Professional Documents
Culture Documents
KARAKTERİSTİKLERİ
DOĞRU AKIM MOTORLARI – Doğru Akım Motoru Çeşitleri
Şönt Motor
• Şönt motorda uyartım (alan) sargısı endüviye paralel olarak bağlanmıştır.
• Motorun uyartım sargıları çok sarımlı ve ince kesitli iletkenlerden yapılmıştır.
• Şönt motorun eşdeğer devresinde yolverme(başlatma) direnci endüvi devresine seri
olarak bağlıdır.
• Şönt alan sargısı kaynak gerilimine direk olarak bağlıdır.
• Uyartım akımının ayarlanması amacıyla uyartım devresine Rf direnci bağlanmıştır
Klemens Bağlantısı ve yol verme direnci ile Şönt motora yol verme
4
• Motorda üretilen moment 𝑴 = 𝑲. 𝝓. 𝑰𝒂 olduğuna göre şönt sargıdan geçen akım sabit
olduğu sürece üretilen kutup akısı da sabit olacağından moment denklemi 𝑴 = 𝑲𝒇 . 𝑰𝒂
şekline gelir.
• Şönt motorda üretilen momentin endüvi akımıyla direk bağlantılı olur.
5
Yük akımı ile moment ve hız değişimi
ELP-13203 Elektrik Makineleri I Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
DOĞRU AKIM MOTORLARI – Doğru Akım Motoru Çeşitleri
Şönt Motor Karakteristiği
• Şönt motorların yol alma anındaki momentleri yüksek değildir. Bu bakımdan aşırı
yüklerde kolay yol almazlar.
• Devir sayıları yük ile çok az bir değişme gösterir. Bu nedenle devir sayıları sabit kabul
edilebilir.
• Motor boşta çalışırken devir sayıları seri motorlarda olduğu gibi yüksek devirlere
çıkmaz. Ancak uyartım devresindeki bir kopukluk devir sayısının tehlikeli değerlere
çıkmasına sebep olabilir.
Şönt motorlar; vantilatör, aspiratör ve tulumbalarda, kağıt fabrikalarında, dokuma
tezgahlarında, gemi pervanelerinin döndürülmesinde, matbaa makinelerinde ve
elevatörlerde kullanılırlar.
Seri Motorlar
• Seri alan sargısının endüvi sargısına seri olarak bağlandığı doğru akım motorlarıdır.
• Endüvi akımının kontrol edilmesi amacıyla harici direnç devreye seri olarak
bağlanmıştır. Bu direnç motor anma hızına ulaştığında kısa devre edilerek devre dışı
bırakılır.
• Seri sargıdan devre akımı da geçtiğinden sargının sipir sayısı az, kesiti kalındır.
• Seri motorlarda endüvi akımı yük ile değişirken alan sargılarından geçerek manyetik
akıyı oluşturur.
8
Seri motor eşdeğer devresi
ELP-13203 Elektrik Makineleri I Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
DOĞRU AKIM MOTORLARI – Doğru Akım Motoru Çeşitleri
Seri Motor
• Endüvi akımındaki artış endüvi devresi direnci üzerinde düşen gerilimi arttırır ve sabit bir
kaynaktan beslenen motorun zıt emk’sı azalır. Zıt emk endüvi akımına bağlı olduğundan
motorun devri düşer.
• Seri motor yüksek hızlarda düşük moment, düşük hızlarda yüksek moment üreten bir
doğru akım motorudur.
𝑼−𝑰𝒂 .𝑹
𝑬 𝒃 = 𝑼 − 𝑰𝒂 . 𝑹 𝑹 = 𝑹𝒂 + 𝑹𝒔 + 𝑹𝒂𝒙 𝒏=
𝑲.𝝓
12
Kompunt Motorlar
• Kompunt motorların seri ve şönt olmak üzere iki uyartım sargısı bulunmaktadır.
• Seri sargı endüviye seri olup, şönt sargı alanını kuvvetlendirecek veya zayıflatacak
şekilde manyetik alan meydana getirir.
• Seri sargı alanı şönt sargı alanını kuvvetlendirecek şekilde bağlanırsa
eklemeli(arttırmalı) kompunt motor; seri sargı ters bağlı olup şönt sargı alanını
zayıflatacak şekilde bir manyetik alan oluşturuyorsa ters(azaltmalı) kompunt motor
olarak adlandırılır.
