12.

NTE
DREKLER VE ZELLKLER

KONULAR
1. Hat Gzergahlarnn Belirlenmesi
2. Kullanl eitlerine Gre Direk eitleri
3. Yapldklar Malzemeye Gre Direk eitleri
4. Direklerle lgili Hesaplamalar
 1. SINIF ELEKTRK TESSATILII
ENERJ RETM, LETM ve DAITIMI

12.1. Hat Gzergahlarnn Belirlenmesi

Yksek gerilim elektrik enerjisinin retildii yerden tketim merkezlerine ile-
tilmesi iin hava hatlar kullanlr. letim ve datm hatlarnda kullanlan ve iletken-
leri birbirlerinden belirli uzaklkta havada tutmaya yarayan ve hat boyunca uygun
aralk ve ykseklikte yerletirilen ebeke donanmna direk denir.

ekil 12.1 Datm durumuna gre direklerin yerleri

Yukardaki ekilde;
1, 2, 6, 8, 9, 11, 14, 15, 16 ve 17 nolu direkler tayc direk
3 ve 5 nolu direkler branman direk
12 nolu direk kede tayc direk
4, 7 ve 13 nolu direkler nihayet direkleri
10 nolu direk tevzi direidir.
12.2. Kullanl eitlerine Gre Direk
eitleri
Durdurucu direkler
Kede durdurucu direkler
Tayc direkler
Kede tayc direkler

249
 1. SINIF ELEKTRK TESSATILII
ENERJ RETM, LETM ve DAITIMI

Nihayet direkleri
Branman direkleri
Tevzi direkleri

12.2.1. Durdurucu direkler

ENHde dz hatt durdurmak amacyla kullanlan direklere denir. Tayc direk-
lere balanan iletkenlerin gergin durmasn salar. letkenlere gelen gerilme kuv-
veti durdurucu direklerle temin edilir. Genellikle durdurucu direkler arsnda 7 adet
tayc direk bulunabilir. Yol ve nehir atlamalar gibi zel durumlarda durdurucu di-
rekler karlkl birbirine balantl olabilir.

12.2.2. Kede durdurucu direkler

Enerji nakil hava hatlarnn ke noktalarnda kullanlan ve ayn zamanda dur-
duruculuk grevi yapan direklere kede durdurucu direkler denir.

12.2.3. Tayc direkler

Hava hatlarnda durdurucu direkler arasnda iletkeni tamak, yani iletkenin
arln tutmak amacyla kullanlan direklerdir.

12.2.4. Kede tayc direkler

Enerji nakil hava hatlarnn ke noktalarnda iletkenleri tamak amacyla kul-
lanlan direklerdir.

12.2.5. Nihayet ( son) direkler

Enerji nakil hatlarnn balang ve sonunda kullanlr. Hattn tek tarafl toplam
cer (gerilme) kuvvetine dayanabilecek durumda olan direklere denir.

12.2.6. Branman direkleri

YG hava hatlarnda tayc ve kede tayc durumda olan direklerden bir
veya iki ynde kol veya ube hatt ayrlyorsa, bu durumdaki tayc ve kede ta-
yc direklere branman direkleri denir.

250
 1. SINIF ELEKTRK TESSATILII
ENERJ RETM, LETM ve DAITIMI

12.2.7. Tevzi (datm ) direkleri

Enerji nakil hava hatlarnda ikiden fazla nihayet ba ile bal olan hatlarn
tevzi edildii yani kollara ayrlarak datmnn yapld direklere denir. Direkteki
hatlardan kesiti en byk olan hat, ana hat olarak kabul edilir. Bunun dnda kalan
dier hatlar bu ana hattn birer branman veya kolu durumundadr. Ana hatlarla bu
direklere kadar gelen enerji, bu direkten ayrlan branmanlarla daha kk kapasi-
teli enerjiler halinde datlr.
Hava hattna etki eden ekme (cer), arlk, rzgr ve buz yk gibi kuvvetlere
dayanabilecek durumda olmalar istenir. Bu kuvvetler durdurucu, ke ve tevzi di-
reklerine ayn zamanda fakat deiik ynlerden etki ederler. Tayc direklerde ise
iletkenleri sadece tamaya ve tutmaya yaradklarndan bunlarda hatlarn cer kuv-
veti yerine hat dorultusunda dik yndeki rzgr kuvvetleri esas alnr.
Direkler kullanldklar hattn gerilimine gre de snflandrlr.
I-Alak gerilim direkleri
II-Orta gerilim direkleri
III-Yksek ve ok yksek gerilim direkleri
12.3. Yapldklar Malzemeye Gre Direk eitleri
mal edildikleri malzemeye gre direk eitleri unlardr:
Demir direkler
Betonarme direkler
Aa direkler

