Bakim Talimatlari

T.C.
MİLLİ EĞİTİM BAKANLIĞI
MEGEP
(MESLEKÎ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN
GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ)
UÇAK BAKIM
BAKIM TALİMATLARI
ANKARA 2007
Milli Eğitim Bakanlığı tarafından geliştirilen modüller;
• Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığının 02.06.2006 tarih ve 269 sayılı Kararı ile
onaylanan, Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında kademeli olarak
yaygınlaştırılan 42 alan ve 192 dala ait çerçeve öğretim programlarında
amaçlanan mesleki yeterlikleri kazandırmaya yönelik geliştirilmiş öğretim
materyalleridir (Ders Notlarıdır).
• Modüller, bireylere mesleki yeterlik kazandırmak ve bireysel öğrenmeye
rehberlik etmek amacıyla öğrenme materyali olarak hazırlanmış, denenmek ve
geliştirilmek üzere Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında
uygulanmaya başlanmıştır.
• Modüller teknolojik gelişmelere paralel olarak, amaçlanan yeterliği
kazandırmak koşulu ile eğitim öğretim sırasında geliştirilebilir ve yapılması
önerilen değişiklikler Bakanlıkta ilgili birime bildirilir.
• Örgün ve yaygın eğitim kurumları, işletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik
kazanmak isteyen bireyler modüllere internet üzerinden ulaşabilirler.
• Basılmış modüller, eğitim kurumlarında öğrencilere ücretsiz olarak dağıtılır.
• Modüller hiçbir şekilde ticari amaçla kullanılamaz ve ücret karşılığında
satılamaz.
İÇİNDEKİLER
AÇIKLAMALAR ............................................................................................................... ii
GİRİŞ ..................................................................................................................................1
ÖĞRENME FAALİYETİ 1..................................................................................................3
1. BAKIM PLANLAMASI ..................................................................................................3
UYGULAMA FAALİYETİ.............................................................................................5
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ...................................................................................6
ÖĞRENME FAALİYETİ-2 .................................................................................................8
2. TADİLAT METOTLARI.................................................................................................8
UYGULAMA FAALİYETİ...........................................................................................10
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME .................................................................................12
ÖĞRENME FAALİYETİ 3................................................................................................14
3. DEPOLAMA METOTLARI ..........................................................................................14
UYGULAMA FAALİYETLERİ....................................................................................18
ÖĞRENME FAALİYETİ-4 ...............................................................................................24
4. ONAYLAMA VE UÇUŞA VERME METOTLARI.......................................................24
4.1. Motor, Komponent ve Parçaları Servise Verme Prosedürü.......................................24
4.2. Uçak Servise Verme Sertifikası (CRS) Düzenlenmesi Prosedürü .............................25
5. BAKIM KONTROL, KALİTE KONTROL ve KALİTE YETERLİLİK .........................30
5.1. RII Prosedürü..........................................................................................................30
5.2. Kritik İşlemler Prosedürü ........................................................................................31
6. ÖMRÜ SINIRLI PARÇALARININ KONTROLÜ .........................................................38
7. İLAVE BAKIM DONANIM METOTLARI...................................................................44
MODÜL DEĞERLENDİRME...........................................................................................50
CEVAP ANAHTARLARI .................................................................................................52
ÖNERİLEN KAYNAKLAR ..............................................................................................57
KAYNAKÇA ....................................................................................................................58
i
AÇIKLAMALAR
AÇIKLAMALAR
KOD 525MTO039
ALAN Uçak Bakım
Uçak Gövde Motor Teknisyenliği
DAL/MESLEK
Uçak Elektroniği Teknisyenliği
MODÜLÜN ADI Bakım Talimatları
Uçak imalatçılığı, bakımı ve işletmeciliği yapmak için
uyulması gereken ulusal ve uluslararası zorunlu bakım
MODÜLÜN TANIMI
talimatları ve kurallarına göre iş yapabilme becerisini
kazandıracak olan öğrenme materyalidir.
SÜRE 40/32
ÖN KOŞUL Uçak İkmal ve Servis modülünü başarmış olmak
Bir uçağın bakım talimatlarını ve kurallarını bilmek ve
YETERLİK
uygulamak.
Genel Amaç
Gerekli ortam sağlandığında uçak tipine göre
JAA/EASA/SHGM Standartlarında belirtildiği şekilde
bakım prosedürlerini uygulayabileceksiniz.
Amaçlar
1. Bakım el kitaplarına göre bakım ve donanım
planlaması yapabileceksiniz.
2. JAA/EASA/SHGM standartlarında belirtildiği şekilde
tadilat metotlarına göre bakım yapabileceksiniz.
MODÜLÜN AMACI depolama metotlarını uygulayabileceksiniz.
4. Uçağın bakım-donanımını yaptıktan sonra uçuşa
elverişli ise JAA kurallarına göre
onaylayabileceksiniz.
5. Uçağın uçuşa verilebilmesi için gerekli olan kontrolleri
JAA standartlarında belirtildiği şekilde
yapabileceksiniz.
6. JAA/EASA/SHGM standartlarında ve bakım
dokümanlarında (AMM,IPC) belirtildiği şekilde ömrü
sınırlı parçaların kontrolünü hatasız yapabileceksiniz.
ilave bakım metotlarını uygulayabileceksiniz.
EĞİTİM ÖĞRETİM Televizyon, sınıf kitaplığı, VCD, DVD, tepegöz,
ORTAMLARI VE projeksiyon, bilgisayar ve donanımları, Internet bağlantısı,
DONANIMLARI öğretim materyalleri vb. JAA kuralları dokümanları
ii
Modülün içinde yer alan her bir öğrenme faaliyetinden
sonra verilen ölçme araçları ile kendinizi
ÖLÇME VE değerlendireceksiniz.
DEĞERLENDİRME Modül sonunda ise kazandığınız bilgi, beceri tavırlar
öğretmen tarafından hazırlanacak ölçme araçları ile
değerlendirilecektir.
iii
iv
GİRİŞ
GİRİŞ
Sevgili Öğrenci,
Uçak imalatçılığı, bakımı ve işletmeciliği yapmak için uyulması gereken ulusal ve

uluslararası kurallar vardır.
Ülkemizde havacılık sektörü ile ilgili kural ve düzenlemeleri Ulaştırma Bakanlığı’na

bağlı Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü (SHGM) yapmaktadır. SHGM aynı zamanda
uluslararası havacılık örgütlerinden biri olan Avrupa Birliği kökenli JAA (Joint Aviation
Authorities) örgütünün bir üyesidir.
SHGM’nin ülkemizde yapılan uçak imalatı, bakımı ve işletmeciliği ile ilgili tüm kamu
veya özel kuruluşları denetlemek için üyesi olduğu JAA’nın kurallarını esas alırken uyması
gereken minimum kuralları başka bir sivil havacılık örgütü olan ICAO’dan (International
Civil Aviation Organisation) almaktadır.
“Güvenlik önce gelir = Safety comes first” söylemi havacılıktaki ilk ve genel
slogandır. Bakım talimatlarının da bu kapsamda ana ilkesi uçuş güvenirliğidir.
Bakım talimatları uçağın ve parçalarının üretiminden kullanım ömrü bitene kadar olan
tüm süreci kapsayacak şekilde düzenlenmişlerdir.
Bakım talimatlarına tam olarak uyan bir kuruluşun uçağı işletim sırasında güvenden
kaynaklanan müşteri artışı, planlı çalışmanın getirdiği bakım zamanı, malzeme ve işçilik
masraflarının azalması gibi etkenlerden dolayı ekonomik açıdan daha kârlı çıkacağı bir
gerçektir.
Bakım talimatları şekil itibari ile yazılı belgelerdir. Bu talimatlara uyulduğunun şekli
de yazılı belgelerle ispat zorunluluğunu içerir. “Yazılmamış iş, yapılmamış iştir.” prensibi
geçerlidir.
Uçak teknisyeni yapacağı işler ile ilgili olan bakım talimatları ve kurallarını bilmek ve
tutması gereken bakım kartları veya kayıtlarını uygulamakla sorumludur. Bu durum
havacılık mesleğinin bir gerekliliğidir.
1
2
ÖĞRENME FAALİYETİ-1
ÖĞRENME FAALİYETİ 1
AMAÇ
Bakım el kitaplarına göre bakım ve donanım planlaması yapabileceksiniz.
ARAŞTIRMA
Ø Planlı bir çalışma yapmanın sağlayacağı yararları araştırınız. Edindiğiniz

bilgileri sınıf ortamında arkadaşlarınıza çeşitli örneklemeler yaparak sununuz.
1. BAKIM PLANLAMASI
İmal edilmiş bir uçak, işleticiye teslim edildiğinde uçuşa elverişlilik ve emniyet
kurallarını karşılar şekilde dizayn edilmiş ve sertifikalandırılmış durumdadır.
Bakımın temel amacı uçağın işleticiye teslim sonrasında da performans ve

güvenirliğini belirtilen dizayn limitleri içinde tutmaktır. Bunun için uygun bir bakım
programının tesis edilmesi ve uygulanması kurallar gereği zorunludur. Bakım programı; bir
uçağın sürekli olarak uçuşa elverişli şartlarda tutulabilmesini sağlayacak uçak yapısı
(airframe), sistemleri, komponentleri ve motorları ile ilgili olarak takip edilmesi gereken
programdır.
Bakım programlarının oluşturulmasında ve sürekli olarak geliştirilmesinde:
Ø Sivil Havacılık Otoriteleri (regulatory authorities),

Ø Uçak imalatçısı (aircraft manufacturer) ve uçak üzerinde bulunan
komponentlerin imalatçıları (Vendor),
Ø Uçak işleticileri (aircraft operator) söz sahibi ve sorumludur.
Grafik 1.1: Bakım programını oluşturan gruplar

Uçak imalatçıları imal ettikleri yeni bir uçak tipinin başlangıç bakım programını
(MRBR- Maintenance Review Board Report) oluşturarak kendi sivil havacılık otoritelerine
onaylatırlar. Bu onay uçak tip sertifikası almak için gerekli şartlardan biridir.
MRBR, o uçak tipi ile ilgili hiçbir tecrübesi olmayan operatörün kendi bakım
programını geliştirmesine olanak verecek ve bu programı geliştirirken ilk olarak uyması
gereken minimum bakım/kontrol gerekliliklerini belirleyen programdır.
3
İmalatçı daha sonra MRBR’in tümünü içeren ve ayrıca da kendi bakım tecrübelerinin
de yer aldığı bakım planlama dokümanlarını (MPD-Maintenance Planning Document)
yayınlar. Uçağı işletecek firma da bu MPD’ye kendi bakım tecrübelerini katarak bakım
programını (CMPD- Customized Maintenance Planning Document) yapar ve ülkesindeki
sivil havacılık otoritesinin onayını alarak uygulamaya koyar.
Bakım programını oluşturan operatör daha sonra bakım programında tanımladığı

planlı bakım tiplerine uygun olarak bakımlarını gerçekleştirir. Her operatörün filosunda
bulunan her uçak tipi için bakım tipleri (Maintenance Check Types) ve aralıkları (Intervals)
bellidir. Aşağıda verilen tabloda bir hava yolu filosundaki uçaklara ait bir bakım programı
görülmektedir.
Mnt. typ RAMP LINE

K A B C D Y S
A/C typ CHECK CHECK
150 4000 24000
B737-400
F/H F/H F/H
5 250 500 6000
B737-800
days F/H F/H F/H
3 1 5
A319
month year year
600 20 6000 6
A320/321
F/H month F/H year
600 18 5
A340
F/H month year
70 100 500 1000
RJ70/100
CYC CYC CYC CYC
Tablo 1.1: Örnek bir bakım tip ve aralığı programı
K, RAMP CHECK, LINE CHECK, A, B, C, D, Y ve S bakım tipleri içerik olarak
hafif bakımlardan detaylı bakımlara doğru sıralanmışlardır.
Operatörün bakım programında bulunan ve elindeki uçaklara ait olan (effectivity)
bütün işler için “iş bakım kartları =task cards” hazırlar. Her bir task için, iki kontrol
arasındaki maksimum periyodu gösteren zorunlu denetim (letter check), kullanım
parametrelerine bağlı olarak uçuş saati ve sayısı (F/H-Flight Hour, (F/C)-Flight Cycle),
takvim zamanı olarak gösteren günlük, haftalık, aylık ve yıllık (DY-Daily, WY-Weekly,
MO-Monthly, YE-Yearly) gibi interval değerleri kullanılmaktadır. Ayrıca bunların dışında
bazı tasklar için aşağıda belirtilen şekillerde interval değerleri de kullanılabilmektedir:
Ø “EC” Engine Change (Motor Değişimi)
Ø “AC” APU Change (APU Değişimi)
Ø “TC” Tire Change (Lastik Değişimi)
Ø “SV” Component Shop Visit (Komponent Atelye Muayenesi)
Ø “VR” Vendor’s Recommendation (Satıcı Tavsiyeleri)
Ø “NR” National Requirement (Ulusal Gereklilik)
Bakım programında interval değeri olarak bakım tipinin katları şeklinde ifadeler de
bulunabilmektedir. Örneğin; 2A şeklinde gösterilen interval değeri, o taskın programda
belirtilen sürenin iki katı süreli periyotlarla yapılacağını ifade etmektedir.
4
UYGULAMAFAALİYETİ
UYGULAMA FAALİYETİ
Bir uçak işleticisinin filosunda X ve Q olmak üzere iki farklı tipte uçak bulunmaktadır.
X uçağının her 150 saatlik uçuşu sonrası A bakımı, 400 saatlik uçuşu sonrası B bakımı, 800
uçuş sayısı sonrası C bakımı yapılacaktır. Q uçağının ise her 3 aylık uçuşu sonrası A bakımı,
500 saatlik uçuşu sonrası B bakımı, 800 uçuş sayısı sonrası C bakımı, 2 yılda bir Y bakımı
yapılacaktır. Bu uçaklara ait bakım programı tablosunu yapınız.
İşlem Basamakları Öneriler

Ø Tabloyu oluşturunuz. Ø Tablonun satır sayısını, uçak tipi sayısı
kadarını, sütun sayısı, bu uçak tiplerine
ait toplam bakım tipi sayısı kadar
oluşturunuz.
Ø Tablo içeriğini oluşturunuz. Ø Tablo 1.1’de gösterildiği şekilde verilen
interval değerini ve parametresini (ay,
yıl, uçuş saati vb. ifadeleri öğrenme
faaliyetinde belirtilen İngilizce
kısaltmalar şeklinde) yazınız.
Ø Tablo içeriğini kontrol ediniz. Ø Tablo içeriği ile uygulama faaliyetinde
belirtilen metindeki verileri
karşılaştırınız.
5
ÖLÇME
ÖLÇME VEVE DEĞERLENDİRME
DEĞERLENDİRME
A. OBJEKTİF TESTLER (ÖLÇME SORULARI)
1. MRBR planının temel özelliği nedir?

