2020-2021 EĞİTİM-ÖĞRETİM YILI GÜZ YARIYILI

ENE206 TEMEL ELEKTRİK MALZEMELERİ DERSİ

9.HAFTA
YÜKSEK GERİLİM ÖLÇME VE KORUMA ELEMANLARI
Gerilim Bölücüler
Yüksek gerilimde ölçme, bilinen yöntemler ile zor hatta imkansız olabilir. Bu nedenle yüksek
gerilimde ölçme yöntemlerinden biri gerilim bölücülerle ölçmedir.
Genel olarak gerilim bölücüler aşağıdaki gibi sınıflandırılabilir;
1. Omik gerilim bölücü
2. Kapasitif gerilim bölücü
3. Karma gerilim bölücü
Parafudrlar
Parafudrlar, şalt donanımlarını aşırı gerilimlerin etkilerine karşı korurlar. İki tip parafudr vardır.
• Seri Atlama Aralıklı Parafudrlar
• Metal Oksit Parafudrlar
 Yüksek gerilimler oluş şekillerine göre iç (sistem içinde oluşan) ve dış (doğal sebepler
dolayısıyla oluşan) yüksek gerilimleri olmak üzere iki bölüme ayrılmaktadırlar.
İç yüksek gerilimler elektrik şebekelerinde oluşmaktadır. Toprak ile temas, iki fazın teması,
nötr ve toprak teması gibi şebeke kaynaklı sorunlardan meydana gelmektedir.
Dış yüksek gerilimler doğal kaynaklardan
meydana gelmekte ve elektrik iletim
hatlarına düşen yıldırım sonucu toprak
potansiyelinin yükselmesi, toprak yada faz
hattına yıldırım düşmesi sonucu meydana
gelen manyetik alan gibi sebeplerden dolayı
oluşmaktadır.
Ark Boynuzları
Enerji nakil hatlarında ve trafo merkezlerinde izolatörü korumak için monte edilirler.
Ark boynuzlarının görevi iletkende kısa devre ya da ark atlaması meydana geldiğinde bu
arkın, izolatöre zarar vermeden toprağa akmasını sağlamaktır.
Ark boynuzları, özellikle transformatör geçit izolatörlerinde ve izolatörde çokça
kullanılmaktadırlar.
 Aşırı bir gerilim ark boynuzlarına eriştiği zaman, eğer atlama aralığı uygunsa boynuzlar
arasından atlayarak bu gerilimin, boynuzların bağlı olduğu izolatör, geçit izolatörü v.s.’ye
zarar vermeksizin topraklanması sağlanır.
Koruma Halkaları
Ark çemberleri ark boynuzları ile birlikte kullanılır. İzolatör üzerinde meydana gelen arkın, ark
boynuzu ile halka arasında akışını sağlayarak toprağa geçmesini sağlar. Buna ek olarak
izolatör üzerinde gerilim dağılımını düzgünleştirdiğinden koronayı azaltma gibi bir görevi de
vardır.
Koruma Hatları
Koruma hatları(iletkenleri) enerji nakil ve şalt sahalarında tesisin topraklamasını
yapmaktadır. Ayrıca bu iletken üzerinden trafo merkezleri arasında iletişimde
sağlanmaktadır.
 Koruma iletkeni orta ve yüksek gerilim hatlarının en üst kısmında görülebilmektedir.
Koruma hatları yüksek gerilim enerji iletim iletim sistemlerinde kullanılan, pahalı olmasına
karşın kullanılması kaçınılmaz olan bir koruma yöntemidir.
Koruma hatlarının görevleri;
✓ Faz iletkenlerini yıldırım düşmesine karşı korumak.
✓ Faz iletkenlerini yüklü bulut etkisinden korumak.
✓ İletim hattındaki izolatörleri korumak
✓ Şalt sahasındaki yalıtımı sağlayan malzemeleri “ekranlama” yaparak korumak.
Röleler
Küçük değerli bir akım ile yüksek güçlü bir alıcıyı çalıştırabilmek (anahtarlayabilmek) için
kullanılan elemanlara röle denir. Tamamen otomatikle işletmeye başlayan üretim
araçlarında yüzlerce tip ve model röle kullanılmaktadır.