ekil 12.2 Demir direk eitleri

251
 1. SINIF ELEKTRK TESSATILII
ENERJ RETM, LETM ve DAITIMI

12.3.1. Demir direkler

Demir direkler aa direklere nazaran ok daha uzun mrl ve beton direk-
lere gre de daha hafiftir. Demir direkler iletkenlerin her trl tertip ekline uygula-
nabilir. Herhangi bir sebeple meydana gelebilecek direk arzalarnn tamir edilmesi
de kolaydr. Ancak beton direklere gre bakm ve iletme masraflar daha fazladr.
Demir direk tipleri unlardr:
Boru direkler
A ve kafes direkler
Putrel direkler ( pilon veya atal)

12.3.2. Betonarme direkler

imento, su ve katk maddelerinin uygun oranlarda kartrlmasyla elde edi-
len beton ile yksek dayanml elik tel veya elik ubuklarn kullanlmasyla elde
edilir. Beton ve elik malzemenin gzeneksiz bir ekilde uygunluunun salanmas
iin titreim (vibrasyon) veya savurma (santrifj) metodu uygulanr. Bu yntemle
imal edilen direklere betonarme direk denir.
Betonarme direklerin demir direklere gre en byk avantaj hava artlarn-
da ve zellikle sanayi blgelerindeki zararl gaz ve buharlardan az etkilenmeleridir.
Ayrca kullanlan demir miktarnn ayn ii gren demir direklere oranla az olmas (
%60) demir malzemeden tasarruf salar.
Betonarme direkler, hesap ve yapm kurallarna gre ikiye ayrlr:

12.3.2.1. Gerilmesiz betonarme direkler

Santrifj betonarme direkler
Vibre betonarme direkler

12.3.2.2. n gerilmeli betonarme direkler

n gerilmeli santrifj betonarme direkler
n gerilmeli vibre betonarme direkler

252
 1. SINIF ELEKTRK TESSATILII
ENERJ RETM, LETM ve DAITIMI

ekil 12.3 Beton direk eitleri

12.3.3. Aa direkler
Alak ve orta gerilimli iletim ve datm hava hatlarnda kullanlr. Mekanik
dayanmlar azdr. Kknar, ard, karaam gibi aalardan yaplr. Hava artlarndan
olumsuz etkilendikleri iin zel ilemlere tabi tutulur. Bu ilemler aa diree bakr
slfat emdirilmek veya katranlamaktr. Aa direklerin kullan ekillerine gre snf-
landrlmas u ekildedir:
Aa direk eitleri:
Tek aa direkler
ift aa direkler ( ikiz veya H )
A direkler
Payandal direkler
Kirili direkler
Lenteli direkler (gergi telli )

253
 1. SINIF ELEKTRK TESSATILII
ENERJ RETM, LETM ve DAITIMI

ekil 12.4 atal tip direk ve zerindeki donanmlar

254
 1. SINIF ELEKTRK TESSATILII
ENERJ RETM, LETM ve DAITIMI

ekil 12.5 Aa direk eitleri a) Lenteli direk b) ift kirili c) Payandal direk d) A direk e) kiz
direk

12.3.4. Direk ba donanmlar

Direk ba donanmlar lkelerin iklim durumlarna gre deiiklik gsterir. Ya-
larn fazla olduu yerlerde direk, travers ve dier donanmlar zerinde kar ve buz
birikmemesi iin uygun ekle getirilir. Direk ba donanmlar yol, nehir ve boaz
atlamalarnda ikili olarak gruplandrlr. zoltr balan ekillerine gre ift gergi,
ift ask veya ift mesnet eklinde gruplandrlabilir. zoltrlerde kullanlan ark boy-
nuzu, ark koruma emberinin saylar da deiebilmektedir.

