Professional Documents
Culture Documents
ΦΟΡΟΛΟΓΙΚΟ+ΑΠΟΡΡΗΤΟ+ΚΑΙ+ΕΞΑΙΡΕΣΕΙΣ+ ΔΕ
ΦΟΡΟΛΟΓΙΚΟ+ΑΠΟΡΡΗΤΟ+ΚΑΙ+ΕΞΑΙΡΕΣΕΙΣ+ ΔΕ
ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ
Α.Μ.: 798
Επιβλέπoντες:
Σπυρίδων Βλαχόπουλος
Ανδρέας Τσουρουφλής
Αθήνα, 2017
1
Copyright © [Γιοβάνα Τζανάτου,2017]
Οι απόψεις και θέσεις που περιέχονται σε αυτήν την εργασία εκφράζουν τον
συγγραφέα και δεν πρέπει να ερμηνευθεί ότι αντιπροσωπεύουν τις επίσημες θέσεις
του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών.
2
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
Μέρος Γ’: Από το χώρο της ιδιωτικότητας στο χώρο της κοινωνίας
3
ΜΕΡΟΣ Α’ : ΕΙΣΑΓΩΓΗ
4
Η εσωτερική διαλεκτική του χώρου της ιδιωτικότητας και του χώρου της
κοινωνίας
Κάθε άνθρωπος είναι υποχρεωμένος να ζει διπλή ζωή αφενός ως ιδιώτης και
τους με τα άλλα πράγματα θα προσδιορίζουν τι, πως και πότε θα εισέλθει μέσα
σε αυτούς και κυρίως για πόσο θα παραμείνει. Η εσωτερική αυτή διαλεκτική εδώ
και έναν αιώνα, έχει εφαρμοσθεί στις φορολογικές πληροφορίες και άλλοτε μας
εντάσσει στο «χώρο της ιδιωτικότητας» και άλλοτε στο «χώρο της κοινωνίας».
εργασίας είναι να αναδείξει τους λόγους για τους οποίους η ίδια φορολογική
πληροφορία μπορεί να μεταβαίνει από το χώρο της ιδιωτικότητας στο χώρο της
κοινωνίας.
Στο πλαίσιο λοιπόν αυτό, στο πρώτο μέρος της παρούσης εργασίας θα
που τάσσονται ειδικώς από τον ίδιο το νομοθέτη. Στο δεύτερο μέρος της εργασίας
το μέτρο της δημοσιοποίησης στον τύπο των στοιχείων οφειλετών του Δημοσίου,
τεθεί κυρίως από το εθνικό και ενωσιακό δίκαιο προκειμένου να μην θιγεί ο
αυτές τις πληροφορίες. Πρόκειται αφενός για το μέτρο της δημοσιοποίησης των
5
το μέτρο της δημοσίευσης από τον τύπο προσωπικών και εν προκειμένω
δίκαιη εξισορρόπηση του δικαιώματος της ιδιωτικότητας και του δικαιώματος της
πληροφόρησης.
6
Μέρος Β’: Ο χώρος της Ιδιωτικότητας
έγγραφα υπό την θετική προϋπόθεση ότι έχει εύλογο ενδιαφέρον για τη λήψη του
εγγράφου και υπό την αρνητική προϋπόθεση ότι το έγγραφο δεν αφορά στην
υποχρέωση των αρχών, όπως παραλείψουν κάθε σχετική ενέργεια, με την οποία
απορρήτου συνιστά την αντιπαροχή στην οποία προβαίνει το κράτος λόγω του
γνώση του τα φορολογικά στοιχεία κατά τρόπο υπηρεσιακό και όχι ιδιωτικό, Α. Κωνσταντινίδης,
Το φορολογικό απόρρητο, Π.Χρ.1989, σελ. 6 επ.
3 Χ. Δετσαρίδης, Φορολογικό απόρρητο και δημοσιοποίηση φορολογικών στοιχείων οφειλετών του
Δημοσίου υπό το πρίσμα του εθνικού και ενωσιακού νομοθέτη, Εφημερίδα Διοικητικού Δικαίου,
Τεύχος 4/2012, σελ. 450-458
4 Α. Τάχος, Ερμηνεία κώδικα διοικητικής διαδικασίας, Εκδόσεις Αντ. Σάκκουλας, 4η έκδ., 2009, σ.
247-396
7
αφενός από το «μητρικό»5 θεμελιώδες άρθρο 5 του Συντάγματος και αφετέρου
ρυθμιστικό πεδίο των άρθρων 8 του ΧΘΔΕΕ για την προστασία των προσωπικών
δεδομένων, του άρθρου 8 της ΕΣΔΑ για την προστασία της ιδιωτικής ζωής, αλλά
και το νέο Κανονισμό της ΕΕ 2016/679 για την προστασία των προσωπικών
δεδομένων.
ιδιωτικής ζωής των πολιτών, που συνδέεται με την προσδιορισμό και την έκταση
έναντι των διοικητικών αρχών ή υπηρεσιών, καθώς μόνο με ειδική άδεια του
Δημοσίου υπό το πρίσμα του εθνικού και ενωσιακού νομοθέτη, Εφημερίδα Διοικητικού Δικαίου, τ.
4/2012 σελ. 450-458
7 Katerina Pantazatou, Combating tax evasion in times of crisis in Greece, Cayman Financial Review,
8
υποβάλλονται βάσει του νόμου αυτού απαγορεύεται να χρησιμοποιηθούν για τη
δίωξη εκείνου που τις υποβάλλει ή του προσώπου από το οποίο αυτός απέκτησε
απορρήτου προβλέπεται στο άρθρο 17 του νέου ΚΦΔ (Ν. 4174/2013). Σε αντίθεση,
ευρύτερο πεδίο προστασίας καθώς κατά τις σχετικές διατάξεις προβλέπεται ότι
βέβαια, τόσο του παλαιότερου νομικού καθεστώτος10 όσο και του ισχύοντος11 έχει
κριθεί ότι, εφόσον ένα διοικητικό έγγραφο το οποίο κατ’ αρχήν δεν είναι
σημειώματος και του πρακτικού της ΚΓΕ, στα οποία έχει ενσωματωθεί το περιεχόμενο εκθέσεως
ελέγχου αρμοδίου φορολογικού οργάνου».
11 ΓνωμΝΣΚ 187/2017 ΝΣΚ κατά την οποία «Η διοίκηση δεν μπορεί να χορηγήσει σε υποψήφιο
υποτροφίας μεταπτυχιακών σπουδών του Ιδρύματος Χρ.Β. αντίγραφα δημοσίων εγγράφων στα οποία
εμπεριέχονται λεπτομερή φορολογικά στοιχεία συνυποψηφίων του, καθόσον το φορολογικό
απόρρητο ισχύει και σε περιπτώσεις που το περιεχόμενο φορολογικών στοιχείων ενσωματώθηκε σε
άλλο διοικητικό έγγραφο, το οποίο ως εκ τούτου δεν μπορεί να χορηγηθεί»
9
οικονομικής δραστηριότητας που σχετίζονται με τις φορολογικές υποχρεώσεις ή
κ.α.)15. Η υποχρέωση αυτή της διοίκησης μάλιστα περιλαμβάνει την κάθε είδους
πχ προφορική17 και δεν μπορεί να καμφθεί ούτε στην περίπτωση, που ο αιτών
του δραστηριότητας. Συνεπώς, αντιτάσσεται μόνο έναντι τρίτων18 και όχι έναντι
στο φορολογικό απόρρητο. Bλ. Επίσης Γνωμ ΝΣΚ 39/1989 και 552/1995
15 Α. Τάχος, Ερμηνεία κώδικα διοικητικής διαδικασίας, Εκδ. Σάκκουλα, 4η έκδ., 2009 σελ.327
16 Κατά το άρθρο 4 της ΥΑ Αριθ. Η.Π. 11764/653/2006 (ΦΕΚ, τ. Β΄, 327/2006)«Η αρμόδια αρχή προς
την οποία υποβάλλεται η αίτηση για παροχή περιβαλλοντικών πληροφοριών έχει τη δυνατότητα
απόρριψης της αίτησης προκειμένου να προστατευθεί θεμιτό οικονομικό συμφέρον,
συμπεριλαμβανομένου του δημόσιου συμφέροντος για την τήρηση του εμπιστευτικού χαρακτήρα των
στατιστικών στοιχείων και του φορολογικού απορρήτου»
17 Η δε απόκλιση αυτή από το δίκαιο της διοικητικής διαδικασίας, δικαιολογείται στα πλαίσια της
δεν μπορεί να λάβει απόσπασμα της εκθέσεως ελέγχου που αναφέρεται στον εκδότη του τιμολογίου,
γιατί η έκθεση αυτή αναφέρεται στον εκδότη και δεν τον αφορά, καλυπτομένη από το φορολογικό
απόρρητο»
19 Γνωμ 32/2007 ΑΠΔΠΧ όπου εξέτασε το αίτημα της Διεύθυνσης Αγροτικής Οικονομίας &
Κτηνιατρικής της Περιφέρειας Στερεάς Ελλάδας για παροχή γνωμοδότησης από την Αρχή σχετικά
με τη νομιμότητα χορήγησης από το αρχείο της, στη ΔΟΥ Λιβαδειάς αντιγράφων των μισθωτηρίων
συμβολαίων αγροτών που αναφέρονται στις υποβληθείσες δηλώσεις τους για ορισμένη χρονική
περίοδο.
