1

Zientzia
eta neurketa
 Zientzia eta neurketa 1
IRUDIAREKIN LANEAN
 Zer zehaztasun du irudiko kuartzo-erloju digitalak? Eta giltza ematen zaion erlojuak?
Kuartzo-erlojuak segundo bateko zehaztasuna du. Soka ematen zaionak ez du segundo-orratzik; beraz, haren
zehaztasuna minutu batekoa da.

 Zer adierazi nahi dugu kuartzo-erlojuak oso zehatzak direla esatean?

Benetako denboratik oso gutxi desbideratzen direla esan nahi dugu. Hau da, ia ez dira ez aurreratzen ez
atzeratzen.

 Azaldu zergatik erabiltzen diren zenbait neurritako engranajeak erlojuetan.

Orratz bakoitza bere erritmoan biratzea lortzen delako. Orduak adierazten dituenak bira oso bat egiten du 12
orduan behin, eta segundo-orratzak bira oso bat egiten du ordu oro.

HASTEKO GAKOAK
 Nazioarteko unitate-sisteman, zer unitate erabiltzen da denbora neurtzeko?
Segundoa.
 Eman zure iritzia. Zure ustez, zer abantaila nagusi ditu kuartzo-erloju batek hura baino lehenago sortutako
erloju bakoitzaren aldean?
Norberaren erantzuna. Abantaila nagusia doitasuna eta zehaztasuna dira; alegia, erlojua ez aurreratzea eta ez
atzeratzea. Baina baditu beste funtzio batzuk. Ordua emateaz gain, erloju modernoek asteko edo hileko zer
egunetan gauden edo zer hiletan gauden adierazten dute, eta alarma, kronometroa eta beste funtzio batzuk
dituzte.

JARDUERAK

1 Egin unitate-aldaketa hauek.

a)0,25 kg  g c) 0,05 m2  cm2

b) 30 mL  L d) 0,3 L  cm3

1.000 g 1L
a) 0,25 kg  250 g
 c) 30 mL  0,03 L

1 kg 1.000 mL

104 cm2 1.000 cm3

b) 0,05 m2  500 cm2
 d) 0,3 L  300 cm3

1 m2 1L

2 Ordeztu datua, eta lortu ezezagunaren balioa.

a) v  15  3  t F 9,8  m
b)  c) s 5  t
20  15 5
a) v  15  3  t  20  15  3  t  20  15  3  t  t  
3 3
980
b) F  9,8  m  980  9,8  m  m   100
9,8
6 Fisika eta Kimika DBH 3. Soluzioak
 25
c) s 5  t  25 5  t  t  5
5

3 Egin eragiketa hauek kalkulagailuarekin.

a) 25  102  45
c) 1.681  
10 2 5
b) 
2,5  102 1.681  45
d) 
5

45
a) 25  102 
125 c) 1.681  369

5
102
 0,4
1.681  45
b)

2,5  102 d)  55,007272

5

4 Eman fisikak ikertzen dituen fenomenoen adibide batzuk.

Erantzun eredua: gorputzen higidura, gorputzen arteko indarrak, argiaren edo soinuaren transmisioa, beroa edo
elektrizitatea.

5 Eman kimikak ikertzen dituen fenomenoen adibide batzuk.

Erantzun eredua: substantzien konposizioa, erreakzio kimikoa, edo airearen edo uraren kutsadura.

6 Bilatu informazioa eta bereizi zientzia eta zientzia faltsuak.

a) Begizkoa eta kutunak f) Homeopatia
b) Astrologia: jaiotze-kartak g) Zelula amak
c) Astronomia h) Telekinesia
d) Martetarren existentzia i) Elektromagnetismoa
e) Laser izpia j) Materia iluna
Zientzia faltsuak: a, b, f, h. Zientzia: c, d, e, g, i, j.

7 IKT. Bilatu informazioa aurrerapen teknologikoren bati buruz; adibidez, auto hibridoak, nanoteknologia edo
zuntz optikoa. Adierazi:
a) Zertan datzan aurrerapena.
b) Noiz egin zen ikerketa.
c) Zer ondorio dituen aurrerapena aplikatzeak.

