2.5.

İletkenlerde R, L, C Hesabı
2.5.1. İletim Hatlarında Direnç (R)
İletim hatlarında gerilim düşümüne ve güç kaybına sebebiyet veren
direncin doğru hesaplanması gerekir. DA direnci,
R=ρ.l/A
eşitliğinden hesaplanır. Burada ρ, iletken yapımında kullanılan
malzemenin özdirencidir. Buna göre bakırın 20 oC ortam sıcaklığındaki
özdirenci 0.017241 Ω.mm2/m (öziletkenliği, K=1/r =1/0.017241=56 m/
Ω.mm2) ’dir. Hava hatlarında Cu iletkenlerin yerini, tamamen Al
iletkenler almıştır. Al iletkenler ile St-Al iletkenlerin Al kısımları için 20 oC
’deki özdirenç, 0.028264 Ω.mm2/m (öziletkenliği, K=1/r =1/ 0.028264
=35 m/ Ω.mm2) olarak dikkate alınır.

1
Bir iletkenin DA direnci, iletkenin AA ’a karşı gösterdiği dirençten
farklıdır. Etkin (efektif) direnç olarak da isimlendirilen AA direnci, iki
şekilde belirlenebilir:
a) Ölçme yoluyla: Akım geçen bir iletkende oluşan ısı kaybı (joule
kanunu) ifadesi olan P=R.I2 eşitliğindeki iletkenden geçen akım I ve
iletken üzerinde açığa çıkan ısı gücü (hattaki güç kaybı) P, ölçme
yoluyla belirlenebilir. Buradan hesaplanacak olan direnç (R) değeri,
iletkenin AA direncidir.

2
b) Hesap yoluyla: İletkenin karakteristikleri ve tesis edilen hattın yapısal
özellikleri yardımıyla hesaplanabilir. Bunun için, önce iletkenin DA
direnci hesaplanır. Daha sonra, aşağıda belirtilmiş olan ve direnç
değerini artıran etkiler, bu DA direncine eklenerek AA direnci bulunur:
• İletkenin örgülü yapısının etkisi (spirality effect)
• Isı etkisi (thermal effect)
• Yakınlık etkisi (proximity effect)
• Deri etkisi (skin effect)

3
2.5.1.1. İletkenin Örgülü Yapısının Etkisi (Spirality Effect)

Hava hatlarında kullanılan iletkenler konsantrik (eşmerkezli) damarlı

örgülü bir yapıya sahip olduklarından, damarlar eksene paralel olmayıp,
spiral şeklinde bir yol takip ederler. Böyle bir iletkenin herhangi bir
damarı açılarak uzatılırsa, bu damarın boyunun, spiral şeklinde sarılı
durumdaki örgülü iletken boyundan daha uzun olduğu görülür.
Bu nedenle örgülü bir iletkenin DA direnci, aynı kesitli som iletkene
göre, %2 daha fazla alınır.

4
2.5.1.2. Isı Etkisi (Thermal Effect)

İçerisinden akım geçen bir iletken ısınır ve direnci değişir. İletkenlerin

özdirenç değeri, 20 oC ortam sıcaklığındaki standart değer olarak
verildiğinden, farklı ortam sıcaklığında çalışan iletkenlerin direnç
hesabında, bu sıcaklık değerinin etkisinin hesaba katılması gerekir.
Normal işletme şartlarında ortam sıcaklıkları çok büyük aralıklarda
değişmez. Bu nedenle iletken direncinin sıcaklığa bağlı değişimi, pratik
olarak doğrusal kabul edilir.

5
 Şekil. İletken direncinin sıcaklığa göre değişimi
• Şekil’den yararlanarak,
• R1/R2=(T+t1) /(T+t2)
• = [1 + − 20 ] yazılabilir.

