PERVANELER

UÇUŞ VE YER MODU ÇALIŞMASI

Uçuşta Düşük Hatve Durdurucu (Flight Fine Pitch Stop)

• Uçuşun yaklaşma ve iniş evresi boyunca normal olarak motor gazı

kısılır.

• Pervanelerin oldukça düşük blade açısına sahip olduğu yerlerde

turbo-proplarda bir durum söz konusudur.

• Uçağın hızı hala yüksekse bladelerin hücum açısı sadece sıfıra inmez,
negatifte olabilir bu durumda windmilling (rüzgârgülü) fren durumu
oluşur.
 Uçuşta Düşük Hatve Durdurucu

• Bu tehlikeli bir durumdur.

• Bu durumdan kaçınmak için uçuşta pervane blade açısının bir değere
kadar düşmesinin önlenmesi gerekir, bu evre güvenli olmayan negatif
tork oluşturur, buna dikkat edilmelidir.
• Bu hatve değiştirme mekanizması içine yerleştirilen flight fine pitch
stop ile yapılır.
• Uçak uçuyorken flight fine pitch stop aktiftir ve pervanenin bunun
altına düşmesi olanaksızdır.
Uçuşta Düşük Hatve Durdurucu (Flight
Fine Pitch Stop)
 Uçuşta Düşük Hatve Durdurucu

• Motor gazı azaltıldığında governer doğal olarak under-

speed konumuna geçer ve blade‟in ileri fine pitch (düşük
hatve) ye çekmeye başlar.
• Hatve değiştirme pistonu flight fine pitch stop ile karşılaştığı
zaman mekanik olarak daha fazla düşük hatveye ilerlemesi
önlenir.
• Governer hatve değişim mekanizmasıyla under-speed
durumunda kesin olarak stop konumunda kalır.
• Pervanenin uçuş modunda çalışması flight fine pitch stop ve
sabit bayraklama durdurucu ile bundan dolayı sınırlandırılır.
 Beta Modu (Aralığı)

• Turbo-prop motorlu bir uçak yerdeyken ve manevra

yaparken çok düşük motor gücüyle çalışır.
• Motor türbinini aşırı yüklemeden önlemek için
düşük blade açısı gerekir.
• Düşük açı için flight fine pitch stop geri alınır.
• Bu çalışma moduna Beta Range denir.
• Bu mod sadece uçak yerdeyken seçilir.
 Beta Modu (Aralığı)

• Beta seçildiğinde flight fine pitch stop geri alınır ve

pervane hatve değiştirme mekanizması pervane
açısını stop‟un altına kadar azaltır.
• Bu flight fine pitch stop kolu ile yapılır.
• Yer modunda iken, motor RPM’i governor
flyweightler yeterli santifürüj güç üretmesine
rağmen hızlandırıcı yayı hareket ettirmesi için çok
düşüktür.
• Pervane blade açısını beta modunda kontrol etmek
doğrudan motor güç koluna bağlıdır.
 Beta Modunda Kontrol

• Beta aralığında pilot güç kolundan pervane hatve

açısını direk sağlayabilir.
• Güç kolunun hareketiyle gerekli olan hatve açısı
seçilir ve RPM yakıt sistemindeki governer
tarafından temin edilir.
• Hatve açısındaki değişiklikle governer devam eden
RPM için yakıt akışını ayarlar.
• Uçuş aralığı ve Beta aralığı arasındaki geçiş
normalde güç kolu üzerindeki girişlerden gerçekleşir.
Tek Etkili Pervanelerin Beta Modunda Kontrolü(dengeli)
Tek Etkili Pervanelerin Beta Modunda Kontrolü(Düşük Hızda)
 Tek Etkili Pervanelerin Beta Modunda Kontrolü (Yüksek Hızda)
Yağ basıncındaki düşme yayı ve karşı ağırlık gücü pistonu geri
çekmeye zorlar ve blade açısı artar.
 Motor/Pervane İlişkisi

• Uçuş rölanti konumundayken pervane governer

flightweight ağırlıkları blade açısındaki bir artış ile
motor gücündeki artışa denk olacak şekilde sürülür.
• Pervane flight fine pitch stop üzerine sabit bir
şekilde oturur.
• Uçuşta kabul edilebilir minimum blade açısı budur.
• Başlangıçta güç kolu ileri yönde hareket ettirildiği
için yakıt akışı artar, güç artar ve RPM yükselir.
• Blade açısı flight idle’ da kalır.
 Motor/Pervane ilişkisi
Eğer güç kolunu sürekli ileri doğru hareket ettirip maksimum seviyeye getirilirse yakıt
akışı da artacaktır.

Bu seviyede pervane governerı blade açısını arttırarak, artan motor gücü çıkışını
absorbe edemeyeceği bir noktaya ulaşacaktır.

