ZAWODOWE CZASOPISMO DLA PSYCHOLOGÓW I 

PSYCHOTERAPEUTÓW
N R  4 / 2 0 2 0 ( 2 2 ) N R  A R T . 4 6 8 3 2 2 L I P I E C / S I E R P I E Ń  2 0 2 0 I S S N 2 5 4 3 - 6 0 6 6 C Z A S O P I S M O D O S T Ę P N E W P R E N U M E R A C I E

SEKSUALNOŚĆ DZIŚ
Drogie Czytelniczki
i Drodzy Czytelnicy!
WYDAWCA & REDAKCJA
Forum Media Polska Sp. z o.o.
Sąd Rejonowy Nowe Miasto
i Wilda w Poznaniu VIII Wydział
Gospodarczy KRS
KRS nr 0000037307
NIP 781-15-51-223
Kapitał zakładowy: 300 000,00 zł
ADRES REDAKCJI
ul. Polska 13, 60-595 Poznań
Bieżące informacje o czasopiśmie dostępne na stronie: www.psychologiawpraktyce.pl
W lipcowym wydaniu „Psychologii w Prak-
tyce” rozmawiamy o seksualności. Ana-
lizujemy ją pod względem różnych dys-
funkcji związanych ze sferą seksualną,
ale także pod względem potrzeb seksu-
alnych każdego człowieka i optymalnych
rozwiązań pozwalających je realizować.
Niespełnione życie seksualne prowadzi
do zdrad, chorób i przestępstw. Badania
kobiet cierpiących na raka piersi pokazu-
ją, że co najmniej 50% z nich nie czerpie
satysfakcji ze swojego życia seksualnego.
Jak dotąd, wszystkie badania dowodzą,
że zadowolenie z relacji, zwłaszcza z in-
tymnej, ma większe znaczenie dla poczu-
cia szczęścia człowieka niż zadowolenie
z każdej innej dziedziny życia: pracy, fi-
nansów, przyjaciół, znajomych czy sta-
nu zdrowia.
Seksualność kobiet i mężczyzn jest o wiele
głębszym tematem dotyczącym rozwoju
jednostki i wykracza poza seksualne za-
spokojenie. Poczucie spełnionej seksual-
ności niesie w sobie potencjał do realizacji
własnego życia, do utrzymywania wyso-
kiej energii, optymizmu oraz odnosze-
nia sukcesów zawodowych i osobistych.
PREZES ZARZĄDU ZASTĘPCA REDAKTOR
DYREKTOR ZARZĄDZAJĄCY NACZELNEJ
Magdalena Balanicka Sylwia Smyl
sylwia.smyl@forum-media.pl
ZASTĘPCA DYREKTORA
ZARZĄDZAJĄCEGO, DYREKTOR NADZÓR GRAFICZNY
WYDAWNICZY, PROKURENT Edyta Mirecka
Radosław Lewandowski
KOORDYNATOR WYDAWNICZY
REDAKTOR NACZELNA Jolanta Nawrot
Edyta Żmuda
DZIAŁ OBSŁUGI KLIENTA/
REDAKTOR PROWADZĄCA PRENUMERATA
dr hab. prof. nadzw. e-mail: bok@forum-media.pl
Agnieszka Wilczyńska tel. 61 66 55 800
faks: 61 66 55 888
znajdziesz nas na
Aby zbudować bliską relację z drugim czło-
wiekiem, ważne jest rozpoznanie przynależ-
ności do własnej identyfikacji płciowej, rów-
noczesne uznanie oraz zharmonizowanie jej
kobiecego i męskiego aspektu. Każda pró-
ba oddalenia się od siebie jest oddaleniem
się od bliskości drugiego człowieka. Kiedy
kobieta i mężczyzna są świadomi własnej
seksualności, a także doświadczają i dostar-
czają sobie oraz partnerowi w relacji emocji
i uczuć, które ją wspierają; mogą polepszyć
nie tylko jakość swojego związku, ale przede
wszystkim rozwijają sami siebie.
Zachęcamy Państwa do zapoznania się z ar-
tykułami naszych autorów, a zwłaszcza do
odkrywania i wspierania potencjału seksual-
ności w budowaniu miłosnej relacji ze sobą
i z drugim człowiekiem.
Z życzeniami przyjemnej lektury,
prof. nadzw. dr hab. Agnieszka Wilczyńska
redaktor prowadząca
REKLAMA PROJEKT
Marlena Jagła-Zamojcin Janusz Maniak
Senior Brand Manager
marlena.zamojcin@forum-media.pl DRUK I OPRAWA
Paper & Tinta
Katarzyna Moskal NAKŁAD
Junior Brand Manager 8000 egz.
katarzyna.moskal@forum-media.pl
SERWISY ZDJĘCIOWE
MARKETING I PROMOCJA Dreamstime.com, Adobe Stock,
Maria Osesek Unsplash.com, Thinkstockphotos.com
maria.osesek@forum-media.pl
SKŁAD I ŁAMANIE
Michał Hojnacki
W tym
wydaniu
temat numeru
Kobieca seksualność w terapii sekspozytywnej  6
dr Agata Loewe

