Ay r c e itleri ve zellikleri Nelerdir ?

Ay r c e itleri ve zellikleri
Monte Edildikleri Yerlere Gre Ay r c lar
Monte edildikleri yerlere gre ay r c lar;dahili ve harici tip olmak zere iki e ittir.

Dahili Tip Ay r c lar

Dahili tip ay r c lar bina ierisinde kullan lacaklar yerlere gre duvar veya sac hcreler zerine monte edilir. Ayr ca, mekanikkumanda kolu hcre d nda yap l r. Hcrelerde enerjili k s mlar tel kafesle emniyetalt na al n r. Yeni yap lan tesislerde bu ay r c lar a kta kullan lmamaktad r, bu ay r c larmodler hcre sistemlerinin iinde kullan lmaktad r.

Harici Tip Ay r c lar

Harici ay r c lar a k hava artlar nda al aca gz nne al narak imal edilir. Kumanda mekanizmas , ayakta duran bir insan nrahata a p kapayaca
Harici tip ay r c lar

ekilde monte edilir.

Yap zelli ine Gre Ay r c lar

Yap zelli ine gre ay r c lar; b akl , dnerizolatrl ve yk ay r c lar olmak zere e ittir.

B akl Ay r c lar
En ok kullan lan ay r c e ididir. Genellikle,orta (35 kV) gerilimde kullan l r. Hareketli kontaklar b ak ekline benzedi indenbu isimle an l r. Bina iine veya d na monte edilebilir. Ama kapama i lemi yap l rkenemniyetli mesafede durmak gerekir. B akl ay r c lar; dahili tip, harici tip,toprak ay r c s ve sigortal olmak zere drt e itte retilirler.

Dahili Tip B akl Ay r c lar: Bu tip ay r c lar binaierisinde hcrelere

yerle tirilir. Kumanda kolu emniyetli mesafedehcre d na kart l r. Dahili ay r c lar 10, 15, 30, 45 KV geriliminde ve 400,630, 1250 ve 1600 amper ak mlarda kullan l r. Yap lar basit ve standartbile enlerden olu ur. asi, mesnet izolatrleri, hareketli ve sabitkontaklar ve kollu hareket mekanizmalar vard r. Ay r c b aklar profillendirilmi bak rdan mamuldr. Standart olarak nikel kaplama olup arzu edilirse gm kaplamad r.( 1250 ve 1600 A

ay r c lar n n b ak ve sabit kontaklar gm kapl d r.) Ay r c lar ilave olarak arzu edilirse alttan veya stten topraklama alteri ve Durum-Yard mc - alteri ile techizatland r l r. A a daki tablo k sa devre dayan kl l de erlerinigstermektedir. (DIN 43635)

Anma Gerilim Ur kV 12 24 36 Anma Ak m Ir A 630 1250 1600 630 1250 1600 630 1250 1600 Anma Darbe Ak m Ip
kA 50 75 100 50 75 50 30 75 80

Anma K sa Sre Ak m Ik
kA 20 30 40 20 30 20 16 30 30

letken-Toprak
kV 75 125 170

letken letken
kV 75 125 170

Anma Y ld r m Darbe Dayan mGerilimi Aral k

kV 85 145 195

letken-Toprak
kV 28 50 70

letken letken
kV 28 50 70

AnmaDayan mGerilimi50 Frekansl Aral k kV 32 60 80

Dahili ay r c lar n k sa devredayan kl l k de erleri Dahili tip b akl ay r c

Alttan toprakl dahili tip ay r c larda aditipteki gibi ayn gerilim ve ak mlarda kullan l r. Tek farklar alttan k ular topraklanm t r. Ay r c a ld enerjisiz hatt n topraklanmas sa lanm t r.
Alttan topraklama nitesi

nda toprak b a kapat larak

Harici Tip B akl Ay r c lar:Harici tip b akl ay r c larbina d nda a kta

kullan l r (Direk zerinde veya a k hava altsahalar nda vb.). Bu zelliklerinden dolay kullan lan malzemelerhava artlar dikkate al narak s ,

nem ve rzgra dayan kl olarak retilir.Kumanda kolunun emniyetli mesafede ve ayakta duran bir ki inin a p kapamas na imknverecek zellikte olmas gerekir.
Harici tip ay r c (topraklamal )

