Sakarya niversitesi Mhendislik Fakltesi

Makine Mhendislii Blm

Makine Elemanlar II

KAPLN ve KAVRAMA

Sakarya niversitesi Mhendislik Fakltesi

Makine Mhendislii Blm
Makine Elemanlar II

Kavramalar ve kaplinler, genellikle g ve hareket aktarm iin iki veya daha

fazla mili birbirine balayan makine elemanlardr. Kavrama ve kaplinler arasndaki
tek fark kavramalarn alma halinde zlebilir balanabilir, kaplinlerin ise sadece
durgun halde iken zlebilir balanabilir olmasdr. Dier bir deyile kaplinler
alma esnasnda zlemeyen kavramalardr denebilir. Emniyet kaplinleri ise istisna
olarak gsterilebilir. Bu tr kaplinler alma esnasnda belirlenen torkun zerine
kldnda sistemi hareketsiz hale getirmek iin alma esnasnda kendiliinden
zlrler.
Motor

Yk
Kaplin/Kavrama
Redktr

Sakarya niversitesi Mhendislik Fakltesi

Makine Mhendislii Blm
Makine Elemanlar II

Kaplinlerin Snflandrlmas
Kaplinler

Rijit
Kaplin

Zarfl
Kaplin

Civatal
Zarfl
Kaplin

Elastik
Kaplinler

Flanl
Kaplin

Burlu Pim
Tipi
Flanl Kaplin

Oldham
Kaplini

ok amal
Kaplin

Sakarya niversitesi Mhendislik Fakltesi

Makine Mhendislii Blm
Makine Elemanlar II

Rijit Kaplinler
Rijit Kaplinler eksenler aras kaklk olmayan yani tam manasyla e eksenli milleri
birletirmek iin kullanlrlar.
Zarfl Kaplin: En basit rijit kaplin tipidir. Genellikle dkme demirden yaplrlar. ki
ucu aln alna birletirilen millerin ortasna kama araclyla birletirilirler. Tek para
olmasndan dolay balama ve skme ilemleri zordur.

d0=2.d+13

Kama

Mil

Zarf
L=3,5.d

Sakarya niversitesi Mhendislik Fakltesi

Makine Mhendislii Blm
Makine Elemanlar II

Mil ile zarf arasndaki toplam srtnme kuvveti;

= =
= =

Srtnme Momenti ise;

olarak hesaplanr.

2
d
Ms=
p L eklindedir.
4
Dndrme Momentinin iletilebilmesi iin;
Msk Md art salanmaldr.
Burada k emniyet katsays
Md ise Dndrme Momentidir.

Sakarya niversitesi Mhendislik Fakltesi

Makine Mhendislii Blm
Makine Elemanlar II

Cvatal Zarfl Kaplin: Silindirik iki paradan oluur. Silindirik paralarn birbirine
balants cvata ve somun ile salanr. Aln alna birletirilen millerin ortasnda
sabitlenirler. ki para olmalarndan dolay balama ve skme ilemleri zarfl
kavramalara gre ok daha kolaydr.

Kama

d0=2.d+13

L=3,5.d

Cvata
Mil
Zarf

Sakarya niversitesi Mhendislik Fakltesi

Makine Mhendislii Blm
Makine Elemanlar II

Srtnme Momenti;
2
d
Ms=
p L eklindedir.
4
Dndrme Momentinin iletilebilmesi iin;
Msk Md art salanmaldr.
Cvatalara verilen n gerilme kuvveti Fn ve cvata says n ise;
n.Fn= d L p eklindedir. Buradan Fn ekilirse;
1
Fn= n d L p olacaktr.

Sakarya niversitesi Mhendislik Fakltesi

Makine Mhendislii Blm
Makine Elemanlar II

Flanl Kaplin: Bu tr kaplinler iki ayr flantan oluur. Her bir flan dndren ve
dnen millerin ucuna kama kullanlarak balanr. Milleri merkezlemek iin
flanlardan bir tanesinin aln yzeyine fatura, dierininkine ise oyuk yaplr. Yksek
tork aktarm ve dk hz uygulamalarnda kullanlrlar. Civatalarn akta veya flana
gml olmasna gre korumasz veya korumal olarak adlandrlrlar.
0,5.d 0,5.d

Flan
d1

Gbek
Mil

D3=1,5.d
D=2.d
B

L=1,5.d

L=1,5.d

Kama

D2=4.d

D1=3.d

Sakarya niversitesi Mhendislik Fakltesi

Makine Mhendislii Blm
Makine Elemanlar II

Flanlar birbirlerine balayan civatalar boluklu veya boluksuz olarak taklr.

