eÖsÁZ<Š]ô“

>·DìÔá+
ÔásÁ>·Ü 3`5

(2022-23)
 eTT+<ŠT eÖ³

¿Ã$&Ž-19 ¿£sÃH eTVŸ²eÖˆ] eTq n+<Š] MT<Š @ $<óŠyîT®q ç|Ÿuó²e+ #áÖ|¾+<à eTq+<Š]¿¡ Ôî*d¾+<û ¿£<‘. ç|Ÿ|Ÿ+#á yîTTÔáï+ MT<Š
kÍeÖ›¿£+>±, €]œ¿£+>± eT]jáTT eÖqd¾¿£ €sÃ>·«|ŸsÁ+>± #ý² ç|Ÿuó²e+ ¿£“|¾+º+~. ‡ dŸeTjáT+ýË ç|ŸÔû«¿£+>± |¾\¢\ jîTT¿£Ø
#á<ŠTeÚ\™|Õ #ý² ç|Ÿuó²e+ |Ÿ&+~. ‡ ¿±sÁD+ #ûÔá dŸTeÖsÁT Âs+&ƒT dŸ+eÔáàs\T bÍsÄÁXæ\\ú• eTÖÔá|Ÿ&†¦sTT. |¾\¢\ jîTT¿£Ø #á<ŠTeÚ
¿=qkÍ>·&†“¿ì ç™|Õyû{Ù, ç|Ÿuó„TÔáÇ bÍsÄÁXæ\\T eT]jáTT dŸÇ#áÌÛ+<Š dŸ+dŸœ\T $$<óŠ sÁ¿±\T>± ç|ŸjáTÜ•+#sTT.

mý²>·+fñ &›³ýÙ |Ÿ<ŠÆÔáT\ýË Ôá*¢<Š+ç&ƒT\Å£” SMS, PDF, IVR. eT]jáTT €&jîÖ M&jîÖ <‘Çs dŸ+‹+~ó+ºq bÍsĐ«+Xæ\qT
n+<ŠTu²³TýË –+º, |¾\¢\Å£” #á<ŠTeÚ n+~+#û $<óŠ+>± ç|ŸjáTÔá•+ #ûXæsÁT. ‚¿£ eTT+<ŠT Å£L&† ‡ ç|Ÿç¿ìjáT “sÁ+ÔásÁ+
¿=qkÍ>·TÔáÖHû –+³T+~. ‚|ŸÚÎ&|ŸÚÎ&ƒT |Ÿ]d¾œÔáT\T ¿=+#î+ kÍ<ó‘sÁD d¾œÜ¿ì edŸTïH•sTT yîTTԐì bÍsÄÁXæ\T çbÍsÁ+uó„eTjáÖ«sTT,
|¾\¢\T Å£L&† bÍsÄÁXæ\Å£” VŸäÈsÁeÚÔáTH•sÁT. ¿±ú dŸeTdŸ« @$T³+fñ |¾\¢\T #á<Še&ƒ+ çyjáT&ƒ+ eT]jáTT >·DìÔá+ #ûjáT&ƒ+ýË #ý²
esÁÅ£L yîqT¿£‹& –+{²sÁT n+<ŠTe\¢ ‡ $wŸjáÖ\qT <Šw¾¼ýË –+#áT¿=“ |¾\¢\qT nsÁœ+ #ûdŸTÅ£”+³Ö y] jîTT¿£Ø –bÍ<ó‘«jáTT\
<‘Çs bÍsÄÁXæ\ýË eT]jáTT Ôá*¢<Š+ç&ƒT\ <‘Çs ‚Þø¢ýË “sÁ+ÔásÁ+>± dŸVŸäjáT+ #ûjáTe\d¾q nedŸsÁ+ m+ÔîÕH –q•~. ‡ dŸVŸäjáT+
&›³ýÙ eT]jáTT HHŽ &›³ýÙ Âs+&ƒT sÁ¿±\T>± n+~+#áe\d¾ –+³T+~. @ $<óŠ+>± dŸVŸäjáT+ #ûjáÖ* nHû~ ‡ CAMAL jîTT¿£Ø
‡ eÖsÁZ<Š]ô¿£ýË n“• dŸÖ#áq\T ‚eÇ‹&HsTT. B“Hû TaRL (Teaching at The Right Level) nHû |sÁTÔà ţL&† |¾\TkÍïsÁT.

$q&ƒ+

* CAMaL
Combined
#á<Še&ƒ+ Activities for #î|ŸÎ&ƒ+
Maximized
Learning

sjáT&ƒ+

1
 >·DìÔá eÖsÁZ<Š]ô¿£
Covid 19 eTVŸ²eÖˆ] e\¢ #ý² Hî\\T bÍsÄÁXæ\\T eTÖÔá‹&q $wŸjáT+ eTq+<Š]¿¡ Ôî\TdŸT eT]jáTT |¾\¢\ #á<ŠTeÚ ™|Õq #ý² ç|Ÿuó²e+
|Ÿ&+~. |¾\¢\T >·DìÔá+ #ûjáTT³ýË y] kÍœsTT\T #ý² ÔáÐZbþsTT –+&ƒe#áTÌ. n+<ŠTe\¢ |¾\¢\ jîTT¿£Ø nedŸs“• nsÁœ+ #ûdŸT¿=“ y]¿ì
–bÍ<ó‘«jáTT\ <‘Çs bÍsÄÁXæ\ýË eT]jáTT Ôá*¢<Š+ç&ƒT\ <‘Çs ‚+{ìýË dŸVŸäjáT+ #ûjáTe\d¾q nedŸsÁ+ –q•~.
‡ dŸVŸäjáT+ @ $<óŠ+>± #ûjáTe#áTÌHÃ, ‡ jîTT¿£Ø eÖsÁZ<Š]ô¿£ýË ‚eÇ‹&q dŸ\VŸä\T dŸÖ#áq\ FUEL (fast understanding in easy way to
cover learning loss) ™|Õ |Ÿ“ #û<‘Ý+.

Ÿ >·DìÔá uó²y\qT nsÁœ+ #ûsTT+#áT³Å£” |¾\¢\Å£” mÅ£”Øe>± >·DìÔá dŸ+‹+~óÔá dŸ+uó²wŸD #ûjáT+&.
Ÿ dŸ+K«\ jîTT¿£Ø uó²y\qT nsÁœ+ #ûdŸT¿=qT³Å£” y]¿ì |Ÿ]dŸs\ jîTT¿£Ø nqTuó„y\qT CË&dŸÖï nsÁœ+ #ûsTT+#* eT]jáTT ¿=“• edŸTïeÚ\
dŸVŸäjáT+Ôà |¾\¢\Å£” dŸ+K«\ jîTT¿£Ø dŸÇsÁÖbÍ“• nsÁœ+ #ûsTT+#áT³Å£” nqTuó„y\ <‘Çs Hû]Î+#*.
Ÿ |¾\¢\ýË dŸ+K«\qT nsÁœ+ #ûdŸT¿=qT³ÔÃbͳT dŸ+K« >·TsÁTï\T yîTTÔáï+ Å£L&¿£ rd¾yûÔá >·TD¿±sÁ+ eT]jáTT uó²>±VŸäsÁ+ jîTT¿£Ø çbÍ<¸Š$T¿£
kÍeTsÁœ«+ Å£L&† yîTsÁT>·T|Ÿ&ƒÔsTT.
Ÿ eTq+ |¾\¢\Å£” çbÍ<¸Š$T¿£ kÍeTsœ«\qT –<‘VŸ²sÁD - $q&ƒ+, #î|ŸÎ&ƒ+, #á<Še&ƒ+,#ûjáT&ƒ+ eT]jáTT çyjáT&ƒ+\qT yîTsÁT>·T |ŸsÁ#áe\d¾q
nedŸsÁ+ –q•~.
‡ yîTTÔáï+ ¿£Ԑ«\“•+{ì“ ÿ¹¿ <Š>·ZsÁ¿ì rdŸTÅ£”se&†“¿ì ÿ¿£ çbÍeTTK«yîT®q |sÁT ‚eÇ‹&q~. n<û ¿£eÖýÙ (CAMaL - Combined Activities
for Maximized Learning) B““ eTq+ TaRL ýñ<‘ Teaching at the Right Level n“ Å£L&† n+{²eTT. B“ýË n+ÔásÁZÔá+>± eTq+ |¾\¢\

¿=sÁÅ£” y]¿ì >·DìÔá+ Hû]Î+#áT³Å£” kÍœsTT\ €<ó‘sÁ+>± ¿£Ԑ«\T #ûsTT+#á&ƒ+ ÈsÁT>·TÔáT+~.

n+¿\T/dŸ+K«\ýË eTÖý²«+¿£q+ #ûd $<ó‘qeTT :
ç¿ì+<Š ‚eÇ‹&q qeTÖH |Ÿ¯¿Œ± |ŸçԐ“• –|ŸjîÖÐ+º, $<‘«sÁTœ\ |Ÿ¯¿£ŒqT kÍœsTT`1 qT+& yîTT<Š\T™|³¼+&. € ÔásÁTyÔá ysÁT
kÍœsTT`1 “ >·T]ï+ºq <‘““ ‹{ì¼ ç¿ì+<Š Ôî*|¾q “jáTeÖ\qT nqTdŸ]+º ÔásÁTyÜ kÍœsTT\Å£” yî[ß >·T]ï+#áeTq+&. ný² >·T]ï+ºq
$<ó‘q+ €<ó‘sÁ+>±, n+<ŠsÁT $<‘«sÁTœ\“ ÿ¿=Ø¿£Ø]>± |Ÿ¯¿ìŒ+º, y] y] kÍœsTT\qT ç¿ì+<Š Ôî*|¾q $<óŠ+>± >·T]ï+#á+&.
dŸ+K«\qT >·T]ï+#áTeTT
kÍœsTT ` 1 (0`9) kÍœsTT ` 2 (10`99) kÍœsTT ` 3 (100`999)

9 6 87 20 113 216

4 8 93 12 819 734

5 3 45 38 450 975

s kÍœsTT`1ýË ‚ºÌq 6 n+¿\ýË 4 ¿£+fñ ÔáÅ£”Øe n+¿\qT >·TsÁTï|Ÿ&Ôû € $<‘«sÁTœ\qT çbÍsÁ+uó„ kÍœsTTýË >·T]ï+#á+&.
s kÍœsTT`1ýË“ 6 n+¿\ýË 4 n+¿\qT dŸ]>± >·T]ï+#á>·*Ð, kÍœsTT`2 ýË 6 dŸ+K«\ýË ¿£údŸ+ 4 dŸ+K«\qT >·T]ï+#áýñ“
$<‘«sÁTœ\qT 0`9 n+¿\ kÍœsTTýË >·T]ï+#á+&.
s kÍœsTT`2ýË“ 6 dŸ+K«\ýË 4 dŸ+K«\qT dŸ]>± >·T]ï+#á>·*Ð, kÍœsTT`3 ýË 6 dŸ+K«\ýË ¿£údŸ+ 4 dŸ+K«\qT >·T]ï+#áýñ“
$<‘«sÁTœ\qT 10`99 dŸ+K«\ kÍœsTTýË >·T]ï+#á+&.
s kÍœsTT`3ýË“ 6 dŸ+K«\ýË ¿£údŸ+ 4 dŸ+K«\qT >·T]ï+#á>·*ÐÔû € $<‘«sÁTœ\qT 100`999 dŸ+K«\ kÍœsTTýË >·T]ï+#á+&.