12.3.4.1. Traversler ve grevleri

Enerji nakil hatlarnda iletkenlerin izoltrlere balanmas, izoltrlerinde di-
reklere tutturulabilmesi traversler yardmyla salanr. Direkler kullanlacak travers
ekilleri veya says, kullanlacak iletken saysna, gerilme kuvvetine, arlklarna,
izoltr ve direk tipine bal olarak deiir.
AG ve OG demir direklerinde kullanlan traversler ve tipleri
Kk sanayi ve abone yklerinin ihtiyalarn karlamak iin yaplr. Tra-
versler, tayc, ke, durdurucu ve nihayet tipinde olmak zere 3 ayr tipte
snflandrlr. Gerekli travers seimi bu tiplere ait tablolardan seilebilir.
Tayc traversler
AG A tipi ve kafes tipi demir direklerde izoltrlere balanr ve iletkenle-
ri tamak amacyla kullanlr.

255
 1. SINIF ELEKTRK TESSATILII
ENERJ RETM, LETM ve DAITIMI

ekil 12.6 Tayc travers

Ke traversler
Enerji nakil hatlarnn ke noktalarnda bulunan AG A tipi ve kafes tipi
direklerde, izoltrlere tayc ba ile balanan iletkenleri tamak ama-
cyla kullanlan traverslere ke traversleri denir.

ekil 12.7 Ke traversleri

Durdurucu ve nihayet traversler

Dz olarak giden enerji nakil hatlarnn, balangcnda ve sonunda bulu-
nan AG A tipi veya kafes tipi direklerde kullanlan traverslere denir.

256
 1. SINIF ELEKTRK TESSATILII
ENERJ RETM, LETM ve DAITIMI

AG ve OG beton direklerde kullanlan traversler ve tipleri

Bir direkte kullanlacak travers says, tekil edilen hat iletken tertibine ve
direin tipine baldr. Buna gre tayc, kede tayc ve nihayet direkle-
rinde kullanlacak travers says iletken saysna baldr
Konsollar
Yksek gerilim enerji iletim ve datm hatlarnda kullanlan atal tipi demir
direklerde izoltr balamak amacyla kullanlr. Konsollar tayc, durdu-
rucu, nihayet direkler iin ayr ekil ve yapda olur.
Konsol elemanlarna yatay ( Z ) kuvvetlerinden ve dikey (G) kuvvetlerinden
yk gelir. Z kuvveti hat ynnde diree gelen kuvvet olup iletkenin geril-
mesinin etkisiyle oluur. Direkler telin herhangi bir nedenle kopma varsay-
mna gre yaplr. G kuvveti hat ynne dik olarak gelen kuvvet olup daha
ok rzgrn oluturduu kuvvettir. Ayrca konsol zerinde iletkenin ar-
lndan ve buz yknden dolay,direkten aa doru bir kuvvet oluur ki
buna da Y kuvveti denir.

Resim 12.1 atal demir direk zerinde konsolun gsterilii

257
 1. SINIF ELEKTRK TESSATILII
ENERJ RETM, LETM ve DAITIMI

Tablo 12.1 AG ve OG traversleri ve zellikleri

258
 1. SINIF ELEKTRK TESSATILII
ENERJ RETM, LETM ve DAITIMI

12.4. Direklerle ilgili hesaplamalar

12.4.1. Ekonomik direk aral hesab

Alak gerilim ebekelerinde direk aralklan 40 50 m. olarak belirlenmiti.
Orta ve yksek gerilim ebekelerinde ekonomik direk aklklar WDMAR n ekono-
mik menzil forml ile bulunur. Bu forml,

(m) eklindedir. Bu formlde;

max = letkenlerin en byk ekme kuvveti (Kg/mm2).

= Emniyet ykseklii
= letkenlerin buz ykl zgl arlklar (Kg/cm3).

12.4.2. letkenler arasndaki aklklarn hesaplanmas

Hava hatt iletkenleri arasnda bulunmas gereken en kk aklklar kuvvet-
li akm ynetmeliinde formllerle gsterilmitir. Bu aklklar traverslerin lleri
bakmndan da nem tar. Rzgr ve buz yklerinin etkisi ile iletkenler salnm ya
parlar. Bu salnmlar sonucu birbirine yaklaan iletkenler arasnda kalan aklklarn
tehlike yaratmayacak deerde olmas gerekmektedir.
letkenler arasnda bulunmas gerekli aklklar iletme gerilimi, en oyk fle
ve iletkenlerin direklerdeki yerletirili ekillerine bal olarak deiir. Ayrca kul
lanlan iletkenlerin cinsi de bu aklklan etkilemektedir.
Kuvvetli akm ynetmeliine gre iletkenler arasndaki en kk aklklar u
ekilde belirlenmitir:
Farkl seviyede bulunan iletkenler arasndaki aklklar (Bakr, demir ve iinde-
ki demir arl %30 dan fazla olan ST-A1).