20 ΓνωμΝΣΚ 759/1978, 121/2012 και ΔΙΑΤ ΕΙΣΠΛ ΑΓΡ121/2012
21 ΓνωμΝΣΚ 193/2003 κατά την οποία «Η Διοίκηση υποχρεούται να πληροφορήσει τον αιτούντα για
τους αριθμούς πρωτοκόλλου των εγγράφων εσωτερικής αλληλογραφίας των Υπηρεσιών του
Δημοσίου, βάσει των οποίων οδηγήθηκαν να ζητήσουν πληροφορίες φορολογικού χαρακτήρα, που
10
μάλιστα, να είναι αναγκαίος ο προσδιορισμός από τον αιτούντα της χρήσης του
αιτούμενου φορολογικού στοιχείου22. Τρίτοι, έχει κριθεί ωστόσο, ότι δεν είναι, και
πρόσβασης εταίρων σε φορολογικά στοιχεία της εταιρίας, έχει κριθεί ότι, εφόσον
τα πρόσωπα τούτα είναι υποκείμενα φορολογίας για τα κέρδη της εταιρείας, δεν
δύνανται να θεωρηθούν ως τρίτοι κατά την έννοια των διατάξεων που θεσπίζουν
αφορούν τον αιτούντα, από τις αρμόδιες Ιταλικές Αρχές καθώς και τις Υπηρεσίες από τις οποίες
προέρχονται αυτά».
22 Α. Κωνσταντινίδης, Το φορολογικό απόρρητο, Π.Χρ. 1989 σελ. 6 επ.
23 ΓνωμΝΣΚ 330/2008,442/2008
24 ΓνωμΝΣΚ 69/1987
25 ΓνωμΝΣΚ 126/2012 κατά την οποία «Ο οικονομικός έφορος υποχρεούται, σύμφωνα με τη διάταξη
του άρθρου 10 παρ.3 του Ν. 3869/2010, να χορηγεί σε πιστωτή του οφειλέτη, κάθε πληροφορία και
στοιχείο για την περιουσιακή κατάσταση και τα εισοδήματα του οφειλέτη- φορολογούμενου,
ακόμη και αν αυτά εμπίπτουν στο φορολογικό απόρρητο, εφόσον είναι πρόσφορα για να καταστεί
δυνατός ο σχετικός περιουσιακός έλεγχος του οφειλέτη εκ μέρους του αιτούντος πιστωτή, καθόσον
το φορολογικό απόρρητο, επιτρεπτώς κάμπτεται εν προκειμένω από τη ρητή διάταξη του άρθρου
10 παρ.3 του Ν.3869/2010».
26 Α. Τάχος, Ερμηνεία κώδικα διοικητικής διαδικασίας, Εκδόσεις Σάκκουλα, 4η έκδ., 2009, σ. 247επ.
27 Γνωμ397/2006 για Ομόρρυθμη εταιρία και Γνωμ550/1989 για Εταιρία Περιορισμένης Ευθύνης
28 5/ 1990 ΓΝΜΔ ΝΣΚ
29 Σχετ. Απόφαση 5426/2008 ΜΠΡ ΑΘ κατά την οποία «το φορολογικό απόρρητο, δεν καταλαμβάνει
τους κληρονόμους του θανόντος φορολογουμένου, οι οποίοι δικαιούνται να λαμβάνουν γνώση των
παραπάνω στοιχείων, εφόσον όμως έχουν και αποδεικνύουν έννομο προς τούτο συμφέρον. Τέτοιο
συμφέρον υπάρχει όταν το αιτούμενο προς γνώση φορολογικό στοιχείο έχει συνάφεια προς την
περιουσία την οποία απέκτησε ο κληρονόμος».
11
ΙΙ. Εξαιρέσεις από το «χώρο της ιδιωτικότητας»
δεν συνεπάγεται και την κατίσχυσή του έναντι κάθε δικαιώματος πρόσβασης.
επιτυγχάνεται ασφάλεια δικαίου μέσω του κανόνα της στενής ερμηνείας των
φορολογικών διατάξεων, και εν προκειμένω των εξαιρέσεων από τον κανόνα του
φορολογικού απορρήτου. Στο πλαίσιο λοιπόν τούτο, η παρ. 1 του άρθ. 17 του Ν.
4174/2013 προβλέπει την άρση του απορρήτου αυτού για συγκεκριμένα πρόσωπα
προσωπικού του Νομικού Συμβουλίου του Κράτους και δικηγόρους του Δημοσίου
12
προσέγγιση του Νομικού Συμβουλίου του Κράτους32 σύμφωνα με την οποία
μέλη εκείνα του Νομικού Συμβουλίου του Κράτους και τους δικηγόρους του
Δημοσίου που καλούνται κατά την άσκηση των καθηκόντων τους να χειρισθούν είτε
πληροφορίες αιτούνται από τις διωκτικές αρχές στο πλαίσιο διεύρυνσης ή δίωξης
σύμφωνα με τη διάταξη του άρθρου 243 παρ.2 του Κ.Π.Δ., για τα αδικήματα του
Κυβέρνησης 34.
τρίτων και όχι έναντι της φορολογικής αρχής. Ωστόσο, με τις αρμόδιες εθνικές
32 ΓνωμΝΣΚ 19/2009
33ΓνωμΝΣΚ96/2008
34 Υπό την ισχύ του άρθρου 85 παρ.5 είχε εκδοθεί η υπ’ αριθμ. 326/2004 ΓνωμΝΣΚ σύμφωνα με την
οποία «Το φορολογικό απόρρητο κάμπτεται έναντι της δικαστικής αρχής και μόνο εάν έχει διαταχθεί
προσηκόντως κυρία ανάκριση, προανάκριση ή τουλάχιστον προκαταρκτική εξέταση».
13
σύμφωνα με το ν. 4170/2013 στον οποίο ενσωματώθηκαν οι διατάξεις της Οδηγίας
της Οδηγίας 2010/24/ΕΕ σχετικά με την αμοιβαία συνδρομή για την είσπραξη
μάλιστα με το άρθρο 3 παρ. 5α’ του N. 4378/2016 ότι κάθε είδους ανταλλαγή
πληροφοριών υπόκειται στην προστασία των διατάξεων του Ν. 2472/1997 για την
αναλογικότητα των δεδομένων, τόσο από την αιτούσα αρχή όσο και από τη
κριθεί στο πλαίσιο όμως Νομικών Προσώπων Ιδιωτικού Δικαίου από το ΝΣΚ με
φορολογικό απόρρητο υπέρ των Οργανισμών Λιμένος Α.Ε. και μόνον για τα
υφιστάμενα στη Δ.Ο.Υ. στοιχεία που είναι απολύτως αναγκαία για τον έλεγχο της
άσκησης δημόσιας εξουσίας από δημόσια πρόσωπα υπό οργανική έννοια και
αφετέρου την ανάγκη ελέγχου διαχείρισης του κοινοτικού χρήματος εξαιρεί τους
35
Δ. Αναστασόπουλος, Φορολογικά δεδομένα και προστασία φορολογικού απορρήτου, Επίκαιρα
Ζητήματα Φορολογικού Δικαίου, Ένωση Ελλήνων Νομικών e-ΘΕΜΙΣ, 2016 σελ. 289
14
πόρους36 από τον κύκλο προσώπων προς τον οποίο αντιτάσσεται το φορολογικό
απόρρητο.