2. MPD planının temel özelliği nedir?
3. Bakım planında kullanılan genel interval değerleri nelerdir?
4. Bir task işlemi için interval değeri “TC” olarak belirtilmiş ise bu değer task için neyi
ifade eder?
DEĞERLENDİRME
Ölçme sorularının cevap anahtarı modül sonunda verilmiştir. Sorulara verdiğiniz

cevaplar ile cevap anahtarını karşılaştırınız. Cevaplarınız doğru ise bir sonraki öğrenme
faaliyetine geçiniz. Yanlış cevaplarınız için öğrenme faaliyetinin ilgili bölümüne dönerek
konuyu tekrar ediniz.
6
B. UYGULAMALI TEST
Bir uçak işleticisinin filosunda J ve F olmak üzere iki farklı tipte uçak bulunmaktadır.
J uçağının her 150 saatlik uçuşu sonrası hat bakımı, 500 saatlik uçuşu sonrası B bakımı, 5000
saatlik uçuşu sonrası C bakımı yapılacaktır. F uçağının ise her 150 uçuş sayısı sonrası A
bakımı, 500 saatlik uçuşu sonrası B bakımı, 20 ayda bir C bakımı yapılacaktır. Bu uçaklara
ait bakım programı tablosunu 1 saatte yapınız.
Değerlendirme Ölçütleri Evet Hayır

Oluşturacağınız tablonun satır ve sütun sayısını
1
belirlediniz mi?
Performans değerlendirmede verilen interval değerlerinin
2
İngilizce kısaltmalarını tespit ettiniz mi?
Oluşturduğunuz tablonun içeriğini performans
3 değerlendirmede verilen metin kısmındaki veriler ile
karşılaştırarak kontrol ettiniz mi?
4 Verilen sürede tabloyu bitirdiniz mi?
DEĞERLENDİRME
Yapılan değerlendirme sonunda “Hayır” şeklindeki cevaplarınızı bir daha gözden

geçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Cevaplarınızın
“tamamı Evet” ise bir sonraki faaliyete geçiniz.
7
AMAÇ
JAA/EASA/SHGM standartlarında belirtildiği şekilde tadilat metotlarına göre bakım
yapabileceksiniz.
ARAŞTIRMA
Ø Modifikasyon işlemine neden ihtiyaç duyulduğunu araştırınız. Edindiğiniz

bilgileri sınıf ortamında arkadaşlarınıza çeşitli örneklemeler yaparak sununuz.
2. TADİLAT METOTLARI
Modifikasyon; uçak, motor veya komponentleri belirli bir standarda ulaştırmak veya
güvenirliğini artırmak için yapılan değişiklerdir. Bir uçağa modifikasyon uygulamayı
gerektiren genel nedenler şunlardır:
Ø Sivil havacılık otoriteleri tarafından konulan direktifler (AD-Airworthiness

Directive),
Ø Alert (uyarı) ve Mandatory (zorunlu) Servis Bültenleri (SL-Sevice Letter, SIL-
Service Information Letter) ile ETOPS modifikasyonu, tamir ve kontrolleri,
Ø Üretici firma tarafından önerilen ve uçuş emniyetini etkilediği belirlenen
kontroller, modifikasyonlar, tamir ve diğer hususlar,
Ø Şirket yönetimi ve diğer ünitelerden gelen talepler,
Ø Kullanılmakta olan bir parça veya malzemenin üretimden kalkması veya
temininin imkansızlaşması,
Ø Uçak, motor, komponent ve ilgili teçhizatların aynı standartta olmamalarından
veya uyuşmazlığından kaynaklanan problemler,
Ø Yolcu talep ve konforuna yönelik kabin içi değişikler,
Ø Ekonomik nedenler,
Ø Filoya zaman farkı ile aynı tipten uçak, motor veya komponent girmesinin
getirdiği modifikasyon ihtiyaçları,
Modifikasyon işlemi için TYE (Teknik Yetki Emri) yayınlanır. TYE; uçak, motor,
komponent, simülator ve ilgili teçhizat üzerinde yapılacak her türlü modifikasyon ile servis
bültene dayanan tamirler, tekrarlı kontrol ve parça değişiklerini içerir. TYE yayınlanması ile
ilgili esaslar şunlardır:
Ø Uçak yapı ve sistemleri ile ilgili bir işlem için uçak TYE’si,
Ø Komponent ile ilgili işlemler için işlem göreceği yere bakılmaksızın (uçak
üzerinde veya atölyede) komponent TYE’si,
Ø Uçak yapı ve sistemleri ile ilgili tekrarlı kontroller için Bakım Kartı, kontrol
sonucuna göre uygulama periyodu değişiyorsa tekrarlı TYE,
8
Ø Komponentlere uygulanacak tekrarlı kontroller için işlem göreceği yere
bakılmaksızın (uçak veya atölye) tekrarlı komponent TYE’si hazırlanır.
Eğer TYE’nin uygulanması uçak üzerinde bir istasyon, ağırlık, moment, elektrik yükü
veya uçağın sigorta değerinin değişimine neden oluyorsa bu değişimlerin belirlenip kayıt
altına alınması ve ilgili birimlere bildirilmesi gereklidir. Bir TYE, uygulanabilmesi için bazı
bilgiler içerebilir. Bunlar:
Ø Açılmaları gereken panellerin listesi

Ø Sökülmesi gereken donanım listesi (elektrik, yakıt, hidrolik veya başka bir
parça)
Ø Uçak elektriğinin kesilmesi
Ø Uçağın Jack’a alınması
Ø Yakıt tanklarının boşaltılması
Ø Motorun çalıştırılması
Ø Uçaklara ilişkin malzemelerin temin yolları
Ø Ana depoda, hat istasyonlarında veya fly-away kit içinde bulunan parçalara da
uygulanacak işlemler
Ø Uçaktan komponent söküm/takım bilgisi (metin, şekil, resim vb.)
Ø Test uçuşu
TYE ile yapılacak işlem, uçuş prosedürlerini veya dokümanlarını etkiliyorsa, kokpit
veya kabinde fiziksel olarak bir değişiklik getiriyorsa, uçak, motor veya komponentlerinde
önemli sistem değişikliği teknik eğitim içeriğinde de değişiklik gerektiriyorsa, ilgili birimlere
bu durum bildirilmelidir.
TYE, format ve teknik içerik yönünden kontrol edilir. Özellikle AD uygulamalarında

ve emniyeti ilgilendiren konularda birebir teknik içerik kontrolü zorunludur. TYE, parça
değişimini içeriyorsa şu bilgiler bulunmalıdır:
Ø Tamamen değiştirilebilir; yeni parça eski parça yerine, eski parça da yeni parça
yerine kullanılabilir.
Ø Tek yönlü değiştirilebilir; yeni parça eski parça yerine kullanılabilir, eski parça
yeni parça yerine kullanılamaz.
Ø Değiştirilemez; birbirinin yerine kullanılamaz.
Uçak üzerinde yapılacak bir TYE’nin başında iş tarifi yoksa iş tarifini içeren başka bir
TYE çıkarılıp ikisi birbiri ile ilişkilendirilebilir. Uçak üzerinde yapılmayacak bir TYE ise
sökülen parçanın gayrifaal kartına ilgili TYE bilgisi (kodu, adı vb.) yazılmalıdır.
TYE’nin iş tarifindeki istenen işlemler yapıldıkça, yapan veya kontrol eden onaylayıcı
personel tarafından imzalanması ve mühürlenmesi gereklidir. Bir işlem veya adımının
herhangi bir nedenle uygulanabilir olmaması durumunda onaylayıcı personel tarafından
işleme gerekçesi belirtilerek uygulanamaz olduğu (N/A) yazılır. TYE’nin tamamı bittiğinde
onaylayıcı personel tarafından TYE’yi kapatma imzası ve mührü atılır. TYE ile ilgili tüm
kayıtların saklanması esası vardır.
9
UYGULAMAFAALİYETİ

Ø Yapılması istenen modifikasyonun Ø Yapılması istenen modifikasyonun AD,
nedenini belirleyiniz. SL, üretici firma isteği vb. nedenlerden
hangisi ile yapılmasının istendiğini tespit
ediniz.
Ø Modifikasyon işlemi için hazırlanan Ø Hazırlanan TYE’nin; hangi uçak, motor,
TYE’nin içeriğini tespit ediniz. komponent vb. kapsadığını ve bunlarda
ne gibi değişiklerin yapılmasının
istendiğini tespit ediniz.
Ø Yapılması istenen TYE’nin Ø Yapılması istenen TYE’nin
uygulanabilmesi için hangi bilgilerin uygulanabilmesi için; elektriğin
verildiğini tespit ediniz. kesilmesi, uçağın Jack’a alınması,
hidrolik ile ilgili güvenlik önlemlerinin
alınması vb. konularda belirtilen bilgileri
tespit ediniz.
Ø Yapılması istenen modifikasyon ile Ø Eğer TYE’nin uygulanması uçak
meydana gelebilecek sistem üzerinde bir istasyon, ağırlık, moment,
değişikliklerini ilgili birimlere haber elektrik yükü veya uçağın sigorta
veriniz. değerinin değişimine neden oluyorsa bu
değişimleri belirleyip kayıt altına alınız
ve ilgili birimlere bildiriniz. Ayrıca, TYE
ile yapılacak işlem uçuş prosedürlerini
veya dokümanlarını etkiliyorsa, kokpit
veya kabinde fiziksel olarak bir
değişiklik getiriyorsa, uçak, motor veya
komponentlerinde önemli sistem
değişikliğinden dolayı teknik eğitim
bilgisi değişiyorsa ilgili birimlere bu
durumu bildiriniz.
Ø Yapılması istenen modifikasyon parça Ø Tamamen değiştirilebilir ise yeni parçayı
değişimi içeriyorsa eski ile yeni parçanın eski parça yerine, eski parçayı da yeni
birbiri yerine kullanılıp parça yerine kullanılabilirsiniz.
kullanılamayacağını tespit ediniz. Ø Tek yönlü değiştirilebilir ise yeni parçayı
eski parça yerine kullanılabilir, eski
parçayı yeni parça yerine
kullanamazsınız.
Ø Değiştirilemez ise eski ile yeni parçayı
birbirinin yerine kullanamazsınız.
10
Ø Yapılması istenen TYE’nin başında iş Ø Uçak üzerinde yapılacak bir TYE’nin
tarifinin olup olmadığını kontrol ediniz. başında iş tarifi yoksa iş tarifini içeren
başka bir TYE çıkarıp ikisini birbiri ile
ilişkilendiriniz. Uçak üzerinde
yapılmayacak bir TYE ise sökülen
parçanın gayrifaal kartına ilgili TYE
bilgisini (kodu, adı vb.) yazınız.
Ø Yapılan TYE ile ilgili iş ve işlemleri Ø TYE’nin iş tarifindeki istenen işlemler
onaylayınız. yapıldıkça yapan olarak veya kontrol
eden onaylayıcı personel olarak
imzalayınız ve mühürleyiniz. Bir işlem
veya adımının herhangi bir nedenle
uygulanabilir olmaması durumunda
onaylayıcı personel olarak işleme
gerekçenizi belirterek uygunsuzluk (N/A)
yazınız. TYE’nin tamamı bittiğinde
onaylayıcı personel olarak TYE’yi
kapatma imzası ve mührü atınız. TYE ile
ilgili tüm kayıtların saklanması esası
olduğunu unutmayınız.
11
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME
1. AD modifikasyonun içeriği nedir?

2. Servis bültenleri (SB) ile yapılan modifikasyon çeşitlerinin isimleri nedir?
3. TYE’nin içeriğini açıklayınız.
4. TYE’nin uygulanabilmesi için hangi bilgilerin verilmesi gereklidir?
5. Değiştirilemez (not interchangable) parça ne demektir?
6. Uçak üzerinde yapılacak bir TYE’nin başında iş tarifi yoksa ne yapılmalıdır?
DEĞERLENDİRME

12
B. UYGULAMALI TEST

Yapılması istenen modifikasyonun nedenini belirlediniz
1
mi?
Modifikasyon işlemi için hazırlanan TYE’nin içeriğini
2
tespit ettiniz mi?
Yapılması istenen TYE’nin uygulanabilmesi için hangi
3
bilgilerin verildiğini tespit ettiniz mi?
Yapılması istenen modifikasyon ile meydana gelebilecek
4
sistem değişikliklerini ilgili birimlere haber verdiniz mi?
Yapılması istenen modifikasyon parça değişimi
5 içeriyorsa eski ile yeni parçanın birbiri yerine kullanılıp
kullanılamayacağını tespit ettiniz mi?
Yapılması istenen TYE’nin başında iş tarifinin olup
6
olmadığını kontrol ettiniz mi?
7 Yapılan TYE ile ilgili iş ve işlemleri onayladınız mı?
DEĞERLENDİRME
Yapılan değerlendirme sonunda “hayır” şeklindeki cevaplarınızı bir daha gözden

“tamamı evet” ise bir sonraki faaliyete geçiniz.
13
ÖĞRENME FAALİYETİ 3
AMAÇ
JAA/EASA/SHGM standartlarında belirtildiği şekilde depolama metotlarını
uygulayabileceksiniz.
ARAŞTIRMA
Ø Planlı bir depolama işlemi yapmanın sağlayacağı yararları araştırınız.