✓ Buchholz Rölesi
✓ Düşük Gerilim Rölesi
✓ Kontaklı Gerilim Rölesi
✓ Termik Aşırı Akım Rölesi
✓ Toprak Kısa Devre Rölesi
✓ Üç Fazlı Generatörlerde Gerilim Ayarı ve Regülatörler
Buchholz Rölesi: Güç trafolarında meydana gelen iç arızalar sonucu yağın ısınarak
genleşmesi ve ortaya çıkan gazın etkisiyle çalışarak koruma yapan rölelerdir. Trafo kazanıyla
genleşme kabı arasına monte edilir.
Düşük Gerilim Rölesi: 3 fazlı veya tek fazlı, düşük gerilimlere maruz kalan kumanda, kontrol ve
kompanzasyon sistemlerinde kullanılan cihaz, kondansatör, motor, klima ve kompresör gibi
ekipmanların korunmasını sağlar.
Termik Aşırı Akım Rölesi: Termik röleler aşırı yük, faz kaybı ve faz dengesizliği durumunda
motoru kontaktör yoluyla devre dışı bırakır. Tesisat üzerinde oluşan aşırı akım, faz kaybı veya
dengesizliği durumunda kontaktörün kumanda kontaklarına bağlanarak kontaktörün ana
kontaklarını keser ve tesisatta koruma gerçekleştirir.
Termik rölenin iç mekanizmasında bulunan bimetaller sayesinde aşırı akım, faz kaybı veya
faz dengesizliğinin oluşturduğu ısınmaya bağlı olarak şekil değiştirmesi ile kontaklar açılır.
Kuşkonmazlar
Kuşların enerji nakil hatlarına yuva yapması istenmeyen bir durumdur. Çünkü hat
güvenliğini tehlikeye sokmaktadır. Bu sebeple kuşların konmasını ve yuva yapmasını
engellemek için ‘‘V’’ şeklinde dikene benzer kuşkonmaz parçası üretilmiştir.
Kuşkonmazlar genellikle izolatörlerin konsol ile irtibat noktasında tutturulur ve putrel
direklerin konsollarına sıra ile monte edilirler.
Spacer
Space ingilizcede boşluk anlamındadır. Aynı faza ait iletkenlerin birbirlerine değmemesi,
aralarında boşluk olması istenir. Böylece iletkenler birbirine çarpsa dahi zedelenmezler.
Spacer her 50-70 metre aralıklarla iletkenlerin arasına monte edilir. İletken sayısına göre 2'li
3'lü 4'lü 5'li ve 6'lı olabilir.
Damper
Damper titreşim amortisörüdür. Yüksek gerilim iletkenlerine rüzgâr etki ederek titreme ve
salınım yaptırır. Bu durum direk cıvatalarının gevşemesine neden olmaktadır.
Damperin görevi titreşimleri sönümleme işlemidir.
Damper, izolatörlerin 1 veya 1,5 metre geri ve ilerisine monte edilirler.
Camper
Camper’in bir diğer ismi de gevşek irtibattır. Camper orta ve yüksek gerilim durdurucu
görevi yapan direklerde iletkenleri birleştirmek için kullanılır.
İkaz Topları
Yüksek gerilim enerji nakil hatlarının koruma iletkenlerinde 4 kg ağırlığında kırmızı beyaz
renkte top büyüklüğünde olup görevi helikopter pilotlarının iletkeni fark edebilmesini
sağlamaktadır. Alüminyumdan imal edilmişlerdir ve radarda görülebilir büyüklüktedirler.
***Bu ders notunun hazırlanmasında yararlanılan kaynaklar;
- https://web.itu.edu.tr/kalenderli/Yuksek_Gerilim_Elemanlari_Kalenderli.pdf (Prof. Dr. Özcan Kalenderli)
- http://kucuker.sakarya.edu.tr/sites/kucuker.sakarya.edu.tr/file/YUKSEK_GERILIM_ELEMANLARI_EEM13414_ YUKSEK_GERILIM_TEKNIGI_-_PDF.pdf