Şekil 17. Blade istasyonları.

2.3 Pervane Çeşitleri

Pervaneler çeşitli sınıf ve tiplere ayrılmaktadır. Bu sınıflandırmaların en basitleri sabit hatveli

ve yerde ayarlanabilir hatveli pervanelerdir. Bunların dışında kontrol edilebilir hatve
sistemlerinin kullanıldığı değişken hatveli pervaneler ve sabit hızlı pervaneler bulunmaktadır.

2.3.1 Sabit Hatveli (Fixed Pitch) Pervaneler

Bu tip pervanelerde adından da anlaşıldığı gibi blade’ler sabit hatve veya açı ile
yerleştirilmektedir. Blade açısı pervane montajından sonra değiştirilemez. Bu pervaneler
genelde tek parça, iki blade’li ağaçtan veya alüminyum alaşımlarından imal edilmektedir.

Sabit hatveli pervaneler uçağın belirli bir seyir hızı için en verimli şekilde tasarlanırlar. Bu
pervaneler belirli bir uçak ve motor hızı şartlarında imal edildiğinden bu şartların değişmesi
durumunda hem pervane hem de motor verimleri azalmaktadır. Sabit hatveli pervaneler
yüksek güç ve hız gerektirmeyen düşük irtifa ve kısa menzilde uçan uçaklarda kullanılırlar.

Sabit hatveli pervanelerde hücum açısı; blade açısına, ilerleme hızına ve motor devrine
bağlıdır ve blade açısı sabit olduğundan uçağın hızının artırılması için motor devrinin
artırılması gerekmektedir.

İleri Hızın Etkisi: Dönme hızı sabit iken ileri hız artarsa hücum açısı azalır.

Dönme Hızının Etkisi: İleri hız sabit iken dönme hızı artarsa hücum açısı artar.

14
 Şekil 18. Sabit hatveli pervanede ileri hız ve dönme hızının hücum açısına etkisi.

Blade Açısının Etkisi: Farklı blade açıları ile imal edilen sabit hatveli pervanelerde hücum
açısı sabit değerde iken (2-40) ileri hızlar farklı olur. Yüksek blade açısında ileri hız fazla
olurken düşük blade açılarında ileri hız az olmaktadır.

Şekil 19. Farklı blade açılarında imal edilen sabit hatveli pervanede sabit hücum açısında ileri
hız ve dönme hızın değişimi.

Uçak Manevralarının Etkisi: Uçak tırmanışta iken pervane dönme hızı sabit ise ileri hızın
azalmasından dolayı hücum açısı artacak, RPM düşecektir. Bu durumda pervanede stall
görülebilir. Dalış esnasında ise ileri hız artacağından hücum açısı azalırken RPM artacaktır.
Bu durumda pervanede overspeed görülebilir.

15
Şekil 20. Sabit hatveli pervanede uçak manevrasının hücum açısı, dönme hızı ve ileri hıza etkisi.

2.3.2 Yerde Ayarlanabilir Hatveli Pervaneler

Yerde ayarlanabilir hatveli pervanelerin çalışması sabit hatveli pervaneler gibidir. Blade
hatvesi veya açısı motor çalıştırılmadan önce sadece aletlerle yerde yapılabilir. Hatve
değiştirme işlemi blade göbeğinde bulunan kilit mekanizması ile yapılır. Uçak hava da iken
bu kilit mekanizmasından dolayı hatve değiştirilemez. Sabit hatveli pervanelerde olduğu gibi
bu pervanelerde düşük hız, güç, menzil ve irtifa şartlarında uçan uçaklarda kullanılmaktadır.

Yerde ayarlanabilir hatveli pervanelerin blade’leri ağaçtan veya metalden yapılabilir. Pervane
göbeği iki adet çelik parçadan oluşur ve bladeler güvenli kullanım için geniş somunlar veya
kelepçelerle göbeğe tutturulur. Blade açısı değiştirileceği zaman somunlar veya kelepçeler
sökülerek blade istenilen ölçüde döndürülür.

Şekil 21. Sabit hatveli ve yerde ayarlanabilir hatveli pervaneler.