metody terapii
Mniejszości płciowe, seksualne i relacyjne
w pracy psychologicznej – terapia GSRD friendly 
Dominik Haak
16
Badania nad
Parafilie w ujęciu psychologii pozytywnej, czyli o sposobie rozmowy
psychologa z klientem o seksualności bez patologizacji  23
seksualnością są
Wojciech Oronowicz-Jaśkowiak prowadzone
Seksualność małych dzieci 
dr Izabela Fornalik
29
interdyscyplinarnie,
diagnoza ale nadal dla
Trudności diagnostyczne przejawów przemocy seksualnej
(tzw. syndrom dziecka krzywdzonego)
naukowców
wobec normalnej aktywności seksualnej dzieci 
dr Agnieszka Roszkowska
37
określenie norm
studium przypadku zachowań
Manowce uzależnienia od pornografii  45 seksualnych jest
dr Marcin Demczuk
Wpływ zdrady na funkcjonowanie seksualne pary  49
zadaniem
Anna Kaźmierczyk
trudnym, a nawet
Seksualność i przemoc – perspektywa osób
stosujących przemoc w związkach intymnych 
dr Dorota Dyjakon
55 niemożliwym.
narzędziownia
Praca z parą z problemem seksualnym  61
prof. Dariusz Skowroński

psychiatria w psychologii
Hiperseksualność – kiedy za dużo seksu
to zdecydowanie za dużo?  64
Joanna Szmyd, Aleksandra Augustyn
Seksualność osób w spektrum autyzmu –
wyzwania terapeutyczne  70
lek. Ewa Dobiała

4 www.psychologiawpraktyce.pl
dr Agata Loewe

KOBIECA
SEKSUALNOŚĆ
W TERAPII
SEKSPOZYTYWNEJ
Pozytywna seksualność to
kolektyw myślowy w obrębie
psychoseksuologii, który skupia
się na wzmacnianiu zasobów
istoty ludzkiej. W porównaniu
z głównym nurtem – w dużej
mierze rozwijającym się na
bazie medycyny seksualnej
i farmako-seksuologii,
diagnozy i leczenia zaburzeń
seksualnych – terapeuta unika
etykietowania problemu
i pomaga osobie szukającej
pomocy lepiej zrozumieć
znaczenie i funkcję objawów bez
nastawienia na konkretny cel.

