Κυριακή 1 Νοέμβρη 1998

Σελίδα 34

O αρχιεπίσκοπος Χριστόδουλος και ο πολιτικός γάμος

Επιτέλους, η Εκκλησία αποφάνθηκε, για το αν θα πρέπει οι ιερείς να ευλογούν όσους πέθαναν και έχουν κάνει πολιτικό
γάμο! Το θέμα είχε τεθεί, όπως είναι γνωστό, ύστερα από τη μεσαιωνικής νοοτροπίας άρνηση ορισμένων μητροπολιτών
να παραστούν στην ταφή ανθρώπων, που είχαν παντρευτεί με πολιτικό γάμο. Σύμφωνα με πρόσφατη απόφαση της Ιεράς
Συνόδου της Εκκλησίας της Ελλάδος, το θέμα αφέθηκε στη δικαιοδοσία και την κρίση των κατά τόπους μητροπολιτών,
που θα πρέπει να αποφασίζουν "μετ' επιεικείας". Είναι, όμως, αυτή λύση;
Οπως ξέρουμε, σήμερα στην Ελλάδα ισχύουν και ο θρησκευτικός και ο πολιτικός γάμος, είναι, όμως, δυνατή η τέλεση και
του πολιτικού και του θρησκευτικού γάμου, αν οι ενδιαφερόμενοι το επιθυμούν.

Λυσσαλέα αντίδραση
Να θυμηθούμε τι προηγήθηκε της καθιέρωσης του πολιτικού γάμου, που έγινε στις αρχές της δεκαετίας του '80 μαζί με
την αλλαγή του απαρχαιωμένου τότε Οικογενειακού Δικαίου: Αμέσως μετά το τέλος της δικτατορίας, ξεκίνησαν οι αγώνες
του γυναικείου κινήματος, αλλά και γενικότερα του δημοκρατικού προοδευτικού κόσμου για την αλλαγή του Αστικού
Κώδικα, την καθιέρωση του πολιτικού γάμου σαν υποχρεωτικού και του θρησκευτικού σαν προαιρετικού. Χρόνια αγώνων,
με μαζικές διαδηλώσεις, διαμαρτυρίες, καμπάνιες στον Τύπο, παραστάσεις στους αρμόδιους, συγκρότηση επιτροπών
μελέτης, στις οποίες συμμετείχαν και οι γυναικείες οργανώσεις. Λυσσαλέα υπήρξε η αντίδραση συντηρητικών κύκλων
αλλά τελικά οι αλλαγές "πέρασαν", το νέο Οικογενειακό Δίκαιο ισχύει από το 1983 (Νόμος 1329 ΦΕΚ 25/18 - 2 - 83),
χωρίς αυτό να σημαίνει ότι εφαρμόζεται πάντα στην πράξη.
Τότε όλα τα γυναικεία σωματεία είχαν ταχθεί υπέρ του υποχρεωτικού πολιτικού γάμου και του θρησκευτικού σαν
προαιρετικού.
Υπήρχαν όμως και οι αντίθετες απόψεις, που εκφράζονταν μέσα από θρησκευτικές οργανώσεις (κυρίως της
Θεσσαλονίκης), με πρωταγωνιστές κατά τόπους μητροπολίτες και ήταν ενάντια στην καθιέρωση του υποχρεωτικού
πολιτικού γάμου. Ο ίδιος ο σημερινός αρχιεπίσκοπος είχε πάρει θέση. Εχουμε στα χέρια μας την ομιλία που είχε κάνει σαν
εισηγητής ενώπιον της Ιεραρχίας. Μια ομιλία, που ίσως έχει ξεχαστεί και στην οποία αποκαλούσε "πόρνους" όσους θα
έκαναν πολιτικό γάμο.

Πόρνοι και αμαρτωλοί...

