YÜKSEK GERİLİM TEKNİĞİ

Dr. Öğr. Üyesi Turgay DUMAN

turgay.duman@erzurum.edu.tr
 Yüksek Gerilim Tekniğine Giriş
Elektrik enerjisinin kullanımı neden yaygındır?
• Elektrik enerjisinin üretimi, iletimi ve dağıtımı kolaydır.
• Tüketildiği noktada herhangi bir atık oluşturmaz.
• Diğer enerji türlerine dönüşümü kolaydır.
• Temiz bir enerji türüdür.
• IEC (International Electrotechnical Commission) ye göre ;
–Alternatif Gerilim’de 1000 V un,
–Doğru Gerilim’de 1200 V’un üzeri YÜKSEK GERİLİM kabul edilir.
• Neden Yüksek Gerilim ?
–Uzak mesafelere enerjiyi iletme ihtiyacı
–Üretilen ve tüketilen güç seviyelerinin artması
• Yüksek Gerilim’in Üstünlükleri
–Uzak mesafelere az kayıpla enerji iletebilmeye olanak tanır.
–Büyük güçleri daha ekonomik olarak taşıyabilme imkanı verir.
–Büyük güçlerde (yüksek akım) iletken kesitinin küçük kalmasını sağlar.
• Yüksek Gerilim’in Sakıncaları
–İzolasyon (yalıtım) problemi (gerilim artıkça yalıtım ekipmanlarının boyutları ve maliyetleri
artar)
–İnsan sağlığını ve güvenliğini etkiler. (Elektrik ve Magnetik Alanın insan bünyesine olumsuz
etkisi, gerilim arttıkça YG li cihazın koruma mesafesinin artması)
Gerilim Seviyeleri (TÜRKİYE)

Alçak Gerilim 220/380 Volt

Orta Gerilim 31-35 kV
6.3 kV Terkedilmekte olan bir gerilim değeridir.
Sanayide kullanılan özel makinalar için özel gerilim değerleri (3.3, 6.3,11
kV,…) kullanılmaktadır.
Yüksek Gerilim 380 kV, 154 kV (Halen bu iki gerilim değerinde iletim şebekesi vardır. Ara
değerlerde de 66 kV gibi iletim yapılabilmektedir.

Gerilim Seviyeleri (DÜNYA)

AVRUPA (50HZ) K.AMERİKA (60 HZ)

AG 440-415-650-1000 V 120-208-600 V
OG 5-11-22-33-66 kV 2.4-6.9-23-34.5-69 kV
YG 110-132-156-220 kV 115-138-161-230 kV
ÇYG 275-380-400-800 kV 287-345-500-765 kV
Yüksek Gerilimin Tarihçesi:
1897’de 44 kV
1913’te 150 kV
1922’de 165 kV
1923’te 223 kV
1935’te 287 kV
1953’te 345 kV
1965’te 500 kV
1969’da 765 kV
1980’de 1100 kV
1990’da 1200 kV
Günümüzde 1000 kV, ….
 Ülkemizde Elektrik Enerjisinin Tarihçesi
Türkiye’de ilk santral 1902 yılında
Tarsus – Mersin’de kuruldu. 2 kW’lık
HES.
• 1913’te İstanbul’da Alibeyköy Silahtarağa Santrali kuruldu ve İstanbul
sokaklarına aydınlatma amacıyla elektrik verildi.
• 14 Şubat 1914’te İstanbul’da konutlara da elektrik verildi.
• 1948’te Zonguldak Çatalağzı
Termik Santrali ile İstanbul
Ümraniye arasında 66 kV’luk hat
kuruldu.
• 1952’de Karadeniz Ereğlisi ile
İstanbul arasında 154 kV’luk
iletim hattı açıldı.
• 1970’de 380 kV’luk enerji
iletimine başlandı.
 2020 Türkiye Elektrik Enerjisi Üretiminin Birincil Enerji Kaynaklarına Göre Dağılımı

Kaynak: TEİAŞ 2020 Faaliyet Raporu

https://www.teias.gov.tr/tr-TR/faaliyet-raporlari
Mevcut Enterkonneksiyon Hatları, Net Transfer Kapasiteleri ve İthalat -
İhracat Değerleri

Kaynak: TEİAŞ 2020 Faaliyet Raporu

https://www.teias.gov.tr/tr-TR/faaliyet-raporlari
 YÜKSEK GERİLİM ENERJİ İLETİM SİSTEMİ
ELEMANLARI
• Temel Elemanlar….
•Senkron generatörler,
•Güç transformatörleri
•Kesiciler, ayırıcılar
•İletim hatları, Direkler, izolatörler, kablolar, baralar

• Ölçme ve Koruma Elemanları

• Akım ve Gerilim Transformatörleri, Gerilim Bölücüler
• Parafudrlar, Ark boynuzları ve koruma halkaları, Koruma iletkenleri,
Röleler

