Meteorolojik Veri Toplama Yöntemleri

T.C.
MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI
DENİZCİLİK ALANI
METEOROLOJİK VERİ TOPLAMA

YÖNTEMLERİ
Ankara, 2016
 Bu modül, Mesleki ve Teknik Eğitim Okul/Kurumları’nda uygulanan Çerçeve
Öğretim Programları’nda yer alan yeterlikleri kazandırmaya yönelik olarak
öğrencilere rehberlik etmek amacıyla hazırlanmış bireysel öğrenme materyalidir.
 Millî Eğitim Bakanlığınca ücretsiz olarak verilmiştir.
 PARA İLE SATILMAZ.
İÇİNDEKİLER
AÇIKLAMALAR …………………………………………………………………...
GİRİŞ ………………………………………………………………………………..
ÖĞRENME FAALİYETİ–1 ………………………………………………………...
1. ATMOSFER BASINCINI ÖLÇMEK…………………………………………….
1.1. Meteoroloji……………………………………………………………………
1.1.1. Tanımı……………………………………………………………………
1.1.2. Meteorolojinin Elemanları……………………………………………….
1.1.3. Meteorolojik Veri Toplamada Kullanılan Yöntemler …………………...
1.2. Atmosfer ……………………………………………………………………...
1.2.1. Atmosferin Katmanları ………………………………………………….
1.2.2. Atmosferin Fiziksel Özellikleri ………………………………………….
1.3. Atmosfer Basıncı …………………………………………………………….
1.3.1. Tanımı …………………………………………………………………...
1.3.2. Atmosfer Basıncını Etkileyen Faktörler ………………………………...
1.3.3. Atmosfer Basıncının Yatay Etkileri ……………………………………..
1.3.4. Atmosfer Basıncını Ölçmek. …………………………………………….
1.3.4.1. Barometre Çeşitleri ………………………………………………….
1.3.4.2. Gemide Basınç Ölçümü, Deniz Seviyesindeki (Normal) Değeri …...
UYGULAMA FAALİYETİ ………………………………………………………...
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ………………………………………………….
2. DAİMİ BASINÇ SİSTEMLERİ ………………………………………………….
2.1. Alçak Basınç …………………………………………………………………
2.1.1. Alçak Basıncın Yapısal Özellikleri ……………………………………...
2.1.2. Alçak Basınç Merkezi Oluşumu ………………………………………...
2.1.3. Dünya üzerindeki Alçak Basınç Merkezleri …………………………….
2.2. Yüksek Basınç……………………………………………………………….
2.2.1. Yüksek Basıncın Yapısal Özellikleri …………………………………...
2.2.2. Yüksek Basınç Merkezi Oluşumu …………………………………… ..
2.2.3. Dünya üzerindeki Yüksek basınç Merkezleri …………………………..
3. RÜZGÂR HIZINI ÖLÇMEK ……………………………………………………
3.1. Rüzgâr Oluşumu ……………………………………………………………..
3.1.1. Rüzgârlarda Hız …………………………………………………………
3.1. 1.1. Rüzgârlarda Hız …………………………………………………….
3.1. 2. Rüzgârlarda Yön………………………………………………………...
3.1. 2.1. Rüzgârın Esme Yönünü Etkileyen Faktörler………………………..
3.2. Rüzgâr Çeşitleri……………………………………………………………...
3.2.1. Sürekli Rüzgârlar………………………………………………………...
3.2.1.1. Alize Rüzgârları……………………………………………………..
3.2.1.2. Batı Rüzgârları……………………………………………………….
3.2.1.3. Kutup Rüzgârları……………………………………………………..
3.2.1.4. Sürekli Rüzgârların Ortak Özellikleri………………………………..
3.2.2. Mevsimlik Rüzgârlar (Muson )…………………………………………..
i
3.2.2.1. Muson Rüzgârlarının Özellikleri…………………….........................
3.2.3. Yerel Rüzgârlar…………………………………………………………..
3.2.3.1. Meltemler…………………………………………………………….
3.2.3.2. Sıcak Yerel Rüzgârlar ………………………………………………
3.2.3.3. Soğuk Yerel Rüzgârlar……………………………………………….
3.2.4. Tropikal Siklonlar………………………………………………………..
3.3. Rüzgâr Ölçen Aletler…………………………………………………………
3.3.1. Rüzgâr Yönü……………………………………………………………..
3.3. 2. Rüzgâr Şiddeti ………………………………………………………….
3.4. Gemide rüzgâr ölçümü……………………………………………………….
ÖĞRENME FAALİYETİ–4 ………………………………………………………..
4. BULUTLAR………………………………………………………………………
4.1. Bulut Oluşumu……………………………………………………………….
4.1.1. Bulutların Sınıflandırılması……………………………………………...
4.1.1.1. Yüksek Bulutlar……………………………………………………...
4.1.1.2. Orta Bulutlar…………………………………………………………
4.1.1.3. Alçak Bulutlar……………………………………………………….
4.1.1.4. Dikine Gelişimli Bulutlar……………………………………………
4.1.2. Gemide Bulut Gözlemi Yapmak…………………………………………
4.1.2.1. Bulutluluk miktarı……………………………………………………
4.1.3. Bulut Resimleri…………………………………………………………..
4.1.3.1. Yüksek Bulutlar……………………………………………………...
4.1.3.2. Orta Bulutlar ………………………………………………………...
4.1.3.3. Alçak Bulutlar ……………………………………………………….
4.1.3.4. Dik Gelişmeli Bulutlar……………………………………………….
4.2. Yağış Oluşumu……………………………………………………………….
4.2.1. Yağışlar ………………………………………………………………….
4.2.1.1. Konvektif (Düşey) Yağışlar ………………………………………….
4.2.1.2. Cephe Yağışlar ………………………………………………………
4.2.1.3. Orografik Yağışlar …………………………………………………...
4.2.2. Yağış Miktarını Ölçmek………………………………………………….
UYGULAMA FAALİYETİ-1……………………………………………………….
UYGULAMA FAALİYETİ-2……………………………………………………….
ÖĞRENME FAALİYETİ–5…………………………………………………………
5. GÖRÜŞ MESAFESİ………………………………………………………………
5.1. Görüş Mesafesi……………………………………………………………….
5.1.1. Sis………………………………………………………………………...
5.1.1.1. Sis tipleri……………………………………………………………..
5.1.1.2. Sisin Günlük Değişimi……………………………………………….
5.1.2. Yağış……………………………………………………………………..
5.1.3. Seprintiler………………………………………………………………...
5.1.4. Toz ve Tuz Parçacıkları………………………………………………….
5.2. Sıcaklık Ölçen Aletler………………………………………………………..
5.2.1. Termometre Çeşitleri………………………………………………………….
ii
5.2.2. Gemilerde Termometre Kullanımı………………………………………..
5.2.2.1. Sıcaklık Birimleri…………………………………………..................
5.2.2.2. Sıcaklık Birimleri Çevrimleri…………………………………………
5.3. Nem………………………………………………………………………….
5.3.1. Doymuş Hava…………………………………………………………….
5.3.1.1. Nispi Nem Hesaplama………………………………………………..
5.3.1.2. Çiğ noktası Sıcaklığı………………………………………………….
5.3.2. Nem Ölçen Aletler……………………………………………………….
5.3.3. Piskrometre ile nem ölçümü………………………………………………
5.4. Gemide Meteorolojik Verileri Gemi Jurnaline Kayıt Edilmesi……………...
MODÜL DEĞERLENDİRME ……………………………………………………...
CEVAP ANAHTARLARI ………………………………………………………….
KAYNAKÇA ………………………………………………………………………..
iii
AÇIKLAMALAR
AÇIKLAMALAR
ALAN Denizcilik
DAL Güverte İşletim
MODÜLÜN ADI Meteorolojik Veri Toplama Yöntemleri
SÜRE 40/36
Birey/öğrenciye gemide seyir emniyetini sağlamak için deniz
MODÜLÜN AMACI meteorolojisi hakkında genel bilgi ve meteorolojik verilerin
toplanmasına yönelik becerileri kazandırmaktır.
1. Meteorolojik verileri elde etmek için atmosfer
basıncının takibini yapabileceksiniz
2. Seyir emniyeti için seyir bölgesindeki basınç
sistemlerinin takiplerini yapabileceksiniz.
MODÜLÜN 3. Meteorolojik verileri elde etmek için rüzgâr
ÖĞRENME hızının takibini yapabileceksiniz.
KAZANIMLARI 4. Meteorolojik verileri elde etmek için bulut ve
yağış durumlarını değerlendirebileceksiniz.
5. Meteorolojik verileri elde etmek için denizin
halini takip ederek görüşü değerlendirebileceksiniz
Ortam: Meteorolojik parametrelerin ölçüleceği uygun açık

alan, simülasyon uygulamaları için laboratuvar, teorik
kanunların anlatılabileceği uygun sınıf ortamı ve oturma
EĞİTİM ÖĞRETİM düzeni.
ORTAMLARI VE Donanım: Meteorolojik kitaplar, dokümanlar, haritalar, hava
DONANIMLARI elemanları parametrelerini ölçen aletler, köprü üstü
simülatörü üzerinde meteorolojik gözlem uygulamaları
senaryoları.
Modül içinde yer alan her öğrenme faaliyetinden sonra
verilen ölçme araçları ile kendinizi değerlendireceksiniz.
ÖLÇME VE Öğretmen modül sonunda ölçme aracı (çoktan seçmeli test,
DEĞERLENDİRME doğru-yanlış testi, boşluk doldurma, eşleştirme vb.)
kullanarak modül uygulamaları ile kazandığınız bilgi ve
becerileri ölçerek sizi değerlendirecektir.
iv
GİRİŞ
GİRİŞ
Sevgili Öğrenci,
Meteoroloji denince ilk aklımıza gelen hava durumudur. Bugün veya yarın hava
nasıl olacak diye merak ederiz. İnsanlar yaptıkları işleri için hava durumunu takip
etmektedirler. Örneğin çiftçiler yağmur, don ve sıcaklık, denizciler ve denizde seyahat
edenler fırtınayı, inşaat yapanlar yağmur ve don gibi hava olaylarının gelişimini bugün
yarının hatta üç beş gün sonrasını da bilmek istemektedirler. Bugün gelişmiş teknolojik
cihazlar ile atmosferdeki değişim ve olayları takip ederek önemli ve ciddi hava olaylarını
önceden tahmin edebilmekteyiz.
Biz denizcilerin özellikle açık denizlerde, elde edilen meteorolojik verileri meteoroloji
biliminin ışığında, yorum ve tahmin edebilmemiz son derece önemlidir. Açık denizde gemi,
yük ve yolcu güvenliğinin başında hava olayları gelmektedir. Dünya üzerindeki özellikle
basınç değişimleri, okyanuslarda ve açık denizlerde çok sert rüzgârlara ve hatta tropikal
fırtınalara neden olmaktadır. Bu yüzden iyi bir kaptan, denizcilik bilgisi yanında yüksek
düzeyde bir meteoroloji bilgisine sahip olmalıdır. Bunun yanında kötü hava koşullarını
önceden tahmin edebilmelidir.
Doğru, isabetli bir tahmin şüphesiz elde edilecek meteorolojik verilerinde doğru
olmasına bağlıdır.
Bu modül ile doğru tahmin yapabilmek için doğru meteorolojik verileri elde
edebilecek, bilgi ve beceriye sahip olabileceksiniz.
1
ÖĞRENME FAALİYETİ–1
ÖĞRENME KAZANIMI
Meteorolojik verileri elde etmek için atmosfer basıncının takibini yapabileceksiniz.
ARAŞTIRMA
 Hava basıncı ne demektir? Neden kaynaklandığını Araştırınız.

 Hava basıncını etkileyen faktörler nelerdir? Araştırınız.
 Deniz seviyesi ile yüksek bir yerdeki hava basınçlarını ölçerek karşılaştırınız.
 Bilgilerinizi arkadaşlarınızla ve öğretmeninizle paylaşınız.
1. ATMOSFER BASINCINI ÖLÇMEK

1.1. Meteoroloji
1.1.1 Tanımı
Meteoroloji; kısaca atmosfer bilimidir. Yunanca "meteoron" kelimesinden adını

almıştır ve gökyüzünde olan olaylar anlamına gelmektedir. Eski yunanlılar bulutları,
rüzgârları ve yağmuru anlamak ve birbirleriyle ilişkilerini tespit etmek için gözlem (rasat)
yapmışlardır.
1.1.2 Meteorolojinin Elemanları
Meteorolojiden hemen hemen bütün sektörler yararlanmaktadır. Denizcilikte ise

güvenli seyir yapmak, yükün ıslanmaması veya nem alarak bozulmaması için
meteorolojinin; fırtına tahmini, yağış tahmini, görüş durumu ve dalga durumu tahmini
konularından yararlanmaktadır. İşte bu tahminleri yapabilmek için ele alacağımız
meteorolojinin elamanları.
 Atmosfer
 Basınç
 Daimi basınç sistemleri
 Rüzgârlar
 Bulutlar
 Görüş ve nem
 Sıcaklık
1.1.3. Meteorolojik Veri Toplamada Kullanılan Yöntemler
Yüzyıllardır, havanın anlaşılması ve tahmin edilmesi için atmosfer gözlemleri (rasat)

kullanılmıştır. En önemli rasatlar yer istasyonlarındaki aletler vasıtasıyla ölçülen sıcaklık,
2
barometrik basınç, nem, rüzgâr hızı ve yönüdür. Sonraları “rawinsonde”(Balonlu
meteorolojik veri toplama) sistemi geliştirildi. Bu sistemle atmosferin yukarı seviyelerinde
bulunan sıcaklık, basınç ve nem değerleri ölçülebilmekte ayrıca balonun yer sistemi ile
yaptığı açı takip edilerek yüksek atmosferdeki rüzgâr yön ve şiddeti de ölçülebilmektedir.
Bunun yanında uçaklar, radarlar, uydular ve bilgisayarlar hava tahminlerinde bilgi ve
kolaylık sağlayan en önemli sistemlerdir
1.2. Atmosfer
Yeryüzünü saran hava tabakasına atmosfer denir. Atmosferdeki gazların % 78’ini
azot % 21’ini ise oksijen oluşturur. Kalan %1’lik bölümü ise karbondioksit, neon, helyum,
kripton, ksenon, hidrojen gibi gazlar oluşturmaktadır. Atmosferin kalınlığı yerden itibaren
560 km’ye kadar uzanır ve birçok tabakadan meydana gelmiştir.
1.2.1 Atmosferin Katmanları
Dünya’yı saran gazların bileşimleri ve yoğunlukları birbirinden farklı olduğu için

atmosfer 5 ayrı katmana ayrılmaktadırlar. (Resim 1.1)
Troposfer: Troposfer Dünya’ya en yakın olan katmandır. İçinde bulundurduğu gazların

yoğunluğu fazla olduğu için troposfer, yerçekiminin de etkisiyle Dünya’ya en yakın katmanı
oluşturmaktadır. Bu katmanda Dünya’nın tüm meteorolojik olayları oluşmaktadır. Troposfer
ekvator üzerinde yaklaşık olarak 18 km kalınlığa ulaşmakta ve içinde Dünya’da yaşam için
gerekli gazları barındırmaktadır.
Stratosfer: Troposfer katmanının üstünde yer almaktadır. Bu katmanın en önemli özelliği

hava tutucu olmasıdır ve bundan dolayı hava kirliliği Dünya’da kalıcı olmaktadır.
Stratosferin kalınlığı yaklaşık olarak 55 km’dir. Yapılan ölçümlerle bu tabakadaki sıcaklığın
-50 C olduğu tespit edilmiştir.
Mezosfer: Mezosfer, stratosfer tabakasından sonra gelmektedir. Bu tabakanın kalınlığı

yaklaşık olarak 85 km’dir. En önemli özelliği bu katmanda sürtünmenin yüksek olması ve
küçük gök taşlarının sürtünmeyle buharlaşarak kaybolmasını sağlamaktır. Mezosfer kendi
içinde iki kısma ayrılmaktadır.
 Ozonosfer: Ozon gazları bu kısımda bulunur ve ozon sayesinde güneşten gelen

ultraviyole ışınlar bu tabakada tutulurlar. Ozonosfer Dünya için koruyucu bir
tabakadır.
 Kemosfer: Güneş’ten gelen zararlı ışınların bir miktarı da burada tutulur. Gazlar bu
katmanda iyonlara ayrışırlar.
Termosfer: Termosfer, mezosfer katmanından itibaren yaklaşık 400 km kalınlıkta olan

tabakadır. Termosfer atmosferin en kalın katmanlarından biridir. Yapılan ölçümlerde bu
katmandaki sıcaklığın 1500 OC civarında olduğu ölçülmüştür.
3
Ekzosfer: Ekzosfer Dünya’yı en dıştan çevreleyen atmosferin dış tabakasıdır. Kesin sınırı
bilinmemekte ama ekzosfer katmanının sınırı, atmosferin başlangıcından 10.000 km
yükseklikte olduğu kabul edilmiştir. Bu katmanda yerçekimi çok düşük olduğu için yapay
uydular bulunmaktadır. Ekzosfer katmanından sonra boşluğa geçiş olmaktadır.
Resim 1.1: Atmosfer katmanları
1.2.2 Atmosferin Fiziksel Özellikleri
Meteoroloji atmosfer bilimi olduğundan atmosferin birçok özellikleri meteorolojik

olaylarla da ilişkilidir. Belli başlı fiziksel özellikler şunlardır.
 Atmosfer güneşten gelen zararlı ışınları tutma özelliğine sahiptir.

 Atmosfer yaşam için gerekli olan gazları içinde bulundurur.
 Atmosfer dünyanın aşırı ısınmasını ve soğumasını engellemektedir.
 Atmosfer meteorolojik olayların görülmesini sağlar.
 Atmosfer güneş ışınlarının dağılmasını sağlar. Böylece gölgede kalan
kısımların da aydınlanması sağlanmış olur.
 Atmosfer ışığı, sesi ve sıcaklığı geçirir ve bunların iletimini sağlar.
 Atmosfer uzaydan gelen meteorların parçalanmasında görev alır.
4
 Atmosfer yerçekimi sayesinde tutulur.
 Atmosfer büyük ölçüde gezegenin iç katmanlarından kaynaklanan gazların
yanardağ etkinliği ile yüzeye çıkması sonucunda oluşur.
 Atmosfer gezegenin tarihi boyunca dünya dışı kaynaklardan beslenmiş ve aynı
zamanda etkilenmiştir.
 Atmosfer su buharını tutarak ve yoğunlaştırarak su buharının uzaya kaçmasını
önlemektedir.
1.3. Atmosfer Basıncı
1.3.1 Tanımı
Atmosfer bildiğimiz gibi çeşitli gazlardan oluşmaktadır. Bu gazların bir ağırlığı

olacaktır işte bu ağırlığın cisimler üstünde oluşturduğu baskıya atmosfer basıncı denir.
Atmosfer basıncı barometre ile ölçülür ve milibar (mb) birimi ile gösterilir. Normal hava
basıncı, 45° enleminde, 15°C sıcaklıkta ve deniz yüzeyinde 1cm² ‘lik yüzeye düşen havanın
ağırlığıdır. Bu ağırlık 1033 gr’dır ve 1013 mb hava basıncına eşittir. 1013 milibar normal
basınç kabul edilir. Bu değerin üzerindekilere yüksek basınç (antisiklon), altındakilere ise,
alçak basınç (siklon) denir. Yeryüzünde şimdiye kadar ölçülmüş en yüksek basınç değeri
1079 mb’dır. Ölçülen en düşük basınç ise 886 mb’dır.
1.3.2 Atmosfer Basıncını Etkileyen Faktörler
Yerçekimi: Yerçekiminin etkisiyle gazlar Dünya’yı kuşatmıştır. Yerçekiminin etkisi yerden

yükseldikçe ve alçak enlemlere doğru geldikçe azalır. Buna bağlı olarak atmosfer basıncında
da azalma olur. Yerçekimi ile basınç arasında doğru orantı vardır. Yerçekimi arttıkça basınç
artar, yerçekimi azaldıkça basınç azalır.
Yükselti: Yerden yükseldikçe basınç azalır. Bunun nedeni, yükseklere doğru çıkıldıkça
atmosferi oluşturan gazların yoğunluklarının yerçekimi etkisiyle azalmasıdır. Basınç ile
yükselti arasında ters orantı vardır. Resim 1.2
Termik Etkenler (Sıcaklık): Sıcaklığın artmasıyla hava genişler, hafifler ve yükselir.

