipino ng Yunit Pamatmat ang kursong B.A. Sociology
ng Yunit II at Kabanata 4: Gender I at Kabanata 2: Komunikasyon sa bilang cum laude sa UP Los Banos
Sensitivity at Feminisasyon ng Loob ng Pamilya ng Yunit II ng Aklat 1 at naging Instruktor ng Sosyolohiya
Migrasyon (Feminization of Migration) at mga kaugnay nitong mga banghay- sa parehong pamantasan noong
at mga kaugnay na banghay-aralin ng aralin sa Aklat 2. Hunyo ng taon ding iyon. Kasama sa
mga ito. mga itinuturo niya ay Social Science
I, Sociology of Social Inequality,
Mark Oliver S. Llangco Sociology of Deviance, Sociology
Chrysalyn Z. Gocatek Si Mark Oliver S. Llangco ay guro of Social Problems, Sociology of
Si Chrysalyn Gocatek ay nagtapos ng Sosyolohiya sa UP Los Banos. Social Organizations at Sociology of
at nagtuturo ng kursong Sosyolohiya Nagtapos siya ng kanyang B.A. Collective Behavior. Sa kasalukuyan,
sa UP Los Baños. Sa pagkamit Sociology sa UP Los Banos bilang tinatapos niya ang kanyang M.A.
ng fellowship sa University of the magna cum laude at kasalukuyang Sociology sa Unibersidad ng Pilipinas
Philippines Population Institute, nagpapatuloy ng kanyang M.A. sa Diliman.
napukaw ang kanyang interest Sociology sa UP Diliman. Natanggap
sa pag-aaral ng Demograpiya at siya bilang fellow-elect ng Kasama si Benedict Pamatmat
kasalukuyan niyang tinatapos ang International Fellowships Program ng sa pagsulat ng Kabanata 3: Ang
kanyang masteral sa UP Diliman. Ford Foundation noong 2008. Kahalagahan ng Edukasyon at
Pagtatakda ng Layunin ng Yunit II
Sa UP Los Baños nagtuturo siya Katulong si Oliver Llangco sa at Kabanata 2: Peer Counseling ng
ng mga kursong Social Science I pagsulat ng Kabanata 1: Pamumuno, Yunit III ng Aklat 1 at mga kaukulang
(Foundations of Behavioral Sciences), Pagpapadaloy ng Pulong at banghay-aralin ng mga kabanatang
Sociology 120 (Urban Sociology), Pagsasalita sa Publiko ng Yunit III ng ito sa Aklat 2.
Sociology 140 (Introduction to Aklat 1 at kaugnay nitong banghay-
Demography) at Sociology 110 aralin sa Aklat 2.
(Sociology of the Family).

185
May Akda
Aileen C. Peñas Luela R. Villagarcia 2001 sa UP Baguio. Sa kasalukuyan,

Si Aileen Peñas ay isang lisensyadong Si Luela Villagarcia ay isang tinatapos niya ang kanyang masteral
guro at nagtapos ng B.A. in rehistradong social worker. Siya thesis sa Sosyolohiya (M.A. in
Development Commmunication ay nagtapos ng B.A. in Religious Sociology) sa UP Diliman.
sa Batangas State University. Studies, B.A. in Psychology at B.S. in
Kasalukuyan siyang nag-aaral ng Social Work. Dating spiritual formator Siya ay kasalukuyang nagtuturo ng
Masters in Migration Studies sa at counselor siya ng isang NGO na mga asignatura kagaya ng Gender
Miriam College. Limang taon na kumikilos para pangalagaan ang mga Relations, Industrial Sociology at
siyang nagtatrabaho sa Atikha, Inc. bata laban sa pagsasamantala at Foundations of Behavioral Sciences
Siya ang Program Area Coordinator pang-aabuso. sa UP Los Banos. Siya ay kasapi
ng Atikha sa lalawigan ng Batangas. ng UPLB Gender Program for Rural
Apat na taon na siya sa Atikha bilang Development. Kabilang sa kanyang
Malaki ang naitulong ni Aileen Peñas organizer at counselor. Isa rin siyang mga interes ay mga paksang
sa pagpapalawak ng kasapian ng lead trainor Psychosocial Intervention tumatalakay sa pangkasarian,
Batang Atikha Savers Club sa bayan seminar ng Atikha para sa mga sekswalidad at etnisidad.
ng Mabini, Batangas. Kasalukuyang seafarers at iba pang overseas
nakikipagtulungan sina Aileen Penas Filipinos. Kasama si Janice Zamora sa pagsulat
sa munisipyo ng Mabini sa pagbubuo ng Kabanata 2: Positibo at Negatibong
at pagpapatakbo ng programa para Katulong si Luela Villagracia sa Epekto ng Migrasyon ng Yunit I at
sa mga OFWs at mga pamilya nila. pagbuo ng Kabanata 2: Peer Kabanata 4: Gender Sensitivity ng
Counseling ng Yunit II at kaugnay Yunit III ng Aklat 1 at mga kaukulang
Kasama si Aileen Peñas sa nitong banghay-aralin. banghay-aralin ng mga kabanatang
pagsusulat ng Kabanata 3: Pagiging ito sa Aklat 2.
Entreprenyur ng Yunit III at Kabanata
2: Komunikasyon sa Loob ng Pamilya Janice S. Zamora
ng Yunit II ng Aklat 1 at mga kaukulang Si Janice S. Zamora ay nagtapos
banghay-aralin ng mga kabanatang ng B.A. Social Sciences (major in
ito sa Aklat 2. Sociology and Philosophy) noong


Ang Migrasyong Pilipino Aklat 1 Teksto

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Ang Migrasyong Pilipino Aklat 1 Teksto

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Ang Migrasyong Pilipino:

Mga Kaugnay na Kahalagahan at

Aklat 1: Mga Teksto

A tik h a Ov e rs e as Workers and Communit ies Init iat ive , In c.

Philippine Copyright 2009

Atikha Overseas Workers and Communities Initiative, Inc

in cooperation with AusAid Philippines-Australian Community Assistance Program

All Rights Reserved