03.08.

2017 Makaleler - İş Mak naları Mühend sler B rl ğ

Ana Sayfa Hakkımızda İletişim sitede ara

Makaleler

Duyurular
KAPLİNLER
Haberler

Etkinlikler
GİRİŞ
Fuarlar
Makinalarda emniyetli hareket ile timinde önemli bir görevi olan; sistem içersinden belki en basit, takıldığı
İnsan Kaynakları makinaya göre de en ucuz eleman gibi görünen KAPLİNLER seçiminde, montajında dikkatli
davranılmadığında üretimin en pahalı elemanı haline gelir. Monte edildiği makinanın sık durmasına sebeb
Düşünce ve Önerileriniz olur.
Tüm makinalı çalışmalarda (özellikle endüstriyel) üretim zincirindeki bir halkanın aksaması tüm sistemi
Yönetim Kurulu durduracağından, kaplinlerin seçimi montajı ve kontrolleri son derece önemlidir. Burada yapılan hatalar
nedeniyle işletmelerde üretim kesintileri olur, kayıplar artar.
Tüzüğümüz
Genel anlamda irtibat elemanlarının görevi , güç kaynağı olan motor veya döndüren eleman ile
Üyelik
döndürülen eleman arasında irtibat sağlamak ve bu şekilde hareketi iletmektir. Mekanik irtibat elemanları
olarak pratikte kaplinler ve kavramalar kullanılmaktadır.
Dergimiz

Kaplinlerde bağlantı, mekanik bağ ile gerçekleştirilir. Bu nedenle iki mil arasındaki irtibatı sağlamak veya
Dergi Yazıları
kesmek, mekanik bağlantı elemanının takılıp sökülmesi ile yapılır; bu da ancak döndüren mil dururken
Teknik Bilgiler mümkündür. Kavramalarda ise irtibat, mekanik veya fiziksel bir olaya ( genellikle sürtünme olayına )
dayanmaktadır; şöyle ki döndüren mil döndüğü halde istenildiği zaman irtibat sağlanabilir veya kesilebilir.
İletişim Kaplinlere çözülemeyen kavramalar ve kavramalara çözülebilen kavramalar da denir.

Kroki 1. Kaplinlerin Özellikleri

Meslek Kursu
Üye Memnuniyet Anketi
Kaplinler, milleri eksenel yönden birbirine bağlayan elemanlardır. Kaplin tiplerini tayin eden esas özellik,
mil eksenleri arasındaki düzgünsüzlüktür. Montaj veya ısıl uzamalar nedeni ile meydana gelen bu
düzgünsüzlükler Şekil 2.1 de gösterildiği gibi eksenel (a) , açısal (b) , radyal (c), radyal ve açısal (d) ,
burulma açısı (Şekil 2.2) şeklinde olabilir. Buna göre herhangi bir düzgünsüzlüğü karşılamayan kaplinlere
rijit, karşılayanlara ise esnek kaplinler denir. Esneklik kinematik bir irtibat vasıtası ile sağlandığı durumda
kaplinlere, kinematik bağlı veya mafsallı, elastik bir eleman vasıtasıyla sağlandığı taktirde elastik , sıvı ile
elde edildiği taktirde hidrolik , manyetik alanla elde edildiği taktirde manyetik kaplin denir.

2. Kaplin Çeşitleri
Derneğimizin faaliyetleri hakkında
2.1. Rijit Kaplinler
yeterli bilgiye sahip misiniz? Rijit kaplinler mil eksenleri arasındaki düzgünsüzlükleri karşılayamadığından bağlantı yerinde tepki
kuvvetleri ve momentler meydana gelir. Bu nedenle millerin çok titiz bir şekilde merkezlenmesi gerekir;
Evet
ayrıca bu kaplinler , alçak devir sayılarında ve nispeten küçük düzgünsüzlüklerin söz
Hayır konusu olduğu yerlerde kullanılabilir. En sık karşılaşılan tipleri :
Oyla!
– Zarflı kaplin
– Flanşlı (diskli) kaplin

