DA motorları

• Yük seçimi
• Devir yönü değiştirme
• Yol verme

Prof. Dr. Güngör Bal, gunbal@gazi.edu.tr Gazi Üniversitesi 1

 DA motorları-Yük karakteristikleri
DA motorların moment-hız karakteristikleri motor bağlantılarına göre değişir

Seri motor: Şönt motor:

K 1 K 2VT2 2
K sh
Ta  Ta   o   
 K 1 K 2  ( R a  R s )  2 Ra
VT
E c  K1 K 2 I a o  E c  K sh
K sh

Arttırmalı kompunt motor:

 VT  K1 K 3 I sh  (VT  K1K 3 I sh ) 2 
Ta  K1  K 3 I sh  K4 2
 Ra  Rs  K K
1 4  ( Ra  Rs  K K
1 4  ) 

Ec  K1 ( K 3 I sh  K 4 I a )
Prof. Dr. Güngör Bal, gunbal@gazi.edu.tr Gazi Üniversitesi 2
 Mekanik yüklerin hız-moment karakteristikleri
Sabit momentli yük: Çalışma hızı aralığınca momenti T  2
T T
değişmeyen yüklerdir. Konveyör (nakledici, taşıyıcı),
öğütücü, haddane ve vinç-asansör uygulamaları sabit
momentli yüklere örnek verilebilir.
Sabit moment
Hızla orantılı olarak momenti değişen yük: Bu tip
yüke örnek olarak silindirler arasından kağıt ve
kumaşların geçirilerek perdahlanması veya
Sabit güç
düzeltilmesinde kullanılan makinalar verilebilir.
Sabit güçlü yük: Momenti, çalışma hızı ile ters orantılı
olarak değişen yüklerdir. Dairesel testereler ve torna 
motorlar bu tip yüklerdendir.
Mekanik yüklerin genel moment-hız karakteristikleri
Momenti hızın karesiyle orantılı olarak değişen yük:
Moment isteği hızın karesiyle artan yüklerdir. Santrafüj
vantilatör, komproser ve üfleyicilerin yanı sıra ısıtmada,
vantilasyonda ve klimalarda kullanılan bütün hava ile
ilgili fanlar bu tip yüklerdendir.
Prof. Dr. Güngör Bal, gunbal@gazi.edu.tr Gazi Üniversitesi 3
 Yük Karakteristikleri
Tipik yük karakteristikleri

Bir DA motoru ve
sürücüsü kullanırken,
yükün güç, tork ve hız
karakteristiklerini bilmek
gerekir.

Sabit Güçlü Yükler: Sabit Torklu Yükler: Değişken Torklu Yükler:

Hız artarken yük azalır. Yük hızla değişmez. Hız artarken yük artar.
Güç sabit kalır. Hız artarken güç Güç hızla doğrusal
doğrusal olarak artar. olmayan bir şekilde yüke
bağlı olarak değişir.

4
 Motor-Yük eşleşmesi
Genel olarak yükün moment-hız karakteristiği: T

yük
TL  f L ( )

Yük ve motorun moment-hız karakteristiklerinin T* motor

kesiştiği nokta, motor ve yükün uyumlu olarak

çalışabilecekleri moment T* ve karşılığı olan hız *
değerlerini verir.


*
Motorun bir yükü sürebilmesi için:
Motor ve yükün moment-hız karakteristiklerinin uyumu
•Motor başlangıç momentinin yükün başlangıç
momentinden büyük olması,
•Motor ve yükün hız moment karakteristiklerinin anma
hızı içinde kesişmesi gerekir.

Prof. Dr. Güngör Bal, gunbal@gazi.edu.tr Gazi Üniversitesi 5

DA motorları-Devir yönünün değiştirilmesi
DA motorlarda devir yönünü değiştirmek için:
• Endüvi akımının yönünü
veya
• Alan akımının yönünü değiştirmek gerekir.

Her iki devrenin (endüvi ve alan) akımlarının yönlerini

değiştirmek devir yönünü değiştirmez.

Genel kural olarak endüvi devresi akımının yönünü değiştirmek

tercih edilir.

Çünkü alan sargısı endüktansı yüksektir ve alanda depolanan

enerjiyi harcamadan yapılacak olan yön değiştirme işlemi tehlikeli
olabilir.
Prof. Dr. Güngör Bal, gunbal@gazi.edu.tr Gazi Üniversitesi 6
DA motorları-Devir yönünün değiştirilmesi
+

IL Ia
Uyartım Ra
(alan)
+ devresi +

VT Şönt Ec
Seri
Kompunt
_ bağlantı _

ileri yönde dönme

_

IL Ia
Uyartım Ra
+ (alan)
devresi _
VT Şönt
Ec
Seri
Kompunt
_
bağlantı +

ters yönde dönme

Prof. Dr. Güngör Bal, gunbal@gazi.edu.tr Gazi Üniversitesi 7
 DA motorları-Dört çalışma bölgesi

BÖLGELER

BİRİNCİ İKİNCİ ÜÇÜNCÜ DÖRDÜNCÜ

Yükün motoru
EYLEM Yük çekme Yük indirme Frenleme
yenmesi

Çalışma Durumu Motor Generatör Motor Generatör

(VT-Ec) ve Ia + - + -
Pa + - + -
T + + - -
 + - - +

Prof. Dr. Güngör Bal, gunbal@gazi.edu.tr Gazi Üniversitesi 8

 DA motorları-Dört çalışma bölgesi
Dört-bölge çalışma:
Belirli yüklerin dinamikleri dört-
bölge çalışmayı gerektirir. Dönen bir
motorun gerilimi aniden azaltılırsa,
yük ataletinden dolayı motor negatif
tork üretir. Motor bir generatör gibi
davranır. Şaftındaki mekanik enerjiyi
elektrik enerjisine çevirir. Bu ilave
güç sürücüye geri döndürülür.
Bu olay, bir aracın yokuş aşağı
sürülürken motorunun firen olarak
kullanılmasına benzerdir. Frenleme
II ve IV bölgelerinde meydana gelir.

Prof. Dr. Güngör Bal, gunbal@gazi.edu.tr Gazi Üniversitesi 9

 DA motorları-Yol verme r1 r2 r3 rn
rn-1

Va  Ec  I a Ra Ia
Ra
+ +

  0  Ec  0 VT Ec

_
_
Va R

Ia 
st Ra R1
r1 Motor anma hızı
R2
r2
R3
r3
R4
r4=Rm
0 t3 t 0 t
t1 t2 t1 t2 t3
Ia
Ec
Imax
E3f
Imin E2f

E1f

t t
t2 t3 0 t1 t2 t3
t1

Prof. Dr. Güngör Bal, gunbal@gazi.edu.tr Gazi Üniversitesi 10

11