Edindiğiniz bilgileri sınıf ortamında arkadaşlarınıza çeşitli örneklemeler yaparak
sununuz.
3. DEPOLAMA METOTLARI
Satın alınan, tamirden gelen, ödünç veya değiştirme yoluyla temin edilen parça,
malzeme, komponent, takım veya teçhizatın önce tesellüm (kontrol ve kabul) işlemi yapılır.
Tesellüm işleminin amacı uçaklara/komponentlere sadece uçuşa elverişli parçaların
takılmasını sağlamaktır.
Uçak ili ilgili parçaların tip sertifikası hakkını elinde bulunduran şahıslar veya
kuruluşlar (TC Holder) bu parçalara bir parça numarası verip bağlı oldukları sivil havacılık
otoritesi tarafından onaylanmış parça katoloğuna işlerler. Onaylı bir malzemenin karşılaması
gereken şartları sağlamayan veya sağladığı henüz kesinleşmeyen malzemelere “şüpheli
onaysız parça” denir.
Tesellüm işlemi ön kontrol ile başlar. Malzemenin hasar ve gerekli dokümanların

varlığı konusunda inceleme yapılır. Olumsuz bir durum varsa malzeme karantinaya alınır.
Malzemenin görünüşte sağlam olması bu işlemin yapılmasına mani değildir. Malzemede bir
gizli hasar ihtimaline karşı tedbirli olunur.
Şüpheli onaysız malzeme tehlikesine karşılık malzemenin ambalajı üzerinde bulunan

ve gönderici firmayı belirleyen etiketin görünümünün normal olduğu, etiketin üzerinde
herhangi bir tahribat olmadığı, alışılmış etiket ile benzerlik gösterdiği, ambalajın standartlara
uygunluğu dikkatlice incelenir. Şüpheli onaysız malzeme tespit edilirse SHGM’ne bildirilir.
Ön kontroller yapıldıktan sonra malzemenin ambalajı açılarak “tesellüm kontrolü”

başlatılır. Tesellüm kontrolünde şu genel hususlara dikkat edilerek malzeme ret veya kabul
edilir:
14
Ø Servise verme sertifikasının ve faal etiketinin tam ve doğru olarak
doldurulduğu,
Ø Parça adı, parça numarası, kafile numarası, referansının (NAS, MS vb.)
belirtildiği ve gereğinde ham malzemeler (kullanılmadan önce işlem görecek)
için özel işlem bilgisinin doğruluğu,
Ø Test veya kalibrasyon raporu, referanslar ve teknik resim gibi özel taleplerin
mevcudiyeti,
Ø Belirtilen modifikasyonların uygulandığı,
Ø Sertifika ve malzeme üzerindeki bilgi dokümanlarının tahribata uğramadığı ve
bilgilerin birbiri ile uyuştuğu,
Ø Tamirden gelen bir malzeme ise tamir raporu,
Ø Dokümanlarda onaylı üreticinin mührü,
Ø Malzemenin raf ömrünün belirtilmiş olması,
Ø Malzemede gözle görülür bir kullanılmışlık hissi veren çizikler, boyalar veya
korozyon belirtileri olmaması,
Ø Vida gibi sayıca çok fazla olan malzemelerin numune alma yolu ile sipariş
kriterlerine uygunluğu,
Ø Malzemenin şüpheli onaysız bir malzeme olmadığının açıkça görülmesi,
Ø Kullanılmış parçaların ömür bilgileri,
Ø Malzemenin satın alma sipariş isteğini (P/O-Purchase Order) özellik ve sayı
olarak karşıladığı,
Ø Kimyasal türü gibi bazı malzemelerin özel depolama şartları bilgileri belirtilmiş
olduğu,
Ø Sivil otoritelerince belirtilen her türlü belgenin varlığı belirtilmelidir.
Bazen buraya kadar sıralanan prosedürlerin tam olarak karşılanamaması nedeni ile
uçak ana bakım merkezi dışındaki hat istasyonunda komponent veya malzeme bekler (AOG)
duruma düşebilir. Bu durumda detaylı kontrolden geçmeden uçakta geçici kullanılacak
malzemeler için şu şartlara uyulur:
Ø Komponent veya malzeme en azından ülke ulusal otoritesinin onay bilgisini

içeren bir faal etiketine sahip olmalıdır.
Ø Göz kontrolünde normal olmalı ve uçağa takıldığında AMM’de verilen testlerde
olumlu sonuç vermelidır.
Ø Bu durumda uçağın 30 saat süre ile veya ana bakım merkezine dönünceye kadar
(hangisi erkense) uçmasına müsaade edilir.
Ø Bu durumda uçağın seyir defterine (Log Book) neden, ne zaman ve nerede
AOG olduğu bilgileri girilmelidir.
Tesellümde malzemelerin sadece göz ve doküman kontrolü yapılabilir. Ölçüm, test ve

detaylı kontrol için ilgili onaylayıcı personellerden yardım alarak malzeme ve
komponentlerin tesellümü yapılır.
Tedarikçi firmadan gelen her türlü malzeme tesellüm işleminden geçtikten sonra “faal
etiketi” bağlanarak depoya teslime hazır duruma gelir. Depolama işlemi uçak malzeme ve
15
komponentlerin uygun bir şekilde etiketlenmesi, paketlenmesi, faal tutulması, taşınması,
sevk edilmesi ve bakıma verilmesi işlemlerini kapsamaktadır.
Depolama işlemi sırasında malzeme şu konularda kontrol edilir:
Ø Malzemenin ambalajının hasarsız olması,

Ø Komponentler için; komponent faal kartının eksiksiz olarak doldurulmuş olması
ve servise verme sertifikasının ekli olarak bulunması,
Ø Repairable (tamir edilebilir) malzemeler için; faal kartının ve servise verme
sertifikasının ekli olarak bulunması,
Ø Sarf malzemeler için; faal kartının bulunması, kart üzerindeki bilgilerin tam
olarak doldurulmuş olması ve tesellüm biriminin mührü,
Ø Malzeme için tesellüm işlemi sırasında belirtilen raf ve ranza bilgileri kontrol
edilir,
Ø Raf bilgisi olmayan (depoya daha önce hiç girmemiş) malzemeler için raf ve
ranza bilgisi tayin edilir.
Ø Malzemelerin herhangi bir hasar ve korozyon tehlikesine karşı koruyucu özel
ambalajı ile raflara konması,
Ø Atölyelerden faal olarak depoya iade edilen komponentler için; ilgili atölye
tarafından komponent faal kartı ve servise verme sertifikası düzenlenir.
Malzeme bu dokümanlarla birlikte; statik elektriğe duyarlı komponentler
antistatik torbaya konulmuş, elektrik soketleri kapatılmış, boru ağızları
tapalanmış ve uygun şekilde kutulanmış olarak teslim alınır.
Ø Atölyelerden faal olarak depoya iade edilen sarf ve repairable malzemeler için
faal parça kartı düzenlenir. Malzeme uygun bir şekilde paketlenir, bu
dokümanla birlikte teslim alınır. “O ring” ve “packing” gibi sarf malzemelerin
özel ambalajının açılmamış olduğundan emin olduktan sonra teslim alınır.
Malzemeleri depolarken uyulması gereken şartlar vardır. Bunlar:
Ø Depoların ısı ve nem durumunun uygun olması, cihazlarla kayıt altına alınması
ve saklanması gerekir,
Ø Rafların, depolanan malzemelerin ağırlıklarına dayanabilecek nitelikte olması
gerekir.
Ø Büyük ve bel verecek malzemeler uygun bir şekilde desteklenerek
depolanmalıdır.
Ø Ağır parçalar yüksek raflara konmamalıdır.
Ø Yanıcı ve patlayıcı malzemeler ayrı bir bölümde depolanırlar. Bu bölümdeki
elektrik tesisatı ex-proof malzeme kullanılarak yapılır. Depoda, CO2 ile çalışan
otomatik bir yangın söndürme sistemi kullanılır. Atölye ve dolapların görünür
yerine “yanıcı/patlayıcı malzeme” ibaresi konulur.
Ø Lastik esaslı (sentetik, kauçuk vb.) ve raf ömürlü kimyasal (adhesive, sealant,
hidrolik, solvent, boya vb.) malzemelerin ömür takibi yapılır. Ömrü dolmuş
malzemeler için yeniden test etme veya kal etme kararı verilir. Test sonucu
ömrünün uzatılmasına karar verilen malzemeler; yeni ömür bilgisi içerecek
şekilde tesellüm işlemine tabi tutulur. Kal olacak malzemeler için; bir kal etiketi
düzenlenerek malzemeye bağlanır ve kal işlemi başlatılır.
16
Depodan çıkarılacak malzemeler için çıkış ve sevk işlemleri yapılır. Bunlar:
Ø Aynı malzemeden birden fazla olması durumunda “ilk giren ilk çıkar”
prensibine göre hareket edilir.
Ø Kutudan çıkan miktar, faal etiketi üzerindeki miktardan düşülür.
Ø Özel paketleme gerektiren malzemeler (duman dedektörü, oksijen jeneratörleri
vb.) paketlenerek orijinal kutuları bulunan (aküler, tüpler vb.) malzemeler bu
kutularla birlikte sevk edilir.
Ø Malzeme tehlikeli madde sınıfına giriyorsa malzeme paketi üzerinde uyarı
yazısı veya işareti bulundurulur.
17
UYGULAMAFAALİYETLERİ
UYGULAMA FAALİYETİ-1
Dışarıdan gelen bir malzemenin tesellüm işlemlerini yapınız.

Ø Malzemenin servise verme sertifikasını Ø Servise verme sertifikasının ve faal
ve faal etiketini kontrol ediniz. etiketinin tam ve doğru olarak
doldurulduğu kontrol ediniz.
Ø Malzeme üzerinde bulunan bilgi Ø Parça adı, parça numarası, kafile
verilerini kontrol ediniz. numarası, referansının (NAS, MS vb.)
belirtildiği ve gereğinde ham malzemeler
(kullanılmadan önce işlem görecek) için
özel işlem bilgisinin doğruluğu ve
tamirden gelen bir malzeme ise tamir
raporunu kontrol ediniz.
Ø Malzemeden beklenen özel taleplerin Ø Test veya kalibrasyon raporunu,
sağlandığını kontrol ediniz. modifikasyonların, referanslar ve teknik
resim gibi özel taleplerin mevcudiyetini
kontrol ediniz.
Ø Sertifika ve malzeme üzerindeki bilgi Ø Sertifika ve malzeme üzerindeki bilgi
dokümanlarını kontrol ediniz. dokümanlarının tahribata uğramadığını
ve bilgilerin birbiri ile uyuştuğunu ve
dokümanlarda onaylı üreticinin mührü
olduğunu kontrol ediniz.
Ø Malzemenin ömür bilgilerini kontrol Ø Malzemenin raf ömrünün, kullanılmış
ediniz. parçaların ömür bilgilerinin belirtilmiş
Ø Malzemeyi gözle kontrol ediniz. Ø Malzemede gözle görülür bir
kullanılmışlık hissi veren çizikler,
boyalar veya korozyon belirtileri
olmamasını, malzemenin şüpheli onaysız
bir malzeme olmadığının açıkça
görüldüğünü kontrol ediniz.
Ø Malzemenin sipariş isteğine Ø Malzemenin satın alma sipariş isteğini
uygunluğunu kontrol ediniz. (P/O-Purchase Order) özellik ve sayı
olarak karşıladığını kontrol ediniz.
Ø Malzemenin özel depolama şartlarının Ø Kimyasal ve benzeri türden malzemelerin

belirtildiğini kontrol ediniz. özel depolama şartları bilgileri belirtilmiş
Ø Gerekli belgenin varlığını kontrol ediniz. Ø Sivil havacılık otoritelerince belirtilen her
türlü belgenin varlığını kontrol ediniz.
18
Dışarıdan gelen bir malzemenin depolama işlemlerini yapınız.

Ø Malzemenin servise verme sertifikasını Ø Komponentler için; komponent faal
ve faal etiketini kontrol ediniz. kartının eksiksiz olarak doldurulmuş
olduğunu ve servise verme sertifikasının
ekli olarak bulunduğunu, Repairable
(tamir edilebilir) malzemeler için; faal
kartının ve servise verme sertifikasının
ekli olarak bulunduğunu, sarf malzemeler
için; faal kartının bulunduğunu, kart
üzerindeki bilgilerin tam olarak
doldurulmuş olduğunu ve tesellüm
biriminin mührünü kontrol ediniz.
Ø Malzemeyi gözle kontrol ediniz. Ø Malzemenin ambalajının hasarsız
Ø Raf ve ranza bilgilerini kontrol ediniz. Ø Malzeme için tesellüm işlemi sırasında
belirtilen raf ve ranza bilgileri kontrol
ediniz, raf bilgisi olmayan (depoya daha
önce hiç girmemiş) malzemeler için raf
ve ranza bilgisi tayin edininiz.
Ø Malzemeleri raflara koyunuz. Ø Malzemelerin herhangi bir hasar ve
korozyon tehlikesine karşı koruyucu özel
ambalajı ile raflara koyunuz. Rafların,
depolanan malzemelerin ağırlıklarına
dayanabilecek nitelikte olduklarını
kontrol ediniz. Büyük ve bel verecek
malzemeleri uygun bir şekilde
destekleyerek depolayınız. Ağır parçaları
yüksek raflara koymayınız. Yanıcı ve
patlayıcı malzemeleri ayrı bir bölümde
depolayınız. Statik elektriğe duyarlı
komponentleri antistatik torbaya
koyunuz, elektrik soketlerini kapatınız,
boru ağızlarını tapalayınız ve uygun
şekilde kutulanmış olarak depoya
koyunuz.
Ø Atölyeden iade bir malzeme ise gerekli Ø Atölyelerden faal olarak depoya iade
işlemleri yapıp depoya koyunuz. edilen komponentler için; ilgili atölye
tarafından komponent faal kartı ve
servise verme sertifikası olduğunu
kontrol ediniz.
19
Ø Ömürlü parçaların takibini yapınız. Ø Lastik esaslı (sentetik, kauçuk vb.) ve raf
ömürlü kimyasal (adhesive, sealant,
hidrolik, solvent, boya vb.) malzemelerin
ömür takibini yapınız.
20
Depodan çıkarılacak bir malzeme için çıkış ve servis işlemlerini yapınız.

Ø Depodan malzeme çıkışı işlemini Ø Aynı malzemeden birden fazla olması
yapınız. durumunda “İlk giren ilk çıkar.”
prensibine göre hareket ediniz. Kutudan
çıkan miktarı, faal etiketi üzerindeki
miktardan düşünüz.
Ø Paketleme işlemini yapınız. Ø Özel paketleme gerektiren malzemeleri
(duman dedektörü, oksijen jenaratörleri
vb.) paketleyiniz, orijinal kutuları
bulunan (aküler, tüpler vb.) malzemeleri
bu kutularla birlikte sevk ediniz.
Malzeme tehlikeli madde sınıfına
giriyorsa, malzeme paketi üzerinde uyarı
yazısı veya işareti bulundurunuz.
21
ÖLÇMEVE
ÖLÇME VEDEĞERLENDİRME
DEĞERLENDİRME
1. Tesellüm işlemini tanımlayınız.

2. “Şüpheli onaysız parça” tanımını yapınız.
3. Depolama işlemini tanımlayınız.
4. Depodan malzeme çıkış ve sevk işlemlerini kısaca açıklayınız.
DEĞERLENDİRME

22
B. UYGULAMALI TEST
Dışarıdan gelen bir malzemenin tesellüm, depolama, depodan çıkış ve servise verme
işlemlerini yapınız.