http://www. smak nalar .org.tr/tr/art cle.asp? d=137 1/5

03.08.2017
Derneğimizi aradığınız zaman ilgili
birimlere kolaylıkla ulaşabiliyor ve
isteğiniz konularda yeterli bilgi ve
desteği alabiliyor musunuz?
Evet
Makaleler - İş Mak naları Mühend sler B rl ğ
olarak karşımıza çıkmaktadır.
2.2 Esnek Kaplinler
Esnek kaplinler millerin sapmalarına izin verir. Bu nedenle bu kaplinler , rijit kaplinlere göre paratikte daha
çok kullanılmaktadır. Bu gruba dahil olan kinematik bağlı ve elastik kaplinler dinamik davranışları
bakımından birbirlerinden tamamen farklıdır.

Hayır Kinematik bağlı kaplinlerin dinamik davranışları , döndüren ile döndürülen mil eksenleri arasındaki radyal
Oyla! aralığa ve eğilme açısına bağlıdır. Sistemdeki titreşimleri ve darbeleri söndürmez. Buna karşın elastik
kaplinler , bağlantı elemanının elastikliğine bağlı olarak sönümlemeye sahip olup darbeleri ve titreşimleri
karşılar.
Derneğimizin aşağıdaki
hizmetlerinden hangilerinden 2.2.1 Kinematik bağlı kaplinler :
yararlanıyorsunuz?
– Oldham kaplini
Seminer Organizasyonları – Dişli kaplinler
Sosyal Aktiviteler – Kardan kaplini’dir.

Dergi 2.2.2 Elastik Kaplinler

Grup Mail
Bir elastik ara elemana sahip bu kavramalar, iki yarının dönme hızları zaman zaman farklılık
Web Sayfası gösterebildiğinden , eksenler çakışsa da rijit kavramalar sınıfına girmezler. Döner elastik kavrama olarak
da isimlendirilirler.
Ajanda
Oyla! Elastik kaplinler, moment iletmenin yanısıra diğer kavramalarda rastlamadığımız üç önemli fonksiyonu da
yerine getirirler :

Derneğimizden aldığınız
hizmetlerden memnun musunuz?
1. Tahrik sistemini rezonans titreşimlerinden korurlar. Elastik kaplin ile sistemin özgül frekans değeri
Evet değiştirilir.
2. Hızla ivmelenen makinelerin oluşturduğu periyodik olmayan veya periyodik ( pistonlu motorlardaki
Hayır gibi ) moment değişikliklerini elastik elemanlarında depolayıp iç ve dış sürtünmelerle bir kısmını ortadan
Oyla! kaldırırlar.
3. İmalat toleransları, montaj hataları, zaman içerisinde makine temelindeki küçük çökmeler vb. gibi
nedenlerden dolayı oluşan mil eksenleri arasındaki küçük sapmaları -mümkün olduğunca- büyük
reaksiyon kuvvetleri oluşmadan dengeler.

Elastik kaplinlerin iki yarısı arasında -bu görevleri yerine getirmek için- yay çeliğinden veya plastik, lastik,
tahta, deri, tekstil ürünü gibi elastik ara elemanlar bulunur. Elastik eleman olarak lastik kullanıldığında,
lastik sıkıştırılamaz bir malzeme olduğundan şekil değiştirmesine izin verecek şekilde konstrüksiyon
yapılmalıdır.
Elastik kaplinler darbeyi azaltıcı veya sönümleyici olurlar. Darbeyi (enerjiyi) depolayıp daha geniş bir
zaman aralığında sisteme veren kavrama; darbe azaltıcı, darbeyi depolayıp elastik elemanlarında bir
kısmını iç sürtünmeyle yutan (enerjiyi çeviren) kavrama ise sönümleyici kavramadır.
Elastik kaplinlerin karakteristik büyüklüklerine, diğer kaplinlerde de olan nakledilecek moment, maksimum
devir sayısı, kütlesel atalet momenti ve kütlenin yanısıra yay karekteristiği (dönme momenti – iki yarı
arasındaki dönme açısı ilişkisi ) ve sönümleme kabiliyeti de eklenir. (Şekil 2.3)