• Kontrol ve Kumanda Elemanları

• Röleler
• Kesicilerin kontrol ve kumanda devreleri

• Gerilim Ayar Elemanları

• Seri/Paralel Reaktörler
• Seri/Paralel Kapasitörler
• İndüksiyon Regülatörleri
 ŞALT TESİSİ
Genel olarak kesiciler, ayırıcılar, baralar, güç ve ölçü transformatörleri,
parafudrlar, hat tıkacı (line trap) ve yardımcı elemanların bir arada
bulunduğu, elektrik enerjisinin, koruma, kumanda ve ölçme işlemlerinin
yapılarak toplandığı ve dağıtıldığı açık havada bulunan tesislere Şalt
Sahası (açık şalt) denir. Aynı teçhizatlar kapalı ortamda bulunuyorsa
buralara Şalt Salonu (kapalı şalt) denir.
Kumanda Bölümü:
• Kumanda odası
• Akü odası
• Röle odası (Bazı trafo merkezlerinde) bulunur.
Şalt Sahası; Güç Trafoları, Baraları ve diğer bütünleşik elemanları ile elektrik üretim, iletim ve
dağıtımın yapıldığı tesislerdir. Şalt sahalarında trafolar aracılığıyla elektrik alçaltılıp veya yükseltilerek
istenilen iletim seviyesine getirilir aynı zamanda bunun dışında da önemli fonksiyonları
gerçekleştirilir. Kısaca elektrik enerjisini toplamaya veya dağıtmaya yarayan birimlerdir.
Temel Elemanlar
➢Senkron Generatörler:
Büyük güçlü alternatif akım
üretirler.
Turbo ve çıkık kutuplu olmak
üzere ikiye ayrılırlar.
➢Güç Transformatörleri:
• Trafolar gerilimi veya akımı ihtiyaca göre frekansını ve gücünü
değiştirmeden azaltır veya arttırırlar.
• Tek veya üç fazlı olabilirler.
• Şebeke de önemli bir yer alırlar.
Güç Transformatörleri
• Yüksek gerilim hatlarında gerilimleri 440kV, 200kV, 110kV, 66kV, 33kV, güçleri genellikle 200
MVA üzeridir.
• Küçük güçlerde maksimum 145kV gerilimde, 5MVA'den 40MVA'a kadar,
• Orta güçlerde 72,5kV üstü gerilimlerde, 40MVA'den 250MVA'a kadar,
• Büyük güçlerde maksimum 800kV gerilimde, 1000MVA'a kadar güçte üretilirler.
➢Dağıtım Transformatörleri:
Abonelerin ihtiyacı doğrultusunda 11kV - 6,6kV - 3,3kV - 440V -
220V'luk orta ve alçak gerilim dağıtım hatlarında kullanılırlar.
Dağıtım transformatörleri elektrik enerjisini endüstriyel abonelerde
33kV altına, normal şehir şebekelerinde 380V-220V’a düşürürler.
 AYIRICILAR
Orta ve yüksek gerilim sistemlerinde devre yüksüz iken açma-kapama yapabilen ve açık konumda
gözle görülebilen bir ayırma aralığı oluşturan şalt cihazlarıdır.
Uygulamada “Seksiyoner” olarak da bilinirler. Son zamanlarda bu ifade kullanılmayarak sadece
“Ayırıcı” denilmektedir.
Tesis bölümlerini birbirinden ayırıp bakım ve kontrol işlerinin güvenli şekilde yapılmasını sağlar.
Ayrıca birden fazla ana bara bulunan sistemlerin açma ve kapama manevralarına hazırlanmasında
ve kuplaj operasyonlarında kullanılır.
Ayırıcılar ile, devreden akım geçerken yani devre yüklü iken açma kapama işlemi yapılmaz.
Eğer yapılırsa ayırıcı ve ayırıcıyı açıp kapatan kişi zarar görür. Bu sebeple açma kapama işlemi
yapılırken ilk önce ayırıcı açılıp kapatılmaz. Açma kapama işlemi yapılırken şu işlem sırası takip
edilir;
İlk önce kesici açılır. Daha sonra kesicinin giriş ve çıkışındaki ayırıcılar açılır.
Kapatılırken bu işlemin tersi olarak ilk önce ayırıcılar kapatılır. Daha sonra kesiciler kapatılarak
devreye enerji verilir.
Kesici yoksa alıcıların yükü devreden çıkarılır sonra ayırıcı açılır.
Ayırıcının Yapısı
Şasi: İzolâtörler ve açma kapama mekanizmasının monte edildiği köşebent veya profilden yapılan
aksamdır. Ayırıcı şasileri genellikle , daldırma galvanizli veya elektrostatik toz boyalı olarak imal edilirler.