Hava hatlar n n ba l oldu u ay r c larda, hatt nenerjisi kesildikten sonra, hatta bulunan elektrik ykn (kapasitif) topra avermek iin b akl ay r c ya bir de topraklama ay r c s ilve edilir ve ikisi aras na birkilit tertibat konur. Bylece esas ay r c a lmadan topraklama ay r c s kapanmaz.

Toprak Ay r c s : Bu ay r c lar enerji nakil hatlar n n giri veya k na

kurulur. Dahili ve harici tipte olabilirler. Bununiin hatt n enerjisi kesildi inde hat zerinde kalan elektri i topra a bo altmas iin toprak b a ekilde hatta emniyetli al ma iin ortam haz rlanm olur. Topraklay c lar ve k sa devre topraklay c lar enerjisiz b rak lan tesis blmlerinin topraklanmas nda ve k sa devre yap lmas ndakullan l rlar. Topraklay c lar, k sa devre darbe ak mlar 12kV'da 125 kA'e, 17,5- 24 ve 36 kV'da80 kA'e kadar olan ay r c lara do rudan do ruya monte edilebilirler. K sa devretopraklay c lar 12 kV'da 125 kA'e, 17,5- 24 ve 36kV'da 125 kA'e kadar k sa devre darbe ak mlar ndaimal edilirler.
Topraklama ay r c s

kapat l r. Bu

Sigortal Ay r c lar: Ba l oldu u devrelerdeki ar zalar ebekeyeintikal

ettirmeyen a r ak mlarda kontaklar na seri ba l sigortas n att rmas yla devreyi aan ay r c e ididir. At k sigortalaratel sar lmaz, yeni orijinal sigorta ile de i tirilmelidir. Harici ve dahili tiplerivard r. Sigortal ay r c lar a a daki yerlerde kullan l rlar Ky sapmalar nda Kk gl m terisapmalar nda Direk tipi trafolar n giri lerinde(400 KVAe kadar) Trafo istasyonlar ndakiservis trafolar n n giri lerinde Gerilim ve l trafolar n ngiri lerinde OG modler hcrelerdekullan l rlar.
Sigorta nitesi Sigortal ay r c lar

Dner zolatrl Ay r c lar

Hareketli kontaklara ba l izolatrlere kendiekseni etraf nda istenen a larda dnebilen ay r c lard r. Dahili ve haricitipleri vard r. En ok harici tipleri kullan l r. Yksek ve ok yksek gerilim trafo merkezlerinde kullan l r.60- 154- 200- 380 ve 800 kV gerilimlerde kullan lan dner izolatr ay r c lariki tipte yap l r. Tek dner izolatrl ve ift dner izolatrl ay r c lard r.

Tek Dner zolatrlAy r c lar: Bu tip ay r c lar nizolatrlerinden

birisi kendi ekseni etraf nda dnebilecek ekildeyap lm t r. Dner izolatrn zerinde k nt l bir kontakbulunur. Dner izolatrn kendi ekseni etraf nda 90lik a ile dndrlereksabit izolatrdeki girintili kontaklara kenetlenir ve ay r c da kapat lm olur. Tek dner izolatrl ay r c lar ikiye ayr l r; Dner izolatr ortada ay r c lar Dner izolatr kenarda ay r c lar Mafsals z d ey kapanan ay r c Panto raf ay r c Hareketli kontaklar d eypanto raf ay r c Hareketli kontaklar yataypanto raf ay r c
Tek dner izolatrl (dnerizolatr ortada) ay r c lar Ortadan amal ay r c lar Ortadan amal ay r c lar Ortadan amal ay r c lar Panto raf ay r c lar