Erantzun librea. Gomendagarria izango litzateke ikasleek lan batean jasotzea zer iturri kontsultatu dituzten. Ea
informazioa egiaztatu duten galdetu behar zaie. Ulertarazi behar diegu Interneten dagoen guztia ez dela egia;
espiritu kritikoa izan behar dute informazioa aztertzerakoan.

8 Adierazi, arrazoituz, materiaren ezaugarri hauetako zein diren magnitude eta zein ez.
a) Hartzen duen bolumena e) Hura arrastaka mugitzeko behar den
b) Kolorea indarra
c) Tenperatura f) Zenbat gustatzen zaidan
d) Zaporea g) Prezioa, eurotan
Magnitudeak: a (bolumena), c (tenperatura), e (indarra), g (prezioa).
Ez dira magnitudeak: b (kolorea), d (zaporea), f (zenbat gustatzen zaidan).

Fisika eta Kimika DBH 3. Soluzioak 7

 9 Adierazi unitate hauetako zein diren egokiak magnitude bat neurtzeko, eta zer magnitude neurtzen duten.
a) Esku bat d) Arroz ale bat
b) Arkatz bat e) Katilu bat
c) Euro bateko txanpon bat f) Hazbete bat
a) Ez da egokia. Pertsona guztien eskuek luzera eta lodiera desberdina dute, besteak beste.
b) Ez da egokia. Oso arkatz desberdinak daude, luzerari edo masari dagokienez.
c) Egokia da. 1 €-eko txanpon guztiak berdinak dira; beraz, luzerak edo masak neurtzeko erabil daitezke,
esaterako.
d) Ez da egokia. Arroz ale guztiek ez dute luzera edo masa bera, adibidez.
e) Ez da egokia. Askotariko katiluak daude.
f) Egokia da. Hazbetea luzera-unitate bat da. 2,54 cm-ko balioa du.

10 IKT. Bilatu nola definitzen diren gaur egun SI sisteman luzera-, masa- eta denbora-unitateak.
Metro bat argiak 1/299.792.458 segundotan egindako distantzia da.
Kilogramo bat platino- eta iridio-aleazio batez egindako objektu baten masa da. Objektu hori Pisuen eta
Neurrien Nazioarteko Bulegoan dago, Sèvresen (Frantzia).
Segundoa da zesio atomoaren 133 isotopoaren (133Cs) oinarrizko egoeraren bi maila hiperfinen arteko
trantsizioari dagokion erradiazioaren 9.192.631.770 periodoren iraupena, 0 K-eko tenperaturan.
Ikasleek bereganatu behar dute unitateak zehaztasun handiz definitzen direla.

11 Esan termino hauetan zein diren magnitudeak eta zein unitateak.

a) Abiadura f) Mola
b) Metroa g) Tenperatura
c) Denbora h) Joulea
d) Indarra i) Presioa
e) Amperea
Magnitudeak: a (abiadura), c (denbora), d (indarra), g (tenperatura), i (presioa).
Unitateak: b (metroa), e (amperea), f (mola), h (joulea).

12 Adierazi zein diren SI sistemaren unitateak eta zein ez. Esan zer magnitude neurtzen duten.
a) m/s d) g g) h (ordua)
b) Hektarea e) ⁰C h) m3
c) kg/m 3
f) atm (atmosfera).

SIko unitateak: a (m/s)  abiadura, c (kg/m3)  dentsitatea, h (m3)  bolumena.