Εγραφε ο τότε μητροπολίτης Δημητριάδος Χριστόδουλος Παρασκευαϊδης, ο σημερινός αρχιεπίσκοπος, που είχε κάνει
ειδική εισήγηση ενώπιον της Ιεραρχίας της Εκκλησίας της Ελλάδος, διατυπώνοντας συγκεκριμένες προτάσεις που
αξιοποιήθηκαν στη σχετική απόφαση της Ιεράς Συνόδου, το 1982. Προσέξτε τις διατυπώσεις και τους χαρακτηρισμούς: "Ο
πολιτικός γάμος είναι άθεσμος μείξις, είναι καταπάτησις της εκκλησιαστικής διδασκαλίας, είναι αίρεσις", διακήρυσσε τότε.
Και στο σχετικό με την ηθική εκτίμηση του πολιτικού γάμου εδάφιο του κειμένου του υπερθεμάτιζε:
"Ο τοιούτος γάμος είναι, άνευ περιστροφών, μείξις ανίερος και κατάκριτος, ελευθέρα συμβίωσις άθεσμος και αμαρτωλός,
σαφής της 6ης εντολής καταπάτησις και παραβίασις.... Η κρυστάλλινη αυτή τοποθέτησις επιβάλλεται να γίνη ευρύτατα
γνωστή προς πάσαν κατεύθυνσιν ιδία δε προς τον λαόν, όστις οφείλει να γνωρίζη από τούδε ότι τελών πολιτικόν γάμον
αναιρεί θεμελιώδη πίστιν της Εκκλησίας και ζων "αστεφάνωτος" διαπράττει πορνείαν ηθικώς κολαζομένην".
Στη συνέχεια, θέτει το "μέγα ερώτημα"; "Πώς η Εκκλησία θα αντιμετωπίσει ποιμαντικώς εκείνους εκ των πιστών της, οι
οποίοι θα προτιμήσουν τον πολιτικόν γάμον; Θα θεωρήση τούτους εξελθόντας του περιβόλου της ή θα ανεχθή την
παράβασιν, επιβάλλουσα επιτίμια; ".
Οπως φαίνεται από το κείμενο που ακολουθεί, ο κ. Χριστόδουλος γνωρίζει ότι υπάρχουν Εκκλησίες που έχουν
διαφορετική θέση, γι' αυτό σπεύδει να "δικαιολογήσει" τη θέση τους. "Η Μεγάλη εν Κωνσταντινουπόλει Εκκλησία και
άπασαι αι εν Ευρώπη και αλλαχού Μητροπόλεις και Αρχιεπισκοπαί αυτής, ενώ χαρακτηρίζουν εξ απόψεως ορθοδόξου
ανυπόστατον τον πολιτικόν γάμον, δεν υιοθετούν εν τη πράξει τη γνώμην ότι ο τοιούτον τελών ορθόδοξος
εξέρχεται ένεκα τούτου της Εκκλησίας. Εφ' ω και απέχουν να λάβουν κατ' αυτού κανονικά μέτρα. Τούτο γίνεται ίσως
εκ λόγων προνοίας, ίνα μη το αυστηρόν και στύφον, απολακτίση το πλήρωμα". Οπως ο ίδιος παραδέχεται παρακάτω, ούτε
η Καθολική Εκκλησία αμφισβητεί το κύρος του γάμου, αν δεν παρίσταται ιερέας.

Και το "συμβόλαιο με το λαό"

