BLGSAYARLI VER TOPLAMA VE KONTROL

BLM 2

Topak

SCADA SSTEMNN GENEL YAPISI

2.1. SCADA NIN TANIMI
SCADA, Supervisory Control and Data Acquisition kelimelerinin ilk harflerinden olumutur. Trkeye Danmal Kontrol ve Veri Toplama Sistemi veya Denetimli Kontrol ve Veri Toplama Sistemi olarak evrilebilir. SCADA sistemi geni bir alana yaylm cihazlarn bir merkezden bilgisayar araclyla denetlenmesini, izlenmesini, nceden tasarlanm bir mantk ierisinde iletilmesini ve gemi zaman birimine ait verilerin saklanmasn salayan sistemlere verilen genel addr. SCADA yazlm paketleri endstriyel tesislerde altyap yazlm grevini grmekte irket iindeki a INTRANET ve irket dndaki a EXTRANET lerin birbirine ve fabrikann tm katmanlarna kolaylkla balanmasn salamaktadr. SCADA yazlm izelgeleme, retim Ynetimi, retim Denetimi, Hcre Kontrol ve Ekipman Kontrol seviyeleri arasndaki veri alveriini yeni arabirim yazlmlar gelitirilmesine gerek kalmadan salamaktadr. SCADA retiminde merkezi izleme sistemi, grafik kullanc ara yzleri, lokal denetim destei iin aralar, datlm uygulamalarn entegrasyonu, bilginin ilenmesi grevini stlenir. SCADA, iletme genelinde herkese, her yerde her zaman kat kullanmadan gerek zamanl, doru ve detayl bilgiyi salamakla grevlidir. Gnmzde retim Dngs retim, datm, sat, pazarlama, servis gelitirme ve mterinin sk ibirlii ile gerekletirilmektedir. Bu bilgi alverii Planlama ve retim seviyelerinde tek bir organizasyonun snrlarn amakta ve organizasyonlar aras bilgi akna dnmektedir. Bu da ok yakn bir gelecekte INTERNET SCADAnn yaygn olarak kullanlacann gstergesidir. SCADA retim endstrisinde gerek zamanl retim bilgileri iin bir omurga oluturduu gibi INTERNET teknolojisi kullanlarak deiik bilgi omurgalarna sahip firma d ortaklara da gerek zamanl veriler tayarak ular. Bylece en geni anlam ile SCADA Sistemleri retim ve Giriim Organizasyonlarndaki deiik altyap sistemleri entegre edip organizasyonlarn amac dorultusunda almalarn salamaktadr. Byk bir fabrikann tm srelerinin grafiksel gsterimi katmanlar halinde saklanmak zorundadr. Bu katmanlar kullanm zelliklerine ve ulalmak istenen bilgilere gre ortaya karlabilmektedir. Yaknsaklatrma fonksiyonlar kullanlarak daha nce tanmlanm katmanlar arasnda kolaylkla hareket ederek istenilen bilgiye ulamak mmkn olabilmektedir. SCADA sistemi zleme, Danma, Kontrol ve Veri Toplama ilevlerini yerine getirir. SCADA iletim ebekelerinin uzaktan izlendii ve denetlendii sistemlerde geerliyse de , datm ebekelerindeki uygulamalar ama ve kapsam bakmndan ok farkl oluu nedeniyle bunlar adlandrmada yetersizdir. Dolaysyla datm sistemlerinde bu tr uygulamalara Datm Otomasyonu sistemi denmektedir. letim ebekeleri SCADA s yalnzca enterkonnekte sistemde yer alan merkezleri