RPM’ i maksimum güce kadar tekrar artırmak için pervane hız ve blade açısı birlikte
yeterli torku ve eşit motor çıkış gücü üretilecektir.
 Motor/Pervane İlişkisi

Governer’ın arızalanmaması için şunu yapmak gereklidir;

Yakıt kontrol ünitesi ve pervane içindeki over-speed governerları

%105 RPM üretecek bir rpm limitini karşılayacak bir dayanıklılığa
sahip olmalıdır.
MOTOR PERVANE KONTROLÜ

Pistonlu Motorların Kontrolü Ve Göstergeleri

 MOTOR PERVANE KONTROLÜ

• Throttle(güç kolu) FCU(fuel control unit-yakıt kontrol ünitesi)‟ne

ve ABCU(automatic boost control unit- otomatik takviye kontrol
ünitesi)‟ne bağlıdır.

• Pistonlu motorlarda governerda CSU (constant speed unit)

denilen sabit hız ünitesi kullanılır.
MOTOR PERVANE KONTROLÜ
 Türbin Motor Ve Pervane Kontrolü

• Turbo-prop motorların bütün çalışma koşullarında,

tork ve motor hızını belirleyen, güç üretmek için
kullanılan yakıtı ve pervanenin hatve açısını
kontrolünün yapılabilmesi gereklidir.
• Bazı uçaklarda iki adet kol bulunmaktadır.
• Bazı uçaklarda bu iki kontrol tek bir koldan
yapılmaktadır.
Türbin Motor Ve Pervane Kontrolü

Turbo-Prop Motorların Kontrol Ve Göstergeleri

 Türbin Motor Ve Pervane Kontrolü

• Buradaki güç kolunda beta ve ground range te

pervanenin hatvesini ayarlamak için full reverse
pitch konumu bulunmaktadır.

• Gaz kolunu full revers’ e doğru çekerseniz yakıt akışı

ve güç artar.

• Ground idle ve flight idle konumlarına dikkat

etmeniz gerekmektedir.
 Türbin Motor Ve Pervane Kontrolü
• Full reverse ve flight idle arasındaki kısma (beta range) beta aralığı
denilmektedir.
• (Flight range) Uçuş aralığı ise flight idle ile maksimum arasındadır.
• Yer ya da hava çalışma modlarını birbirinde ayırmak için ve
havadayken yanlışlıkla uçağı yer modunda çalışmasına engel
olabilmek için FFPS (flight fine pitch stop) kullanılmaktadır.
 Türbin Motor Ve Pervane Kontrolü

• Tork göstergesi ise vites kutusunda elde edilen torku pervanenin

şaft torkuyla orantılı olacak şekilde gösterir.

• Turbo-prop motorların güç çıkışı genellikle şaft beygir gücü (SHP)

olarak söylenir.

• Artan jet reaksiyon itki değeri 2.5 ile çarpılarak eşdeğer şaft beygir
gücü bulunabilir.

• Bulunan yeni şaft beygir gücü (SHP) eşdeğer şaft beygir gücü
olarak bilinir.
RPM ve Güç Yönetim Sistemi
 Türbin Motor Ve Pervane Kontrolü

• İki bölümlü motorları yorumlarsak, HP(N1) yüksek basınç kademeli

ve LP (N2) alçak basınç kademesi olan bir kompresör şaftına sahip
olduğu için bu motorlarda iki tane devir göstergesi vardır.

• Devir değeri maksimum üzerinden % ile ölçülür.

• Pervane devri governer devriyle orantılı olduğu için ayrıca bir

gösterge kullanılmaz.

• Bu devri ölçmek için takometre kullanılmaktadır.

 Türbin Motor Ve Pervane Kontrolü

• Over-speed governer aynı zamanda pervane açısı sıfır dereceden

negatif blade açısına hareket ettirildiğinde pervanede yer
aralığında aşırı hız oluşmasını önler.

• Blade açısı sıfır derece olduğunda tork sıfır olacak ve pervanede

aşırı hız oluşacağından pervane governerı bu hızda dönen bir
pervaneyi durdurmayacaktır. Bunu önlemek için over-speed
kullanılır.

• İki kollu kontrol yerine kontroller yalnız güç kolunda birleştirilip de

çalıştırılabilir..
Birleştirilmiş RPM Ve Güç Yönetim Sistemi
Tek Kollu Kontrol
 YÜKSEK HIZ KORUMA AYGITI

• Governor’ın işlemini pilot tarafından seçilen motor RPM’i kontrol

eder.

• RPM kontrol kolu governor a bitişik bağlanır, artan RPM in limiti,

ayarlanabilir maksimum RPM i durdurur.