ή συζύγους σε διάσταση και αφετέρου από ανιόντες και κατιόντες, για τον
αναγράφονται ρητά σε αυτήν. Στο πλαίσιο δε αυτό πρέπει να τονισθεί ότι η άρση
του φορολογικού απορρήτου, κατά τον κανόνα της στενής ερμηνείας των
Επιπλέον, σύμφωνα με την περ. η της παρ. 1 του άρθρου 17 του Ν.4174/2013 είναι
Περιουσιακής Κατάστασης για την άσκηση των αρμοδιοτήτων της που ορίζονται
36 Όσον αφορά τις Ανεξάρτητες Διοικητικές Αρχές, υπό την ισχύ του παλαιότερου δικαίου είχε
κριθεί ότι δύνανται να χορηγηθούν φορολογικά στοιχεία εφόσον τούτα είναι απολύτως αναγκαία
για την εκπλήρωση του σκοπού τους. Σχετ. Γνωμ295/2010ΝΣΚ κατά την οποία «Κατά την εφαρμογή
των διατάξεων του άρθρου 26 του Ν 703/1977, δεν ισχύουν έναντι της Επιτροπής Ανταγωνισμού οι
διατάξεις περί φορολογικού απορρήτου του άρθρου 58 του Ν 2859/2000 (ΚΦΠΑ), δεδομένου ότι αυτή
δεν θεωρείται τρίτος κατά την έννοια του άρθρου αυτού» και Γνωμ ΝΣΚ 186/2002 κατά την οποία
«Οι διατάξεις περί φορολογικού απορρήτου δεν ισχύουν έναντι της Ανεξάρτητης Διοικητικής Αρχής
του άρθρου 7 του Ν 2331/95, δεδομένου ότι αυτή δεν θεωρείται τρίτος κατά την έννοια του άρθρου 85
του Ν 2238/94».
37 Υπ’αριθμ. 53134/2010 ΔΙΑΤ ΕΙΣΠΛ ΑΘ
15
προϋποθέτει την στήριξη του δυσχερούς έργου της από τις υπηρεσίες του
στοιχείων προς ιδιώτες, από τις ΔΟΥ, δεν είναι δεσμευτική για τη φορολογική
αρχή, εφόσον δεν περιέχει ρητή έκφραση γνώμης περί του απορρήτου και
Τέλος, σημαντικές εξαιρέσεις τίθενται από τις πυρ. ι έως ιδ του άρθρου 17 του Ν.
πληροφορίες σε:
αιτήσεώς τους, και μόνο καθ' ο μέρος αυτό είναι απολύτως αναγκαίο, προκειμένου
Ασφάλισης ΑΕ «ΗΔΙΚΑ ΑΕ» του ν. 3607/2007 (Α' 245) για σκοπούς υλοποίησης
39Η συγκεκριμένη Γνωμοδότηση υιοθετήθηκε εν συνεχεία και από τη διοίκηση με την ΠΟΛ
1218/2012. Επίσης βλ. Γνωμοδοτήσεις ΝΣΚ 877/1988, 710/1993, 96/1995, 94/2001, 430/2007 και
Γνωμοδότηση 7/2007 Εισ.ΑΠ
16
επιθεωρήσεων και ερευνών, που διενεργούνται από αυτόν, σε εξουσιοδοτημένους
στο πλαίσιο ελέγχων, επιθεωρήσεων και ερευνών, που διενεργούνται από αυτό, ή
Επιθεώρησης και Ελέγχου των φορέων της παρ. 2 του άρθρου 1 του ν. 3074/2002 (Α'
296) στο πλαίσιο ελέγχων, επιθεωρήσεων και ερευνών, που διενεργούνται κατόπιν
ιγ) Στα πρόσωπα και τα όργανα της παρ. 1 του άρθρου 3 και 3Α του ν. 3213/2003 (Α'
309), όπως εκάστοτε ισχύει, στο πλαίσιο ελέγχου των δηλώσεων περιουσιακής
απορρήτου
17
τήρηση των εγγυήσεων υπέρ των φορολογουμένων που έχουν τεθεί για
εξουσίας κατά τη διενέργεια του ελέγχου και των ερευνών. Ευλόγως, λοιπόν,
Αρείου Πάγου με την υπ’ αρ. 6/2014 Γνωμοδότηση της απεφάνθη ότι «για τη
αποσκοπούν στη διακρίβωση της τέλεσης αξιόποινων πράξεων, περί των οποίων δεν
λειτουργού»41.
41
Σχετ. Α. Γέροντας,Α. Ψάλτης, Ερμηνεία ΚΕΔΕ, Eκδ. Σάκκουλα 3η έκδ., 2016 σελ. 319-320, Ε.
Σουφλέρη, Μη συμβατότητα των προβλέψεων των άρθρων 25 § 3 και 40 § 3 του ΚΦΔ με το άρθρο 9
του Συντάγματος [Γνωμοδότηση Εισαγγελέα του Αρείου Πάγου 6/14-10-2014] σε ΔτΑ 67/2016 και
Ψυχογυιός, Προβληματισμοί για την κατ’οίκον έρευνα των διοικητικών αρχών κατά το άρθρο 9 του
Συντάγματος, Επίκαιρα Ζητήματα Φορολογικού Δικαίου, 2016.
18
3. Ο κοινοβουλευτικός έλεγχος ως πεδίο άρσης του φορολογικού απορρήτου
περίπτωση που την έρευνα δεν διεξάγουν οι διωκτικές αρχές για σκοπούς
δημοκρατική νομιμοποίηση, αφετέρου μία από τις βασικές αποστολές του είναι η
βέβαια η γνώση τους από τον βουλευτή είναι απαραίτητη για τη θεμελίωση του
δικαιοπλαστικά μια και ο νόμος δεν προβλέπει τέτοια εξαίρεση, ότι δεν
δημοτικό σύμβουλο στοιχεία των οφειλετών του Δήμου δέχτηκε ότι οι δημοτικοί
σύμβουλοι, ως αιρετά όργανα του Δήμου, είναι εκφραστές της βούλησης του
νομικού προσώπου του Δήμου και ότι υπάρχει άμεση συνάφεια ανάμεσα στην
ώστε δεν μπορεί να τους αποδοθεί καν η ιδιότητα του τρίτου προς τον οποίον
ωστόσο υπέχουν υποχρεώσεις για την ασφάλεια των δεδομένων, αλλά δεν
42
Β. Χρήστου, Το δικαίωμα στην προστασία από την επεξεργασία δεδομένων, Εκδόσεις Σάκκουλα,.,
2017, σελ.217-220
43Β. Χρήστου, Το δικαίωμα στην προστασία από την επεξεργασία δεδομένων, οπ.π
19
Η ως άνω εξαίρεση δε, δεν αποδυναμώνει την έννοια του φορολογικού
Συντάγματος.
Μέρος Γ’: Από το χώρο της ιδιωτικότητας στο χώρο της κοινωνίας
Οι εξαιρέσεις, τις οποίες είδαμε μέχρι τώρα, λοιπόν, αφορούν την κάμψη του
ορισμένου δικαιώματος αλλά υπέρ του συνόλου των πολιτών, για λόγους που δεν
των πολιτών.
καινοφανές αλλά προβλέπεται ήδη από το 1957. Αυτό όμως που καθιστά
20
πολίτη45, τότε αυτός κινδυνεύει να στερηθεί το δικαίωμα του πληροφοριακού
αυτοκαθορισμού.
Το θέμα, λοιπόν, της δημοσιότητας των φορολογικών στοιχείων είχε τεθεί στην
εισόδημα καθενός τους και το φόρο που αναλογούσε στο εισόδημα αυτό επί τη
Το 1979, μάλιστα, όπου σύμφωνα με τον τότε ισχύοντα Κώδικα Βιβλίων και
δημοσιότητα των στοιχείων των παραβατών στον ημερήσιο τύπο, το ΝΣΚ με την
ιδιωτικά συμφέροντα φορολογικού απορρήτου, δεν εκτείνεται ουδέ και ήτο εύλογον
45 Α. Γέροντας, Το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης των πληροφοριών - Μια νέα πρόκληση, ΔιΔικ 1/1990,
σ. 22-38 και Σημίτης, Ηλεκτρονικοί υπολογιστές και νομική παιδεία. Προϋποθέσεις, επιπτώσεις,
προοπτικές, Αρμενόπουλος, 1980, σελ. 525 επ
46 Πχ η υπό του ελευθέρου επαγγελματίου μη έκδοσις θεωρημένης διπλοτύπου αποδείξεως
παροχής υπηρεσιών (άρθρον 13 παρ.12 ΚΦΣ), η υπό του μεταφορέως μη έκδοσις δια τα
μεταφερόμενα αγαθά θεωρημένης φορτωτικής κατά φορτωτήν ή παραλήπτην (άρθρον 25 παρ. 2
ΚΦΣ), η υπό του επιτηδευματίου μη έκδοσις τιμολογίου συνοδευόντος την δι αυτοκινήτου ή
τρικύκλου Ι.Χ. ενεργουμένην μεταφοράν αγαθών μέχρι του προορισμού των κλπ
21
να εκτείνεται μέχρι του σημείου ώστε να θάλπωνται πράξεις ή παραλείψεις των
πλαίσιο τούτο, το άρθρο 17 παρ. 2 του Ν. 1828/1989 επανέλαβε την ίδια ρύθμιση
θέση του καταστήματος όχι μόνο της Οικονομικής Εφορίας αλλά και του ∆ήμου ή
με τις διατάξεις της παρ. 20 του άρθρου 8 του ν. 3842/10 ορίζεται ο κατάλογος «θα
αφενός στο γεγονός ότι η σύγχρονη τάξη σήμερα επικαθορίζεται από την
ταχύτατη και ανεξέλεγκτη διάδοση των πληροφοριών και αφετέρου στο ότι η
47 Λ. Μήτρου, Η δημοσιότητα της κύρωσης ή η κύρωση της δημοσιότητας, Εκδόσεις Σάκκουλα, 2012
σ. 203-206
48 Σχετ. ΓνωμΑΠΔΠΧ 1/2011 και 7/2011 «Ειδικότερα, σημειώνεται, ότι από τα στοιχεία που υπέβαλε
στην ΑΠΔΠΧ το Υπουργείο Οικονομικών – ΓΓΠΣ προκύπτει ότι οι εν λόγω κατάλογοι τυπώθηκαν
κατά τρόπο περιστασιακό και αποσπασματικό (π.χ. στη διάρκεια της μεταπολίτευσης, κατά τα έτη
1980 και 1983). Δεν προσκομίστηκαν στην ΑΠΔΠΧ οι σχετικές Υπουργικές Αποφάσεις για την
εκτέλεση των σχετικών διατάξεων νόμου, αλλά ενημερωτικά σημειώματα των φορολογικών αρχών
που αναφέρονται στη δημοσιοποίηση των εν λόγω καταλόγων φορολογουμένων, χωρίς να
μνημονεύουν ρητά τις σχετικές Υπουργικές Αποφάσεις. Παραμένει, επίσης, αδιευκρίνιστο, εάν οι
έντυπες εκδόσεις των εν λόγω καταλόγων φορολογουμένων κυκλοφόρησαν πραγματικά ή εάν οι
κατά τόπου εφορίες προέβησαν όντως στην ανάρτησή τους,». Μήτρου ο.π.