2
#áÔáT]Ç<óŠ ç|Ÿç¿ìjáT\ýË eTÖý²«+¿£q+ #ûd $<ó‘qeTT :
ç¿ì+<Š ‚eÇ‹&q ç|ŸXæ•e[“ nqTdŸ]+º $<‘«sÁTœ\ jîTT¿£Ø eTÖý²«+¿£q+ Å£L&¿£ kÍœsTT qT+& yîTT<Š\T™|{²¼*. ‡ kÍœsTTýË 3 ç|ŸXø•\ýË
¿£údŸ+ 2 ç|ŸXø•\Å£” dŸeÖ<ó‘q+ #ûdïHû, rd¾yûÔá kÍœsTT |Ÿ¯¿£Œ ™|{²¼*. ný² ç|ŸÜ kÍœsTTýË 3 ç|ŸXø•\Å£” ¿£údŸ+ 2 dŸ]>± #ûjáT>·*Ðq|Ÿð&û €
ÔásÁTyÔá kÍœsTT ‚yÇ*. ‚ý² ‚eÇ>±, $<‘«sÁTœ\T #áÔáT]Ç<óŠ ç|Ÿç¿ìjáT\ýË @ jîTT¿£Ø ™|<ŠÝ ç|Ÿç¿ìjáT nsTTÔû #ûjáT>·\T>·TԐsà n<û ç|Ÿç¿ìjáT
kÍœsTTýË y]“ >·T]ï+#*. ‚ý² n+<ŠsÁT $<‘«sÁTœ*• |Ÿ¯¿ìŒ+#* eT]jáTT ‚eÇ‹&q b˜Íˆs{ÙýË >·T]ï+#*.
çbÍsÁ+uó„ kÍœsTT : yîTT<Š³>± $<‘«]œ“ Å£L&¿£\ kÍœsTT qT+& |Ÿ¯¿ìŒ+#á&ƒ+ yîTT<Š\T™|{²¼*. 3 Å£L&¿£\ýË ¿£údŸ+ 2 Å£L&¿£\T
dŸ]>±Z #ûjáTýñ“ $<‘«sÁTœ\qT ‡ kÍœsTTýË >·T]ï+#á+&.
Å£L&¿£ kÍœsTT : 3 ÅL£&¿\£ýË ¿ú£d+Ÿ 2 ÅL£&¿\£T kÍ~ó+ºq³¢sTTÔû CAN ýË, kÍ~ó+#áýñ¿£bþÔû CANNOTýË >·T]ï+#á+&.
rd¾yûÔá kÍœsTT : 3 rdy¾Ôû\áýË ¿ú£d+Ÿ 2 rdy¾Ôû\áT kÍ~ó+ºq³¢sTTÔû CAN ýË, kÍ~ó+#áýñ¿£bþÔû CANNOTýË >·T]ï+#á+&.
>·Td¿±sÁ kÍœsTT : 3 >T·D¿±s\ýË ¿ú£d+Ÿ 2 >T·D¿±s\T kÍ~ó+ºq³¢sTTÔû CAN ýË, kÍ~ó+#áýñ¿£bþÔû CANNOTýË >·T]ï+#á+&.
uó²>±VŸäsÁ kÍœsTT : 3 uó²>±VŸäs\ýË ¿£údŸ+ 2 uó²>±VŸäs\T kÍ~ó+ºq³¢sTTÔû CAN ýË, kÍ~ó+#áýñ¿£bþÔû CANNOTýË >·T]ï+#á+&.
#áÔáT]Ç<óŠ ç|Ÿç¿ìjáT\T
Å£L&¿£ rd¾yûÔá

>·eT“¿£ : Å£L&¿£\T kÍ~ó+#áýñ¿£bþsTTH, rd¾yûÔá\T ‚eÇe\d¾ –+³T+~. ‡ $<óŠ+>± ™|Õ 4 kÍeTsÆ«\ýË

|¾\¢y&“ |Ÿ¯¿ìŒ+#áe\d¾ –+³T+~.
dŸeTÖVŸä\T ÔájáÖsÁT #ûd $<ó‘qeTT :
>·DìÔá+ýË ™|Õq #á]Ì+ºq³T¢ $<‘«sÁTœ\qT 2 $<ó‘\T>± |Ÿ¯¿ìŒ+ºq ÔásÇÔá ¿£eÖýÙ ¿£Ô«\qT #ûjáT&†“¿ì $<‘«sÁTœ\qT 3 dŸeTÖVŸä\T>±
$uó„›+#*. nsTTÔû ‡ jîTT¿£Ø dŸeTÖVŸä\qT ¹¿e\+ dŸ+K«\ |Ÿ¯¿£Œ €<ó‘sÁ+>± eÖçÔáyûT #ûjáTe\d¾ –+³T+~. n$,
dŸeTÖVŸ²+`1 (çbÍsÁ+uó„ kÍœsTT eT]jáTT 0`9) :` çbÍsÁ+uó„ kÍœsTT eT]jáTT n+¿\ kÍœsTT esÁÅ£” >·T]ï+#á>·*Ðq $<‘«sÁTœ\qT ‡
dŸeTÖVŸ²+ýË –+#*.
dŸeTÖVŸ²+`2 (dŸ+K«\ kÍœsTT (10`99)):` dŸ+K«\ kÍœsTT (10`99) esÁÅ£” >·T]ï+#á>·*Ðq $<‘«sÁTœ\qT ‡ dŸeTÖVŸ²+ýË –+#*.
deŸTÖV²Ÿ+`3 (dŸ+K«\ kÍœsTT (100`999)) :` dŸ+K«\ kÍœsTT (100`999) esÁÅ£” >·T]ï+#á>·*Ðq $<‘«sÁTœ\qT ‡ dŸeTÖVŸ²+ýË
–+#*. \¿£Œ«eTT

Ÿ 100 esÁÅ£” dŸ+K«\qT kÍœq $\Te\Ôà bͳT >·T]ï+#* eT]jáTT y{ì“ dŸ]bþ\Ì>·\>±*.
Ÿ Âs+&ƒT n+¿\ dŸ+K«\ jîTT¿£Ø Å£L&¿£ eT]jáTT rd¾yûÔá jîTT¿£Ø çyÔá|ŸPsÁÇ¿£ ýÉ¿£Ø\T nsÁœ+ #ûdŸT¿=“ kÍ~ó+#á>·\>±*.
Ÿ Âs+&ƒ+¿\ dŸ+K«qT ÿ¿£ n+¿ dŸ+K«ÔÃ, >·TD¿±sÁeTT eT]jáTT uó²>±VŸäsÁ+ jîTT¿£Ø çyÔá|ŸPsÁÇ¿£ ýÉ¿£Ø\T nsÁœ+ #ûdŸT¿=“ kÍ~ó+#á>·\>±*.
3
 ç|ŸÜ sÃE #ûjáTe\d¾q ¿£Ԑ«\T

1½ >·DìÔá dŸ+‹+~óÔá dŸ+uó²wŸD 10 Ÿ >·DìÔá dŸ+‹+~óÔá dŸ+uó²wŸD, ¿£Ԑ«\T, dŸ+K«\T ¿=\eÖqeTT,

“$TcÍ\T n+#áH yûjáTT³, yîTT<Š\>·Tq$.

kÍœsTT\ €<ó‘sÁ+>± €³\T

2½ dŸ+K«\Å£” dŸ+‹+~ó+ºq 20
¿£Ԑ«\T “$TcÍ\T
3½ çyÔá|ŸPsÁÇ¿£ ýÉ¿£Ø\™|Õ #ásÁÌ
eT]jáTT ç¿£eÖqTkÍsÁ >·DìÔá 30
“$TcÍ\T
ç|Ÿç¿ìjáT\T #ûjáTT³, kÍ~ó+#áT³.
Ÿ mdt.m+.mdt/y³à|t ¿£Ԑ«\ ™|Õq dŸ+uó²wŸD.
Ÿ dŸ+K« #{Ù |ŸsÄÁqeTT
Ÿ ¿£{²¼ º\¢sÁ ¿£Ԑ«\T
Ÿ Å£L&¿£ - rd¾yûÔá
eTòÏ¿£+>±: @yîÕH Âs+&ƒT ¿£Ԑ«\T
Ÿ m¿±Ø\T çyÔá|ŸPsÁÇ¿£+>±: @<îÕH ÿ¿£ ¿£Ôá«+
Ÿ >·TD¿±sÁ+ -uó²>±VŸäsÁ+

>·eT“¿£:- çbÍ<¸Š$T¿£ ç¿ìjáT\qT çbÍsÁ+_ó+#û eTT+<ŠT –bÍ<ó‘«jáTT&ƒT y{ì¿ì dŸ+‹+~ó+ºq Âs+&ƒT ýñ<‘ eTÖ&ƒT ç|ŸXø•\Ôà >·DìÔá #ásÁÌqT
çbÍsÁ+_ó+#áe#áTÌ. @ ¿£Ԑ«\HîÕH eTT+<ŠT>± ™|<ŠÝ dŸeTÖVŸ²+ýË, € ÔásÇÔá ºq• dŸeTÖVŸ²+ýË |¾\¢\ kÍœsTT“ ‹{ì¼ #ûsTT+#*. ç¿ìjáT\T,‚ÔásÁ
kÍeTsœ«\T eT]jáTT $wŸjáÖ“¿ì dŸ+‹+~ó+ºq €³\qT Å£L&† “sÁÇV¾²+#*.