13 Idatzi unitate hauen ikur egokia, eta esan zer baliokidetasun duten SI sisteman dagokien unitatearekin.
Adibidez, dekagramoa: dag = 101 g.
a) Miligramoa d) Terametroa
b) Kilolitroa e) Nanosegundoa
c) Gigajoulea f) Mikronewtona
a) Miligramoa: mg. 1 mg = 106 kg. e) Nanosegundoa: ns. 1 ns = 109 s.
b) Kilolitroa: kL. 1 kL = 1.000 L. f) Mikronewtona: N. 1 N = 106 N.
c) Gigajoulea: GJ. 1 GJ = 109 J.
d) Terametroa: Tm. 1 Tm = 1012 m.
8 Fisika eta Kimika DBH 3. Soluzioak
 1

14 Idatzi, letraz letra, kantitate hauek, eta adierazi zer baliokidetasun duten dagokien unitatearekin. Adibidez,
nm mikrometro bat da, eta 10-6 m-ren baliokidea da.
a) hL c) Mg e) dA
b) ks d) pN f) cL

a) hL: hektolitroa. 1 hL = c) Mg: megagramoa. 1 e) dA: deziamperea. 1 dA

100 L. Mg = 1.000 kg. = 0,1 A.
b) ks: kilosegundoa. 1 ks d) pN: pikonewtona. 1 f) cl: zentilitroa. 1 cL =
= 1.000 s. pN = 1012 N. 0,01 L.

15 Futbolean, falta baten jaurtiketan, 34 m/s-ko abiadura har dezake baloiak. Zenbat da abiadura hori km/h-
tan?
Dagozkion konbertsio-faktoreak erabiliko ditugu:
1 km 3.600 s
34 m/s   122,4 km/h

1.000 m 1 h

16 Gela bateko airearen dentsitatea 1.225 da SI sistemaren unitateetan. Zer unitate dira horiek? Adierazi
dentsitate hori g/L-tan.
SI sisteman, dentsitatearen unitatea kg/m3 da. Enuntziatuko dentsitatea g/L-tan adierazteko, dagozkion
konbertsio faktoreak erabiliko ditugu.
1.000 g 1 m3
1.225 kg/m3   1.225 g/L
1 kg 103 L

17 Idatzi zenbaki hauek idazkera zientifikoz.

a) 2.073.500 b) 0,000350002.
a) 2.073.500 = 2,0735 · 10 . 6
b) 0,000350002 = 3,50002 · 104.

18 Idatzi idazkera zientifikoz adierazita dauden zenbaki hauen zifra guztiak:

a) 2,705 · 102 b) 1,075 · 104.
a) 2,705 · 102 = 270,5. b) 1,075 · 104 = 0,0001075.

19 Argia 300.000 km/s-an mugitzen da. Kalkulatu haren abiadura m/h-tan, eta adierazi emaitza idazkera
zientifikoz.
Dagozkion konbertsio-faktoreak erabiliko ditugu:

1.000 m 3.600 s
300.000 km/s   1,08  1012 m/h
1.080.000.000.000 m/h 

1 km 1h

20 Baratze-barraskiloa 14 mm/s-an ibiltzen da. Kalkulatu haren abiadura km/h-tan, eta adierazi emaitza
idazkera zientifikoz.
Dagozkion konbertsio-faktoreak erabiliko ditugu:
1 km 3.600 s
14 mm/s   5,04  102 km/h
0,0504 km/h 

106 mm 1 h

Fisika eta Kimika DBH 3. Soluzioak 9

 BERRIKUSI FUNTSEZKOA

21 Adierazi materiaren alderdi hauetako zein ikertzen dituen kimikak eta zein fisikak.
a) Materiaren konposizioa.
b) Materiak jasaten dituen eta haren izaera bestelakotzen ez duten aldaketak.
c) Materiak jasaten dituen eta haren izaera bestelakotzen duten aldaketak.
Kimika: a, c. Fisika: b.

22 Osatu eskema hau koadernoan, hitz hauekin.

Legea
Teoria
Taula
Hipotesia
Esperimentazioa
Datuen analisia
Grafikoak
Bai
Ez

Hipotesia

Esperimentazioa

Taulak
Datuen analisia
Grafikoak

Ez Bai

Legea Teoria

23 Osatu koadernoan, falta diren hitzekin.

_________ bat materiaren edozein ezaugarri neurgarri da, hots, _________ eta _________ekin adieraz
dezakegun edozein ezaugarri.
_________ bat neurtzean, bere _________ kantitate batekin konparatzen da, _________.
a) Magnitude bat materiaren edozein ezaugarri neurgarri da, hots, zenbaki eta unitateekin adieraz dezakegun
edozein ezaugarri.
b) Magnitude bat neurtzean, bere izaera bereko kantitate batekin konparatzen da, unitatearekin.