ift Dner zolatrl Ay r c lar: ift dner izolatrl ay r c larda

ay r c n n iki izolatr kendi ekseni etraf nda90 dndrlerek kapatma i lemi yap l r. Daha ok k n sert geti iyerlerde kontaklar zerine biriken kar ve buzlar k rarak ba lanmas n sa lar.Bu sebeple k geen yerlerde tercih edilir.
ift dner izolatrl ay r c

sert

Yk Ay r c lar
Kontaklar n pozisyonu gzle grlebilen normalykl devreleri a p kapayan baz tiplerinde k sa devre kesme zelli i olmayan biray r c e ididir. Kesicilerden tasarruf etmek amac yla

kullan l r. Tek bara sistemlerinde tekg ay r c s n n bulundu u yerlerde devresine seri ba l bir yksek gerilim sigortas bulunur. Yk ay r c lar O.G. alt tesislerinde ay r c larve kesiciler aras ndaki byk bo lu u doldurmak gayesiyle geli tirilen cihazlard r.Yk alt nda ama ve kapama yapabilmelerine kar l k (tipine ba l olarak, anma ama gc 6-25 MVA), basit ve ekonomik olduklar ndan geni bir kullan m sahas na sahiptirler. Yk ay r c lar n nkullan labilece i bir yerde yanl bir seimle kesici kullanmak, lzumsuz olarak 3-5 kat fazla masraf gerektirir.Yay ile abuk a lma ve abuk kapat lmal d r.Ama ve kapama h z operatrn hareketinden ba ms z ve toplam ama zaman takriben 0,1 saniyedir. Kapamada nce ana b ak kontaklar, daha sonra yard mc abuk amakontaklar devreye girer. Amada ise nce ana b ak kontaklar ve hemen sonra da ok k sasre yk zerine alan abuk ama kontak ubuklar devreden kar. abuk ama kontakubuklar n n ucuna yksek s ya dayan kl zel sert metal para ilave edilmi tir. Ama s ras nda, bu metal u ile sabit kontakaras nda meydana gelen ark, ark sndrme hcrelerinde sndrlr. Ark sndrmesresi takriben 20- 45 milisaniyedir. Kk ak m de erlerinde sndrme cidar so utmahadisesi ile olur. Daha byk ak m sahas nda ise sndrme, bas n hcresinde do anve geni leme hcresine itilen sndrmegaz ak m nda olur. Her ekilde e itli sndrmeprensiplerinin mant kl bir kombinasyonuhakimdir. Ark hcreleri kuru sistemdir. Herhangi birsndrme ak kan veya tazyikli hava kullan lmad iin tozunu almaktan ba ka birbak m gerekmez. Kumanda genellikle eldedir. Ancak istenirse elektromotor kumandal olabilir.Son y llarda SF6 gazl ay r c lar da kullan lmaktad r.
Dahili tip yk ay r c s kutuplu topraklamal abukkapama ve amal yk ay r c s

Yk ay r c lar

Yk ay r c lar tipte yap l rlar; Tek salt yay vard r. Saltkilitli de ildir, yani otomatik ama yapamaz. Sadece operatrn iste i ile ama veya kapamayapabilir. Otomatik aman n istenmedi i, yk alt ndaki ama kapamalarda, ykmanevralar nda, ring ebekelerde, yukar daki byk bir emniyet ve rahatl klakullan l r. Bu gibi tesislerde k sa devre veya ar za korumalar genellikle salt tesisindeki ana kesiciler vas tas yla yap l r. Ancak tesisinzelli i nedeniyle yk ay r c lar n n

oldu u yerde de k sa devrelere kar korumaistenirse, alterin alt veya stne sigorta ilave edilir. abuk - Kapamal ve abuk - Amal (Otomatikamal ) yk ay r c s ; biri

kapama, di eri ama olmak zere iki salt yay vard r. Saltkilitlidir, yani otomatik at rma yapmak mmkndr. Kapama yaln zca operatrn iste i ile mmkndr. Ama operatrn iste i ile olabilece i gibi,bir rle veya sigorta ihbar ile otomatik de olabilir. Bir ama bobinilavesi mmkndr.
Alttan sigortal ilaveliyk ay r c s ; sigortalar mekanik at rmal pimli

