İletim Hatlarının Donanımı

Koruma teli
Uyarı topu
Travers/Konsol Gergi tipi
Kuşkonmaz
Askı tipi izolatör
izolatör

Faz iletkeni A
Direk Korona halkası

Damper Atlama teli

A detayı Korkuluk
Demet
Ara
iletken
tutucu
yapısı

1
Atlama Teli (Camper – Jumper)
• Durdurucu direklerde, ayırıcı monte
edilmiş direklerde ve iletim hatlarına ek
hat bağlantısı alınan noktalarda, direk
üzerinde enerji nakil hatlarının giriş ve
çıkışını birleştiren iletkenlere atlama teli
denir. Bağlantı için genellikle klemens
kullanılır. Bu telin bağlantısı, herhangi
bir mekanik gerilme kuvvetine maruz
kalmayacak şekilde yapıldığından gevşek
bağ olarak da isimlendirilir. Ana hattın
devamını sağladığından ve aynı akımı
taşıyacağından, kullanılacak iletken
kesiti, birleştireceği hattın kesitiyle aynı
olmalıdır.
2
3
 Koruma Hattı (Toprak Teli)

YG ve ÇYG hatlarında, yıldırımın faz hatlarına doğrudan

düşmesini ve faz hatlarında yıldırım aşırı gerilimlerinin oluşmasını
önlemek amacıyla tesis edilirler. Koruma hatları, iletim hattı
boyunca direğin en üst kısmında devam eder ve hattın iki ucunda
şalt sahalarının üzerinde de çekilerek, şalt sahası topraklamasına
irtibatlandırılır.
Yıldırım aşırı gerilimi (yürüyen dalga), faz hattı üzerinde ışık
hızı ile ilerleyerek, transformatörleri arızalandırır ve yolu
üzerindeki diğer tüm yalıtım maddelerini bozar.

4
YILDIRIMIN OLUŞUMU
YILDIRIMIN OLUŞUMU
YILDIRIMIN OLUŞUMU
YILDIRIMIN OLUŞUMU
YILDIRIMIN OLUŞUMU
• Yıldırım akımı, darbe karakterinde olup, değeri sıfırdan tepe değerine
kadar hızla yükselir ve nisbeten yavaş bir seyirle tekrar sıfır değerine
düşer.
• Kutbiyeti pozitif veya negatif olabilir (% 70 ilâ 90 negatiftir).
• Genel olarak bir yıldırım akımı i(t)=I0 (e-xt – e- t) denklemiyle verilir.
 İki koruma hattı

α α α α α α
h
faz faz
Faz Faz Faz iletkeni a a iletkeni

a<=30o bölgesinde en iyi koruma

sağlanabileceğinden, a ile h arasında
h=a / tg 30o = a / 0,577 = 1,733.a
bağıntısı yazılabilir.
Mesela 400 kV’luk direklerde a=6 m için
h=>10.4 m olmalıdır.
13
Yıldırım Arızaları
 Koruma hattı, OG’li hatlarda tesis edilmez. Bunun nedeni, “geri
atlama” meydana getirmesidir. Geri atlama, yıldırımı üzerine çeken
koruma hattı aracılığı ile direk üzerinde oluşacak yıldırım aşırı
gerilimlerinin izolatör yüzeyinde atlama oluşturması ve bu aşırı
gerilim dalgasının faz hattına geçmesi olayıdır.
OG’li hatlarda izolatör boyu, dolayısıyla faz hattı ile direk arası
mesafe küçüktür. Buna bağlı olarak izolatörün darbe atlama
gerilimi, yıldırım nedeniyle oluşan aşırı darbe geriliminin
genliğinden çok küçük olduğundan, izolatör yüzeyinde atlama
meydana gelir. Bu durum, yıldırımın faz hattına doğrudan düşmesi
ile aynıdır.
17
 Direk Topraklaması

• İletim ve dağıtım hatlarında kullanılan direkler, koruma topraklaması

görevi için topraklanırlar. Direk topraklaması, faz hatlarından bir
izolasyon hatası nedeniyle direğe kaçak söz konusu olduğunda,
insanların ve hayvanların tehlikeli temas ve özellikle adım gerilimlerine
karşı korunmasını sağlar. Bunun için topraklamanın usulüne uygun
yapılması gereklidir.
• Topraklamalar Yönetmeliğine göre, AG hatlarında nüfus yoğunluğunun
fazla olduğu yerlerdeki tüm direkler, diğer yerlerdeki bir kısım direkler
topraklanır. OG, YG ve ÇYG hatlarında ise birkaç direkte bir topraklama
yapılması yeterli görülmektedir.