6 www.psychologiawpraktyce.pl

W terapii sekspozytywnej eliminacja objawów jest
drugoplanowa, gdyż liczą się przede wszystkim: nor-
malizacja doświadczenia jednostki, zdobycie podsta-
wowej wiedzy na temat różnorodności funkcjonowania
ludzkiego oraz zobaczenie siebie w szerszym biop-
sychospołecznym kontekście. Definicja seksualności
jest pojemna i płynna, a główne zasady dążenia do
zdrowia seksualnego (D. Brown-Harvey, M. A. Vigorito,
2015)1 to angażowanie się w aktywności seksualne
i relacje bez eksploatacji, z uważnością na własną
autentyczność i szczerość – świadomie, odpowie-
dzialnie. Są to także zasady dotyczące bezpiecznego
seksu i zabezpieczeń przed niechcianą ciążą; dbania
o przyjemność i przede wszystkim consent – zgodę
wszystkich zaangażowanych stron.
Pomysł na prowadzenie warsztatów z sekspozytyw-
nego rozwoju nad kobiecą seksualnością pojawił się
w obliczu szerokiej już oferty warsztatów i spotkań
dla cis-heteroseksualnych kobiet . Brakowało metody
2
łączącej prace emancypacyjne nad świadomością
znaczenia polityczno-kulturowej kobiecości. Są to za-
jęcia stricte rozwojowe oparte na procesie grupowym
oraz stricte terapeutyczne z perspektywą uzyskania
pomocy w zakresie konkretnego psychoseksualnego
problemu.
Na Zachodzie ruch emancypacyjny w zakresie kobiecej
seksualności rozwija się konsekwentnie od lat sześć-
dziesiątych XX w. Do liderek epoki można zaliczyć
Shere Hite, Lonnie Barbach, Ginę Ogden, Janice Epp,
Deborę Sundhal, Emily Nagoski oraz legendarną już
Betty Dodson. Wymieniam praktyczki, które współpra-
cowały z liderkami badań nad kobiecą seksualnością
(np. Beverly Whipple), kwestionując modele reakcji
seksualnych człowieka, stawiające znak równości
między męską i kobiecą seksualnością. Klasyczna
seksuologia klasyfikuje dysfunkcje seksualne opierając
się na modelu Masters i Johnson (1966), który z za-
łożenia definiuje sprawność i satysfakcję seksualną
jako dążenie do penetracji i orgazmu.
Podziały naukowe, polityczne i ideologiczne trwają do
dziś. Dla przykładu, pojawiające się nie tylko w me-
diach, ale też na naukowych konferencjach seksuolo-
gicznych rozprawy o (nie)istnieniu punktu G, kobiecej
ejakulacji, czy funkcjach łechtaczki przyprawiają
teoretyków, praktyków i adeptów seksuologii o bóle
lipiec/sierpień 2020
temat numeru
głowy. Przypomina to trwającą już od wieków walkę
o prawo do istnienia kobiecej seksualności w całej swojej
kompleksowej różnorodności. Nie można zanurzyć się
w historię histerii, nimfomanii, antykoncepcji i aborcji
czy współczesną już (i uprzywilejowaną) historię prawa
do odczuwania przyjemności i zarządzania własnym
ciałem bez zaktywizowanej reakcji emocjonalnej.
Seksuologię końca XX w. charakteryzowała walka
o (nie)wprowadzenie do ogólnego obiegu różowej
tabletki, wiagry dla kobiet, magicznego sposobu,
żeby się chciało i dało seks uprawiać „na pstryknię-
cie palca”. Ruch New View (Nowy Pogląd) Leonore
Tiefer i jej manifest był odpowiedzią na stworzenie
nowej kategorii dla zaburzeń seksualnych kobiet
(FSD, female sexual dysfunction), w którą wrzucono
wszystkie problemy, z jakimi kobiety borykają się
w ciągu życia bez uwzględnienia kontekstu i tego,
czy respondentka subiektywnie zgłasza problem.
W takim ujęciu można by przyjąć, że każda kobieta
doświadcza zaburzeń, jeżeli jej seksualność nie jest
responsywna w momencie stymulacji.
Nie bez powodu mowa o tych niesnaskach. Praca z ludzką
seksualnością zawsze wiąże się z balansowaniem na
krawędzi wstydu, panujących obyczajów i polityki. Praca
z kobiecą seksualnością to głęboka ingerencja w warstwy
przekonań i założeń (często transgeneracyjnych) o tym,
co wolno, czego nie można, co należy i co jest zakazane.
Wstęp do sekspozytywnej pracy z kobiecą seksualnością
to gotowość na procesowanie bardzo trudnych emocji,
których właściwie nie da się umieścić w żadnej konkret-
nej przyczynie. Gdyby można tak po prostu przerzucić
odpowiedzialność na świat, historię ludzkości, patriarchat
czy rodziców, odczuć złość, przeżyć smutek i przejść
do porządku dziennego z afirmacją aktualnego stanu
rzeczy – wydawałoby się to względnie proste. Jednak ze
świadomością, że to tak nie działa, kobiety szukają efek-
tywniejszych sposobów na rozładowanie napięć w ciele.
Sekspozytywna praca z kobiecą seksualnością może być:
• procesem indywidualnym jeden na jeden w ga-
binecie psychoterapeutycznym (z nastawieniem
lub nie na seksualność czy relacje);
• grupowym procesem wielospotkaniowym z okre-
ślonym celem (np. trening masturbacyjny dla kobiet
preorgazmicznych);
• kilkudniowym warsztatem opartym na procesie
