T.C.

MLL ETM BAKANLII

ELEKTRK-ELEKTRONK TEKNOLOJS

YG TESSLERNDE TRAFO SSTEMLER

BAKIMI
522EE0280

Ankara, 2011

Bu modl, mesleki ve teknik eitim okul/kurumlarnda uygulanan ereve

retim Programlarnda yer alan yeterlikleri kazandrmaya ynelik olarak
rencilere rehberlik etmek amacyla hazrlanm bireysel renme
materyalidir.

Mill Eitim Bakanlnca cretsiz olarak verilmitir.

PARA LE SATILMAZ.

NDEKLER
AIKLAMALAR ...................................................................................................................iii
GR ....................................................................................................................................... 1
RENME FAALYET-1 ..................................................................................................... 3
1. TRAFOLAR VE TRAFO MERKEZLER BAKIMI........................................................... 3
1.1. Trafolarn Bakmnn Yaplmas .................................................................................. 3
1.1.1. Bakm ncesi Alnacak Emniyet ve Gvenlik Tedbirleri.................................... 3
1.1.2. Trafo ve Trafo Merkezi Bakm Yapma Periyodik Sreleri.................................. 7
1.1.3. Trafoyu Bakma Hazrlama lemi....................................................................... 7
1.1.4. Trafo Metal Gvdesinin Bakm ........................................................................ 18
1.1.5. Trafo Ya Kontrol........................................................................................... 20
1.1.6. Trafo Buinglerinin Bakm ............................................................................... 26
1.1.7. Trafo Soutma Sistemi Bakm .......................................................................... 29
1.1.8. Trafo Balantlarnn Kontrol ve Bakm ........................................................... 31
1.1.9. Trafo Sarglar Yaltkanlk Kontrol.................................................................. 34
1.1.10. Trafo Conta ve Civatalarn Kontrol ............................................................... 38
1.1.11. Bakm Sonras Yaplacak lemler................................................................... 39
1.2. Trafo Merkezleri Donanmlarnn Bakmnn Yaplmas ........................................... 40
1.2.1. Trafo Merkez Aydnlatmas Kontrol ve Bakm ................................................ 40
1.2.2. Ak ve arj Sistemi Kontrol ve Bakm............................................................. 40
1.2.3. Bara ve zolatrlerin Bakm .............................................................................. 42
1.3. Trafo Merkezi Binalarnn Bakm ............................................................................. 44
1.3.1. Bina Beton Ksmlarnn Bakm........................................................................ 44
1.3.2. Bina Metal Ksmlarnn Bakm ........................................................................ 45
1.3.3. Havalandrmann Bakm ................................................................................... 46
1.4. Generatrlerin Bakm................................................................................................ 46
1.5. Kuvvetli Akm Tesisleri Ynetmelii ........................................................................ 47
1.5.1. Transformatr Merkezleri .................................................................................. 47
1.6. Topraklamalar Ynetmelii ....................................................................................... 51
1.7. TEA Gvenlii Ynetmelii............................................................................... 52
UYGULAMA FAALYET.............................................................................................. 61
LME VE DEERLENDRME.................................................................................... 64
RENME FAALYET-2 ................................................................................................... 66
2. KUMANDA ELEMANLARI VE KORUMA SSTEMLER BAKIMI ........................... 66
2.1. Kumanda Elemanlar ve Koruma Sistemlerinin Bakmndan nce Alnacak Emniyet
ve Gvenlik Tedbirleri ...................................................................................................... 66
2.2. Kumanda Sistemleri Bakm Yaplmas (Kesici, Ayrc).......................................... 68
2.2.1. Kumanda Sistemlerini Devreden karma lemi.............................................. 68
2.2.2. Bakm Yaplacak Kesimin Enerjisinin Kesilmesi lemi ................................... 71
2.2.3. Ayrclarn Bakm ............................................................................................ 71
2.2.4. Kesicilerin Bakm ............................................................................................. 74
2.3. Koruma Sistemleri Bakm Yaplmas ....................................................................... 82
2.3.1. Koruma Sistemlerini Devreden karma lemi ................................................ 82
2.3.2. Bakm Yaplacak Kesimin Enerjisinin Kesilmesi lemi ................................... 82
2.3.3. Koruma Rlelerinin Bakm ............................................................................... 83
2.3.4. Topraklama Sistemi Bakm ve lmleri......................................................... 86
2.3.5. Parafudurlarn Kontrol ve Bakm...................................................................... 89
i