Klemens bağlantısı
14
Kompunt motorların devir sayısı motorun bağlantı şekline bağlıdır. Buna göre devir
sayısı;
𝑼−𝑰𝒂 (𝑹𝒂 +𝑹𝒔 )
𝒏= Eklemeli kompunt
𝑲.(𝝓ş +𝝓𝒔 )
𝑼−𝑰𝒂 (𝑹𝒂 +𝑹𝒔 ) 15
𝒏= Ters kompunt
𝑲.(𝝓ş −𝝓𝒔 )
17
Çeşitli Doğru Akım motorlarının moment-hız karakteristikleri
ELP-13203 Elektrik Makineleri I Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
DOĞRU AKIM MOTORLARINDA DEVİR
YÖNÜNÜN DEĞİŞTİRİLMESİ
18
DOĞRU AKIM MOTORLARI – Doğru Akım Motorlarında Devir Yönünün Değiştirilmesi
20
Şönt motorların devir yönünün değiştirilmesi Seri motorların devir yönünün değiştirilmesi
21
23
Bu işlem için genelde H köprüsü kullanılır. Bir H-köprüsü bir elektronik devre bir yük
üzerinden her iki yönde de uygulanacak bir gerilim sağlar. Bu devrelerin sık kullanım alanları
robotik ve diğer uygulamalar ile DC motorların ileriye ve geriye doğru çalıştırmak için
kullanılırlar. H-köprü olarak entegre devreler mevcuttur, ya da ayrık bileşenlerinden
(transistörlerden) inşa edilebilir. Böyle bir uygulama için L298, TA7257P, L99H01,
LMD18245, gibi H-Köprü Entegreleri kullanılabilir.
24
• Genel olarak bir doğru akım motorunun döner hızı uygulanan gerilim, momenti akım
ile orantılıdır.
• Hız kontrolü değişken kaynak gerilimi, direnç yada elektronik kontrol ile
gerçekleştirilebilir.
• Alan sargılı doğru akım motorunun yönü ya alan yada endüvi bağlantılarının
terslenmesi ile değiştirilebilir. Ama ikisi birlikte değiştirilirse motorun dönüş yönü
değişmez. Bu işlem yaygın olarak devre açıcılarının özel ayarlanması ile yapılır.
• Etkin gerilim, seri olarak bağlanmış dirençler yada tristör, transistörlerden yapılmış
elektronik olarak kontrol edilen anahtarlama devreleri ile değiştirilebilir.
• Doğru akım motorlarında devir sayısı formülü
𝑼−𝑰𝒂 .𝑹𝒂
𝒏= ‘dir.
𝑲.𝝓
26
Doğru akım motoruna ait hız-moment ilişkisini gösteren denkleme göre bir doğru akım
motorunun hız kontrolü genel olarak aşağıdaki yöntemlerden biri kullanılarak yapılabilir.
Motora uygulanan gerilimin genliği değiştirmek,
Alan sargısının manyetik alanı değiştirmek,
Endüvi devresine direnç ilave etmek.
• Bu yöntemler içerisinde en çok kullanılanı gerilimin ayarlanmasıyla gerçekleştirilen
hız kontrol yöntemidir.
• Ayarlı doğru gerilim yardımıyla yapılan hız kontrol yönteminde elde edilen hız-
moment karakteristiklerinin eğimi değişmezken hız sıfırdan anma hızına kadar
ayarlanabilmektedir.
27
• Endüvi devresine bağlanacak olan ayarlı bir direnç vasıtasıyla gerçekleştirilecek olan
yöntemde ise, kullanılan direnç ile bir gerilim bölücü devre meydana getirilmektedir. Bu
nedenle gerilimin bir kısmı ayarlı direnç üzerinde düşeceğinden motor endüvisine genliği
değişmiş bir gerilim uygulanmış ve böylelikle motor hızı ayarlanmış olur. Bu yöntem, ucuz
ve basit bir yöntem olmasına rağmen seri bağlanacak olan dirençte bakır kayıpları
meydana gelmesi, direnç değeri arttıkça hız-moment eğrisinin eğiminin artması gibi bazı
sakıncaları bulunmaktadır.
• Alan sargısının manyetik alanının değiştirilmesi yönteminde endüviye uygulanan gerilim
sabit kalırken uyartım devresine bağlanan seri direnç yardımıyla uyartım akımı ayarlanır.
Sadece alan sargısının oluşturduğu manyetik alan değiştirilerek motorun hız kontrolü
yapılacak olursa, motorun hızı ancak anma hızın üzerinde bazı hız değerlerine
ayarlanabilir.
28
29