10 Fisika eta Kimika DBH 3. Soluzioak

 1
Fisika eta Kimika DBH 3. SOLUZIOAK

24 Azaldu neurri-unitate egoki batek zergatik izan behar duen konstantea, unibertsala eta lortzeko erraza.
Neurketaren emaitza egokia delako, edonork edonon eta edonoiz egiten duela ere.

25 Arrazoitu baieztapen hauetako zein den zuzena:

Bihurketa-faktore batek kantitate bat beste kantitate bat bihurtzen du.
Bihurketa-faktore batek unitate bat beste unitate bat bihurtzen du.
Zuzena: b) Unitate bat beste unitate bat bihurtzen du.

26 Erlazionatu grafikoak eta magnitudeen arteko erlazioa islatzen duen adierazpena.

a) c)

b)

a) 3. Alderantziz proportzionalak.
b) 2. Zuzenki proportzionalak. Ez da pasatzen (0, 0) puntutik.
c) 1. Zuzenki proportzionalak. Konstante negatiboa

27 Jarri zerrenda batean letra-zopa honetan dauden SI sistemaren oinarrizko magnitudeen unitateak.

Metro, kilogramo, segundo, kelvin, ampere, kandel, mol.

Fisika eta Kimika DBH 3. Soluzioak 11

 Fisika eta Kimika DBH 3. SOLUZIOAK

PRAKTIKATU

28 Esan arazo hauetako zein azter daitekeen fisikako klaseetan eta zein kimikakoetan.
Errusiar mendi batean behera doan bagoia
Gazta-ogitartekoa prestatzea
Gazta-ogitartekoaren digestioa egitea
Bonbilla bat piztea
Su artifizialen leherketa bat
Kandela bat piztea
Esnea berotzea
Jogurta egitea

Fisika: a, b, d, g. Kimika: c, e, f, h.

29 Irakurri testu hau eta erantzun galderei.

«Jaun-andreak, etorri eta ikusi! Hurbildu, eta harritu Einsteinio doktorearen aurkikuntzarekin. Azken
mendeetako zientzia-aurrerapen handiena da! Probatu RapidStar pilula apartak!
Zure mamuak denboran eta espazioan bidaiatuko du, inolako oztoporik gabe! Bisitatu zure arbasoak, dauden
izarrean daudela ».
Arrazoitu testua zientziari edo zientzia faltsuari buruzkoa den.
Zergatik deitzen diote doktore aurkitzaileari?
Bidaiatu daiteke denboran? Eta espazioan? Azaldu adibide zientifikoekin.Atal hori ere ebatzitako adibideekin
dago finkatuta.
a) Zientzia faltsuari buruzkoa da.
b) Sinesgarriagoa izan dadin.
c) Gaur egun ez dago izarren artean denboran eta espazioan giza bizitza baten denboran bidaiatzeko
metodorik. Esaterako, hurbilen dagoen izarra 4 argi-urtera dago. Alegia, argiak, 300.000 km/s-an, lau urte
baino gehiago behar ditu distantzia hori egiteko.