22
δεδομένων όσο και από πλευράς εγκυρότητας σχετικά με κάθε πληροφορία που
φύσεως49.
της προστασίας της ιδιωτικότητας, η ΑΠΔΠΧ θεμελιώνει σταδιακά από 2007, και
δημοσίου συμφέροντος:
εξουσίας
δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα είναι θεμιτή μόνον εάν «είναι απαραίτητη για
εξουσίας που έχει ανατεθεί στον υπεύθυνο της επεξεργασίας ή στον τρίτο στον
specification) κατά την οποία ο σκοπός της επεξεργασίας πρέπει να είναι σαφής,
νόμιμος και γνωστός στο υποκείμενο των δεδομένων και δεύτερον στην αρχή
between privacy and security, σελ. 33 επ., σχόλιο Λ. Μήτρου, Ο Γενικός Κανονισμός Προστασίας
Προσωπικών Δεδομένων, Εκδόσεις Σάκκουλα, 2017, σελ 59-60
23
φοροαποφυγής53 μέσω της ενίσχυσης της διαφάνειας και της φορολογικής
οικονομικών.
5 του Συντάγματος, και ειδικότερα στην αρχή της καθολικότητας του φόρου, που
και εθνική συνοχή, που διασφαλίζεται μέσα από την εκπλήρωση των
Τέλος, παραβιάζει έμμεσα το άρθρο 25 § 1 Συντ., το οποίο καθιερώνει την αρχή του
κοινωνικού Κράτους Δικαίου, αφού στερεί από το κράτος ένα μεγάλο μέρος νόμιμων
εσόδων που προορίζονται για την υλοποίηση των κοινωνικών δικαιωμάτων και
εισαγωγή των προσωπικών δεδομένων στο χώρο της “κοινωνίας ” μέσω της
24
β) Διασφάλιση της τήρησης της Αρχής Νομιμότητας
ήδη κρίνει το ΕΔΔΑ με την απόφαση του ΕΔΔΑ Amann κατά Ελβετίας της 16ης
περιορισμός της σφαίρας προστασίας της ιδιωτικής ζωής πρέπει να τελεί υπό τις
εγγυήσεις που θέτει η εθνική και ενωσιακή έννομη τάξη57 και συγκεκριμένα η
∆ικαιωμάτων του Ανθρώπου (Ε∆∆Α) έχουν δεχθεί, ιδίως κατά την ερμηνεία του
απηχεί την αρχή της νομιμότητας, που διέπει τη δράση της δημόσιας διοίκησης,
υπό την έννοια ότι η αρμοδιότητα των δημόσιων αρχών πρέπει να προβλέπεται
Προσωπικών δεδομένων
58 Γνωμ ΑΠΔΠΧ 4/2011, Σχετικά Σ. Γεωργίου, Tα συνταγματικά θεμέλια του δημόσιου χώρου, Εκδ.
25
σαφής, ώστε να παρέχεται στους αποδέκτες του νόμου η δυνατότητα να
Εφόσον, λοιπόν, αντικείμενο του υπό κρίση συλλογισμού είναι ένας θεμιτός
σκοπός, ο περιορισμός του οποίου έχει περιβληθεί το νομικό τύπο, νομικά κρίσιμη
(άρθρο 25 παρ. 1 του Συν/τος εδ. δ΄) ότι οι επιβαλλόμενοι από το νόμο περιορισμοί
Όσον αφορά δε τον έλεγχο της προσφορότητας και αναγκαιότητας των μέτρων,
που θεσπίζονται για την επίτευξη του εν λόγω σκοπού, ο νομοθέτης διαθέτει
ευρύ περιθώριο εκτίμησης, για τον καθορισμό των ρυθμίσεων, που αυτός κρίνει
περιορίζεται στην κρίση για το εάν η θεσπιζόμενη ρύθμιση είτε είναι προδήλως
59 ΕΔΔΑ απόφαση Reknenyi κατά Ουγγαρίας της 20.5.1999 Σχετ. Κ. Χριστοδούλου/Χ. Ανθόπουλος/Σ.
Βλαχόπουλος/Δ. Ζωγραφόπουλος/Γ. Παναγοπούλου,οπ.π
60 ΑΠΔΠΧ Γνωμ 6/2007
26
του επιδιωκόμενου σκοπού μέτρο63 ενώ κατά το ΔΕΕ αρκεί οι περιορισμοί αυτοί
παρέμβαση που θίγει την ίδια την υπόσταση των δικαιωμάτων που
προστατεύονται 64.
αναλύεται στις αιτιολογικές εκθέσεις των νόμων αλλά και στις γνωμοδοτήσεις
της ΑΠΔΠΧ ως ένα μέτρο πρόσφορο για τη συμμόρφωση των οφειλετών με τις
συμφέροντος και δεν εξέρχεται των ορίων της προσφορότητας και της
αποτελεσματικό μέτρο για την επίτευξη του στόχου της είσπραξης των
65ΓνωμΑΠΔΠΧ 6/2017
66Χ. Δετσαρίδης, Φορολογικό απόρρητο και δημοσιοποίηση φορολογικών στοιχείων οφειλετών του
Δημοσίου υπό το πρίσμα του εθνικού και ενωσιακού νομοθέτη, Εφημερίδα Διοικητικού Δικαίου, τ.
4/2012 σ. 1767 επ
27
καταλληλότητα του μέτρου της δημοσιοποίησης για την επίτευξη των σκοπών
αυτών.
Στο πλαίσιο αυτό, λοιπόν, έχει υποστηριχθεί ότι η δημοσιοποίηση των στοιχείων
των οφειλετών του δημοσίου αποτελεί μία κακόβουλη αποκάλυψη και άκαρδη
εκείνους, για τους οποίους αυτά έχουν συλλεγεί από τις αρμόδιες φορολογικές
αρχές (πχ χρήση των δεδομένων αυτών για τον καθορισμό τιμήματος σε
Αξίζει σε αυτό το σημείο να αναφερθούμε στη «νομολογία» της ΑΠΔΠΧ πριν την
με την υπ’ αριθμ. 62/2001 απόφαση η ΑΠΔΠΧ είχε κρίνει ότι «η γενική
αναγκαία για την εκπλήρωση του σκοπού του ΚΕΔΕ (δηλ. για την είσπραξη
οφειλών) και δεν υπερέχει της προστασίας των προσωπικών δικαιωμάτων των
67 Yale Law School, Federal Income Tax Returns – Confidetiality vs Public Disclosure, Boris Bittker σελ.2
28
αποφανθεί ότι « η ανακοίνωση των προσωπικών στοιχείων φυσικών προσώπων στη
υπουργικές αποφάσεις, δεν μπορεί να θεωρηθεί ότι είναι το αναγκαίο και πρόσφορο
μέσο για την επίτευξη του προαναφερόμενου σκοπού, που στη συγκεκριμένη
σκοπό την ελαχιστοποίηση των κινδύνων που ενδέχεται να ανακύψουν από την
αποκλειστικά οφειλές από φόρους, δασμούς και λοιπά βάρη, για τα οποία οι
η νομική τύχη των δημοσίου δικαίου οφειλών (λ.χ. από φόρο, πρόστιμο ) εν σχέσει
29
προς τις (ιδιωτικού δικαίου) απαιτήσεις τις οποίες έχει το Δημόσιο ως fiscus, λ.χ.