A. dŸeTÖVŸ²+`1 eT]jáTT dŸeTÖVŸ²+`2 y]Ôà #ûjáTe\d¾q ¿£Ô«\T ` $~ó $<ó‘H\T

>·DìÔá dŸ+‹+~óÔá dŸ+uó²wŸD :10 “$TcÍ\T
>·DìԐ“¿ì dŸ+‹+~ó+ºq dŸ+uó²wŸD eTq+ |¾\¢\Ôà #ûjáT&ƒ+e\q yîT\¢ yîT\¢>± y]ýË uó„jáT+ Ô=\ÐbþÔáT+~. ÔáeT n_óçbÍjáÖ\qT n+<Š]
eTT+<ŠT u²VŸä³+>± e«¿£ï|ŸsÁ#á>·\T>·TԐsÁT. ysÁT ÔáeT “Ôá«J$Ôá nqTuó„y\qT >·DìÔá+Ôà nqTdŸ+<ó‘“+#á&ƒ+ <‘Çs >·DìԐ“•
€kÍÇ~+#á&ƒ+ çbÍsÁ+_ókÍïsÁT. ™|<ŠÝ dŸeTÖVŸ²+ýË >·DìÔá+ >·T]+º eÖ{²¢&q|ŸÚÎ&ƒT, |¾\¢\+<ŠsÁÖ –ԐàVŸ²+>± bÍý¤Z+{²sÁT. ysÁT yû¹sÇsÁT
dŸ+<ŠsÒÛ\ >·T]+º eÖ{²¢&ƒÔsÁT eT]jáTT y] dŸeÖ<ó‘H\qT $$<óŠ |Ÿ<ŠÆÔáT\ýË #î|ŸÎ>·\T>·TԐsÁT.
>·DìÔá dŸ+‹+~óÔá dŸ+uó²wŸDqT #áT³T¼|Ÿ¿£Ø\ –+&û edŸTïeÚ\ <‘Çs çbÍsÁ+_ó+#á+&. dŸ+uó²wŸDqT ™|<ŠÝ dŸeTÖVŸ²+ýË #ûjáT+&.
§ MT ÔásÁ>·ÜýË yîTTÔáï+ m+Ôá eT+~ |¾\¢\T –H•sÁT?

§ MT bÍsÄÁXæ\ýË yîTTÔáï+ m“• ¿ì{ì¿¡\T –H•sTT?

§ MT ÔásÁ>·Ü >·~ bõ&ƒeÚ MT #ûÜÔÃ dŸTeÖsÁT>± m“• #ûÔáT\ bõ&ƒeÚ –+&ƒTqT? MTsÁT mý² }V¾²+#á>·*>±sÁT?

§ MT neTˆ ‚+{Ë¢ e+³ e+&ƒTÔáT+~ ¿£<‘! m+Ôá eT+~¿ì m+Ôá e+³ #ûjáÖ\“ ÔáqÅ£” mý² Ôî\TdŸTï+~?

§ MTsÁT ç¿=Ôáï ‹³¼\T Å£”{ì¼+#áT¿Ãy*, <‘“ ¿=sÁÅ£” MT Hq•>±sÁT @yûT$T #ûkÍïsÁT?

§ “È J$ÔáeTTýË @@ kÍ<óŠH\qT –|ŸjîÖÐ+º @ edŸTïeÚ\qT ¿=\TkÍïsÁT?

§ MTsÁT m|ŸÚÎ&îÕH C²ÔásÁÅ£” yî[Ôû, € C²ÔásÁýË >·DìÔáeTTqÅ£” dŸ+‹+~ó+º @ @ $wŸjáÖ\T ¿£“|¾kÍïsTT?

§ ç¿ì¿{Ù €³ýË MTÅ£” >·DìÔáeTTqÅ£” dŸ+‹+~ó+º @$T ¿£q‹&ƒTÔáT+~?

§ ¿±«ýÉ+&ƒsYýË MTÅ£” >·DìÔáeTTqÅ£” dŸ+‹+~ó+º @ @ $wŸjáÖ\T ¿£q‹&ƒTԐsTT?

§ ÿ¿£yûÞø eTqeTT e#ûÌ dŸ+eÔáàsÁ+ >·T]+º eÖ{²¢&Ôû <‘“ýË MTÅ£” @@ >·DìÔá+ ¿£q‹&ƒTÔáT+~?

§ ysï|ŸçÜ¿£\ýË MTÅ£” @ @ $wŸjáÖ\ýË >·DìÔá+ ¿£q‹&ƒTÔáT+~ eT]jáTT @ $<óŠyîT®q >·DìÔá+ ¿£q‹&ƒTÔáT+~?

§ MT ‚+{ì¿ì bÍ\y&ƒT ç|ŸÜ sÃE eºÌ bÍ\T bþkÍï&ƒT. ‡ $wŸjáTeTTýË MTÅ£” >·DìÔáeTTqÅ£” dŸ+‹+~ó+º @ @

$wŸjáÖ\T ¿£q‹&ƒTԐsTT?

4
 § MTsÁT ‡ ™d\eÚ\ýË MT neTˆeTˆ >±] ‚+{ì¿ì ‹dŸTàýË yîÞ²ß*. ‡ ç|ŸjáÖD+ýË @ @ >·DìÔá $wŸjáÖ\T <‘Ð
–H•jîÖ Ôî\Î+&?
§ MTsÁT MT “È J$Ôá+ýË €¿±s\qT m¿£Ø&î¿£Ø&ƒ #áÖkÍïsÁT? eT]jáTT mý²+{ì €¿±s\qT #áÖXæsÁT?
§ MTsÁT ‹C²sÁTÅ£” yî[¢ 100 sÁÖbÍjáT\Ôà @yîÕH H\T>·T edŸTïeÚ\qT ¿=“, 25 sÁÖbÍjáT\T Ü]Ð rdŸTÅ£”e#ÌsÁT.
MTsÁT @@ edŸTïeÚ\qT m“• sÁÖbÍjáT\Å£” ¿=H•sà #î|ŸÎ+&?
‚ý²+{ì ç|ŸXø•\T n&ƒT>·TÔáÖ, ysÁT #î|Î dŸeÖ<ó‘H\qT #á]Ì+#á+&, $Xâ¢w¾+#á+&, Ôá<‘Çs y]¿ì >·DìÔáeTTÔà dŸ+‹+<óŠ+ ‹\|Ÿ&ƒTÔáT+~.
dŸ+K«\Å£” dŸ+‹+~ó+ºq ç¿ìjáT\T -20 “$TcÍ\T

1 qT+& 9esÁÅ£” n+¿\ ¿ÃdŸ+ º\¢sÁ(çkͼ\)Ôà ¿£Ԑ«\T

$q+& n+¿\Å£” dŸ+‹+~ó+ºq 4-5 y¿±«\T >·\ ÿ¿£ ¿£<¸ŠqT $“|¾+#*.

#î|ŸÎ+& n+¿\Å£” dŸ+‹+~ó+º #áT³T¼|Ÿ¿£Ø\ –q• edŸTïeÚ\Ôà ç|ŸXø•\qT n&ƒ>·+&.

#ûjáT+& @ n+¿ >·T]+º eÖ{²¢&ƒTԐyîÖ nú• º\¢sÁ(çkͼ)\qT ýÉ¿ìØ+º |¾\¢\Å£” #áÖ|¾+#*.

#á<Še+& dŸ+K« #sÁT¼ýË“ n+¿\qT |¾\¢\qT #á<ŠeeT“ #î|ŸÎ+&.

çyi<+ks
jáT+& @ n+¿qT nsTTÔû #á<ŠTeÚԐsà € n+¿qT y] HÃ{Ù ‹T¿ù q+<ŠT sdŸT¿ÃeTˆH*.

dŸTq• (»0µ) jîTT¿£Ø |Ÿ]#ájáT+: neTˆ HÅ£” ‡ sÃE 2 sÁÖbÍjáT\T

‚ºÌ+~. y{ìÔà HûqT 2 #Â¿¢³T¢
Ÿ ¿=“• çkͼ\qT #ûÜýË¿ì rdŸT¿=“ ýÉ¿ìØ+#á+& ¿=H•qT.bÍsÄÁXæ\ýË 2 d•V¾²ÔáT\qT
|¾*#qT. y]¿ì 2 #Â¿¢³T¢ ‚#ÌqT.
Ÿ n“• çkͼ\\qT ¿ì+<Š ™|³¼+&
Ÿ ‚|ŸÚÎ&ƒT H #ûÜýË m“• çkͼ\T –H•sTT n“ n&ƒ>·+&.
Ÿ @MT ýñeÚ n+fñ dŸTH•(0) n“ nsÁœ+.
Ÿ ‚|ŸÚÎ&ƒT dŸ+K«\ ¿±sÁT¦Ôà dŸTH• (0)“ |Ÿ]#ájáT+ #ûjáT+&.

dŸ+K« #sY¼ #á<ŠTeÚ³

$q+& q eTT+<ŠT>± –bÍ<ó‘«jáTT&ƒT dŸÎwŸ¼yîT®q –#ÌsÁDÔà ™|<ŠÝ

dŸeTÖVŸ²+ýË #á~$ $“|¾+#*. |¾\¢\T #áÖ&†* eT]jáTT
|Ÿ<îÝ“$T~
$H*. –bÍ<ó‘«jáTT& yîq¿±\ nqT¿£]+#ás<ŠT.
ÿ¿£{ì, Âs+&ƒT,
q ‚|ŸÚÎ&ƒT H ý²>± mesÁT #á<ŠTeÚԐsÁT ? ‡ $<óŠ+>± ç|ŸÜ sÃE eTÖ&ƒT....... e+<Š
|Ÿ~, ‚sÁyîÕ,
#á<ŠTe+& 3-4 |¾\¢\Å£” #á<Še&†“¿ì ne¿±Xø+ ‚yÇ*.
eTT™|ÕÎ........e+<Š

Ô=$Tˆ~, |Ÿ+Ô=$Tˆ~ ....