Tesellüm için malzemenin servise verme sertifikasını ve
1
faal etiketini kontrol ettiniz mi?
Tesellüm için malzeme üzerinde bulunan bilgi verilerini
2
kontrol ettiniz mi?
Tesellüm için malzemeden beklenen özel taleplerin
3
sağlandığını kontrol ettiniz mi?
Tesellüm için sertifika ve malzeme üzerindeki bilgi
4
dokümanlarını kontrol ettiniz mi?
Tesellüm için malzemenin ömür bilgilerini kontrol ettiniz
5
mi?
6 Tesellüm için malzemeyi gözle kontrol ettiniz mi?
Tesellüm için malzemenin sipariş isteğine uygunluğunu
7
ettiniz mi?
Tesellüm için malzemenin özel depolama şartlarının
8
belirtildiğini kontrol ettiniz mi?
Tesellüm için gerekli belgenin varlığını kontrol ettiniz
9
mi?
Depolama için malzemenin servise verme sertifikasını ve
10
faal etiketini kontrol ettiniz mi?
11 Depolama için malzemeyi gözle kontrol ettiniz mi?
12 Depolama için raf ve ranza bilgilerini kontrol ettiniz mi?
13 Depolama için malzemeleri raflara koydunuz mu?
Depolama için atölyeden iade bir malzeme ise gerekli
14
işlemleri yapıp depoya koydunuz mu?
15 Depolama için ömürlü parçaların takibini yaptınız mı?
16 Depodan malzeme çıkışı için gerekli işlemi yaptınız mı?
17 Servise verme için paketleme işlemini yaptınız mı?
DEĞERLENDİRME

23
AMAÇ
Uçağın bakım-donanımını yaptıktan sonra uçuşa elverişli ise JAA kurallarına göre
onaylayabileceksiniz.
ARAŞTIRMA
Ø SHGM talimatlarından SHT-145’i inceleyiniz. Edindiğiniz bilgileri sınıf
ortamında arkadaşlarınıza çeşitli örneklemeler yaparak sununuz.
4. ONAYLAMA VE UÇUŞA VERME

METOTLARI
Servise verme; motor, komponent ve parçaları servise verme prosedürü ile uçak
servise verme sertifikası (CRS-Certificate of Release to Service) düzenlenmesi prosedürü
olarak iki ayrı prosedüre uyularak gerçekleştirilir.
4.1. Motor, Komponent ve Parçaları Servise Verme Prosedürü

Bu prosedür bakımı yapılan motor, komponent ve parçaları servise verme işlemleri ile
bunların dışarıdan satın alınması veya dışarıya tamir ettirilmesi durumunda kabul edilmeleri
işlemlerini kapsamaktadır.
Bakım işlemleri ilgili sivil havacılık kurallarına, imalatçı tarafından yayınlanmış

bakım bilgilerine ve bakım prosedürlerine göre yapılmaktadır. Genel olarak kullanılan bakım
dokümanları şunlardır:
Ø Komponent bakım el kitabı (CMM)

Ø Onarım veya elden geçirme el kitabı (O/H M)
Ø Yapısal tamir el kitabı (SRM)
Ø Motor bakım el kitabı (EM)
Ø Sivil havacılık otoriteleri yayınları (AD, SB vb.)
Onaylı dokümanında mevcut olmayan parça tamiri ile parçanın verilen tamir
limitlerini geçmesi durumunda yapılacak tamir işlemleri için gerekli bilgiler komponentin
imalatçısından temin edilir ve bu bilgilere göre tamir işlemleri yapılır.
Bakım işlemleri tamamlandıktan sonra onaylayıcı personel tarafından motor veya

komponente son göz kontrolü, bakım işlemleri sırasında düzenlenmiş bütün dokümanların
24
ilgili personel tarafından uygun olarak tamamlanıp imzalandığının kontrolü ve imalatçı
dokümanlarında yer almayan tamir işlemleri için temin edilen prosedürlere göre tamir
işlemlerinin yapılıp yapılmadığının kontrolü yapıldıktan sonra servise verme dokümanı
hazırlanır. Servise verme işleminde iki tip doküman hazırlanır:
Ø Atölye içerisinde kullanılmak üzere bekletilen faal veya bakımı yapılarak faal
yapılan, depoya faal olarak geri verilen, faal olarak sökülen komponent veya
parçanın tekrar servise verilebilme amacıyla komponent için faal komponent
kartı veya parça için faal parça kartı,
Ø Motorla ilgili veya uçağa takılan diğer komponentler için JAA Form One ve
Dual Release JAA Form One düzenlenir.
4.2. Uçak Servise Verme Sertifikası (CRS) Düzenlenmesi Prosedürü

Bu prosedür bakım organizasyonunda yapılan tüm uçak bakım işlemlerini kapsar.
Uçağı servise verme sertifikası uçağı servise veren C/S (Certifying Staff =Onaylayıcı
Personel) tarafından hazırlanır.
C/S, yapılan işlemlerin SHT-145 ve JAR (EASA Part)-145 kurallarına uygun olarak
tamamlandığını ve bahsi geçen işlemler için uçağın uçuşa hazır olduğunu tespit etmeye
çalışır. Uçağa ait birden fazla iş emri aynı anda uygulandığında tüm iş emirleri için tek bir
CRS belgesi düzenlenir.
Hat bakım operasyonunda uçağın kontrolü sırasında tespit edilen ve daha önce
öngörülmeyen arızalardan (NRWI-Non-Routine Work Item) referanslı arızalı olanları
(MEL, CDL vb. dokümanlarda belirtilen) malzeme, komponent eksikliği veya zaman
yetersizliğinden giderilememiş ise ertelenmiş arıza (DI-Deffered Item) kaydı yapılarak CRS
düzenlenir. DI’nın takibi yapılarak belirtilen uçuş süresinde veya sayısında arıza giderilir.
Uçağın servise verilmesini etkilemeyen kabin bakım işlemleri için CRS düzenlenmez.
Hat bakım operasyonundan sonra CRS’i B1/B2 kategori C/S, ana bakım üslerindeki
operasyonundan sonra ise C kategori C/S hazırlar. Hazırlanan CRS’de genel olarak şu
içerikler bulunur:
Ø Uçak tescil işareti
Ø Uçak imalatçısı ve modeli
Ø Operatör adı
Ø Bakımın başladığı ve bittiği saat ve tarihler
Ø Uçak, motor ve APU seri numaraları
Ø SHGM’ye onaylatılan bakım programı onay tarih ve numarası
Ø Bakım için yapılması istenen iş emirleri numarası
Ø Ertelenen; DI, TYE, NRWI ve komponent değişim kartlarının kayıt numaraları
Ø Bakım operasyonunun atelye tipi (hat bakım, ana bakım üssü
Ø Uçağın servise verildiği havalimanının üçlü IATA kodu
Ø C/S’ın yetki numarası, adı ve soyadı, mühür ve imzası
Ø SHT-145 ve JAR (EASA Part)-145 onay numaraları
25
Uçuşa elverişli uçağın servise verilerek uçmasının sağlanmasının yanı sıra bazı
durumlarda da uçağın seferden çekilmesi gerekebilmektedir. Uçağın çeşitli nedenlerle
seferlerden çekilmesi, tekrar seferlere verilmesi veya yerine başka bir uçağın sefere verilmesi
işlemleri “uçak tahsis operasyonu” olarak adlandırılmaktadır.
Günlük uçuş operasyon sırasında teknik, ticarî veya hava durumu gibi nedenlerle
karşılaşılan aksaklıkların tehire (rötar) dönüşmemesi için gerekli tedbirleri almak, ertesi
günün rotasyonlarının işletmenin ticarî birimlerce planlanmış tarifeli, charter ve ilave
seferleri, bakım ve arıza giderimleri dahil uygulanabilir bir hale getirmek için uçuş tahsis
operasyonu olarak genel anlamda şu işlemler yapılmaktadır:
Ø Uçak tipini değiştirmek; yolcu sayısına göre istasyonlardan gelen talepler

doğrultusunda uçak tipini büyütmek veya küçültmek, çeşitli nedenlerle seferden
çekilen uçak yerine başka bir uçak tahsis etmek,
Ø Yolcu sayısına göre istasyonlardan gelen talepler doğrultusunda ilave sefer
planlamak,
Ø Seferleri birleştirerek tek sefer halinde yolcunun taşınmasını sağlamak,
Ø Acil durumlarda uçağı gerektiğinde divert (yön değiştirme) ettirerek
hedeflenenden farklı bir alana indirmek,
Ø Çeşitli nedenlerle sefer iptal ettirmek,
Ø Uçağın seferinin acil nedenlerin dışında (örneğin; başka yolcu almak için)
belirlenen güzergahların dışında başka güzergahlara da inmesini sağlamak üzere
seferi re-route (yeni güzergah) ettirmek,
Ø Teknik ya da intikal uçuşu (yolcusuz) planlamak,
Ø Uçuş işletme birimlerinden gelen eğitim taleplerini karşılamak için eğitim
uçuşları planlamak,
Ø Uygulamalı eğitim (OJT-On the Job Training) taleplerini karşılamak için uçak
tahsis etmek,
Ø Bakım çıkışı (%50’den fazla motor parça değişimi, ana kumanda yüzeyleri
değişimi, büyük bakım uygulanması) durumlarında test uçuşu planlamak,
Ø Seferden gelen uçağın transit kontrollerini (yakıt, yiyecek vb. sefer ihtiyaçları)
yaparak yeni sefere hazırlanması ve teknik release’ini vermek.
26
UYGULAMAFAALİYETİ
Bakımı yapılan motor, komponent ve parçaların servise verme prosedürlerini

uygulayınız.

Ø Bakım işlemi için kullanacağınız Ø Bakım işlemi için; komponent bakım el kitabı
dokümanları belirleyiniz. (CMM), onarım veya elden geçirme el kitabı
(O/H M), yapısal tamir el kitabı (SRM), motor
bakım el kitabı (EM), sivil havacılık otoriteleri
yayınları (AD, SB vb.) dokümanlarından
hangisini kullanacağınıza karar veriniz.
Ø Genel dokümanlarda mevcut Ø Onaylı dokümanında mevcut olmayan parça
olmayan bakım işlemi için ne tamiri ile parçanın verilen tamir limitlerini
yapmanız gerektiğine karar geçmesi durumunda yapılacak tamir işlemleri
veriniz. için gerekli bilgileri komponentin imalatçısından
temin ediniz ve bu bilgilere göre tamir işlemleri
yapınız.
Ø Bakım işlemlerinden sonra Ø Atölye içerisinde kullanılmak üzere beklettiğiniz
servise verme dokümanı faal veya bakımını yaparak faal yaptığınız,
hazırlayınız. depoya faal olarak geri verdiğiniz, faal olarak
söktüğünüz komponent veya parçanın tekrar
servise verilebilmesi amacıyla komponent için
faal komponent kartı veya parça için faal parça
kartı düzenleyiniz. Motorla ilgili veya uçağa
takılan diğer komponentler için JAA Form One
ve Dual Release JAA Form One düzenleyiniz.
Ø Tüm uçak bakım işlemleri Ø Yapılan işlemlerin SHT-145 ve JAR (EASA
bittikten sonra uçak servise Part)-145 kurallarına uygun olarak
verme sertifikası (CRS) tamamlandığını ve bahsi geçen işlemler için
düzenleyiniz. uçağın uçuşa hazır olduğunu tespit etmeye
çalışınız. Uçağa ait birden fazla iş emri aynı anda
uygulandığında tüm iş emirleri için tek bir CRS
belgesi düzenleyiniz. Hat bakım operasyonunda
uçağın kontrolü sırasında tespit ettiğiniz ve daha
önce öngörmediğiniz arızalardan (NRWI-Non-
Routine Work Item) referanslı arızalı olanları
(MEL, CDL vb. dokümanlarda belirtilen)
malzeme, komponent eksikliği veya zaman
yetersizliğinden giderememiş iseniz ertelenmiş
arıza (DI-Differed Item) kaydı yaparak CRS
düzenleyiniz. DI’nın takibi yaparak belirtilen
uçuş süresinde veya sayısında arıza gideriniz.
Ø Uçak tahsis işlemlerini yapınız. Ø Bk. Öğrenme Faaliyeti-4.
27
ÖLÇMEVE
DEĞERLENDİRME
1. CRS belgesi nedir?

2. Bakım işlemlerinde kullanılan genel dokümanlar nelerdir?
3. Komponent faal kartı veya parça faal kartı nedir?
4. JAA Form One ve Dual Release JAA Form One belgeleri neler için düzenlenebilir?
5. Yapılan bakımların uygunluğu hangi kurallara göre kontrol edilerek CRS belgesi
düzenlenir?
6. DI kaydı nedir?
7. CRS’i hazırlama yetkili C/S’ler hangi kategori yetkisine sahip olmalıdır?
8. “Uçak tahsis operasyonu” nedir? Tanımlayınız.
DEĞERLENDİRME

28
B. UYGULAMALI TEST

Bakım işlemi için kullanacağınız dokümanları belirlediniz
1
mi?
Genel dokümanlarda mevcut olmayan bakım işlemi için
2
ne yapmanız gerektiğine karar verdiniz mi?
Bakım işlemlerinden sonra servise verme dokümanı
3
hazırladınız mı?
Tüm uçak bakım işlemleri bittikten sonra uçak servise
4
verme sertifikası (CRS) düzenlediniz mi?
5 Uçak tahsis işlemlerini yaptınız mı?
DEĞERLENDİRME

29
AMAÇ
Uçağın uçuşa verilebilmesi için gerekli olan kontrolleri JAA standartlarında

belirtildiği şekilde yapabileceksiniz.
ARAŞTIRMA
Ø Kalite kontrolün gerekliliğini ve kazanımlarını araştırınız. Edindiğiniz bilgileri

sınıf ortamında arkadaşlarınıza çeşitli örneklemeler yaparak sununuz.
5. BAKIM KONTROL, KALİTE KONTROL

VE KALİTE YETERLİLİK
Yapılan bakım işlemleri kontrol edilerek ilgili C/S (B1, B2, C) tarafından
onaylanmaktadır. Ancak bazı bakım türleri ikinci bir kontrole (DII- Duplicate Inspection
Item) tabi tutularak onaylanması gerekmektedir. Bu amaçla hazırlanmış iki tür prosedür
vardır. Bunlar: İkinci kontrol işlemini gerektiren işlemler (RII- Required Inspection Item) ve
kritik işlemler (CI- Critical Item =Critical Task) prosedürleridir.
5.1. RII Prosedürü

Bakım ve arıza giderme işlemlerinin ilgili referans dokümanlarına uygun olarak
yapılmaması durumunda uçağın uçuş emniyetini tehlikeye atma sonucunu doğuracağına
karar verilen ve şirketin kendi tecrübesine dayanarak uçuş emniyeti yönünden önemli
gördüğü item’lar RII olarak adlandırılır. RII kapsamına giren item’lar şunlardır:
Ø AD gereği yapılan bakım işlemleri (kontrol işlemleri hariç),