Yükselen havanın yere uyguladığı ağırlığın azalmasıyla, alçak basınç alanları doğar.
Sıcaklığın azalmasıyla soğuyan havanın hacmi daralır, ağırlaşır ve alçalır. Alçalan havanın
yere uyguladığı ağırlığın artmasıyla yüksek basınç alanları doğar. Bu şekilde, ısınma ve
soğumaya bağlı olarak oluşan basınç merkezlerine termik basınç merkezleri denir. Örneğin,
Ekvator çevresi sürekli sıcak olduğundan, burada termik alçak basınç alanları oluşmuştur.
Kutuplar civarı ise, sürekli soğuk olduğundan burada da termik yüksek basınç alanları
oluşmuştur. Sıcaklık ile basınç arasında ters orantı vardır.
Dinamik Etkenler: Hava kütlelerinin alçalarak yığılması veya yükselerek seyrekleşmesi

sonucunda ortaya çıkar. Örneğin, troposferin üst kısımlarında, Ekvatordan kutuplara doğru
esen Ters (üst) Alize rüzgârları Dünyanın dönme hareketinin etkisiyle 30° enlemleri
civarında alçalarak yüksek basınç alanlarını oluştururlar. Bununla birlikte, Batı ve Kutup
rüzgârları da 60° enlemleri civarında karşılaşınca yükselirler ve burada alçak basınç
5
alanlarını oluştururlar. İşte bu şekildeki hava hareketlerine bağlı olarak oluşan basınç
merkezlerine de dinamik basınç merkezleri denir.
Resim 1.2: Hava yoğunluğunun yükseldikçe azalması
1.3.3 Atmosfer Basıncının Yatay Etkileri
Dünya üzerinde değişik alanların; farklı sıcaklıklara sahip olması, hava kütlelerinin
sürekli hareketleri, yerçekimi ve yükseklik farklılıklarının ortaya çıkardığı farklı basınç
alanları vardır. Bu basınç alanları günlük ve mevsimsel değiştiği gibi daimi olanları da
bulunmaktadır. Farklı basınç alanları yatay hava akımını meydana geitirirler. Farklı basınç
alanları bazen rüzgâr bazende çok şiddetli fırtına demektir. Sıcak yüzeyler üzerinde alçak
basınç alanları; soğuk yüzeyler üzerinde ise yüksek basınç alanları meydana gelir. Bu
oluşumlara en iyi örnek kara ve deniz meltemleridir. Geceleri karalar denize göre daha çabuk
soğur dolayısıyla karalar soğuk denizler sıcak olur. Bu durumda kara üzerinde yüksek
basınç, deniz üzerinde alçak basınç oluşur dolayısıyla rüzgâr karadan denize doğru esecektir
(kara meltemi). Gündüzleri tam tersi olduğundan denizden karaya doğru rüzgâr (deniz
meltemi) esecektir.
1.3.4 Atmosfer Basıncını Ölçmek
Atmosfer basıncı barometre ile ölçülür. Basınç düzenli aralıklarla ölçülmeli ve kayıt
edilmelidir. Gemide her saat başında bu ölçümler yapılırak jurnale yazılır. Basınç düzenli
ölçüldüğünde bir anlam ifade eder çünkü basıncın tandası ( belli bir zamandaki yükselme
veya alçalma eğilimi) bize hava tahmininde bir fikir verecektir.
Toriçelli deneyinde içi cıva dolu bir kaba kesit alanı 1 cm 2 havası boşaltılmış bir ağzı
kapalı cam boru cva dolu kaba dik konulmuş ve atmosferdeki hava basıncının kap
içerisindeki cıvaya yapmış olduğu basınç sonunda cam borudaki cıva 76 cm yükseldiği
görülmüştür. Basınç birimleri bu cıvanın yüksekliği, ağırlığı ve kuvvetinden çıkmıştır. 1939
yıllında Amerika’da ‘’bar’’ adı verilen ölçü birimi kabul edilmiş ve kullanılmaya
6
başlanmıştır. Normal şartlarda bir bar, deniz seviyesi ölçüsünde 76 cm’lik cıvanın basıncını
göstermektedir. Hava basıncı milibar şeklinde gösterilmektedir.
1.3.4.1 Barometre Çeşitleri
Atmosfer basıncını ölçmeye yarayan, kendine has mekanizmasıyla çalışan alete

barometre adı verilir. Temel olarak iki çeşidi vardır. Bunlar; cıvalı ve madeni
barometrelerdir. Bunlar dışında barometre sistemiyle çalışan çeşitli aletlere de genel olarak
barometre kategorisinde yer verilmektedir.
Cıvalı Barometre: Cıvalı barometre ilk defa İtalyan fizikçi Toricelli tarafından 1643 yılında
keşfedilmiştir. Cıvalı tüp deneyini yapmıştır ve barometreyi meydana getirmiştir. Ancak
günümüzde kullanılan barometreler için cıvalı tüp yerine kapalı bir kutu kullanılır. Deniz
seviyesinde civa yüksekliği 76 cm dir. Basınç azaldığında cıva düzeyinde azalma görülür.
Basınç yükseldiğinde cıva yüksekliğinde artma görülür. Resim 1.3
Madeni Barometre: Cıvalı barometreler madeni barometrelere göre kullanımı zordur. Bu

nedenle çoğu yerde madeni barometreler tercih edilir. Bu tip barometreler, aneroid olarak da
bilinir. Aneroid, sıvı olmayan anlamına gelmektedir. Bükülme özelliğine sahip bir madenden
elde edilmiş kutulardan oluşur. Havası alınan kutu üstüne çelik malzemeden üretilmiş yay
konulmuştur. Yay bir kenarından kutuya sabit şekilde tutturulmuştur. Hava basıncında
yükselme olması durumunda kutu içe doğru basık şekli alır. Basınçta azalma olduğunda da
tam tersi kutu dışa doğru şişer. Bunu görebilmek için de kutu üzerine gösterge konulmuştur.
Resim 1.3
İki barometre çeşidi de hava basıncı ölçümlerinde kullanılır. Barometreler hava

basıncı ölçmek dışında yükseklik ölçümünde de kullanılır. Yükseklik seviyesi arttıkça basınç
değerinde azalma olur ne kadar yükseğe çıkılırsa o kadar azalma olur. Uçaklarda kullanılan
yükseklikölçerler bir çeşit barometredir.
Resim 1.3: Civalı ve madeni barometreler
7
1.3.4.2 Gemide Basınç Ölçümü, Deniz Seviyesindeki (Normal) Değeri
Basınç değeri; yükseklik, bulunan enlem (civalı barometrede) ve sıcaklıkla (civalı

barometrede) doğrudan etkilidir. Bu yüzden gemide okunan basınç değerinden düzeltmeler
yapılmalıdır.
Sıcaklık Düzeltmesi: Cıvalı barometrelerde bulunan civa hava sıcaklığına bağlı olarak
genleşir bu da hatalı ölçüm yapılmasına neden olur. 15 OC üstündeki sıcaklıklarda bir miktar
çıkarmak gerekir. Özellikle 0 oC altındaki sıcaklıklarda barometre hatası çok olur. Bir miktar
eklemek gerekir.
Enlem Düzeltmesi: Dünya üzerinde yerçekimi ekvatordan kutuplara doğru gittikçe artar.
Atmosfer basıncının referans değerini 45 o enlemi olarak aldığımızdan düzeltme miktarı 45 o
enlemi için sıfırdır 0- 45 enlemleri arası düzeltme negatif 45-90 enlemleri arası düzeltme
pozitif olarak uygulanır. Bu düzeltmeler tablo yardımıyla yapılır. Tablo 1.1
Enlem Düzeltme Enlem Düzeltme Enlem Düzeltme Enlem Düzeltme

0o -2,6 mb 25o N/S -1,5 mb 55o N/S +1,0 mb 85o N/S +2,5 mb
05o N/S -2,5 mb 35o N/S -1,0 mb 65o N/S +1,5 mb 90o N/S +2,6 mb
15o N/S -2,0 mb 45o N/S 0,0 mb 75o N/S +2,0 mb
Tablo 1.1: Enleme göre basınç düzeltme tablosu
Yükseklik Düzeltmesi: Atmosfer basıncı bildiğimiz gibi yüksekliğe havanın yoğunluğuna

ve yerçekimine bağlı olarak değişir. Normal şartlarda deniz seviyesinden yükseldikçe her
10,5 metrede 1 mb düşer. Denize kıyı bölgelerde her 8 metrede 1 mb düşer. Okyanuslarda 6
metrede 1 mb düşer. Eğer köprü üstü denizden yüksekliği 10 metrenin altında ise düzeltme
yapılmaz. Civalı barometrelerde bu düzeltmelere dikkat etmek gerekir. Aneroid
barometrelerde yalnızca yükseklik düzeltilmesi yapılır. Köprü üstleri 10-20 metre civarında
olduğundan 1-2 mb (+) düzeltme uygulanır.
8
UYGULAMA FAALİYETİ
Barometreyi, aşağıdaki adımları takip ederek basınç değerini bulunuz.
İşlem Basamakları Öneriler

 Barometre değerlerini kayıt yapabilmek
için içinde basınç değeri ve dört saatlik
satırı olan iki adet tablo hazırlayınız.  Cetveli çok basit olarak bu şekilde
 Barometreyi okumak için üzerine bir kere hazırlayabilirsiniz
hafifçe tıklatın ibresinin değiştiğini
gözlemleyin.
 Sabah saat 08.00 de barometreyi
okuyarak hazırladığınız cetvele kayıt
ediniz.
 Saat 09, 10, 11 de aynı şekilde barometre  Barometreyi okulunuz zemin katında
değerini okuyarak cetvele kayıt ediniz. olduğuna dikkat ediniz. Çünkü deniz
 Kayıt etdiğiniz basınç değerlerinden yola seviyesindeki basınç değeri geçerlidir.
çıkarak alçak mı yüksek mi olduğunu  Barometreyi okurken camın ortasına
belirleyiniz. hafifçe parmağınızın ucu ile hafifçe
 Kayıt etdiğiniz basınç değerlerinden yola tıklatmalısınız.
çıkarak basınç tandansını bulunuz  Basınç değerinin 1013 ten yukarı ise
 Öğleden sonra saat 13.00 da tekrar yüksek basınç 1013 ten aşağı ise alçak
barometre değerini okuyarak kayıt ediniz. basınç olduğunu unutmayınız.
 Barometreyi yanınıza alarak okulunuz en  Öğleden sonraki uygulamanızda
üst katına veya çıkabileceğiniz en yüksek çıkacağınız yüksekliğin 10 metreden
yere çıkınız. daha az olmamasına dikkat ediniz.
 Barometre değerini okuyarak kayıt  Barometre değeri yukarı doğru her 10,5
ediniz. metrede bir 1 mb azalır.
 İki ölçüm arasında fark olduğunu  Bulunduğunuz yüksekliği 10,5’a bölerek
görünüz. düzeltme miktarını bulunuz.
 Yüksekte okuduğunuz basınç değerine  Bulduğunuz düzetme miktarını basınç
uygulayacağınız düzeltme değerini değeriyle toplayınız.
bularak uygulayınız
9
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME
VE DEĞERLENDİRME
Aşağıdaki soruları dikkatlice okuyunuz ve doğru seçeneği işaretleyiniz.
1. Aşağıdakilerden hangisi denizcilikte kullanılan meteorolojik tahminlerden değildir?

A) Fırtına tahmini.
B) Yağış tahmini.
C) Görüş durumu tahmini.
D) Dalga durumu tahmini.
E) Deniz suyu sıcaklık tahmini.
2. Aşağıdakilerden hangisinde atmosferdeki gaz oranları doğru olarak verilmiştir?

A) Azot %78, oksijen % 21, karbondioksit %1
B) Azot %78, oksijen % 21, diğer gazlar %1
C) Azot %76, oksijen % 21, diğer gazlar %3
D) Azot %76, oksijen % 23, diğer gazlar %1
E) Azot %76, oksijen % 23, karbondioksit %1
3. Aşağıdakilerden hangisi dünyaya en yakın atmosfer katmanıdır?

A) Termosfer
B) Mezosfer
C) Ekzosfer
D) Troposfer
E) Stratosfer
4. Aşağıdaki olaylardan hangisi ozonosferde gerçekleşen bir olaydır?

A) Meteorolojik olaylar gerçekleşir.
B) Hava tutularak atmosfere dağılması önlenir.
C) Sürtünme ile küçük göktaşları buharlaşır.
D) Güneşten gelen ultraviyole (kızılötesi ışınlar) ışınlar tutulur.
E) Şimşek ve gök gürültüsü dediğimiz olaylar gerçekleşir.
5. Aşağıdakilerden hangisi atmosfer basıncının tanımıdır?

A) Atmosferdeki gazların birleşerek çoğalması.
B) Atmosferdeki gazların birleşerek seyrekleşmesi.
C) Atmosferdeki gazların ağırlığının cisimler üstünde uyguladığı baskı
D) Atmosferdeki gazların birleşerek ağırlığının artması.
E) Atmosferdeki gazların birleşerek dünyayı sarması.
6. Aşağıdakilerden hangisi normal basınç değeri olarak kabul edilmiştir?

A) 1033 mb
B) 1023 mb
C) 1013 mb
D) 1003 mb
E) 1000 mb
7. Normal basınç kriterleri aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir?

A) Enlem 45o, sıcaklık 15oC, yükseklik 10 metre
10
B) Enlem 45o, sıcaklık 15oC, yükseklik deniz seviyesi
C) Enlem 15o, sıcaklık 0oC, yükseklik deniz seviyesi
D) Enlem 45o, sıcaklık 0oC, yükseklik 15 metre
E) Ekvatorda, sıcaklık 15oC, yükseklik deniz seviyesi
8. Sıcaklığın basınca etkisi aşağıdakilerden hangisinde yanlış olarak verilmiştir?

A) Sıcaklığın artması, havanın yükselmesine sebep olur yükselen hava yüksek
basınç oluşturur.
B) Sıcaklığın düşmesi, havanın ağırlaşmasına sebep olur ağırlaşan hava yüksek
C) Sıcaklığın artması, havanın hafiflemesine sebep olur hafifleyen hava alçak
D) Sıcaklığın artması, havanın genişlemesine sebep olur genişleyen hava alçak
E) Sıcaklığın düşmesi, havanın alçalmasına sebep olur alçalan hava yüksek basınç
oluşturur.
9. Yükseklik arttıkça atmosfer basıncında nasıl bir gelişme olur?

A) Yükseklik arttıkça basınç artar.
B) Yükseklik arttıkça basınç azalır.
C) Yükseklik arttıkça basınç sabit kalır değişmez.
D) Yükseklik arttıkça basınç biraz düşer daha sonra yükselir.
E) Yükseklik arttıkça basınç biraz yükselir daha sonra düşer.
10. Aşağıdakilerden hangisi deniz meltemi oluşma şartlarından değildir?

A) Denizler karaya göre daha soğuk olduğunda.
B) Karadaki basınç denize göre daha düşük olduğunda.
C) Öğle saatlerinde karanın ani ısınmasıyla.
D) Karaların denizlere göre daha sıcak olmasıyla.
E) Karadaki sıcaklığın denizdeki sıcaklığa eşit olduğunda.
11. Birbirine yakın iki farklı basınç alanlarında hangi meteorolojik olay oluşur?
A) Sıcaklık düşmesi
B) Sıcaklık yükselmesi
C) Sis ve yağış
D) Bulutlanma
E) Rüzgâr ve fırtına
12. Gemilerde basınç ölçümü ne kadar süre arayla yapılmalıdır?

A) Birer saat arayla
B) İkişer saat arayla
C) Dörder saat arayla
D) Sabah akşam
E) Her vardiya başladığında
13. Cıvalı barometrede 76 cm cıvanın ağırlığı ne kadardır?

A) 1033 gr
11
B) 1013 gr
C) 1023 gr
D) 1043 gr
E) 1053 gr
14. I. Sıcaklık düzeltmesi cıvalı barometrelere uygulanır.

II. Enlem düzeltmesi yerçekiminden kaynaklanır.
III. Yükseklik düzeltmesi tüm barometre çeşitlerinde uygulanır.
Yukarıdaki ifadelerden hangisi ya da hangileri doğrudur?

A) Yalnız I
B) Yalnız II
C) I, II
D) II, III
E) I, II, III
15. Okyanuslarda yükseklikle beraber basınç azalması, kaç metrede bir olmaktadır?
A) 10,5 metrede bir 1 mb azalır
B) 8 metrede bir 1 mb azalır
C) 8 metrede bir 2 mb azalır
D) 6 metrede bir 2 mb azalır
E) 6 metrede bir 1 mb azalır
DEĞERLENDİRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken tereddüt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrarlayınız.
Cevaplarınızın tümü doğru ise bir sonraki öğrenme faaliyetine geçiniz.
12
ÖĞRENME KAZANIMI
Seyir emniyeti için seyir bölgesindeki basınç sistemlerinin takiplerini yapabileceksiniz
ARAŞTIRMA
 Dünya üzerinde daimi olan alçak basınç merkezlerini araştırınız.