grupowym z elementami edukacyjnymi.
7
Powody, które najczęściej wymieniają uczestniczki
zgłaszające się na warsztaty, to: ciekawość, chęć
porozmawiania, posłuchania i poznania nowych
sposobów patrzenia na życie oraz pobycia wśród
innych kobiet. Często chcą się one dowiedzieć, jak
znaleźć miłość, uratować związek i pogodzić życie
zawodowe z rodziną, dbając o siebie, życie towa-
rzyskie i własną seksualność. Rozmawiają o rolach
społecznych, marzeniach i pragnieniu większej
asertywności. Mówią, że w ich życiu brakuje cza-
su na dbanie o jakość, szczerość i autentyczność
w relacjach z innymi kobietami. Wstyd – to hasło-
-klucz. Często pojawiają się wypowiedzi takie jak:
„nie powiem pierwsza”, „nie chcę wyjść na gorszą”,
„nie chcę pokazać słabości”, „każdy sobie musi jakoś
radzić, nie ma co narzekać”.
Jakie są przyczyny tego, że kobiety szukają procesu
terapeutycznego indywidualnie albo grupowo? To
typowe trudności, z jakimi się zmagają, na przykład
poczucie: odcięcia od „siebie”/ciała, wykorzystania,
zdrady, niesprawiedliwości, przepracowania, prze-
wrażliwienia, spięcia, frustracji, usztywnienia, wrogości
i beznadziei. Podczas przeprowadzania wywiadu
kwalifikującego do grupy pojawia się jeszcze jedna
warstwa, właśnie ta seksualno-relacyjna, z którą
trudno jest sobie poradzić, gdyż należałoby się do-
datkowo skontaktować z poczuciem utraty kontroli,
niemocą i stratą. Najczęściej zgłaszane problemy to:
niski popęd lub jego brak, brak orgazmu (od zawsze
albo od niedawna), seksualne przypadłości bólowe,
takie jak (samo)diagnozowana dyspareunia, pochwi-
ca czy wulwodynia, dysforia ciała, zanik pożądania
lub poczucie niewykorzystanego potencjału przy-
jemności, powracające triggery posttraumatyczne
oraz zmiany zachodzące w ciele wskutek ciąż, zmian
hormonalnych, chorób czy wypadków.
W trakcie wywiadu przygotowującego do dalszej
pracy (indywidualnej lub grupowej) warto zwrócić
uwagę na powody medyczne związane ze zdrowiem
fizycznym, a także na wcześniejsze leczenie psychia-
tryczne, działanie leków i substancji psychoaktyw-
nych, doświadczanie przemocy. To ważne, by uściślić,
dlaczego osoba szuka pomocy właśnie teraz i czy
ta motywacja wynika z osobistych przemyśleń, czy
z zewnętrznej presji. Warto dopytać o dotychczasowe
przeżywanie własnej seksualności, o to czy występo-
8 www.psychologiawpraktyce.pl
wał ból w trakcie seksu (i w jakich okolicznościach),
czy zmieniły się reakcje ciała (np. responsywność
na bodziec erotyczny, którą może, ale nie musi być
nawilżenie narządów, oraz subiektywne odczucie,
że „ma się ochotę”), czy zmieniło się doświadczanie
przyjemności. Należy zorientować się, czy klientka
doświadczała orgazmów w przeszłości i czy „coś się
zepsuło, zacięło, zatkało”, doświadcza orgazmu przy
pojawieniu się „tajemniczych sił i mocy”, doświadcza
orgazmu przy pojawieniu się „bardzo specyficznej”
stymulacji, nie potrafi „puścić”, doświadcza orgazmu
jedynie podczas masturbacji, czuje, że nie wykorzy-
stuje w pełni swojego orgazmicznego potencjału,
chce poznać inne niż do tej pory jej znane rodzaje
odczuć orgazmicznych – takie jak wielokrotnie, ca-
łego ciała, mentalnie, sutkowo, z ejakulacją i wiele,
wiele innych.
Na pierwszym spotkaniu przeprowadzany jest stan-
dardowy wywiad psychoseksualny, podczas którego
terapeuta(-ka) zbiera informacje, które mogą wykluczyć
jednoznaczną diagnozę: tranzycje w fazach życia,
ostatnie zmiany (wypadki, żałoby, przeprowadzki, nowi
sąsiedzi, nowe dzieci), kryzysy rozwojowe (własne lub
bliskich), zmiany w stanie zdrowia, nowe tajemnice,
doświadczenia zdrady, doświadczenia coming outu
kogoś bliskiego, odkrycia własnej nowej orientacji,
tożsamości, preferencji, doświadczania przemocy,
doświadczanie traumy, używania lub zależności od
substancji psychoaktywnych.
Osoby decydujące się na proces grupowy czy terapię
indywidualną pytane są o stosunek do masturbacji.
Tutaj statystyki są równie zaskakujące i trudne do
interpretacji, jak przy występowaniu FSD. Z badań
wynika, że samomiłość uprawia 38–92% kobiet na
świecie. Skąd takie rozbieżności? Wynika to przede
wszystkim z pytań, jakie zadaje się ankietowanym.
Czy dotyczą one masturbacji w ogóle, czy jej często-
tliwości itd. Podejrzewa się przy tym, że część kobiet
nie przyznaje się do zachowań autoerotycznych,
nawet jeśli je praktykuje. Trudno jednoznacznie
określić na podstawie badań reprezentatywnej
grupy, jaki jest ten stosunek, gdyż nie zawsze
można wierzyć statystykom. W Stanach Zjedno-
czonych, gdzie w kwestii aktywności seksualnych
panuje większa otwartość i liberalność poglądów,
masturbuje się i mówi o tym otwarcie od 80 do 90%