Ø MRB Safety Route’larından gelen bakım işlemleri,
Ø Uçak ana yapısı (primary structure) ve uçuş kumanda yüzeylerine uygulanan
tamir ve değişiklikler (imalatçı el kitaplarının (SRM, AMM, CMM vb.) izin
verdiği bazı işlemler hariç),
Ø Uçağın ikincil yapısına (secondary structure) uygulanan tamir ve değişikliler
için şirketin teknik personelinin ve yöneticisinin gerekli gördükleri işlemler,
Ø ATA Chapter 24 dahilindeki; motor, CSD, IDG, generator takılması,
Ø ATA Chapter 26 dahilindeki; yangın ihbar ve söndürme işlemlerine ilişkin tüm
komponent takma ve test işlemleri,
30
Ø ATA Chapter 27 dahilindeki; Uçuş kumandaları ve sistemlerine ilişkin
“rigleme”, tüm komponent takma, ayar ve test işlemleri,
Ø ATA Chapter 32 dahilindeki; iniş takımları ve sistemlerine ilişkin “rigleme”,
tüm komponent takma, ayar ve test işlemleri (lastik ve “brake unit” değişimleri,
yağlama ve “servicing” işlemleri hariç),
Ø ATA Chapter 49 dahilindeki; “mount” kontrolü ve APU takılması,
Ø ATA Chapter 54 dahilindeki; “pylon” söküm, takımı,
Ø ATA Chapter 62,63,64,65,67 dahilindeki; rotorlar ve “drive” sistemlerine
ilişkin “rigleme”, tüm komponent takma, ayar ve test işlemleri
Ø ATA Chapter 71,72,73,74,75,76,77,78,79,80 dahilindeki; “mount” kontrolü,
“rigleme”, tüm komponent takma, ayar ve test işlemleri (yakıt ve yağ filtresi,
CSD/IDG filtresi , buji, ve motor donanımlarının değiştirilmesi, “chip” detektör
kontrollerinde talaş gelme durumu hariç),
Yeri, tamir veya değişimin karmaşıklığı, parçanın özelliği, çalışma şartları göz önüne
alınarak bu prosedürde geçen item’ların dışındaki işlemler şirketin isteğine bağlı olarak RII
kapsamına dahil edilebilir.
Bakım dokümanında RII kapsamına giren işlemler, işi yapan teknisyen mührüne
ilaveten, RII yetkili personel tarafından kontrol edilip doküman üzerindeki ilgili kısmı
mühürler.
Şirket herhangi bir C/S (B1,B2,C) personeline gerekli teorik ve pratik eğitimleri
aldırarak kendi alanlarına giren konularda RII yetkili hale getirebilir. Ayrıca ana üs dışındaki
hat bakım merkezlerinde ilgili teknisyenlere bir defaya mahsus olmak üzere RII yetkisi
verilebilir.
RII kapsamına giren ayar, test ve torklama işlemlerinde, RII yetkili teknisyen işi yapan
teknisyene işin başından sonuna kadar eşlik eder. Bunların dışındaki bakım işlemleri için
çeşidi ve önemine göre RII yetkili teknisyen gerekli gördüğü iş aşamalarında işi yapan
teknisyene eşlik eder. Ayrıca RII yetkili teknisyen gerekli gördüğü RII kapsamındaki bakım
ve arıza giderme işlemlerini tekrar yaptırma yetkisine sahiptir.
Bakım dokümanlarının (bakım kartı, komponent değişim kartı, TYE, mühendislik

istek formları (MİF), NRWI) RII kapsamına giren tüm item’larının üzerinde “RII” ibaresi
bulunur ve RII yetkili personelin imza ve mührü için yer belirtilmiştir.
5.2. Kritik İşlemler Prosedürü

Aynı uçak üzerinde birden fazla benzer sistemde takılı olan aynı tip komponentlerden
veya parçalardan herhangi bir bakım süresinde en az ikisinin birden söküm ve takımı
gerektiğinde, söz konusu komponentlerin veya parçaların eksik, hatalı veya takılmasının
unutulması durumunda ortaya çıkabilecek ve güvenli uçuşu tehlikeye düşürebilecek
işlemlere “kritik işlemler” denilir. Kritik işlemler şunlardır:
Ø ATA Chapter 24 dahilindeki; RII kapsamına girmeyen işlemler,
31
Ø ATA Chapter 28,29,36 dahilindeki; tüm söküm takım işlemleri,
Ø ATA Chapter 71,72,73,74,75,76,77,78,79,80 dahilindeki; RII kapsamına
girmeyen işlemler.
Genel olarak bu kritik işlemler belirlenirken uçağa ait benzer parçaların bakım
onarımında farklı teknisyenlerin çalışması istenmektedir. Örneğin; iki motorlu bir uçakta yağ
ikmali yapan bir teknisyenin her iki motordaki oil filler cap’lerini takmayı unutmuş olma
ihtimali motorların hareket halinde iken yağ kaçırmasına neden olacak ve bu durum uçuş
emniyetini bozacaktır. Bundan dolayı bu işlemin her bir motor için ayrı ayrı teknisyenler
tarafından yapılması istenmektedir.
Eğer birden fazla kritik işlemleri aynı teknisyenin yapması gerekiyorsa bu durumda
yine aynı teknisyenin kritik işlemin işlem basamaklarını sırasıyla gözden geçirip hem yapan
hem de kontrol eden (Re-Inspection) olarak aynı bakım dokümanına (bakım kartı,
komponent değişim kartı, TYE, mühendislik istek formları (MİF), NRWI) ayrı ayrı imza ve
mühür atması gerekmektedir. Örneğin; iki motorlu bir uçakta yakıt filtrelerini değiştiren
teknisyen şu işlem basamaklarını uygulamalıdır:
Ø 1 numaralı motorun yakıt filtresini değiştir. Bakım dokümanını onayla.

Ø 2 numaralı motorun yakıt filtresini değiştir. Bakım dokümanını onayla.
Ø 1 numaralı motorun yakıt filtresini doğru takıp takmadığını kontrol et. Bakım
dokümanının Re-Inspection kısmını onayla.
Ø 2 numaralı motorun yakıt filtresini doğru takıp takmadığını kontrol et. Bakım
dokümanının Re-Inspection kısmını onayla.
Kritik item aynı zamanda RII kapsamına giriyorsa bu item RII olarak kabul edilir.
Bakım dokümanlarında verilen kritik item’ların üzerinde “CI” ibaresi bulunmalı ve aynı
teknisyenin kritik item’ları yapması durumunda Re-Inspection olarak imza ve mühür
atabileceği bir onay kısmı olmalıdır.
Bakım organizasyonundaki tüm yapılan iş ve işlemler kalite sistemi içerisinde

değerlendirilmektedir. Kalite sistemi; bir kuruluşun politika ve hedeflerini gerçekleştirmek
üzere yapılan sistematik faaliyetlerin tümü olarak tanımlanabilir. Bu sistemin ana unsurları;
müşteriler, çalışanlar ve tedarikçilerdir. Kalite sisteminin etkinliğini izlemek ve geliştirmek
için “kalite denetlemelerinde düzeltici işlem prosedürü” kullanılmaktadır. Bu prosedür;
Ø İç denetlemeler,
Ø Uygunsuzluk bildirim sistemi,
Ø Gerekli düzeltici ve önleyici faaliyetlerin planlanması ve yapılması,
Ø Yönetimin gözden geçirme çalışmaları,
Ø Sürekli ölçümleri kapsamaktadır.
Denetleme programı her yılın başında, o yılın denetlemelerini planlamak ve

denetlenecek kısımlara bu konuda bilgi vermek amacıyla hazırlanır. Yıllık denetleme
programı en az aşağıdaki konuları içermelidir:
32
Ø Tüm bakım yönetimi açıklamaları (MME- Maintenance Management
Exposition) prosedürleri
Ø Tüm bakım organizasyonu açıklamaları (MMO- Maintenance Organisation
Exposition) prosedürleri
Ø Cat II-III (düşük görüş operasyonları) prosedürleri
Ø Etops prosedürleri
Ø AD’ler
Ø Ürünler
• A1 üs bakım yetkisi olan uçak tipleri
• B1 overhaul yetkisi olan motor tipleri
• B3 overhaul yetkisi olan APU tipleri
• Her C yetkisinden seçilen bir komponent
• Her D yetkisi olan özel işlem prosesleri (Kaynak, kaplama, shot-peen vb.)
Ø Taşeronlar (JAR-145 onayı olmayanlar)
Ø Hat istasyonları (konaklama bakımı ve daha ileri seviyede bakım uygulanan ve
uçuş frekansı yüksek olan istasyonlar)
Ø Vardiya değişimleri
Ø Ömürlü parçaların kontrolü
Ø Onaylayıcı personeller
Ø Minumum Equipment List (MEL) gereklilikleri
Yıllık denetleme programı; yönetim, iş kapsamı, organizasyon, teknoloji gibi

konulardaki değişikler nedeni ile bir ihtiyaç meydana gelmesi durumunda güncelleştirilebilir.
Denetleme programındaki denetim periyod süresi azaltılabilir. Ancak denetim

periyodunun bir yıllık süreyi aşması için SHGM’den onay alınmalıdır.
Yıl içinde ihtiyaç duyulduğunda plansız denetlemelerde yapılabilir. Ayrıca

denetlemelerin sonucunda tespit edilen uygunsuzluk için düzeltici ve/veya önleyici
faaliyetlerin yapıldığının bildirimi durumunda da denetlemeler yapılmaktadır.
Denetlemeler sırasında tespit edilen uygunsuzluklar sınıflandırmaya tabi tutulurlar.

Bunlar:
Ø Seviye 1 uygunsuzluk: Bir ürün hattının tamamında MME ve MMO

prosedürlerinden herhangi birine önemli ölçüde uymama durumunda bakım
standardını düşüren ve uçak, motor ve komponenti arızalanması sonucu uçuş
emniyetini tehlikeye sokacak uygunsuzluklardır. Bu uygunsuzluk
belirlendiğinde ürün hattının servise verme işlemi yapılamaz ve derhal düzeltme
işlemleri yapılır.
Ø Seviye 2 uygunsuzluk: Sadece bir üründe MME ve MMO prosedürlerinden
herhangi birine önemli ölçüde uymama durumunda ortaya çıkan
uygunsuzluktur. Bu uygunsuzluk belirlendiğinde ürün için düzeltme işlemi için
belirli bir süre tanınabilir.
Ø Seviye 3 uygunsuzluk: MME ve MMO prosedürlerinden herhangi biri ile ilgili
bir uygunsuzluk olamayıp sadece tavsiyeleri içeren uygunsuzluklardır.
33
Denetçiler tarafından bulunan uygunsuzluklar ve istenen düzeltici ve/veya önleyici
faaliyetler ilgili bölüme iletilir. İlgili bölüm kendisine bildirilen uygunsuzluklar için gerekli
düzeltici ve/veya önleyici faaliyetleri belirtilen süreler içerisinde yaparak denetçilere
bildirimde bulunur. Denetçiler kendilerine yapılan geri bildirim için yapılan faaliyetin
içeriğine bağlı olarak tekrar denetleme yapabilirler.
Şirket dışındaki taşeronlardan ürün veya hizmet satın alınması durumunda bunlarından
kalite sistemi içerisinde denetlenmesi gerekmektedir. Denetlemeler, şirket içi yapılan aynı
denetleme prosedürleri ile gerçekleştirilir. Taşeronlar çeşitli konularda denetlenebilir.
Bunlar:
Ø Kullanılan bakım dokümanlarının güncelliği

Ø Malzeme hareketlerinin kontrolü
Ø Alet ve teçhizat kontrolü
Ø Kalibrasyon kontrolü
Ø Personel eğitim ve yetkileri
Ø Test, kontrol ve servise verme prosedürleri
Ø İmalat ve montaj kontrolü
Ø Kayıtların kontrolü
Yıllık denetleme programında yer almayan denetlemeler plansız denetleme olarak

adlandırılır. Bu denetlemelerin aşağıda belirtilen durumlarda yapılması gerekebilir:
Ø Önemli olaylar üzerine ve/veya bakım hataları inceleme ve önleme prosedürleri

kapsamında (MEDA-Maintenance Error Decision Aid) denetleme,
Ø Planlı bir denetleme sırasında herhangi bir üretim hattında seviye 1 veya çok
yaygın seviye 2 uygunsuzluklar bulunduğunda,
Ø Yapılmakta olan bir planlı denetlemenin kapsamı dışındaki alanlarda dentçi
tarafından uygunsuzluklar tespit edildiğinde,
Ø Şirket çalışanları tarafından bildirilen uygunsuzları tespit amacıyla,
Ø Sivil havacılık otoriteleri veya diğer kuruluşların istekleri doğrultusunda yapılan
denetlemelerdir.
Kalite sistemi ile ilgili yöneticiler ile şirket yöneticileri arasında zaman zaman
yönetimi gözden geçirme toplantıları yapılır. Bu toplantılarda genellikle aşağıdaki konular
ele alınır:
Ø Son toplantıda alına kararlar ve uygulamadaki sonuçları

Ø Kalite hedeflerinin gerçekleşme durumu ve gerekirse hedeflerin yeniden
belirlenmesi
Ø İç denetlemelerin sonuçları
Ø Müşteri şikayetleri
Ø Kalite sistemini etkileyebilecek değişikler
Ø Kalite sisteminin gelişmesini sağlayacak öneriler
34
UYGULAMAFAALİYETİ

Ø Yapılması istenen bakım dokümanında Ø Bakım dokümanının (bakım kartı,
“RII” ibaresi olup olmadığını kontrol komponent değişim kartı, TYE,
ediniz. mühendislik istek formları (MİF),
NRWI) üzerinde “RII” ibaresi bulunup
bulunmadığını ve RII yetkili personelin
imza ve mührü için yer belirtilip
belirtilmediğini kontrol ediniz.
Ø Yapılması istenen bakım işlemi için RII Ø RII kapsamına giren ayar, test ve
yetkili personelin işi yapacak teknisyene torklama işlemlerinde, RII yetkili
eşlik etmesi gerekip gerekmediğini tespit teknisyen işi yapan teknisyene işin
ediniz. başından sonuna kadar eşlik eder.
Bunların dışındaki bakım işlemleri için
çeşidi ve önemine göre RII yetkili
teknisyen gerekli gördüğü iş
aşamalarında işi yapan teknisyene eşlik
eder.
Ø Yapılması istenen bakım dokümanında Ø Bakım dokümanının (bakım kartı,
“CI” ibaresi olup olmadığını kontrol komponent değişim kartı, TYE,
ediniz. mühendislik istek formları (MİF),
NRWI) üzerinde “CI” ibaresi bulunup
bulunmadığını ve aynı teknisyenin kritik
item’ları yapması durumunda Re-
Inspection olarak imza ve mühür
atabileceği bir onay kısmı olup
olmadığını kontrol ediniz.
Ø “CI” ibareli item’ı eğer aynı teknisyen Ø “CI” ibareli item’ı eğer aynı teknisyenin
yapıyorsa bakım işleminden sonra bakım yapması gerekiyorsa bu durumda yine
dokümanını Re-Inspection olarak aynı teknisyenin kritik işlemin işlem
imzalayıp mühürlediğini kontrol ediniz. basamaklarını sırasıyla gözden geçirip
hem yapan hem de kontrol eden (Re-
Inspection) olarak aynı bakım
dokümanına (bakım kartı, komponent
değişim kartı, TYE, mühendislik istek
formları (MİF), NRWI) ayrı ayrı imza ve
mühür atıp atmadığını kontrol ediniz.
Ø Bakım işlemi için yapılan denetlemenin Ø Bakım işlemi için yapılan denetlemenin
sonucunun seviye 1 uygunsuzluk olması sonucunun seviye 1 uygunsuzluk olması
durumunda yapılacak işlemi karar durumunda ürün hattının servise verme
veriniz. işlemini yapmayınız ve derhal düzeltme
işlemine başlayınız.
35
ÖLÇMEVE
DEĞERLENDİRME
1. İkinci kontrole tabi tutulan bakım işleri için hangi prosedürler uygulanmaktadır?
2. “RII” prosedürü nedir?
3. “CI” prosedürü nedir?
4. “Kalite sistemi” nedir?
5. Kalite denetlemelerinde düzeltici işlem prosedürleri nelerdir?
6. Kalite denetlemeleri sonucu bakım işlemi ile ilgili kaç tür uygunsuzluk belirtilir?
DEĞERLENDİRME