Alminyum iletkenler ile iindeki demir arl %30 dan az olan St-A1 iletken-
lerde;

Ayn seviyede bulunan her eit iletkenlerin arasndaki aklklar.

259
 1. SINIF ELEKTRK TESSATILII
ENERJ RETM, LETM ve DAITIMI

Her bir faz iletkeni ile topraklanm demir inaat ksmlar arasndaki en kk
aralk da u formlle bulunur.

Bu formlde ;
U KV.olarak iletme gerilimi.
fmmetre olarak en byk fle.
D1, D2, D3... Metre olarak direk aralklar.

letkenler aras aklklar yukarda verilen formllerle hesaplanmakla bera-

ber, iletkenlerin asenkron salnmlar dikkate alnarak, salnm kontrollar yaplr. Bu
kontrollar:
letkenler arasndaki en byk sapma asnn 1/4 kadar bir ada + 5oC taki
fle ve azami rzgar iin,
Blgelere gre +45 0Cveya + 40 0C taki fle ve azami rzgar yknn %60 n
etkiledii durumlar iin yaplr. Her iki durum iin birbirine yaklaan iletkenler ara-
snda en az Dmin = 0,0075.U metre (20 cm. den az olmamak zere mesafe bulunma-
ldr.
150 KV. tun stndeki gerilimlerde travers boyu fazla olduundan kontrollar
% 70 ve % 42 lik rzgr yklerinde yaplr. Alak gerilim ebekelerinde alminyum
iletkenler arasnda en az 50 cm. bakr ve elik - alminyum etkenlerin arasnda da
en az 40 cm. aralk bulunmas gerekir. Bu aklklar gerekli gvenlik tedbirleri alnd-
ve birbirine gre gerilim fark bulunmayan iletkenler iin daha da kltlebilir.

12.4.3. letkenlerin salnm kontrol

Direk boyutlarnn hesaplanmasnda, uygun direk ve travers seimi salnm
kontrol yaplarak yeniden gzden geirilir. Mesnet izolatrl traverslerde sal-
nm sz konusu deildir. Zincir izolatrl sistemlerde, izolatr zincirinin salmm
ile diree ve dier faz iletkenlerine en yakn iletken mesafesi hesaplanarak kontrol
edilmelidir. Bundan sonra travers uzunluklar belirlenir.
rnek : En byk flei 9 m. Olan aynn seviyedeki bakr iletkenlerin iletme
gerilimi 150 KV. Tur. letkenler arasndaki akl bulunuz.

260
 1. SINIF ELEKTRK TESSATILII
ENERJ RETM, LETM ve DAITIMI

Zincir izolatrn salnm as ise u formlle bulunur:

Bu formlde ifadelerin anlamlar ve birimleri u ekildedir;

= zolatr salnm as
= zolatrlere gelen rzgar kuvveti (Kg)
= zolatr arl (Kg)

letkenin salnm as ise tg eklinde bulunur.

12.4.4. Traversler (Konsollar)

Traversler iletkenleri tamaa yararlar. letkenlerin izolatrlere balanmas,
izolatrlerin de direklere tutturulabilmesi traversler yardm ile gerekletirilir. Di
reklerde kullanlacak travers says veya travers ekilleri, kullanlacak iletken saysna,
gerilme kuvvetine ve arlklanna, izolatr ve direk tipine bal olarak deiir.
Yurdumuzda ller Bankas tarafndan standardize edilen travers ve konsol-
lar kullanlmaktadr. Tayc, durdurucu, son, ke ve datm direkleri iin ayn tip
te traversler yaplmtr. Genel olarak bir veya iki tarafl olarak kullanlmaktadrlar.
Aynca ortak (mterek) direklerde orta gerilim ve alak gerilim hatlan iin deiik
tiplerde traversler kullanlr. Alak gerilimli hatlarda iletkenler aras yatay ve dey
mesafeler, kullanlan malzemenin cinsine gre deimektedir. Kuvvetli akm ynet
meliine gre bu aklklar bakr iletkenler iin 40 cm. alminyum iletkenler iin
50 cm. olarak belirlenmitir. Travers boylannn da bu uzunluklara uygun olacak e
kilde yaplmas gerekir. Tayc traversler (t-60), (t-70) ve (t-80) eklinde sembolize
edilirler. 180 ile 170 arasnda a. yapan hatlarda kullanlabilmektedirler. Tayc
traverslerde iletkenler, izolatrlere tayc ba ile baldr. Traverslerde iletkenler,
izolatrlere tayc ba ile baldr. Traverslerden (t-60), alak gerilim A direklerinde,
(t-70) A ve kafes direklerinde, (t-80) ise A ve kafes direkler ile ortak A ve kafes direk-