από μισθώσεις των κτιρίων του, ως κληρονόμος έκτης τάξεως κατ’ ΑΚ 1824 κ.ά68.
κατ’ αρχήν νόμιμη69 , τούτο δε διότι το δικαίωμα της ενημέρωσης έχει αυτοτελή
χαρακτήρα.
Επόμενο κριτήριο για την stricto sensu αναλογικότητα της επάχθειας του μέσου
δεδομένων το διάστημα που απαιτείται για την επίτευξη των σκοπών που θέτει ο
30
διάστημα που αφορά η δημοσίευση, διότι αλλιώς η επάχθεια του μέτρου θα είναι
χρονικώς απεριόριστη71.
Στο πλαίσιο τούτο, κρίσιμη είναι η απόφαση Google Spain SL, Google Inc. κατά
στη λήθη υπό την εκδοχή της διαγραφής προσωπικών δεδομένων από το
διαδίκτυο. Το Δικαστήριο, λοιπόν, ορμώμενο από τις διατάξεις 7 και 8 του Χάρτη
διάθεση του ευρέως κοινού λόγω της εμφάνισής της στον προαναφερθέντα
κατάλογο αποτελεσμάτων». Τούτο διότι «αν υιοθετήσουμε την άποψη ότι κάποιος
προσωπικά δεδομένα του τρίτου, αποτελεί μια θεώρηση που δεν συμβαδίζει με την
71H διάσταση της αναλογικότητας ως προς το χρόνο διατήρησης των δεδομένων αναδεικνύεται και στην
απόφαση S. and Marper v. UK, με την οποία το ΕΔΔΑ απεφάνθη ότι η διατήρηση των δεδομένων
απαιτείται να είναι ανάλογη του σκοπού για τον οποίο έχουν συλλεγεί και χρονικά περιορισμένη
(απόφαση της 4/12/2008) σε Λ. Μήτρου, Ο Γενικός Κανονισμός Προστασίας Προσωπικών Δεδομένων,
Εκδόσεις Σάκκουλα, 2017, σελ 64-65
72
ΔΕΕ της 13.5.2014, C-131/12, Google Spain SL, Google Inc. κατά Agencia Española de Protección de
Datos (AEPD), Mario Costeja González, ΔιΔικ 3/2014, σχόλιο: Βλαχόπουλος, σ. 831-856
31
προσώπου»73, η οποία κείται πέρα των σκοπών για τους οποίους θεωρείται
Σημαντικό στοιχείο για την εφαρμογή της αρχής της ελαχιστοποίησης κατά την
πρόσθετη απαξία αυτής λ.χ. υπαιτιότητα ή δόλος. Τούτο διότι μόνο στην
που επιφυλάσσει η έννομη τάξη στους οφειλέτες μέσω της δημοσιοποίησης και
βορά της απλής περιέργειας τρίτων74. Στο ίδιο πλαίσιο, ήτοι της δημοσιοποίησης
είσπραξης, κατά την έννοια του νέου άρθρου 82Α του ΚΕ∆Ε. Τούτο δε διότι η
δημοσιοποίηση των ονομάτων των οφειλετών (που δεν έχουν την οικονομική
για την επίτευξη των σκοπών της φορολογικής συμμόρφωσης και της επίτευξης
Δεδομένης της επάχθειας του μέτρου της δημοσιότητας των στοιχείων οφειλετών
είτε με την παρέλευση άπρακτης της προθεσμίας για την άσκηση προσφυγής
Δημοσιοποίηση στο διαδίκτυο προσωπικών δεδομένων των οφειλετών του Δημοσίου, ΕφημΔΔ
5/2011, σ. 678-689
32
κατά της πράξης καταλογισμού φόρου, είτε με την έκδοση τελεσίδικης
δικαστικής απόφασης, σχετικά με την ύπαρξη και το ύψος της οφειλής 76 . Τούτο
αμφισβήτησης.
6) Μέτρα ασφαλείας
να λαμβάνει τα κατάλληλα οργανωτικά και τεχνικά μέτρα για την ασφάλεια των
δεδομένων και την προστασία τους από τυχαία ή αθέμιτη καταστροφή, τυχαία
φύση των δεδομένων που είναι Αντικείμενο της επεξεργασίας». Ο ΓΚΠΔ μάλιστα
αναγνωρίζει μία εξέχουσα θέση στην ασφάλεια, εντάσσοντας ρητά στις «αρχές
στ)77.
έτος 2000 έως και το έτος 2012 σε μη εξουσιοδοτημένη πρόσβαση και επεξεργασία
76 Γνωμ 4/2011 ΑΠΔΠΧ, Σπ. Βλαχόπουλος, ∆ιαφάνεια της κρατικής δράσης και προστασία των
προσωπικών δεδομένων, Αθήνα-Κομοτηνή 2007, σελ. 325-326 , 339-342.
77 Λ. Μήτρου, Ο Γενικός Κανονισμός Προστασίας Προσωπικών Δεδομένων, Εκδόσεις Σάκκουλα, 1η
33
από τρίτους ιδιαίτερα μεγάλου όγκου προσωπικών δεδομένων ων απλών και
μέτρων ασφάλειας. Συνεπώς, καθίσταται σαφές ότι κατά την επιβολή του εν
ασφάλειας των προσωπικών δεδομένων είναι ανάλογο προς τους κινδύνους που
7) Mελέτη επιπτώσεων
Ενδιαφέρον σημείο εισήχθη με την υπ’ αριθμ. 6/2017 Γνωμοδότηση της ΑΠΔΠΧ η
οποία απεφάνθη θετικώς στο ζήτημα εάν συνάδει με την προστασία του ατόμου
Η ιδιαίτερη, ωστόσο, σημασία αυτής της γνωμοδότησης έγκειται στο ότι δεν
78Χ. Φατούρου, Υποχρέωση λήψης από μέρους της Γ.Γ.Π.Σ. κατάλληλων μέτρων ασφάλειας κατά
το άρθρο 10 παρ. 3 ν. 2472/1997, προς αποφυγή μη εξουσιοδοτημένης πρόσβασης και επεξεργασίας
από τρίτους ιδιαίτερα μεγάλου όγκου προσωπικών δεδομένων [ΑΠΔΠΧ 98/2013], ΔτΑ 66/2015, σ.
911 επ.
34
αξιόπιστα στατιστικά στοιχεία ότι διασφαλίζεται η τήρηση της αρχής της
στην επίτευξη του έργου δημοσίου συμφέροντος, ήτοι στην πλήρωση των σκοπών
φορολογικών υποχρεώσεων.
Η εισαγωγή αυτού του στοιχείου, μάλιστα, αναδύει την τάση του ενωσιακού
νομοθέτη για λογοδοσία των δημοσίων φορέων η οποία συνοδεύεται από την
πολιτικές και προγράμματα που είτε είναι αμφιλεγόμενα είτε πιθανολογείται ότι
λαμβάνοντας υπόψη τη φύση, την έκταση, το πλαίσιο και τους σκοπούς της
35
μέτρα αντιμετώπισης των κινδύνων, περιλαμβανομένων των εγγυήσεων, των
ωστόσο, τούτο « δεν εκτείνεται ουδέ και ήτο εύλογον να εκτείνεται μέχρι του
λοιπόν, της φύσης του αντικειμένου προστασίας είναι εκείνο το στοιχείο που
μεταφορά της από το χώρο της ιδιωτικότητας στο χώρο της κοινωνίας,
τηρουμένων βέβαια των εγγυήσεων που έχουν τεθεί από το πλέγμα του εθνικού
πλαίσιο όχι μόνο όταν μεταβάλλεται η φύση της και αποδίδει μία φορολογική
παράβαση αλλά και όταν το υποκείμενό της δεν είναι απλώς ένας πολίτης ο
οποίος διεκδικεί την ανωνυμία του μέσα από το δικαίωμα του πληροφοριακού
δραστηριότητές του από τον έλεγχο του δημόσιου χώρου, ώστε να καταστεί
Υπάρχει δηλαδή ένας χώρος για κάθε άνθρωπο όπου κυρίαρχο στοιχείο είναι η
36
επιλογή να επιδιώξει το προσωπικό του καλό, κρατώντας σε απόσταση από τους
αφορούν, εκτός βεβαίως από εκείνους με τους οποίους έχει επιλέξει να μοιραστεί
κοινωνία την επιδίωξη συμμετοχής στο δημόσιο βίο, καθώς ανέλαβαν εκουσίως
πολίτης, στο πλαίσιο της δημοκρατίας της διαφάνειας και της ενημέρωσης, να
λογοδοσίας σε αυτόν.