18
19
20
21
 Damper (Titreşim Sönümleyici)

Enerji nakil hatları çeşitli nedenlerle titreşim yaparlar, Bunların en önemlileri; rüzgarın
neden olduğu titreşimler ile kar ve buzların dökülmesinden kaynaklanan titreşimlerdir. Bu
titreşimler, iletkenlerin zamanla yorulmasına ve bazen de iletkenlerin ağırlığından dolayı
izolatörlere gelen yükü bir kaç kat daha artırarak, kopmalarına neden olabilir. İşte bu
titreşimlerin etkisini azaltmak için, iletkenlerin izolatörlere yakın kısımlarına monte edilen
elemanlara damper denir.
22
İletkene dik esen rüzgar,
iletkeni aşağı-yukarı harekete
zorlar. Yapılan incelemelere
göre, düz bir arazide ritmik
titreşim oluşturan tehlikeli
rüzgarlar, 3-16 km/h’lik hıza
sahip olanlardır. En tehlikelisi
ise, 8 km/h’lik rüzgar hızıdır.
Damperin etkin olabilmesi için
klemp ucundan itibaren (5/4).l
kadar ileriye (üçüncü gözün
ortasına) konulması gerekir
(iletken cinsine göre 1-1,5 m
uzağa). Damper yeri,
kesinlikle düğüm noktasına
denk gelmemelidir. 23
 Damper
Büyük menzillerde birinci damperden l kadar, yani klemp noktasından itibaren (9/4).l uzağa
ikinci bir damper daha yerleştirilir.
• Direkler arası mesafe a<200m ise; İletken A (mm) B (mm)
bir taraftaki direkte 1 adet,
• Direkler arası mesafe 200m<a<500m ise; Patridge 916 ± % 5 1549 ± % 5
her iki taraftaki direklerde birer adet,
Hawk 1205 ± % 5 2040 ± % 5
• Direkler arası mesafe 500m<a<1500m ise;
her iki taraftaki direklerde ikişer adet Drake 1527 ± % 5 2583 ± % 5
damper kullanılır.

24
 Ara Tutucu (Spacer)
Demet iletkenlerde, iletkenler birbirlerine Ara Tutucu (Spacer) ile
bağlanır. Demet iletkenlerdeki ara tutucular, hem faz iletkenlerinin hat
boyunca birbirlerine olan mesafelerinin korunmasını sağlar, hem de hatlarda
oluşan titreşimleri önemli derecede engeller. 50-70 m aralıklarla monte
edilirler.
Titreşim oranı demetin şekline, ara tutucuların sayısına ve birbirlerine
olan uzaklıklara bağlıdır.

25
26
 Travers/Konsol

Enerji nakil hatlarında kullanılan iletkenleri birbirinden ve direkten,

izolatörler yardımıyla belirli bir mesafe uzakta tutmaya ve taşımaya yarayan,
beton veya demirden yapılan elemanlardır.
İzolatörlerin bağlandığı bu elemanlar için genel olarak travers ve
konsol kelimeleri birbirinin yerine kullanılmakla beraber, aralarında küçük bir
fark vardır: Bu taşıyıcı elemanlar ayrı bir parça halinde imal edilerek direğe
monte edilmişse (AG ve OG direklerinde olduğu gibi), bunlara travers denilir.
Eğer bu elemanlar, direğin kendi bölümlerinden biri olarak direğin montajı
sürecinde oluşturuluyorsa, buna da konsol denilir.
Beton direklerde beton traversler kullanılır. Ağaç ve demir direklerde
ise, demir travers ve konsollar kullanılır.
27
 Traversler kullanıldığı direğe göre isimlendirilirler. Taşıyıcı, durdurucu,
nihayet, köşe ve ayırım direkleri için ayrı tipte traversler kullanılır:
1.Taşıyıcı Travers : Taşıyıcı direklerde kullanılan traverslerdir. İletkenler izolatörlere
taşıyıcı bağ ile bağlanır.
2.Durdurucu Travers : Durdurucu direklerde kullanılan traverslerdir. İletkenler
izolatöre durdurucu bağ ile bağlanır.
3.Köşe Traversleri : Hatların yön değiştirdiği yerlerde (Köşe direklerinde) kullanılan
traverslerdir. İletkenler, direğin tipine (KT/KD) göre, taşıyıcı/durdurucu bağ ile bağlanır.
4.Son (Nihayet) Traversi : Hatların başlangıç ve bitiş noktalarındaki direklerde
kullanılan traverslerdir. İletkenler izolatöre durdurucu bağ ile bağlanır.
5. Ayırım (Branşman) Traversi : Hatların kollara ayrıldığı yerdeki direklerde (ayırım
direklerinde) kullanılan traverslerdir.
28
 Korona (Koruma) Halkası
Yüksek gerilimli hava hattı iletkenlerinin etrafında, elektrik alanı
etkisiyle havanın iyonize olması sonucu bazen ışıklı mor halkalar
görülür. Bunu meydana getiren gerilime gelinmeden önce ıslık veya
vızıltı sesi duyulur. Bu olaya korona olayı denir. Havanın iyonize
olduğu gerilim değerine kritik korona gerilimi, iletken etrafında hafif
parlak mor renkte ışık halkasının görüldüğü gerilime ise görünür korona
gerilimi denir. Korona bir enerji kaybıdır. Bu kayıplar ses, ısı, ışık ve
kimyasal olaylar şeklinde ortaya çıkar. Büyük şebekelerde bu kayıplar
oldukça fazladır. Hava şartlarının koronaya etkisi büyüktür. Nemli ve sisli
havalarda bu kayıplar artabilir. Ayrıca frekans, iletkenin yarıçapı ve
iletkenler arası açıklık, hava basıncı, iletken yüzeyinin pürüzlülüğü,
iletken damar sayısı ve işletme gerilimi de koronayı etkileyen
faktörlerdendir.