Mesnet İzolâtörleri: Gerilim altında bulunan bölümden ve topraktan yalıtılmış olup , sabit ve hareketli
kontakları tutturmak için kullanılan izolâtörlerdir. Bunlar 6 adet olup, harici tip ayırıcılarda porselenden
(20-25 mm/kV kaçak mesafeli), dahili tip ayırıcılarda ise porselen , reçine ve epoksi reçineden imal
edilirler.

Sabit Kontaklar: Her faz için bir tane olmak üzere 3 adettir. Açma kapama sırasında hareket etmeyen
kontaklardır. Bu kontaklar anma akımlarına ve kısa devre akımlarına uygun kesitte elektrolitik bakırdan
imal edilir.

Hareketli Kontaklar: Bu kontaklar da 3 adettir. Açma kapama sırasında hareket mekanizması ile hareket
eder , kapama işleminde sabit kontaklarla birleşirler ve devreyi kapatırlar. Hem hareketli hem sabit
kontaklar elektrolitik bakırdan genellikle gümüş kaplamalı olarak yapılırlar.

Açma Kapa İşlemi Yapan Mekanik Düzen: Ayırıcının çeşidine göre değişen bu düzenek hareketli
kontakların açma ve kapama işlemi için hareketini sağlar. Bunun için kullanılan tahrik milleri 30 mm çaplı
galvaniz çelik malzemeden imal edilmekte ve pirinç döküm yataklarda hareket etmektedir. Dönme
hareketinin daha kolay olması bazı modellerde pirinç yataklar gresörlükle donatılmıştır.

Kilit Tertibatı: Bıçaklı ayırıcılarda , hat ayırıcısı ile toprak bıçağı arasında bulunan ve her ikisinin aynı
anda açılıp kapanmasını engelleyen elektrik ve mekanik düzeneklerdir. Her ayırıcıda yoktur, sadece hat
ayırıcılarında bulunur.

Yaylar: Elektrolitik malzemeden yapılmış olan bu yaylar açma kapama işleminin hızlı yapılmasını sağlar.
Bu yaylar yük ayırıcılarında ve özel tip ayırıcılarda kullanılır.
Ayırıcılar kullanma yerlerine göre dört grupta incelenir:
• Görevlerine göre ayırıcı çeşitleri
• Monte edildikleri yerlere göre ayırıcı çeşitleri
• Yapı Özelliklerine göre ayırıcı çeşitleri
• Kumanda şekillerine göre ayırıcı çeşitleri
Görevlerine göre ayırıcı çeşitleri ve kullanma yerleri
1. Hat ayırıcısı
2. Bara ayırıcısı
3. Toprak ayırıcısı
4. By-pass ayırıcı
5. Transfer ayırıcısı
6. Bara bölümleyici ayırıcılar
1. Hat Ayırıcısı: Enerji nakil hatlarının giriş veya çıkışlarında beraber kullanıldığı kesici ile hat arasına bağlanır. Beraber
kullanıldığı kesici açık iken açma ve kapama yapabilen ayırıcılardır.

2. Bara Ayırıcısı: Enerji nakil hatlarının haralara girişinde ve çıkışında kesici ve bara arasına bağlanır. Beraber kullanıldığı
kesici açık İken açma kapama yapabilen ayırıcıdır.

3. Toprak Ayırıcısı: Enerjisi kesilmiş devre veya hatların üzerinde kalan artık enerjiyi toprağa akıtmaya yarayan ayırıcıdır.
Beraber kullanıldığı kesici ve ayırıcı açıldıktan sonra kapatılabilir. Hatta enerji varken kapatılamaz. Devrede enerji varken
kapatılmasını önlemek için değişik şekillerde çalışan kilit tertibatları vardır. Bu kilitleme mekanizmaları sayesinde
beraber kullanıldığı kesici ve ayırıcı kapalı iken toprak ayırıcısının kapanması engellenir.

4. Bay-Pass Ayırıcı: Tek bara sisteminde devreden enerji çekilirken, yani beraber kullanıldığı kesici kapalı iken, açılıp
kapatılabilen ve kesiciye paralel bağlanan ayırıcılardır. Kesicinin arıza yaptığı veya bakıma alındığı zamanlarda baraya
enerji vermeye yarar. Kesici arızalandığında ve bakıma alındığında kesici gibi kullanılarak devreye enerji veren bir yük
ayırıcısıdır. Mecbur olmadığı sürece kesici açık iken kapatılıp açılmaz.

5. Transfer Ayırıcısı: Çift bara siteminde ana bara ile transfer barayı (yedek bara) birleştirir. Ait olduğu kesici kapalı iken
açılıp kapatılan ayırıcıdır. Fiderin kesici ve ayırıcıları , arıza yaptığı veya bakıma alındığı zamanlarda ,enerjinin sürekliliğini
sağlamak için , transfer bara üzerinden fiderin beslenmesini sağlar.