Boluklu halde moment iletimi cvatalarn sklmas sonucu temas yzeyleri arasnda
meydana gelen srtnme yolu ile olur. Cvatalarda ekme kuvveti meydana gelir. Bu
durumda cvatalarda meydana gelen gerilme;
F
=
2 (burada d olarak di dibi ap alnmaldr.) eklinde hesaplanr.
(d )
4
Cvatalar boluksuz olarak takld durumda, moment iletimi dorudan doruya
cvatalarn gvdeleri vastasyla olur. Bu durumda cvatalar da kesmeye zorlanr.
=

F
2 (burada d olarak di st yani anma ap alnmaldr.) eklinde hesaplanr.
(d )
4

n

= Fn
3

Sakarya niversitesi Mhendislik Fakltesi

Makine Mhendislii Blm
Makine Elemanlar II

Elastik Kaplinler
Elastik Kaplinler, eksenler aras kaklk olan yani tam manasyla e eksenli olmayan
milleri birletirmek iin kullanlrlar. Bu tr kaplinler alma esnasnda oluan,
titreimlerden, oklardan veya ar gerilmelerden makinalar korurlar.
Burlu Pim Tipi Flanl Kaplin: Pimlerin zerine ve iki flann arasna yerletirilen
Bronz Bur (2 mm)
kauuk paralar sayesinde elastikiyet elde edilir. Cvata Ba
Flan
ki flan arasnda elastikiyet iin 5 mm
d
d
mesafe braklr. Elektrik motorlarnda
Kauuk Bur (6 mm)
Gbek
D
oka kullanlr.
1

D2

D=2.d

L=1,5.d

5 mm
L=1,5.d

Sakarya niversitesi Mhendislik Fakltesi

Makine Mhendislii Blm
Makine Elemanlar II

Oldham Kaplini: Eksenleri arasnda mesafe bulunan paralel millerin balanmas iin
kullanlr. ki adet flan ve ortalarnda bu flanlara bal olarak dnen bir disk olmak zere
3 paradan oluurlar.

M Merkezinde oluan kuvvet;

a
FM =m.(2)2 . 2 eklindedir.
Bir as ile dnme olduunda millere etkiyen kuvvetler;
F =2.m.2 .a.cos ve F =2.m.2 .a.sin olarak hesaplanr.
1

Sakarya niversitesi Mhendislik Fakltesi

Makine Mhendislii Blm
Makine Elemanlar II

ok Amal (Universal) Kaplin: ok deiik ekilde adlandrlabilirler. Piyasada kardan

kavramas olarak da bilinir. Eksenleri arasnda mesafe ve a bulunan, dier bir deyile
eksenleri birbirini al olarak kesen milleri birbirine balamak iin kullanlr.

Sakarya niversitesi Mhendislik Fakltesi

Makine Mhendislii Blm
Makine Elemanlar II

Kavramalarn Snflandrlmas
Kavramalar

Mekanik

Pozitif
Kavramalar

Dz eneli
Kavrama

Eri eneli
Kavrama

Elektro
manyetik

Pnmatik

Srtnme
Kavramalar

Disk
Kavramas

Konik
Kavrama

Santrifj
Kavrama

Hidrolik

Sakarya niversitesi Mhendislik Fakltesi

Makine Mhendislii Blm
Makine Elemanlar II

Dz eneli ve eri eneli kavramalar: Bu tr kavramalar herhangi bir kayma olmadan

miller arasnda balant salarlar. Birbirine simetrik olan iki ksmdan oluur. Tahrik
miline bal olan ksm sabittir. Dndrlen mil zerindeki ksm ise kayar balant ile
balanr. Kullanc istedii zaman kayar mil zerindeki paray ileri geri hareket ettirerek
balama ve skme ilemini gerekletirir.