tiplerdir. Sigorta att

nda f rlayan pim takriben 80- 100Newtonluk bir

arpma kuvvetine sahiptir. Bylece bir ar za halinde herhangi bir sigortas n n atmas neticesinde pim alterin at rma mekanizmas n tahrik ederek alterin otomatik amas n sa lar. Ama hadisesi sigortan n atmas ndan sonra olaca iin, ama an nda alterin zerinde yaln zca normal yk bulunacakt r. Bu tip yk ay r c lar , bir ar za halinde
sigortalar n n herhangi birisinin atmas n takiben otomatik olarak devreyi aarak tesisin tek veya iki faz zerinde kalmas n nler. alterebir at rma ma neti ilave edilerek, transformatrdeki termometreveya Bucholz rlesinden gelebilecek bir ihbar ile de otomatik at rmayapmak mmkndr. Montaj ekli genellikle dikeydir. Ancakistenirse yatay ayakta veya tavana da monte edilebilir. Ancak ayarlar n buna gre yap labilmesiiin sipari esnas nda montaj ekli bildirilmelidir. Yatay montajda kesme gcnn%20 azalaca d nlmelidir.

Grevlerine Gre Ay r c lar

Grevlerine gre ay r c lar; hat ay r c s , baraay r c s , toprak ay r c s , by-pass ay r c s , transfer ay r c s , bara blmleyiciay r c lar olmak zere e itlere ayr l rlar.
Tek bara sistemindeki ay r c lar

Hat Ay r c s
Enerji nakil hatlar n n giri veya k lar ndaberaber kullan ld ba lan r. Beraber kullan ld kesici ile hat aras na kesici a k ikenama ve kapama yapabilen ay r c lard r.

Bara Aray c s
Enerji nakil hatlar n n baralara giri inde ve k ndakesici ve bara aras na ba lan r.

Beraber kullan ld

kesici a k iken amakapama yapabilen ay r c d r.

Toprak Ay r c s
Enerjisi kesilmi devre veya hatlar n zerindekalan art k birikmi enerjiyi topra a ak tmaya yarayan ay r c lard r. Birlikte kullan ld kesici ve ay r c a ld ktan sonra kapat labilir. Hatta enerji var iken kapat lamaz.Devrede enerji var iken kapat lmas n nlemek iin de i ik ekillerde al an kilittertibatlar vard r. Bu kilitleme mekanizmalar sayesinde birlikte kullan ld kesici ve ay r c kapal iken toprak ay r c s n n kapanmas engellenir. Hat ve trafo nda enerji olmayan k taraf topraklanmaktad r. OG modler direklerinde kullan lanay r c lar a ld di eray r c lar a k iken kapat lamaz.

hcresistemlerinde bulunan ay r c larda kilitleme mekanizmalar sayesinde, topraklama ay r c s

By-pass Ay r c s
Tek bara sisteminde devreden enerji ekiliriken, beraber kullan ld yapt durumlarda baraya enerjivermeye yarar. Kesici ar zaland kesici kapal iken,a p veya ar za nda kesici nda ve bak ma al nd

kapat labilen ve kesiciye paralel olarak ba lananay r c lard r. Kesicinin bak ma al nd gibi kullan larak devreyeenerji veren bir yk ay r c s d r.

Transfer Ay r c s
ift bara sisteminde, ana bara ile yedek baray (transfer bara) birbirine ba layan ay c lard r. Ait oldu u kesici kapal iken a l pkapat lan ay r c d r. Fiderin kesici ve ay r c lar , ar za yapt veya bak ma al nd zamanlarda, enerjinin sreklili ini sa lamak iin transfer bara zerinden fiderin ( k besleme) beslenmesini sa lar.