 Dünya üzerinde daimi olan yüksek basınç merkezlerini araştırınız.
 Sinoptik harita elde ederek üzerindeki kodlamaları araştırınız.
2. DAİMİ BASINÇ SİSTEMLERİ
2.1 Alçak Basınç
Atmosfer basıncı 1013 milibardan düşük olan alanlara alçak basınç denir. Bunun
yanında nispi olarak çevresine göre basıncın düşük olduğu alanlara da denir.
Resi
m 2.1: Alçak basınç, Yüksek basınç
13
2.1.1 Alçak Basıncın Yapısal Özellikleri
 Alçak basınç alanlarında basınç değeri 1013 mb’den düşüktür. Ancak; biri
1020 mb diğeri 1040 mb olan iki basınç alanı karşılaştırılırken 1013’ten
yüksek olmasına rağmen 1020 mb’lik basınçta alçak basınç alanıdır. Çünkü
1040’a göre daha düşüktür.
 Alçak basınç merkezlerinde hava hareketi, aşağıdan yukarıya doğrudur. Diğer

bir ifadeyle; Alçak basınç alanlarında yükselici hava hareketi görülür.
Yükselen hava soğur ve yağış bırakır. Resim 2.1
 Alçak Basınç alanlarında yatay yönlü hava hareketi çevreden merkeze

doğrudur. Merkezden yükselen havanın oluşturacağı boşluğu çevreden gelen
hava dolduracaktır.
 Yaygın olarak ekvator kuşağında (Termik Alçak Basınç) ve 60o enlemleri

civarında (Dinamik Alçak Basınç) görülür. Sıcaklık koşullarına bağlı olarak,
yaz mevsiminde karalar, kış mevsiminde okyanuslar üzerinde görülür.
 Nemlilik ve yağış fazladır.
 Alçak basınç alanlarında sıcaklık farkı azdır.
 Hava genelde kapalı ve bulutludur.
 Termik alçak basınç alanı sıcak, dinamik alçak basınç alanı soğuktur.
2.1.2 Alçak Basınç Merkezi Oluşumu
Oluşumlarına göre iki temel kaynaklı alçak merkezleri vardır.
Termik (sıcaklık) kaynaklı alçak basınç merkezleri (TAB): Ekvatoral Alçak Basınç Alanı
da denir. Dünya’yı çevreleyen Ekvatoral kuşağın devamlı olarak ısınması nedeniyle bu
kuşaktaki havanın yükselmesine sebep olur bundan dolayı bu alanda devamlı alçak basınç
alanı oluşur. Bu basınç kuşağı kışın güneye, yazın da kuzeye doğru genişler.
Bunun haricinde karalar ve denizler üzerinde de mevsimden mevsime değişen TAB

merkezleri de görülür. Yaz mevsiminde geniş kara kütleleri üzerinde görülürken, Kış
mevsiminde ise karalara göre daha sıcak olan okyanuslar üzerinde oluşur.
Dinamik kaynaklı alçak basınç merkezleri (DAB) : Kutup Altı Alçak Basınç Alanı
(Subpolar Siklon) da denir. Dünya’nın kendi ekseni etrafında dönme hareketinin sebep
olduğu hava hareketlerine bağlı olarak oluşan yükselici hava hareketlerine denir. Kuzey ve
Güney Yarımkürenin 60o enlemleri civarında oluşurlar. Oluşumunda doğulu kutup rüzgârları
14
ile batı rüzgârlarının etkisi büyüktür. 60 derece enlemlerinde karşılaşan bu rüzgârlar
çarpışarak yükselirler ve bu alanlarda DAB merkezini oluştururlar.
2.1.3 Dünya üzerindeki Alçak Basınç Merkezleri
İzlanda Dinamik Alçak Basınç Merkezi: 60° enleminde kaynağını alır. Türkiye’de kışın
etkilidir. Etkili olduğu dönemde kışlar ılık ve yağışlı geçer. Türkiye’ye Kuzeybatıdan
sokulur.
Basra Termik Alçak Basınç Merkezi: (30° Kuzey) Türkiye’de yazın ekilidir. Yurdumuza
Güney Doğu Anadolu Bölgesinden itibaren sokulur ve sıcaklığı artırır.
2.2 Yüksek Basınç
1013 mb den daha yüksek olan basınç alanlarına yüksek basınç (antisiklon) denir.
Bunun yanında nispi olarak çevresine göre basıncın yüksek olduğu alanlara da denir. Resim
2.1
2.2.1 Yüksek Basıncın Yapısal Özellikleri
 Yüksek Basınç 1013 mb daha yüksek basınç alanlarıdır. Ancak; biri 990 mb
diğeri 1010 mb olan iki basınç merkezi karşılaştırılırken 1013’ten düşük
olmasına rağmen 1010 mb’lik basınç merkezine yüksek basınç merkezi deriz.
Çünkü 990’a göre daha yüksektir.
 Yüksek basınç alanlarında alçalıcı hava hareketi vardır. Yani basınç

merkezinde hava akımı yukarıdan aşağıya doğrudur. Resim 2.1
 Alçalan hava ısınarak havanın nem açığını artırır. Bu sebeple yağış oluşmaz.
 Hava hareketi merkezden çevreye doğrudur.
 Yaygın olarak 30o enlemi civarında (Dinamik Yüksek Basınç) ve kutup

bölgelerinde (Termik Yüksek Basınç) görülür. Sıcaklık koşullarına bağlı
olarak, kış mevsiminde karalar üzerinde oluşur.
 Hava genellikle açıktır.
 Yüksek basıncın etkili olduğu kış gecelerinde yerin ısı kaybı fazladır. Bu
sebeple yüksek basınç olan yerlerde kış gecelerinde ayaz olur.
2.2.2 Yüksek Basınç Merkezi Oluşumu
Oluşumlarına göre iki temel kaynaklı yüksek basınç merkezleri vardır.
15
Termik kaynaklı yüksek basınç merkezi (TYB): Kutuplar Yüksek Basınç Alanı
(Polar Antisiklon) da denir. Kutuplar yıl boyunca soğuk olduklarından hava molekülleri
sıkışarak ağırlığı artar ve yere doğru çöker etrafa yayılarak çevrelerini soğuturlar. Sibirya
termik yüksek basınç alanın Türkiye’ye kadar genişlemesi sonucunda Türkiye’de Sibirya
Soğukları adını almaktadır. Bu basınç alanı kışın genişler, yazın daralır.
Dinamik kaynaklı yüksek basınç merkezi (DYB) : Ekvator üstü Yüksek Basınç

Alanı (Subtropikal Antisiklon) da denir. Dünya’nın eksen hareketine bağlı olarak oluşan
alçalıcı hava hareketlerine denir. Ekvatoral bölgede, ısınarak yükselen hava kütleleri üst
alizeler halinde kutuplara doğru eserken, gerek Dünya’nın ekseni etrafında dönmesinden,
gerekse yerçekimi ve soğumadan dolayı 30° enlemleri civarında alçalır. Bu alçalma
esnasında ısınarak havada nem açığı oluşturur. Bu nem açığının yıl boyu olması 30 o
enlemlerinde çöllerin oluşmasına neden olmaktadır.
2.2.3 Dünya üzerindeki Yüksek basınç Merkezleri
Sibirya Termik Yüksek Basınç merkezi: 60° enlemlerinde oluşmuştur. Türkiye’de kışın
etkilidir. Etkili olduğu dönemlerde kışlar çok soğuk ve kar yağışlı geçer. Türkiye’ye
Kuzeydoğudan sokulur.
Azor Dinamik Yüksek Basınç merkezi: 30° enlemlerinden kaynağını alır. Türkiye’de
bütün yıl etkilidir. En fazla yazın etkilidir. Etkili olduğu yaz mevsiminin kurak olmasının
başlıca sebebidir (Alçalıcı hava hareketinden dolayı). Bu basıncın etkisiyle Ege Kıyıları
boyunca kuzeyden esen Etezyen rüzgârı oluşur. Yurdumuza Kuzeybatıdan sokulur.
Resim 2.2: Termik ve dinamik kaynaklı basınç alanları (Enlemlere göre)
16
Dünya haritası üzerinde alçak basınç ve yüksek basınç alanlarını aşağıdaki adımları
takip ederek bulunuz.

 Dünya haritasını açarak ekvator
bölgesine bakınız.
 Bu bölgenin TAB alanı özelliklerini
taşıdığını haritaya bakarak çıkarınız.
 Dünya haritası üzerinde 30o enlemine  Dünya haritanız yoksa internetten hariata
bakınız. programlarından da bulabilirsiniz.
 Bu bölgenin DYB alanı olduğunu  Hangi enlemler üzerinde çöller
haritaya bakarak çıarınız. bulunduğunu veya bol yağışlı yeşil
 Dünya haritası üzerinde 60o enlemine alanlar olduğunu tespit ediniz
bakınız.  Yüksek basınç alanlarında alçalıcı kuru
 Bu bölgenin DAB alanı olduğunu hava olduğunu unutmayınız.
haritaya bakarak çıarınız  Alçak basınç alanlarında yükselici yağışlı
 Ekvator bölgesinden 30o ve 60o hava olduğunu unutmayınız.
enlemlerinde bulunan birer şehir seçiniz.  Seçtiğiniz şehirlerin hava durumu hergün
 İnternet ortamından bu ülkelere ait hava aynı satte olmasına dikkat ediniz.
durumlarını 2 hafta boyunca takip ediniz.  Sene sonunda bütün sonuçları
 Takiplarinizde açık hava yağışlı hava karşılaştırın.
şeklinde kayıt ediniz.  Basınç alanların daimi olup olmadığına
 Kayıtlarınızı basınç özellikleri ile karar veriniz.
karşılaştırarak o bölgelerde hangi basınç
merkezi etkili olduğunu bulunuz.
 Bu uygulamayı sene içinde dört kere
daha yapınız.
17

1. Aşağıdakilerden hangisi alçak basıncı tanımlar?
A) 1043 mb’dan düşük basınçlar
B) 1033 mb düşük basınçlar
C) 1023 mb düşük basınçlar
D) 1013 mb düşük basınçlar
E) 1003 mb düşük basınçlar
Yukarıda dünya profili üzerinde basınç merkezleri işaretlenmiştir.

2, 3, 4 ve 5’inci soruları yukarıdaki şekile göre cevaplayınız.
2. Yukarıda verilen basınç alanları ile ilgili aşağıdaki bilgiler den hangisi yanlıştır?
A) I-III ve VI'da yükselici hava hareketleri hâkimdir.
B) Günlük harekete bağlı olarak oluşan basınç kuşakları sadece II ve V'dir.
C) Termik yüksek basınç alanları IV - VII dir.
D) Dinamik alçak basınçlar III ve VI dadır.
E) Termik alçak basınç alanı Ekvator üzerindedir.
3. Yukarıda verilen Dünya profili üzerinde işaretli merkezlerden hangileri termik

kökenli sürekli basınç alanlarıdır?
A) I, II, V
B) I, III, VI
C) I, IV, VII
D) II, V
E) III, VI
18
4. Yukarıda verilen Dünya profili üzerinde belirli enlemlerdeki sürekli basınç
merkezleri gösterilmiştir.
Bu basınç merkezleri ile ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söylenemez?
A) I nolu yerde sürekli yükselici hava hareketi vardır.
B) II ve V nolu yerlerde dinamik yüksek basınç alanı oluşmuştur.
C) III ve VI nolu yerlerde çöller geniş yer kaplar.
D) I, III, VI nolu yerlerde hava hareketi çevreden merkeze doğrudur.
E) I nolu yerde düzenli yağışlar görülür.
5. Yukarıdaki Dünya profilinde sürekli basınç merkezleri işaretlenmiştir. Bu basınç

merkezlerinin oluşum nedenleri Dünya'nın eksen hareketi ve termik kaynaklıdır.
Aşağıdakilerden hangisinde bu basınç merkezlerinin oluşum nedenleri doğru
verilmiştir?
Dünyanın eksen hareketi Termik Kaynaklı

A) II – III I-IV
B) I – II III-V
C) III – I V I-II-V
D) III-V I-II-IV
E) II-IV I-III –V
6. I. Ekvator'un sürekli alçak basınç alanı olması

II. 30° enlemlerindeki basınç değerlerinin 60° enlemlerinden fazla olması
III. Kutupların sürekli yüksek basınç alanı olması
IV. Yükseklere çıkıldıkça basınç değerinin azalması
Yukarıdaki özelliklerden hangileri termik basınç alanları ile ilgilidir?
A) Yalnız II
B) I, II ve III
C) II ve IV
D) I ve III
E) II, III ve IV
7. 60o enlemlerinde, dinamik etkenlerle oluşan yükselici hava hareketleri sonucunda,

aşağıdakilerden hangisinin görülmesi beklenmez?
A) Yağmur
B) Bulutlanma
C) Dolu
D) Yüksek basınç
E) Alçak basınç
19
Aşağıda verilen basınç özelliklerinden, ait oldukları gruplara göre uygun şekilde
işaretleyiniz.
Özellikler Alçak Basınç Alanı Yüksek Basınç Alanı

8. 1013 mb den düşüktür
9. Alçalıcı hava vardır
10. Hava hareketi aşağıdan yukarı doğrudur
11. 30o N-S enlemlerinde görünür
12. Ekvator kuşağında görülür
13. 60o N-S enlemlerinde görünür
14. Hava hareketi merkezden çevreye doğrudur
15. Hava açık ve güneşlidir
16. Hava kapalı ve bulutludur
17. 1013 mb dan yüksektir
18. Yükselici hava vardır
19. Hava hareketi yukarıdan aşağıya doğrudur
20. Nemli ve yağışlıdır
21. Kutuplarda görülür
22. Hava hareketi Çevreden merkeze doğrudur
DEĞERLENDİRME

20
RENME FAALİYETİ–2
ÖĞRENME KAZANIMI
Meteorolojik verileri elde etmek için rüzgâr hızının takibini yapabileceksiniz.
ARAŞTIRMA
 Rüzgâr nasıl oluşur? Araştırınız.

 Bulunduğunuz yerde 2’şer saat aralıklarla bir gün boyunca rüzgâr yönünü kayıt
ederek sonuçlarını değerlediriniz? Araştırınız.
 Bulunduğunuz yerde rüzgâr hızına bağlı olarak denizin durumunu kayıt ediniz.
3. RÜZGÂR HIZINI ÖLÇMEK
3.1 Rüzgâr Oluşumu

Rüzgârı oluşturan başlıca ana neden birbirine yakın farklı iki basınç alanı arasındaki
havanın yatay hareketidir.
Havanın ısınması havanın yükselmesine havanın yükselmesi de alçak basınç

alanlarını meydana getirir. Havanın soğuması havanın alçalmasına havanın alçalması da
yüksek basınç alanlarını meydana getirir. Bu iki basınç alanı birbirine yakın olursa alçak
basınç alanındaki yükselen havanın yerini yüksek basınç alanındaki hava ile doldurma
eğilimine girecektir. Bunun sonucunda, yüksek basınç alanından alçak basınç alanına doğru
havanın hareketi rüzgârları oluşturur. Resim 3.1
21
Resim 3.1: Rüzgâr oluşumu
3.1.1 Rüzgârlarda Hız
Rüzgâr, alçak basınçla yüksek basınç bölgesi arasında yer değiştiren hava akımıdır,
daima yüksek basınç alanından alçak basınç alanına doğru hareket eder. İki bölge arasındaki
basınç farkı ne kadar büyük olursa ve birbirine yakınsa hava akım hızı o kadar fazla olur.
Aşağıdaki resimde farklı basınç alanları verilmiştir. (A) rüzgârı, şiddeti en fazla olan
rüzgârdır. (B) rüzgârı ise şiddeti en az olan rüzgârdır. Resim 3.2
Resim 3.2: Basınç alanları arasındaki rüzgâr yönü ve hızı
22
Rüzgârın hızı arttıkça;
 İç ısısı düşer ve soğuk rüzgâr halini alır.

 Geçtiği yerlerin sıcaklığını düşürür.
 Buharlaşmayı arttırır. Havanın nem açığı büyür.
 Erozyonu arttırır.
3.1.1.1 Rüzgârın Hızında Etkili Olan Faktörler
Basınç merkezleri arasındaki yatay uzaklık: Basınç merkezleri arasındaki mesafe

azaldıkça izobarlar sıklaşır. Mesafe kısa olduğundan sürtünmenin neden olduğu hız kayıpları
azalır. Bundan dolayı izobarların sık geçtiği yerde rüzgârın hızı fazla, izobarların seyrek
geçtiği yerde ise rüzgar hızı daha azdır.
Yer şekilleri: Yer şekilleri rüzgâra yön verirken, aynı zamanda hızını da etkilerler. Örnek:
Engebeli bir alanda rüzgârın hızı azalır.
Dünyanın kendi ekseni etrafındaki dönme hareketi: Dünyanın dönüş hızının arttığı
alanlarda rüzgârın hızı daha azdır. Dönüşten kaynaklanan savrulma sebebiyle.
Basınç farkı: Basınç farkı arttıkça rüzgârın hızı ve şiddeti de artar.
3.1.2 Rüzgârlarda Yön
Rüzgârın yönü, rüzgâr yüksek basınç alanından, alçak basınç alanına doğru eser. Bu
hareket sırasında, Dünya’nın kendi çevresindeki hareketi nedeniyle oluşan corriolis etkisi ile
rüzgârların yönlerinde sapmalara neden olur. Bir bölgede rüzgârın zamanla en fazla estiği
yöne hâkim rüzgâr yönü denir.
3.1.2.1 Rüzgârın Esme Yönünü Etkileyen Faktörler
Basınç merkezlerinin bulunduğu yer: Basınç merkezlerinin birbirlerine göre bulunduğu

yer rüzgârın yönünü belirler. Rüzgârlar her zaman yüksek basınçtan alçak basınca doğru
eserek rüzgârın yönünü belirler.
Yer şekilleri: Sıradağlar, boğazlar, derin ve uzun vadiler rüzgârların gerçek yönlerini
değiştirirler. Rüzgârlar genellikle boğazlara, vadilere uygun eserler. Herhangi bir yerde
rüzgârın yıl içinde en fazla estiği yöne hâkim rüzgâr yönü denir. Hâkim rüzgâr yönü ile yer
şekillerinin uzanış doğrultusu arasında bir paralellik vardır.
Dünya’nın eksen hareketi: Dünya’nın kendi ekseni etrafındaki hareketi sonucunda

rüzgârların yönlerinde sapma meydana gelir. Bu sapma, Kuzey Yarım küre’de sağa, Güney
Yarım küre’de sola doğru meydana gelir. Bu nedenle rüzgâr, hareketi sırasında en kısa yolu
takip edemez. Resim 3.3, Resim 3.4
23
Resim 3.3: Rüzgârın coriolis etkisi ile yön değiştirmesi
Resim 3.4: Kuzey ve güney yarım kürede, rüzgârın yön değiştirmesi
3.2 Rüzgâr Çeşitleri

24
3.2.1 Sürekli Rüzgârlar
3.2.1.1 Alize Rüzgârları
Alize rüzgârları, 30° enlemlerindeki dinamik yüksek basınç alanlarından, Ekvatoral

termik alçak basınç alanına doğru eserler.
Kuzey Yarımküre’de Kuzeydoğudan, Güney Yarımküre’de Güneydoğudan esen

rüzgârlardır. 30° enlemleri ile ekvator arasındaki kıtaların doğu kıyılarına yağış bırakırlar. .
Ekvatorda yükselerek üstten 30o enlemlerine doğru esen rüzgârlara Ters Alizeler denir. Bu
rüzgârlar dönenceler civarında alçalıp, sıcaklığı arttırdığından çöllerin oluşmasına neden
olurlar. Yelkenli gemiler bu rüzgârlardan faydalandıkları için bunlara Ticaret Rüzgârları
denir. En düzenli esen sürekli rüzgârdır. Resim 3.5
Resim 3.5: Dünya üzerindeki sürekli rüzgârlar
3.2.1.2 Batı Rüzgârları
30o enlemlerindeki Dinamik Yüksek Basınç alanlarından 60 o enlemlerindeki

Dinamik Alçak Basınç alanlarına doğru esen rüzgârlardır. Kuzey Yarımküre’de
güneybatıdan, Güney Yarımküre’de kuzeybatıdan eserler. Batı yönlü olduklarından orta
enlemlerde kıtaların batı kıyılarının bol yağış almasını sağlar. Resim 3.5
3.2.1.3 Kutup Rüzgârları
25
Kutuplardaki Termik Yüksek Basınç merkezlerinden, 60° enlemlerindeki dinamik
alçak basınç alanlarına doğru esen rüzgârlardır. Kuzey Yarımküre’de Kuzeydoğudan, Güney
Yarımküre’de Güneydoğudan eserler.
3.2.1.4 Sürekli Rüzgârların Ortak Özellikleri
 Sürekli rüzgârlar basınç merkezleri arasındaki basınç farkı nedeniyle oluşurlar

 Hep aynı yönden eserler
 Dünya’nın günlük hareketine bağlı olarak yönlerinde sapmalar meydana gelir.
 Okyanus akıntılarının oluşmasını sağlarlar.
3.2.2 Mevsimlik Rüzgârlar (Muson )
Büyük kara parçaları ve bitişiğindeki okyanusların mevsimlere bağlı olarak farklı

ısınma derecelerinden kaynaklanan rüzgârlardır. Mevsimlik ısınma farkı muson rüzgârlarını
meydana getirir.
En etkili oldukları sahalar, Güneydoğu Asya Adaları, Hindistan, Meksika ve Gine
Körfezi, Japonya ve Kuzey Avustralya’dır. Resim 3.6
Resim 3.6: Yaz ve kış musonları
3.2.2.1 Muson Rüzgârlarının Özellikleri
 Birbirine komşu kıta ve okyanusların mevsimlik ısı farkından doğarlar.

