Professional Documents
Culture Documents
Genel
FADEC ( Full Authority Digital Engine Control ) , uan dier alt sistemleriyle birlikte alarak ksa zamanl motor
performansn ve durgun durumu oluturmak iin tam kademe motor kontroln salar. FADEC sistemi ift kanall
bir ECU'dan ve aadaki evresel birimlerden oluur:
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
Hidromekanik birim,
ECU alternatr,
VSV ve VBV, HPTACC, LPTACC, RACSB sistemleri,
Balatma sistemi,
T/R sistemi,
Ya/Yakt s kontrol,
Motor sensrleri,
Elektriksel kontrol,
ECU soutma,
Yakc evresi valfi.
Para Yerleimi
ECU (Electronic Control Unit): ECU, fan zerine yerletirilmi, titreime kar yaltml tek bir sistemdir.
HMU (Hydromechanical Unit): HMU, yakt pompasnn arka ksmna yerletirilmitir. ki birim, daha byk bir
birimi oluturur. Oluan bu paket AGB'nin arka ksmna, ufki aftn da sol ksmna yerletirilir.
Alternatr-ECU:
Alternatr,
yedek
dili
kutusunun
sol
n
ksmna
yerletirilmitir.
T/P25 Sensr: T/P25 sensr, saat 8:30 pozisyonunda, arka ksm ne bakacak ekilde, fan iindeki VBV
(Variable
Bleed
Valves)
ak
ynnde
yerletirilmitir.
T12 Sensr: ksm ne bakacak ekilde, hava giri al iine T12 sensr, saat 1:30 pozisyonunda, arka
yerletirilmitir.
TCC Sensr: ki tane TCC sensr, saat 4:00 ve saat 8:00 pozisyonunda yanma odasna yerletirilmitir.
Thermocouple-T3: T3 thermocoupleri (ayrlmaz kat tp ve birletirici kutusuyla) Flange N ve yakt memesinin
yerletirildii bolukta, bu iki yapnn arasna konur. T3 probunun kendisi, saat 11:30 pozisyonunda, arka ksm
ne
bakacak
ekilde
yanma
odasnn
zerine
yerletirilir.
Thermocouple-T5: T5 thermocoupleri saat 3:30 pozisyonunda arka ksm ne bakacak ekilde trbine
yerletirilir.
Sistem Tantm
FADEC Sistemi, aadaki fonksiyonlar yerine getirebilmek iin uygun uak sistemleriyle uygunluk iinde alr:
- Gvenli snrlar ile durgun durum ve ksa zamanl motor operasyonu iin gaz jeneratr kontrol;
o
o
o
o
o
yakt ak kontrol,
hzlanma ve yavalama zamanlar,
VSV ve VBV zamanlar,
aktif serbestlik kontrol sistemi,
rlanti ayar,
ar hz motor korumas; onaylanm krmz motor hatlarn gemeyi engellemek iin, fan hz N1'e ve i hz
N2'ye baldr,
motor trbini egzoz gaz ssnn grntlenmesi (EGT)
- G ynetimi;
o
o
o
otomatik itme sistemi talebine gre, direk motor uu ayar yoluyla otomatik g ynetimi, otomatik itme
operasyonu boyunca, itme seviyesine Uu Kumanda Klavuz ve Zarf Bilgisayar (FMGEC) tarafndan kumanda edilir
ve FADEC sistemine bir fan hz kumandas (N1CMD) olarak salanr,
N1 : Bir giri fan ve be kademeli alak basn trbinine bal drt kademeli alak basn kompresr ieren
dk
hz
rotorunun
dnme
orandr.
N2 : Drt kademeli yksek basn trbinine bal dokuz kademeli yksek basn kompresr ieren yksek hz
rotorunun dn orandr.
Motor kapann altnda bulunan ECU uak ile motor kontrol ve grntleme kompanentleri arasnda bir arabirim
olarak hizmet verir.
FADEC sistemi motor iletimini optimum hale getirmek ve motorun verdii tepkiyi kontrol etmek iin motor
sistemlerinin dzenlenmesini ve ilgili lmlerin yaplmasn salar.
FADEC; yakt kontrol dzenlemesi, g kumanda kontrol, ateleyici valf kontrol (BSV), yakt dn valfi (FRV),
deiken ak kontrol valfi kontrol(VBV), deiken stator kanatklar kontrol, rotor serbesti ve balang ak
kontrol, yksek basn trbin serbesti kontrol ve alak basn trbin serbesti kontrol hizmetlerini yerine getirir
ve bu ilemler iin kontrol sinyallerini, alternatr, yakt dn valfini ve hidromekanik yakt nitesini kullanr.