BLGSAYARLI VER TOPLAMA VE KONTROL

Topak

kapsarken, Datm Otomasyonu indirici merkezlere ek olarak primer devre ve sekonder devrelere kadar iner. Ayrca denetim merkezindeki Corafi Bilgi Sistemi (Geographic nformation System(GIS)), Arza hbar Yntemi Sistemi (Trouble Call Management System(TCMS)) gibi datm sistemlerine zg sistemlerde birlikte alr. letim SCADAsndaki bilgi alma ve kumanda, gnderilen nokta says tek bir ehrin otomasyonundaki nokta saysnn kat kat altndadr. Ancak datm ebekesinde yalnzca trafo merkezlerinin gzlendii ve denetlendii snrl kabiliyette bir otomasyon uygulamasna Datm SCADA sistemi denilebilir. Bu snrl uygulama da Datm Sisteminin sorunlarna tek bana bir zm getirmez. Datm Otomasyonu ebeke zelliklerinden dolay hem alan , hem ilev olarak modler bir biimde geliebilir. 2.1.1. DANIMA VE KONTROL LEVLER Belli bir cihaz veya tesisi uzaktan kontrol edebilmek , bunlarn verilen kontrol komutuna gre almasn salayabilmek ve davranlarnn kontrol komutlar dorultusunda olup olmadn dorulayabilmektedir. 2.1.2. UZAKLIK KAVRAMI Uzaklk iin genel kriter ; kontrol blgesi ile kontrol edilen cihaz arasndaki mesafenin telli kontrol kullanmaya elverili olmad veya pratik olmad uzaklktr. 2.1.3. DANIMALI KONTROL SSTEM Bir iletiim kanal zerinden , Multiplexing teknii kullanlarak uzak ve geni corafi blgeye yaylm bulunan , ok sayda cihaz ve tesisin sistem operatr tarafndan , danma ve kontroln salayan sistem , Danmal Kontrol Sistemi olarak tanmlar. SCADA sistemleri; sistem operatrlerine, merkezi bir kontrol noktasndan geni bir corafi alana petrol ve gaz alanlar, boru sistemleri, su ebekeleri, termik ve hidrolik enerji retim sistemleri ile iletim ve datm tesisleri gibi alanlarda vanalar, kesicileri, ayrclar, anahtarlar uzaktan ap kapama, ayar noktalarn deitirme, alarmlar grntleme, l bilgilerini toplama ilevlerini gvenilir, emniyetli ve ekonomik olarak yerine getirme avantaj sunmaktr.

2.2. LETME YNETM VE SCADA SSTEM

Kapsaml ve entegre bir Veri Tabanl Kontrol ve Gzetleme Sistemi (Supervisory Control and Data Acquisition (SCADA) ) kontrol sistemi sayesinde, bir tesise veya iletmeye ait tm ekipmanlarn kontrolnden retim planlamasna, evre kontrol nitelerinden yardmc iletmelere kadar tm birimlerin otomatik kontrol ve gzlenmesi salanabilir.

10

BLGSAYARLI VER TOPLAMA VE KONTROL

Topak

Bu tr sistemler Katmanlaan Scalable zelliklerinden dolay, deiik iletmelerin tm kontrol ihtiyalarn kademeli olarak gerekletirilmelerine imkan verir. Bu katmanlar ; 1. 2. 3. 4. Kaynak Ynetim Katman letme Kaynak Ynetim Katman Sre Denetim Katman letme Kontrol Katman,

2.2.1. LETME KAYNAK YNETM KATMANI letmenin retimi iin gerekli kaynaklarn planland bu katman da retim ve hizmet politikalarn destekleyecek kararlar alnr ve uygulanr. Hizmet ve retim ynetimi departmanlar ile dier departmanlar arasndaki ibirlii gerekletirilir. Burada letme Kaynaklar Planlamas (Enterprise Resource Planning ERP) yazlmlar bu dzeydeki ynetim fonksiyonlarn desteklemek amacyla kullanlr. Entegre bir SCADA kontrol sisteminin bu katmannda en alt katmandan gelen veriler deerlendirilerek iletmelerin stratejileri gelitirilir, politikalar saptanr ve iletme ile ilgili nemli kararlar alnr. 2.2.2. LETME YNETM KATMANI letmelerde veya tesislerde bulunan blmler aras ibirlii bu dzeyde salanr. letme ynetim katmannda bir nceki seviyede saptanm stratejilere uygun kararlar oluturulur ve iler sras ile yrtlr. Bu katman daha ok bir iletme mdrl ilemini stlenir. 2.2.3. SRE DENETM KATMANI Sre Denetim Katmannda izleme ve veri toplama fonksiyonlarnn gerekletirilmesiyle tesisler ve makinalar aras ezamanllk salanmas amalanr. Bu katman, genellikle merkezi kontrol odas bnyesinde kontrol cihazlar ve SCADA yazlmlar ierir. 2.2.4. LETME KONTROL KATMANI letmelerin Fiziksel Kontrollerinin yapld katman olarak tanmlanabilir. Burada, mekanik ve elektronik aygtlar arabirimlerle balanarak iletme fonksiyonlarn yrtrler. Denetim komutlar bu dzeyde tesisin almasn salayan

11

BLGSAYARLI VER TOPLAMA VE KONTROL

Topak

elektriksel iaretlere sinyallere ve makine hareketlerine dnr, bu dnmler elektronik alglayclar araclyla toplanr. Toplanan veriler elektrik iaretlerine evrilerek SCADA sistemine aktarlr. Tahrik motorlar, vanalar, lambalar, hz l cihazlar, yaklam dedektrleri, scaklk, kuvvet ve moment elektronik alglayclar burada bulunur. SCADA sisteminden verilen komutlar, bu katmanda, elektrik iaretlerine evrilerek, gerek dnyada istenen vanalarn almas, stclarn altrlp durdurulmas gibi hareketlerin olumas salanr.[1]

2.3. SCADA SSTEMNN LEVLER

1. 2. 3. 4. zleme levleri (Olay ve Alarm leme) Kontrol levleri Veri Toplama Verilerin Kayd ve Saklanmas

Olarak 4 grupta toplayabiliriz.