Dz eneli
Kama

Tahrik
Mili

Eri eneli

Hareket
Kama

Dndrlen
Mil

Sakarya niversitesi Mhendislik Fakltesi

Makine Mhendislii Blm
Makine Elemanlar II

Disk Kavrama: Bu tr kavramalarda karlkl iki adet disk bulunmaktadr. Biri sabit
olarak tahrik miline dieri de kama veya kayar mafsal araclyla dndrlen mile
balanr. Aktarlacak momentin miktar uygulanan basn, srtnme yzeylerinin
bykl ve srtnme kuvvetine baldr. Tek disk ile karlanamayan moment deerleri
Srtnme Yzeyleri
iin ok diskli kavramalar kullanlr.
Gvde

Srtnme
Yzeyleri

Volan
Krank
Mili

Eksenel
Hareke
t

Tahrik
Mili

Tek diskli kavramalar

Pedal

Yay

Bask balatas
Gbek
Bask Plakas

Perin

Mil
Manivela
Keskin
Ke

Sakarya niversitesi Mhendislik Fakltesi

Makine Mhendislii Blm
Makine Elemanlar II
D Srtnme yzeyi (Lamel)
Srtnme yzeyi
(Lamel)

Yay

r1

Kama

r2

Tahrik Mili

Dndrlen mil

ok diskli kavrama

Sakarya niversitesi Mhendislik Fakltesi

Makine Mhendislii Blm
Makine Elemanlar II

Santrifj - Merkezka Kavrama: Bu tr kavramalar e merkezli iki mili merkezka

gcn kullanarak birbirlerine balar veya ayrrlar. Balatalarn (pabularn) yaylar ile bal
olduu gbek tahrik milinin zerinde bulunur ve dndrlen mil zerine sabitlenmi bir
kasnan iine yerlemi vaziyettedir. Tahrik milinin hz arttka pabulardaki merkezka
kuvveti artar. Merkezka kuvveti yaylarn kuvvetini getiinde pabular yani balatalar
dndrlen milin zerindeki kasnan i yzeylerine bask yapmaya balar ve moment
iletimi salanr. Ar yklenmelerde pabularda kayma olabileceinden dolay hassas tork
aktarmlarnda tercih edilmezler.
Srtnme Yzeyi

Kama

Tahrik Mili

Pabu
Gbek

Dndrlen Mil

Kasnak

Sakarya niversitesi Mhendislik Fakltesi

Makine Mhendislii Blm
Makine Elemanlar II

Konik Kavrama: Bu tr kavramalar tahrik miline sabitlenmi bir adet i (dii) konik ve
dndrlen mile kayar mafsalla balanm d (erkek) konikten oluur. Koniklik as
genellikle 8ile 15 arasndadr. Srtnme yzeyi byk olduundan yksek tork
iletiminin gerektii yerlerde kullanlmaktadrlar. Disk kavramalara gre avantaj daha az
kuvvet ile ayrlmay salayabilmeleridir.
b

Srtnme
Yzeyi
r1

Tahrik
Mili

Pedal
Kayar Mil

Konik
Flanlar

Srtnme
Plakas
Gbek

Yay

r2
F

Tahrik mili
Dii Konik

Dndrlen
mil
Erkek Konik

Sakarya niversitesi Mhendislik Fakltesi

Makine Mhendislii Blm
Makine Elemanlar II

Kavrama Momenti
Kavrama momenti; srtnen yzeyler arasnda oluan srtnme momentidir.
Kavrama (veya frenleme) momenti denklemi iki temel varsaymdan birine
dayandrlr. Bunlar:
1- Deme yzeyi boyunca basn dzgn dalmaktadr.
2- Deme yzeyi boyunca anma dzgn olmaktadr.
Kavramalarda dzgn basn varsaym, disk frenlerde ise dzgn anma varsaym
daha ok tercih edilmektedir.

Sakarya niversitesi Mhendislik Fakltesi

Makine Mhendislii Blm
Makine Elemanlar II

Dzgn basn dalm varsaymna gre;

=

=

Dzgn anma varsaymna gre;

r +r
rm= 12 2

Fk

r2

r1

r1

dr
rm

r2

ok diskli (lamelli) kavramalarda; kavrama momenti hesaplanrken formle n yani

srtnme yzey says eklenir. Bu durumda formller;
= . eklinde olacaktr.