kobiet i mężczyzn. W Polsce – jak
pokazują badania prof. Zbigniewa
Izdebskiego – o masturbacji mówi
od 11 do 20% Polek i Polaków.
Rozmowa o gotowości na pracę
z zastosowaniem autoerotyki jest
kluczowa dla procesu rozwojowe-
go, terapii czy nawet rehabilitacji
własnej seksualności. Na stosunek
do tej formy aktywności mogą
wpływać wartości religijne, kul-
turowe, rodzinne i osobiste oraz
przeszłe i obecne relacje intymne.
Pierwszy etap wspólnej pracy
kończymy ćwiczeniem „Moja
kobiecość jest, jaka jest, bo...”,
w którym prosimy kobiety, by
zebrały swoje dotychczasowe
refleksje na temat rozmaitych
obszarów swojej tożsamości
płciowej, seksualnej i genderowej.
Kolejnym ważnym elementem
sekspozytywnej pracy z kobiecą
seksualnością jest stosunek do
własnych narządów płciowych.
Lusterko i latarka to pierwsze
akcesoria erotyczne do nabycia
w celach terapeutycznych. Za-
skakujące jest to, jak niewiele
dorosłych kobiet nie ma pew-
ności, jak wyglądają „tam na
dole” oraz „czy to, co tam widzą/
czują, jest normalne”. Istnieje
wiele materiałów edukacyjnych
pomagających znormalizować
przeżywanie własnego ciała
i jego intymnych części. Od galerii
Petals Nicka Karrasa czy Femialii
Joani Blank po vulva.gallery na
Instagramie. Jednym z ćwiczeń
proponowanych kobietom jest
stworzenie artystycznej repre-
zentacji własnej „x” (tu należy
wstawić własną nazwę) i rozmowa
o procesie zaprzyjaźniania się
z tą zawstydzaną okolicą.
Praca z ludzką
seksualnością
zawsze wiąże się
z balansowaniem
na krawędzi wstydu,
panujących obyczajów
i polityki. Praca
z kobiecą seksualnością
to głęboka ingerencja
w warstwy przekonań
i założeń (często
transgeneracyjnych)
o tym, co wolno, czego
nie można, co należy i co
jest zakazane. Wstęp
do sekspozytywnej pracy
z kobiecą seksualnością
to gotowość
na procesowanie
bardzo trudnych emocji,
których właściwie nie
da się umieścić w żadnej
konkretnej przyczynie.
lipiec/sierpień 2020
temat numeru
Rozmowa o preferowanym sposo-
bie komunikacji jest częścią tego
procesu. Czy klientka ma swoje
faworytki: Yoni, cipka, wulwa,
muszelka czy bober? To, jakie
nazewnictwo będzie stosować
kobieta, jest jej indywidualną
decyzją. Przeszkodą w budowaniu
świadomości ciała jest brak od-
powiednich pojęć i pozytywnych
skojarzeń z nimi związanych, aby
bez skrępowania myśleć i mówić
o ciele oraz jego reakcjach. Sek-
sualna terminologia naukowa
zabija nastrój intymności, zaś
określenia potoczne często są
wulgarne lub prześmiewcze
i rubaszne. Rolą terapeuty(-ki)
jest stworzenie przestrzeni do
wybrzmienia często trudnych
emocji dookoła najwcześniejszych
wspomnień z doświadczania siebie
jako istoty seksualnej.
Wiele osób ma kłopoty z rozluź-
nieniem się i odczuwaniem miłych
doznań w trakcie zmysłowej gry
z samym sobą lub z drugą osobą.
Pojawia się jakiś głos w głowie
podpowiadający, że „nie powin-
no się” odczuwać przyjemności
w  takiej sytuacji. Swobodne
poddanie się jej może blokować
uporczywie narzucająca się ocena
własnego ciała: jego kształtu,
zapachu, dotyku, określonych
reakcji lub jego umiejętności.
Nic w tym dziwnego, skoro zakaz
przeżywania kobiecej seksualnej
rozkoszy jest głęboko zakorzeniony
w naszej kulturze i realizowany
przez wychowanie.
Seks ukierunkowany na przy-
jemność – niezależnie, czy to
będą pocałunki, czułe przytu-
lanie, seks oralny, stosunek lub
masturbacja – może stanowić
9
źródło satysfakcji, poczucia mocy i otwartości. Ciało
jest pośrednikiem, dzięki któremu możemy odczuwać
przyjemność zmysłową i radość życia, dlatego warto
je poznawać i polubić.
Ważna jest wiedza anatomiczna – kobieta chętna
do zwiększania świadomości intymnych części ciała
może obejrzeć w lusterku łechtaczkę, zobaczyć, co
się z nią dzieje w stanie podniecenia, spróbować
zacisnąć na jednym lub dwóch palcach mięśnie dna
miednicy, poszukać lekko chropowatego wybrzuszenia
ok. 2 cm na przedniej ścianie pochwy (tzw. obszaru G),
wyczuć palcem szyjkę macicy i za pośrednictwem
dotyku odnaleźć na przedniej ścianie wrażliwy punkt
AFE (zwany drugim punktem G fałd gładkiej skóry
zlokalizowany na przedniej i tylnej ściance pochwy
w pobliżu szyjki macicy). Może szukać przyjemności
seksualnej w swoim ciele. A potem nauczyć tego
swojego ukochanego/swoją ukochaną. Aby upewnić
się, że to, co widzimy/czujemy, to na pewno „to”,
uczestniczki dostają cały pakiet wiedzy i narzędzi do
uzupełnienia swojej wiedzy anatomicznej. Polecam
szczególnie super sekspozytywny Atlas Anatomiczny
Cyndi Darnell.
Sekspozytywna praca z kobiecą seksualnością to
poznanie technik uważności i nauczenie się właściwe-
go oddychania. Wszyscy oddychamy, ale wiele nasz
klient(-ka) może nauczyć się od coachów oddechu
czy adeptów(-ek) tantry. Większość paradygmatów
psychoterapeutycznych odnosi się do pracy z dotykiem
ostrożnie i sceptycznie. Jednak pomoc w zaobserwo-
waniu własnego oddechu może być kluczowa w terapii
– chociażby w celu skontaktowania się z własnymi
emocjami, samoregulowania trudnych przeżyć czy
podążania za przyjemnością (na przykład z potrzeby
unikania bólu). W tej modalności wraz z klientami
rozmawia się o ciele i jego doznaniach podczas od-
dychania według określonych wytycznych.
Cały proces pozytywnej pracy z kobiecą seksualnością
integruje rozmaite zagadnienia z edukacji seksualnej
dla dorosłych. Normalizowane są rozmowy o rolach
społecznych, fantazjach erotycznych, nagości, seksie
„rozłożonym na czynniki pierwsze” – w tym rodzajach
dotyków, pozycjach seksualnych, strefach erogennych,
co sprzyja ochocie na seks, a co fizjologicznemu
podnieceniu. Kobiety poznają ofertę akcesoriów ero-
10 www.psychologiawpraktyce.pl
tycznych – zarówno tych, które kupują dla rozrywki
i zabawy, i tych, które służą jako seksualna siłownia,
i jeszcze innych, będących maszynami do rehabilitacji
seksualnej. Choć rekomenduje się, żeby pracę zaczy-
nać od własnych dłoni i kontaktu palców z narządami
płciowymi, to wraz ze zdobywanym doświadczeniem
i śmiałością do autoekspoloracji, kobiety sięgają po
gadżety w celu ułatwienia i umilenia sobie terapii.
Ostatnią już częścią sekspozytywnej pracy z kobiecą
seksualnością może być (ale nie musi) trening ma-
sturbacyjny. Według LoPiccolo (Lew-Starowicz, 1985)
obejmuje on dziewięć kroków następujących po sobie
w tygodniowych odstępach.
• Pierwszy krok: Poznawanie własnego ciała dotykiem
i wizualnie (oglądanie w lustrze), ćwiczenie mięśni
pochwy (skurcze mięśnia łonowo-potylicznego),
tworzenie pozytywnego nastawienia do własnego
ciała i reakcji seksualnych.
• Drugi krok: Dotykanie narządów płciowych, kon-
centracja na doznaniach dotykowych.
• Trzeci krok: Dotykanie narządów płciowych i lo-
kalizacja najbardziej pobudliwych miejsc.
• Czwarty krok: Koncentracja na stymulacji obsza-
rów wyzwalających maksymalną przyjemność,
podniecenie.
• Piąty krok: Przedłużanie stymulacji jak wyżej, aż
do przeżycia czegoś „nowego, nieoczekiwanego”
lub do osiągnięcia stanu zmęczenia.
• Szósty krok: Jeżeli nie doszło jeszcze do orgazmu,
to zaleca się stymulację stymulatorem seksualnym.
• Siódmy krok: Kobieta odtwarza uzyskiwanie or-
gazmu w obecności partnera(-ki).
• Ósmy krok: Partner(-ka) odtwarza uzyskiwanie
orgazmu w obecności partnera(-ki).
• Dziewiąty krok: Kontakt seksualny z dodatkowym
pobudzeniem ręcznym.
Trening masturbacyjny, podobnie jak terapia dotykiem
Sensate Focus, to metody poznawczo-behawioralne,
które proponowali(-ły) pionierzy(-rki) seksuologii, jaką
znamy dzisiaj. To proces wymagający motywacji
i pewnej autodyscypliny, ale efekty są absolutnie
fenomenalne.
Samomiłość ma wiele zalet. Pozytywnie wpływa
na nasze ciało i psychikę. Uwalnia endorfiny, więc
poprawia nastrój, podnosi poczucie własnej wartości,
 reklama
łagodzi stres, pomaga w walce z różnymi bólami,
a także pozwala nam poznać drogi dochodzenia
na szczyt. Buduje kobiecą seksualną niezależność,
poczucie, że kobieta sama może zapewnić sobie
orgazm – to ma duże znaczenie. Według seksuo-
lożki Betty Dodson „masturbacja jest kamieniem
węgielnym wyzwolenia kobiet”. Nie chodzi o to,
że kobiety nie potrzebują mężczyzn, ale o to, że
ich seksualna przyjemność nie jest zależna od
kogokolwiek.