• Kol bu pozisyondayken, governor hızlandırıcı yay yükü motor için

belirtilmiş maksimum RPM ayarı üzerinde ki hız ünitesine
yerleştirilir.
 Pervane Governorı

• Eğer motor bu değeri aşarsa, governor over-speed

durumuna yerleşmiş olacak ve RPM in belirlenmiş
değeri tekrardan düşecek.
• Maksimum motor RPM kontrolü tarafından çok
bariz ses riskinin farkına varılır, governor aynı
zamanda maksimum pervane RPM ini kontrol eder.
• İki hız ayrılmaz bir şekilde bağlantılıdır.
Pervane Governorı
Alçak Hız Yüksek Hız Governorı - Underspeed /
Overspeed Governor
• Over-speed durumu için RPM in %105 in üzerinde olması gerekir.

Under-speed / Over-speed Governor

Alçak Hız Yüksek Hız Governorı - Underspeed /
Overspeed Governor
• Governor beta range te motora yakıt beslemesini ve motor
hızını kontrol eder.

• Pervane açısı doğrudan güç kolunun kontrolü altındadır ve

pervane governor ı beta range de değildir.

• Eğer beta range te motor RPM inde azalma ortaya çıkarsa

governor un underspeed fonksiyonu telefi için yakıt akışını
arttıracaktır.
• Tersine, RPM artarsa governor un overspeed fonksiyonu
RPM i korumak için yakıt akışını azaltacaktır.
Alçak Hız Yüksek Hız Governorı - Underspeed /
Overspeed Governor
• Normal pervane governor karşı ağırlıkları beta range
de herhangi bir kullanım için yeterince hızlı
dönmezler.

• Governor yay yükü, güç kolu hareketi üzerinden

ayarlanır.

• Eğer pervane governor u herhangi bir sebepten

başarısız olursa, yakıt governoru hızı %105 te
kontrol eder.
Alçak Hız Yüksek Hız Governorı - Underspeed /
Overspeed Governor
 Pervane Overspeed Governoru

•Pervane overspeed governor u bir güvenlik

aygıtıdır.

•Eğer normal pervane governor ı ve yakıt

kontrol ünitesi underspeed/overspeed
governoru, overspeed durumu için hata
verirse kullanılır.
• Eğer governor overspeed de RPM i %105 den daha fazla algılarsa
boşaltma harekete geçer pervane kontrol yağ basıncı geri döner.
• Bu overspeed sona erene kadar blade açısının artmasına neden olur.
• Bu governor ile PCU’daki normal pervane governorını karıştırmayın, o
ilave olarak güvenlik aygıtıdır.
 Güç Türbini Overspeed Koruma Sistemi

• Underspeed/overspeed yakıt governor u ile benzer eylemleri

gerçekleştirir ve elektronik kontrol sisteminde bulunabilirler.

• Pervane torku ve güç türbin şaftı RPM sinyalleri elektronik kontrol

ünitesi sınırlama kanalına gönderilir.

• Eğer over-speed durumu saptanırsa, motor yakıt beslemesi kesilir

ve motor auto-relight sistem aktif olur.

• Yakıt beslemesi onarıldığında motorun başlangıçta alev çıkışı ve

yavaşlama hızı tekrar ayarlanır.
 Güç Türbini Şaft Bozukluğu
• Güç türbin şaftının çatladığını varsayarsak.

• Güç türbini aniden yükünü rahatlatır ve kaçak bir over-speed e girer ve

kaçınılmaz sonuç motorun felaket kırılmasıdır.

• Pervane, hâkimiyetini kaybederse underspeed ve hemen bayraklama

durumuna girilmelidir.

• Motor tipine bağlı olarak, mekanik sistem kuruluysa, türbin overspeed ve

motora yakıt sağlayıcısının kapatılmasını algılayacak şekilde dizayn
edilmelidir.

• Bu sistemler normalde türbin yatak pozisyonundaki güç türbin şaftının

içinde mekaniksel santrifüj switch e sahiptir.

• Bu switch manuel yakıt valfine mekanik olarak bağlıdır.

Güç Türbini Şaft Bozukluğu
 Antıcıpator Unitesi

• Sistem sadece flight range de güç kolu sabit hız bölgesine

hareket ettirildiğinde kullanılabilir.
• Güç kolu ileriye itildiği kadar, anticipator PCU hızlandırıcı yay
yükünü yakıt beslemesini arttırdıktan sonra underspeed
durumuna teşvik etmeye ayarlar.
• Bu pervane blade açısını azaltır sürtünme azalır ve daha hızlı
ivmelenme meydana gelir.
• Aynı zamanda hunter pervane blade açısını önler,
ivmelenmeden sonra yeni değer hesaplanır.
• Güç kolu geciktirildiğinde anticipator PCU hızlandırıcı yayı
overspeed durumuna teşvik etmeye ayarlar.
 Antıcıpator Unitesi

