ELEKTRİK MAKİNELERİ

ASENKRON MOTORUN HIZ AYARI

Giriş

Asenkron makinelerin rotor hızları döner alan

hızlarından 𝑛𝑛𝑠𝑠 farklıdır. Motor çalışma kipinde rotor
hızı döner alan hızından daha küçük olup döner alan
hızını yakalamaya çalışmaktadır. Bu yüzden asenkron
motorlarda hız ayarı yapmak için döner alanın hızını
değiştirmek rotor hızını değişmesine neden olacaktır.

60. 𝑓𝑓
𝑛𝑛𝑠𝑠 =
𝑝𝑝
2
Giriş
Bir önceki slayttaki formülde de görüldüğü üzere 𝑛𝑛𝑠𝑠 ,
p ve 𝑓𝑓 parametrelerine bağlıdır. Bu parametrelerin
değiştirilmesi rotor hızının da değişmesini sağlar.

Motor devir hızını değiştirme yöntemlerinden bir

diğeri ise üretilen momente etki etmektir. Fiziğin
etki-tepki prensibi gereği motor hızının her yük için
farklı bir değer alacağı aşikardır. Bir otomobilin
hızının düz yolda ve yokuşta değişmesi bu duruma bir
örnektir. Etki ile tepki birbirine eşit olduğunda sabit
3
hızla dönme gerçekleşir.
Giriş

Bazı parametrelerin
değişimi ile yeşil eğrinin
farklılaştığı düşünülürse,
yükün kesişme noktası
değişeceğinden motor yeni
bir devir sayısına geçer.

Mil hızını motor momenti

ve yük momenti birlikte
belirler. Bu yöntem hızı
sadece yüklü çalışmada
ayarlayabilir.
4
Asenkron Motorun Hız Ayarı Yöntemleri

Asenkron motorların doğru akım motorlarına kıyasla

hızının ayarlanması daha zor ve az esnektir. Bunun
anlamı; daha fazla dış eleman, daha fazla harcama ve
daha dar bölgede hız ayarı yapmaktır. Oysa doğru akım
motorlarında sadece bir direnç kullanarak hem yol
verme hem de hız ayarı yapılabilmektedir.

Asenkron motorlar için 4 tane hız ayarı tekniği

inceleyeceğiz.
5
Asenkron Motorun Hız Ayarı Yöntemleri

Asenkron motorlar için hız ayarı teknikleri; Kutup sayısı

değiştirilebilen sargı kullanarak hız ayarı, frekans değişimi
ile hız ayarı, gerilimin değiştirilmesi ile hız ayarı ve rotoru
sargılı asenkron motorların (bilezikli asenkron motor)
rotor devresine direnç ilave ederek hız ayarı teknikleridir.

Teknikler incelendiğinde; asenkron motorlarda kullanışlılık

açısından; frekans değişimiyle ve rotoru sargılı motorun
rotoruna direnç bağlayarak yapılan hız ayarı tekniklerinin,
en kullanışlı teknikler olduğu görülecektir.
6
1-Kutup Sayısı Değiştirilebilen Sargı Kullanarak Hız Ayarı

Özel olarak sarılmış, kutup sayısı değiştirilen bir çok sarım

türü olmasına rağmen, kolaylığı açısından en yaygın olarak
DAHLANDER SARGI kullanılmaktadır. Bu sarım tekniğinde
kutup sayısı 2/1 (Üçgen/Çift-Yıldız), dolayısı ile döner alan
hızı da 1/2 oranında değiştirilebilmektedir. Döner alan hızını
değiştiren bu yöntem, döner alanı takip ederek dönen rotor
hızını, boşta ve yüklü çalışmada da değiştirecektir. Motora
U2,V2,W2’den enerji verilirse motor büyük kutup sayısı ile
küçük devir sayısında, U1,V1,W1’den enerji verilir ise küçük
kutup sayısı ile büyük devir sayısında döner.
7
1-Kutup Sayısı Değiştirilebilen Sargı Kullanarak Hız Ayarı

8
2-Frekans Değişimi ile Hız Ayarı

Bu yöntemde, f şebeke frekansı değiştirilerek döner

alan hızının değişmesi sağlanır ve böylelikle döner
alanı yakalamaya çalışan rotorun hızı ayarlanır. Frekans
düştükçe stator manyetik sac paketinin doymaması
için; uygulanan gerilimin uygulanan frekansa oranı,
nominal altı frekanslar için sabit tutulur.