6
 Tablo: Bazı İletkenlerin α katsayılarının sıcaklıkla değişimi
İletken
α0 α20 α25 α50 α75 α80 α100
Malzemenin Cinsi
%100 geçirgenliğe
0,00427 0,00393 0,00385 0,00352 0,00325 0,00318 0,00299
sahip bakır
%97,5 geçirgenliğe
0,00415 0,00383 0,00376 0,00344 0,00316 0,00312 0,002930
sahip bakır
%61 geçirgenliğe
0,00438 0,00403 0,00395 0,00360 0,00330 0,00325 0,00305
sahip alüminyum

7
Aşağıdaki tabloda çeşitli iletkenlerin T değerleri verilmektedir.

METAL T (oC)
Kurşun 218
Gümüş 243
Bakır 235
Alüminyum 236
Çinko 250
Pirinç 650

8
2.5.1.3. Yakınlık Etkisi (Proximity Effect)
Her bir faz iletkeninin komşu iletkene olan manyetik etkisi nedeniyle
ortaya çıkan dirençtir.
AA taşıyan iki iletken birbirlerine paralel ve yakın konumlandırılmışsa
iletkenlerden birindeki akım geçişi, diğer iletkenin kesit alanındaki akı
dağılımını ve dolayısıyla akımını bozar ve böylece iletkenlerin AA
dirençleri artar. İletkenler arası merkezden merkeze mesafe iletken
çapının on katını aşarsa bu ilave kayıplar ihmal edilebilmektedir.
Hava hatlarında faz iletkenleri arasındaki mesafenin büyüklüğü
nedeniyle bu etki çok küçük olduğundan, genellikle ihmal edilir.

9
2.5.1.4. Deri Etkisi (Skin Effect)

DA taşıyan bir iletkenin kesit alanında akım yoğunluğu sabittir. Yani her birim kesit

alanından aynı miktarda akım geçer. Ancak AA taşıyan bir iletkende durum farklıdır.

Frekansa bağlı olarak iletken kesitinin merkezinde akım yoğunluğu çok düşük olup,

merkezden uzaklaştıkça akım yoğunluğu artar. Yani akım, daha çok iletkenin dış

yüzeyine yakın kısımdan akar. Sonuçta deri etkisi nedeniyle, akım taşıyan iletken

kesiti küçülmüş olur. Direnç ise kesitle ters orantılı olduğundan, alternatif akımda

direncin değeri büyür.

10
Örnek:

Bir enerji nakil hattının frekansı 50 Hz ’dir. Nominal (anma) kesiti 468
mm2 olan Drake çelik alüminyum iletkenin çekilmesi uygun
görülmüştür. Bu durumda;

a. Alüminyum iletkeninin 1km ’sinin 20 oC ’deki direnci kaç Ω ’dur?

b. Alüminyum iletkeninin 1km ’sinin 37 oC ’deki direnci kaç Ω ’dur?

(Not: Al ‘un öziletkenliği=35 m/ Ω.mm2)

11
 Çözüm:
• İletkenin uzunluğu 1km=1000 m olduğuna göre,
1000
= = = 0,061Ω
(35 /Ω )(468 )
bulunur.
• Tablo ’dan alüminyum iletkenin 20 oC için sıcaklık değişim katsayısı
α20 =0,00403 oC-1 olarak alınır. İletkenin 35 oC ’daki alternatif akım (ac)
direnci ise,
= 1+ − 20 = 0,061 Ω [1 + (0,00403 )(37 − 20 )]
R35 = 0,06518 Ω
olarak elde edilir.

12
Örnek:
63 km uzunluğa sahip bir enerji iletim hattı 220 kV gerilim ile 190.5 MVA ‘lik
güç iletmektedir. Bu iletim hattı için kayıp, nominal gücün % 2.5 ‘undan
fazla olmamalıdır. İletkenin özdirenci 2.84x10-8 .mm2/m ‘dir. Bu şartları
sağlayabilen iletkenin çapı kaç mm olmalıdır.
Çözüm:
Müsaade edilen toplam hat kaybı:
Pk=190.5*%2.5=4.7625 MW
.
= =500 A
.

13
Pk=3* 2*R

.
= =6.35 
∗

r∗ . ∗
= = =2.81764x10-4m2
.

∗
= = 3.5875=1.894 cm =18.94 mm

14
2.5.2. İletim Hatlarında İndüktans (L)

 Eş uzaklıklı 3-fazlı bir iletim hattının her bir fazına ait indüktans:

olarak hesaplanır. Burada D, iletkenler arası mesafe ve

r’=r.e-1/4
şeklinde bulunur. r, iletkenin yarıçapıdır.