• Bu pervane blade açısını biraz arttırır buda

sürtünmeyi arttırır.
• Bu motor ve pervanenin yavaşlama ataletine karşı
koyar ve daha hızlı yavaşlamaya neden olur.
• Tekrardan yavaşlama bittikten sonra blade açısı hunt
a eğilim gösterir.
• Kullanılan antıcıpator turbo pervane güç kolu
hareketi için daha hızlı ve daha kesin tepki verir.
DOUBLE ACTİNG, DEĞİŞKEN PİTCH, SABİT
HIZLI PERVANE KONTROLÜ

Double Acting, Değişken Pitch, Sabit Hızlı Pervane Kontrolü

( On-Speed Durumunda)
 On Speed Durumunda

• Yukarıdaki Şekilde governer on speed şartlarında

çalışmaktadır.
• Pilot valfi fine ve coarse pitch yağ hatlarını
engellemiştir.
• Bu sebeple piston efektif bir şekilde kitlenmiştir.
• Pistona yağ ne girebilir ne çıkabilir.
• Pervanenin bıçaklarının açısı sabitlenmiş ve
governer volan kuvveti hızlandırıcı yay kuvvetiyle
dengelenmiştir.
Over Speed Durumunda

Çift Etkili Pervaneler Over-Speed Durumunda

 Over Speed Durumunda

• Bu durum bir önceki örnekle benzerdir.

• Governerın volan kuvveti hızlanma yayının kuvvetini
aşmalıdır.
• Bu durum coarse pitch hattına yağ basıncı
gönderecek fine pitch hattından ise yağın geri
gelmesini sağlayacaktır.
• Governer on speed pozisyonuna dönene kadar
piston geriye doğru hareketini sürdürecektir.
 Under Speed Durumu

Çift Etkili Pervaneler Under-Speed Durumunda

 Under Speed Durumu

• Under speed durumu, hızlanma yay gücünün

governerın volan gücünü geçmesiyle oluşur.
• Bu durum fine pitch hattına basınçlı yağın dolmasını
ve coast pitch hattından ise yağın geri gelmesine izin
verir.
• Over speed durumundakine benzer olarak governer
on speed durumuna gelene kadar piston ileriye
doğru hareketini sürdürür.
• Ancak geri dönen yağ hollow pilot valfinden gelir.
 Yükseltilmiş RPM Tercihi

• Daha yüksek bir devir elde etmek için kontrol

çubuğunu hareket ettirerek hızlanma yayındaki
gerilimi (kuvvet) artırabiliriz.
• Bu durumda governer under speed durumuna geçer
ve on speed durumuna geçmek için otomatik olarak
piston ileri doğru hareket eder.
• Governer on speed durumuna geçinceye kadar
motorun devri (RPM) yükselir.
Dikkat: Motorun bir maximum RPM devri olduğu için
burada kontrol kolunun hareketi sınırlandırılır.
Yükseltilmiş RPM Tercihi
 Azaltılmış RPM Seçimi

• Bir önceki sistemle çok benzerdir.

• Motorun devrini azaltmak için motorun devrini
arttırdığımızdakinin aksine kontrol lövyesini ters
yönde hareket ettiririz.
• Buda hızlanma yayının üzerindeki kuvveti azaltarak
sistemin over speed durumuna geçmesine neden
olur.
• Motor over speed durumundan on speed
durumuna geçerken motorun devri (RPM) azalır.
Azaltılmış RPM Seçimi
 Manual Feathering

• Pilotun pervaneyi feather durumuna geçirmesinin 2

sebebi olabilir.
- Ya governer yağ pompasında basınç üretemediği
içindir.
- Ya da motorun arızalanması veya stop etmesidir.
• Motor durursa yine pompa kullanılabilir ancak yağ
basıncı olmaz.
• Motorlar zor durumlarda elektrikle çalışabilecek
motor tahrikli bir feathering pumpla donatılırlar.
Manual Feathering

Manual Feathering Seçimi

 Manual Feathering

• Uçuş sırasında dönen pervaneli feathering yapan turbo

pervaneli motorda aşağıdaki işlemler takip edilir;
1. Güç levyesi bırakılarak motorun rölantide çalışması
sağlanır. Yüksek basınç yakıt kesme horozu kapatılır.
2. Durum kolu feather pozisyonuna getirilir. Tek kaldıraçlı
sistemlerde durum kolu aynı zamanda yüksek basınç yakıt
horozunu eski pozisyonuna getirir.
3. Feathering butonuna basılarak feathering motoru
çalıştırılır.
4. Feathering butonu selonoid tarafından tutulur ve
ortasındaki sinyal ışığı yanar.