Bara Blmleyici Ay r c lar

Ayn gerilimli baralar n birle tirilmesinde veyaayr lmas nda kullan lan ayr c lard r.
ift bara sisteminde ay r c lar

Kumanda ekillerine Gre Ay r c lar

Kumanda ekillerine gre ay r c lar; ellekumandal , mekanik kumandal , elektrik motoru ile kumandal ve bas nl hava ilekumandal olarak e itlere ayr l r.

Elle Kumandal Ay r c lar

Emniyet mesafesi fazla olan baz ay r c lardaama kapama i lemi yap l rken mekanik hareketi sa layan kol uzaktan bir staka (fibermalzemeden yap lm , ucu kancal uzun sopa

eklinde bir alet) ile hareket ettirilir.

Elle kumandal ( stankal ) ay r c

Mekanik Kumandal Ay r c lar

Ama kapama i lemi iin hareketi sa layan,dzenin al mas 30 mmap nda ve 3m boyunda galvanizli elik malzeme yard m yla elleyap lan ay r c lard r. Baz lar nda bu mekanik dzenek di lilerle hareketin iletildi ibir sistemdir.
Mekanik kumandal ay r c lar

Elektrik Motoru ile Kumandal Ay r c lar

Ay r c n n ama kapama i lemini yapan mekanizman nhareketi bir elektrik motoruyla sa lan r. Elektrik motoru bir ynde al t r ld ndaay r c kapan r. Di er ynde ay r c a l r. Motorlu kumandal sistemlerde motorunhareketi zel bir di li sistemi vas tas yla k miline iletilir. Motor ve di li sistemi, yard mc kontak tak m ile birlikte d tesirlere kar korunmu ve s t c l bir kutu iine yerle tirilmi tir.Kullan lan motorlar D.C veya A.C motor olabilir. Enerji kesilmelerinde elle kumandaedilebilir.
Ay r c kumanda motorlar Ay r c kurma mekanizmas Motorlu ay r c lar

Bas nl Hava ile Kumandal Ay r c lar

Ay r c n n ama kapama i lemini yapan mekanikdzenek (pnomatik) bir sistemle hareket ettirilir. Bu sistemin dz al mas ylaay r c kapan r. Ters al mas yla ay r c a l r.

Ay r c Etiket De erleri
Bir ay r c n n etiketinde genelde bulunmas gereken bilgiler unlard r;

Tip: malat n n standartlar na gre belli harf veyarakamlardan olu ur. Ayr ca
ay r c n n cinsini ve yap s n belirler.

Nominal gerilim (Un) :Ay r c n n devaml al abilece imaksimum gerilim

de eridir.

Nominal ak m (In): Ay r c n n kontaklar zerinden srekli olarak

geirebilece imiz, ak m de eridir.

K sa devre ak m (Ik):Ay r c n n belli zaman aral klar iin verilen maksimum

k sa devre ak m n de erleridir.

Dinamik kuvvetler ak m :Ay r c n n dinamikkuvvetlere maruz kalabilece i

de erdir.

Maksimum i letmegerilimi: Ay r c n n k sa bir sreiin al abilece i

maksimum gerilim de eridir.

Firma ismi, retimseri no, imalat y l

Dahili ve harici tip ay r c lar n zelliklerinibelirlemek iin baz de erlerin bilinmesi gerekir. Bunlar anma gerilimi, anma ak m , anmak sa devre ak m , kullanma yeri ve tipidir. Ay r c lar n isimleri, zelliklerini belirtenharfler ve rakamlar ile an l r. Bu isimlerde bulunan harfler ve rakamlar unlard r. (Tablo 1.3.)

AYIRICI ZELL K HARF AYIRICI ZELL K RAKAM

T- TR FAZE 4- NOM NAL AKIMI 400 A A- AYIRICI 6- NOM NAL AKIMI 630 A H- HAR C 12- NOM NAL AKIMI 1250 A D- DAH L 10- ANMA GER L M 10 kV S- S GORTALI 15- ANMA GER L M 17,5 kV T- TOPRAKLI 30- ANMA GER L M 30 kV 45- ANMA GER L M 52 kV
Ay r c zellikleri (harf verakamlar)

RNEK: TADS 12/ 20 isimli ay r c n n zellikleri nelerdir.