261
 1. SINIF ELEKTRK TESSATILII
ENERJ RETM, LETM ve DAITIMI

lerde kullanlr. Her travers 50 mm2 ye kadar bakr ve alminyum iletkenleri iin
kullanlabilir. Bu traverslerin boylar sra ile 60 - 70 ve 80 cm. dir. Tayc direklerde
iletkenler tayc ba ile bal ise 5 6 iletken iin 3 travers, 4-3 iletken iin 2 tra-
vers, 2-1 iletken iin de 1 travers kullanlr.
12.4.4.1.Ke traversleri
1200-1700 a yapan direklerde kullanlr. Ortak A direklerdeki 900-1200 alarda
da bu traversler kullanlabilir. Ke traversleri (z-70), (z-80) eklinde sembolize edi-
lirler. Ke traverslerinde iletkenler tayc ba ile baldr.Traversler diree ikier
ikier olmak zere ayn seviyede monte edilir.

12.4.4.2. Durdurucu ve Son Direk Traversleri

Dz giden hatlarn banda ve sonunda veya herhangi ibr yerinde bran veya
durdurucu direklerde kullanlrlar. 900-1800 lik a yapan direklerde de kullanlabilir.
letkenler burada durdurucu ba ile balanr. letken kesiti, direklerin yapt a ve
direk tiplerine (A, kafes veya ortak direk gibi) gre (n-60); (d-60); (n-70); (d-70); (n-
80); (N-70); (D-70); (N-80);(D-80)eklinde sembolize edilir.
Kullanlacak travers says ise, iletken says ve kesitine (durdurucu ba ile ba-
lanan iletken saysna) baldr. Traverslerin her eidi iin cetveller dzenlenmi
olup, uygun travers, bu cetvellerden seilebilir. YG. li ebekelerde ise ayrca travers
hesaplamalar yaplr.

12.4.4.3. Konsollar
Tayc, son,ke durdurucu direkler iin ayn ekil ve yapdadr. Tayc kon-
sollar ( ) son direk konsollar ( )( ), ke direi konsollar
( ) eklinde sembolize edilirler. Sembollerdeki rakamlar, iletken saylann
gsterir.
Traversler ve konsollar, betondan veya demirden yaplrlar. Demirden yap
latlan iin L veya U demiri kullanlr. zerlerinde izolatr iin uygun yerletirme yer-
leri bulunur.
Alak gerilimde aydnlatma ve sanayi ykleri iin datm ebekeleri dzen
lenir. Bu hatlar ou zaman 3 faz 4 tellidir. Baz durumlarda cadde aydnlatlmas iin
aynca bir sokak faz eklenir. Bylece direkteki iletken says 5e ykselir. Sokak aydn-
latlmas iin tam ve yan gece aydnlatlmas gerekiyorsa, direkteki iletken says 6 ya
ykselir. Ntr hatt hepsinde ayn iletkendir. Alak gerilim ebekelerinde datm sis-
teminin son ksnlan ile 2. derecedeki yollar ve sokaklar 1 fazl olarak dzenlenirler.
Bu durumda direkteki iletken says 2 veya 3 tr.