2.4. SCADA SSTEMNDEN BEKLENENLER

Sisteme ait elektriksel ve endstriyel parametrelerin PC den izlenebilmesi Set edilen deerler iin alarm alabilme stenen deerlerin talep edilen periyotlarla kaydedilmesi Grafik Trend izleme ve kaydetme imkan Enerji tasarrufuna imkan salayan veri taban rn bazna indirgenebilen enerji maliyeti Elektrik sarfiyatnn faturalandrlmas Tek bir merkezden dkkan, ofis, grup ve bina baznda yk kontrol ncelik seimli yk atma ve yk alma Arza Takibi Sistemdeki her noktaya PC den kumanda imkan

Yazlmdan (software) beklenenler: abuk kolay uygulama tasarm Dinamik grafik izim aralar izim ktphanesi Alarm ynetimi Tarih bilgilerinin toplanmas Rapor retimi

12

BLGSAYARLI VER TOPLAMA VE KONTROL

Topak

2.5. SCADA SSTEMNN YAPISI

SCADA esas olarak blmden oluur. 1. Uzak U Birim (Remote Terminal Unit(RTU)) 2. letiim Sistemi 3. Kontrol Merkezi Sistemi (Ana Kontrol Merkezi AKM Master Terminal Unit MTU)

ekil 2.1. SCADA Sisteminin Genel Yaps

2.6. SCADA SSTEMNN UYGULAMA ALANLARI

SCADA sistemlerinin birok uygulama alanlar vardr.Geni bir corafya alanna yaylm, blgesel ve yerel tesislerin birounda kullanlmaktadr.Baka sistemlere de alt yap tekil etmektedir.SCADA sistemlerine ilave iler eklenerek Enerji Ynetim Sistemleri (EMS) ve Datm Ynetim Sistemleri (DMS) gibi sistemler oluturur. SCADA sistemlerinin balca kullanm alanlar unlardr: Kimya Endstrisi Doal ve Petrol boru hatlar Petrokimya Endstrisi 13

BLGSAYARLI VER TOPLAMA VE KONTROL

Topak

Demir elik Endstrisi Elektrik retim ve letim Sistemleri Elektrik Datm Tesisleri Su Toplama , Artma ve Datm Tesisleri Hava Kirlilii kontrol imento Endstrisi Otomotiv Endstrisi Trafik Kontrol Gda Endstrisi Bina Otomasyonu Proses Tesisleri Ksaca bir tesiste ;lm yaplacak yerlerin alanlar km2 ile llyor ve kilometrelerce uzakta ise ,basit komutlar grntlemelerle kontrol edilecekse ve iyi bir iletme iin ;sk ,dzenli ve hzl cevap sreleri gerekli ise SCADA sistemi uygulanabilir.

2.7. SCADA SSTEMNN FONSYONLARI

2.7.1. SCADA SSTEMLERNN LEVLER ; 1. 2. 3. 4. zleme ilevleri Kontrol ilevleri Veri toplama Verilerin kayd ve saklanmas

olarak 4 grupta toplanabilir. 2.7.1.1. ZLEME LEVLER Durum denetimi (ak-kapal) Eik ve limit deer denetimi (analog lmler) Olay ve alarmlarn rapor edilmesi, gruplandrlmas,snflandrlmas Trend denetimi

2.7.1.2. KONTROL LEVLER Kontrol edilecek cihazlarn tek tek kontrol (ayrc ve kesicileri uzaktan alp kapatlmas,trafo deitirici kontrol vb.) Reglatrlere veya rlelere kontrol iaretleri gnderilmesi

14

BLGSAYARLI VER TOPLAMA VE KONTROL 2.7.1.3.VER TOPLAMA

Topak

Analog lmler (akm,gerilim,aktif ve reaktif gler,ya ve sarg scaklklar,kademe deitirici konumu,vb) Durum lleri (kesici ve ayrclarn ak kapal konumlar, rle kontak konumlar vb.) Enerji lmleri (saya klarndan alnan birim enerji iaretlerinin saylmas )

2.7.1.4. VERLERN KAYDI VE SAKLANMASI Denetlemeli kontrol ve veri toplama ilevlerinden elde edilen veriler istee bal aralklarla ve istenen ekillerde kaydedilerek istenen srelerde saklanr.[5,6]

15