36
B. UYGULAMALI TEST

Yapılması istenen bakım dokümanında “RII” ibaresi olup
1
Yapılması istenen bakım işlemi için RII yetkili personelin
2 işi yapacak teknisyene eşlik etmesi gerekip gerekmediğini
tespit ettiniz mi?
Yapılması istenen bakım dokümanında “CI” ibaresi olup
3
“CI” ibareli item’ı eğer aynı teknisyen yapıyorsa bakım
4 işleminden sonra bakım dokümanını Re-Inspection olarak
imzalayıp mühürlediğini kontrol ettiniz mi?
Bakım işlemi için yapılan denetlemenin sonucunun seviye
5 1 uygunsuzluk olması durumunda yapılacak işleme karar
verdiniz mi?
DEĞERLENDİRME

37
AMAÇ
JAA standartlarında ve bakım dokümanlarında (AMM, IPC) belirtildiği şekilde ömrü

sınırlı parçaların kontrolünü hatasız yapabileceksiniz.
ARAŞTIRMA
Ø Bir sistemi oluşturan parçaların ömür takiplerinin yapılmasının sağlayacağı

yararları araştırınız. Edindiğiniz bilgileri sınıf ortamında arkadaşlarınıza çeşitli
örneklemeler yaparak sununuz.
6. ÖMRÜ SINIRLI PARÇALARININ

KONTROLÜ
Limitli ömre sahip parçaların ömür bilgilerinin izlenmesi gereklidir. Bu amaçla limitli
ömre sahip parçalar için listeler (LLP-Life Limited Parts) tutulur ve bakım programına dahil
edilir.
Uçak, iniş takımı, motor veya komponentlerde kullanılan ve referans dokümanlarında

belirtilen ömür limitini tamamlamış parçaların sökülerek değiştirilmesi ve bir daha
kullanılamayacak şekilde kal (imha) edilmesi şarttır. Limitli ömre sahip parçaların ömür
limitini doldurduktan sonra uçakta bulundurulması uçuş emniyetini olumsuz etkiler ve hiç
bir şekilde bu duruma izin verilmez.
Bir parçanın ömür limiti için referans dokümanlarında uçuş sayısı (FC-Flight Cycle),
uçuş saati (FH-Flight Hour) veya takvim gün ve saati gibi çeşitli aralıklar (interval)
belirtilmiştir.
Sivil havacılık otoriteleri veya imalatçı yayınlarıyla mevcut limitlerde ömür artırımı ve
azaltılması şeklinde bir değişiklik yapılabilir. Bunların izlenmesi ve takip sisteminde gerekli
güncellemelerin yapılması zorunludur. Türk tescilindeki uçaklar için ömür limitlerinin
uzatılması konusunda tek yetkili makam SHGM’dir.
Ömür limiti, uçakta takılı olduğu pozisyona bağlı olan veya özel takip gerektiren
parçalar için varsa kısıtlayıcı ömür değerlerinin takibi yapılmalıdır.
Şirket envanterine girdiğinde ömür limiti olmadığı için takip edilmeyen ancak
sonradan ömür limiti koyulan parçaların geçmişe ait ömür durum bilgileri olanlarınki tespit
38
edilir, olmayanlar için mevcut olan kaynaklardan yararlanarak ve kısıtlayıcı ömür durumları
göz önüne alınarak ömür limiti tespit edilir.
Yeni olarak satın alınan, kiralanan, değişim yoluyla elde edilen parçaların ömür durum
bilgileri tesellüm işlemleri sırasında kayıt altına alınır. Kullanılmış olarak temin edilenlerin
ise parçanın imalatından itibaren izlenebilirlik bilgileri (back to birth) daha önceki
kullanıcıdan mutlaka talep edilir. Bu bilgiyi taşımayan bir limitli ömre sahip parça satın
alınamaz ve dolayısıyla tesellümü de yapılamaz.
Oksijen jeneratörleri sayılarının fazlalığı nedeni ile sarf konumundadırlar ve ömür

doluş tarihleri yıllık olarak bakım kartları ile kontrol edilir.
Ömür durumundan dolayı değişimi yaklaşan parçalar için komponent değişim kartı
üretilir. Komponent hangi uçakta uçuyorsa o uçağın en yakın ve uygun bakımında, bir
sonraki bakıma yetişmeyecek olanlarda dahil edilmek üzere değiştirilmesi sağlanır.
Parçaların farklı limite sahip uygulamalar arası geçişlerinde kalan FH veya FC

cinsinden ömür limitinin hesaplanması şu formüle göre yapılmaktadır:
Tri = [ 1- ∑ ( Caj / Cpj ) ] × Cpi
Tri ; Parçanın son “i” uçak modeline takıldığında kalan ömrü

Cpi ; Parçanın, son “i” uçak modeli için ömür limiti
Cpj ; Parçanın, önceki “j” uçak modeli için ömür limiti
Caj ; Parçanın, önceki “j” uçak modelinde kullanılan ömür miktarı
Örnek; İmalatçı firma ürettiği “A” parçasının ömür limitlerini şu şekilde belirtmiştir;
“K” uçak modelinde kullanılırsa 30 FH, “M” veya “Y” uçak modellerinde kullanılırsa 40
FH’dir. Bu üç uçak modelini de elinde bulunduran bir işletici firma “A” parçasını sırası ile
“M” uçak modeline takarak 5 FH, “Y” uçak modeline takarak 15 FH süre ile kullanıyor.
Daha sonra bu “A” parçasını “K” uçağında ömrü tamamlanana kadar kullanmak istiyor. “A”
parçasının “K” uçak modelinde kullanılabilecek ömür süresi ne kadardır?
Verilenler: Cpi (K); 30 FH, Cpj (Y); 40 FH, Cpj (M); 40 FH, Caj (M); 5 FH, Caj (Y); 15 FH
İstenenler: Tri ; ?
Tri = [ 1- ∑ ( Caj / Cpj ) ] × Cpi

Tri = [ 1- ( 5/40 + 15/40 ) ] × 30
Tri = [ 1- ( 0.125 + 0,375 ) ] × 30
Tri = [ 1- 0,5 ] × 30
Tri = 0,5 × 30
Tri = 15 FH
Takvim süreli olarak verilen ömür sürelerinde ise parçanın hangi uçakta ne kadar süre
ile kullanıldığı tespit edilir ve imalatçı firmanın belirttiği parçanın ömür süresinden bu
süreler düşülerek parçanın kalan ömrü belirlenir.
39
Modifikasyon veya tamir sonucu ömür limiti değişen parçaların ömür bilgileri ilgili
kayıtlarda güncellenmelidir. Ayrıca henüz ömür bilgilerini elde etmek için yapılan test
çalışmaları tamamlanmamış (Demonstrated Fatigue Life) ve öngörü ile bir ömür biçilmiş
parçaların takibi öngörülen süreye göre yapılır. Ancak parça kal edilmez ve uygun bir
şekilde muhafaza edilerek karantinaya alınır. Test sonuçlarından çıkacak verilere göre parça
kal edilir veya yeniden kullanıma sunulur.
40
UYGULAMAFAALİYETİ

Ø Ömrünü tamamlamış parçaları sökünüz. Ø Uçak, iniş takımı, motor veya
komponentlerde kullanılan ve referans
dokümanlarında belirtilen ömür limitini
tamamlamış parçaların sökerek
değiştiriniz ve bir daha kullanılamayacak
şekilde kal (imha) ediniz.
Ø Parça için ömür limitinin hangi interval Ø Parçanın ömür limiti için referans
değeri verildiğini tespit ediniz. dokümanlarında uçuş sayısı (FC-Flight
Cycle), uçuş saati (FH-Flight Hour) veya
takvim gün ve saati gibi çeşitli
aralıklardan (interval) hangisi ile
belirtildiğini tespit ediniz.
Ø Öngörü ile ömür biçilmiş bir parçanın Ø Parça kal etmeyiniz ve uygun bir şekilde
ömür süresi bittiğinde nasıl bir işlem muhafaza ederek karantinaya alınız. Test
yapmanız gerektiğine karar veriniz. sonuçlarından çıkacak verilere göre parça
kal ediniz veya yeniden kullanıma
sununuz.
41
ÖLÇMEVE
DEĞERLENDİRME
1. Referans dokümanlarında parçaların ömür limitleri için hangi interval değerleri

verilmiştir?
2. Parçaların farklı limite sahip uygulamalar arası geçişlerinde kalan ömür limitlerinin
hesaplanmasında kullanılan formül nedir?
3. Öngörü ile ömür biçilmiş bir parçanın ömür süresi bittiğinde nasıl bir işlem yapmanız
gerekmektedir?
DEĞERLENDİRME

42
B. UYGULAMALI TEST

1 Ömrünü tamamlamış parçaları söktünüz mü?
Parça için ömür limitinin hangi interval değeri verildiğini
2
tespit ettiniz mi?
Öngörü ile ömür biçilmiş bir parçanın ömür süresi
3 bittiğinde nasıl bir işlem yapmanız gerektiğine karar
verdiniz mi?
DEĞERLENDİRME
Yapılan değerlendirme sonunda “hayır” şeklindeki cevaplarınızı bir daha gözden

“tamamı evet” ise bir sonraki faaliyete geçiniz.
43
AMAÇ
JAA standartlarında belirtildiği şekilde ilave bakım metotlarını uygulayabileceksiniz.
ARAŞTIRMA
Ø JAR (EASA-Part)-145’te belirtilen ilave bakım prosedürlerini inceleyiniz.
Edindiğiniz bilgileri sınıf ortamında arkadaşlarınıza çeşitli örneklemeler yaparak
sununuz.
7. İLAVE BAKIM DONANIM METOTLARI

Bakım talimatları modülünde anlatılan prosedürlerin dışında SHT-145 onaylı bakım
kuruluşlarının uyması gereken ilave prosedürler de vardır. Bunlardan bazıları şunlardır:
Ø Bakım verilerindeki hata ve belirsizliklerin düzeltilmesi ve bildirilmesi

prosedürü; bakım işlerinde kullanılan dokümanlardaki verilerde karşılaşılan
yanlışlıkların ve belirsizliklerin bu dokümanları üreten birimlere nasıl
bildirileceği ve bunların nasıl düzeltileceğini belirten prosedürlerdir.
Kullandığı bakım dokümanlarında belirsizlik veya hata tespit eden bakım birimi
bakım verileri hata/belirsizlik bildirim ve cevap formunun ilgili kısmını doldurarak ilgili
mühendislik birimine gönderir. Mühendislik birimi imalatçı firma ile yazışmalar yaparak
gerekli bilgileri toplayıp kendisine iletilen formun ilgili kısmını doldurarak tekrar bakım
birimine gönderir.
Ø Bakım hataları inceleme ve önleme prosedürü; bakım işleri veya bakım destek
işlemleri esnasında ortaya çıkan hataları azaltarak bakım uçuş emniyetini
geliştirmek, yapılan hataların ana nedenini tespit etmek ve buna etki eden
faktörleri bulmak, insandan kaynaklanan hata tiplerini tespit etmek ve bu
hataları en aza indirmek için yöntemler belirlemek amacıyla bir MEDA
(Maintenance Error Decision Aid) Grubu kurulması ve çalışması ile ilgili
prosedürlerdir.
MEDA grubu tarafından, incelemeye alınan bir hatayı incelemek için hatanın
niteliğine bağlı olarak uygun kişilerin katılımı da sağlanarak bir MEDA çalışma grubu
kurulur. MEDA çalışma grubu hatayı inceleyerek sonuç raporu hazırlar. Bu rapor
kapsamında hataların nedenleri ve varsa öneriler ve bilgileri MEDA grubu tarafından ilgili
birimlere bildirilir ve gereken düzeltici önlemlerin alınıp alınmadığını takip eder.
44
Ø Vardiya değişimleri prosedürleri; bakım üslerindeki motor, APU ve
komponentlerin revizyonu ve uçak revizyon ile hat bakımlarındaki
tamamlanmamış bakım, arıza ve servise verme işlemlerinin vardiya değişimleri
sırasındaki devirlerini kapsayan prosedürlerdir.
Vardiya değişimlerinde, bakımla ilgili tamamlanmamış işleri içeren bilgilerin
bulunduğu iş takip ve devir formu kullanarak bir önceki vardiya bir sonraki vardiyaya işleri
devreder. Bu formu, vardiyalardan sorumlu yetkililer karşılıklı olarak anlaşıldığını teyit
ederek imzalayıp mühürler bakım işlerinin devir teslimini yapar.
Bu formda; tamamlanmayan işler, işlem görecek parçaların durumu, bakımı

etkileyecek önemli durumlar (uçağın elektriğinin kesilmesi, hidroliğin kesilmesi, motor
çalıştırma, uçağı jack’a alma vb.), yapılacak işlemler sonrası bilgi verilmesi istenen birimler,
uçak tescil adı, uçak park yeri gibi bilgiler bulunmaktadır.
Ø Uçak basınçlandırma prosedürleri; arıza teşhisi, bakım işlemi sonrası ve eğitim

amaçlı yerde uçak basınçlandırma esaslarını tarif eden prosedürlerdir.
Kabin basınçlandırma işlemlerini yapacak kişilerin bu konuda işbaşı eğitimi alarak

yetkilendirilmiş olmaları gerekmektedir. Basınçlardırma işlemi öncesi ve sırasında uçak
içindeki ve dışındaki güvenlik önlemlerinin alınması bu işlemi yapacak kişilerce telsiz
bağlantısı ile iletişimleri sağlanarak yapılır.
Basınçlandırma işleminde uygulanacak olan basınç farkı (differential pressure) en