262
 1. SINIF ELEKTRK TESSATILII
ENERJ RETM, LETM ve DAITIMI

Resim 12.2 Yksek Gerilim Direkleri ve Konsollan

12.4.4.4. Direklerin Seilmesi

Eneji iletim ve datm ebekelerinde kullanlan direkler; direin kullanl
ekli, (durdurucu, tayc, ke vb.) direk tepe kuvveti, direkteki iletken donanm,
iletken cinsi, iletken kesiti ve direk aralklanna bal olarak seilir. Ke direklerinin
seimi ise iletkenlerin kede yaptklan aya da baldr. letkenlerin direkte olu
turduktan en byk ekme kuvveti ve rzgr yk hesaplanarak direk tepe kuvveti
bulunur.
Kuvvetli akm ynetmeliine gre her direin, eitli durumlar iin hesap
lanan tepe kuvvetlerini karlayabilecek salamlkta olmas gerekir. Baz direklerde,
direin yapl veya kullanl durumlarna gre zayf eksen ve kuvvetli eksen olarak
iki kullanma yn vardr. Her iki ynde hesaplanan tepe kuvvetleri, direk tarafndan
karlanabilir durumda olmaldr, iletkenlerin ekme kuvvetleri ile rzgr kuvvetle-
ri ayn ynde varsaylr. Bu iki kuvvetin direin tepesinde oluturduktan kuvvete,
DREK TEPE KUVVET denir. Tepe kuvveti hesaplanrken, iletkenlerin traverslerdeki
donanm ekillerine de dikkat edilir.
I ve II. buz yk blgelerindeki tepe kuvvetleri, blgelerin zelliklerine gre
deiir. Dorultusu dzgn olan ve ykseklik fark bulunmayan tayc direklerin,
iletkenlerin ekme kuvvetinden etkilenmedikleri dnlebilir. Direklerdeki yatay
ve dey kuvvetlerin etkisi direk temelinin kar koymas ile karlanr. Bunun iin
temel hesabnn da yaplmas gerekmektedir.

12.4.4.5. Direklerin Hesabnda Dikkate Alman Kuvvetler

Direklerin hesabnda genel olarak yatay ve dey kuvvetler etkili olmaktadr.
Dey kuvvetler, unlardr:
Direin kendi arl,

263
 1. SINIF ELEKTRK TESSATILII
ENERJ RETM, LETM ve DAITIMI

Konsol (travers) arl,

zolatr ve donanmlarnn arl,
Ek malzeme ve donanmlarnn arl,
En az 80 Kg. montr arl,
letkenler ve koruma telinin arl,
iletkenler ve koruma telinde oluan kar ve buz yklerinin arl.
Yatay kuvvetleri ise u ekilde sralayabiliriz:
letkenlerle ntr ve koruma tellerinin ekme kuvvetleri,
letkenlere, ntr ve koruma tellerine, konsol ve izolatrler ile diree etki
eden rzgr kuvvetleridir.
Grld gibi iletken ekme kuvvetleri ile rzgr kuvvetleri diree yatay e-
kilde etki etmektedir. Direk tepe kuvveti bu faktrler dikkate alnarak hesaplanr.
Direklerin tepe kuvvetleri rzgrl ve rzgrsz tepe kuvvetleri olarak ikiye ay-
rlr. Rzgrsz tepe kuvveti, rzgrn esmedii durumda ve ou zaman -50C ta buz
ykl durumda direin dayanabilecei en byk tepe kuvvetidir. Rzgrl tepe kuv-
veti ise, rzgr esiyorken +5C ta direin dayanabilecei en byk tepe kuvvetidir.
Durdurucu direk tepe kuvveti,
Kg forml ile bulunur.

= Direk tepe kuvveti(Kg)

S = letken kesiti (mm2)
max
. = En byk ekme kuvveti (Kg/mm2)
n = Direklerddeki iletken says
= Ortalama iletken ykseklii (m)
=Toprak st direk boyu (m)
Direk zerinde koruma teli veya ntr iletkeni varsa, bu iletkeninde direkte
oluturduu tepe kuvveti hesaplara eklenmelidir.
Baz durumlarda ortak direkler de kullanlr. Bu direkler ou zaman orta geri-
limli ve alak gerilimli hatlarn tanmasna yardmc olurlar. Trafo postalarna enerji
orta gerilimli olarak ortak direklerle getirilir. Alak gerilimde enerji datm yaplr-
ken bu direklerden de faydalanlr. Bylece alak gerilim iin ayn bir direk gerekmez.
OG iletkenleri direin st ksmnda, AG iletkenleri ise alt ksmna monte edilir. OG
iletkenleri aym seviyede ve bir traverse, AG iletkenleri ise ayn traverse monte
edilir. OG ve AG iletkenleri arasnda ortalama 1 m. aklk bulunur.