Το «λαϊκό»,τούτο, «αίτημα» για λογοδοσία έχει τις ρίζες της στο Ηνωμένο
Βασίλειο, στον 11ο αιώνα και στην καταχώριση της περιουσίας του βασιλιά
δική μας εθνική έννομη τάξη κατοχυρώνεται στη δημοκρατική αρχή και στη
διάταξη του άρθρ. 29 παρ. 2 Σ περί της διαφάνειας στα οικονομικά των
κομμάτων, των βουλευτών, των υποψηφίων βουλευτών και των υποψηφίων στην
τοπική αυτοδιοίκηση, αλλά και σε διεθνή κείμενα. Μάλιστα, στη Σύμβαση των
Ηνωμένων Εθνών κατά της ∆ιαφθοράς, η οποία έχει κυρωθεί από την Ελλάδα με
διαφάνειας ως μέσου πρόληψης της διαφθοράς, τόσο στο προοίμιο όσο και σε
επιμέρους διατάξεις (άρ. 5 παρ. 1, 7 παρ. 1) και προβλέπεται ότι τα κράτη μέρη
80 R.A. POSNER, The Economics of Justice , Harvard University Press, Cambridge, MA 1981, σ. 234 και
Posner, «The Right of Privacy», University of Chicago Law School Chicago Unbound, 1977
81 Τούτο είναι σύμφωνο και σε αντιστοιχία με τη νομολογία του Ευρωπαϊκού ∆ικαστηρίου των
∆ικαιωμάτων του Ανθρώπου, το οποίο επιλύοντας τη σύγκρουση του δικαιώματος στην ελευθερία
της έκφρασης και αυτού της προστασίας της ιδιωτικής ζωής δέχεται ότι είναι ανεκτή η επέμβαση
σε πτυχές της ιδιωτικής ζωής δημοσίων προσώπων προκειμένου να επιτευχθεί ο σκοπός της
ενημέρωσης του κοινού (βλ. ενδεικτικά von Hanover v. Germany, απόφαση της 24.6.2004).
82 Μ . J. Dubnick/B. S. Romz ek , Accountability and the Centrality of Expectations in American Public
37
που προάγουν τη διαφάνεια και προλαμβάνουν τη σύγκρουση συμφερόντων» (άρ. 7
παρ. 4)83.
ενδιαφέρον του κοινού ακόμα και για στοιχεία της ιδιωτικής ζωής θεωρούνται τα
πρόσωπα στα οποία έχει αποδοθεί δημοσία εξουσία, νοούνται επίσης όσα
πρέπει να θεωρηθεί εκείνο που κατέχει θέση στο δημόσιο τομέα με την ευρύτερη
έννοια του όρου, υπολαμβάνοντας στην περίπτωση αυτή την έννοια του
επαρκεί προκειμένου να αιτιολογήσει από μόνη της τη βάση για την πρόκληση
απαραίτητη εσωτερική συνάφεια μεταξύ του ρόλου του δημοσίου προσώπου στο
πλαίσιο της εξουσίας που ασκεί η διαχειρίζεται και του γεγονότος που εμπίπτει
83 AΠΔΠΧ 7/2011
84 Η ως άνω διάκριση υφίσταται εδώ και χρόνια στις ΗΠΑ όπου η νομολογία του Supreme Court
διακρίνει τους ασκούντες δημόσιο λειτούργημα (public officials) και τα πρόσωπα που λόγω της
θέσης που κατέχουν είτε λόγω τυχαίων συμβάντων βρίσκονται στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος
της κοινής γνώμης (public figures), Ν. Αλιβιζάτος Η ιδιωτική ζωή των δημοσίων προσώπων, Το
Βήμα, 7.9.2017
85 Π. Αρμαμέντος- Β. Σωτηρόπουλος, Προσωπικά δεδομένα, Εκδόσεις Σάκκουλα, 2008 σ. 244 επ.
38
απολαμβάνει καμία ιδιωτικότητα88, ακόμα στο αυστηρό πλαίσιο του φορολογικού
απορρήτου.
Όσον αφορά δε τα συγγενικά πρόσωπα των δημοσίων προσώπων, πρέπει και εδώ
να τονισθεί ότι βασική εκδήλωση της προστασίας της αξίας του ανθρώπου, όπως
αυτοτελή εξέταση της δραστηριότητας κάθε προσώπου και όχι στην ετερόνομη
εξέτασή του, που θα το καθιστούσε απλό παρακολούθημα του βίου και της
όταν αυτές ενδιαφέρουν, λόγω της φύσης τους και της άμεσης συνάφειάς τους με
περιουσιακής κατάστασης τέκνου ανώτατου δικαστή στο μέτρο που έχει απόλυτη
συνάφεια με τον έλεγχο της περιουσιακής κατάστασης αυτού, είναι ζήτημα που
88
Χ. Ακριβοπούλου, Το δικαίωμα στην ιδιωτική ζωή, Εκδόσεις Σάκκουλα, 2012, σ. 69-77
89Ιωάννης Καράκωστας, Όροι και Προυποθέσεις δημοσίευσης προσωπικών δεδομένων που
αφορούν πρόσωπο της επικαιρότητας, ΔιΜΕΕ 1/2005 σελ 28
39
2. Το μέτρο της δημοσιοποίησης των Δηλώσεων Περιουσιακής Κατάστασης
κατά το Ν.3213/2003
90
H υποχρέωση δημοσιοποίησης επεκτάθηκε στους δικαστικούς και εισαγγελικούς λειτουργούς,
γενικούς γραμματείς περιφερειών, προέδρους διευρυμένων νομαρχιακών αυτοδιοικήσεων, τους
νομάρχες, τους προέδρους νομαρχιακών επιτροπών, τους περιφερειακούς διευθυντές, τους
υπεύθυνους για τη διαχείριση των οικονομικών των πολιτικών κομμάτων, τους διοικητές,
υποδιοικητές, γενικούς διευθυντές και αναπληρωτές γενικούς διευθυντές πιστωτικών ιδρυμάτων,
στα φυσικά πρόσωπα, καθώς και προέδρους, διοικητές, υποδιοικητές, γενικούς διευθυντές,
αναπληρωτές και μέλη του συλλογικού οργάνου διοίκησης νομικών προσώπων, τα οποία
μετέχουν με ποσοστό τουλάχιστον 5% στο μετοχικό κεφάλαιο ελληνικών τραπεζών, στους
μετόχους κάθε μορφής εταιρειών, οι οποίες κατέχουν άδεια τηλεοπτικού ή ραδιοφωνικού σταθμού,
καθώς και τα μέλη της διοίκησής τους, στα φυσικά πρόσωπα, ιδιοκτήτες ημερήσιων ή περιοδικών
εντύπων πανελλήνιας ή τοπικής κυκλοφορίας, στους μετόχους κάθε μορφής εταιρειών
αντίστοιχης εκδοτικής δραστηριότητας, καθώς και τα μέλη της διοίκησης, στους δημοσιογράφους.
91 Οι δηλώσεις των πολιτικών προσώπων δεν θα ελέγχονται πλέον από τον Αντιπρόεδρο της
Βουλής αλλά από διακομματική επιτροπή ελέγχου, η οποία μπορεί να αναθέτει τη διενέργεια
ελεγκτικών πράξεων σε ορκωτούς ελεγκτές, δηλαδή επιστήμονες με ειδικές γνώσεις που
απαιτούνται για την εξακρίβωση της ακρίβειας των δηλώσεων.
παρόντος αναρτώνται στο διαδικτυακό τόπο της Βουλής με μέριμνα του Προέδρου της Επιτροπής
του άρθρου 3 21 του ν. 3023/2002 (Α` 146), όπως ισχύει, ο οποίος καθορίζει τη μορφή, τον τύπο, τα
40
σχετικό νομοθετικό πλαίσιο επεδίωξε τον περιορισμό της διαφθοράς στο δημόσιο
βίο και την πάταξη των αθέμιτων συναλλαγών επί ζημία του δημοσίου από
όφελος94.