Burada n = i disk (lamel) saysnn iki kat olarak alnmaldr.

Sakarya niversitesi Mhendislik Fakltesi

Makine Mhendislii Blm
Makine Elemanlar II

Konik kavrama iin ;

= . . /

Bask Kuvveti ;

Devreye almak iin;

= ( + )

Devrede Tutmak iin;

=

Devreden karmak iin;

= ( ) eklinde hesaplanr.

Sakarya niversitesi Mhendislik Fakltesi

Makine Mhendislii Blm
Makine Elemanlar II

Kavramalarda Yk Altnda Devreye Girme

Hareketsiz duran makina parasn hareketli bir mil ile harekete geirmek bir an
iinde olamaz. Bu bir ileme ve zamana baldr. Bu ileme kavrama ilemi
denir. Srtnme yzeyli zlebilen kavramalarda iki e yzey arasnda kayma
kanlmaz olduundan en byk anma, snma ve zorlanma gei (devreye
girme ve kma) dnemlerinde olur.
Makinas

Motor

Kaplin / Kavrama

II

Sakarya niversitesi Mhendislik Fakltesi

Makine Mhendislii Blm
Makine Elemanlar II

I mili 1 = sbt hzyla ve M1 momentiyle

dnyor. Asal ivmesi 1, asal yol 1,
indirgenmi ktlesel eylemsizlik momenti Im1 ve
ktle momenti Mm1=Im1.1 dir. II mili ise 2
hznda ve M2 dnme momentiyle gsterilmitir.
Buna karlk dier byklkleri ise 2, 2, Im2 ve
Mm2 dir. Mk (2. sistemde -Mk) kavramadan
geen momenti temsil eder. Balangta
durmakta olan II mili, kavramann devreye
girmesiyle dnmeye balar.
Mil sistemlerinin ayr ayr dengesinden;
M1-Mm1-Mk =0 ve M2+Mm2-Mk =0 elde edilir.
Herhangi bir t annda hz ifadesi;
1=(M1-Mk ) t / Im1
2=(Mk -M2) t / Im2 eklinde elde edilir.

Sakarya niversitesi Mhendislik Fakltesi

Makine Mhendislii Blm
Makine Elemanlar II

Devreye girme sresi: Genellikle biri 1

hzyla dnerken dieri durmakta olan (2 =
0) iki srtnme yzeyinin ilk demeye
baladklar andan itibaren 1 = 2 oluncaya
kadar geen tk sresine devreye girme sresi
denir. 0-t1 arasnda dndrme momenti,
kavrama momentine eitlenir (M1 = Mk). Bu
srada 2. mil dnmez (2 = 0). Kavrama
devreye girer ve t1-t2 arasnda 2. milin hz
artarken, 1. milin hznda d olur ve t2
sonunda iki milin hz eitlenir (1 = 2).

Sakarya niversitesi Mhendislik Fakltesi

Makine Mhendislii Blm
Makine Elemanlar II

Yine t2 sonunda iki milin dnme momentleri

eit olur (M1 = M2). Son ksmda yani t2-t3
aralnda ise birlikte dnen millerin hzlar
artarak t3 sonunda balangtaki 1 = sbt
hzna eriir. Kayma sona erince (yani t=tk
sresi sonunda) =0 olacandan yukardaki
banty 0 a eitleyerek devreye girme sresi
bulunabilir. Bu durumda devreye girme sresi
aadaki ekilde hesaplanr.
=

+ ( + )

Sakarya niversitesi Mhendislik Fakltesi

Makine Mhendislii Blm
Makine Elemanlar II

Devreye girme sresinin fiziksel anlam olan pozitif bir deer kmas iin sa tarafn
paydas sfrdan byk olmaldr.
M1 I m2 + M2 Im1
Mk >
I m1 + I m2

Kavrama yksz durumda devreye giriyorsa M1=0; M2=0 alnabilir ve t=0 iin 2 =
0, t=tk iin 1 = 2 ve =0 olacandan:
1 = 2=Mk tk / Im2

ve

tk = Im2 1 / Mk eitlikleri elde edilir.