6. Bara Bölümleyici Ayırıcılar: Aynı gerilimli baraların birleştirilmesinde veya ayrılmasında kullanılan ayırıcılardır.
Monte Edildikleri Yerlere Göre Ayırıcı Çeşitleri ve Kullanma Yerleri
▪ Dahilî tip ayırıcılar : Kapalı hücre ve salt sahalarında kullanılır.

▪ Haricî tip ayırıcılar: Direk üzerinde ve açık hava salt sahalarında kullanılır. Dâhili
tip ve haricî tip ayırıcıların özelliklerini belirlemek için bazı değerlerin bilinmesi
gerekir. Bunlar anma gerilimi, anma akımı , anma kısa devre akımı, kullanma yeri
ve tipidir. Ayırıcıların isimleri, özelliklerini belirten harfler ve rakamlar ile anılır. Bu
isimlerde bulunan harfler ve rakamlar şöyledir:
Örneğin; TADST 4/30 etiketli ayırıcının özellikleri:
T-Trifaze, A-Ayırıcı, D-Dahili, S-Sigortalı, T-Topraklamalı
Anma akımı: 4x100=400 A, Anma gerilimi: 30 kV
Yapısına Göre Ayırıcıların Sınıflandırılması
A. Bıçaklı ayırıcılar
B. Döner izolatörlü ayırıcılar
C. Yük ayırıcıları

A. Bıçaklı Ayırıcılar: Bıçaklı ayrıcılar hareketli olan kontakları bıçak şeklinde olan
ayırıcılardır. Bina içine veya dışına konabilir. Açma ve kapama işlemi yapılırken
emniyetli mesafede durmak gereklidir.

Bıçaklı ayırıcıların kullanım yerine göre çeşitleri şunlardır:

1. Dahilî Tip Bıçaklı Ayırıcılar

2. Haricî Tip Bıçaklı Ayırıcılar
3. Toprak Ayırıcısı
4. Sigortalı Ayırıcılar
1) Dâhili Tip Bıçaklı Ayırıcı: Bu tip ayırıcılar bina içerisinde hücrelere
yerleştirilirler. Kumanda kolu emniyetli mesafede hücre dışına çıkartılır.
Adi tip dahili ayırıcılar 10,15,30,45 kV gerilimde ve 400,630 ve 1250
amper akımlarda kullanılırlar. Yapıları basit ve standart bileşenlerden
oluşur. Şasi, mesnet izolâtörleri , hareketli ve sabit kontakları ve kollu
hareket mekanizmaları vardır. Adi tip dahili ayırıcılar baralara bölmek ve
kesici giriş-çıkışlarında kullanılır. Yandaki şekilde adi tip dahili bıçaklı
ayırıcının görünüş resmi verilmiştir.
Alttan topraklı dahili ayırıcılarda adi tipteki gibi aynı gerilim ve akımlarda
kullanılırlar. Tek farkları alttan çıkış uçları topraklanmıştır. Ayırıcı
açılırken toprak bıçağı kapanarak enerjisiz hattın topraklanması sağlanmış
olur. Topraklı ayırıcılarda enerji ve toprak bıçaklan bir mekanizma ile ters
olarak birbirine bağlanır. Biri açılırken diğeri kapanır.
2) Haricî Tip Bıçaklı Ayırıcılar: Harici tip bıçaklı ayırıcılar bina dışında
açıkta kullanılırlar. Bu özelliklerinden dolayı kullanılan malzemeler hava
şartlan dikkate alınacak ısı, nem ve rüzgâra dayanıklı olarak üretilirler.
Kumanda kolu emniyetli mesafede ve ayakta duran bir kişinin açıp,
kapamasına imkân verecek özellikte olması gerekir.
3) Toprak Ayırıcısı: Bu ayırıcılar enerji nakil hatlarının giriş veya
çıkışına kurulur. Dahilî ve haricî tipte olabilirler. Bunun için
hattın enerjisi kesildiğinde hat üzerinde kalan elektriği toprağa
boşaltması için toprak ayırıcısı kapatılır. Bu şekilde hatta
emniyetli çalışma için ortam hazırlanmış olur.
4) Sigortalı Ayırıcılar: Bağlı olduğu devrelerdeki arızalan
şebekeye intikal ettirmeyen, aşın akımlarda kontaklarına seri bağlı
sigortasının atmasıyla devreyi açan ayırıcı çeşididir. Dahilî ve
harici bıçaklı tipleri vardır. Sigortalara tel Dağlanmaz. Orijinali ile
değiştirilir.
Sigortalı ayırıcılar, aşağıdaki yerlerde kullanılırlar:
Köy ve küçük güçlü müşteri sapmalarında, küçük trafoların
girişlerinde (400 KVA'ya kadar), trafo istasyonlarındaki servis
trafolarının girişinde, gerilim ve ölçü trafolarının girişlerinde
kullanılmaktadır.
B) Döner İzolâtörlü Ayırıcılar
Hareketli kontaklara bağlı izolâtörlere kendi
ekseni etrafında istenen açılarda dönebilen
ayırıcılardır.
Dahili ve harici tipleri vardır. En çok harici tipleri
kullanılır. Yüksek ve çok yüksek gerilimli trafo
merkezlerinde kullanılır. 60,154,200,380 ve 800
kV gerilimlerde kullanılan döner izolâtörlü
ayırıcılar iki tipte yapılırlar:
➢Tek döner izolatörlü ayırıcılar: Bu tip ayırıcıların
izolatörlerinden birisi kendi ekseni etrafında
dönebilecek şekilde yapılmıştır.
➢Çift döner izolatörlü ayırıcılar: Ayırıcının iki
izolatörü kendi ekseni etrafında 90 derece
döndürülerek kapatma işlemi yapılır.
C) Yük Ayırıcıları:

• Kontakları küçük güçlü indüktif ve kapasitif yüklü devreleri açıp kapamaya yarayan, kısa devre kesme özelliği
olmayan bir ayırıcı türüdür. Kesicilerden tasarruf etmek amacıyla kullanılır.

• Tek bara sistemlerinde tek güç ayırıcısının bulunduğu yerlerde devresine seri bağlı bir yüksek gerilim sigortası
bulunur.

• Yük ayırıcıları, OG şalt tesislerinde ayırıcılar ve kesiciler arasındaki büyük boşluğu

doldurmak gayesiyle geliştirilen cihazlardır.

• Yük altında açma ve kapama yapabilirler (anma açma gücü 6 ile 25 MVA arasındadır).

• Basit ve ekonomik olduklarından geniş bir kullanım sahasına sahiptirler.

• Yük ayırıcılarının kullanılabileceği bir yerde kesici kullanmak, masrafın 3 - 5 kat artması anlamına gelir.

• Ark hücrelerinde SF gazı kullanılmaktadır.

• Kumanda genellikle elle yapılır. Ancak elektrik motoru kumandalı da yapılabilmektedir

 Kumanda Şekillerine Göre Ayırıcılar
Kumanda şekillerine göre ayırıcılar; elle
kumandalı, mekanik kumandalı, elektrik
motoru ile kumandalı ve basınçlı hava ile
kumandalı olarak çeşitlere ayrılır.
a) Elle Kumandalı Ayırıcılar: Emniyet mesafesi
fazla olan bazı ayırıcılarda açma kapama işlemi
yapılırken mekanik hareketi sağlayan kol
uzaktan bir ıstaka (fiber malzemeden yapılmış,
ucu kancalı uzun sopa şeklinde bir alet) ile
hareket ettirilir.
 b) Mekanik Kumandalı Ayırıcılar: Açma kapama işlemi için
hareketi sağlayan, düzenin çalışması 30 mm çapında ve 3 m
boyunda galvanizli çelik malzeme yardımıyla elle yapılan
ayırıcılardır.
c) Elektrik Motoru ile Kumandalı Ayırıcılar: Ayırıcının açma
kapama işlemini yapan mekanizmanın hareketi bir elektrik
motoruyla sağlanır. Elektrik motoru bir yönde çalıştırıldığında
ayırıcı kapanır. Diğer yönde ayırıcı açılır. Motorlu kumandalı
sistemlerde motorun hareketi özel bir dişli sistemi vasıtasıyla çıkış
miline iletilir.
Kullanılan motorlar DC veya AC motor olabilir. Enerji
kesilmelerinde elle kumanda edilebilir.
d) Basınçlı Hava ile Kumandalı Ayırıcılar: Ayırıcının açma kapama
işlemini yapan mekanik düzenek (pnömatik) bir sistemle hareket
ettirilir. Bu sistemin düz çalışmasıyla ayırıcı kapanır. Ters
çalışmasıyla ayırıcı açılır.

Ayrıntılı bilgi için:

http://www.megep.meb.gov.tr/mte_program_modul/moduller_pdf/Ay%C4%B1r%C4%B1c%C4%B1lar.pdf
 KESİCİLER
Açma-kapama işlemi yapılırken maruz kalınan akım değerleri:
1)Yük akımı, nominal akımdan küçüktür. Nominal akım, kullanılan ekipmanın, tavsiye edilen kullanım ve işletme
koşullarında sınırsız çalışabileceği akım değerinin efektif değeridir.
2)Aşırı akım, nominal değerin geçildiği değerdir.
3)Kısa-devre akımı, şebekede oluşan bir hata sonucu meydana gelir. Generatöre, hatanın tipine ve şebekenin empedans
değerlerine göre farklıdır.

Bunların dışında, seçilen bu aletlerin açma, kapama ve işletim esnasında maruz kaldığı;
-Dielektrik (gerilim)
-Termik (normal ve hata akımları)
-Elektrodinamik (hata akımları)
-Mekanik gibi diğer etkilerde vardır.