 Kışın karadan denize doğru eserler. Bu sebeple soğuk ve kuru olarak eserler.
 Yaz mevsiminde denizden karaya doğru estiklerinden beraberinde bol
miktarda nem getirirler ve yağış bırakırlar.
 Etkili olduğu adalara rüzgâr sürekli olarak denizler üzerinden geldiği için
bütün yıl boyunca yağışlıdır.
 Yön değiştirdikleri Ocak ve Temmuz aylarında dev dalgalar olur.
3.2.3 Yerel Rüzgârlar

26
Birbirine yakın bölgeler arasında zaman zaman oluşan, küçük basınç farklarından
meydana gelir. Etki alanı dar, esiş süresi kısa olan rüzgârlardır. Bu rüzgârlar özellikle hâkim
rüzgârların zayıfladığı dönemlerde etkili olurlar. Yüzey şekilleri yerel rüzgârların hızı ve
şiddeti üzerinde büyük rol oynar.
3.2.3.1 Meltemler
Gün içinde, gece ve gündüz arasında oluşan sıcaklık farklarından doğan küçük
basınç farklarının meydana getirdiği rüzgârlardır.
Kara ve deniz meltemleri: Gündüz deniz meltemi, gece kara meltemi oluşur. Etki alanları
dar, kısa süreli ve yağış getirmeyen rüzgârlardır. Basınç farkının daha fazla olduğu sabaha
doğru ve öğleden sonraki zamanlar en hızlı estikleri zamandır. Resim 3.7
Resim 3.7: Deniz meltemi
Dağ ve vadi meltemi: Dağ ve vadilerin farklı ısınması sonucu oluşurlar. Bunda güneş
ışınlarını alma açısı ve nem oranlarının farklı olması etkilidir. Dağlarda nem oranı az
olduğundan vadi ve ovalara göre daha erken ısınır, daha erken soğur. Gündüz vadi meltemi,
gece ise dağ meltemi olur. Resim 3.8
27
Resim 3.8: Vadi meltemi
3.2.3.2 Sıcak Yerel Rüzgârlar
Estikleri yerlerde sıcaklığı arttıran rüzgârlardır. Fön rüzgârı hariç hepsi ekvatora
yakın enlemlerden eser. Resim 3.9
Resim 3.9: Sıcak ve soğuk yerel rüzgârlar
Sirocco: Afrika’da, Büyük Sahra’nın kuzeyinden, Cezayir, Fas ve Sicilya kıyılarına doğru
eserler. Çöl kaynaklı rüzgârlar olduklarından toz yüklü sıcak ve kuru rüzgârlardır. Akdeniz
üzerinden aldıkları nemi, Yunanistan ve İtalya’nın güney yamaçlarına yağış olarak bırakırlar.
Fön Rüzgârları: Hava kütleleri, önlerine çıkan dağ yamaçları boyunca yükselerek sıcaklığı
azalır. Uygun şartlar oluşursa içindeki nem yoğunlaşır ve yağış olarak düşer. Aynı hava
kütlesi diğer yamaçtan kuru hava kütlesi olarak alçalırken ısınır (Adyabatik ısınma). Bu
28
ısınma sürtünmenin de etkisiyle, 100 m.de, 1°C olarak gerçekleşir. Böylece ulaştığı yerde
sıcaklığın artmasını sağlar. Burada oluşan sıcak rüzgâra fön rüzgârı denir. Özellikle Alp
dağlarının kuzey kesimlerinde etkili olur. Türkiye’de özellikle Doğu Karadeniz’de, Rize
çevresinde ve Akdeniz’de belirgin olarak görülürler. Resim 3.10
Resim 3.10: fön rüzgârları
Hamsin: Sirocco gibi çöl kaynaklı yüksek basınç alanlarından Doğu Akdeniz’e doğru esen
rüzgârlardır. Büyük miktarda toz içerir. Özellikle ilkbahar’da 50 gün eserler bu nedenle
bunlara 50 gün rüzgârları da denir. Zaman zaman ülkemizde de etkili olabilmektedirler.
Samyeli: İran, Irak ve özellikle Suriye çöllerinden kaynaklanan, yurdumuzda Güneydoğu

Anadolu’da etkili olan kuru ve sıcak rüzgârlardır. Bu rüzgârlar, kavurucu sıcaklara neden
olur, özellikle tarım ürünleri üzerinde olumsuz etkiler bırakırlar.
Lodos: Akdeniz üzerinden kaynağını alarak, Türkiye Karasına Güneybatıdan eser. Ege,
Marmara ve Akdeniz kıyılarında etkili olan rüzgârlardır. Havaya yağışla beraber ılıtıcı etki
yapar.
3.2.3.3 Soğuk Yerel Rüzgârlar
Kuzey Yarımküre’de Kuzeyden esen rüzgârlardır, Güney Yarımküre’de de ise

Güneyden esen rüzgârlar soğutucu etki bırakırlar.
Mistral: Kış ve ilkbahar aylarında, Fransa’nın Massif Central dağlarından, Akdeniz’e doğru
esen rüzgârlardır. Dondurucu etki yaparlar.
Bora: Hırvatistan’dan, Dalmaçya kıyılarına doğru esen rüzgârlardır. Soğuk ve kuru karakter
taşıyan rüzgârlardır.
Krivetz: Romanya’da aşağı Tuna ovasında, esen kuru ve soğuk rüzgârlardır.
Karayel ve Yıldız: Karadeniz ve Marmara’da yıkıcı etkiler bırakan, kar ve yağmurlu

fırtınalar meydana getiren rüzgârlardır.
29
Etezyen: Ege Kıyılarına yazın Kuzeyden esen soğuk rüzgârdır. Azor Yüksek Basınç
etkisiyle oluşur.
3.2.4 Tropikal Siklonlar
Tropikal kuşakta ani basınç düşmesi ile oluşan çok şiddetli rüzgârlardır. Bu rüzgârlara
Hurricane, Tornado, Kasırga, Hortum gibi isimler verilir.
3.3 Rüzgâr Ölçen Aletler

Rüzgârın, yön ve hız olarak iki bileşeni vardır. Rüzgâr ifade edilirken yön ve hızı
beraber söylenmelidir. Gemilerde aletsiz olarak rüzgâr yönü duman bayrak gibi cisimlerden
veya deniz durumundan (dalgalarından) yararlanılarak tespit edilir.
3.3.1 Rüzgâr Yönü
Rüzgâr yönü, gözlemciye veya istasyonun bulunduğu noktaya doğru olan esiş
yönünü ifade eder. Rüzgâr gemi rotası gibi sabit düz esmez. Bundan dolayı daha geniş tanım
aralığı olan ana ve ara yönlerden biri ile ifade edilir. Resim 3.11
Resim 3.11: Rüzgâr yönleri
Rüzgârın yönünün aletle belirlenmesinde Juriet (wind wane) denilen aletler

kullanılır. Ucunda bir ok vardır ve bu ok daima rüzgârın estiği yöne bakar. Ayrıca
viyadüklerde, havaalanlarında rüzgârın yönünü göstermek için iki ucu açık koni biçimli
rüzgâr çorabı (wind sock) kullanılır. Resim 3.12
30
Resim 3.12: Rüzgâr çorabı (Wind sock), Juriet
3.3.2 Rüzgâr Şiddeti
Havanın belirli bir sürede katettiği mesafeyi gösterir ve çeşitli birimlerle ifade edilir.
Metre / saniye  m/s
Kilometre / saat km/h
Deniz mili / saat knot
1 m/s = 3,6 km/h

1 m/s = 2 knot
1 km/h = 0,54 knot
Rüzgâr şiddetini ölçen aletlere ise anemometre denir. Yazıcı olan rüzgâr ölçere de
anemograf denir. Çağımızın teknolojisine göre cep telefonlarına sensörler (algılayıcı)
takılarak rüzgar şiddeti ölçülebilmektedir.
Sabit Anemometre: Rüzgârın hızını ve yönünü direkt olarak ölçmeye yarar. Kara
istasyonlarında anemometre gerçek rüzgâr hızını ve hakiki rüzgâr yönünü gösterir.
Gemilerdeki anemometreler ise nispi rüzgâr hızı (Gemi rüzgârı ile bileşik halde) ve nispi
rüzgâr yönü (gemi pruvasına göre) gösteririr. Gemide kullanımda dikkat edilmelidir.
El Anemometresi: Seyyar olarak ölçülmesi istenen rüzgâr hızını direkt olarak ölçme işinde
kullanılır. Alet olarak sabit anemometreye benzemekte olup daha küçük ebadlıdır. El
anemometresi ile rüzgar yönü ölçülmez. Resim 3.13
Anemograf: Mekanik anemograf, rüzgârın yönünü, saatte ortalama hızını ve rüzgâr

hızındaki dalgalanmaları, yani hamleyi yazarak ölçen bir alettir.
31
Resim 3.13: Sabit ve el anemometresi
3.4 Gemide rüzgâr ölçümü

Meteoroloji istasyonlarında rüzgâr ölçümü yerden 10 m yükseklikte ölçülür
gemilerde de rüzgâr ölçümü deniz seviyesinden 10 m yukarıda ölçülmesi gerekir.
Gemide anenometre bulunuyorsa rüzgâr ve yön ölçümünü anemometre ile

yapabiliriz. Eğer anemometre bulunmuyorsa rüzgâr ölçümü rüzgârın denizde yaptığı etkiye
göre denizin durumundan ölçebiliriz. Burada dikkat edilmesi gereken husus alet ile yapılan
ölçümlerde gemi hareket halinde ise gemi hızı ve rotasının etkisi ile ölçümün görünür rüzgâr
(AW) olduğudur. Gemi hareket halinde değilse yapılan ölçümün gerçek rüzgâr
(TW)olduğudur.
Eğer hava tamamen durgunsa sadece gemi rüzgârı (SW)söz konusudur. Gemi
rüzgârının yönü, gemi gidiş doğrultusunda olup baştan alınan rüzgâr gibidir. Gemi
rüzgârının şiddeti ise gemi hızına eşittir. Bu durumda gerçek rüzgâr sıfır, görünür rüzgâr ise
gemi rüzgârına eşittir.
Eğer havada rüzgâr var ise görünür rüzgâr AW(anemometre değeri), gerçek rüzgâr
(TW) ile gemi rüzgârının (SW) bileşkesidir. Gerçek rüzgârı vektörler yardımıyla bulabiliriz.
Resim 3.14
32
Resim 3.14: Gerçek rüzgârın çeşitli durumları için bağıl rüzgârlar
Örnek 1: Gemi 090o rotasına 10 knot hızla giderse anemometre sıfır ise gerçek rüzgârın hızı
ve yönünü bulunuz.
Anemometre sıfır ise görünen rüzgârda sıfırdır. Görünen rüzgârın sıfır olması için
gemi rüzgârı ile gerçek rüzgâr ters yönde ve birbirine eşit olmalıdır. Gemi rotası 090 o
olduğuna göre gemi rüzgârı 090o olacak. Gemi hızı 10 knot olduğunda gemi rüzgâr hızı 10
knot olacaktır. Şekil 3.1
Gemi rotası 090o 10 knot
Gemi rüzgârı 090o

Gerçek rüzgâr 270 
10 knot
10 knot
Şekil 3.1
Gemi rüzgârı 090o olduğundan gerçek rüzgârda gemi rüzgârının ters yönde olması
gerektiğinden 270o’dir. Gemi hızı ile gerçek rüzgâr aynı hızda olacağından gerçek rüzgâr
hızı 10 knottır.
33
Örnek 2: Gemi rotası 270o gemi hızı 12 knot anemometre ile rüzgâr yönü 330 o rüzgâr hızı
24 knot ölçülmüştür. Gerçek rüzgâr yönü ve hızını bulunuz. Şekil 3.2
Gemi rüzgârı; gemi rotası ve hızı olacaktır. Gemi rüzgârı yönü 270 o gemi rüzgârı hızı 12
knot.
Görünen rüzgâr; anemometre değeri olacaktır. Görünen rüzgâr yönü 300 o görünen rüzgâr
hızı 24 knot.
Resim 3.15’te vektörel çözüm gösterilmiştir.
Görünen rüzgar 330o 24 knot
Gemi rotası 270o 12 knot
Gemi rüzgarı 270o 12 knot
Şekil 3.2
Gemi rüzgârı (SW) : 270o / 12 knot

Görünen rüzgâr (AW) : 330o / 24 knot
Gerçek rüzgâr (TW) : 000o / 20 knot
Resim 3.15: Örnek 2’nin çözümü

34
Örnek 3: Gemi rotası 120o hızı 6 knot anemometre ile rüzgâr yönü 030 o hızı 16 knot
ölçülmüştür. Gerçek rüzgârın yönü ve hızını bulunuz.
Resim 3.16’da vektörel çözüm gösterilmiştir.
Gemi rüzgârı (SW) : 120o / 6 knot

Görünen rüzgâr (AW) : 030o / 16 knot
Gerçek rüzgâr (TW) :007o / 18 knot
Resim 3.16: Örnek 3 ün çözümü
Gemide anemometre yoksa veya kullanma imkânı bulunmuyorsa rüzgârın yönünü ve

hızını rüzgârın deniz yüzeyinde yaptığı etkiye göre tespit edilir. Bu iş için hazırlanmış olan
beaufort (bofor) skalası yardımıyla belirlenebilir.
Bofor skalası rüzgârın deniz yüzeyinde yaptığı değişikliklere göre rüzgâr şiddetini
gösteren 0-12 bölümlü bir skaladır. Rüzgârın yönü dalganın yönünü gözlemleyerek bulunur.
Rüzgârın hızı ise denizin haline bakarak bofor skalasında hangi bölüme uyuyorsa oradaki
değer rüzgâr şiddeti olarak alınır. Tablo 3.1
35
DALGA
RÜZGÂR HIZ
BOFOR DENİZDEKİ ETKİ YÜKSEKLİĞİ
TANIMI KNOT
METRE
0 Sakin 1 Deniz çarşaf gibi düzdür.

Çok küçük dalgacıklar, az belirgin ve köpüksüz (su
1 Esinti 1-3 0,1
üstünde balık pulu gibi buruşuk).
Hafif Küçük dalgacıklar kısa, fakat daha belirgindir.
2 4-6 0,2
Rüzgâr Dalga tepeleri düzgün görünüşlü, çatlamazlar.
Tatlı Dalgacıklar birleşir, tepeleri kırılmaya başlar ve
3 7-10 0,6
Rüzgâr köpüklenir (köpükler dağılmış koyunlara benzer).
Orta Küçük dalgalar genişlemeye başlar. Kırılan
4 11-16 1
Rüzgâr dalgaların köpükleri daha sık koyunlar gibidir.
Orta dalgalar daha belirgin bir şekilde gelişir
Sert
5 17-21 (Koyun sürüsü yayılışı). Hafif serpinti olasılığı 2
Rüzgâr vardır.
Büyük dalgalar oluşmaya başlar, dalga tepelerinin
Kuvvetli
6 22-27 köpükleri etrafı daha fazla kaplar. Biraz serpinti 3
Rüzgâr olabilir
Fırtınamsı Deniz kabarmaya başlar. Kırılan dalgaların
7 28-33 4
Rüzgâr köpükleri rüzgâr yönü boyunca savrulur.
Uzun boylu, oldukça yüksek dalgalar, dalga
8 Fırtına 34-40 tepelerinin kenarları rüzgâr tarafından kırılır, 5,5
köpükler rüzgâr yönü boyunca savrulur.
Yüksek dalgalar; serpinti ve köpükler rüzgâr yönü
Kuvvetli boyunca daha yoğun bir hat oluşturur. Dalga
9 41-47 7
Fırtına tepeleri devrilmeye, yıkılmaya ve yuvarlanmaya
başlar. Serpinti görüş uzaklığını etkiler.
Uzun sorguçlu çok yüksek dalgalar; büyük parçalar
halindeki köpük ve serpintiler rüzgâr yönü boyunca
Tam
10 48-55 çok yoğun bir şekilde savrulur. Deniz genellikle 9
Fırtına beyaz görünür, iyice yükselmeye ve kabarmaya
başlar. Görüş uzaklığı azalır.
Çok az görülen yüksek dalgalar; rüzgâr yönü
boyunca oluşan köpük ve serpintiden denizin üstü
Çok
beyaz görünür. Dalga tepelerinden her tarafa köpük
11 Şiddetli 55-63
püskürmektedir. Görüş uzaklığı azalmıştır (küçük
12
Fırtına ve orta büyüklükteki gemiler dalgaların arasından
görülmeyebilir).
64 ve Gökyüzü köpük ve serpinti ile kaplanmıştır. Deniz
Harikeyn
12 daha tamamen bembeyazdır. Görüş uzaklığı çok 14 <
(Orkan) fazla azalmıştır
Tablo 3.1: Bofor skalası
YGULAMA FAALİYETİ
36
Anemometre ile rüzgâr yön ve gızını aşağıdaki adımları takip ederek bulunuz.

 Anemometre cihazının güç düğmesini
açarak cihazı çalıştırınız.
 Cihaz üzerinde 0-360 derecelik rüzgâr
yön bilgisi, m/s olarak rüzgâr hız bilgisi
olduğunu görünüz.
 Cihazınızın kullanma kılavuzunu dikkatle
 Rüzgâr hız ve yön bilgilerinin sürekli
okuyunuz.
değiştiğini gözlemleyiniz.
 Cihazınızın özellik ve fonksiyonlarını
 Cihazınızın ortalama yön ve hız
iyice öğreniniz.
bilgilerini gösteriyorsa 15 dakika
 Özellikle bu tür cihazların
bekleyiniz. Bu özellik cihazlara göre
hassasiyetlerini kaybetmemesi adına
değişir.
bakım önerilerini zamanında ve usulüne
 15 dakika sonra ortalama yön ve hızı
uygun şekilde uygulayınız.
yazınız.
 Uygulamayı güneşli sıcak bir günde
 Eğer cihazınızın ortalama yön ve hız
yaptığınızda meltem rüzgârlarını tespit
bilgisi gösterme özelliği yoksa 5 dakika
ediniz.
süresince cihazınızı gözlemleyerek hâkim
 Meltem rüzgârı gündüz denizden karaya
olan yön ve hızı tespit ediniz.
doğru eser.
 Bulduğunuz yön, ara ve ana yönlerden
hangisine daha yakın ise o yönü yazınız.
 Bulduğunuz hızı km/h ve knot
birimlerine çevirerek yazınız.
 Bu uygulamayı sabah ve akşam saatleri
olmak üzere iki kere yapınız.
37
1. Rüzgârların yönlerinin farklı olmasının temel nedeni aşağıdakilerden hangisidir?

A) Dünya'nın ekseni etrafında batıdan doğuya doğru dönmesi
B) Basınç farklılıklarının fazla olması
C) Yeryüzü şekilleri
D) Dünya'nın şeklinin geoid olması
E) Basınç merkezlerinin birbirlerine göre farklı yerlerde olması
2. Alize rüzgârlarıyla ilgili aşağıdaki bilgilerden hangisi yanlıştır?

A) Dinamik Yüksek Basınç alanlarından Termik Alçak Basınç alanlarına doğru
eserler.
B) Okyanus akıntılarını başlatırlar.
C) Dünya'nın günlük hareketinden dolayı sapmaya uğrarlar.
D) Sıcak kuşak karalarının batı kıyılarına yağış bırakırlar.
E) Etki alanı en geniş olan rüzgârlardır.
3. Aşağıda verilen rüzgârların hangisi, sıcak yerel rüzgârlar arasında sayılamaz?

A) Fön
B) Sirokko
C) Samyeli
D) Hamsin
E) Muson
4. Aşağıdakilerden hangisi, sürekli rüzgârların oluşumu ve özellikleriyle ilgili değildir?