fazla 5 PSI ile sınırlandırılmıştır. Eğer işlem 5 PSI basınçtan fazla basınç farkı gerektiriyorsa
test uçuşu yapılır. Ayrıca, acil durumlar haricinde kabin basınç değişim oranı 1000
feet/dakikadan fazla olmamalıdır.
Ø Motor çalıştırma prosedürleri; motor bakım sonrası, arıza teşhisi, bakım işlemi
gereği veya eğitim amaçlı olarak yerde motor çalıştırma prosedürleridir.
Motor çalıştırma işlemi yapacak kişilerin bu konuda işbaşı eğitimi alarak

yetkilendirilmiş olmaları gerekmektedir. Motor çalıştırma işlemi öncesi ve sırasında uçak
içindeki ve dışındaki güvenlik önlemlerinin alınması bu işlemi yapacak kişilerce telsiz
bağlantısı ile iletişimleri sağlanarak yapılır. Motor çalıştırma işlemi için genel olarak
alınması gereken güvenlik tedbirleri şunlardır:
• Uçağın motor çalıştırma işlemi için uygun yerde olduğunu tespit etmek,
araç veya personel geçişi için emniyetsiz olan bölgeyi kolayca görülebilir
şekilde ikaz araçları ile işaretlemek
• Motorun emebileceği çevrede herhangi bir obje olmadığını tespit etmek,
• Kulaklıktaki personel ile irtibatın sağlıklı olduğunun testini yapmak,
diğer personellerinde emniyetli mesafede durmalarını sağlamak
• Uçağın zeminin yağ, yakıt vb. atıklardan arındırılmış olduğunu tespit
etmek
• Lastik takozlarının doğru konumlandırıldığını kontrol etmek
45
• Motor kaportalarının pozisyonlarının yapılacak işleme uygun olup
olmadığını gözden geçirmek
Motor çalıştırma işlemi sırasında kokpitdeki personel ile uçak dışındaki personelin
iletişimini sağlayan interfonun arızalanması ihtimaline karşılık bu personellerin birbirlerini
görebilecek şekilde konumlanmış olmaları yararlı olacaktır.
Ø Uçak çekme prosedürü; uçağın apron ve park yeri çekme ve itme işlemlerinin
esaslarını belirleyen prosedürlerdir.
Uçak çekme için kullanılan tüm araçların hava kontrol kulesi ve çekilen uçak ile
haberleşmeyi sağlamak için VHF haberleşme sistemi bulunmalıdır. Hem aracın hem de
uçağın VHF haberleşme sistemlerinin gayrı faal olması durumunda yardımcı çekici araç
çağrılır.
Çekme işleminden önce uçağa o uçağa ait AMM Chapter’larda belirtilen ilgili
işlemlerin yapılması gereklidir. Buzlanma durumlarında uçak çekilmeden önce lastiklerin
buz etkisiyle piste yapışıp yapışmadığı kontrol edilir. Ayrıca uçağın çekileceği yer ve
güzergahın her türlü cisimden, personelden veya yolcudan arındırılmış olmalıdır.
Çekme işlemini yapacak olan kokpit teknisyeni o uçağa ait tip eğitimi veya uçak
çekme task eğitimi, kokpit haberleşme ünitelerini kullanma eğitimi ve standart el işaretleri
eğitimlerini almış olmalıdır. Çekici araç sürücüsü ilgili aracın sürücü ehliyeti ve apron
ehliyetine sahip olmalı, o uçağa ait AMM Chapter 6,9,10 konularında, araç, çeki demiri ve
pinlerin tanıtımı ve standart el işaretleri konusunda gerekli eğitimleri almış olmaları
gereklidir. Uçağın hangara giriş çıkışında veya uçağın hareketinin kısıtlı olduğu alanlarda
çekim yapıldığında diğer uçak, araç veya binalara çarpmayı engellemek için genellikle kanat
uçlarında yardımcı işaretçi personeller görevlendirilir. Bu personellerin de uçak çekme ve
standart el işaretleri konusunda eğitimli olmaları gereklidir.
Çekici aracın tow bar fittingleri görmek için aynalarla ve gece operasyonları için
ışıklarla teçhiz edilmiş olmaları gerekmektedir. Çeki demiri ve pinleri her uçak tipi için özel
olup çeki esnasında o uçağa ait olanınki kullanılmalıdır.
46
UYGULAMAFAALİYETİ
UYGULAMA

Ø Kullandığınız bakım dokümanlarında Ø Kullandığınız bakım dokümanlarında
belirsizlik veya hata tespit etmeniz belirsizlik veya hata tespit ettiğinizde
durumunda yapacağınız işleme karar bakım verileri hata/belirsizlik bildirim ve
veriniz. cevap formunun ilgili kısmını doldurarak
ilgili mühendislik birimine gönderiniz.
Ø Bakım işleri veya bakım destek işlemleri Ø Bu hataları en aza indirmek için
esnasında ortaya çıkan hataları azaltarak yöntemler belirlemek amacıyla kurulan
bakım uçuş emniyetini geliştirmek için MEDA grubuna haber veriniz.
ne yapmanız gerektiğine karar veriniz.
Ø Vardiya değişimlerinde, bakımla ilgili Ø Vardiya değişimlerinde, bakımla ilgili
tamamlanmamış işleri bir sonraki tamamlanmamış işleri içeren bilgilerin
vardiyaya devretmek için ne yapmanız bulunduğu iş takip ve devir formu
gerektiğine karar veriniz. kullanarak bir sonraki vardiyaya işleri
devredebilirsiniz.
Ø Yerde uçak basınçlandırma işleminde en Ø Basınçlandırma işleminde
fazla uygulayabileceğiniz basınç farkı ve uygulayacağınız basınç farkı (differential
kabin basınç değişim oranını tespit pressure) en fazla 5 PSI ile
ediniz. sınırlandırılmıştır. Eğer işlem 5 PSI
basınçtan fazla basınç farkı gerektiriyorsa
test uçuşu yapılır. Ayrıca, acil durumlar
haricinde kabin uygulayacağınız basınç
değişim oranını 1000 feet/dakikadan
fazla olmamalıdır.
Ø Yerde motor çalıştırma işlemi Ø Bk. Öğrenme Faaliyeti-7
yapabilmeniz için genel olarak almanız
gereken güvenlik tedbirlerini belirleyiniz.
Ø Çekme işleminden önce hangi işlemlerin Ø Çekme işleminden önce uçağa o uçağa
yapılması gerektiğini belirleyiniz. ait AMM Chapter’larda belirtilen ilgili
işlemlerin yapmanız gereklidir.
Buzlanma durumlarında uçağı çekmeden
önce lastiklerin buz etkisiyle piste yapışıp
yapışmadığı kontrol ediniz. Ayrıca
uçağın çekileceği yer ve güzergahın her
türlü cisimden, personelden veya
yolcudan arındırılmış olmasına dikkat
ediniz.
47
ÖLÇMEVE
DEĞERLENDİRME
1. Bakım verilerindeki hata ve belirsizliklerin düzeltilmesi ve bildirilmesi prosedürünün

içeriği nedir?
2. MEDA grubu niçin kurulur?
3. Vardiya değişimleri prosedürüne göre iş takip ve devir formunda hangi bilgiler
bulunmalıdır?
4. Uçak basınçlandırma prosedürünün içeriği nedir? Yerde uçak basınçlandırma
işleminde uygulanacak olan basınç farkı ve kabin basınç değişim oranı en fazla ne
kadar olmalıdır?
5. Yerde motor çalıştırma işlemi için genel olarak alınması gereken güvenlik tedbirleri
nelerdir?
6. Çekme işleminden önce hangi işlemlerin yapılması gereklidir?
DEĞERLENDİRME

48
B. UYGULAMALI TEST

Kullandığınız bakım dokümanlarında belirsizlik veya hata
1 tespit etmeniz durumunda yapacağınız işleme karar
verdiniz mi?
Bakım işleri veya bakım destek işlemleri esnasında ortaya
2 çıkan hataları azaltarak bakım uçuş emniyetini geliştirmek
için ne yapmanız gerektiğine karar verdiniz mi?
Vardiya değişimlerinde, bakımla ilgili tamamlanmamış
3 işleri bir sonraki vardiyaya devretmek için ne yapmanız
gerektiğine karar verdiniz mi?
Yerde uçak basınçlandırma işleminde en fazla
4 uygulayabileceğiniz basınç farkı ve kabin basınç değişim
oranını tespit etdiniz mi?
Yerde motor çalıştırma işlemi yapabilmeniz için genel
5 olarak almanız gereken güvenlik tedbirlerini belirlediniz
mi?
Çekme işleminden önce hangi işlemlerin yapılması
6
gerektiğini belirlediniz mi?
DEĞERLENDİRME

49
MODÜL DEĞERLENDİRME
MODÜL DEĞERLENDİRME
YETERLİK ÖLÇME
1. Bakım planında kullanılan genel interval değerleri nelerdir?

2. TYE’nin uygulanabilmesi için hangi bilgilerin verilmesi gereklidir?
3. Depolama işlemini tanımlayınız?
4. CRS belgesi nedir?
5. İkinci kontrole tabi tutulan bakım işleri için hangi prosedürler uygulanmaktadır?
6. Öngörü ile ömür biçilmiş bir parçanın ömür süresi bittiğinde nasıl bir işlem yapmamız
gerekmektedir?
7. MEDA grubu niçin kurulur?
DEĞERLENDİRME

modüle geçiniz. Yanlış cevaplarınız için öğrenme faaliyetlerinin ilgili bölümüne dönerek
50
B. UYGULAMALI TEST

1 Yapılması istenen modifikasyonun nedenini belirlediniz mi?
Modifikasyon işlemi için hazırlanan TYE’nin içeriğini tespit
2
ettiniz mi?
Yapılması istenen TYE’nin uygulanabilmesi için hangi
3
bilgilerin verildiğini tespit ettiniz mi?
4 Tesellüm için malzemeyi gözle kontrol ettiniz mi?
Tesellüm için malzemenin sipariş isteğine uygunluğunu ettiniz
5
mi?
Tesellüm için malzemenin özel depolama şartlarının
6
belirtildiğini kontrol ettiniz mi?
7 Tesellüm için gerekli belgenin varlığını kontrol ettiniz mi?
8 Depolama için raf ve ranza bilgilerini kontrol ettiniz mi?
9 Depolama için malzemeleri raflara koydunuz mu?
Depolama için atölyeden iade bir malzeme ise gerekli işlemleri
10
yapıp depoya koydunuz mu?
11 Depolama için ömürlü parçaların takibini yaptınız mı?
12 Bakım işlemi için kullanacağınız dokümanları belirlediniz mi?
Genel dokümanlarda mevcut olmayan bakım işlemi için ne
13
yapmanız gerektiğine karar verdiniz mi?
Yapılması istenen bakım dokümanında “RII” ibaresi olup
14
Yapılması istenen bakım dokümanında “CI” ibaresi olup
15
16 Ömrünü tamamlamış parçaları söktünüz mü?
Parça için ömür limitinin hangi interval değeri verildiğini
17
tespit ettiniz mi?
Öngörü ile ömür biçilmiş bir parçanın ömür süresi bittiğinde
18
nasıl bir işlem yapmanız gerektiğine karar verdiniz mi?
Bakım işleri veya bakım destek işlemleri esnasında ortaya
19 çıkan hataları azaltarak bakım uçuş emniyetini geliştirmek için
ne yapmanız gerektiğine karar verdiniz mi?
Vardiya değişimlerinde, bakımla ilgili tamamlanmamış işleri
20 bir sonraki vardiyaya devretmek için ne yapmanız gerektiğine
karar verdiniz mi?
DEĞERLENDİRME

geçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetlerini tekrar ediniz.
Cevaplarınızın “tamamı Evet” ise bir sonraki modüle geçiniz.
51
CEVAP ANAHTARLARI
CEVAP ANAHTARLARI
ÖĞRENME FAALİYETİ-1 CEVAP ANAHTARI
1. MRBR, o uçak tipi ile ilgili hiçbir tecrübesi olmayan operatörün kendi bakım
programını geliştirmesine olanak verecek ve bu programı geliştirirken ilk olarak
uyması gereken minimum bakım/kontrol gerekliliklerini belirleyen programdır.
2. MPD, MRBR’in tümünü içeren ve ayrıca da kendi bakım tecrübelerinin de yer aldığı
bakım planlama dokümanlarıdır.
3. Kullanım parametrelerine bağlı olarak uçuş saati ve sayısı (F/H-Flight Hour,
CYC(F/C)- Flight Cycle), takvim zamanı olarak gösteren günlük, haftalık, aylık ve
yıllık (DY-Daily, WY-Weekly, MO-Monthly, YE-Yearly) gibi interval değerleri
kullanılmaktadır.
4. Bu taskın her lastik değişimde yapılacağını belirtir.
1. AD, sivil havacılık otoriteleri tarafından konulan direktiflerdir.