30 Uraren lurrunketaren arazoa ikertzeko, esperimentu bat diseinatu da. Probeta batekin, neurtu 50 mL ur, eta
bota:
Edalontzi luze eta estu batera
Plater batera.
Edalontzi zabal eta baxu batera.
Hurrengo egunean, ontzi bakoitzean dagoen ur kantitatea neurtu, eta kalkulatu zenbat lurrundu den.
Erantzun:
Zer behaketak eraman gaitu arazo hori proposatzera?
Zer hipotesi egiaztatuko dugu?
Esan zein den aldagai askea, zein mendekoa eta zein kontrolatua.
Imajinatu emaitzak, eta idatzi ikerketa horretatik ondoriozta daitekeen legea.
a) Uraren lurrunketa-erritmoa airearekin kontaktuan dagoen uraren azaleraren araberakoa izatea.
b) Uraren lurrunketa-erritmoa ontziaren azaleraren araberakoa den.
c) Aldagai askea: ontziaren azalera. Mendeko aldagaia: urak lurruntzeko behar duen denbora. Aldagai
kontrolatua: Tenperatura.
d) Hona hemen lege bat: urak lurruntzeko behar duen denbora ontziaren azalerarekiko alderantziz
proportzionala da. Zenbat eta zabalagoa izan ontzia  urak denbora gutxiago behar du lurruntzeko.
Zenbat eta estuagoa izan ontzia  urak denbora gehiago behar du lurruntzeko.

12 Fisika eta Kimika DBH 3. Soluzioak

 1
Fisika eta Kimika DBH 3. SOLUZIOAK

31 Metodo zientifikoaren faseak kontuan hartuta:

Azaldu zer alde dagoen legearen eta hipotesiaren artean.
Azaldu zer alde dagoen legearen eta teoriaren artean.
a) Lege bat egiaztatuta dagoen hipotesi bat da. Hipotesi bat gure ustez egiazkoa izan daitekeen zerbait da,
baina oraindik ez dugu egiaztatu.
b) Teoria bat naturan gertatzen diren fenomenoak azaltzeko modu bat da, eta horretarako, zenbait lege
hartzen dira oinarri.

32 Begiratu taulari.

Adierazi grafiko batean zirkunferentziaren luzera, diametroarekiko. Zer erlazio dago bi magnitudeen artean?
Kalkulatu zirkunferentziaren luzeraren eta diametroaren arteko zatidura, txanpon bakoitzerako. Zeri
dagokio?
Irakurri grafikoan, eta, ondoren, kalkulatu txanpon hauen zirkunferentziaren luzera.

a)
Zirkunferentzia (mm)

Diametroa

b) Txanpon bakoitzerako kalkulua eginez:

73,01 62,02 58,88
  3,1402   3,1403   3,1403
23,25 19,75 18,75
76,17 66,73
  3,1410   3,1402
24,25 21,25
Bi magnitudeen zatidura  da, gutxi gorabehera.

Fisika eta Kimika DBH 3. Soluzioak 13

 c) Txanpon bakoitzerako kalkulua eginez:

Zirkunferentzia (mm)

Diametroa

Txanpon bakoitzaren zirkunferentzia kalkulatzeko, haren diametroa bider 3,14 egin dezakegu.

Txanpona (€) 2 0,20 0,01

Zirkunferentzia (mm) 80,855 69,865 51,025
Diametroa (mm) 25,75 22,25 16,25

33 Adierazi pertsona baten ezaugarri hauetan zein diren magnitude fisikoak.

Garaiera
Sinpatia
Pisua
Zer abiaduratan mugitzen den
Edertasuna
Gorputz-masaren indizea

Magnitude fisikoak: a (garaiera), c (pisua), d (abiadura), f (gorputz-masaren indizea).

Ez dira magnitudeak: b (sinpatia), e (edertasuna).

34 Ordenatu kasu bakoitzean handitik txikira.

154,5 cm ; 20.000 nm ; 0,000154 km
25 min ; 250 s ; 0,25 h
36 km/h ; 9 m/s ; 990 cm/s
2,7 kg/L ; 1.270 kg/m3 ; 13,6 g/mL.
a) Kantitate guztiak cm-tan adieraz ditzakegu:
1 cm 105 cm
154,5 cm 20.000 m  20 cm
 0,000154 km  15,4 cm

1.000 m 1 km
Beraz: 154,4 cm > 20.000 m > 0,000154 km.
b) Kantitate guztiak min-tan adieraz ditzakegu:
1 min 60 min
25 min 250 s  4,16 min 0,25 h 
 15 min

60 s 1h
Beraz: 25 min > 0,25 h > 250 s.