..Ô=+uÉÕÔ=$Tˆ~
5
 q 3-4 eT+~ |¾\¢\Ôà ¿£*d¾ ºq• ºq• dŸeTÖVŸä\T>± #ûd¾ ÿ¿=Ø¿£Ø
Å£ck,¡
”& qT+&lsm&ƒnk,¡
eTÅ£” m&ƒnk,¡
eT qT+&lsÅ£”&ck,¡
¿ì
#ûjáT+& dŸeTÖVŸ²+ýË dŸ+K«\ nuó²«dŸ+ #ûjáTeT“ #î|ŸÎ+&. 翱dt |Ÿ<ŠÆÜ
Å£”& qT+& m&ƒeTÅ£” m&ƒeT qT+& Å£”&¿ì

™|Õ
qT+&
¿ì+<ŠÅ£”
q dŸ+U²« #sÁT¼qT $$<óŠ |Ÿ<ŠÆÔáT\ýË #á<Še+&. ™|Õ qT+& ¿ì+~¿ì,
$$<óŠ sÁ¿±\T ¿ì+~ qT+& ™|Õ¿ì, Å£”& qT+& m&ƒeTÅ£”, m&ƒeT qT+& Å£”&¿ì, ¿ì+<Š
qT+&
eT<óŠ« eT<óŠ«ýË ýÉ¿ìØ+#áT³ eT]jáTT ›>´ C²>´ |Ÿ<ŠÆÜýË ™|Õ¿ì

eT<óŠ« eT<óŠ«ýË ýÉ¿ìØ+#áT³ ›>´ C²>´

#á~$+#*. ‡ $<óŠ+>± $$<óŠ |Ÿ<ŠÆÔáT\ýË #á<ŠeeT“ #î|ŸÎ+&.
¿£{²¼ º\¢sÁ (çkͼ\T)\Ôà ¿£Ԑ«\T

|¾&¿ì* “+&† çkͼ\T rdŸT¿=“ y{ì“ ýÉ¿ìØ+º #áÖ|¾+#á+&.

10 çkͼ\qT ýÉ¿ìØ+º rdŸT¿=“ ÿ¿£ sÁ‹ÒsY u²«+&Ž #áT{ì¼ ÿ¿£ ¿£³¼ ¿£³¼+&.

1 ¿£³¼ R 10 º\¢sÁ ÿ¿£{ì,Âs+&ƒT,

eTÖ&ƒT....... |Ÿ~

m“• ¿£³¼\T ¿£³¼>·\T>·TԐsÁT n“•¿£³¼\T ¿£³¼+&.

º\¢sÁqT ÿ¿£³T¢ n“ ¿£³¼\qT |Ÿ<ŠT\T n“ n+{²eTT n“ #î|ŸÎ+&.

¿£³¼ eT]jáTT º\¢sÁ jîTT¿£Ø |Ÿ{켿£qT yûd¾ ¿£³¼\ kÍœq+ýË ¿£³¼\T eT]jáTT º\¢sÁ >·\ kÍœq+ýË ¿£³¼ º\¢sÁ
º\¢sÁ ™|³¼+& eT]jáTT y{ì dŸ+K«qT sjáT+&.

3-4 |¾\¢\Ôà ºq• ºq• dŸeTÖVŸä\T #ûd¾, y]y] dŸeTÖVŸä\ýË ‡ ¿£Ԑ«\qT #ûjáTeT“ #î|ŸÎ+&.

kÍœq $\Te\T ` $dŸïsÁD :` ‚ý² ¿£³¼ eT]jáTT º\¢sÁqT |Ÿ]#ájáT+ #ûd¾q ÔásÁTyÔá ç|Ÿ¿£Ø |Ÿ{켿£ýË
#áÖ|¾q $<óŠ+>± kͼ\qT ýÉ¿ìØ+º, ¿£údŸ+ 2 kÍœH\ esÁÅ£” y{ì kÍœq $\Te\T eT]jáTT $dŸïsÁD
>·T]+º Hû]Î+#*. ÿ¿£yûÞø $<‘«sÁTœ\ HûsÁTÌÅ£”Hû kÍeTsÁÆ«+ eT]+Ôá>± ™|]ÐÔû eTs=¿£ kÍœq
$\TeqT n<Šq+>± ¿£\T|ŸÚÔáÖ ¿£Ôá«eTT #ûsTT+#*.
bþ\T̳: ‡ ¿£Ԑ«“• ‚<ŠÝsÁT |¾\¢\Ôà #ûjáT+& eT]jáTT y] dŸ+K«\qT çyjáTeT“ y]“
n&ƒ>·+&. ‚|ŸÚÎ&ƒT ¿£³¼qT ¿£³¼Ôà bþ\Ì+&, n$ dŸeÖq+>± –+fñ, º\¢sÁqT º\¢sÁÔÃ
dŸ]bþ\Ì+& eT]jáTT @~ ™|<ŠÝ<à #á]Ì+#á+&.

çyÔá|ŸPsÁÇ¿£ ç|ŸXø•\T: 30 “$TcÍ\T

eTòÏ¿£+>±
Ÿ ç|ŸÜsÃE |¾\¢\Å£” 2-3 ç|ŸXø•\T eTòÏ¿£+>± n&ƒ>·+&.
Ÿ @$T #ûjáÖ*à –+³T+~? n“ n&ƒ>·+&. edŸTïeÚ\T Ôá>·TZÔáTH•jáÖ ýñ<‘ ™|sÁT>·TÔáTH•jáÖ?
Ÿ ÔáÐZ bþÔáTq•|ŸÚÎ&ƒT eTqeTT @ ç¿ìjáT #ûjáTe\d¾ –+³T+~? mÅ£”Øe ýñ<‘ ™|sÁT>·TÔáTq•|ŸÚÎ&ƒT eTqeTT @ ç¿ìjáT #ûjáTe\d¾
–+³T+~? |¾\¢\T dŸeÖ<ó‘q+ #î|¾Îq ÔásÇÔá n&ƒ>·+& ‚~ @ ç¿ìjáT? n“. 6
 ¿£{¼ º\¢sÁ (çkͼ\) dŸVŸäjáT+Ôà ţL&¿£ #ûjáT&ƒ+.
ssE <Š>·ZsÁ 26 eÖ$T& |Ÿ+&ƒT¢ –H•sTT. ÿ¿£yûÞø Xæ«yŽT nÔá“¿ì 15 eÖ$T&|Ÿ+&ƒT¢ ‚ºÌq³¢sTTÔû sE <Š>·ZsÁ
$~ó $ <ó ‘ H\qT nsÁ œ +
‚|ŸÚÎ&ƒT m“• eÖ$T& |Ÿ+&ƒT¢ –+{²sTT? #û d Ÿ T ¿Ãe&†“¿ì Å£ L «€sY
¿Ã&ŽqT kÍØHŽ #ûjáT+&.

1 2 3 4 ¿£{¼ º\¢sÁ
¿£{¼ º\¢sÁ ¿£{¼ º\¢sÁ ¿£{¼ º\¢sÁ
1 1
2 6 2 6 2 6 2 6 2 6
G
G 1 5 G 1 5 G 1 5 G 1 5

1 4 1

º\¢sÁqT º\¢sÁ kÍœq+ýË yîTT<Š³ º\¢sÁ kÍœH“• 5G6 R 11 º\¢sÁ neÚԐsTT º\¢sÁ kÍœq+ýË 1 sjáT+& ‡ $<óŠ+>± ™|Õuó²>·+ýË –q• 1 ¿£³¼qT
™|³¼+&, ¿£³¼\qT ¿£³¼\ ¿£\|Ÿ+& 6 º\¢sÁÔà 5 n+<ŠTe\q 10 º\¢sÁqT ¿£*|¾ 1 eT]jáTT ¿£³¼\ kÍœq+ýË ™|Õ $TÐ*q ¿£³¼\Ôà ¿£*|¾ sjáT+&
kÍœq+ýË ™|³¼+&. º\¢sÁqT ¿£\|Ÿ+&. ¿£³¼ ¿£³¼+&. uó²>·+ýË ÿ¿£{ì sjáT+&. ‚|ŸÚÎ&ƒT yîTTÔáï+ 4 ¿£³¼\T neÚԐsTT.

Ÿ #áÖ|ŸÚ&ƒT yû\T –+#áTÔáÖ ‡ $<óŠ+>± #á<Še+& - 26 Å£” 15 ¿£*|¾Ôû 41 neÚÔáT+~.

Ÿ dŸeÖ<ó‘H“• ç|ŸXø•\ÔÃbͳT ¿£*|¾ #á<Še+& eT]jáTT ÿ¿£ y¿£«+ýË dŸeÖ<ó‘H“• sjáT+& - ‚|ŸÚÎ&ƒT sE <Š>·ZsÁ 41 eÖ$T&
|Ÿ+&ƒT¢ –H•sTT.
¿£{¼ º\¢sÁ (çkͼ\) dŸVŸäjáT+Ôà rd¾yûÔá #ûjáT&ƒ+
VŸä]¿£ <Š>·ZsÁ 32 \&ƒÖ¦\T –H•sTT, n+<ŠTýË qT+& 13 \&ƒÖ¦\T Ôáq nq•Å£” ‚ºÌ+~.nsTTÔû VŸä]¿£
<Š>·ZsÁ ‚|ŸÚÎ&ƒT ‚+¿± m“• \&ƒÖ¦\T $T>·T\TԐsTT?
$~ó$<ó‘H\qT nsÁœ+ #ûdŸT¿Ãe&†“¿ì
Å£L«€sY ¿Ã&ŽqT kÍØHŽ #ûjáT+&.