2. Servis Bültenleri; SL-Sevice Letter ve SIL-Service Information Letter’dır.
3. TYE; uçak, motor, komponent, simülator ve ilgili teçhizat üzerinde yapılacak her türlü
modifikasyon ile servis bültene dayanan tamirler, tekrarlı kontrol ve parça
değişiklerini içerir.
4.
Ø Açılmaları gereken panellerin listesi,
parça),
Ø Uçak elektriğinin kesilmesi,
Ø Uçağın Jack’a alınması,
Ø Yakıt tanklarının boşaltılması,
Ø Motor çalıştırılması,
Ø Uçaklara ilişkin malzemelerin temin yolları,
uygulanacak işlemler,
Ø Uçaktan komponent söküm/takım bilgisi (metin, şekil, resim vb.),
Ø Test uçuşu gerekip gerekmediği bilgisi verilmelidir.
5. Birbirinin yerine kullanılamaz parçalardır.
6. Uçak üzerinde yapılacak bir TYE’nin başında iş tarifi yoksa iş tarifini içeren başka bir
TYE çıkarılıp ikisi birbiri ile ilişkilendirilebilir. Uçak üzerinde yapılmayacak bir TYE
ise sökülen parçanın gayrifaal kartına ilgili TYE bilgisi (kodu, adı vb.) yazılmalıdır.
52
1. Satın alınan, tamirden gelen, ödünç veya değiştirme yoluyla temin edilen parça,
malzeme, komponent, takım veya teçhizatın önce tesellüm (kontrol ve kabul) işlemi
yapılır. Tesellüm işleminin amacı uçaklara/komponentlere sadece uçuşa elverişli
parçaların takılmasını sağlamaktır.
2. Onaylı bir malzemenin karşılaması gereken şartları sağlamayan veya sağladığı henüz
kesinleşmeyen malzemelere “şüpheli onaysız parça” denir.
3. Depolama işlemi uçak malzeme ve komponentlerin uygun bir şekilde etiketlenmesi,
paketlenmesi, faal tutulması, taşınması, sevk edilmesi ve bakıma verilmesi işlemlerini
kapsamaktadır.
4.
Ø Aynı malzemeden birden fazla olması durumunda “ilk giren ilk çıkar”
prensibine göre davranılır.
Ø Kutudan çıkan miktar, faal etiketi üzerindeki miktardan düşülür,
Ø Özel paketleme gerektiren malzemeler (duman dedektörü, oksijen jenaratörleri
vb.) paketlenerek, orijinal kutuları bulunan (aküler, tüpler vb.) malzemeler bu
kutularla birlikte sevk edilirler.
Ø Malzeme tehlikeli madde sınıfına giriyorsa malzeme paketi üzerine uyarı yazısı
veya işareti bulundurulur.
1. Motor, komponent ve parçaları servise verme prosedürü ile uçak servise verme
sertifikasıdır.
2. Komponent bakım el kitabı (CMM), onarım veya elden geçirme el kitabı (O/H M),
yapısal tamir el kitabı (SRM), motor bakım el kitabı (EM), sivil havacılık otoriteleri
yayınları (AD, SB vb.)
3. Atölye içerisinde kullanılmak üzere bekletilen faal veya bakımı yapılarak faal yapılan,
depoya faal olarak geri verilen, faal olarak sökülen komponent veya parçanın tekrar
servise verilebilme amacıyla komponent için düzenlene karta faal komponent kartı
veya parça için düzenlene karta faal parça kartı denir.
4. Motorla ilgili veya uçağa takılan diğer komponentler için JAA Form One ve Dual
Release JAA Form One düzenlenir.
5. SHT-145 ve JAR (EASA Part)-145 kurallarına göre kontrol edilir.
6. Hat bakım operasyonunda uçağın kontrolü sırasında tespit edilen ve daha önce
öngörülmeyen arızalardan (NRWI-Non-Routine Work Item) referanslı arızalı olanları
(MEL, CDL vb. dokümanlarda belirtilen) malzeme, komponent eksikliği veya zaman
yetersizliğinden giderilememiş olanlar için ertelenmiş arıza (DI-Differed Item)
kaydıdır.
7. Hat bakım operasyonundan sonra CRS’i B1 kategori C/S, ana bakım üslerindeki
operasyonundan sonra ise C kategori C/S hazırlar.
8. Uçağın çeşitli nedenlerle seferlerden çekilmesi, tekrar seferlere verilmesi veya yerine
başka bir uçağın sefere verilmesi işlemleri “uçak tahsis operasyonu” olarak
adlandırılmaktadır.
53
1. İkinci kontrol işlemini gerektiren işlemler (RII- Required Inspection Item) ve kritik
işlemler (CI- Critical Item (Critical Tasks)) prosedürleridir.
2. Bakım ve arıza giderme işlemlerinin ilgili referans dokümanlarına uygun olarak
yapılmaması durumunda uçağın uçuş emniyetini tehlikeye atma sonucunu
doğuracağına karar verilen ve şirketin kendi tecrübesine dayanarak uçuş emniyeti
yönünden önemli gördüğü item’lar RII olarak adlandırılır.
3. Aynı uçak üzerinde birden fazla benzer sistemde takılı olan aynı tip komponentlerden
veya parçalardan herhangi bir bakım süresinde en az ikisinin birden söküm ve takımı
gerektiğinde, söz konusu komponentlerin veya parçaların eksik, hatalı veya
takılmasının unutulması durumunda ortaya çıkabilecek ve güvenli uçuşu tehlikeye
düşürebilecek işlemlere “kritik işlemler” denilir.
4. Kalite sistemi; bir kuruluşun politika ve hedeflerini gerçekleştirmek üzere yapılan
sistematik faaliyetlerin tümü olarak tanımlanabilir.
5.
Ø İç denetlemeler,
Ø Uygusuzluk bildirim sistemi,
Ø Gerekli düzeltici ve önleyici faaliyetlerin planlanması ve yapılması,
Ø Yönetimin gözden geçirme çalışmaları,
Ø Sürekli ölçümleri kapsamaktadır.
6. Seviye 1, Seviye 2 ve Seviye 3 uygunsuzluklar.
1. Bir parçanın ömür limiti için referans dokümanlarında uçuş sayısı (FC-Flight Cycle),
belirtilmiştir.
2. Tri = [ 1- ∑ ( Caj / Cpj ) ] × Cpi
3. Parça kal edilmez ve uygun bir şekilde muhafaza edilerek karantinaya alınır. Test
sonuçlarından çıkacak verilere göre parça kal edilir veya yeniden kullanıma sunulur.
54
1. Bakım işlerinde kullanılan dokümanlardaki verilerde karşılaşılan yanlışlıkların ve

belirsizliklerin bu dokümanları üreten birimlere nasıl bildirileceği ve bunların nasıl
düzeltileceğini belirten prosedürlerdir.
2. Bakım işleri veya bakım destek işlemleri esnasında ortaya çıkan hataları azaltarak
bakım uçuş emniyetini geliştirmek, yapılan hataların ana nedenini tespit etmek ve
buna etki eden faktörleri bulmak, insandan kaynaklanan hata tiplerini tespit etmek ve
bu hataları en aza indirmek için yöntemler belirlemek amacıyla bir MEDA
(Maintenance Error Decision Aid) grubu kurulur.
3. Tamamlanmayan işler, işlem görecek parçaların durumu, bakımı etkileyecek önemli
durumlar (uçağın elektriğinin kesilmesi, hidroliğin kesilmesi, motor çalıştırma, uçağı
jack’a alma vb.), yapılacak işlemler sonrası bilgi verilmesi istenen birimler, uçak tescil
adı, uçak park yeri gibi bilgiler bulunmaktadır.
4. Basınçlandırma işleminde uygulanacak olan basınç farkı (differential pressure) en
fazla 5 PSI ile sınırlandırılmıştır. Eğer işlem 5 PSI basınçtan fazla basınç farkı
gerektiriyorsa test uçuşu yapılır. Ayrıca, acil durumlar haricinde kabin basınç değişim
oranı 1000 feet/dakika’dan fazla olmamalıdır.
5.
Ø Uçağın motor çalıştırma işlemi için uygun yerde olduğunu tespit etmek, araç
veya personel geçişi için emniyetsiz olan bölgeyi kolayca görülebilir şekilde
ikaz araçları ile işaretlemek,
Ø Motorun emebileceği çevrede herhangi bir obje olmadığını tespit etmek,
Ø Kulaklıktaki personel ile irtibatın sağlıklı olduğunun testini yapmak, diğer
personellerinde emniyetli mesafede durmalarını sağlamak,
Ø Uçağın zeminin yağ, yakıt vb. atıklardan arındırılmış olduğunu tespit etmek,
Ø Lastik takozlarının doğru konumlandırıldığını kontrol etmek,
Ø Motor kaportalarının pozisyonlarının yapılacak işleme uygun olup olmadığını
gözden geçirmek.
6. Çekme işleminden önce uçağa o uçağa ait AMM Chapter’larda belirtilen ilgili
işlemlerin yapılması gereklidir. Buzlanma durumlarında uçak çekilmeden önce
lastiklerin buz etkisiyle piste yapışıp yapışmadığı kontrol edilir. Ayrıca uçağın
çekileceği yer ve güzergahın her türlü cisimden, personelden veya yolcudan
arındırılmış olmalıdır.
55
MODÜL ÖLÇME SORULARI CEVAP ANAHTARI
1. Kullanım parametrelerine bağlı olarak uçuş saati ve sayısı (F/H-Flight Hour,

CYC(F/C)- Flight Cycle), takvim zamanı olarak gösteren günlük, haftalık, aylık ve
yıllık (DY-Daily, WY-Weekly, MO-Monthly, YE-Yearly) gibi interval değerleri
kullanılmaktadır.
2.
Ø Açılmaları gereken panellerin listesi,
parça),
Ø Uçak elektriğinin kesilmesi,
Ø Uçağın Jack’a alınması,
Ø Yakıt tanklarının boşaltılması,
Ø Motor çalıştırılması,
Ø Uçaklara ilişkin malzemelerin temin yolları,
uygulanacak işlemler,
Ø Uçaktan komponent söküm/takım bilgisi (metin, şekil, resim vb.),
Ø Test uçuşu gerekip gerekmediği bilgisi verilmelidir.
3. Depolama işlemi uçak malzeme ve komponentlerin uygun bir şekilde etiketlenmesi,
paketlenmesi, faal tutulması, taşınması, sevk edilmesi ve bakıma verilmesi işlemlerini
kapsamaktadır.
4. Motor, komponent ve parçaları servise verme prosedürü ile uçak servise verme
sertifikasıdır.
5. İkinci kontrol işlemini gerektiren işlemler (RII- Required Inspection Item) ve kritik
işlemler (CI- Critical Item (Critical Tasks)) prosedürleridir.
6. Bir parçanın ömür limiti için referans dokümanlarında uçuş sayısı (FC-Flight Cycle),
belirtilmiştir.
7. Bakım işleri veya bakım destek işlemleri esnasında ortaya çıkan hataları azaltarak
bakım uçuş emniyetini geliştirmek, yapılan hataların ana nedenini tespit etmek ve
buna etki eden faktörleri bulmak , insandan kaynaklanan hata tiplerini tespit etmek ve
bu hataları en aza indirmek için yöntemler belirlemek amacıyla bir MEDA
(Maintenance Error Decision Aid) grubu kurulur.
56
ÖNERİLEN KAYNAKLAR
ÖNERİLEN KAYNAKLAR
Ø Bakım talimatları konusunda daha fazla bilgi edinmek için JAR-145’de verilen
bakım prosedürlerinden yararlanabilirsiniz.
57
KAYNAKÇA
KAYNAKÇA
Ø TÜRK HAVA YOLLARI A.O. Bakım Prosedürleri El Kitabı, 15 EYLÜL
2005.
58

Bakim Talimatlari

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Bakim Talimatlari

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

T.C.

MİLLİ EĞİTİM BAKANLIĞI

Uçak imalatçılığı, bakımı ve işletmeciliği yapmak için uyulması gereken ulusal ve

Ülkemizde havacılık sektörü ile ilgili kural ve düzenlemeleri Ulaştırma Bakanlığı’na

Bakım el kitaplarına göre bakım ve donanım planlaması yapabileceksiniz.

Ø Planlı bir çalışma yapmanın sağlayacağı yararları araştırınız. Edindiğiniz

Bakımın temel amacı uçağın işleticiye teslim sonrasında da performans ve

Bakım programlarının oluşturulmasında ve sürekli olarak geliştirilmesinde:

Ø Sivil Havacılık Otoriteleri (regulatory authorities),

Grafik 1.1: Bakım programını oluşturan gruplar

Bakım programını oluşturan operatör daha sonra bakım programında tanımladığı

Mnt. typ RAMP LINE

İşlem Basamakları Öneriler

1. MRBR planının temel özelliği nedir?

Ölçme sorularının cevap anahtarı modül sonunda verilmiştir. Sorulara verdiğiniz

Değerlendirme Ölçütleri Evet Hayır

Yapılan değerlendirme sonunda “Hayır” şeklindeki cevaplarınızı bir daha gözden

Ø Modifikasyon işlemine neden ihtiyaç duyulduğunu araştırınız. Edindiğiniz

Ø Sivil havacılık otoriteleri tarafından konulan direktifler (AD-Airworthiness

Ø Açılmaları gereken panellerin listesi

TYE, format ve teknik içerik yönünden kontrol edilir. Özellikle AD uygulamalarında

İşlem Basamakları Öneriler

1. AD modifikasyonun içeriği nedir?

Ölçme sorularının cevap anahtarı modül sonunda verilmiştir. Sorulara verdiğiniz

Değerlendirme Ölçütleri Evet Hayır

Yapılan değerlendirme sonunda “hayır” şeklindeki cevaplarınızı bir daha gözden

Ø Planlı bir depolama işlemi yapmanın sağlayacağı yararları araştırınız.

Tesellüm işlemi ön kontrol ile başlar. Malzemenin hasar ve gerekli dokümanların

Şüpheli onaysız malzeme tehlikesine karşılık malzemenin ambalajı üzerinde bulunan

Ön kontroller yapıldıktan sonra malzemenin ambalajı açılarak “tesellüm kontrolü”

Ø Komponent veya malzeme en azından ülke ulusal otoritesinin onay bilgisini

Tesellümde malzemelerin sadece göz ve doküman kontrolü yapılabilir. Ölçüm, test ve

Ø Malzemenin ambalajının hasarsız olması,

Malzemeleri depolarken uyulması gereken şartlar vardır. Bunlar:

Dışarıdan gelen bir malzemenin tesellüm işlemlerini yapınız.

İşlem Basamakları Öneriler

Ø Malzemenin özel depolama şartlarının Ø Kimyasal ve benzeri türden malzemelerin

İşlem Basamakları Öneriler

Depodan çıkarılacak bir malzeme için çıkış ve servis işlemlerini yapınız.

İşlem Basamakları Öneriler

A. OBJEKTİF TESTLER (ÖLÇME SORULARI)

1. Tesellüm işlemini tanımlayınız.

Ölçme sorularının cevap anahtarı modül sonunda verilmiştir. Sorulara verdiğiniz

Değerlendirme Ölçütleri Evet Hayır

Yapılan değerlendirme sonunda “Hayır” şeklindeki cevaplarınızı bir daha gözden

4. ONAYLAMA VE UÇUŞA VERME

4.1. Motor, Komponent ve Parçaları Servise Verme Prosedürü

Bakım işlemleri ilgili sivil havacılık kurallarına, imalatçı tarafından yayınlanmış

Ø Komponent bakım el kitabı (CMM)

Bakım işlemleri tamamlandıktan sonra onaylayıcı personel tarafından motor veya

4.2. Uçak Servise Verme Sertifikası (CRS) Düzenlenmesi Prosedürü

Ø Uçak tipini değiştirmek; yolcu sayısına göre istasyonlardan gelen talepler

Bakımı yapılan motor, komponent ve parçaların servise verme prosedürlerini

İşlem Basamakları Öneriler

A. OBJEKTİF TESTLER (ÖLÇME SORULARI)

1. CRS belgesi nedir?

Ölçme sorularının cevap anahtarı modül sonunda verilmiştir. Sorulara verdiğiniz

Değerlendirme Ölçütleri Evet Hayır

Yapılan değerlendirme sonunda “Hayır” şeklindeki cevaplarınızı bir daha gözden

Uçağın uçuşa verilebilmesi için gerekli olan kontrolleri JAA standartlarında

Ø Kalite kontrolün gerekliliğini ve kazanımlarını araştırınız. Edindiğiniz bilgileri

5. BAKIM KONTROL, KALİTE KONTROL

5.1. RII Prosedürü