14 Fisika eta Kimika DBH 3. Soluzioak

2 Fisika eta Kimika DBH 3. SOLUZIOAK
 1
c) Kantitate guztiak m/s-tan adieraz ditzakegu:

1.000 m 1 h 1m
36 km/h   10 m/s
 9 m/s 990 cm/s  9,9 m/s

1 km 3.600 s 100 cm
Beraz: 36 km/h > 990 cm/s > 9 m/s.
d) Kantitate guztiak kg/m3-tan adieraz ditzakegu:

1.000 L 1 kg 106 mL
2,7 kg/L  2.700 kg/m3 1.270 kg/m3
 13,6 g/mL   13.600 kg/m3

1 m3 1.000 g 1 m3

Beraz: 13,6 g/mL > 2,7 km/L > 1.270 kg/m3.

35 Adierazi esaldi hauetako kantitateak dagokien ikurrarekin. Ondoren, erabili hamarren berretura egokia
oinarrizko unitatearekin duten baliokidetasuna adierazteko.
Begi-kirurgian 2 femtosegundoko laser bat erabiltzen da.
Ordenagailuan, 5 terabyteko kanpoko disko gogor bat dut.
Dopinaren aurkako kontrol batean, mililitroko 50 pikogramo klenbuterol hauteman ziren txirrindulari baten
gernuan.
a) 2 fs. 2 · 1015 s.
b) 5 TB. 5 · 109 B.
c) 50 pg. 50 · 1012.

36 Nire ordenagailuaren disko gogorrak 500 gigabyte ditu. Zenbat bider handiagoa da haren biltegiratze-
ahalmena, baldin eta 2 terabyteko kanpoko disko gogor bat konektatzen badiogu?
Biltegiratze-ahalmena 5 bider handiagoa da, 2 TB 2.000 GB baitira. Hau izango da biltegiratze-ahalmen berria:
2.000 GB + 500 GB = 2.500 GB

37 Idatzi zenbaki hauek idazkera zientifikoz.

2.751.724
0, 000034625
35
0,09002

a) 2.751.725 = 2,751725 · 106. c) 35 = 3,5 · 101.

b) 0,000034625 = 3,4625 · 105. d) 0,09002 = 9,002 · 102.

38 Lotu piktograma bakoitza dagokion arriskuarekin.

Fisika eta Kimika DBH 3. Soluzioak 15

2 Fisika eta Kimika DBH 3. SOLUZIOAK
 a) Toxikoa
b) Sukoia
c) Erregarria
d) Narritagarria
e) Leherkorra
f) Korrosiboa

ZABALDU

39 SI sisteman presioa pascaletan (Pa) neurtzen da. Eguraldi-mapetan, hektopascaletan (hPa)

adierazten da presio atmosferikoa, normalean. Dena den, orain dela urte batzuk, atmosferatan
(atm) edo merkurio-milimetrotan (mmHg) adierazten zen. Hau da haien arteko erlazioa:
1 atm = 760 mm Hg.
1 atm = 101.300 Pa.
Adierazi balio hauek hPa-etan:
1,25 atm.
680 mm de Hg.
98.500 Pa.
1.500 mm Hg.
101.300 Pa 1 hPa
a) 1,25 atm   1.266,25 hPa

1 atm 100 Pa
1 atm 101.300 Pa 1 hPa
b) 680 mm Hg    906,37 hPa

760 mm Hg 1 atm 100 Pa

1 hPa
c) 98.500 Pa  985 hPa

100 Pa
1 atm 101.300 Pa 1 hPa
d) 1.500 mm Hg    1.999,3 hPa

760 mm Hg 1 atm 100 Pa

40 Irakurri hipotesi hau:

«Substantzia likido guztien bolumena txikiagotu egiten da izozten direnean».
Hori kontuan hartuta, diseinatu esperimentu bat uraren kasuan betetzen den edo ez
egiaztatzeko.
Egia da hipotesia?
Ur likidoa bota dezakegu markak dituen botila batean, urak zer bolumen duen jakiteko. Ondoren,
botila tenperaturaren kontrola duen izozkailu baten sartu eta bolumena berriro neurtuko dugu.
Horrela jakin dezakegu hipotesia egia den ala ez.