Stymulacja żeńskich narządów płciowych powoduje

podniesienie poziomu oksytocyny. Hormon ten jest
m.in. odpowiedzialny za wywoływanie skurczów
mięśni gładkich (komórki mięśni gładkich zawierają
macica, szyjka macicy, jajniki, pochwa i prostata),
a w miarę narastania podniecenia zwiększa się
także napięcie mięśni. Napływ oksytocyny ści-
śle wiąże się z silnymi orgazmicznymi skurczami
macicy, pochwy, rozwarciem szyjki macicy oraz
rozszerzeniem źrenic. Orgazm wywołuje również
reakcję biochemiczną – wydzielają się hormony
szczęścia, łącznie z oksytocyną odpowiedzialną za
przywiązanie, ale również za próg odczuwania bólu.

Orgazm to potężny lek przeciwbólowy. Badania

wykazały, że na skutek orgazmicznej stymulacji
pochwy i szyjki macicy próg bólu u kobiet podnosi
się o blisko 100%.

Dr Janice Epp podczas prowadzonych w  San

Francisco grup kobiecych prosiła o zadanie sobie
trzech pytań:
• Jakie masz doświadczenia związane z niedo-
chodzeniem do orgazmu?
• Jakie to uczucie, kiedy chcesz mieć orgazm,
a on Ci się nie przytrafia?
• Jakie to uczucie fizjologiczne, kiedy już prawie
masz dojść?