Αυτό που ανησυχεί τον ομιλητή είναι μη χάσει η Εκκλησία την επιρροή της και πώς θα τη διατηρήσει, μήπως η στάση της
ενθαρρύνει τον πολιτικό γάμο. "Μήπως η ακραία λύσις της αποκοπής από του σώματος της Εκκλησίας θα αποβή επιζήμια
αυτής; Πάλιν η τυχόν χλιαρά στάσις της Εκκλησίας εν όψει μάλιστα και της, διά πρώτην φοράν, θεσπίσεως του μέτρου,
θα ενθαρρύνη πολλούς και θα τους στρέψη προς τον πολιτικόν γάμον, εφ' όσον η εκκλησία θα δείξη ανοχήν; Υπάρχει
μέση τινά οδός; Μήπως η στέρησις των μυστηρίων από των τελούντων πολιτικόν γάμον είναι αρκετή; Και η μη παραδοχή
των ως αναδόχων ή παρανύμφων και η μη ανάθεσις εις αυτούς εκκλησιαστικών αξιωμάτων; ". Εδώ λοιπόν βρίσκεται το
κρίσιμο ερώτημα και ο τότε μητροπολίτης Δημητριάδος το έλυσε κόβοντας τον γόρδιο δεσμό. Πρότεινε τη στέρηση των
μυστηρίων, αντί τις ακραίας λύσης του αφορισμού. Να συνέτεινε, άραγε, σ' αυτό και μια σφυγμομέτρηση που έγινε την
εποχή εκείνη (1980) από την "ΕΥΡΩΔΗΜ" που αναφέρει ο ίδιος και δείχνει ότι: Οι νέοι ηλικίας γάμου προτιμούσαν κατά
μέσο όρο το θρησκευτικό γάμο με ποσοστό 36,5%, τον πολιτικό με ποσοστό 39,5% και τις ελεύθερες συμβιώσεις με
ποσοστό 24%; Οι τάσεις ήταν σαφώς ανησυχαστικές για την επίσημη Εκκλησία και έπρεπε να κοπούν,
"μαχαίρι".
Στα επιχειρήματά του κατά του πολιτικού γάμου ο εισηγητής υποστηρίζει ότι ένας τέτοιος γάμος πλήττει τη θρησκευτική
ομοιογένεια των ελληνικών οικογενειών και, ταυτόχρονα, την εθνική μας ενότητα, επισημαίνει, μάλιστα, ότι "δεν είναι
δύσκολον να προϊδη τις την πύκνωσιν των περιστατικών συμπήξεως ελληνοαραβικών, δηλαδή χριστιανομουσουλμανικών
οικογενειών με όλας τας σημαντικάς εντεύθεν επιπτώσεις".
Πρεσβεύει επίσης ότι ο υποχρεωτικός πολιτικός γάμος παραβιάζει τη θρησκευτική συνείδηση των πιστών, αποτελεί
εκβιασμό και θεωρεί ότι παραβιάζονται τα ανθρώπινα δικαιώματά τους, ακόμα και αν ακολουθήσει τον πολιτικό ο
θρησκευτικός γάμος.
Και δύο σημαντικότατα για τους ιεράρχες επιχειρήματα: Ο υποχρεωτικός πολιτικός γάμος υποτιμά και υποβιβάζει την αξία
του θρησκευτικού, κατά τον κ. Χριστόδουλο αθετεί το προεκλογικό "συμβόλαιο με το λαό" (σ. σ. κάτι που "έτσουξε" την
τότε κυβέρνηση γιατί θα είχε να αντιμετωπίσει την αντίθεση της Εκκλησίας). Κι ακόμα, ο εισηγητής θέτει ζήτημα αριθμού
των γάμων. Με τον πολιτικό γάμο, θα επιτρέπεται και 4ος και 5ος γάμος, ενώ για την Εκκλησία ισχύουν μόνο τρεις.
Η εισήγηση του τότε μητροπολίτη Χριστόδουλου καταλήγει σε συγκεκριμένες προτάσεις: Αφού ζητά να επιδιωχτεί ο
"παντελής αποκλεισμός της καθιερώσεως του πολιτικού γάμου ως υποχρεωτικού", προτείνει να επιδιωχτεί η θέσπισις του
πολιτικού γάμου ως παράλληλου μετά του θρησκευτικού, αλλά μόνο για όσους έχουν πρόβλημα συνείδησης, τους
αλλόδοξους και τους αλλόθρησκους με ταυτόχρονη δήλωσή τους ότι εξέρχονται της Εκκλησίας. Εχουμε δηλαδή ένα
είδος πνευματικού εκβιασμού. Παράλληλα, επισείει και ζητά να ανακοινωθούν τα μέτρα που θα τιμωρήσουν τους
αποστάτες - μέτρα ποιμαντικά και κανονικά: Τα μέτρα αυτά - τονίζει - δέον να είναι σαφή και "πεπερρησιασμένα".
Παραδέχεται, ωστόσο, και διευκρινίζει ότι η βάπτιση των παιδιών που προέρχονται από πολιτικό γάμο πρέπει να τελείται,
"διότι η Εκκλησία βαπτίζει και τα νόθα και χειροτονεί ταύτα και τα εξ απίστων γονέων προερχόμενα", προτρέποντας να
αναπτύξει η Εκκλησία ευρύτατη ποιμαντική των μελλονύμφων."Ατυχώς - παρατηρεί - εις τον τομέαν τούτον ελάχιστα
έχουν γίνει". Ο μελλοντικός προκαθήμενος της Εκκλησίας, εκθέτοντας τα παραπάνω, μοιραία οδηγείται και στο
οικονομικό θέμα: Τότε όπως και σήμερα ορισμένες εκκλησίες είχαν μεταβληθεί σε "οίκο εμπορίου" γάμων. Επισημαίνει -
και σωστά:
"Το οικονομικό θέμα εις τα Μυστήρια πρέπει να εκλείψη επιτέλους. Είναι καρκίνωμα και απόστημα. Πρέπει να κοπή. Ισως
τώρα είναι μια ευκαιρία. Μας κατηγορούν ότι εκμεταλλευόμεθα τον λαόν και μας απειλούν ότι ο πολιτικός γάμος είναι μια
αδάπανος εναλλακτική λύσις διά τον λαόν. Ας προσέξουν ιδιαιτέρως οι εφημέριοι των Αθηνών και των πολύ μεγάλων
πόλεων. Πολλά συμβαίνουν και ακούονται και δυσφημούν ολόκληρον τον κλήρον. Ομιλούν περί εκμεταλλεύσεως, περί
εμπορίας. Να λείψη το κακόν. Εδώ και τώρα". (Σήμερα που είναι αρχιεπίσκοπος τι θα κάνει γι' αυτό το θέμα; ).
Και ο εισηγητής καταλήγει, δίνοντας το σύνθημα της μάχης:
"... Εν τη προσπαθεία μας να κερδίσωμεν τους ατάκτους, προσέξωμεν μην και χάσωμεν τους πιστούς".