A) Yıl boyunca sürekli ve aynı yönde eserler
B) Dünyanın günlük hareketine bağlı olarak her iki yarım kürede farklı yönlere
saparlar
C) Ekvator ve kutuplardan esen rüzgârlar, ulaştıkları yerlerde sıcaklığı azaltırlar.
D) Alizeler en geniş alanlı sürekli rüzgârlardır.
E) Kutup rüzgârları ve Batı rüzgârları 60° enlemlerinde karşılaşırlar.
38
Haritada basınç merkezleri ve rüzgâr yönleri verilmiştir. 5.ve 6. soruları haritaya
göre cezaplayınız.
5. Haritadaki bilgilerden yararlanılarak aşağıdakilerden hangisinin bulunması

olanaksızdır?
A) Yüksek basınç merkezi
B) Bölgede en düşük sıcaklığın olduğu merkez
C) Rüzgârın hangi yöne en hızlı estiği
D) Kara ve deniz sınırı
E) Bölgenin bulunduğu yarım küre
6. Haritadaki bilgilerden yararlanılarak aşağıdakilerden hangisinde A ve B rüzgârları için

doğru olanı verilmiştir?
A) A rüzgârı B rüzgârından daha yavaş eser
B) A rüzgârı B rüzgârından daha hızlı eser
C) A rüzgârı B rüzgârı ile eşit hızla eserler
D) A rüzgârı B rüzgârına göre daha kısa ömürlüdür.
E) A rüzgârı B rüzgârını yok edecek şekilde eser
7. Bir rüzgârın sıcaklığı düşürmesi veya yükseltmesi geldiği yerin enlemine bağlıdır.
Buna göre aşağıdaki rüzgârlardan hangisinin sıcaklığı yükseltmesi enleme bağlı
değildir?
A) Sirocco
B) Föhn
C) Hamsin
D) Samyeli
E) Lodos
8. Muson rüzgârlarının oluşum nedeni kara ve denizin farklı ısınma özelliğidir. Muson
rüzgârları yazın denizden karaya, kışın karadan denize doğru esmektedir.
39
Muson rüzgârlarının esme yönünün değişmesi aşağıdakilerden hangisiyle
açıklanabilir?
A) Dünya'nın yörüngesinin elips şeklinde olmasıyla
B) Dünya'nın kendi ekseni etrafındaki hareketiyle
C) Basıncın mevsime göre değişmesiyle
D) Sıcak ve soğuk su akıntılarının etkisiyle
E) Yaz mevsiminde yağışların artmasıyla
9. Sürekli rüzgârların Kuzey Yarımküre'de hareket yönlerinin sağına, Güney

Yarımküre'de hareket yönlerinin soluna sapar.
Aşağıdakilerden hangisi bu sapmanın nedeni olarak verilmiştir?
A) Kara ve Denizlerin dağılışı
B) Dünya'nın ekseni etrafındaki dönüş yönü
C) Dünya'nın yıllık hareketi
D) Dünya'nın yörüngesinin şekli
E) Eksen eğikliği
10. Kuzey ve Güney Yarımküre'de 50°- 60° enlemleri arasında kesintisiz olarak eserler.
Yukarıda özellikleri verilen sürekli rüzgâr aşağıdakilerden hangisidir?
A) Kutup Rüzgârı
B) Batı Rüzgârı
C) Alizeler
D) Muson Rüzgârı
E) Meltemler
11. Aşağıdaki yerel rüzgârlardan hangisinin sıcaklık özelliği enlem-sıcaklık arasındaki

ilişkiyle açıklanamaz?
A) Föhn
B) Samyeli
C) Lodos
D) Hamsin
E) Sirocco
12. Meteoroloji istasyonlarında, rüzgâr hızı aşağıdakilerden hangisiyle ölçülür?

A) Barometre
B) Nefometre
C) Termometre
D) Anemometre
E) Plüviyometre
13. Gemi 45o rotasına 10 knot hızla giderken anemometre ile rüzgâr yönü 45 o rüzgâr hızı
ise 10 knot ölçülmüştür.
Aşağıdakilerden hangisinde gerçek rüzgâr yönü ve hızı verilmiştir?
GERÇEK RÜZGÂR YÖNÜ GERÇEK RÜZGÂR HIZI

A) NE 10 knot
B) NW 10 knot
40
C) NE 20 knot
D) NW 20 knot
E) ------- 0 knot
14. Aşağıdakilerden hangisi 225o den esen rüzgârın adıdır?

A) Karayel
B) Poyraz
C) Keşişleme
D) Lodos
E) Kıble
15. I. Bora
II. Poyraz
III. Fön
IV. Kıble
Yukarıdaki yerel rüzgârlardan hangisi ya da hangileri gittikleri yerde sıcaklığı
düşürürler?
A) Yalnız III
B) II ve IV
C) III ve V
D) I ve II
E) Yalnız IV
16. Kara ve denizin farklı ısınması sonucu oluşan rüzgârlar aşağıdakilerden hangisinde bir
arada verilmiştir?
A) Fön – Alize
B) Meltem – Muson
C) Muson – Alize
D) Lodos - Poyraz
E) Batı rüzgârı – Kutup rüzgârı
17. Aşağıdaki rüzgârlardan hangisi sürekli rüzgârlardan birisidir?

A) Fön
B) Meltem
C) Bora
D) Mistral
E) Alizeler
18. Rüzgârlarla ilgili aşağıdaki yargılardan hangisi yanlıştır?

A) Batı rüzgârları orta kuşak karalarının batı kıyılarına bol yağış bırakırlar
B) Meltemler estikleri sahaların iklimleri üzerinde pek etkili olmazlar.
C) Yaz musonları bol yağış bırakırlar.
D) Kuzeybatı Avrupa kıyılarının bol yağışlı olmasının sebebi Kutup Rüzgârlarıdır.
E) Alizeler okyanuslarda sürekli akıntıların meydana gelmesine neden olurlar.
19. Rüzgârların esme yönü ve hızı üzerinde aşağıdakilereden hangisinin etkili olmadığı
söylenebilir?
41
A) Yerşekilleri
B) Yağış rejimi
C) Dünya'nın günlük hareketi
D) Kara-deniz dağılışı
E) Basınç merkezlerinin uzaklğı
20. Rüzgârlarla ilgili aşağıdaıda verilen özelliklerden hangisi yanlıştır?

A) Basınç farkı ne kadar büyükse, rüzgâr o kadar hızlıdır.
B) Yerşekilleri rüzgâra yön verici etkenler arasındadır.
C) İki bölge arasında esen rüzgârın kesilmesi, basınç farkının ortadan kalkması ile
ilgilidir.
D) Sürekli rüzgârların Kuzey Yarımkürede sağa, Güney Yarımkürede ise sola
sapmasının nedeni Dünya'nın eksen eğikliğidir.
E) Rüzgâr her zaman alçak basınç merkezine doğru eser.
DEĞERLENDİRME

42
ÖĞRENME FAALİYETİ-4
ÖĞRENME KAZANIMI
Meteorolojik verileri elde etmek için bulut ve yağış durumlarını değerlendirebileceksiniz.
ARAŞTIRMA
 Bulutlar nasıl oluşur? Araştırınız.
 Bulunduğunuz yerde 2’şer saat aralıklarla gün boyunca bulutları yükseklik ve
şekil bakımından kayıt ederek sonuçlarını değerlediriniz?
4. BULUTLAR
4.1 Bulut Oluşumu
Atmosferdeki su buharının yoğunlaşmasıyla oluşan ve havada asılı kalan çok küçük

su damlacıkları ve buz kristallerinin meydana getirdiği topluluğa bulut denir. Şayet sıfır
derecenin altında yoğunlaşma(süblimleşme) olursa, buz kristalleri oluşur.
Okyanuslar, denizler, göller ve akarsulardan buharlaşan sular, su buharı yani nem

yüklü tanecikler halinde yukarı doğru yükselirler. Atmosferde yükselirken her 100 metrede
1oC havanın sıcaklığı azalır. Ayrıca her 10 metrede bir, hava basıncı 1 mb azalır. Bu durum su
buharının yoğunlaşmasına yani bulut oluşumuna neden olur. Bu yoğuşma ne kadar fazla ise o
kadar büyük ve yoğun bulut oluşur. Bulut oluşumunda üç temel dayanağı vardır
 Yükselme
 Yükselme ile beraber soğuma
 Soğuma ile beraber yoğuşma
Bulut ilk oluştuğunda, yapısını oluşturan su buharı tanecikleri çok küçüktür ve üzerine
gelen ışığı yansıtır ve bu nedenle bembeyaz görünürler. Daha sonraları su buharı tanecikleri
birleşerek ağırlaşırlar bu durumda ışığı daha az geçirirler ve koyu bir renk alırlar. Böyle bir
bulut her an yağış yapacak yağmur bulutudur.
4.1.1 Bulutların Sınıflandırılması
Bulut isimlerine latin kökenli kelimelerden türetilmiş isimler verilmektedir. Bulutlara

verilen latince isimler beş kelimeden türetilmişlerdir. Bu kelimeler;
Cırrus: At kuyruğu şeklinde lifli tüysü anlamına gelir.
Cumulus: Küme birikim anlamına gelir.
Stratus: Yatay ve düz tabaka anlamına gelir
Alto: Yüksek üst hava anlamına gelir.
Nımbus: Yağmur bulutlarına verilen isimdir.
43
Resim 4.1: Bulut tipleri
 Şekillerine göre bulut çeşitleri

 Lifli Bulutlar
 Kümeler şeklinde bulutlar
 Tabakalı bulutlar olarak üç guruba ayrılırlar
 Bulundukları Yüksekliklere göre bulutlar

 Yüksek bulutlar (Cirrus Ci, Cirrostratus Cs, Cirrocumulus Cc)
 Orta bulutlar (Altostratus As, Altocumulus Ac)
 Alçak bulutlar (Stratus St, Stratocumulus Sc, Nimbostratus Ns)
 Dik gelişmeli bulutlar(Cumulus Cu, Cumulonimbus Cb)
4.1.1.1 Yüksek Bulutlar
Orta enlemlerde 5-13 km arasında bulunan, beyaz renkli bu bulutlar buz

kristallerinden meydan gelmişlerdir.
Cirus (Ci) (Resim 4.3)

 Lif şeklinde dar şeritler halinde, ucu kıvrık tüy şeklindedirler.
 İpek gibi ince olup, gölge meydana getirmezler.
 Yaz aylarında fazla görünürler.
44
 Bu bulutlar genellikle Cirrocumulus ve Altocumulus bulutları ile Cumulus
bulutlarının üst kısımlarından meydana gelirler.
 Bazen Cirrostratus bulutlarının ince kısımlarının buharlaşması sonucunda, bazen de
uçaklardan yoğunlaşma izlerinin yayılmasıyla oluşurlar.
Cirrostratus (Cs) (Resim 4.4) (Resim 4.5)

 Çarşaf gibi beyaz, ince bir örtü şeklindedirler.
 Gökyüzünü tamamen veya kısmen kaplarlar.
 Güneş ve ayın etrafında hale meydana getiriler.
 Saydam görünümlü bu bulutlar güneş veya ay ışığını geçirirler.
 Bu bulutlar genellikle Cirrus ve Cirrocumuluslerin birleşmesinden meydan gelirler.
 Cirrostratusler büyük bir alanı kaplayan bir örtü şeklinde olmalarıyla Cirus ve
Cirrocumulus bulutlarından ayrılırlar.
 Hale olayını meydana getirmeleriyle de Altostratuslerden ayırt edilirler.
Cirrocumulus (Cc) (Resim 4.6) (Resim 4.7)

 Küçük, beyaz, yuvarlak kütleler halindedirler.
 Genellikle gölge meydana getirmezler.
 Cirrocumulusler Cirrus veya Cirrostratus bulutlarının şekil değiştirmesinden, ya da
Altocumuluslerin küçülmelerinden meydan gelirler.
 Cirrocumulus’ler Cirus ve Cirrostratusler’den kütleler halinde veya küçük parçalara
bölünmüş olmalarıyla ayırt edilebilirler.
4.1.1.2 Orta Bulutlar
Orta enlemlerde 2000-7000 metreler arsında oluşan bu bulutlar, genellikle çok küçük
su damlacıklarından meydana gelmiştir.
Altocumulus (Ac) (Resim 4.8)

 Küçük, yassılaşmış veya yuvarlak kütleler halindedirler.
 Genellikle aşırı soğumuş su damlacıklarından oluşur.
 Çok düşük sıcaklıklarda buz kristallerinden oluştukları zaman daha saydamdırlar.
 Altocumulus’ler genellikle Cirrocumulus’lerin alçalarak büyümeleri veya
kalınlaşmaları ile tabaka halinde bulunan Stratocumulus’lerin ve Cumulus
bulutlarının tepelerinin parçalanması ile meydana gelirler.
 Altocumulus’ler bazen Cirrocumuluslerle karıştırılabilirler Altocumulus’lerin
Cumuluslere göre ortaları koyu gölgeli ve daha iridirler.
 Altocumulus’ler bazen Stratocumulus’lerlede karıştırılabilirler. Stratocumulus’lerin
tabanları düzdür.
 Aralıklı Altocumulus’ler Cumulusler’lede karıştırılabilir. Altocumulus’ler,
Cumuluslerden daima daha küçüktürler.
Altostratus (As) (Resim 4.9)

 Yatay oluşumlu düzgün örtü veya perde görünüşlü grimsi veya mavimsi renkte bir
bulut tabaksıdır.
 Gökyüzünü kısmen veya tamamen kaplar.
 İnce olan bölgelerinden güneş buzlu cam arkasından görüldüğü gibi görünür.
45
 Bazen de güneş ve ayın görünmesini engelleyecek şekilde kalınlaşır.
 Güneş ve ayın etrafında hale meydana getirmez.
 Su damlacıklarından oluşur.
 Altostratus’ler Cirrostratus’lerin kalınlaşması veya Nimbostratus’lerin incelmesinden
meydana gelirler.
 Altostratusler bazen stratuslerle karıştırılabilir Altostratus’ler buzlu cam gibi yapıya
sahip olmalarıyla ayırt edilirler.
 Ayrıca Altostratusler güneş ışığı altında hiç bir zaman Stratusler gibi beyaz
görünmezler.
4.1.1.3 Alçak Bulutlar

Bu bulutlar ortalama 2000 metrenin altında olan bulutlardır.
Nimbostratus (Ns) (Resim 4.10)

 Bu bulutlar koyu gri renkte, şekilsiz bulutlardır.
 Genel olarak yağmur ve kar şeklinde yağış yaparlar.
 Nimbostratus bulutları, su damlaları, kar buz kristalleri, kar taneleri ve bunların
karışımından oluşurlar.
 Nimbostratus bulutları, Altostratus, Altocumulus ve Stratocumulus’lerin
kalınlaşmasından bazen de Cumulonimbus ve Cumulus bulutlarının dışa doğru
yayılmasından da meydana gelirler.
 Nimbostratusler kalın Altostratus’lerle karıştırıla bilirler. Nimbostratus’ler daha koyu
olup, ay ve güneş ışığını hiç geçirmezler.
 Nimbostratus’ler, yağmur, kar, buz paleti oluştururlar.
Stratus (St) (Resim 4.11)

 Bu bulutlar genellikle gri renkte olup, düzgün ve tabaka şeklinde, sise benzeyen bir
buluttur.
 Birbirine paralel şeritler halinde bulunurlar.
 Gökyüzünde ince bir perde halinde bulunduğunda, dumanlı bir görüntü verirler.
 Stratus bulutu genellikle kalın bir buluttur.
 Bu bulutun karakteristik yağışı çisentidir.
 Stratus bulutu genellikle su damlacıklarından oluşurlar.
 Düşük sıcaklıklarda buz parçacıklarından da oluşabilirler.
 Stratusler, Stratocumulus’lerin alçalmasıyla oluştuğu gibi yerdeki sisin yükselmesiyle
de oluşabilir.
 Genel olarak, Altostratus, Nimbostratus ve Cumulonımbus bulutlarının altındadır.
 Stratus’lerin yağışı başlıca çisenti olmak üzere kar greni ve buz prizmalarıdır.
 Nimbostratuslerin yağışı ise yağmur, kar ve kar paletidir.
Stratocumulus (Sc) (Resim 4.12)

 Bu bulutlar gri renkli, yuvarlak kütleler ve tomarlardan meydana gelip, uzun sıralar
halinde gökyüzünü kaplarlar.
 Aralarındaki boşluklardan gökyüzünü görmek mümkündür.
 Stratocumulus bulutları su damlacıklarından, nadiren de kar ve buz kristallerinden
oluşurlar.
46
 Bu, bulutlar Altocumuluslerin alçalarak büyümelerinden ve Nimbostratüz’lerin ve
Stratus’lerin şekil değiştirmesinden meydana gelebilirler.
 Bu bulutlar çok soğuk kış günlerinde nadiren hale olayına neden olurlar. Bu durumda,
Cırrostratus’lerle karıştırılabilirler.
 Stratocumulus’ler yuvarlak kütleler halinde olmalarıyla, Cirrostratus’ler den ayırt
edilebilirler.
 Bazen Cumulus’lerle karıştırılabilirler. Stratocumulus’ler sıralar halindedirler.
4.1.1.4 Dikine Gelişimli Bulutlar
Bu bulutların tabanları ortalama 500 m’den başlar, tepe noktaları 5000 m seviyesine
kadar ulaşabilir.
Cumulus (Cu) (Resim 4.13)

 Karnıbahar görünüşlü, pamuk yığınlarını andıran, dikine gelişmiş bulutlardır.
 Bu bulutların üst kısımları beyaz ve kubbe şeklinde, alt kısımları koyu renkli, hemen
hemen düzdür.
 Dikine gelişmesi çok fazla olursa yağmur ve sağnak şeklinde yağış yaparlar.
 Gökyüzünde parçalı bulutlu görünüm oluşturur.
 Bu bulut su damlacıklarından, sıcaklığın düşük olduğu durumlarda da buz
kristallerinden oluşur.
 Cumulusler Stratuslerin şekil değiştirmesinden meydana gelebilirler.
 Cumulusler tepelerinin kubbe şeklinde ve daha büyük olmaları nedeni ile
Altocumuluslerden veya Stratocumuluslerden ayırt edilebilirler.
Cumulonimbus (Cb) (Resim 4.14), (Resim 4.15)

 Dikine yükselen, sütün ve pamuk yığınları halinde yoğun ve koyu bir buluttur.
 Tepeleri örs şeklinde olup uçlarında Cirrus’lerde gözlenir.
 Bu bulutların üst kısmı buz kristallerinden, alt kısmı da su damlacıklarından meydana
gelmiştir.
 Bünyesinde kuvvetli dikine (inici ve yükselici) hava akımları vardır.
 Cumulonimbus’ler tek bir bulut halinde oldukları gibi birden fazla Cumulonimbus
bulutundan oluşan bulut silsilesi halinde de gözlenebilirler.
 Cumulonimbus bulutu sağanak yağışla birlikte, şimşek ve gök gürültüsü meydana
getirir.
 Cumulonimbus bulutları, Altocumulus, Stratocumulus Nimbostratus bulutlarından
oluştukları gibi tipik meydana geliş şekilleri Cumulus bulutlarının gelişmesiyle olur.
 Gökyüzünün büyük bir bölümünü kapladıklarında, Nimbostratus’lerle karıştırılır. Bu
durumda oluşturduğu yağışa göre karar verilir. Yağış sağanak yağış şeklinde ve gök
gürültüsü, şimşek veya dolu var ise bu bulut Cumulonimbus’tur.
4.1.2 Gemide Bulut Gözlemi Yapmak
Bulut gözlemlerimizde ilk önce bulut yüksekliğini anlamamız gerekir.