16 Fisika eta Kimika DBH 3. Soluzioak

2 Fisika eta Kimika DBH 3. SOLUZIOAK
 1
Fisika eta Kimika DBH 3. SOLUZIOAK

ZIENTZIARAKO GAITASUNA

41 Erantzun.
Zer magnitude ageri dira grafikoan adierazita?
Zer unitate erabili dira?
Unitate horiek nazioarteko sistemarenak dira?
Zer adierazten du marraztutako lerroak?
a) Tenperatura eta denbora.
b) ⁰C eta orduak.
c) Ez.
d) Lerroa esperimentuko neurriak adierazten dituzten puntuen doikuntza da.

42 Begiratu ardatzei, eta erantzun.

Hasieran, zer tenperatura zuen likido hozgarriak?
Zenbatero neurtu da hozgarriaren tenperatura?
a) 86 ⁰C.
b) 0,25 h-an behin; hau da, 15 minutuan behin.

43 Nola aldatzen da hozgarriaren tenperatura denbora igaro ahala?

Tenperaturak behera egiten du.

44 Erritmo konstantean jaisten da hozgarriaren tenperatura?

Ez, ez da erritmo konstantean jaisten. Hasieran, azkarrago hozten da, eta gero, motelago.

45 Kalkulatu batez besteko hozte-tenperatura (°C/h-tan), jakinik zortzi ordu pasatutakoan

hozgarriaren tenperatura 14 °C dela.
86 ⁰C-tik 14 ⁰C-ra zortzi orduan pasatzen bada:
T TBukaera  THasiera 14 oC  86 oC 72 oC
    5,14 oC/h
t denbora 14 h 14 h
Minus ikurrak adierazten du tenperatura jaisten ari dela. Batez beste, 4,14 ⁰C jaisten da ordu oro.

46 Zer forma izango luke grafikoak, baldin eta tenperatura kelvinetan adieraziko balitz? Eta
denbora minututan neurtuko balitz?
Tenperatura kelvinetan adieraziko balitz, grafikoak forma bera izango luke, baina ardatz
bertikaleko ardatza desberdina izango litzateke. Denbora minututan neurtuko balitz, grafikoak
forma bera izango luke. Bi aldagai erlazionatzeko moduak ez du zerikusirik haiek adierazteko
aukeratutako unitateekin.

Fisika eta Kimika DBH 3. Soluzioak 17

 47 Zer forma izango luke grafikoak, baldin eta hozgarriaren tenperatura erritmo konstantean
jaitsiko balitz? Aukeratu zuzena.

Erantzun zuzena: b.

48 Marraztu, orain, beste egoera honi dagokion grafikoa: autoa kalean aparkatu dugu, neguko
egun batean, eta tenperatura 0 °C da.
Amaierako tenperatura 0 ⁰C bada, grafikoak forma bera izango du, baina, behar beste denbora
igarotakoan, amaierako tenperatura 0 ⁰C izango da. Adibidez:

Tenperatura

Denbora (orduak)

49 IRAKURMENA. Berrirakurri esaldi hau: «Hala, bada, bazuen erabilera praktiko bat».
Zer substantziari buruz ari da?
Zer erabilera praktiko aipatzen da testuan?
a) Radioari buruz ari da.
b) Minbiziaren aurkako borroka.

50 Zer aurkikuntza berezi egin zuten Pierre eta Marie Curiek?

Radioa eta beste substantzia batzuk dituen mineral batetik radioa isolatzeko modua.