Şekil 2.3. Elastik Kaplin Karekteristikleri

a) Doğrusal karakterde depolanan enerji
b) Dönme Momenti M1 ve M2 nin zamana göre değişimi
c) Sönümleme işi

Darbenin indirgenmesi olayı, birinci derecede kavramada kullanılan elastik elemanın depolama özelliğine
bağlıdır. Döndüren tarafında tahrik grubu olarak kullanılan elektrik motorunda moment aniden bir miktar
artsa, birinci kavrama yarısı daha hızlı dönecek; arada elastik bir eleman mevcut olduğundan, iki
kavrama yarısıarasında bir dönme açısı farkı j oluşacaktır. Bu, kaplinin elastik elemanının j kadar
burulması, yani :

W = ∫M.d j

kadarlık darbe işini depolaması anlamına gelir. t1 zamanında depolanan bu iş, daha büyük bit t2
zamanında elastik elemandan kavramanın ikinci yarısına aktarılır. İkinci yarıda moment artışı daha az
şiddetli olacaktır, darbe zayıflamıştır.
Darbesiz, düzgün çalışan motorlarda sadece başlangıç darbesinde veya mil eksenlerinin
çakışmamasında dengeyi sağlamak için iki mil arasında 5º ye kadar dönme elastikliğine sahip elastik
kaplinler yeterlidir.

http://www. smak nalar .org.tr/tr/art cle.asp? d=137 2/5

03.08.2017 Makaleler - İş Mak naları Mühend sler B rl ğ

a) Düzgünsüzlük yok b) Eksenel c) Açısal d) Radyal e) Açısal-radyal

Pistonlu makineler, presler, kırıcılar gibi düzgünsüzlük derecesi yüksek makinelerde ise yüksek dönme
elastikliğine sahip kavramalar kullanılır, bu kavramalarda açısal fark 30º ye kadar çıkabilir. Yüksek elastik
kaplinlerde eksenler arası radyal ve açısal kaçıklıklar da dengelenebilir ( Şekil 2.4 )

2.2.2.1. Elastik Kaplinlerin Dinamik Davranışı

Elastik kaplinle bağlanan motor – iş makinası sisteminin blok şeması ve sönümleme özelliğini de dikkate
alan matematiksel modeli sırasıyla Şekil 2.5 de gösterilmiştir. Burada Im1, Im2, w1, w2, q1, q2 sırasıyla
döndüren ve döndürülen milin indirgenmiş kütlesel momentleri, açısal hızları ve burulma açıları; kq
kaplinin burulma rijitliği, M1 – Motorun verdiği moment, M2 = Mb – iş maksimum çalışması için gereken
momenttir. Rijit kavramalarda da olduğu gibi burada da önemli olan, kaplinin hareketin başlangıcındaki
(geçiş sırasındaki) davranışıdır. Bu durumda rijit kavrama referans olarak alınırsa, motordan gelen
moment MkR sinwt; sistemin eşdeğer eylemsizlik momenti Ime = Im1Im2/(Im1+Im2); sönümlemenin
viskos (cq ) olduğu ve karekteristiğin doğrusal (M/q) olduğu kabul edilirse, sistemin davranışını temsil
eden denklem Imeq + cq + kqq = MkR sinwt veya Ime ye bölerek ve 2xw0 = c/Ime ; w0² = kq / Ime
ifadeleri ile q + 2xq+w0² q = ( MkR/Ime) sinwt