En önemli etkiler ise kısa süreli çalışma ve kesme anlarında meydana gelenlerdir. Bunlar elektriksel ark dediğimiz olguyu
da beraberlerinde getirirler. Ark davranışını önceden bildirmek ise akım modelleme tekniklerine rağmen zordur.

Tecrübe ve deneysel çalışmalar kesici elemanların dizayn aşamalarında büyük rol oynarlar. Burada sözü edilen elemanlara
“elektro mekanik eleman” diyoruz. Günümüzde statik kesmeyi orta ve yüksek gerilimde kullanmak ne teknik ne de
ekonomik olarak uygulanabilir değildir.
 KESİCİLER
• Yüksek gerilimli ve büyük akımlı şebekelerde, yük altında yapılan akım kesme işlemi
esnasında arklar oluşur.
• Bu arkların, kontaklara zarar vermeden kısa sürede söndürülerek devrenin hızlı bir şekilde
açılması için kesiciler kullanılır.
• Belirli bir anahtarlama kapasitesiyle şebeke elemanlarını ve bölümlerini normal ve arızalı
durumlarda, özellikle kısa devre şartlarında korumak üzere açma ve kapama yapan, bu
durumda meydana gelecek zorlamalara dayanabilen şalt cihazına kesici denir.
Kesicilerde aranan özellikler:
1. Kesicinin kontakları anma akımlarını kolaylıkla taşıyabilmelidir.
2. Kesicinin açma-kapama süresi çok kısa olmalıdır.
3. Açma esnasında oluşan ark kısa sürede söndürülmelidir.
4. Çok sayıda açma-kapamayı arızasız olarak yapabilmelidir.
 Ark Nedir?
• Alternatif akım iletiminde devreyi
kesmek için kontaklı anahtarlar
kullanılır.
• Kapalı kontaklar açılmak suretiyle
akım kesilir. Bu esnada alternatif
akımın zamana göre yönü ve
şiddetinin değişmesi özelliğine göre
oluşan kıvılcımlara ark adı verilir.
• Kontaklarda oluşan bu arklar
söndürülmediği takdirde kontaklara ve
bağlı bulunduğu anahtara zarar verir.
Kesicilerin Yapısı ve Bölümleri
Kesici temel olarak üç bölümden meydana gelir:
a) Sabit ve hareketli kontaklar
b) Ark söndürme hücresi (kutuplar)
c) Kumanda (işletme) mekanizması
a) Sabit ve hareketli kontaklar: Kesicide akımın iletilmesi ve kesilmesi için
sabit ve hareketli olmak üzere iki kontak grubu vardır. Kesici devreye
girdiğinde hareketli kontak sabit kontaktan ayrılarak enerjiyi keser.
b) Ark söndürme hücresi (kutuplar): Kontaklarda meydana gelen arkın
söndürüldüğü kısımdır. Çeşitli yöntemlerle bu kısımda, oluşan arklar
söndürülerek kontakların ve kesicinin zarar görmesi önlenir.
c) Kumanda (işletme) mekanizması: Kesicilerde işletme ve çalışma
esnasında açma ve kapama işlemleri çeşitli kumanda mekanizmalarıyla
gerçekleştirilir. Bunlar;
• Elle kurmalı yaylı
• Motorla kurmalı yaylı
• Basınçlı havalı
• Elektromanyetik bobinli
 Kesicilerin Sınıflandırılması:
Kesiciler;
1. Az yağlı kesiciler
2. Basınçlı havalı kesiciler
3. SF6 Gazlı kesiciler
4. Vakumlu kesiciler olmak üzere dört ana gruba ayrılırlar.
1. Az Yağlı Kesiciler
• Bu tip kesicilerde her faza ait kontaklar, her faza ait ayrı ark
söndürme hücrelerinde yağ bulunur.
• Az yağlı kesiciler orta gerilim ve yüksek gerilim
kademelerinde kullanılır.
• Az yağlı kesicilerde, açma anında hareketli kontak, sabit
kontaktan ayrıldığı anda bu iki kontak arasında ark oluşur.
• Oluşan ark üzerine yağ pompalanarak ark söndürülür.
Özellikleri:
➢Fiyatı ucuzdur, boyutu küçüktür, bakımları kolaydır
➢Mekanik dayanımı çok yüksek değildir (Anma akımında 600
açma kapama, kısa devre akımında 4 açma kapama
yapabilir).
➢Ark söndürme işlemini karşılayan yağ miktarı az
olduğundan yağının sık sık değiştirilmesi gerekir.
2. Basınçlı Havalı Kesiciler
• Bu kesiciler açma olayı sırasında meydana gelen arkın üzerine basınçlı hava üfleyerek arkı söndürürler.
• Aniden soğumaya başlayan ark yüksek basınçlı havanın iyonlaşmayı engellemesiyle bir süre sonra söner.
• Arkın söndürüldükten sonra ark söndürme hücresi yüksek basınçlı havayla dolduğundan arkın tekrar tutuşması engellenmiş
olur.
• Bu kesiciler 11 kV ile 1100 kV arasındaki gerilimlerde kullanılır.
• Günümüzde yüksek gerilimde genellikle SF gazı kullanıldığı için basınçlı havalı kesiciler sadece 245 kV ve üzeri gerilimlerde
kullanılır.
• Yüksek basınç sağlamak için hava kompresörlerine ve hava tankına, basınçlı havanın dağıtımı için de boru tesisatına ihtiyaç
vardır.
• Ek donanımlarından dolayı pahalı bir sistemdir.
Özellikleri:
➢ Açma ve kapama hızlı olduğundan kontaklarda ısınma ve yanma olmaz
➢ Basit yapılıdır, fazla bakım gerektirmez
➢ OG ve YG şebekelerinde dahili ve harici olarak kullanılır.
➢ Açma ve kapama işlemlerinde çok gürültülü çalışır.
Basınçlı havalı kesicinin bölümleri:
1. Hava tankından gelen basınçlı hava
2. Çıkış vanaları
3. Sabit kontak
4. Hareketli kontak
5. Yalıtkan malzeme
6. Ark söndürme hücresi
3) SF6 Gazlı Kesiciler
• Kontaklarda meydana gelen arkın elektronegatif bir gaz
olan SF6 (kükürt hekza florür) gazı ile söndürüldüğü
kesicilerdir.
• Ark söndürme işlemi; SF6 gazının yüksek sıcaklıkta
kükürt ve flor elementlerine ayrışması ve flor
elementinin son yörüngesindeki elektron ihtiyacını
arktan dolayı oluşan ortamdaki elektronları
yakalamasıyla arkı söndürülür.
• Ark söndürüldükten sonra hücre içerisindeki sıcaklık
düşünce kükürt ile flor tekrar birleşerek SF6 gazını
oluşturur.
SF6 Gazlı Kesicilerin Özellikleri:
• SF6 gazı renksiz, kokusuz ve zehirsizdir.