FADEC sistemi N2 parametresi % 50 civarna geldiinde ilgili manyetik alternatr tarafndan enerjilendirilir.
Uakta her motor iin ift kanall bir ECU ve ECU arabirimleri mevcuttur. Her ECU uak sistemleri ile karlk
gelen motor arabirimleri ve EIVMU' lar yoluyla iletimini salar.
Uak sistemlerinden elde edilen N1, N2, EGT, Fuel Flow birincil parametreleri ECU tarafndan doruca ECAM'a
iletilir, ikincil parametreler ise ECAM'a ECU ve/veya deiik uu bilgisayarlar (EIVMU, SDAC, FWC) yoluyla
iletilir.
Avionik kompartmannda bulunan EIVMU uak gvdesi ile motora yerletirilmi ilgili FADEC sistemi arasnda
arabirim adaptr grevi grr.
EIVMU ECU tarafndan kullanlacak olan bilgiyi deiik uak sistemlerinden toplar ve bu sistemlere motordan bilgi
iletir.
FADEC sistemi otomatik motor tepki kontroln ve tepki limitleri hesaplamalarn salar. FADEC motor gcne iki
tepki moduna gre kumanda eder ;
o
o
Sistem N1, N2, yakt ak, yanma odas parametreleri iin koruma limitleri salar ve ayn zamanda uak yerde
iken motorlarn EGT limitini geen bir altrlma ileminden korur.
FADEC tarafndan salanan optimal motor iletimi yakt ak, kompresr hava ak ve trbin ss kontrol edilerek
salanr. Sistem, motorlarn iletimi haricinde motorlarn altrlma akn (sequence) kontrol eder, N1, N2 ve
EGT parametrelerini grntleyerek motorun altrlmasn iptal veya tekrar edebilir.
EIVMU' nun arzas halinde otomatik alma ve ateleme kontrolne izin veren bir sinyal ECU'ya gnderilir.
ECU Arabirimleri
Her bir ECU kanalnn girii olas bir hatann yaylmasn engellemek amacyla izole edilmitir. Her kanal ADIRU
ve EIVMU' lardan veri alr. ECU giri parametreleri zerinde parametrelerin doruluunu kontrol ederek hata
tespiti ilemini yerine getirir. Gerektiinde ECU tarafndan tespit edilen hatalar bakm amac ile kaydedilir.
ECU ADIRU' dan ald parametreler zerinde de doruluk testi yapar ve hava veri sinyallerini ADIRU' lardan m
yoksa motor sensrlerinden mi alacana karar verir. Bu seimde ADIRU' lardan gelen veri motor verilerine gre
tercih edilir. Hem ADIRU hem de motor parametreleri kullanlamaz durumda olduunda ECU P0, PT2 ve TAT
parametreleri
iin
nceden
belirlenmi
deerleri
kullanr.
Aadaki uak veri kategorileri EIVMU tarafndan ECU' ya iletilir;
o
o
o
o
o
ECU, sistem durum bilgilerini uak sistemlerine ARINC kanallar zerinden iletir. FADEC k buslarnda ierilen
bilgiler aadaki gibidir;
Motor oranlama parametre bilgisi
Motor kontrolnde kullanlan parametreler
FADEC sistemi bakm verileri
Motor durum grntleme parametreleri
ECU durum ve hata bilgisi
Tepki sistemi durum ve hata bilgisi
o
o
o
o
o
o
AFS tarafndan kontrol edilen A/THR fonksiyonu iin ECU tarafndan ihtiya duyulan veriler ECY ya FMGEC
lerden FCU ve EIVMU yoluyla salanr. Belirtilen bu yol ile iletilen veriler unlar ierir ;
A/THR N1 hedefi
A/THR devrede sinyali
A/THR aktif sinyali
A/THR istee bal devreden kma sinyali
Alfa kat korumas seimi
Oranl trman istei
Oranl kalk istei
o
o
o
o
o
o
o
EIVMU ECU lara ayn bilgileri tayan iki hat ile baldr. letim hatas durumunda EIVMU otomatik olarak daha iyi
hattan gelen bilgileri alr.
EIVMU, kokpit motor kontrol panellerinden ateleme ve manivela sinyallerini alarak bu sinyalleri dijital formda
ECU ya iletir. letilen bu sinyaller ekilde 01 kodu ile gsterilmitir.
ECU daha nceden de belirtildii gibi hata raporlarn tutmak ve bakm ilemleri iin CMC ler ile EIVMU yoluyla
iletiim halindedir.
HMU (Hydromechanical Unit)
Tantm: Hidromekanik Birim, ECU dan elektrik sinyalleri alr ve bu elektriksel giri sinyallerini motor iindeki, tork
motor/servo valfler boyunca yakt ak ve hidrolik sinyallerine, eitli d sistemler iin dntrr. Motor yakt
hidrolik bir ara olarak kullanlr.