264
 1. SINIF ELEKTRK TESSATILII
ENERJ RETM, LETM ve DAITIMI

Direkler zerine trafolar da monte edilebilir. Bu tip direklere trafo direkleri de-
nir. Trafo direkleri T1-T2-T3 eklinde sembolize edilirler. Bu direkler trafo postas yapl-
mas yerine, direk trafosunun kullanlmasnn daha ekonomik olduu durumlarda
kullamlmaktadr (T1 az kullanld iin tabloda yer almamtr).

DEMR TRAFO DREKLER

TP TEPE KUVVET (kp) AIRLII TEMEL
(kg) HACMl(m3)
T
2 1500 857 3,07
T
3 2500 987 3,77

Tablo 12.1 Demir Trafo Direklerinin zellikleri

Direk Ykseklikleri:
Enerji iletim ve datm ebekelerinde kullanlacak direkler seilirken, dikkatle
alnmas gereken pek ok zellikler vardr. Seilecek direklerin ykseklikleri iin bi-
linmesi gereken zellikler unlardr:
Direk aras uzaklklar,
Direin bulunduu yer,
Direin tad iletken says ve iletkenin kesiti,
Buz yk blgesi,
Direkteki iletken donanmnn ekli,
Fle (salg),
Direin temel iinde kalacak ksm.

Direkler aras uzaklklar arttka iletkenin flei artacandan direk boylarnn

uzamas gerekir. Kullanlacak direkler, geit direi olarak kullanlacaksa direk boylan
bir hayli artar, zellikle nehir, bataklk, kara ve demiryolu atlamalan ile vadi, kk
gl vb. atlama yerlerinde kullanlacak direkler zel olarak hesaplanr. Direin bu-
lunduu yer, zellikle buz yk blgelerine gre direin boyunu deitirir. nk
yalann ok olduu blgelerde iletken salglan fazla olaca iin direk boy- lannn
artmas gerekir.
Direkte bulunan iletken says ve kesiti ile donanm ekli de kullanlacak dire-
in boyunu deitirir. letkenlerin ayn seviyede (yanyana) veya st- ste (deiik
yksekliklerde) olmasna gre direk boylan ayn ayn bulunur. Kullanlacak iletken
cinsinin fazla sarkma yapacak cinsten olmas ve direin temel iinde kalan blm-
ne gre de direk boylan hesaplan deiir.

265
 1. SINIF ELEKTRK TESSATILII
ENERJ RETM, LETM ve DAITIMI

Direk ykseklii yaklak olarak u ekilde bulunur:

Bu eitlikte st konsol ile direk tepesi arasnda 1 m. lik bir mesafe braklmtr.
t = Direin temel iindeki boyu olup hesap sonucu bulunur. Ancak baz durumlarda
yaklak olarak alnabilir. Aa direk temelleri iin u ekilde bir ilem uygulanabilir:
Ykseklii 8 metre olan direklerde temel 130 cm. ykseklii 8 metreden fazla
olan direklerde ise herbir metre fazlalk iin 130 cm.ye 10 cm eklenenir. fm .= En b-
yk fle (salg) dir. Metre olarak bulunur. . = zolatr boyu olup tayc direklerde
veya mesnet tipi izolatrlerle donatlm direklerde daha etkili olmaktadr.

266
 1. SINIF ELEKTRK TESSATILII
ENERJ RETM, LETM ve DAITIMI

DEERLENDRME SORULARI
Aadaki sorular dikkatlice okuyunuz ve doru seenei iaretleyiniz.

1. Aadakilerden hangisi kullanl yerlerine gre direk eitlerinden deildir?

a. Durdurucu direkler
b. n direkler
c. Tevzi direkler
d. Tayc direkler

2. Aadakilerden hangisi kullanldklar hattn gerilimine gre snflandrlan

direklerden deildir?
a. Zayf akm direkleri
b. Alak gerilim direkleri
c. Orta gerilim direkleri
d. Aa direkler

3. Aadakilerden hangisi imal edildikleri malzemeye gre direk eitlerinden

deildir?
a. Demir direkler
b. Betonarme direkler
c. Fiber direkler
d. Aa direkler

4. Aadakilerden hangisi demir direk tiplerinden deildir?

a. Boru direkler
b. A ve kafes direkler
c. Putrel direkler
d. Betonarme direkler

5. Aadakilerden hangisi aa direk eitlerindendir?

a. Payandal direkler
b. Boru direkler
c. Kafes direk
d. Pilon direk

267