Ιδεολογική τρομοκρατία
Οπως βλέπουμε, η πρόσφατη απόφαση της Ιεραρχίας προσπαθεί να συμβιβάσει τα ασυμβίβαστα. Από τη μια πλευρά, να
διατηρήσει, με την απειλή κυρώσεων, την πνευματική εξουσία σ' ό,τι αφορά το γάμο και, από την άλλη πλευρά, να μην
ξεκοπεί από το πνεύμα των καιρών - κάτι στο οποίο είναι ιδιαίτερα ευαίσθητος ο αρχιεπίσκοπος. Υπάρχει και η πρόσφατη
πίεση και κατακραυγή για τη στάση των μητροπολιτών, που αρνούνται να θάψουν θρησκευτικά όσους διέπραξαν το
"έγκλημα" να παντρευτούν με πολιτικό γάμο, που ίσως έκανε την ιεραρχία να "βάλει νερό στο κρασί της". Πραγματικά,
και ανάμεσα σε πιστούς, δεν είναι λίγες οι φωνές διαμαρτυρίας που ακούγονται για τη στάση αυτή της επίσημης
Εκκλησίας. Γιατί φέρεται σαν κοσμική εξουσία, που ασκεί ιδεολογική τρομοκρατία και προσπαθεί να "μαντρώσει" τους
ανθρώπους - το ποίμνιο - εμμένοντας σε μεσαιωνικές πρακτικές και ζητώντας, ουσιαστικά, δηλώσεις μετανοίας.