Operasyon:
o
Yakt lm : Yakt lm valfi, ECU tarafndan bir tork motor/servo valfi tarafndan hidrolik olarak srlr. Tork
motor, elektriksel olarak yaltkan iki bamsz bobin ierir, birisi ECU'nun A kanalna, dieri ise B kanalna ayrlmtr.
Diferansiyel bir basn dzenleyici valfi, lme valfine sabit bir basn uygulanmasn salar. Sonu olarak, yakt ak
lme valfinin pozisyonu ile oransal olarak deiir. Yakt lme valfinin pozisyonunu ayarlayan iki karar verici, valf
pozisyonu ile oransal bir elektriksel geri besleme sinyali retir. ECU, bu sinyali, kapal dng elektriksel devreyi
salamak iin, yakt lme tork motoruna gereken akm hesaplamada kullanr.
Ak modlasyonu : HMU aadakiler iin hidrolik sinyali modle eden be tane ek tork motor/klavuz valfini
ierir:
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
sinyaline gre, motora olan yakt akn keser. HP yakt kesme valfinin, kesme sinyalinin, LP yakt valfini de kapatt
gz nnde bulundurulmaldr. Aadaki koullar olutuu zaman, HP yakt kesme valfi alr:
ENG/MASTER anahtarndan gelen ama kumandas (solenoid enerjilendirilir),
motor dnme hz, N2'nin %15'ini getiinde,
ECU tarafndan yakt ak istendiinde.
Ar-hz yneticisi : Ar hz yneticisi, durgun durum motor hznn, N2'nin %106,5'ini gemeyecei ekilde
dizayn edilmitir.
ECU Alternatr: ECU alternatr, motor kontrol sisteminin kullanmas iin fazl elektriksel g reten bir
cihazdr. Motor iin gerekli kn, N2'nin %15 stnde olmas gerekir. Alternatr, birbirinin yerine geebilen ayr
stator ve rotordan oluur. Rotor, srekli bir mknats ierir ve eit boluklu srme katndan oluan yedek aftn
zerine yerletirilmitir. Rotor, bir cvata ile tutturulmutur. Statorun fazl ift fazl sargs vardr ve aksesuar
kutusuna cvatalanmtr. Emniyetleme, bir 0-yz ile salanmtr.
T/P25 Sensr
Genel: T/P25 sensr, boostern hava ssn ve basncn ler. Bu ifte sensr, resistr prop (platinyum)
tipindedir.
Tantm: T/P25 sensr, aadakilerden oluur:
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
Operasyon:
o
Is : Is sensrnn alma prensibi, metallerin doal zelliklerine baldr (burada platinyum). Metallerin
direnleri sya bal olarak deiir. ECU tarafndan retilen ve prop resistrne salanan akmn, probu saran sdan
dolay kendine ait modifiyeli bir sinyali vardr.
Basn : Basn probu sensr zerine yerletirilmi bir porttur. Herhangi bir i mekanizmas yoktur ve sadece
HPC toplam hava basncn ECU'ya iletmekle ykmldr.
T12 Sensr
Genel: T12 sensr, motor giriindeki hava ssn lmek iin kullanlr.
Tantm: T12 sensrnn kullanlabilecek iki modeli mevcuttur ve sensr aadaki ksmlardan oluur:
o
o
o
o
Toplam s sensr kaynaklanm ve lehimlenmitir. Yerleim, daha kuvvetli bir yap olmas iin berilyum-bakr
alamndandr. Koaksiyel korumayla gvenlik altna alnan alglayc eleman yerleim kab ierisinde bir slota
taklr. Snr katman ayrm iin bir geie sahiptir.
Operasyon: Yerleim kabnn iinden akan hava slota girebilmek iin yn deitirir. Bu, yabanc cisimlerin, slota
girerek, alglayc elemana zarar vermelerini engellemek iindir. Snr katman geii, sv kirleri atar ve alglanan
snn tam ak ss olmasn salar. Alglayc iki elemann direnci, hava ak ssyla deiir. Bu s deiimi, A ve
B kanalnn birletiricileri boyunca uygun uak gsterge tehizatna iletilir.
TCC Sensr
Genel: HPT rt yznn ssn len iki TCC sensr vardr.
Tantm: TCC sensrnn, magnezyum oksit yaltm iinde iki farkl metal kabloyu (kromel/almel) bir metal tp
vardr. Tpn sonunda, bu iki kablo, bir thermocouple oluturmak zere birbirine kaynaklanmtr. Kablolarn dier
ular, yerleim kabnn n ucunda bir birletiriciye katlr.