εκλογής τους ετών, καθώς και κάθε ιδιότητα μέλους συμβουλίου εταιριών, ΜΚΟ
πλαίσιο της πάταξη της διαφθοράς των πολιτικών και των δημοσίων
2006, από τις 147 χώρες που λαμβάνουν βοήθεια από τη Παγκόσμια Τράπεζα, οι
προς δημοσίευση στοιχεία, τη χρονική διάρκεια της ανάρτησης και κάθε άλλη αναγκαία
λεπτομέρεια. Η δημοσίευση στα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης των δηλώσεων περιουσιακής
κατάστασης που υποβάλλουν τα πρόσωπα που ορίζονται στο άρθρο 1 παρ. 1 επιτρέπεται υπό την
προϋπόθεση ότι δημοσιεύεται ολόκληρο το κείμενο τους. Σε κάθε περίπτωση, δεν είναι επιτρεπτή η
επιλεκτική δημοσιοποίηση ονομαστικών στοιχείων. Κάθε παράβαση της διάταξης αυτής
τιμωρείται πέραν της προβλεπόμενης ποινής φυλάκισης από το άρθρο 7 παρ. 2 έξι (6) μηνών
τουλάχιστον και με χρηματική ποινή από 5.000 μέχρι 100.000 ευρώ».
94 Ε. Μπάλτα, Ο θεσμός του δημοσίου υπολόγου στο ελληνικό δημοσιονομικό σύστημα, Εκδόσεις
δημοσίων αξιωματούχων από τη σκοπιά του εθνικού και συγκριτικού δικαίου, ΕφημΔΔ 5/2013, σ.
687-703
96
ΑΠΔΠΧ 7/2011
41
εκμετάλλευσης της δημόσιας θέσης του βουλευτή α) την καταγραφή των
διαφάνειας της εμπιστοσύνης των πολιτών στη δημόσια διοίκηση είναι υψηλό και
δημόσια υπηρεσία, καθώς και σε κάθε περίπτωση αλλαγής των οικονομικών τους
για τους υπουργούς και τα μέλη του κοινοβουλίου, την άνοιξη του
στην Ασία, στην Αφρική98 όπου σχετικές ρυθμίσεις υιοθετούνται ήδη σταδιακά
από τις αρχές της δεκαετίας του ’90, στο πλαίσιο ιδίως του εκδημοκρατισμού των
97 OECD Survey on Integrity, OECD, Paris, 2009, σ. 74. σχόλιο Χ. Ακριβοπούλου/Μ. Ασπρούδη,
Λογοδοσία και δημοσιοποίηση των περιουσιακών στοιχείων δημοσίων αξιωματούχων από τη
σκοπιά του εθνικού και συγκριτικού δικαίου, ΕφημΔΔ 5/2013, σ. 687-703
98 Recommendation of the Council on Guidelines for Managing Conict of Interest in the Public Service,
42
στοιχείων από τον πρόεδρο, τον αντιπρόεδρο, τα μέλη του Κογκρέσου, τους
δημόσιους λειτουργούς των 50 πολιτειών των ΗΠΑ, ενώ κάθε πολιτεία διαθέτει
θεσπίσουν inter alia «συστήματα για την καταχώριση του εισοδήματος, των
περιουσιακών στοιχείων και των χρεών των προσώπων που κατέχουν θέσεις
δημοσίων λειτουργών, όπως προσδιορίζονται από τον νόμο, και όπου κρίνεται
Disclosure Act, ετέθη σε ισχύ στις 15 Ιουλίου 2013. Στους σκοπούς του νόμου
99 R. Messick , Income and Assets Declarations: Issues to Consider in Developing a Disclosure Regime,
AntiCorruption Research Centre U4 (www.U4.no), 2009, σ. 11, σχόλιο Χ. Ακριβοπούλου/Μ. Ασπρούδη,
Λογοδοσία και δημοσιοποίηση των περιουσιακών στοιχείων δημοσίων αξιωματούχων από τη
σκοπιά του εθνικού και συγκριτικού δικαίου, ΕφημΔΔ 5/2013, σ. 687-703
100 Interamerican Convention Against Corruption, 29.3.1996. σε Χ. Ακριβοπούλου/Μ. Ασπρούδη,
Λογοδοσία και δημοσιοποίηση των περιουσιακών στοιχείων δημοσίων αξιωματούχων από τη
σκοπιά του εθνικού και συγκριτικού δικαίου, οπ.π.
101 Άρθρα 3 παρ. 4 της Διαμερικανικής Σύμβασης κατά της Διαφθοράς, διαθέσιμο σε:
http://www.oas.org/juridico/english/treaties/b-58.html., οπ.π
43
αξιωματούχων να προβαίνουν σε αποκαλύψεις στοιχείων με στόχο την
Στο πλαίσιο, λοιπόν της εθνικής έννομης τάξης, η δημοσίευση στον Tύπο των
έλεγχος διενεργείται από την Επιτροπή Ελέγχου της Βουλής κατά το άρθρο 21
άρθρου 29 παρ. 2 Σ. Πρέπει δε να τονισθεί ότι, με τις διατάξεις του άρθρου 3 του
υποβληθεισών δηλώσεων, είτε στο σύνολό των υποχρέων είτε σχετικά με τις
μέχρι την έκδοση της σχετικής απόφασης, όπως έκρινε η ΑΠΔΠΧ με την
τόπο της Βουλής ολοκλήρου του κειμένου των δηλώσεων των προσώπων των
κατηγοριών α΄ έως και ε΄ της παραγράφου 1 του άρθρου 1 του ν. 3213/2003, για τα
οποία το ενδιαφέρον του κοινού για την τήρηση της αρχής της διαφάνειας των
προκειμένω από τον αρμόδιο αντιπρόεδρο της Βουλής και τον αντεισαγγελέα του
κάθε τρίτο που είναι ξένος με τον ανωτέρω έλεγχο πχ είτε σε πολίτες είτε στους
102
Χ. Ακριβοπούλου/Μ. Ασπρούδη, Λογοδοσία και δημοσιοποίηση των περιουσιακών στοιχείων
δημοσίων αξιωματούχων από τη σκοπιά του εθνικού και συγκριτικού δικαίου, ΕφημΔΔ 5/2013, σ.
687-703
103 Ο πρωθυπουργός, οι αρχηγοί κομμάτων που εκπροσωπούνται στο εθνικό ή το ευρωπαϊκό
44
εκπροσώπους τύπου εκτός, βέβαια, αν οι βουλευτές στη δήλωση περιουσιακής
διαφάνειας και της οικονομικής λογοδοσίας των πολιτικών προσώπων αλλά και
στον εντοπισμό της διαπλοκής τους με άλλες εξουσίες, όπως για παράδειγμα τα
ΜΜΕ και τον τύπο105. Τούτο διότι αναφέρεται σε μια διευρυμένη σφαίρα
εάν μια τέτοια δημοσιότητα είναι τόσον αναγκαία όσο και ανάλογη προς τον
σκοπό της διατήρησης των μισθών εντός ευλόγων ορίων ιδίως δε, αν ληφθεί
υπόψη, ότι δεν αποκλείεται τα άτομα αυτά να θίγονται λόγω των αρνητικών
ιδιωτικούς φορείς106.
208 επ.
45
Σε παρόμοια κατεύθυνση κινήθηκε το ΔΕΕ στην υπόθεση Volker und Markus
Schecke GbR und Hartmut Eifert v. Land Hessen (2009) η οποία αφορούσε τη
διαφάνειας όσον αφορά τη χρήση των κοινοτικών κονδυλίων στο πλαίσιο της
δημοσιοποίησης των πληροφοριών των δικαιούχων είναι ανίσχυρη στο μέτρο που
Κοινό έδαφος λοιπόν τόσο του εθνικής έννομης τάξης καθώς και της ενωσιακής
αυτή αφενός δεν υπερβαίνει τα όρια που θέτει μια δημοκρατική κοινωνία και
Η επέμβαση στη σφαίρα της ιδιωτικότητας των δημοσίων προσώπων μέσω της
λαμβάνει χώρα μόνο εφόσον έχει διαπιστωθεί και μάλιστα, όπως απαιτεί η
107
Λ. Μήτρου, Η δημοσιότητα της κύρωσης ή η κύρωση της δημοσιότητας, Εκδ. Σάκκουλα, 2012
σελ. 208 επ.