Bulunduğumuz yere göre bulutların bulunduğu seviyelerde değişik olmaktadır. Yüksekliğini
belirlediğimiz bulutu ‘’bulut atlaslarından’’ veya resimlerinden özelliklerini karşılaştırarak
bulut tipini belirleriz. Tablo 4.1
47
Bulutlar Polar Bölge Orta Enlem Tropikal Bölge
Yüksek Bulutlar 3-5 km 5-13 km 6-18 km
Orta Bulutlar 2-4 km 2-7 km 2-8 km
Alçak Bulutlar 2 km’ye kadar 2 km’ye kadar 2 km’ye kadar
Tablo 4.1 Bulutların bulunduğu seviyeler
4.1.2.1 Bulutluluk miktarı
Gemide yapılan gözlemlerden biri de bulutluluk miktarıdır. Bulutluluk miktarı

nephoskop ile ölçülür. Nephoskop, çizgilerle 16 eşit parçaya bölünmüş aynadan yapılmıştır
(Resim 4.2). Ayna üzerine yansıyan gökyüzü görüntüsünden ayna üzerindeki ölçülü
kutulardan bulutla kapalı olanlar sayılır ve ikiye bölünür. Çıkan sayı kadar hava bulutlu
denilir. Örneğin tam bulutlu 8/8; tam açık 0/8 arasında belirlenir. Gemi jurnaline bulutluluk
miktarı kodlanarak yazılır.
 Bulutluluk 0-2/8 ise blue sky, mavi gök (b)
 Bulutluluk 3-5/8 ise partly couded, kısmen bulutlu (bc)
 Bulutluluk 6-8/8 ise cloudy, bulutlu (c)
 Bulutluluk 8/8 ise overcast sky, kapalı gök (o) harfleri yazılır.
Resim 4.2: nephoskop

Gökyüzünde bulutlar çok hızlı olarak şekil değiştirebilirler. O anda bulut tipini
belirlememiz bir anlam ifade etmez. Bulut tiplerini belirlediğimiz zaman aynı anda da
sıcaklık ve basınç değerlerini de alarak ortak bir değerlendirme yapmamız gerekir.
48
Örneğin Cirrus (Ci) bulutunun peşinden cirrostratus (Cs) bulutu görünüyorsa
barometre düşüyor, termometre yükseliyorsa ve orta enlemde seyir yapılıyorsa; alçak basınç
ve ona bağlı sıcak cephe geliyor demektir. Bunun sonucunda lodos rüzgârı beklenmelidir.
4.1.3 Bulut Resimleri
4.1.3.1 Yüksek Bulutlar
Resim 4.3: Cirrus (Ci) bulutları
Resim 4.4: Cirrostratus (Cs) bulutları
49
Resim 4.5: Cirrostratus (Cs) bulutları
Resim 4.6: Cirrocumulus (Cc) bulutları
50
Resim 4.7: Cirrocumulus (Cc) bulutları
4.1.3.2 Orta Bulutlar
Resim 4.8: Altucumulus (Ac) bulutları
51
Resim 4.9: Altostratus (As) bulutları
4.1.3.3 Alçak Bulutlar
52
Resim 4.10: Nimbostratus (Ns) bulutları
Resim 4.11: Stratus bulutları
53
Resim 4.12: Stratocumulus (Sc) bulutları
4.1.3.4 Dik Gelişmeli Bulutlar
Resim 4.13: Cumulus (Cu) bulutları
54
Resim 4.14: Cumulonimbus (Cb) bulutları
Resim 4.15: Cumulonimbus (Cb) bulutları
55
4.2 Yağış Oluşumu
Atmosferde su buharının yoğunlaşmasıyla oluşan su damlacıklarının, atmosferde asılı
kalamayacak ağırlığa ulaştığında, yeryüzüne düşmesine yağış denir. Su buharının
yoğunlaşması için yoğunlaşma çekirdeği denilen toz parçası veya buz kristali bulunması, hava
sıcaklığının da çiğ noktasının altına düşmesi gerekir. Bu şekilde yoğunlaşarak ağırlığı artan su
damlacıkları yer çekimi etkisiyle yağış şeklinde yere düşer. Bundan dolayı yoğunlaşma işlemi
yağış işleminden önce gelir. Resim 4.16
Bulut içinde yağış haline gelmemiş damlacıkların büyüklükleri ile yağış haline gelmiş
damlacıkların büyüklükleri karşılaştırılırsa aralarında büyük bir farkın olduğu görülür. Bulut
damlacıklarının çapları 0,02 ile 0,2 milimetre arasında, yağmur damlacıklarının çapları 0,5 ila
4 milimetre arasında değişebilir.
Resim 4.16: Yağış diyagramı

4.2.1 Yağışlar
Yağışlar kendilerini meydana getiren bulut oluşumlarına göre 3 ana gurupta toplanır.
4.2.1.1 Konvektif (Düşey) Yağışlar
Yerin ısınmasıyla beraber ısınan hava, konvektif (düşey) hareketle daha soğuk hava
içinde soğuyup yağış meydana getirir. Karasal iklim bölgelerinde gündüz aşırı ısınma
olduğundan, ısınan hava hızla yükselir, yükselme esnasında, basınç azalmasından dolayı,
soğuma (adyabatik soğuma) gerçekleşir. Soğuma, yoğunlaşmayı yoğunlaşmada yağışı getirir.
Resim 4.17
56
İç anadoluda görülen öğleden sonraki yağışlar konvektif yağışlardır. Yağış alanı
oldukça dardır yolun yarısına yağmış diğer yarısına yağmamışsa bu bir konvektif yağıştır.
Konvektif yağışlarda ısınarak yükselen hava soğuk havanın içine girdiğinde şimşek ve
gök gürlemesi dediğimiz gök olayları gerçekleşir.
Resim 4.17: Konvektif Yağış
4.2.1.2 Cephe Yağışlar
Cephe yağışları veya Frontal yağış, yoğunluk ve sıcaklığı farklı olan iki hava

kütlesinin karşılaşması ile oluşur. Özellikleri farklı hava kütlelerinin karşılaşma
alanlarına cephe denir. Geniş alanlarda düşük şiddette ve uzun süreli yağış görülür.
Kutupsal soğuk hava kütleleri kış aylarında ekvatoral bölgeye doğru genişlediğinde
tropik sıcak hava kütlelerini iterek orta enlemler civarında ( Batılı rüzgârlar kuşağında)
soğuk cephe oluşumuna neden olurlar. Yaz aylarında tropikal sıcak hava kütleleri kutupsal
soğuk hava kütlelerini kutuplara doğru iterek orta enlemler civarında sıcak cephe oluşumuna
neden olurlar.
Soğuk cephe yağışları: Soğuk hava kütlesi, durağan bir sıcak hava kütlesine doğru
ilerlediğinde soğuk cephe oluşur. Soğuk hava ilerlediğinde sıcak hava daha hafif olduğundan
dolayı yükselmek zorunda kalır. Bu durumda soğuk hava alt kısımdadır. Alttan sokulan
soğuk hava Sıcak havanın dik bir şekilde ani yükselmesine, ani yükselmesi soğumasına,
soğuması yoğunlaşmaya neden olur. Sonuçta yükseklikleri 5000 metreye
çıkan Kümülonimbus bulutlarının oluşmasına neden olur. Bilindiği gibi Kümülonimbus
bulutlarının karakteristik özelliği kuvvetli yağış meydana getirmesidir.
Sıcak cephe yağışları: Sıcak hava kütlesinin, durağan soğuk hava kütlesine doğru ilerlediği
durumlarda sıcak cephe oluşur. Hafif ve nemli sıcak hava kütlesi cephe boyunca soğuk
havanın üzerinde ilerleyerek yükselir. Yükselme sonucunda Nimbostratüs bulutları oluşur.
Nimbostratüs bulutlarının karakteristik özelliği olan uzun süreli çisenti şeklinde yağmur
veya kar yağışına neden olur.
4.2.1.3 Orografik Yağışlar
57
Bir engebeye doğru esen nemli hava, dağ tarafından yükselmeye zorlanır. Yükselen
hava (adyabtik olarak) soğur ve bulut oluşur. Bu bulutlardan oluşan yağışlara orografik yağış
denir. Yamaç yağışları olarak da bilinirler. Yüksek yerler çevrelerine göre bu yağış türüyle
daha fazla yağış alırlar. Dağın uzanış doğrultusu denize paralel, hâkim rüzgâr denizden karaya
doğru olduğu durumlarda yağış daha da artar.
4.2.2 Yağış Miktarını Ölçmek
Yağışın miktarını ölçmek için yağmurölçer (Plüviyometre) ve kar ölçer denilen basit
aletler kullanılır.
Yağmurölçer (Plüviyometre): Toplayıcıya düşen yağmur damlaları bir huni tertibatı ile alt
kısmın içinde bulunan su toplama kabına toplanır. Toplanan bu su, gözlem zamanında mihber
denilen yağış ölçeğinin içine dökülerek yağış miktarı tayin edilir. Burada ölçek kabında
okunan değer milimetredir kaç milimetre ise metre kareye o kadar kg yağış düştü söylenir.
Plüviyometere etrafında herhangi bir engel olmayan açıklık bir yerde üç ayaklı bir sehpa veya
ağaçtan bir direk üzerine düşey olarak yerleştirilir. Plüviyometrenin yazıcısına Plüviyograf
denir. Resim 4.18
UYGULAMA FAALİYETİ-1
Resim 4.18: Plüviyometre
UYGUBulut tiplerini aşağıdaki adımları takip ederek birbirinden ayırt edebileceksiniz.
58
 Uygulamaya başlamadan önce bulut
sınıflandırmasını ve özelliklerini iyice
öğreniniz.
 Gördüğünüz bulutları ilk önce bulutları
 Bu uygulamayı değişik günlerde beş kere şekil olarak sınıflandıracağız. Şekle göre
tekrarlayınız. bulutlar, cirrus, cumulus, stratus
 Yanınıza bulut atlası alarak açık alanda olduğunu unutmayınız.
gökyüzünü gözlemleyiniz.  İkinci aşama bulutların yüksekliklerini
 Gördüğünüz bulutların şekil olarak belirleyeceğiz.
tiplerini belirleyiniz.  Bulut yüksekliklerini yerden 2000
 Bulutların hangi yükseklikte olduğunu metreye kadar olanlar alçak bulut
belirleyiniz. sınıfındadır.
 Bulut atlasından bulduğunuz  Bulut yüksekliklerini yerden 2000 metre
yükseklikteki bulutları karşılaştırınız. ile 7000 metre arasında olanlar orta bulut
 Birkaç bulut tipi bir arada olabilir herbir sınıfındadır.
bulut tipini ayrı ayrı tespit ediniz.  Bulut yüksekliklerini yerden 7000
 Tespit ettiğiniz bulutları öğretmeninizle metreden daha yukarıda olanlar yüksek
ve arkadaşalrınızla beraber değerlendirin bulut sınıfındadır.
 Bu uygulamayı değişik zamanlarda
yapılması bulutların değişik formlarda
olduğunu ve bunları birbirinden ayırt
edbilmeyi kolaylaştırmak içindir.
UYGULAMA FAALİYETİ-2
Bulutluluk miktarını aşağıdaki adımları takip ederek bulunuz.

59
 Bulutluk mikatarını belirlemek için 16
parçalı nephoskop ile yapabilirsiniz.  Bulutluluk miktarı gemi jurnaline kayıt
 Nephoskopu açık alanda düz bir yere ettiğimiz bir bilgidir.
yerleştiriniz.  Bulutluluk miktarını nephoskop ile
 Görünen görüntünün üzerinde bulutla yapabilirsiniz.
kapalı olan kutuları sayınız.  Eğer nephoskop yok ise çok küçük
 Ayna 16 parçalı ise 2 ye, 32 parçalı ise 4 olmayan herhangi bir aynadan
bölünecektir. yararlanılabilir.
 Çıkan değer bulutluluk miktarıdır.  Burada dikkat edilecek husus aynanın 16
 Eğer nephoskop yoksa aynadan eşit parçaya bölünmesi.
yararlanabiliriz.  Akıllı cep telefonları çektiğiniz gökyüzü
 Aynanın üzerini 16 eşit parçaya bölecek fotoğrafı üzerinden bululutluk miktarını
şekilde çiziniz. direk olarak gösterebilmektedir.
 Yukarıda yapılan işlemleri tekrarlayınız.
60
Aşağıdaki cümlelerin başında boş bırakılan parantezlere, cümlelerde verilen bilgiler
doğru ise D, yanlış ise Y yazınız.
1. ( ) Cirrus at kuyruğu şeklinde lifli tüysü bulutlardır.

2. ( ) Tabakalı bulutlara genel olarak nimbus denir.
3. ( ) Alçak bulutlar 2000 meterenin üzerindeki bulutlardır.
4. ( ) 2000 metredan fazla 7000 metreden az bulutlar alto ekini alarak isimlendirilirler.
5. ( ) Stratocumulus bulutları arkasınada güneş ışığı görünür.
6. ( ) Stratus bulutundan çok şiddetli yağmur olur.
7. ( ) Altocumulus bulutu yüksek bulut sınıfındadır.
8. ( ) Cirrus bulutu yüksek irtifa bulutlarındandır.
9. ( ) Cumulonimbus bulutlarının karakterist özelliği sağnak yağışdır.
10. ( ) Cumulus bulutlarının tepeleri örse benzer.
11. ( ) Göğün yarısı bulutla kaplı ise kısmen bulutlu demektir.
12. ( ) 8/8 bulutlu ‘’o ‘’harfi ile gösterilir.

13. ( ) Konvektif yağışlar ısınan havanın hızlı şekilde yükselmesi ve soğumasıyla oluşur.
14. ( ) Konvektif yağışalarda şimşek ve gök gürültüsü olayları gerçekleşir.
15. ( )Cephe yağışaları farklı hava kütlelerinin birbirnden uzaklaşması sonucu gerçekleşir.
16. ( ) Soğuk cephe yağışalarında Nimbostratus bulutlarından kaynaklı yağışlar olur.
17. ( ) Sıcak çephe yağışalrında Cumulonimbos bulutlarından kaynaklı yağışlar olur.
18. ( ) Engebeye esen rüzgâr yükselmeye zorlanır ve soğur.
19. ( ) Nephoskop ile yağmur miktarı ölçülür.
20. ( ) Yağış miktarı metrekareye kg olarak ölçülür.
DEĞERLENDİRME

61
ÖĞRENME KAZANIMI
Meteorolojik verileri elde etmek için atmosfer basıncının takibini yapabileceksiniz.
ARAŞTIRMA
 Görüş mesafesi belirleme yöntemleri nelerdir? Araştırınız.
 Çevrenizdeki belli cisimlerin, size olan mesafelerini tahmin etmeye çalışınız.
Sonuçları, internet veya cep telefonlarındaki harita uygulamalarından kontrol
ediniz.
1. GÖRÜŞ MESAFESİ
5.1 Görüş Mesafesi
Bir cismin çıplak gözle görülebileceği ve tanınabileceği en uzak mesafeye rüyet veya
görüş mesafesi denir.
Gemide rüyet jurnale yazılırken 0-9 arasında 10 kademeli kod ile yazılır. Görüş 1
gominadan (0,1 mil) daha az ise çok kesif sis adını alır ve kodu 0’dır.
Kod No Adı (Görüşün tarifi) Rüyet (Görüş Mesafesi)

0 Çok kesif sis 1 gominadan az
1 sis 1 gomina
2 Kesif sis 2 gomina
3 Orta sis 5 gomina
4 Hafif sis pus 1 mil
5 Rüyet fena 2 mil
6 Rüyet orta 5 mil
7 Rüyet iyi 10 mil
8 Rüyet çok iyi 30 mil
9 Rüyet fevkalede 30 milden fazla
Tablo 5.1: Görüş mesafesi ölçeği (rüyet ölçeği)
Denizde görüş mesafesinin (rüyet) azalmasına neden olan etkenler şunlardır.

 Sis
 Yağış
 Denizde esen rüzgârın meydana getirdiği serpintiler
 Toz ve tuz parçacıkları
62
5.1.1 Sis
Yeryüzünde gözlemciyi saran ve yatay görüş uzaklığını 0,5 mil (1000 m) veya daha
aşağıya düşüren buluta sis denir. Ayrıca sebebi ne olursa olsun rüyet 0,5 milin altına
düşmüşse görüşün tarifi sistir. Örneğin sağanak yağmurda rüyet 0,5 milin altına düşmüşse
görüş tarifi ‘’sis’’ olarak tarif edilecektir. Eğer benzer durumda görüş uzaklığı 0,5 mili
(1000m) geçerse buna pus denir.
Sis içindeki yoğunlaşmış su buharı damlacıklarının çapları milimetrenin yüzdebiri

mertebesindedir. Pusta ise su buharı damlacıklarının çapları milimetrenin bindebiri kadardır.
Sisleri meydana getiren süreçler, bulut oluşum süreçleriyle aynıdır. Bununla beraber
sis yer yüzeyine temas eden bir bulut olduğundan, yeryüzündeki olaylardan etkilenir.
5.1.1.1 Sis tipleri
Buhar sisi: Soğuk hava, sıcak su kütlesi üzerine geldiğinde su yüzeyinden şiddetli
buharlaşmasına sebep olur. Bu olay buhar sisini meydana getirir. Genel olarak buhar sisleri
sığ olup, su yüzeyi üzerinde dağınık duman kümeleri şeklindedir. Ayrıca, havadan daha sıcak
olan bir su kütlesinin buharlaşması ile hava doymuş hale gelebilir ve sis oluşabilir. Bu tip
sislere buharlaşma sisi denir.
Yağmur sisi: Bu tip sisler, yüzey yakınındaki soğuk hava tabakası üzerindeki daha sıcak
havadan düşen yağmurdan meydana gelir. Yağmur sisleri, belirli sıcaklık farkının bulunduğu
cepheler boyunca çok sık olarak meydana gelirler. Bu tip sisler, hem soğuk, hem de sıcak
cephelerde oluşabilir. Bu nedenle bu sislere cephesel sisler denir.
Radyasyon sisi: Açık ve durgun gecelerde ısı kaybı sebebiyle yeryüzünde hava soğur. Bu
soğuk hava içinde nem olması şartıyla özellikle çukurluk alanlara, vadi ve ovalara yoğun
olduğu için çöker. Yerden yukarı doğru yükseklik arttıkça atmosferde ters bir sıcaklık
dağılımı ortaya çıkar yani yükseklik arttıkça sıcaklık da artar. Eğer aşağıdaki soğuk havanın
sıcaklığı, yukarı seviyedeki daha sıcak havanın çiğ noktasını yakalarsa sis meydana gelir.
Genellikle gece başlar, gündüz hava ısınınca öğleden sonraya doğru ortadan kalkar. Bazen
durgun havalarda gün boyu etkili olabilir. Radyasyon sisi karasal bölgelerde görülür. Bu sis
deniz ve okyanuslarda görülmez. Bu sisin oluşması için; radyasyon soğuma olması için
bulutsuz gece, nemli hava ve hafif bir rüzgârın olması gerektir.
Adveksiyon sisi: Sıcak havanın soğuk bir yüzey üzerine hareketiyle oluşur. Bu tip sisler,
kışın daha çok görülür ve etkiledikleri alan daha büyüktür.
Sıcak ve nemli havanın soğuk bir yüzey üzerine hareketi ile soğuyarak, içeriğindeki
su buharının yoğunlaşması sonucu oluşan sislerdir. Adveksyon sisleri çoğunlukla sahiller
boyunca karalar üzerinde oluşur. Çoğu geceleyin meydana gelen bu sisler su kütlelerinin
üzerindeki nemli havanın adveksiyonu (yatay olarak hareketi) ve daha sonra kara üzerindeki
gece soğumasının neticesi olarak meydana gelirler
63
Yamaç sisi: Rüzgârla taşınan nemli hava kütlesinin dağ veya tepe yamacı boyunca
yükselerek (adyabatik olarak) soğuması neticesinde oluşan sistir. Özellikle havanın çok
nemli olduğu günlerde görülür.
Cephe sisleri: Karşılaşan iki farklı hava kütlesinden sıcak olanın soğuk olan üzerinde
yükselerek soğuması neticesinde oluşan sislerdir. Genellikle sıcak cephelerde görülür çünkü
sıcak cephe, soğuk cepheye göre daha ağır hareket eder.
5.1.1.2 Sisin Günlük Değişimi
Sisin bütün tipleri ısınmayla dağılmaya yatkındırlar. Bu nedenle sabahın erken

saatlerinde bir maksimum ve öğleden sonra bir minimum olmak üzere sis miktarlarında
günlük değişim vardır. Yamaç sisleri genellikle çok kalındır, sis gün boyu sürebilir bundan
dolayı günlük değişim küçük veya azdır. Kalın olan sisler günlük ısınmayla kolayca
dağılmazlar. Radyasyon sisi gayet sığdır ve günlük ısınmayla kolayca dağılabilir.
Okyanus yüzeylerinde sıcaklık değişimi fazla olmadığından (karalar gibi güneşle beraber
sıcaklık artımı olmaz) sis deniz yüzeyinde uzun kalabilir, günlük değişim azdır.
5.1.2 Yağış
Denizde görüş uzaklığının azalmasına neden olan etkenlerden ikincisi yağıştır. Çeşitli
şekillerde düşen yağışlar (yağmur, kar, dolu vs.) karalarda olduğu gibi denizlerde de görüş
uzaklığının azalmasına neden olur. Sağanaklar ve fırtına ile birlikte oluşan yağışlar, görüşü
500m aşağı düşürebilir. Yüksek enlemlerdeki kar yağışları da denizlerde görüş uzaklığını 50m
veya daha altına indirebilir.
5.1.3 Seprintiler
Denizde görüş uzaklığının azalmasına neden olan etkenlerden üçüncüsü, denizde esen
rüzgârın meydana getirdiği serpintilerdir. Rüzgâr şiddeti 50 knot’ı aştığı zaman başlayan
dalga kırılması, rüzgâr şiddeti 80 knot’a ulaştığı zaman büyük ölçüde gözlenmeye başlar ve
kopan su tanecikleri görüş mesafesini 50m kadar düşürebilir.
5.1.4 Toz ve Tuz Parçacıkları