18 Fisika eta Kimika DBH 3. Soluzioak

4 Fisika eta Kimika DBH 3. SOLUZIOAK
 1
Fisika eta Kimika DBH 3. SOLUZIOAK

51 Azaldu esaldi hau: «Betirako aukera egin dute pobreziaren eta aberastasunaren artean».
Adierazi koadernoan zer aberastasun den hori.
Radio substantzia arraro eta garestiak merkatuan zuen balioa.
Curie senar-emazteek aurkitutako teknika erabiltzen zutenek «kanon» bat ordaindu beharko
balie lortuko luketen irabazia.
Pierre eta Marie Curiek aurretik zuten aberastasuna, minbiziaren aurkako ikerketarako eman
zutena.
Erantzun zuzena: b.

52 Marie Curiek bi Nobel sari jaso zituen. Zergatik dago emakume baino gizon saritu gehiago?
Tradizionalki gizonek heziketa hobea jaso dutelako; emakumeek, ordea, etxeko lanak egin behar
izaten zituzten: etxea zaintzea, seme-alaben ardura izatea, etab., baita emakume dirudunen
kasuan ere.

53 Zelula kantzerigenoak normala baino bizkorrago zatitzen dira. Eskeman, erradioterapiak

minbizia duten gaixoetan nola jarduten duen ageri da.

Idatzi, koadernoan, egiazkoak:

a) Erradiazioak ez die zelulei eragiten.
b) Erradiazioa jasotzen duten zelula guztiak hitzen dira.
c) Erradiazioak zelula gaixo gehiago hiltzen ditu.
d) Erradiazioak zelula gaixoak soilik hiltzen ditu.
e) Erradiazioak zelula kantzerigenoak osasuntsu bihurtzen ditu.
Egiazkoak: c.

54 Orain, erabaki: Partekatuko zenituzke zure aurkikuntzak? Edo patentatu egingo zenituzke,
etekina ateratzeko?
Erantzun librea. Ikasleek ulertu behar dute zer garrantzitsua den ezagutzen berri ematea, fisikak,
kimikak, medikuntzak edo biologiak aurrera egin dezaten. Zoritxarrez, gaur egungo munduan,
lehia nagusitu da, eta askotan, ikerketa sekretismoarekin lotuta dago, aurkikuntzei merkataritza-
onura ateratzeko helburua dela eta. Baina, beste alde batetik, onura hori pizgarri bat da, enpresek
eta erakundeek ikerkuntzak inberti dezaten.

Fisika eta Kimika DBH 3. Soluzioak 19

 IKERTU

55 Irudikatu grafikoki taulako datuak, eta erantzun galdera hauei:

Zer forma du grafikoak.
Pasatzen da (0, 0) puntutik? Interpretatu gertaera hau.
Zer erlazio matematiko dago magnitude horien artean?
Zer bolumen hartuko luke 45 g urek?
Zer masa izango luke 243 mL urek?
Erantzuna esperimentuan lortutako datuen araberakoa izango da.
a) Edonola ere, grafikoak zuzen bat izan beharko luke.
b) Balantzaren tara zehazten ez bada, zuzena jatorritik igaroko da. Probetak bere masa du,
hartan urik ez badago ere.
Baina, balantzaren tara orrialde hauetan azaldu bezala zehazten bada, zuzenak jatorritik
pasatuko da, bolumena nulua bada masa ere nulua izango baita.
c) Erlazioa lineala da:
masa = kte. · bolumena
Kasu honetan, konstantea dentsitatea da.
d) Masa zati bolumena eginez, konstantearen balioa lor daiteke. Ur likidoaren dentsitatearen
(1 g/cm3) antzekoa izango da.
m 45 g
m  d V  V    45 cm3
d 1 g/cm3
e) Masa zati bolumena eginez, konstantearen balioa lor daiteke. Ur likidoaren dentsitatearen
(1 g/cm3) antzekoa izango da.

1 cm3
m  d  V  1 g/cm3  243 mL   243 g
1 mL

20 Fisika eta Kimika DBH 3. Soluzioak

6 Fisika eta Kimika DBH 3. SOLUZIOAK
 2
Gasak eta
disoluzioak