46
μέτρου να αποδοθεί η συνταγματική απαξία της ήδη τελεσθείσης παραβατικής
δικαιολογητικό της έρεισμα όχι στο αντικείμενο της δημοσιοποίησης, αλλά στο
Συγκεκριμένα, με την υπ’αριθμ. 7/2011 γνωμοδότηση δέχτηκε ότι η επί ένα μήνα
διατήρηση στο διαδίκτυο των ανωτέρω δηλώσεων δεν εξέρχεται των ορίων του
ευλόγου χρόνου της εκθέσεως των προσωπικών δεδομένων στο δημόσιο έλεγχο
προς ικανοποίηση του σκοπού της διαφάνειας ενώ, μάλιστα, η πρόβλεψη δήλης
ημέρας για την ανάρτηση θα συνέτεινε στην επίτευξη του σκοπού της
διαστήματος, ήτοι ενός μηνός έχει ως σκοπό να περιορίσει τους κινδύνους που
διαφάνειας του δημοσίου βίου των πολιτικών προσώπων καθώς είναι πιθανό η
ανάλογο προς τους κινδύνους που συνεπάγεται η επεξεργασία και η φύση των
47
ληφθούν μέτρα που περιορίζουν τη δυνατότητα αυτοματοποιημένης συσχέτισης
είδους επιχείρηση και δραστηριότητα, καθώς και δήλωση κάθε νέου στοιχείου
οικονομικά στοιχεία που κατά το άρθρο 173 του Ν.4389/2016 αποτελούν πλέον
ποσό υπερβαίνει τα 15.000 ευρώ καθώς και άλλων κινητών αντικείμενων τα οποία
108
ΓνωμΑΠΔΠΧ 7/2011
109 Άρθρο 2 του Ν. 3213/2003
48
δεν αποτελούν πρόσφορα μέτρα για τη διαπίστωση της περιουσιακής
στοιχεία του υπόχρεου κατά την 31η Δεκεμβρίου του προηγουμένου της δήλωσης
ημερομηνίας αυτής. Και τούτο, ανεξαρτήτως του ότι ο μόνος δυνατός τρόπος
ελέγχου από το αρμόδιο ελεγκτικό όργανο, ειδικώς για την εξακρίβωση του
σκοπό απλώς της διαπίστωσης αν είναι ακριβής ή όχι δήλωση περί της
To κριτήριο άλλωστε της απόδειξης της πραγματικής αξίας είχε ήδη διατυπωθεί
συλλογή τους είναι νόμιμη μόνον για τις περιπτώσεις που υπάρχει αποδεικτικό της
αξίας αυτών, όπως παραστατικό αγοράς ή πράξη φορολογικής αρχής για την
περίπτωση ασφάλισής τους κ.λπ. και εφόσον δεν πρόκειται περί οικογενειακών
κειμηλίων που έχουν συνήθως από διαθέσεως αξία για τους υπόχρεους».
δημοσιογραφικούς λόγους. Στο πλαίσιο αυτό κρίσιμες είναι οι διατάξεις της παρ.
2 του άρθρου 7 του Ν. 2472/1997 κατά τις οποίες «Κατ΄ εξαίρεση επιτρέπεται η
110
ΣτΕ Ολ. 2649/2017
49
λειτουργία σχετικού αρχείου, ύστερα από άδεια της Αρχής, όταν συντρέχουν μία ή
αρχής χορηγείται μόνο εφόσον η επεξεργασία είναι απολύτως αναγκαία για την
καθώς και στο πλαίσιο καλλιτεχνικής έκφρασης και εφόσον δεν παραβιάζεται καθ’
Από την ρύθμιση του άρθρου 7 § 2 περ. ζ΄ του ν. 2472/97, η οποία εφαρμόζεται
πολλώ δε μάλλον όταν πρόκειται για πρόσωπα της δημόσιας ζωής ή θέματα
τους, με τρόπο, ωστόσο, που να συνυπάρχουν, στο βαθμό που είναι αναγκαίο, τα
δικαιώματα της ιδιωτικής ζωής και της πληροφοριακής αυτοδιάθεσης αφενός και
Στο πλαίσιο λοιπόν τούτο και επί τη βάσει των προαναφερθεισών διατάξεων
50
παραβιάζεται καθ’ οιονδήποτε τρόπο το δικαίωμα προστασίας της ιδιωτικής και
οικογενειακής ζωής.
Συνεπώς, καθίσταται σαφές ότι πρέπει να λάβει χώρα μία ad hoc στάθμιση των
αντιτιθέμενων συμφερόντων κατά τις αρχές της πρακτικής αρμονίας και της
κοινής γνώμης, όσο και στο κατά πόσο η εξεταζόμενη προσβολή ήταν στο
πλαίσιο της αρχής της αναλογικότητας αναγκαία για την άσκηση του
δικαιώματος πληροφόρησης112.Η Αρχή, μάλιστα, έχει ήδη κρίνει (απ. 24, 25,
26/2005) ότι ακόμα και αν είναι παράνομος ο τρόπος συλλογής των στοιχείων
111Α. Γέροντας, Η προστασία του πολίτη από την ηλεκτρονική επεξεργασία προσωπικών
δεδομένων, Εκδ. Σάκκουλα, 2002, σ. 209
112 ΑΠΔΠΧ 100/2000
51
Λαμβάνοντας λοιπόν υπόψη τα ως άνω κριτήρια, καταλήγουμε στο
συμπέρασμα ότι όσον αφορά τις πληροφορίες που σχετίζονται με γεγονότα που
αφορούν τη διαχείριση και τον έλεγχο δημοσίου χρήματος ή ακόμα και την
πληροφόρησης του κοινού και ελέγχου της κοινής γνώμης, ακόμα και αν τούτα
προϋπόθεση ότι η λειτουργία του τύπου ως δημοσίου φύλακα έχει ως όριο την
προστασία της υπόληψης των άλλων και την παροχή αξιόπιστων πληροφοριών
52
Επίλογος
ήτοι του δικαιώματος της ιδιωτικότητας και του δικαιώματος της πληροφόρησης.
Κρίσιμο εδώ είναι ότι ο νομοθέτης δεν άφησε στον εφαρμοστή του δικαίου τη
με τις ειδικότερες συνθήκες αλλά όρισε ρητώς τις περιπτώσεις όπου υπερέχει το
ιδιωτικότητας μέσω του κανόνα της στενής ερμηνείας των περιπτώσεων κάμψης
Υπάρχουν ωστόσο, όπως είδαμε κάποιες εξαιρέσεις οι οποίες δεν τάσσονται υπέρ
τάσσονται υπέρ της κοινωνίας προκειμένου μέσω της διαφάνειας και της
διότι ενώ οι κάμψεις του φορολογικού απορρήτου που ορίζονται ρητώς από το
η κύρωση της δημοσιότητας επαφίεται ως προς την έκταση και τις συνέπειές της
ηπιότερου μέσου όσο και την αντίληψη για τις «εύλογες προσδοκίες» των ατόμων
114
Λ. Μήτρου, Η δημοσιότητα της κύρωσης ή η κύρωση της δημοσιότητας, Εκδόσεις Σάκκουλα,
2012, σελ.224
115 Λ. Μήτρου, Ο Γενικός Κανονισμός Προστασίας Προσωπικών Δεδομένων, Εκδόσεις Σάκκουλα
53
πρόσωπο είτε όχι, αντικείμενο ενός αέναου κοινωνικού στιγματισμού.Τούτο
άλλωστε απορρέει από την ίση τυπική ισχύ των δικαιωμάτων η οποία επιβάλλει
όχι το αφηρημένο προβάδισμα του ενός δικαιώματος έναντι του άλλου, αλλά την
πρακτική εναρμόνισή τους με βάση την αρχή της ελαχιστοποίησης της επάχθειας
την ad hoc προσέγγιση των ειδικών συνθηκών, του δημοσίου συμφέροντος, του
δικαιώματος του κοινού για πληροφόρηση αλλά και των εγγυήσεων που, ως
54
ΜΕΡΟΣ Ε’: BIΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Α. Βιβλιογραφία
55
12. Β. Χρήστου, Το δικαίωμα στην προστασία από την επεξεργασία
δεδομένων, Εκδ. Σάκκουλα, Αθήνα- Θεσσαλονίκη,2017
Β.Αρθρογραφία
7. ΔΕΕ της 13.5.2014, C-131/12, Google Spain SL, Google Inc. κατά Agencia
Española de Protección de Datos (AEPD), Mario Costeja González, ΔιΔικ
3/2014 με σχόλιο Σπ. Βλαχόπουλου
56
10. Α. Κωνσταντινίδης, Το φορολογικό απόρρητο, Π.Χρ.1989
Γ) Ξένη Αρθρογραφία
57
4. Posner, «The Right of Privacy», University of Chicago Law School Chicago
Unbound, 1977
ΓνωμΑΠΔΠΧ 24/2005
ΓνωμΑΠΔΠΧ 25/2005
ΓνωμΑΠΔΠΧ 26/2005
Γνωμ ΑΠΔΠΧ 6/2007
ΓνωμΑΠΔΠΧ 1/2011
ΓνωμΑΠΔΠΧ 7/2011
ΓνωμΑΠΔΠΧ 54/2011
ΓνωμΑΠΔΠΧ 78/2012
Γνωμ ΑΠΔΠΧ 2/2013
Γνωμ ΑΠΔΠΧ 6/2016
ΓνωμΑΠΔΠΧ 6/2017
58
ΑΠΟΦΑΣΕΙΣ ΕΔΔΑ
59