şeklinde yazılır; burada x - sönümleme faktörü , w0 – sistemin özgül frekansıdır. Bu denklemin çözümü
esasen kaplinin davranışını göstermektedir. Bu bakımdan Titreşim teorisinden bilinen yöntemler uygulanır
ve gerekli tanımlamal ve çözümlemeler yapılırsa, elastik kaplinin rijit kapline göre ilkettiği moment

MkEmax = umax MkR = umax KRMb

olarak bulunur. Bu sonuç w / w0 ve x değerlerine bağlı olarak Şekil 2.6 da verilmiştir. Bu şekilden
görüldüğü gibi, w / w0 = 1 yani w = w0 olduğu durumda yani rezonans bölgesinde, kaplinin üzerine gelen
MkR momenti, kaplinden geçerken büyük bir artış göstererek MkE = MkR/2 olmaktadır. Örneğin x =0,2
içinb MkE=2,5MkR değeri elde edilmektedir. Genellikle elastik kaplinlerde x£0,25 dir. Bunun yanısıra
rezonans dışı bölgelerde sönümleme faktörünün etkisi çok azdır. Ve pratik bakımdan ihmal edilebilir. Bu
durumda x=0 için, rezonans altı bölgesi (w < w0) ve rezonans üstü bölgesi ( w > w0 ) için
1 1
ua = ---------------- ;uu = -------------------
1-( w / w0 )² ( w / w0)²-1
yazılabilir ve aynı bölgeler için elastik kaplinin ilettiği momentleri MkEa = uaKRMb ; MkEu = uuKRMb
olarak bulunur.

http://www. smak nalar .org.tr/tr/art cle.asp? d=137 3/5

03.08.2017 Makaleler - İş Mak naları Mühend sler B rl ğ
Buradan da görüldüğü gibi rezonans üstü bölgede , kaplinden geçen moment azalmakta ve MkE
Bütün mühendislik hesaplamalarında esas olan maliyet kavramı; ilk yatırım maliyeti düşüklüğünün
yanısıra doğru kaplin kullanımında kullanım ömrü , yenileme işçilik maliyeti ve sistem elemalarının
yıpranması maliyetlerini de gözönünde bulundurma zorunluluğu getirmektedir. Özellikle ağır koşullarda
çalışan iş makinalarında doğru kaplin seçilmediği veya orijinal kaplin kullanılmadığı durumlarda dizel
motor veya hidrolik pompa elemanlarına daha maliyetli zararlar vereceği muhakkaktır.
Sistemde titreşim görülmeyen, kaçıklıların olmadığı yerlerde kaplinin ilettiği nominal moment basitçe

Motor gücü ( kW )
M = ------------------------- x 9550 = ( Nm)
Motor devri ( d/d )

olarak da hesaplabilmektedir.

Kaplin seçiminde etki eden faktörler :

– Titreşim faktörleri
– Nominal ve max. moment ile birlikte max. mil çapları
– Max. Çalışma sıcaklığı
– Yağda, asitte, bazda çalışma durumu
– Eksenel, radyal, açısal kaçıklılar, burkulma
– Çalışma yeri (Dizel motor, elektrik motoru, kompresör, jeneratör, hidrolik pompa, şafttan şafta vb.)
olarak sıralanabilir.

Yazan : Sönmez Ahmet APALAK - Sayı : Kasım - 2007 - Yayın Tarihi : 24.12.2010
Yazarın Diğer Yazıları : Seçiniz

© 1998-2015 Tüm Hakları Saklıdır - İş Makinaları Mühendisleri Birliği Derneği

http://www. smak nalar .org.tr/tr/art cle.asp? d=137 4/5

03.08.2017 Makaleler - İş Mak naları Mühend sler B rl ğ
Uzayçağı Cad. No: 62/7 Ostim - ANKARA Tel: 0312 385 78 94 - 386 09 40 GSM: 0530 412 47 83 Faks: 0312 385 78 95
E-posta: bilgi@ismakinalari.org.tr

http://www. smak nalar .org.tr/tr/art cle.asp? d=137 5/5