• Dielektrik dayanım gerilimi, aynı basınçtaki havaya göre üç kat daha fazladır.
• Isı iletim kat sayısının yüksek olması, alçak iyonizasyon nedeni ile ısıyı çok çabuk dağıtır ve arkın çok çabuk
soğumasını sağlar
• Devre kesilirken oluşabilecek tutuşmaları ve buna bağlı aşırı gerilimleri önler.

• SF6 gazı metallerle kimyasal tepkimeye girmez.

• Yüksek ark ısısı sonucunda kimyasal olarak ayrışan gaz, tekrar eski haline döndüğünden için uzun süre ilave
edilmeden kullanılabilir.
• Boyutu küçüktür, bakımı kolay ve masrafı azdır.

• Mekanik dayanımı yüksektir (Anma akımında 10.000 açma kapama, kısa devre akımında 20 açma kapama
yapabilir).
• Hacimlerinin küçük olması, özellikle kapalı mekanlarda kullanıma uygun olması, SF6 gazının iyi bir yalıtkan olması,
çok sık bakım gerektirmemesi gibi nedenlerden dolayı OG ve YG sistemlerinde çok kullanılan bir kesici türüdür.
4) Vakumlu Kesiciler:
• Ark söndürme işlemi, havası tamamen boşaltılmış bir vakum tüpünün
içinde olur.
• Vakum tüpünde bulunan hareketli kontağın sabit kontaklardan
ayrılması ile kontaklar arasında bir metal buharı arkı oluşur. Bu metal
buharı ark sönünceye kadar devam eder ve akım sıfıra düşünce ark
söner.
• Buharlaşan metal zerrecikleri tekrar kontaklara döner ve böylece
kontak malzemesinin aşınması önlenmiş olur.
• Yüksek performansı, az bakım gerektirmesi ve elektriksel
özelliklerinden dolayı OG şebekelerinde yaygın olarak kullanılmaktadır.
Vakumlu Kesicilerin Özellikleri:
Boyutları küçüktür, mekanizmaları basittir.
Açma işlemi için ek teçhizat gerektirmez.
Ark hücresi dışındaki teçhizatın bakım ve onarımı kolaydır.
Mekanik dayanımı yüksektir (Anma akımında 10.000
açma kapama, kısa devre akımında 100 açma kapama
yapabilir).
Özellikle kapasitif devrelerin kesilmesinde daha uygundur.
 Ayırıcı ve Kesicilerde Açma Kapama (Manevra) İşlem Sırası:

• Ayırıcılar ile devreden akım geçerken, yani devrede yük

var iken açma kapama işlemi yapılmaz. Eğer yapılırsa
ayırıcı ve ayırıcıyı açıp kapatan kişi zarar görür. Bu
sebeple açma kapama işlemi yapılırken ilk önce ayırıcı
açılıp kapatılmaz.
• Kesici veya ayırıcılar ile yapılan işlemler manevra olarak
tanımlanır.
Açma kapama işlemi yapılırken şu işlem sırası takip edilir:
➢ Açma yapılırken ilk önce kesici açılır.
➢ Daha sonra kesicinin giriş ve çıkışındaki ayırıcılar açılır.
➢ Kapatılırken bu işlemin tersi olarak ilk önce ayırıcılar kapatılır.
➢ Daha sonra kesici kapatılarak devreye enerji verilir.
➢ Kesici yoksa bütün yükler devreden çıkarılır, sonra ayırıcı açılır.
 ÖLÇME VE KORUMA ELEMANLARI
Akım ve Gerilim Transformatörleri
• Büyük akım ve yüksek gerilim değerlerinde ekonomik ve pratik sebeplerden dolayı, ayıca insan hayatını
tehlikeden korumak için ölçü aletleri, koruma-kumanda ve ayar kontrol cihazları devreye daima bir ölçü
transformatörü üzerinden bağlanır.
• Ölçü transformatörleri kullanıldıkları yere ve ölçtükleri değere göre:
1. Akim Transformatörleri
2. Gerilim Transformatörleri
• Ölçü transformatörlerinin kullanım amacı;
1. Ölçme
2. Koruma
3. Kontrol, Kumanda ve Ayar
4. Yalıtım (izolasyon)
Akım Transformatörleri
Akım transformatörlerinin primer akımları değişken olup, sekonder
akımları 1A veya 5A olarak imal edilirler.
• Kullanım yerlerine ve montaj şekillerine göre çeşitli akım
transformatörleri mevcuttur.

Bushing type Bus type

Split core

Support type Cable type

Gerilim Transformatörleri:
• Primer anma gerilimi (nominal primer
gerilimi) "Up", transformatörün
çalışma gerilimidir.
• Genellikle 0,3-6,3-10,5-15-30-34,5-60-
66-154-380kV değerlerindedir.
• Sekonder anma gerilimi, (nominal
sekonder gerilimi) "Us", primer
tarafına nominal gerilim
uygulandığında sekonderden alınacak
gerilimdir.
Montaj şekilleri ve çalışma ortamına göre değişik tiplere ayrılırlar.
PARAFUDR (YILDIRIM TUTUCULAR)

Yıldırım düşmelerini, hat

arızaları ve kesici açması gibi
manevralar sonucu meydana
gelen aşırı ve zararlı çok yüksek
gerilim şoklarını, enerji nakil
hattında oluşan aşırı gerilimi
toprağa deşarj eden, yürüyen
dalgaların hasar etkisini önleyen
koruma cihazlarına parafudr
denir.
DİREKLER
İZOLATÖRLER
Enerji nakil hatlarını ve baraları, toprağa karşı
yalıtan ve mekanik yükleri taşıyan elemanlara
izolatör denir.

İzolatörler, elektrik akımına karşı büyük direnç

gösteren ve sıcak/soğuk hava şartlarına dayanıklı
malzemeler olan, porselen ve camdan imal edilirler.
Bunlara ilaveten, epoksi reçineli izolatörler ve son
zamanlarda geliştirilen silikon kompozit izolatörler
de yaygın olarak kullanılmaya başlamıştır.

İzolatörlerin, iletkenlere gelebilecek yükleri

emniyetli bir şekilde taşıyabilmeleri için mekaniksel
dayanımlarının da iyi olması gerekir.
BARALAR
• Aynı, gerilim ve frekanstaki elektrik enerjisinin
toplanıp dağıtıldığı iletkenlere denir. Büyük akımlı
enerji dışarıya ve abonelere baralar yardımı ile
dağıtılır.
• Baralar, elektrik enerjisinin kontrol ve kumanda
edilmesini sağlayan ünitelerin birbirleriyle irtibatını
sağlar. Bu sebeple baralar iletken özelliğe
sahiptir.
• Baralar büyük akımların iletilmesi için,
bağlama ve transformatör merkezinde ve
alçak gerilim kablolarında kullanılan yalın
çubuklardır.
• Baralar, prizma şeklinde ya da boru şeklinde
olabilir.
• Bara malzemeleri bakır ve
alüminyumdan yapılabilir.
• Bakır baralar, alüminyum
baralara göre %25 daha fazla
akım taşırlar.
• 60A'den fazla akım taşınan
yerlerde bara kullanmak
zorunludur.
Koruma Hattı (Toprak Teli):

YG ve ÇYG ’li hatlarda, yıldırımın faz hatlarına doğrudan düşmesini ve faz hatlarında
yıldırım aşırı gerilimlerini oluşmasını önlemek amacıyla tesis edilirler.
Koruma hatları, iletim hattı boyunca direğin en üst kısmında devam eder ve hattın
iki ucunda şalt sahalarının üzerinde de çekilerek, şalt sahası topraklamasına
irtibatlandırılır.