Τυχεροί και άτυχοι

Στην πράξη, η απόφαση αφήνεται στην κρίση των κατά τόπους μητροπολιτών. Αυτό σημαίνει ότι κάποιοι θα είναι
"τυχεροί", γιατί θα ζουν σε μια περιοχή της Ελλάδας, όπου ο μητροπολίτης θα είναι "ανοιχτόμυαλος", ενώ άλλοι θα είναι
"άτυχοι", καθώς ο μητροπολίτης θα εμμένει, τιμωρώντας τους "αντάρτες", στην τήρηση των παραδοσιακών προνομίων
της Εκκλησίας.
Μπορεί, όμως, κάποιος να υποστηρίξει ότι αν ένας πολίτης είναι άθεος ή ανήκει σε άλλη θρησκεία δεν ενοχλείται από τις
κυρώσεις της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Αυτό όμως είναι πολύ σχετικό, αφού ούτε όλοι οι άνθρωποι που διαλέγουν τον
πολιτικό γάμο είναι άθεοι ή αλλόθρησκοι, ούτε οι περισσότεροι μένουν ανεπηρέαστοι από την πίεση του συγγενικού
περιβάλλοντος. Στην πραγματικότητα, ένα μεγάλο μέρος των νέων που δεν προχωρούν στον πολιτικό γάμο - ενώ θα
ήθελαν - υφίστανται μια φοβερή πίεση εκ μέρους του συγγενικού περιβάλλοντος, άμεση ή έμμεση, και όχι σπάνια η πίεση
αυτή δεν είναι μόνο συναισθηματική, αλλά και οικονομικής φύσης. Οσο περνάει ο καιρός και θα αυξάνει η ανεργία των
νέων, όσο θα δυσκολεύονται να βρουν μια μόνιμη εργασία, οι οικονομικοί εκβιασμοί θα είναι πιο αποτελεσματικοί για
όσους, όσες δεν έχουν το σθένος να αντισταθούν.
Μια δεύτερη παράμετρος είναι ο καταναλωτισμός, η τάση επίδειξης και μιμητισμού των "εχόντων" και της πλουτοκρατίας,
που καλλιεργείται από τα ΜΜΕ και οδηγεί τους μελλόνυμφους - ακόμα και τους φτωχούς - να ξοδεύουν δυσανάλογα με
τις δυνατότητές τους ποσά για το "θεαθήναι", στη διάρκεια και μετά τη γαμήλια τελετή. Είναι μια πρακτική, που δεν
ακολουθεί πάντα τα γαμήλια έθιμα του θρησκευτικού γάμου, νυφικό κλπ., αφού πια ειδικευμένες εταιρίες αναλαμβάνουν
την οργάνωση του γαμήλιου γλεντιού, τα βίντεο κλπ.
Η Ομοσπονδία Γυναικών Ελλάδας είναι μια από τις οργανώσεις που είχαν πρωτοστατήσει στο παρελθόν για την καθιέρωση
του υποχρεωτικού πολιτικού γάμου. Η συζήτηση με την πρόεδρό της Καλλιόπη Μπουντούρογλου για το επίμαχο αυτό
θέμα είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα.