1 2 3 4
¿£{¼ º\¢sÁ ¿£{¼ º\¢sÁ ¿£{¼ º\¢sÁ ¿£{¼ º\¢sÁ
2 12 2 12
3 2 3 2 3 2 3 2
- 1 3 - 1 3 - 1 3
1 9

º\¢sÁqT º\¢sÁ kÍœq+ýË yîTT<Š³ º\¢sÁ kÍœq+ qT+& n+<ŠTe\q 1 ¿£³¼qT rdŸT¿=“ º\¢sÁ>± eÖsÁTÌ¿=“
º\¢sÁ kÍœq+ýË –+#*. ¿£³¼\ kÍœq+ýË 1 ¿£³¼ 19
™|³¼+&, ¿£³¼\qT ¿£³¼\ rd¾yûjáT+&. 2 º\¢sÁýË
kÍœq+ýË ™|³¼+&. qT+& 3 º\¢sÁ ÔáÐZbþsTT+~. º\¢sÁ kÍœq+ýË ‚|ŸÚÎ&ƒT 10G2R12 2 ¿£³¼\T $TÐ* –H•sTT. ‚|ŸÚÎ&ƒT 2 ¿£³¼\
rd¾yûjáTýñeTT. º\¢sÁ neÚԐsTT.‚|ŸÚÎ&ƒT 12 ýË qT+& 3 º\¢sÁ ýË qT+& 1 ¿£³¼qT rd¾yûjáÖ*.
rd¾yûjáÖ*.
Ÿ #áÖ|ŸÚ&ƒT yû\T –+#áTÔáÖ ‡ $<óŠ+>± #á<Še+& - 32ýË qT+& 13 rd¾yûdï 19 $T>·T\TԐsTT.
Ÿ dŸeÖ<ó‘H“• ç|ŸXø•\ÔÃbͳT ¿£*|¾ #á<Še+& eT]jáTT ÿ¿£ y¿£«+ýË dŸeÖ<ó‘H“• sjáT+& - VŸä]¿£ <Š>·ZsÁ ‚|ŸÚÎ&ƒT 19 \&ƒT¦\T
$TÐý²sTT.
>·T D¿±sÁ+
çkͼ\ <‘Çs
¾4×3
Ÿ 5-6 |¾\¢\T –+&û³³T¢, ºq•-ºq• dŸeTÖVŸä\qT #ûjáT+& ç|ŸÜ ÿ¿£Ø dŸeTÖVŸ²eTTqÅ£”
12-12 çkͼ\T ‚eÇ+&.
¾3×4
Ÿ ç|ŸÜ ÿ¿£Ø dŸeTÖVŸ²eTTqÅ£” MTÅ£” ‚ºÌq yîTTÔáï+ çkͼ\T m“• sÁ¿±\T>± MýÉÕÔû n“• sÁ¿±\T>±,
dŸ] dŸeÖq dŸeTÖVŸäeTT\T e#û̳³T¢ neTsÁÌeT“ #î|ŸÎ+&. ¾6×2
Ÿ ç|ŸÜ ÿ¿£Ø dŸeTÖVŸ²eTTqT çkͼ\T m“• dŸeTÖVŸäeTT\T>±/ ç>·Ö|ŸÚ\T>± #ûjáT>·*>±sÁT 4 dŸeTÖVŸä\T>± 3 kÍsÁT¢ R 4 X 3
eT]jáTT € dŸeTÖVŸ²eTT ýË m“• çkͼ\T –H•jîÖ? n&ƒ>·+&. 3 dŸeTÖVŸä\T>± 4 kÍsÁT¢ R 3 X 4
Ÿ ‚|ŸÚÎ&ƒT –bÍ<ó‘«jáTT&ƒT @<îÕH ÿ¿£ dŸeTÖVŸ²+ýË m“• dŸ+K«\Ôà eT]jáTT m“• dŸeÖq 6 dŸeTÖVŸä\T>± 2 kÍsÁT¢ R 6 X 2
dŸeTÖVŸä\T>± m“• kÍsÁT¢ #ûXæsà <‘““ >·TD¿±sÁ+( X ) >± #áÖ|¾kÍïeTT n“ #î|ŸÎ+&.–<‘: 7
 m¿±Ø\qT nsÁœ+ #ûdŸT¿Ãe&ƒ+
“#îÌq |Ÿ<ŠÆÜ <‘Çs >·TD¿±sÁ+ m¿±Ø\T HûsÁTÌ¿Ãe&ƒ+
Ÿ Âs+&ƒe m¿£ØeTT 3 kÍsÁT¢ #î|¾Îq#à n+<ŠTýË 2 “\TeÚ 3 n&ƒT¦ esÁTdŸ\T ^jáÖ* eT]jáTT € esÁTdŸ\T m¿£Ø&îÕÔû ¿£*ÐkÍïjîÖ
¿£*d #óTqT(_+<ŠTeÚ)\qT ýÉ¿ìØ+#*.
dŸTH• (»0µ)Ôà >·TDì+#á&ƒ+
Âs+&ƒT “\TeÚ ^Ôá\T ^jáT+&
Âs+&ƒT H\T>·T kÍsÁT¢ mq$T~,
Âs+&ƒT “\TeÚ ^Ôá\ ™|Õq 2x4=8
Âs+&ƒT ÿ¿£kÍ] Âs+&ƒT 2x1=2 ÿ¿£ n&ƒT¦ ^Ôá ^jáT+& Âs+&ƒT eTÖ&ƒT kÍsÁT¢ €sÁT,
2x3=6
K+&ƒq K+&ƒq Âs+&ƒT ÿ¿£ kÍ] Âs+&ƒT,
_+<ŠTeÚ _+<ŠTeÚ 2x1=2
Âs+&ƒT Âs+&ƒT kÍsÁT¢ H\T>·T 2x2=4
Âs+&ƒT ÿ¿£kÍ] Å£L&† ¿±¿£bþÔû
Âs+&ƒT “\TeÚ ^Ôá\ ™|Õq ÿ¿£ 2x0=0
n&ƒ¦ ^Ôá ^dÓq|ŸÚÎ&ƒT Âs+&ƒT @$T neÚÔáT+~?
Âs+&ƒT eTÖ&ƒT kÍsÁT¢ €sÁT 2 x 3 = 6 _+<ŠTeÚ\T @sÁÎ&ƒÔsTT. n+fñ @<îÕH ÿ¿£ dŸ+K«“ dŸTH•(0)Ôà >·TDìdï
<‘“ $\Te dŸTH• (0)nHû neÚÔáT+~.
ç|ŸXø• : eÖqdŸ 3 ™|qT•\qT ¿=qT¿ÃØy\“ nqTÅ£”+~.
¿£³¼ º\¢sÁ
ÿ¿=Ø¿£Ø ™|qT• K¯<ŠT 9 sÁÖbÍjáT\T. 3 ™|qT•\ K¯<ŠT m+Ôá neÚÔáT+~? |Ÿ<ŠT\T ÿ¿£³T¢
2
ç|ŸXø•ýË @$T ‚#ÌsÁT? : eÖqdŸ 3 ™|qT•\qT ¿=qT¿ÃØy\“ nqTÅ£”+~. ÿ¿=Ø¿£Ø ™|qT• K¯<ŠT 9sÁÖ. 9
@$T n&>±sÁT? : 3 ™|qT•\ K¯<ŠT m+Ôá neÚÔáT+~?
@$T #ûjáÖ*? : >·TD¿±sÁ+ #ûjáÖ*. I 3
m+<ŠTÅ£” #ûjáÖ*? : ÿ¿£ ™|qT• K¯<ŠT ‚ºÌ, 3 ™|qT•\ K¯<ŠT Ôî\TdŸT¿ÃeTH•sÁT ¿±‹{ì¼. 2 7
eÖqdŸ 3 ™|qT•\qT ¿=qT¿ÃØy\“ nqTÅ£”+~. ÿ¿=Ø¿£Ø ™|qT• K¯<ŠT 9 sÁÖbÍjáT\T. nsTTÔû 3 ™|qT•\ K¯<ŠT 27
sÁÖbÍjáT\T neÚÔáT+~. ‚ý² eTsÁý² #á~$ Èy‹TÔà dŸVŸä $<‘«sÁTœ\Å£” #îbÍÎ*. n<û $<óŠ+>± eT]¿=“• –<‘VŸ²sÁD\ÔÃ
>·TD¿±s\T Hû]Î+#*.

uó²>±VŸäsÁ+
Ÿ 5-6 eT+~ |¾\¢\T ¿£*Ðq ºq• - ºq• dŸeTÖVŸä\T>± #ûd¾, ç|ŸÜ ÿ¿£Ø dŸeTÖVŸ²eTTqÅ£” 18 -18 çkͼ\T ‚eÇ+&.
Ÿ ç|ŸÜ ÿ¿£Ø dŸeTÖVŸ²eTTqÅ£” ‡ çkͼ\qT n+<Š]¿¡ dŸeÖq+>± |Ÿ+#á+&, ¿±ú ÿ¿£Ø çkͼ Å£L&† $T>·\Å£L&ƒ<ŠT n“ #î|ŸÎ+&. € ÔásÇÔá
ç|ŸÜ ÿ¿£Ø dŸeTÖVŸä“¿ì m“• çkͼ\T e#ÌsTT? m“• çkͼ\T $TÐý²sTT? n“ n&ƒ>·+&.
Ÿ ¿=+ÔáeT+~¿ì ýñ<‘ dŸeTÖVŸä“¿ì dŸ]dŸeÖq+>± |Ÿ+#á&†“• uó²>±VŸäsÁeTT(÷) >± #áÖ|¾kÍïeTT n“ #î|ŸÎ+&. –<‘:
eTT>·TZ]¿ì dŸ]dŸeÖq+>±
|Ÿ+ºÔû ç|ŸÜ ÿ¿£Ø]¿ì ‚<ŠÝ]¿¡ dŸ]dŸeÖq+>±
6 çkͼ\T ekÍïsTT. |Ÿ+ºÔû ç|ŸÜ ÿ¿£Ø]¿ì
9 çkͼ\T ekÍïsTT.