Karalarda oluşan toz fırtınaları hava hareketlerine bağlı olarak denizler üzerinde de
yayılabilir.
Okyanuslarda atmosfere savrulan tuzlar da havada asılı (süspansyon) kalabildikleri
için görüş mesafesinin azalmasına neden olurlar.
5.2 Sıcaklık Ölçen Aletler

Sıcaklık ölçümü Termometre adı verilen aletlerle yapılır. Farklı amaçlar için
geliştirilmiş çeşitli termometreler vardır. Bu termometreler şunlardır.
5.2.1 Termometre Çeşitleri
64
 Standart(normal)Termometre
 Maksimum Termometre
 Minimum Termometre
 Six Termometresi
 Yazıcı termometre(Termograf)
 Madeni Termometre
 Deniz Termometresi
Standart termometre: Bu tip termometreler bir cam tüpten meydana gelmiştir. Cam tüpün
alt ucunda civa veya alkol bulunan bir hazne vardır. Tüpün üst kısmında bir boşluk bulunur.
Sıcaklık artınca haznedeki sıvı genleşir ve tüp içinde kanalda yükselir. Sıcaklık düşünce sıvı
büzülerek kanaldaki seviye düşer. Termometre yüzeyi sıcaklığını gösterecek şekilde
ölçeklendirilmiştir. Sıcaklık bu ölçekten okunur.
Maksimum termometre: Bazen belirli zaman aralığındaki en yüksek sıcaklığın bilinmesi

arzu edilir. Bu amaçla maksimum termometreler yapılmıştır. Bu termometrede cam tüpün
içindeki kanal hazneden biraz öteden daraltılmıştır. Bu tip termometrelerde genellikle civa
kullanılır. Sıcaklık yükseldiğinde haznedeki civa genleşir ve kanalın dar kısmından geçerek
kanalda ilerler. Sıcaklık düştüğü zaman civanın hacmi azalır ve kanalın dar kısmından geri
dönemez. Bu termometrelerle maksimum sıcaklık okumaları günde bir kez yerel saatle 21:00
de yapılır. Civanın üst seviyesi okunarak maksimum sıcaklık değeri saptanır. Okuma
yapıldıktan sonra civanın hazneye geri dönmesini sağlamak için termometre üst tarafından
tutularak silkelenir. Bu termometreler siper içindeki bir mesnete, yatayla 5-10 derecelik bir
açı yapacak şekilde yerleştirilir.
Minimum termometre: beirlenen bir zaman aralığındaki en düşük sıcaklığı ölçen

termometrelere minimum termometre denir. Bu termometrelerde civa yerine daima alkol
bulunur. Sıcaklık düştüğü zaman alkolün hacmi küçülür kanal içinde hazneye doğru hareket
eder. Sıcaklık yükseldiği zaman alkol indeksin etrafından akarak tüp içindeki kanalda ilerler
fakat indeks alkolün hazneye doğru ilerlediği en alt seviyede kalır. Böylece indeksin üst
seviyesi ulaşılan en düşük sıcaklığı gösterir. Minimum termometrelerle sıcaklık yerel saatle
07:00 ve 21:00 olmak üzer günde iki defa okunur. Bu iki okumadan düşük olanı o günün
minimum sıcaklığıdır. Okuma yapıldıktan sonra termometre eğilerek indeksin alkolün ucuna
gelmesi sağlanır. Bu termometreler yatay olarak yerleştirildiğinden okuma yapıldıktan sonra
termometre yatay olarak tekrar mesnetindeki yerine yerleştirilir.
Six termometresi: Six termometresi maksimum ve minimum termometrelerin birleştirilmiş

halidir. Bu termometre U şeklinde bir tüpten imal edilmiştir. U şeklindeki tüpün alt tarafı
civa ile doldurulmuştur.
Termograf: Termograf sıcaklıkla eğriliği değişen metalik hassas elemandan meydana

gelmiş mekanik bir alettir. Sıcaklıktaki değişimleri, tambur üzerine sarılmış ve üzerinde saat
gün ve sıcaklık ölçeği bulunan bir grafik üzerine sürekli olarak kaydeder. Termograf
mekanik bir alet olması nedeniyle ölçümlerde hata olasılığı yüksektir. Bu nedenle doğru bir
termometre ile düzenli olarak kontrol edilir.
65
Teknoloji ile beraber meteorolojik veri toplama sistem ve yöntemleride çok gelişmiş
durumda. Sıcaklık ölçümleri, hasas sensörleri olan dijital termometreler ile yapılmaktadır.
Sıcaklık verilerini, anlık veriler olarak, bilgisayar ortamında uzun yıllar saklanabilmekte ve
istendiği zamanda da analiz edilebilmektedir.
Deniz Termometresi: Deniz suyu sıcaklığını ölçmek için kullanılır. Standart termometreden
farkı civa haznesinin dışında delikli bir metal kabın olmasıdır. Termometre deniz yüzeyinden
10 cm derinliğe daldırılır ve 8-10dk bekletilir. Dışarı alınan termometrenin okunması
yapıldıktan sonra delikli hazne boşaltılır. Gemide bu tip termometre bulunmadığı için bazen
bir kova su denizden alınarak içine normal termometre konularak değer okunur.
5.2.2 Gemilerde Termometre Kullanımı

 Termometreler direk güneş ışığına konmamalıdır, güneş ışığından korunmalıdır.
Termometreler ayrıca gemi bacalarından ve ısı kaynaklarından etkilenmeyecek
yerde olmalı.
 Termometre okuması yapılmadan önce civa veya alkol parçalanmasının olup
olmadığına bakılmalı, parçalanma varsa giderilmeye çalışılmalıdır.
Giderilemeyen termometreler kullanılmamalıdır.
 Termometreler göz hizasına gelecek şekilde uygun yerlere asılmalıdır.
 Termometre okumalarında önce derecenin ondası sonra değeri okunur ve
kaydedilir. Termometre üzerindeki ölçeklendirmede bir derece aralığı ikiye
bölünmüşse her çizgi 0,5 dereceyi beşe bölünmüşse her çizgi 0,2 dereceyi ona
bölünmüş ise 0,1 dereceyi gösterir.
5.2.2.1 Sıcaklık Birimleri
SUYUN SUYUN
ADI SEMBOL DONMA KAYNAMA BÖLÜMÜ
DERECESİ NOKTASI
SANTİGRAT o
C 0 oC 100 oC 100 eşit parça
FAHRENAYT o
F 32 F
o
212 F o
180 eşit parça
KELVİN o
K 273 K
o
373 K o
100 eşit parça
Tablo 5.2: Sıcaklık birimleri
5.2.2.2 Sıcaklık Birimleri Çevrimleri
İLK ÖLÇEK ÇEVRİLEN ÖLÇEK FORMÜL
SANTİGRAT FAHRENAYT °F = °C × 1.8 + 32
FAHRENAYT SANTİGRAT °C = (°F – 32) / 1.8

KELVİN SANTİGRAT °C = °K -273
66
SANTİGRAT KELVİN °K = °C +273
Tablo 5.3: Sıcaklık birimleri çevrimleri
Örnek 1: 34 oC kaç oF eder?

o
F= oC x 1,8 + 32
o
F=34 x 1,8 + 32
o
F= 93,2
Örnek 2: 50 oF kaç oC eder?

o
C=(oF-32) / 1,8
o
C=(50-32) / 1,8
o
C=10
Örnek 3: 23 oC kaç oK eder?

o
K= oC+273
o
K=23+273
o
K=296
Örnek 4: 68 oF kaç oK eder?

İlk önce santigrata çevirme işlemi yapılır daha sonra da kelvine çevirilir.
o
C=(oF-32) / 1,8
o
C=(68-32) / 1,8
o
C=20
o
K= oC+273
o
K=20+273
o
K=293
5.3 Nem
Atmosferdeki su buharına nem denir. Hava, sıcaklığa bağlı olarak değişik miktarlarda
su buharı taşır. Belli bir sıcaklıkta havanın tutabileceği maksimum nem miktarına havanın
nem kapasitesi denir. Hava, tutabileceği maksimum miktarda nem ihtiva ettiği zaman, nem
(subuharı) bakımından doymuştur. Bu durumda havanın sıcaklığı düşerse havadaki nem
miktarı yeni sıcaklıktaki nem kapasitesine ulaşıncaya kadar bünyesindeki nemi bırakacaktır.
Bu yağış olayının başlangıcıdır.
Nem ölçümleri, sıcaklık ve basınç altındaki havanın alabileceği maximim nem

miktarı (Tablo 5.4’ten bulunur) ile ölçtüğümüz havadaki nem miktarına % olarak
oranlayarak belirlenen bir değerdir. Yani havadaki nem miktarı bağıl (nispi) olarak
belirlenen bir değerdir.
5.3.1 Doymuş Hava
67
Havanın tutabileceği su buharı (nem), havanın basıncı ve ısısına göre değişir. Hava
sıcaklığı arttıkça veya basınç düştükçe havanın içinde tutabileceği nem miktarı artar. Bunun
tersi olarak ta, hava sıcaklığı düştükçe veya basınç arttığında havanın tutabileceği nem miktarı
azalır.
Bulunduğu ısı ve basınca göre tutabileceği en fazla neme sahip havaya Doymuş
Hava denir.
Dew Point BASINÇ Mb

o
F o
C 500 700 750 800 850 900 950 1000
104 40 73,49 68,06 63,37 59,29 55,7 52,52 46,68
86 30 57,84 40,25 37,41 34,94 32,77 30,84 29,16 27,64
68 20 27,68 21,55 20,06 18,77 17,64 16,73 15,73 14,93
50 10 15,69 11,24 10,37 9,71 9,13 8,62 8,16 7,75
32 0 7,69 5,48 5,11 4,79 9,5 4,25 4,03 3,82
14 -10 3,6 2,56 2,39 2,24 2,11 1,99 1,89 1,79
-14 -20 1,57 1,12 1,05 0,983 0,925 0,873 0,827 0,786
-22 -30 0,636 0,454 0,424 0,397 0,374 0,353 0,335 0,318
-40 -40 0,236 0,168 0,157 0,147 0,139 0,131 0,124 0,118
Tablo 5.4: Basınç, nem, sıcaklık değerleri
Bağıl (Nispi) Nem: Belli bir havanın içindeki su buharı miktarının, o havanın taşıyabileceği
en fazla su buharına oranının yüzde olarak ifadesine Bağıl Nem (Nispi nem) denir. Havanın
nem miktarı belirtilirken bu oran belirtilir.
5.3.1.1 Nispi Nem Hesaplama
Nispi nem(%) = Nem miktarı x 100 / Doymuş havanın taşıyabileceği nem miktarı
Hava ısındıkça tutabileceği nem miktarı artar, azaldığında ise tutabileceği nem
miktarı azalır. Bu neden ile içinde aynı nem bulunan hava ısındıkça bağıl nem düşer.
Soğuduğunda bağıl nem artar.
Örnek: 20oC sıcaklıkta 800 mb basınçtaki havada 15 gr su buharı varsa bunun bağıl nemi ne
kadardır?
20oC sıcaklıkta 800 mb basınçtaki doymuş havada 18,77 gr su buharı vardır (Tablo
5.4 den bulunur)
Nispi nem(%)= 15 gr X 100 / 18,77
Nispi nem (%)= 79.9
5.3.1.2 Çiğ noktası Sıcaklığı
68
Havada bulunan su buharının miktarını değiştirmeksizin havanın doymuş hale gelmesi
için olması gereken sıcaklığa çiğ noktası sıcaklığı denir. Hava daha fazla soğutulursa içindeki
nem yoğunlaşmaya başlar. Yükselen havanın çiğ noktası sıcaklığı her kilometrede yaklaşık
olarak 2 derece azalır.(Çünkü hava yükselirken genişler ve su buharı yoğunluğu azalır)
5.3.2 Nem Ölçen Aletler

Nem ölçen aletlere genel olarak higrometre denir. Çeşitli amaçlar için birçok
higrometre tipi geliştirilmiştir.
Higrometre: Higrometre neme duyarlı bir materyalin nem ile uzayıp kısalması prensibine
dayanarak yapılmıştır. Bu materyal sarışın insan saçıdır. Bu saça bağlanan bir ibrenin
mevcut nemi gösteren kadran ile birleştirilmesi ile yapılmıştır. Saç kullanıldığından buna
saçlı higrometre de denir. Resim 5.1
Resim.5.1: Madeni (Aneroid) barometre
Psikrometre: Su buharlaşırken bulunduğu ortamdan ısı alır. Ortamdaki rutubet artıkça

buharlaşması düşer. Nispi nemin ölçülmesinde kullanılan Psikometrelerde bundan
yararlanılmıştır. Psikometrede yan yana iki termometre konmuş ve bir tanesinin haznesi bir
fitil ile sarılmıştır. Bu fitilin diğer ucu da bir su kabının içine konmuştur. Bu termometreye
yaş termometre, diğerine ise kuru termometre denir. Su kabından devamlı olarak su emen
fitil, termometrenin haznesini ıslak tutmaktadır. Hazneyi saran fitildeki su ortamın nem
miktarına göre buharlaşma yapar ve termometrenin gerçekte göstermesi gereken hava
sıcaklığından daha düşük bir derece gösterir. Kuru termometre ise bu şekilde
69
ıslatılmadığından gerçek hava sıcaklığını gösterir. Her iki termometrenin gösterdiği ısı
farkına göre havadaki nispi nem miktarı hazırlanmış cetvellerden yararlanılarak bulunabilir.
Psikometreler, gemilerde açık alanda, korumalı ve panjurlu kutularda muhafaza

edilirler.
Sapanlı (döndürmeli) tip psikrometre: Gemilerde yaygın olarak kullanılan ve çeşitli tipleri
olan sapanlı psikometrelerin hepsi elle çevirilir. Sapanlı tip psikometrede, ıslak ve kuru
termometreler yan yana bir mesnet üzerine tespit edilmiştir. Mesnete bir sapana bağlanmıştır.
Bu psikrometreden elde edilen değerin doğru olması için hava akımına ihtiyaç vardır. Bu
amaçla ıslak termometrede en düşük sıcaklık elde edilinceye kadar, psikometre saniyede 4 kez
olmak üzere döndürülmelidir. Bu tip psikrometreler gemilerde daha çok ambar içindeki
havanın nem ölçümünde kullanılır. Resim 5.2
Resim 5.2: Sapanlı piskrometre
5.3.3 Piskrometre ile nem ölçümü

Yaş ve kuru termometre değerleri okunur ve kayıt edilir. Yaş termometre daima kuru
termometreden daha düşük değerde olacaktır. İki termometrenin değerleri birbirinden
çıkarılır. Bağıl nem bulma cetveline ( Tablo 5.2) Kuru termometre değeri ile yandan; iki
termometre farkını da üstten girerek bağıl nem miktarı bulunur.
Örnek: Yaş termometre, 26 oC kuru termometre 28oC ise bağıl nem ne kadardır?
İki termometre arasındaki fark = 28-26

= 2oC
Kuru termometre 28 oC olduğu için cetvele (Tablo 5.2) 28 oC satırından yukarıdan 2oC fark
sütunundan girilerek kesiştiği yerdeki 85 bulunur.
Bağıl nem %85 tir.
70
Kuru Yaş ve Kuru Termometreler Arasındaki Fark oC
Term.
0,2 0,4 0,6 1,0 1,4 2,0 2,5 3,0 4,0 5,0 6,0 7,0 8,0 9,0
40 99 97 96 94 91 88 85 82 76 71 66 61 56 51
38 99 97 96 94 91 87 84 81 75 70 65 59 54 50
36 99 97 96 93 91 87 84 81 75 69 63 57 53 48
34 99 97 96 93 91 86 83 80 74 68 62 56 51 46
32 99 97 96 93 90 86 83 79 73 67 61 55 49 44
30 98 97 95 93 90 85 82 78 72 65 59 53 47 42
28 98 97 95 92 89 85 81 77 70 64 57 51 45 39
26 98 97 95 92 89 84 80 76 69 62 55 49 42 36
24 98 97 95 91 88 83 79 75 68 60 53 46 39 33
22 98 96 95 91 88 82 78 74 66 58 51 43 36 29
20 98 96 94 91 87 81 77 73 64 56 48 40 33 25
18 98 96 94 90 86 80 76 71 62 53 45 36 28 21
16 98 96 94 89 85 79 74 69 60 50 41 32 24 16
14 98 95 93 89 84 78 72 67 57 47 37 28 18 10
12 98 95 93 88 83 76 70 65 54 43 32 22 12 3
10 97 95 92 87 82 74 68 62 50 38 27 16 5
8 97 94 92 86 80 72 66 59 46 33 21 9
6 97 94 91 85 79 70 63 55 41 28 14 6
4 97 93 90 83 77 67 59 51 36 25 10
2 96 93 89 82 75 64 58 49 33 16 6
0 96 92 88 80 73 61 52 43 24 7
-2 94 89 85 77 68 56 45 35 15
-4 91 87 82 72 63 49 38 27 10
-6 89 84 79 68 58 42 30 17 3
-8 87 81 75 63 52 35 20 6
-10 84 77 71 58 45 26 12
-12 81 74 67 52 37 15
-14 79 70 62 45 28 3
Tablo 5.5: Piskrometre ile bağıl nem bulma tablosu
5.4 Gemide Meteorolojik Verileri Gemi Jurnaline Kayıt Edilmesi
Gemide meteorolojik gözlemler, her saat başında köprüüstündeki görevli zabit

tarafından dikkatlice ölçümler, gözlemler yapılarak jurnaldeki yerlerine yazılmalıdır. Resim
5.3 Eski yapım klasik gemilerde yaş kuru termometre, barometre, higrometre, anenometre
71
cihazlarından ölçümler yapılarak jurnale ilgili yerlerine doğrudan yazılır. Bulutluluk
mikatarı, deniz hali, görüş mesafesi, havanın hali, rüzgâr yön ve şiddeti gözlemleyerek
belirlenir. Gözlem sonuçları kodlanarak jurnale ilgili yerlere yazılır. Yeni yapım modern
gemilerde ‘’digital hava istasyonu’’ ile yapılan ölçümler cihaz üzerinden okunup jurnale
yazılır.
Resim 5.3: Gemi jurnali sayfası
Rüzgâr Yönü: Merkeze doğru esen rüzgârın ana ve ara yönler olarak bilinen şekliyle
yazılır. Anenometre cihazından ölçüm yapılıyorsa gemi rüzgârını hesaba katmak gerekir.
Özellikle rüzgârın şiddetli estiği durumlarda gemi rüzgârı önemsenmeyebilir.
349 - 011 arasında N