Orgazm nie powinien stanowić imperatywu i stawać

się kolejnym seksualnym obowiązkiem. Przymus
i opresja są wrogiem satysfakcji seksualnej. Czy
kobieta musi uprawiać seks? NIE! Czy musi docho-
dzić (zawsze)? NIE! Czy kiedy ma ochotę i angażuje
się w zachowanie seksualne, to warto, aby było
jej przyjemnie? TAK! Tego można się nauczyć. I to
nie jest trudne.
Przykładowe ćwiczenie podczas
sekspozytywnej pracy z kobiecą
seksualnością „Obraz ciała”:
• Swoją godzinę rozpocznij od pryszni-
ca lub kąpieli – nie tylko po to, żeby się
umyć, ale także po to, aby doświadczyć
pocierania mydłem i dłońmi po całym
ciele (nie używaj do tego gąbki). To jest
czas na relaks i skupienie uwagi na ciele.
• Przyjrzyj się uważnie swojemu ciału w lu-
strze w całej jego okazałości. Obejrzyj
całe ciało, z przodu i z tyłu. Patrz za po-
mocą oczu i dłoni. Patrz na swoje ciało
w różnych pozycjach: siedząc, klęcząc,
kucając, stojąc, pochylając się. Możesz
też chodzić i bawić się.
• Nałóż na całe ciało olejek lub bal-
sam. Poczuj różne tekstury ciała, mię-
śnie i kości. Sprawdź, na które czę-
ści ciała lubisz patrzeć, a na które nie,
Manifest New View
Nowy pogląd na problemy seksualne
kobiet przygotowany przez The Wor-
king Group on New View of Women's
Sexual Problems [Grupa robocza ds.
nowego spojrzenia na problemy sek-
sualne kobiet]
Problemy seksualne kobiet:
nowa klasyfikacja
Problemy seksualne, które grupa robocza
ds. nowego postrzegania problemów sek-
sualnych kobiet definiuje jako niezadowo-
lenie lub brak satysfakcji z jakiegokolwiek
emocjonalnego, fizycznego lub relacyj-
nego aspektu doświadczenia seksual-
nego, może pojawić się w jednym lub kil-
ku następujących, powiązanych ze sobą,
aspektach życia seksualnego kobiet.
12
a także których lubisz dotykać i któ-
rych nie.
• Jak Twoje nastawienie do własnego cia-
ła wpływa na Twoje zachowanie? Co
z częściami ciała, które ukrywasz? Jak
je ukrywasz? Z których części ciała je-
steś dumny/dumna? Jak je podkreślasz?
• Skąd wzięły się Twoje modele atrak-
cyjności fizycznej? Od matki? Kobiet?
Kobiety? Od ojca? Mężczyzn? Mężczy-
zny? Z Twoich własnych odczuć? Kolo-
rowych pism?
• Które części ciała kojarzysz z przyjem-
nością?
• Jak je stymulujesz?
• Które części ciała kojarzysz z bólem?
• Jak sobie z nimi radzisz?
I. Problemy seksualne
ze względu na czynniki
społeczno-kulturowe,
polityczne lub ekonomiczne
A. Niewiedza i niepokój spowodowany
nieodpowiednią edukacją seksualną,
brakiem dostępu do usług zdrowot-
nych lub innymi ograniczeniami spo-
łecznymi:
• Brak słownictwa opisującego subiek-
tywne lub fizyczne doświadczenie.
• Brak informacji o ludzkiej biolo-
gii seksualnej i zmianach w życiu.
• Brak informacji o tym, w jaki sposób
role płciowe wpływają na oczeki-
wania seksualne, przekonania i za-
chowania mężczyzn i kobiet.
• Niewystarczający dostęp do infor-
macji i usług dotyczących antykon-
cepcji i aborcji, profilaktyki i lecze-
www.psychologiawpraktyce.pl
• Których części ciała nie lubisz i dlaczego?
• Jak bardzo myślisz, że ludzie lubią lub
nie lubią Ciebie przez pryzmat Twoje-
go ciała?
• Czy myślisz, że możesz sobie czasem
pozwolić na kiepski wygląd, a ludzie
i tak będą Cię lubić?
• Czy myślisz, że Twój wygląd napraw-
dę odzwierciedla to, kim rzeczywi-
ście jesteś?
• Jakie cechy chciałbyś/chciałabyś, aby
były reprezentowane przez Twój wygląd?
• Czy pozwalasz sobie lub Twojemu part-
nerowi/Twojej partnerce dotykać czę-
ści ciała, których nie lubisz?
• Jak się czujesz, kiedy dotyka się lub pa-
trzy na te części ciała?
nia infekcji przenoszonych drogą
płciową, urazów/nadużyć seksua-
lnych i przemocy domowej.
B. Unikanie lub niepokój seksualny
z powodu postrzeganej niezdolności
do spełnienia norm kulturowych
dotyczących prawidłowej lub wła-
ściwej seksualności, w tym:
• Niepokój lub wstyd związany ze swo-
im ciałem, atrakcyjnością seksualną
lub reakcjami seksualnymi.
• Dezorientacja lub wstyd ze względu
na orientację seksualną lub toż-
samość seksualną albo fantazje
i pragnienia seksualne.
C. Zahamowanie wynikające z kon-
fliktu między normami seksualny-
mi własnej społeczności lub kultury
pochodzenia a kulturą dominującą.
 temat numeru