Ο υπουργός να πάρει θέση

"Το γυναικείο κίνημα για πολλά χρόνια αγωνιζόταν για την καθιέρωση του πολιτικού γάμου ως υποχρεωτικού και του
θρησκευτικού ως προαιρετικού για όσους το επιθυμούσαν. Βέβαια, αυτό δεν έγινε με την αλλαγή του Οικογενειακού
Δικαίου και δεν είναι τυχαίο. Η νομοθετική αυτή ρύθμιση θα ήταν μεγάλης πολιτικής σημασίας και θα αποτελούσε το
πρώτο βήμα για το χωρισμό του κράτους από την Εκκλησία... Αλλά και έτσι όπως νομοθετήθηκε, ο πολιτικός γάμος δεν
κέρδισε έδαφος, ούτε ανάμεσα στους αριστερούς, στους προοδευτικούς πολίτες. Βλέπετε, η καθεστηκυία τάξη έχει
πάντοτε τους τρόπους, εκτός από την εκμετάλλευση, να επιβάλλει και την κουλτούρα της. Απροετοίμαστοι οι δήμοι να
ανταγωνιστούν το "γκλάμουρ" της θρησκευτικής τελετής, η οποία έχει ενσωματώσει λαογραφικά και πολιτισμικά
χαρακτηριστικά.
Σε συνέχεια, ο ίδιος ο πρώην πρωθυπουργός Ανδρέας Παπανδρέου παντρεύεται, πριν στεγνώσει το μελάνι του νόμου, με
θρησκευτικό γάμο!
Μια άλλη διάσταση: Είναι αναμφισβήτητη η συντηρητικοποίηση της κοινωνίας που υπάρχει και αυξάνεται σήμερα με την
αυξανόμενη φτώχεια. Οσο συντηρητικοποιείται η κοινωνία, τόσο θα τρέχουν στις εκκλησίες οι άνθρωποι.Η Ιερά Σύνοδος
έρχεται σήμερα να καταλήξει σ' αυτή τη μεσαιωνική, αλλά από θέση ισχύος απόφαση. Σε μια εποχή που ο νέος
προκαθήμενος της Εκκλησίας προσπαθεί να πείσει τη νεολαία ότι την "πάει", όπως κι αν είναι...
Ορίζει τους μητροπολίτες κριτές και επικριτές, δικαστές και τιμωρούς των πολιτών που τόλμησαν να τελέσουν πολιτικό
γάμο, όπως ορίζει η ελληνική νομοθεσία. Δε θα θάβουν, δε θα βαφτίζουν, όταν ο νονός έχει τελέσει πολιτικό γάμο.
Δε θα τα κάνουν αυτά, αν δεν αποδείξει ο πολίτης τη μετάνοιά του και τον πρότερο έντιμο βίο του! Ακουσον, άκουσον! Οι
ίδιοι όμως μητροπολίτες δεν αρνούνται την ταφή ή τη βάφτιση σε δικτάτορες, σε εμπόρους ναρκωτικών, σε μαστροπούς
και άλλους εγκληματίες. Η Εκκλησία, βέβαια, κάνει τη δουλιά της. Σήμερα, μέσα σ' αυτήν τη λαίλαπα που διαπερνάει όλα
τα επίπεδα της ζωής των εργαζόμενων, παίζει στο δικό της γήπεδο.
Το ερώτημα, όμως, είναι τι κάνει η επίσημη πολιτεία. Τι κάνει ο αρμόδιος υπουργός Παιδείας και Θρησκευμάτων; Ο
συγκεκριμένος υπουργός που ενοχλήθηκε με την αποστροφή "τοις βασιλεύσι" και επανέφερε στην τάξη τον ψάλλοντα; Τι
κάνει ο υπουργός; Ποιεί την νήσσαν, όπως έπραξε με την άρνηση του μητροπολίτη να θάψει μια γυναίκα στη Β. Ελλάδα,
επειδή είχε κάνει το "αμάρτημα" να τελέσει πολιτικό γάμο; Ο υπουργός οφείλει να πάρει θέση. Η "εκσυγχρονιστική" μας
κυβέρνηση δεν μπορεί να εξαντλεί την ευρω-λατρεία της μόνο στο κυνήγι της σύγκλισης των οικονομικών δεικτών για
την ΟΝΕ. Σ' όλες τις ευρωπαϊκές χώρες, είναι καθιερωμένος ο πολιτικός γάμος. Σε καμία χώρα της Ευρώπης, δεν
αναγράφεται το θρήσκευμα στην ταυτότητα των πολιτών. Ομως, μπορούν οι πολίτες αυτής της χώρας και μάλιστα οι νέοι
άνθρωποι να ανατρέψουν τις όποιες μεσαιωνικές αποφάσεις, αγνοώντας τες και ακυρώνοντάς τες στην πράξη. Γιατί γάμος
είναι η κοινωνική και η νομική μορφή σχέσεων της γυναίκας και του άνδρα, που τους επιβάλλει δικαιώματα και
υποχρεώσεις στη σχέση μεταξύ τους και με τα παιδιά, σχέσεις που αφορούν μόνο την πολιτεία".
Επιμέλεια: Αλίκη ΞΕΝΟΥ - ΒΕΝΑΡΔΟΥ
Ο αρχιεπίσκοπος ζητούσε να επιδιωχτεί ο "παντελής αποκλεισμός της καθιερώσεως του πολιτικού γάμου ως
υποχρεωτικού" και πρότεινε να επιδιωχτεί η θέσπισις του πολιτικού γάμου ως παράλληλου μετά του θρησκευτικού, αλλά
μόνο για όσους έχουν πρόβλημα συνείδησης, τους αλλόδοξους και τους αλλόθρησκους, με ταυτόχρονη δήλωσή τους ότι
εξέρχονται της Εκκλησίας. Εχουμε, δηλαδή, ένα είδος πνευματικού εκβιασμού...