18“ 3 >·T]¿ì dŸeÖq+>± |Ÿ+#á³+ 18ª3 R 6 18“ ‚<ŠÝ]¿¡ dŸeÖq+>± |Ÿ+#á³+ 18ª2 R 9

6>·T]¿ì dŸ]dŸeÖq+>± >·TsÁTï+#áT¿Ãy\d¾q $wŸjáÖ\T

|Ÿ+ºÔû ç|ŸÜ ÿ¿£Ø]¿ì
3 çkͼ\T ekÍïsTT. Ÿ dŸ]dŸeÖq+>± |Ÿ+ºq|ŸÚÎ&ƒT XâwŸeTT $TÐýñ $<óŠ+>± ÿ¿£
–<‘VŸ²sÁD |¾\¢\Å£” #îbÍÎ*.

18“ 6>·T]¿ì dŸeÖq+>± |Ÿ+#á³+ 18ª6 R 3 –<‘ : 18ª7 ýË ç|ŸÜ ÿ¿£Ø dŸeTÖVŸ²eTTqÅ£” Âs+&ƒT çkͼ\T ekÍïsTT
eT]jáTT 4 çkͼ\T $T>·T\TԐsTT.
8
ç|ŸXø• : dŸ]Ôá e<ŠÝ 8 #Â¿¢³T¢ –H•sTT. Ôáq ‚<ŠÝsÁT d•V¾²ÔáT\Å£” dŸeÖq+>± € #Â¿¢³¢qT |Ÿ+#\“ nqTÅ£”+~. nsTTÔû, ÿ¿=Ø¿£Ø
d•V¾²ÔáTs*¿ì m“• #Â¿¢³T¢ ekÍïsTT?
ç|ŸXø•ýË @$T ‚#ÌsÁT? : dŸ]Ôá e<ŠÝ 8 #Â¿¢³T¢ –H•sTT.
Ôáq ‚<ŠÝsÁT d•V¾²ÔáT\Å£” dŸeÖq+>± € #Â¿¢³¢qT
|Ÿ+#\“ nqTÅ£”+~.
@$T n&>±sÁT? : ‚<ŠÝsÁT d•V¾²ÔáTsÞøß¿ì dŸeÖq+>± |Ÿ+#á>±, ÿ¿=Ø¿£Ø]¿ì m“•
#Â¿¢³T¢ ekÍïsTT? n“.
@$T #ûjáÖ*? : uó²>±VŸäsÁ+ #ûjáÖ*.
º\¢sÁ uó²>·|˜Ÿ\eTT
m+<ŠTÅ£” #ûjáÖ*? : ‚<ŠÝ]¿¡ dŸeÖq+>± |Ÿ+#* ¿±‹{ì¼ uó²>±VŸäsÁ+ #ûjáÖ*. $uó²È¿£eTT ÿ¿£³T¢
4
dŸ]Ôá e<ŠÝ 8 #Â¿¢³T¢ –H•sTT. Ôáq ‚<ŠÝsÁT d•V¾²ÔáT\Å£” dŸeÖq+>± € #Â¿¢³¢qT 2) 8 $uó²È«eTT
2I1R2
|Ÿ+#\“ nqTÅ£”+~. nsTTÔû, ÿ¿=Ø¿£Ø d•V¾²ÔáTs*¿ì 4 #Â¿¢³T¢ ekÍïsTT. ‚ý² ª 8 2I2R4
2I3R6
eTsÁý² #á~$ Èy‹TÔà dŸVŸä $<‘«sÁTœ\Å£” #îbÍÎ*. n<û $<óŠ+>± eT]¿=“• 0 XâwŸeTT 2I4R8
–<‘VŸ²sÁD\Ôà uó²>±VŸäs\T Hû]Î+#*.
ºçÔá+ýË #áÖ|¾q $<óŠ+>± uó²>±VŸäsÁ+ jîTT¿£Ø uó²>±\T nq>± $uó²È«eTT, $uó²È¿£eTT, uó²>·|˜Ÿ\eTT, XâwŸeTT >·T]+º $<‘«sÁTœ\Å£”
|Ÿ]#ájáT+ #ûjáT+&.
dŸeTÖVŸ²+ -1 |¾\¢\Ôà #ûsTT+#áe\d¾q ¿£Ԑ«\T
eTTK« ¿£Ԑ«\T nqT‹+<óŠ ¿£Ԑ«\T
>·DìÔá dŸ+‹+~óÔá dŸ+uó²wŸD nýÙ eÖ«HŽ \¿¡Ø eÖ«HŽ
n+¿\ |Ÿ]#ájáT+(1-9) ¿£|ŸÎ Â>+ÔáT\T, eÖejáT« yÞøß ‚\T¢
dŸTH• |Ÿ]#ájáT+ (0) |Ÿ~ º\T¿£\T bÍ&ƒTÔáT+&ƒ>±
dŸ+U²« y#á¿£+ ýÉ¿ìØ+#á&ƒ+, –ý²¼ ýÉ¿£Ø™|³¼&ƒ+
¿£³¼-º\¢sÁ |Ÿ]#ájáT+ ¿±¢|t $ÔY |˜ŸHŽ
kÍœq $\Te\T dŸ+K« &îÕ¯, #á|ŸÎ³T¢-º{ì¿\T
$dŸïsÁD sÁÖ|Ÿ+ ¿£\|Ÿ+& $&ƒ>=³¼+&
dŸ+K«\ bþ*¿£ mesÁT ™|<ŠÝ mesÁT ºq•
Å£L&¿£ bͺ¿£\ €³
rd¾yûÔá eÖ<¸Žà eÖ›¿ù
m¿±Ø\T “#îÌq |Ÿ<ŠÝÜ, Å£L&¿£ |Ÿ<ŠÝÜ
>·Td¿±sÁ+ &ƒ‹TýÙ &ƒ‹TýÙ
m+Ôî+Ôá eT+~
uó²>·VŸäsÁ+
9
 dŸeTÖVŸ²+ 3 y]Ôà #ûjáTe\d¾q ¿£Ô«\T
>·DìÔá dŸ+‹+~óÔá dŸ+uó²wŸD : 1e dŸeTÖVŸ²+ $<‘«sÁTÆ\Ôà @ $<óŠ+>±HîÕÔû >·DìÔá dŸ+uó²wŸD nHû~ #ûkÍïyîÖ, 2e, 3e dŸeTÖVŸ²+ $<‘«sÁTœ\ÔÃ
Å£L&† ÔáeT <îÕq+~q J$Ԑ“¿ì CË&+#á‹&q >·DìÔá dŸ+‹+~óÔá $wŸjáÖ\ –q•Ü“ ™|+#áTÔáÖ, |Ÿ\TsÁ¿±\ ç|ŸXø•\T n&ƒT>·TÔáÖ >·DìÔá
dŸ+uó²wŸD #ûjáTe\d¾ –+³T+~.

¿£Âsúà Hó¢ |Ÿ]#ájáTeTT

¿£eÖýÙ |Ÿ<ŠÆÜýË >·DìÔá ¿£Ô«\T #ûsTT+#û³|Ÿð&ƒT eTTK«+>± ‡ jîTT¿£Ø kÍœq $\Te

€<ó‘]Ôá qeTÖH ¿£Âsúà Hó¢qT mÅ£”Øe>± –|ŸjîÖÐ+#á³+ ÈsÁT>·TÔáT+~. ¿±‹{ì¼ 1 ÔásÁTyÔá m“•
dŸTH•\T –H•sTT?
‡ jîTT¿£Ø Hó¢ >·T]+º |¾\¢\Å£” |Ÿ]#ájáT+ #ûsTT+#*. ‚~ m“•
sÁÖbÍjáT\ HóT? ‚+<ŠTýË m“•
n\Î$seT ºVŸä•\T
q $<‘«sÁTœ\Å£” ç|ŸÜ ¿£Âsúà HÃ{Ù >·T]+º ç|Ÿ¿£Ø ºçÔá+ýË ‚ºÌq $<óŠ+>± ç|ŸXø•\T n&ƒT>·TÔáÖ –H•sTT?
10 ÔásÁTyÔá
n“•sÁ¿±\ Hó¢qT |Ÿ]#ájáT+ #ûjáT+&. m“• dŸTH•\T ekÍïsTT? n\Î$seTeTT
m¿£Ø&ƒ
‚eÇ‹&+~?
q 5`6 $<‘«sÁTœ\T >·\ dŸeTÖVŸ²eTT\T #ûd¾ ç|Ÿr dŸeTÖVŸ²eTTýË n“• sÁ¿±\ HóT¢
¿£údŸ+ |Ÿ~ e#û̳³T¢ |Ÿ+º ‚eÇ+&.
q‚|Ÿð&ƒT dŸeTÖVŸ²eTTýË –q• $<‘«sÁTœ\T n“• sÁ¿±\ ÿ¿=Ø¿£Ø HóT rdŸT¿=“ ÿ¿£]¿=¿£sÁT ºq• Hó¢qT ™|<ŠÝ HóT¢>±, ™|<ŠÝ Hó¢qT
º\¢sÁ>± eÖsÁTÌ¿ÃeTH*. mý² n+fñ ` 1,000 sÁÖbÍjáT\Ôà 100 sÁÖbÍjáT\ HóT¢ |Ÿ~ e#û̳T¢. 10 sÁÖbÍjáT\ 10 HóT¢ 100
sÁÖbÍjáT\>±..... ‚ý².
q¿£Âsúà Hó¢ <‘Çs ÿ¿£³T¢, |Ÿ<ŠT\T, e+<Š\T yîTT<Š\>·T y{ì >·T]+º #î|ŸÎ+&.