D. Brak zainteresowania, zmęczenie lub
brak czasu ze względu na obowiązki
rodzinne i pracownicze.
II. Problemy seksualne związane
z partnerem i związkiem
A. Zahamowanie, unikanie stosunku
lub niepokój wynikające ze zdra-
dy, niechęci lub lęku przed partne-
rem, nadużyciem ze strony partne-
ra lub nierówną siłą w parze, albo
wynikające z negatywnych wzorców
komunikacji partnerów w związku.
B. Rozbieżności dotyczące chęci po-
dejmowania aktywności seksual-
nej lub preferencji wobec różnych
czynności seksualnych.
C. Ignorancja lub zahamowanie w za-
kresie komunikowania preferencji
seksualnych lub inicjowania, sty-
mulacji lub kształtowania czynności
seksualnych.
D. Utrata zainteresowania seksualnego
i wzajemności seksualnej w wyniku
konfliktów nad zwykłymi problema-
mi dotyczącymi pieniędzy, plano-
wania dnia lub relacji z rodziną, lub
w wyniku traumatycznych przeżyć,
np. niepłodności lub śmierci dziecka.
E. Zahamowanie pobudzenia lub
spontaniczności ze względu na
stan zdrowia partnera lub problemy
seksualne partnera.
III. Problemy seksualne
związane z czynnikami
psychologicznymi
A. Niechęć seksualna, nieufność lub
zahamowanie przyjemności sek-
sualnej ze względu na:
• Przeszłe doświadczenia nadużyć
fizycznych, seksualnych lub emo-
cjonalnych.
• Ogólne problemy osobowościowe
związane z przywiązaniem, zaprze-
czaniem/wyparciem, współpracą
z partnerem lub własnym przyzwo-
leniem na daną czynność.
• Depresja lub zaburzenia lękowe.
B. Seksualne zahamowanie ze względu
na strach przed czynnościami sek-
sualnymi lub ich możliwymi kon-
sekwencjami, np. bólem podczas
stosunku, ciążą, infekcjami przeno-
szonymi drogą płciową, utratą part-
nera, utratą reputacji.
IV. Problemy seksualne
z powodu czynników
medycznych
Ból lub brak reakcji fizycznej podczas
aktywności seksualnej, mimo
wspierającej i bezpiecznej sytuacji
interpersonalnej, odpowiedniej
edukacji seksualnej i pozytywnych
postaw seksualnych. Takie problemy
mogą wynikać z:
A. Licznych schorzeń lub ogólnoustro-
jowych chorób wpływających na
układ nerwowy, nerwowo-naczy-
niowy, krążeniowy, hormonalny lub
inny układ w ciele.
B. Ciąży, infekcji przenoszonych drogą
płciową lub innych zaburzeń zwią-
zanych z seksualnością człowieka.
C. Skutków ubocznych wielu substan-
cji, leków lub zabiegów medycznych.
D. Warunków jatrogennych.
Tłumaczenie: Justyna Kiraga

11. Ogden G., Powrót pożądania, Czarna Owca 2011.

dr Agata Loewe – psychoterapeutka, seksuolożka. Instytut Pozytywnej Seksual-
ności. USWPS, Poznań. Pink Therapy, Londyn. SCU, USA.
Bibliografia
1. Akabal K., Sekrety kobiecej seksualności, Edipresse Polska 2016.
2. Blackledge C., Wagina. Kobieca seksualność w historii kultury, Pró-
szyński i S-ka 2005.
3. Blackledge C., Wagina. Sekretna historia kobiecej siły, Prószyński
Media 2019.
4. Brochmann N., Dahl Stokken E., Radości z kobiecości, Wydawnictwo
Sonia Draga 2017.
5. Chia M., Miłosny potencjał kobiety, Czarna Owca 2014.
6. Estes P. C., Biegnąca z wilkami, Zysk i S-ka 2012.
7. Herbenick D., Schick V., Krótka historia waginy, Wydawnictwo Bellona 2013.
8. Morin J., Radość seksu analnego, Czarna Owca 2014.
9. Nagosky E., Ona ma siłę, Wydawnictwo Buchmann 2016.
10. Northrup Ch., Ciało kobiety, mądrość kobiety. Jak odzyskać i zachować
fizyczne i emocjonalne zdrowie, CoJaNaTo 2019.
12. Puzewicz-Barska J., Nasze ciała, nasze życie, Stowarzyszenie Współ-
pracy Kobiet 2004.
13. Rydlewska H., Niedźwiecka M., Slow Sex. Uwolnij miłość, Agora 2016.
14. Sundahl D., Kobieca ejakulacja i punkt G, Czarna Owca 2020.
15. Szarejko M., Seksuolożki. Sekrety gabinetów, Wydawnictwo Znak 2019.
16. Szeżyńska A., Warsztaty Intymności, Wydawnictwo Otwarte 2020.
17. Wolf N., Wagina. Nowa Biografia, Czarna Owca 2013.
18. Wróbel B., Borowiec A., Sztuka Kobiecości, Agora 2020.
Przypisy
1. 6 pryncypiów zdrowia seksualnego pochodzi z sekspozytywnego modelu
pracy z osobami, których zachowania seksualne wymykają się kontroli.
Doug Brown Harvey oraz Michael A. Vigorito to praktycy przeformułowu-
jący nurt „leczenia z uzależnienia od seksu” w pracy nad przywracaniem
poczucia kontroli nad objawami.
2. Autorka widzi brak podobnej oferty dla innych grup płciowych i seksu-
alnych. Warsztatów inkluzywnych nie tylko dla wąsko rozumianej grupy
cisseksualnych kobiet, ale m.in. transkobiet, bi- i homoseksualnych kobiet,
aseksualnych kobiet, osób żeńskich, osób niebinarnych z doświadczeniem
cipki i wprost proporcjonalnie dla męskiego genderu i jego odmian.

lipiec/sierpień 2020 13