15
 İletkenler arası mesafelerin eşit olmaması durumunda her bir faz
indüktansı:

burada olarak hesaplanır.

• Demet iletkenli hat durumunda her bir faz indüktansı:

burada GMD (Geometrical Mean Distance) Geometrik Ortalama

Mesafe ve GMR (Geometrical Mean Radius) Geometrik Ortalama
Yarıçaptır.

16
Ds=r’
17
Transposition (Çaprazlama):
3-Faz iletkenleri arasında eşit bir mesafe olmazsa, kaçak akılar ve her bir
faza ait indüktanslar eşit olmazlar. Her bir faz indüktansının farklı olması
dengesiz yük durumu oluşmasına neden olur.
Belirli aralıklarla fazların yer değiştirilmesiyle 3- fazın dengesi yeniden
sağlanmış olur. Bu yer değiştirme işlemine çaprazlama denir.

18
Örnek: Aşağıdaki iletim hattının indüktansını hesaplayınız.
Hattın uzunluğu : 150 km
İletken çapı : 50 mm
Aynı demetteki
iletkenler arası mesafe : 45 cm
a ve b fazı ara mesafesi : 3 m
b ve c fazı ara mesafesi : 3 m
c ve a fazı ara mesafesi : 6 m

19
Çözüm:

= 2 10 H/m

= = = 3.3.6 = 3.7798

r’=r.e-1/4=0.025.e-1/4=0.0195 m
=

= 0.0195 0.45 = 0.094

.
= 2 10 150 103=110.82 mH
.
20
Sargılı (Bundle) İletkenlerde İndüktans:

21
Yukarıdaki en altta verilen şekilde N adet alt-iletkenin yarıçapı A olan bir
çember etrafında sargılı tip yapı ile yapılandırıldığı varsayılsın. Burada
yan yana iki iletken arasındaki açı 2p/N dir. Burada GMD:
GMD={[D1(N+1)] [D1(N+2)]. . . [D1(2N)]}1/N
İletkenlerin kendi aralarındaki mesafe faz iletkenleri arasındaki mesafe
ile karşılaştırılacak olursa tüm mesafeler D olarak alınabilir. Böylece:
GMDD
Geometrik ortalama yarıçap (GMR)

GMR=[Nr’(A)N-1]1/N

22
• Bu durumda indüktans değeri:

• Pek çok durumda iletkenler arası mesafe

verilir. Buradan da yarıçap değeri A:

kolayca hesaplanabilir.

23
Örnek:
Şekilde verilen 1000-kV, tek fazlı, faz başına 8 alt iletkenden
oluşmuş sargılı tip iletim hattı yapısı için fazlar arası mesafe D1
= 18 m ‘dir. Alt iletkenler arası mesafe ise S = 50 cm dir. Her bir
alt iletkenin çapı 5 cm olduğuna göre hat indüktansını
hesaplayınız.

24
Çözüm:

L=6.99x10-7 H/m
25
2.5.3. İletim Hatlarında Kapasitans (C)
Bir iletkenin yükünün potansiyeline oranı (C=Q/V) iletkenin kapasitesi
olarak tanımlanır. Hava ile birbirinden ayrılmış karşılıklı duran iki
iletkene kondansatör denir. Enerji nakil hava hatlarındaki iletkenler
kendi aralarında kondansatör özelliği gösterir. Hava hattı iletkenleri
kendi aralarında olduğu gibi toprak zeminle de kondansatör özelliği
gösterir. Aynı durum yer altı kablolarında da görülür.
İletim hattının kapasitesi, gerilim seviyesi 66 kV ‘dan yüksek olan enerji
iletim hatlarında dikkate alınır. Daha düşük gerilimlerde kapasite değeri
dikkate alınmaz.

26
3-Fazlı bir hat için hattın kapasitansı:

3-Fazlı demet iletkenli bir hat için hattın kapasitansı:

27
Örnek: Her bir fazda ikili demet iletken bulunan 380 kV ’luk bir iletim
hattının komşu fazlarının merkezleri arasındaki uzaklıklar 12 m ve aynı
demetteki iletkenler arası mesafe 45 cm ‘dir. iletkenlerin yarıçapı 1.6 cm
‘dir. Bu iletim hattının km başına kapasitansını hesaplayınız.

28
Çözüm:

29