Operasyon: TCC sensr, HPT rt yznde syla direk olarak oranl elektrik sinyalleri salar ve aadaki
fonksiyonlar yerine getirir:
o
TCC sensrnn almas, bir, tam devre iinde balanm ayr metallerin (kromel/almel) alglayc bir
balant (llecek olan sda) ve bir referans balants (bilinen bir sda) arasndaki s farkyla orantl bir
elektromotor kuvvetinin (emf) retilmesine dayanr,
TCC sensr, ECU'ya bir elektriksel sinyal gnderir ve bu sinyal daha sonra, motorun yksek basn trbin
ksmna gnderilen soutma havas olarak ayarlanr.
Thermocouple-T3
Genel: T3 thermocoupleri kompresr kndaki hava ssn ler. T3 thermocoupleri drt kablolu, iki devreli bir
sensrdr.
Tantm: Sensr iindeki kablolar, magnezyum oksit tozuyla doldurulmu Hastelloy X tpnn iine yerletirilir.
Toz sktrlarak kablolar etrafnda kat bir ktle oluturulur ve bylece kablolar iin gerekli yaltm salanm olur.
Operasyon: T3 thermocoupleri, thermocouplerin probunun yerleim yerindeki syla direk olarak orantl elektrik
sinyalleri salar ve aadaki fonksiyonlar yerine getirir:
T3 thermocouplerinn almas, bir devre iinde balanm iki ayr metalin (kromel/almel) bir referans
balant (bilinen bir sda) ve bir alglayc balant (llecek olan sda) arasndaki farkla orantl bir elektromotor
kuvveti (emf) retmesi prensibine dayanr,
T3 thermocoupleri ECU'ya bir elektrik sinyali gnderir ve bu sinyal motor kompresinin rotor ksmna gnderilen
soutma havasn da ayarlar.
Thermocouple-T5
Genel: Motor egzoz gaz ss iftli bir thermocouple probu kullanlarak llr. Bu prop, k hatlar, sk
magnezyum-oksit iine gml iki thermocouple balantsn ierir.
Tantm: T5 s sensr aadakilerden oluur:
Alglayc bir eleman (prop):
iki thermocouple balants ve hatlarn ieren metalik bir gvde,
trbin ksmna probu balamak iin bir balant noktas,
Bir kablo balants:
sk magnezyum-oksit iime gml iki kromel/almel ucunu ieren yar-kat metalik bir tp,
motora montaj iin bir konnektr.
o
o
o
o
o
o
Operasyon: Her iki thermocouple da balant ular etrafndaki syla orantl bir elektromotor kuvveti (emf) retir.
Bu emf, iki ucu da paralel olarak balanm konnektre gnderilir. Sonuta, konnektr ular boyunca, sinyal
iletilir. Bu sinyal ileme konma iin ECU'ya bir kromel/almel ucu boyunca gider.
Kablolama Takm
Genel: Motor elektriksel donanm, elektriksel sistem tarafndan istenen gc datr ve aadakiler iin sinyalleri
iletir:
nacelle alt sistemleri,
motor kontrol ve grntleme fonksiyonlar.
o
o
eitli elektriksel, elektronik ve elektromekanik paralar arasndaki elektriksel balantlar iki eit donanm ile
salanr:
fan giri muhafazas ve erevesi (fan blgesi) zerinde alan donanm,
motor ekirdei ve alak basn trbin yaps zerinde alan donanm. Bu donanm ayrca, yksek s koulu
o
o
Tantm:
o
o
Operasyon:
- Fan blgesi :
HJ5 donanm, ECU'dan A kanal ile gelen sinyalleri aadaki para ve aksesuarlara iletir:
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
N2 hz sensr.
HJ5, HMU'nun ar hz yneticisinden (OSG) gelen ar hz sinyalini ECU'ya iletir.
HJ6 donanm, ECU'dan B kanal ile gelen sinyalleri aadaki para ve aksesuarlara iletir:
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
HJ9 donanm, CJ10L ve CJ10R donanmlar iin, ECU ve saat 6:00 pozisyonundaki kutu arasnda bir
arabirimdir.
- ekirdek blgesi :
CJ9L donanm, aadaki para ve aksesuarlara elektriksel g iletir:
o
o
o
o
o
o
o
T3 s sensr,
BSV s anahtar,
LPTACC pozisyon sensr,
HPTACC pozisyon sensr,
VSV pozisyon sensr.
nacelle s sensr,
TCC s sensr,
VSV pozisyon sensr,
CDP transduceri,
VBV pozisyon sensr,
RACSB valf pozisyon sensr,
T/P25 s sensr,
T49.5 s sensr.