$dŸïsÁD |Ÿ{켿£ #á<ŠTeÚ³

eTT+<ŠT>± –bÍ<ó‘«jáTT&ƒT $dŸïsÁD |Ÿ{켿£ ™|Õ esÁTdŸýË eÚq• n+¿\qT #î‹TÔáÖ u²¢¿ùuËsY¦™|Õ
çyjáÖ*. ÔásÁTyÔá ¿=+ÔáeT+~ |¾\¢\qT ÿ¿£] ÔásÁTyÔá ÿ¿£]“ |¾*º $T>·Ô n+¿\qT
ç|ŸÜ ÿ¿£ esÁTdŸqT ԐqT sd¾q³T¼ |Ÿ\TÅ£”ÔáÖ ÿ¿£ esÁTdŸýË çyjáTeT“ #îbÍÎ*.
q –bÍ<ó‘«jáTT&ƒT yîTT<Š³ 1 qT+& 90 esÁÅ£” dŸ+K«\qT dŸÎwŸ¼yîT®q –#ÌÛsÁDÔà ™|<ŠÝ>± $dŸïsÁD sÁÖ|ŸeTT

#á<Šy*.
™|Õ
q –bÍ<ó‘«jáTT&ƒT |¾\¢\qT, Hý²>± mesÁT #á<ŠTeÚԐsÁT? n“ n&ƒ>±*. 2`3 eT+~ qT+&
|¾\¢\#û $dŸïsÁD |Ÿ{켿£\qT #á~$+#*. ç¿ì+<Š¿ì

q –bÍ<ó‘«jáTT&ƒT esÁTdŸýË –q• dŸ+K«\ ç¿ì+<Š Ôáq yû\T ™|{ì¼ #áÖ|¾dŸÖï eÚ+fñ
|¾\¢\+<Š]ú ¿£*d¾ ÿ¿£ØkÍ]>± #î|ŸÎeTH*.
q ‚|Ÿð&ƒT dŸeTÖVŸ²eTTýË –q• |¾\¢\qT #î|¾Îq |Ÿ<ŠÆÜýË ç|ŸÜ ÿ¿£ØsÁT eT°ß eT°ß #á~$ Å£”& qT+& m&ƒeT¿ì
kÍ<óŠq #ûjáTeT“ #îbÍÎ*.
q ÿ¿£ |¾\¢y&ƒT #á<ŠTeÚÔáT+fñ $T>·Ô |¾\¢*• #áÖ&ƒeT“ eT]jáTT #ûjáTeT“ #îbÍÎ*.

1
 $dŸïsÁD e+<Š\T |Ÿ<ŠT\T ÿ¿£³T¢
q $<‘«sÁTœ\qT 427 sÁÖbÍjáT\T ýÉ¿ìØ+º rdŸT¿ÃeTH*.
q |Ÿ{켿£ ^d¾, <‘“ýË Hó¢qT ™|{ì¼ y{ì ç¿ì+<Š € n+¿qT çyjáTeTH*.
q »»‚~ @ dŸ+K«?µµ 4 e+<Š HóT¢ n+fñ m“• sÁÖbÍjáT\T?,2 |Ÿ~ HóT¢ n+fñ m“•
sÁÖbÍjáT\T, 7 ÿ¿£ sÁÖbÍsTT HóT¢ n+fñ m“• sÁÖbÍjáT\T? ‚ý² $<‘«sÁTœ\qT
4 2 7
ç|Ÿ¥•+#á+&.
q ‚|Ÿð&ƒT 427 ýË ç|ŸÜ HóT jîTT¿£Ø kÍœq $\Te >·T]+º eTsÁý² eTsÁý² n&ƒ>·+& eT]jáTT e+. |Ÿ. ÿ.
ysÁT ºçÔá+ýË u²D+ >·TsÁTï ™|{ì¼ #áÖ|¾+#á+&! ‚|Ÿð&ƒT kÍœq $\Te eT]jáTT $dŸïsÁD 4 0 0
G 2 0
sÁÖ|Ÿ+ >·T]+º eÖ{²¢&ƒ+&! 7
427ýË 4 jîTT¿£Ø kÍœq$\Te R 400 4 2 7
427ýË 2 jîTT¿£Ø kÍœq $\TeR 20 e+. |Ÿ. ÿ.
427ýË 7 jîTT¿£Ø kÍœq $\Te R 7 4 0 0
G 2 0
427 jîTT¿£Ø $dŸïsÁD sÁÖ|Ÿ+ R 400G20G7 7
4 2 7
#áÔáT]Ç<óŠ ç|Ÿç¿ìjáT\T
Å£L&¿£
q eTT+<ŠT>± #á]Ì+ºq³T¢ dŸeTÖVŸ²+ 3 ¿ì dŸ+‹+~ó+ºq $<‘«sÁTœ\+<Š]¿¡ #áÔáT]Ç<óŠ
ç|Ÿç¿ìjáT\“•+{ì“ <Š&óƒ|ŸsÁTkÍïeTT. B“ýË uó²>·+>± eTT+<ŠT>± Å£L&¿£\qT <Š&óƒ|ŸsÁT#áT³ n+¿ìÔY e<ŠÝ 246 sÁÖbÍjáT\T¿ì
¿=sÁÅ£” mÅ£”Øe n+¿\T >·\ dŸ+K«\qT –<‘VŸ²sÁD\T>± rdŸT¿=“ ¿£Ô«\T #ûsTT+#*. –q•$. nsTTÔû ç|¾jáT nÔá“#Ã
382 sÁÖbÍjáT\T ‚ºÌq \T
q ‡ jîTT¿£Ø Å£L&¿£ ¿£Ô«“• yîTT<Š{ì dŸeTÖVŸ²+ y]¿ì #ûsTT+ºq|Ÿð&ƒT mý²+{ì dŸÖ#áq\T n+¿ìÔY e<ŠÝ m“• sÁÖbÍjáT
ýñ<‘ |Ÿ<ŠÆÔáT\T –|ŸjîÖÐ+#yîÖ, n<û $<óŠ+>± ‚¿£Ø&ƒ Å£L&† –|ŸjîÖÐ+#áe\d¾ –+³T+~. –+&†*.
nsTTÔû, mÅ£”Øe n+¿\T >·\ dŸ+K«\Ôà ţL&¿£ #ûjáTTq|Ÿð&ƒT ‚¿£Ø&ƒ eTq+ kͼ\Å£”
e+<Š\T |Ÿ<ŠT\T ÿ¿£³T¢
‹<ŠT\T>± ¿£Âsúà Hó¢qT –|ŸjîÖÐ+#áe#áTÌ. <‘“¿ì dŸ+‹+~ó+ºq ÿ¿£ –<‘VŸ²sÁDqT
‚|Ÿð&ƒT eTq+ #áÖ<‘Ý+!
q –bÍ<ó‘«jáTT&ƒT Å£L&¿£Å£” dŸ+‹+~ó+ºq ÿ¿£ ç|ŸXø•qT ç|Ÿ¿£Ø ºçÔá+ýË #áÖ|¾+ºq $<óŠ+>±
uËsÁT¦ MT<Š sjáÖ*. € ç|ŸXø•ýË @$T ‚#ÌsÁT?, @$T n&>±sÁT?, @$T #ûjáÖ*? m+<ŠTÅ£”
#ûjáÖ*? e+{ì y{ì >·T]+º $<‘«sÁTœ\qT #á]Ì+#áeT“ #îbÍÎ*.
q € ÔásÁTyÔá ÿ¿£]¿=¿£sÁT dŸVŸäjáT+ #ûdŸTÅ£”+³Ö kÍ~ó+#áeT“ #îbÍÎ*. –bÍ<ó‘«jáTT&ƒT e+<Š\T |Ÿ<ŠT\T ÿ¿£³T¢
>·#áTÌ MT<Š ýñ<‘ sÃ*+>´ uËsÁT¦ MT<Š ÿÅ£³T¢, |Ÿ<ŠT\T, e+<Š\ |Ÿ{켿£qT ÔájáÖsÁT #ûjáÖ*.
‚<ŠÝsÁT $<‘«sÁTœ\qT |¾*º ‚eÇ‹&q dŸeTdŸ«qT $|ŸÚ\+>± #á]ÌdŸÖï ¿£Âsúà Hó¢ dŸVŸäjáT+ÔÃ
kÍ~ó+#áeT“ #îbÍÎ*.
q n+¿ìÔY e<ŠÝ 246 sÁÖbÍjáT\T –H•sTT. ¿£Âsúà Hó¢qT ýÉ¿ìØ+º |Ÿ{켿£ jáT+<ŠT –+º
sjáT+&. ç|¾jáT e<ŠÝ 382 sÁÖbÍjáT\T –H•sTT. ýÉ¿ìØ+#á+& eT]jáTT |Ÿ{켿£ýË e+<Š\T |Ÿ<ŠT\T ÿ¿£³T¢
sjáT+&.
q Å£L&¿£ >·TsÁTïqT >·T]ï+#á+& eT]jáTT >·TsÁTïqT |Ÿ{켿£Å£” ç¿ì+<Š ÿ¿£ ç|Ÿ¿£Øq ™|³¼+&.
q ç|ŸXø•qT kÍ~ó+ºq ÔásÁTyÔá –bÍ<ó‘«jáTT&ƒT çyû\T™|{ì¼ ‡ $<óŠ+>± #á~$ #áÖ|¾+#*.
246Å£” 382 ¿£*|¾q#Ã 628 n>·TqT. 3 8 2

¿±‹{ì¼ n+¿ìÔY e<ŠÝ 628 sÁÖbÍjáT\T ekÍïsTT.