𝑉𝑉1
= 𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠; 𝑓𝑓1 < 𝑓𝑓1𝑛𝑛 𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑
𝑓𝑓1
9
2-Frekans Değişimi ile Hız Ayarı
Nominal frekansın altındaki frekanslarda V/f oranı sabit tutulur;
bu bölgede (f<fn) maksimum faydalanma için sabit moment
üretimi hedeflenmiştir. Aynı uygulama f>fn bölgesinde
yapılamaz, zira motorun güç sınırına erişilir. Bu sınır
aşılamayacağından bu bölgede maksimum faydalanma için,
artan frekans ile V/f oranı azaltılarak motor sabit güçte işletilir.

10
2-Frekans Değişimi ile Hız Ayarı

11
Farklı frekanslarda dış karakteristiğin değişimi
2-Frekans Değişimi ile Hız Ayarı

12
3-Gerilimin Değiştirilmesi ile Hız Ayarı

V1 Şebeke gerilimi
değiştirildiğinde döner alan hızı
değişmeyeceğinden, boştaki
devir sayısı değiştirilemez.
Dolayısı ile bu tip hız ayarı
sadece yüklü durumda
yapılabilir. V1 değişince, (belirli
bir yük momenti varken) etki-
tepki eşitliğin sağlanması için s
kayması başka bir s' değerine
oturur. Böylece motorun devri
değiştirilmiş olur. 13
3-Gerilimin Değiştirilmesi ile Hız Ayarı

Senkron altı devirlerde; ns ile nd

arasında ayar yapılabilir.
V1 nominal değerinin üzerine
çıkartılmaz, aksi halde motor
doyar. Büyük kaymalarda rotor
sargılarının ısınacağı göz ardı
edilmemelidir.
Gerilimin değiştirilmesi için
alternatif akım kıyıcısı yada oto
transformatörler kullanılabilir.

14
4-Rotoru Sargılı Motorun Rotoruna Bağlı ilave Direnç ile Hız Ayarı

Bu yöntemde döner alan hızına etki

edilmez, dolayısı ile boşta hız ayarı
yapılamaz; sadece senkron altı
devirlerde ayar yapılabilir.
Yüklü durumda, Ryv değiştirildiğinde
motor çalışma noktası bir kaymadan
diğerine değişir. Kayma değiştiğinde
rotor hızı da değişmiş olur.
Bu esnada Ryv büyütülürken,
devrilme kayması Sd de
büyüyecektir.
15
4-Rotoru Sargılı Motorun Rotoruna Bağlı ilave Direnç ile Hız Ayarı

Uygun Ryv seçimi ile yol verme

momenti maksimum momente
eşitlenerek (Tyv=Td), motorun
yüksek kalkış momenti ile yol
alması sağlanabilir.
Direnç arttırıldığı için aynı
zamanda yol verme akımı da
azaltılmış olur, 2 faydalı sonuç
aynı anda yakalanır.

16
Asenkron Motorun Güç Dengesi ve Verim

17
Asenkron Motorun Güç Dengesi ve Verim

18
Asenkron Motorun Güç Dengesi ve Verim
Tüm makinelerde olduğu gibi,
asenkron makinelerde de verim
bir önceki slayttaki gibi değişir.
Belirli bir yük değerinde verim
maksimumdur.
Bir önceki Şekilde ayrıca makine
yüklendiğinde güç faktörünün
değişimi de gösterilmiştir.
Güç faktörünün küçülmesi
makinenin daha fazla reaktif güç
çekeceğini gösterir.
Şekilde görünmemekle beraber,
yol verme anında da güç faktörü
küçüktür ve büyük reaktif (ve
aktif) güç çekilir. 19
Kaynakça
Dr. Mustafa Turan’ın Elektrik Makineleri ders notlarından alınmıştır.

20