012 - 034 arasında NNE
035 - 057 arasında NE
058 - 079 arasında ENE
080 - 102 arasında E
103 - 124 arasında ESE
125 - 147 arasında SE
148 - 169 arasında SSE
170 - 192 arasında S
193 - 214 arasında SSW
215 - 237 arasında SW
238 - 259 arasında WSW
260 - 282 arasında W
283 - 304 arasında WNW
305 - 317 arasında NW
318 - 349 arasında NNW
Rüzgâr kuvveti ve deniz hali: Rüzgâr kuvveti jurnale bıfor ölçeği ile yazılır. Deniz hali için
denizdeki dalgaların, yüksekliği tepelerindeki kırılma ve köpüklenme miktarları belirlenmeli
sonra bofor ölçeğindeki deniz durumları ile karşılaştırıp hangisine uyuyorsa o bofor değeri
yazılır.
Havanın hali:
72
Gök: Gözlenen hava hali aşağıdakilerden hangisine uyuyorsa kodu veya kodları
yazılmalıdır.
Kod Hava Hali (İng) Hava Hali

b blue sky mavi gök (0-2/8 i bulutlarla kaplı)
bc sky partly clouded kısmen bulutlu (3-5/8 i bulutlarla kaplı)
c cloudy bulutlu gök (6-8/8 i bulutlarla kaplı)
o overcast sky tamamıyla bulutlarla kapalı
d drizzle çisenti
e wet air rutubetli, yağışsız hava
f fog sis
h hall fırtınaya yakın rüzgâr
g gale dolu
l lightning şimşek
m mist dumanlı
p passing showers geçici sağnak
q squally weather bora
r rain yağmur
ra sleet (rain&snow) sulusepken
s snow kar
t thunder gök gürlemesi
u ugly korkunç gök
v pure air berrak hava (olağanüstü görüş)
d dew çiğ
w hoar frost kırağı
y dry air kuru hava
z haze puslu
Görüş: Gemide görüş mesafesini kesin belirlemek için radardan yararlanır gemi çevresinde
gözle görünen ve tanınabilen en uzaktaki cismin radardan mesafesi ölçülerek görüş mesafesi
belirlenir. Bundan sonra görüş mesafesi ölçeğinden (Tablo 5.1) kodu bulunarak jurnale
yazılır. Gemi açık denizde çevresinde cisim bulunmazsa; görüşün az olduğu durumlarda
gemi boyu kıyaslanarak görüş mesafesi bulunabilir. Görüşün orta ve iyi olduğu durumlarda
ufuk çizgisi mesafesini kıyaslama yaparak görüş mesafesi bulunur.
Basınç: Köprü üstünde bulunan barometrenin ortasına parmağımızla iki kere tıklatıp okunan
değeri jurnale yazarız.
Sıcaklık: Islak ve kuru termometrelerden (psikrometre) okunan değerleri yazılır. Yaş

termometrenin haznesinde su olduğuna dikkat etmelidir. Yeni su ilave edilmişse 2 saat sonra
UYGULAMA
okuma yapılmalıdır. FAALİYETİ
E FAALİYETİ–2
73
Havanın nemini aşağıdaki adımları takip ederek bulunuz.

 Higrometreniz varsa doğrudan üzerindeki
değeri okuyup kayıt edebilirsiniz. Bu  Termometreleri kullanmadan önce
değer bağıl nemdir. mutlaka içindeki cıvanın kırıp olup
 Sabit piskrometreniz varsa yaş olmadığını kontrol ediniz.
termometrenin haznesinde su olduğunu  Termometreleri dikkatli kullanınız.
kontrol ediniz. Çarpmalarda içlerindeki cıva ve alkol
 Su yoksa çok sıcak çok soğuk olmayan kırılabilir.
ortam ısında olan saf su ile doldurunuz.  Kırılmış termometreler varsa artık
 Su doldurma işleminden iki saat sonra kullanılmamalıdır.
ölçüm yapabilirsiniz.  Yaş termometre daima kuru
 İki termometrenin derecelerini okuyarak termometreden düşük olacağını
kayıt ediniz. unutmayınız.
 İki termometre değerlerini birbirnden  Eşit veya daha fazlaçıkıyorsa
çıkarınız. termometrelerinizi kontrol ediniz.
 Kuru termometre değeri ile  Termometreleri okurken bir derecenin
termometrelerin farkını Tablo 5.5 te kaça bölündüğne dikkat etmelisiniz.
girerek bağıl nem değerini okuyunuz ve  Bir derece ikiye bölünmüşse bir çizgi 0,5
kayıt ediniz. derecedir, beşe bölünmüşse 0,2 derecedir.
 Eğer sapanlı termometreniz varsa yaş  Termometreleri okurken elinizi
termometrenin haznesinin ıslak olduğunu değdirmeyiniz.
kontrol ediniz.  Termotrenin ilk önce ondalık kısmı
 Islak değilse çok su dökmeden yeteri okunur ondan sonra derece okunmalıdır.
kadar ıslatınız.  Gemilerde köprüstünde kasalı
 Piskrometrenin kolundan tutarak hızlı piskrometre bulunur. Yaş termomerenin
şekilde 5-6 kere çeviriniz haznesini susuz bırakılmamalıdır.
 İki termometre değerlerini okuyarak  Sapanlı termometre gemilerde
kayıt ediniz. ambarlardaki nem miktarını ölçmek için
 İki termometre değerlerini birbirnden kullanılır seyyardır.
çıkarınız.  İki termometre arasındaki fark nekadar
 Kuru termometre değeri ile fazla ise hava da o kadar kuru demektir.
termometrelerin farkını Tablo 5.5 te  Yağışlı havalarda iki termometre
girerek bağıl nem değerini okuyunuz ve arasındaki fark en aza iner asla sıfır
kayıt ediniz. olmaz.
Aşağıdaki cümleleri dikkatlice okuyarak boş bırakılan yerlere doğru sözcükleri
yazınız.
74
1. Bir cismin ……………………. görülebileceği ve tanınabileceği en uzak mesafeye
rüyet veya görüş mesafesi denir.
2. Görüş mesafesinin (rüyet) azalmasına ………… ve …………………….. neden olan
etkenlerden ikisidir.
3. Görüş 0,5 milin altında ise hava ………………………… denir.
4. Buhar sisinde Soğuk hava, …………………………………… üzerine geldiğinde su
yüzeyinden şiddetli buharlaşmasına sebep olur.
5. Sıcak havanın soğuk bir yüzey üzerine hareketiyle oluşan sislere
………………………….. sisi denir daha çok kışın görülür.
6. Bütün sisler havanın …………………………………………….. ortadan kalkar.
7. Maksimum termometre ile sıcaklık okumaları günde bir kez yerel saatle
……………………. yapılır.
8. Aynı havanın bağıl nem miktarı sıcaklık artarsa …………………………………
9. Piskrometrelerde ………………………………… olmak üzere iki tip termometre
vardır.

Cevaplarınızın tümü doğru ise “Uygulamalı Test”e geçiniz.
75
MODÜL DEĞERLENDİRME
ODÜL DEĞERLENDİRME
UYGULAMALI TEST
Bir geminin kaptanına giderek çalışmalarınız hakkında bilgi veriniz. Kaptan

tarafından görevlendirilen zabit nezaretinde meteorolojik gözlemler ve veri toplama işlemleri
hakkında bilgi aldıktan sonra. Meteorolojik verileri toplayarak jurnali doldurunuz.
KONTROL LİSTESİ
Bu modül kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız becerileri

Evet, kazanamadığınız becerileri Hayır kutucuğuna (X) işareti koyarak kendinizi
değerlendiriniz.
Değerlendirme Ölçütleri Evet Hayır

1. Gemi jurnalinde meteorolojik verilerin yazıldığı sayfayı incelediniz
mi?
2. Rüzgâr ölçümü için gemideki anemometreden, rüzgâr yönünü kayıt
ettiniz mi?
3. Rüzgâr ölçümü için gemideki anemometreden, rüzgâr hızını kayıt
ettiniz mi?
4. Anemotreden ölçülen yön nispi yöndür (gemi Pruvasına göre)
hakiki yönünü (kuzeye göre) buldunuz mu?
5. Geminin rota ve hızına göre, vektör yardımıyla, gerçek rüzgârın yön
ve hızını buldunuz mu?
6. Bulduğunuz yönü, ara ve ana yönlerden yakın olanını buldunuz
mu?
7. Bulduğunuz hızı bofor skalasından bofor şiddeti olarak buldunuz
mu?
8. Jurnalin rüzgâr sütununa elde ettiğiniz verilere göre doldurdunuz
mu?
9. Bofor skalasını incelediniz mi?
10. Denizdeki dalgaların tepelerindeki kırılmalar ve savrulmaları
dikkatle incelediniz mi?
11. Bofor sıkalasından, denizin halinde verilen deniz durumlarıyla
karşılaştırdınız mı?
12. Uygun gelen satırdaki deniz durumu değerini kayıt ettiniz mi?
13. Jurnalin denizin hali sütununu bofor skalasından bulduğunuz
değere göre doldurdunuz mu?
14.Havanın halini, kodlandırılmış hava durumlarına göre tespit ettiniz
mi?
15. Görüş için, çıplak gözle görebildiğiniz en uzaktaki cismi
belirlediniz mi?
16. Bu cismin uzaklığını radarla tespit ettiniz mi?
17. Ölçtüğünüz mesafeye göre görüş kodunu cetvelden (Tablo 5.1)
76
buldunuz mu?
18. Jurnaldeki havanın hali sütununu, havadurumu kodu ve görüş
koduna göre doldurdunuz mu?
19. Barometrenin üzerine bir kere tıklatıp değeri okudunuz mu?
20. Okuduğunuz barometre değerini bulunduğunuz enleme ve deniz
seviyesinden olan yüksekliğinize göre düzeltmeleri yaptınız mı?
21. Jurnaldeki basınç sütununa, bulduğunuz barometre değerini
yazdınız mı?
22.Yaş termometrenin haznesinde su olduğunu gördünüz mü?
23.Su yoksa su doldurup iki saat beklediniz mi?
24. İki termometreyi okuyup kayıt ettiniz mi?
25. Jurnalin hava sütununu, yaş ve kuru termometre değerlerine göre
doldurdunuz mu?
DEĞERLENDİRME
Değerlendirme sonunda “Hayır” şeklindeki cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz.

Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Bütün cevaplarınız
“Evet” ise bir sonraki modüle geçmek için öğretmeninize başvurunuz.
77
CEVAP ANAHTARLARI
CEVAP ANAHTARLARI
ÖĞRENME FAALİYETİ–1’İN CEVAP ANAHTARI
1 E
2 B
3 D
4 D
5 E
6 C
7 B
8 A
9 B
10 E
11 E
12 A
13 A
14 C
15 E
ÖĞRENME FAALİYETİ–2’NİN CEVAP ANAHTARI

1 D
2 B
3 C
4 C
5 A
6 D
7 D
8 Alçak Basınç
9 Yüksek Basınç
10 Alçak Basınç
11 Yüksek Basınç
12 Alçak Basınç
13 Alçak Basınç
14 Yüksek Basınç
15 Yüksek Basınç
16 Alçak Basınç
17 Yüksek Basınç
18 Alçak Basınç
19 Yüksek Basınç
20 Alçak Basınç
21 Yüksek Basınç
22 Alçak Basınç
78
ÖĞRENME FAALİYETİ–3’ÜN CEVAP ANAHTARI
1 E
2 D
3 E
4 C
5 D
6 B
7 B
8 C
9 B
10 B
11 A
12 D
13 E
14 D
15 D
16 B
17 E
18 D
19 B
20 D
ÖĞRENME FAALİYETİ–4’ÜN CEVAP ANAHTARI
1 Doğru
2 Yanlış
ÖĞRENME 3 Yanlış FAALİYETİ–5’İN
CEVAP ANAHTARI 4 Doğru
5 Yanlış
6 Yanlış
1 7 çıplakYanlış
gözle
2 8 sis veDoğru
yağış
3 9 Doğru
sislidir
4 10 sıcak suYanlış
kütlesi
5 11 Doğru
adveksiyon
6 12 Doğru
ısınmasıyla
7 13 Doğru
21:00 de
8 14 Doğru
azalır
9 15 yaş veYanlış
kuru
16 Yanlış
17 Yanlış
18 Doğru
19 Yanlış
20 Doğru
79
KAYNAKÇA
KAYNAKÇA
 ÖNEY Süreyya, YILMAZ Ayşe, DENİZCİLİK METEOROLOJİSİ, İstanbul, 2000.
 DURUCA MÖREK Melda, DENİZCİLER İÇİN METEOROLOJİ, İstanbul, 2004.
 http://www.mgm.gov.tr/genel/sss.aspx?s 08.06.2016.15.00
 www.2.bp.blogspot.com/ 11.06.2015 19.00
 www.kentchemistry.com/ 11.06.2016 20.00
 www.cografyasozlugu.com/ 11.06.2016 22.00
 www.bilgiustam.com/ 11.06.2016 22.00
 www.e-paylas.com/ 11.06.2016 23.00
 www.cografyahocasi.com/ 14.06.2016 09.00

80
 www.webpages.uidaho.edu/ 12.06.2016 17.00
 www.scijinks.jpl.nasa.gov/ 12.06.2016 17.00
 www.cf.ydcdn.net/ 12.06.2016 17.00
 www.ozelliklerinedir.com/ 12.06.2016 17.00
 www.upload.wikimedia.org 13.06.2016 19.00
 www.2.bp.blogspot.com/ 13.06.2016 19.00
 www.station-meteo.com/ 14.06.2016 19.00

 www.pd4pic.com/ 14.06.2016 19.00
 www.ensonsaat.com/ 14.06.2016 20.00
 www.bryanconnell.com/ 14.06.2016 20.00
81

Meteorolojik Veri Toplama Yöntemleri

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Meteorolojik Veri Toplama Yöntemleri

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

T.C.

MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI

METEOROLOJİK VERİ TOPLAMA

Ortam: Meteorolojik parametrelerin ölçüleceği uygun açık

Meteorolojik verileri elde etmek için atmosfer basıncının takibini yapabileceksiniz.

 Hava basıncı ne demektir? Neden kaynaklandığını Araştırınız.

1. ATMOSFER BASINCINI ÖLÇMEK

Meteoroloji; kısaca atmosfer bilimidir. Yunanca "meteoron" kelimesinden adını

1.1.2 Meteorolojinin Elemanları

Meteorolojiden hemen hemen bütün sektörler yararlanmaktadır. Denizcilikte ise

1.1.3. Meteorolojik Veri Toplamada Kullanılan Yöntemler

Yüzyıllardır, havanın anlaşılması ve tahmin edilmesi için atmosfer gözlemleri (rasat)

1.2.1 Atmosferin Katmanları

Dünya’yı saran gazların bileşimleri ve yoğunlukları birbirinden farklı olduğu için

Troposfer: Troposfer Dünya’ya en yakın olan katmandır. İçinde bulundurduğu gazların

Stratosfer: Troposfer katmanının üstünde yer almaktadır. Bu katmanın en önemli özelliği

Mezosfer: Mezosfer, stratosfer tabakasından sonra gelmektedir. Bu tabakanın kalınlığı

 Ozonosfer: Ozon gazları bu kısımda bulunur ve ozon sayesinde güneşten gelen

Termosfer: Termosfer, mezosfer katmanından itibaren yaklaşık 400 km kalınlıkta olan

Resim 1.1: Atmosfer katmanları

1.2.2 Atmosferin Fiziksel Özellikleri

Meteoroloji atmosfer bilimi olduğundan atmosferin birçok özellikleri meteorolojik

 Atmosfer güneşten gelen zararlı ışınları tutma özelliğine sahiptir.

1.3. Atmosfer Basıncı

Atmosfer bildiğimiz gibi çeşitli gazlardan oluşmaktadır. Bu gazların bir ağırlığı

1.3.2 Atmosfer Basıncını Etkileyen Faktörler

Yerçekimi: Yerçekiminin etkisiyle gazlar Dünya’yı kuşatmıştır. Yerçekiminin etkisi yerden

Termik Etkenler (Sıcaklık): Sıcaklığın artmasıyla hava genişler, hafifler ve yükselir.

Dinamik Etkenler: Hava kütlelerinin alçalarak yığılması veya yükselerek seyrekleşmesi

Resim 1.2: Hava yoğunluğunun yükseldikçe azalması

1.3.3 Atmosfer Basıncının Yatay Etkileri

1.3.4 Atmosfer Basıncını Ölçmek

1.3.4.1 Barometre Çeşitleri

Atmosfer basıncını ölçmeye yarayan, kendine has mekanizmasıyla çalışan alete

Madeni Barometre: Cıvalı barometreler madeni barometrelere göre kullanımı zordur. Bu

İki barometre çeşidi de hava basıncı ölçümlerinde kullanılır. Barometreler hava

Resim 1.3: Civalı ve madeni barometreler

Basınç değeri; yükseklik, bulunan enlem (civalı barometrede) ve sıcaklıkla (civalı

Enlem Düzeltme Enlem Düzeltme Enlem Düzeltme Enlem Düzeltme

Tablo 1.1: Enleme göre basınç düzeltme tablosu

Yükseklik Düzeltmesi: Atmosfer basıncı bildiğimiz gibi yüksekliğe havanın yoğunluğuna

İşlem Basamakları Öneriler

1. Aşağıdakilerden hangisi denizcilikte kullanılan meteorolojik tahminlerden değildir?

2. Aşağıdakilerden hangisinde atmosferdeki gaz oranları doğru olarak verilmiştir?

3. Aşağıdakilerden hangisi dünyaya en yakın atmosfer katmanıdır?

4. Aşağıdaki olaylardan hangisi ozonosferde gerçekleşen bir olaydır?

5. Aşağıdakilerden hangisi atmosfer basıncının tanımıdır?

6. Aşağıdakilerden hangisi normal basınç değeri olarak kabul edilmiştir?

7. Normal basınç kriterleri aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir?

8. Sıcaklığın basınca etkisi aşağıdakilerden hangisinde yanlış olarak verilmiştir?

9. Yükseklik arttıkça atmosfer basıncında nasıl bir gelişme olur?

10. Aşağıdakilerden hangisi deniz meltemi oluşma şartlarından değildir?

12. Gemilerde basınç ölçümü ne kadar süre arayla yapılmalıdır?

13. Cıvalı barometrede 76 cm cıvanın ağırlığı ne kadardır?

14. I. Sıcaklık düzeltmesi cıvalı barometrelere uygulanır.

Yukarıdaki ifadelerden hangisi ya da hangileri doğrudur?

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap

Seyir emniyeti için seyir bölgesindeki basınç sistemlerinin takiplerini yapabileceksiniz

 Dünya üzerinde daimi olan alçak basınç merkezlerini araştırınız.

2. DAİMİ BASINÇ SİSTEMLERİ

2.1 Alçak Basınç

 Alçak basınç merkezlerinde hava hareketi, aşağıdan yukarıya doğrudur. Diğer

 Alçak Basınç alanlarında yatay yönlü hava hareketi çevreden merkeze

 Yaygın olarak ekvator kuşağında (Termik Alçak Basınç) ve 60o enlemleri