>·eT“¿£ :` yîTT<Š³>± 2 n+¿\ dŸ+K«\ eTòÏ¿£ ç|ŸXø•\qT #ûsTT+#á+&. ÔásÁTyÔá çyÔá ýÉ¿£Ø\T
™|Õ $<óŠ+>± #ûsTT+#á+&. 2
rd¾yûÔá XËuó„ e<ŠÝ 321
q Å£L&¿£\T #ûd¾q $<óŠ+>±Hû rd¾yûÔá\ýË Å£L&† mÅ£”Øe n+¿\T >·\ dŸ+K«\qT sÁÖbÍjáT\T
–<‘VŸ²sÁD\T>± rdŸT¿=“ ¿£Ô«\T #ûsTT+#*. ‡ jîTT¿£Ø rd¾yûÔá ¿£Ô«“• eÚq•$. €yîT ¿£eTýÙ
yîTT<Š{ì dŸeTÖVŸ²+ y]¿ì #ûsTT+ºq|Ÿð&ƒT mý²+{ì dŸÖ#áq\T ýñ<‘ |Ÿ<ŠÆÔáT\T
–|ŸjîÖÐ+#yîÖ, n<û $<óŠ+>± ‚¿£Ø&ƒ Å£L&† –|ŸjîÖÐ+#áe\d¾ –+³T+~. e+<Š\T |Ÿ<ŠT\T ÿ¿£³T¢

nsTTÔû, mÅ£”Øe n+¿\T >·\ dŸ+K«\Ôà rd¾yûÔá #ûjáTTq|Ÿð&ƒT ‚¿£Ø&ƒ eTq+

kͼ\Å£” ‹<ŠT\T>± ¿£Âsúà Hó¢qT –|ŸjîÖÐ+#áe#áTÌ. <‘“¿ì dŸ+‹+~ó+ºq ÿ¿£
–<‘VŸ²sÁDqT ‚|Ÿð&ƒT eTq+ #áÖ<‘Ý+!
e+<Š\T |Ÿ<ŠT\T ÿ¿£³T¢
q –bÍ<ó‘«jáTT&ƒT rd¾yûÔáÅ£” dŸ+‹+~ó+ºq ÿ¿£ ç|ŸXø•qT ç|Ÿ¿£Ø ºçÔá+ýË #áÖ|¾+ºq
$<óŠ+>± uËsÁT¦ MT<Š sjáÖ*. € ç|ŸXø•ýË @$T ‚#ÌsÁT? @$T n&>±sÁT? @$T
#ûjáÖ*? m+<ŠTÅ£” #ûjáÖ*? e+{ì y{ì >·T]+º $<‘«sÁTœ\qT #á]Ì+#áeT“
#îbÍÎ*. € ÔásÁTyÔá ÿ¿£]¿=¿£sÁT dŸVŸäjáT+ #ûdŸTÅ£”+³Ö kÍ~ó+#áeT“ #îbÍÎ*.
e+<Š\T |Ÿ<ŠT\T ÿ¿£³T¢
–bÍ<ó‘«jáTT&ƒT >·#áTÌ MT<Š ýñ<‘ sÃ*+>´ uËsÁT¦ MT<Š ÿÅ£³T¢, |Ÿ<ŠT\T, e+<Š\T
|Ÿ{켿£qT ÔájáÖsÁT #ûjáÖ*. ‚<ŠÝsÁT $<‘«sÁTœ\qT |¾*º ‚eÇ‹&q dŸeTdŸ«qT
$|ŸÚ\+>± #á]ÌdŸÖï ¿£Âsúà Hó¢ dŸVŸäjáT+Ôà kÍ~ó+#áeT“ #îbÍÎ*.
ç|ŸXø•qT kÍ~ó+ºq ÔásÁTyÔá –bÍ<ó‘«jáTT&ƒT çyû\T™|{ì¼ ‡ $<óŠ+>± #á<ŠTeÚÔáÖ
#áÖ|¾+#*. 321ýË qT+º 165 rd¾yûjáT>± 156 $T>·T\TqT. e+<Š\T |Ÿ<ŠT\T ÿ¿£³T¢

¿±‹{ì¼ XËuó„ e<ŠÝ 156 sÁÖbÍjáT\T $T>·T\TqT.

>·eT“¿£ :` yîTT<Š³>± 2 n+¿\ dŸ+K«\ eTòÏ¿£ ç|ŸXø•\qT #ûsTT+#á+&. ÔásÁTyÔá
çyÔá ýÉ¿£Ø\T ™|Õ $<óŠ+>± #ûsTT+#á+&.
>·TD¿±sÁ+ ÿ¿£ ‹+Ü K¯<ŠT 24 sÁÖbÍjáT\T.
TTÔû
dŸsÁÞø 3 ‹+ÔáT\qT ¿=HîqT. ns
q –bÍ<ó‘«jáTT&ƒT #á]ÌdŸÖï u²¢¿ùuËsY¦ MT<Š >±“, Hû\ MT<Š >±“ ÿ¿£ |Ÿ{켿£qT dŸsÁÞø <ŠT¿±D<‘sÁT“¿ì m“•
ÔájáÖsÁT #ûjáÖ*. $<‘«sÁTœ\qT 24ýË m“• ÿ¿£³T¢ eT]jáTT m“• |Ÿ<ŠT\T –H•jîÖ sÁÖbÍjáT\T ‚ºÌq~?
n&ƒ>·+&. Âs+&ƒT |Ÿ<ŠT\T eT]jáTT
|Ÿ<ŠT\T ÿ¿£³T¢ H\T>·T ÿ¿£³T¢

q 24qT |Ÿ{켿£ýË sd¾q ÔásÁTyÔá <‘“ ç¿ì+<Š 3qT sd¾, |Ÿ{켿£ ç|Ÿ¿£Øq >·TD¿±sÁ+
>·TsÁTïqT (I) –+º, <‘“ >·T]+º $<‘«sÁTœ\¿ì #î|ŸÎ+&.
q ‚|Ÿð&ƒT 4qT 3#û >·TDì+#á>± 12 e#áTÌqT. nq>± 12ýË 1 |Ÿ~ eT]jáTT 2
ÿ¿£³T¢ (º\¢sÁ) e#áTÌqT. n|Ÿð&ƒT ÿ¿£³¢ kÍœq+ýË 2qT, |Ÿ<ŠT\ kÍœq+ýË 1 |Ÿ<Š\T ÿ¿£³T¢
ç¿ì+<Š 3 sd¾ >·TD¿±sÁ+
>·TsÁTï (I) |Ÿ]#ájáT+
–+#*.
q ‚|Ÿð&ƒT 3qT |Ÿ<ŠT\ kÍœq+ýË“ 2#û (nq>± 20) >·TDì+ºq 60 e#áTÌqT.
‚+<ŠTýË 6 |Ÿ<ŠT\T eT]jáTT 0 ÿ¿£³T¢ –+{²sTT. ‚|Ÿð&ƒT ÿ¿£³¢ kÍœq+ýË 0qT
eT]jáTT |Ÿ<ŠT\ kÍœq+ýË 6 çyjáT+&. |Ÿ<Š\T ÿ¿£³T¢ |ŸHî•+&ƒT
q ný² #ûd¾q ÔásÁTyÔá ÿ¿£³¢ kÍœq+ýË ÿ¿£³T¢, |Ÿ<ŠT\ kÍœq+ýË“ |Ÿ<ŠT\qT ¿£*|¾
#áÖ&ƒ+&. 2 ÿÅ£³T¢ eT]jáTT 0 ÿ¿£³T¢ ¿£\T|Ÿ>± 2 ÿ¿£³T¢ ekÍïsTT. ¿±‹{ì¼
ÿ¿£³¢ kÍœq+ýË 2 çyjáT+&. 1 |Ÿ~ eT]jáTT 6 |Ÿ<ŠT\qT ¿£\T|Ÿ>± 7 |Ÿ<ŠT\T
e#áTÌqT. ¿±‹{ì¼ |Ÿ<ŠT\ kÍœq+ýË 7 çyjáT+&. |Ÿ<Š\T ÿ¿£³T¢ €sÁT |Ÿ<ŠT\T eT]jáTT
dŸTH• ÿ¿£³T¢

q ¿±‹{ì¼, 7 |Ÿ<ŠT\T eT]jáTT 2 ÿ¿£³T¢ e#áTÌqT. 24qT 3#û >·TDì+ºq 72

e#áTÌqT.

q –bÍ<ó‘«jáTT&ƒT ‚|Ÿð&ƒT Èy‹T sd¾ #áÖ™|{²¼*. 3

 1 |Ÿ<Š\T ÿ¿£³T¢
&îuóÉÒÛí Âs+&ƒT
2 4
x 3
7 2
>·eT“¿£ :`‡ jîTT¿£Ø >·TD¿±sÁ dŸeTdŸ«\qT Å£L&†
kÍ~ó+#û³|Ÿð&ƒT eTT+<ŠT>± #á]Ì+ºq ç|ŸXø•\T nq>± @$T
‚#ÌsÁT?, @$T n&>±sÁT?, @$T #ûjáÖ*? m+<ŠTÅ£” #ûjáÖ*? @&ƒT |Ÿ<ŠT\T eT]jáTT Âs+&ƒT ÿ¿£³T¢
n&Ð, dŸeTdŸ«\qT kÍ~ó+#*. nq>± &îuÉÒÛí Âs+&ƒT

uó²>±VŸäsÁ+

>·eT“¿£ : çyÔá|ŸPsÁÇ¿£ ýÉ¿£Ø\qT 4 ç|ŸXø•\T yûdŸÖï kÍ~ó+#áeT“ |¾\¢\Å£” #îbÍÎ*. |¾\¢\T HûsÁTÌÅ£”Hû kÍeTsÆ«“• ‹{ì¼ kÍœq $\Te\T
™|+#áTÔáÖ bþy*. uó²>±VŸäsÁ+ #ûd³|Ÿð&ƒT nÔá«~ó¿£ kÍœq $\Te yîTT<Š\T ™|{²¼*. 4
5
 Pratham Education Foundation
#5-9-22/99/2, Near Birla Temple, PVR Digital Audio Labs Buildings,
Adarsh Nagar, Hyderabad-63.
Telefax : 040-23230625
website : https://www.pratham.org