2.3.3 Değişken Hatveli Pervaneler

Yerde ayarlanabilir hatveli pervanelere daha kompleks sistemler eklenerek uçuş esnasında
pilot tarafından hatvesi değiştirilmek sureti ile pervanenin performansı geliştirilmiştir. Popüler
kontrol edilebilir hatveli pervanelerde içi boş krank şaft vasıtası ile motor yağından sağlanan

16
hidroliki güç ile hatve değişimi yapılmaktadır. Her bir blade root’unun üzerine merkez kaç
kuvvetinin etkisi ile blade hatvesini artıracak merkezkaç ağırlıkları bağlanmıştır. Pervane
şaftının sonunda sabit bir piston bulunmakta ve bir yataklı kol ile merkezkaç ağırlığına
bağlanmaktadır.

İki pozisyonlu pervanelerde take-off esnasında silindir içerisindeki motor yağı pistonu ileri
doğru itmektedir. Pistona bağlı olan kol merkezkaç ağırlığı çekmekte ve pervane hatvesinin
düşük kalması sağlanmaktadır.

Uçak düz uçuşta iken, pervane yüksek blade açılı olarak ayarlanmaktadır. Bu ayar dönüş yağ
hattını açmakta ve pervane silindiri içerisindeki yağ tekrar motor deposuna yönelmektedir.
Merkez kaç kuvvetlerinin etkisi ile merkezkaç ağırlıklar blade’leri dışa doğru döndürmekte ve
yüksek hatvede kalmaları sağlamaktadır. Benzer şekilde sabit hızlı pervanelerde de hatve
değişimi için silindir içerisinde hareket eden yağ ile merkezkaç ağırlık kullanılmaktadır.

Şekil 22. İki pozisyon hatveli pervane.

2.3.4 Sabit Hızlı (Constant Speed) Pervaneler

Bir sabit hızlı pervane sistemi sabit hızın sağlanması için governor yardımı ile pervane blade
açısını değiştirir. Sabit hızlı pervanelerde hatve değiştirme sistemi elektrikli motor, hidrolik
silindir ve merkezkaç kuvvetten faydalanmak için bir merkezkaç ağırlığı içerir.

İleri Hızın Etkisi: Ayni uçuş seviyesinde ileri hız artarsa hücum açısı azalmaktadır. Hücum
açısının azalması pervane torkunun azalmasına ve RPM’in artmasına sebep olmaktadır. Eğer
ileri hız azalırsa hücum açısı ve tork artar motor devri azalmaktadır. Her iki durumda da
hücum açısı, pervane tork ve devrinin tekrar ayarlanması gerekmektedir.

17
Dönme Hızının Etkisi: Ayni uçuş seviyesinde dönme hızı artarsa hücum açısı artar. Buna
bağlı olarak pervane torku artarken motor devri azalır. Dönme hızının azalması durumunda
değişimler ters olur. Her iki durumda da hücum açısı, pervane tork ve devrinin tekrar
ayarlanması gerekmektedir.

Yoğunluğun Etkisi: Havanın yoğunluğu ile pervane torkunun arasında ters bir orantı
mevcuttur. Yoğunluk artıkça tork azalır ve motor devri artar. Yoğunluk azaldıkça pervane
torku artar ve RPM azalır.

2.4 Pervane Yerleşimi

Pervanelerin motor krank şaftına bağlama metotları krank şafta göre değişiklik
göstermektedir. Uçak motorlarında temelde üç tip krank şaft kullanılmaktadır.

• Flanged (Flanşlı) Şaft

• Tapered (Konik) Şaft
• Splined (Dişli/Yivli) Şaft

Flanşlı (Flanged) Şaftın Yerleşimi: Flanşlı pervane şaftı birçok turboprop motorlarda ve
boksör tipi pistonlu motorlarda kullanılmaktadır. Krank şaftın ön kısmına, krank şaft merkez
hattına dik olarak dört veya sekiz inch’lik bir flanş yerleştirilmiştir. Vida bağlantı delikleri ve
merkezleme pim delikleri flanşın üzerine işlenmiştir. Ayrıca çoğu flanşın üzerinde presle
yerleştirilmiş dişli vida somunları bulunmaktadır.

Şekil 23. Flanşlı pervane şaftı ve pervanenin bağlanması.

18