29
• Koruma (korona) halkası, YG ve ÇYG
şalt sahalarında mesnet izolatörler,
gerilim transformatörleri, parafudrlar
gibi teçhizatın bara bağlantılarında,
sivri uçlar civarında korona olayının
meydana gelmesini önler.
• Ayrıca zincir izolatörlerde düzgün
dağılımlı olmayan potansiyel
dağılımını düzenler.

30
31
32
Ark Boynuzları / Atlama Aralıkları
• Enerji iletim ve dağıtım hatlarında, çeşitli sebeplerle
aşırı gerilimden dolayı (ark) atlama meydana geldiğinde
izolatörleri korumak için ark boynuzları kullanılır.
• Bir aşırı gerilim ark boynuzlarına ulaştığında, eğer
atlama aralığı uygunsa boynuzlar arasından atlayarak
bu gerilimin, boynuzların bağlı olduğu izolatöre zarar
vermeksizin topraklanması sağlanır. Bu topraklama,
koruma cihazları tarafından kısa devre olarak algılanır
ve kesiciler açılır.
• Ark boynuzları, özellikle transformatör geçit
izolatörlerinde (buşing) ve zincir izolatörlerde
kullanılmaktadır.

33
34
• İzolatörler aşırı gerilimlere karşı ark boynuzları ile korunduğu gibi koruma halkaları ile
de korunabilir. Koruma halkaları, aynı zamanda izolatör boyunca potansiyel dağılımını
da düzgünleştirdiği için koronayı da azaltmış olur. Ancak ark boynuzlarına göre daha
pahalı ve montajı daha zordur.

35
36
 İkaz Küresi (Uyarı Topu)
Yüksek gerilimli E.İ.H.’nın uçak, helikopter gibi hava taşıtları tarafından
(çıplak göz veya radarda) görülebilecek şekilde işaretlenmesi için
kullanılan alüminyumdan imal edilmiş, kırmızı-beyaz renklerde anodik film
kaplı, iki parçalı, yaklaşık 4kg ağırlığındaki küredir. Küresel yapıdaki uyarı
topu, YG ve ÇYG’li hatlarda koruma hattı üzerine, direkler arasına monte
edilir.

37
 İkaz kürelerinin özellikleri aşağıdaki gibi sıralanabilir:
► Küre çapı genellikle 600 mm’dir.
► Polietilenden yapılmaktadır.
► İkaz küreleri UV ve ozona dayanıklı üç renk (kırmızı, turuncu, beyaz) şeklinde
uygulanabilmektedir.
► Çeneler aliminyumdan yapılmıştır ve yivli kanallar içermektedir. Bu da kaymayı
imkansız hale getirmektedir.
► İkaz küreleri izole edilmiş hatta herhangi bir ayarlama yapmadan, herhangi bir
gerilimdeki iletim ve dağıtım hatlarında kullanılabilmektedir.

• Yüksekliği uygun olsa da iki direk arasındaki mesafenin 120 metreden az

olması durumunda ikaz küresi kullanılmazken, 121-240 metre arasındaki hatlar
için ise 1 adet ikaz küresi kullanılıyor. 241-360 metre arasındaki uzunluklar için
ise 2 ikaz küresi yerleştiriliyor. İki direk arasındaki mesafe artıkça takılan ikaz
küresi sayısı her 120 metrede bir artırılıyor. Birden fazla ikaz küresi kullanılması
durumunda küreler aralarında mesafe 120 metreyi aşmayacak şekilde
sıralanıyor.
38