T- Trifaze, A- Ay r c , D- Dahili, S- Sigortal 12- 1250 A,20- 20 kV

RNEK: TADST 4/ 30 isimli bir ay r c n n zellikleri nelerdir.

T- Trifaze, D- Dahili, S- Sigortal , T- Toprakl ,4- 400 A,30- 30 kV

Ay r c Ama Kapama

lem S ras

Ay r c lar ile, devreden ak m geerken, yanidevrede yk var iken ama kapama i lemi yap lmaz. E er yap l rsa ay r c ve ay r c y a pkapatan ki i zarar grr. Bu sebeple ama kapama i lemi yap l rken ilk nce ay r c a l pkapat lmaz. Kesici veya ay r c lar ile yap lan i lemler manevra olarak tan mlan r. Ama kapama i lemi yap l rken u i lem s ras takip edilir;

lk nce kesici a l r. Daha sonra kesicinin giri ve k ndaki ay r c lar a l r. Kapat l rken bu i lemintersi olarak ilk nce ay r c lar kapat l r. Daha sonra kesici kapat larakdevreye enerji verilir. Kesici yoksa al c lar nyk devreden kar l r, sonra ay r c a l r. Ayr ca, ay r c ama kapama i leminde uhususlara dikkat edilmelidir; Kesicinin a k veya kapal pozisyonu, gvenli bir konum gstergesi ile tan mlanabilmelidir. Kesici mekanizmas zerindeki a k ya da kapal konum bilgisinin, yard mc devre ile beslenen edilmelidir. Ancak, kesicinin her kvetinin iindeki hareketli kontaklar n, itici mekanizma ile tahrik edildi i ve konumbilgisinin en az ndan bir faz iin do ru olmayabilece i unutulmamal d r. Hava yal t ml metal mahfazal YG. hcrelerinde de kullan lan baz tip ay r c lar dahil, klasik yntemle tesis edilen(eski tesislerde) kullan lan ay r c lar, a ld klar nda enerji devresiniminimum mesafede gvenli bir biimde ay rd ile ilgili olaca edilmelidir. Hava yal t ml metalmahfazal YG. hcrelerinde de kullan lan baz tip ay r c lar dahil, klasik yntemle tesis edilenve kullan lan ay r c lar, a ld klar nda enerji devresini minimum mesafedegvenli bir biimde ay rd kontrol edilmelidir. Ay r c n n gvenli ay rmamesafesinin tesis edilen mekanik kumanda dzeni, ay r c iticilerinin sa lam ve normal al abilmeleriile olanakl olaca unutulmamal ; kumanda kolunun a k konuma gelmi ve ay r c b aklar n n tamam n n gvenli mesafede uzakla m oldu ugzle kontrol edilmelidir. MMMH de (Metal mahfazal modler hcre) bulunan ay r c konumlar n n gzle izlenmesi mmkn olmad ndan, sa laml kontrol edilen kapasitif led gsterge ile enerjinin fazda da olmad ay rmak. Kesici ve ay r c lar a kkonumda kilitlemek suretiyle, tesisin yeniden kontrol edilmelidir. kontrol edilmelidir. unutulmamal , kumanda kolununa k konuma gelmi ve Ay r c n n gvenli ay rmamesafesinin tesis edilen mekanik kumanda dzeni ay r c b aklar n n gvenli mesafede uzakla m oldu u gzle kontrol kl (a k veya kapal )konum bilgisi ile e le ti i kontrol

Tesise enerji verebilecekher kaynaktan gelen irtibat gzle grnr ekilde

enerjilenmesi riskine yol aabilecek sonular nortadan kald r lmas hedefine ynelik olarak al nacak nlemler ard k olarakyap lmal d r. Enerji giri i blmndekiay r c toprakl ise topraklama b aklar n n toprak enelerine iyice sabitlendi inin grlmesi.