2.3.6. Sigortalarn Kontrol ......................................................................................... 91

2.4. Bakmdan Sonra Sistemi Devreye Alma lemi......................................................... 92
2.5. Kuvvetli Akm Tesisleri Ynetmelii ........................................................................ 92
2.6. Topraklamalar Ynetmelii ....................................................................................... 95
2.7. TEA Gvenlii Ynetmelii............................................................................... 95
UYGULAMA FAALYET............................................................................................ 101
LME VE DEERLENDRME.................................................................................. 103
MODL DEERLENDRME ............................................................................................ 105
CEVAP ANAHTARLARI ................................................................................................... 107
KAYNAKA ....................................................................................................................... 108

ii

AIKLAMALAR
AIKLAMALAR
KOD

522EE0280

ALAN
DAL/MESLEK
MODLN ADI

SRE

Elektrik-Elektronik Teknolojisi
Yksek Gerilim Sistemleri
YG Tesislerinde Trafo Sistemleri Bakm
Trafolar ve trafo merkezleri ile kumanda elemanlar ve koruma
sistemlerinin bakm ve onarmlar becerilerinin kazandrld
bir renme materyalidir.
40 / 24

N KOUL

Bu modln n koulu yoktur.

MODLN TANIMI

YETERLK

MODLN AMACI

ETM RETM
ORTAMLARI VE
DONANIMLARI

LME VE
DEERLENDRME

YG tesisleri trafo merkezleri, kumanda elemanlar ve koruma

sistemlerinin bakmn yapmak
Genel Ama:
Bu modl ile gerekli ortam salandnda, standartlara,
artnamelere, Gvenlii le Kuvvetli Akm Tesisleri, Fen
Adamlar ve Topraklamalar Ynetmeliine uygun ve hatasz
olarak trafo ve trafo merkezleri ile kumanda elemanlar ve
koruma sistemlerinin bak mn yapabileceksiniz.
Amalar:
1. Trafolar ve trafo merkezlerinin bakmn hatasz olarak
yapabileceksiniz.
2. YG tesisleri kumanda elemanlar ve koruma sistemlerinin
bakmn hatasz olarak yapabileceksiniz.
Ortam: gvenlii tedbirleri alnm snf, atlye,
laboratuvar, trafo merkezleri, ktphane, bilgi teknolojileri
ortam (nternet) vb., kendi kendinize veya grupla
alabileceiniz tm ortamlar
Donanm: Trafo, trafo merkezi donanmlar, kumanda
elemanlar, koruma sistem elemanlar, bakm ara gereleri,
emniyet ve gvenlik malzemeleri, bunlarla ilgili kataloglar ve
tantm materyalleri
Modl iinde yer alan her renme faaliyetinden sonra verilen
lme aralar ile kendinizi deerlendireceksiniz.
retmen modl sonunda lme arac (oktan semeli test,
doru-yanl testi, boluk doldurma, eletirme vb.) kullanarak
modl uygulamalar ile kazandnz bilgi ve becerileri lerek
sizi deerlendirecektir.

iii

iv

GR
GR
Sevgili renci,
Bu modlde trafo ve trafo merkezleri ile kumanda elemanlar ve koruma sistemlerinin
bakm ve onarmlarn yapabilmek iin gerekli bilgi, beceri ve deneyimleri kazanacaksnz.
Gnlk hayatmzda kullandmz elektrik enerjisi kamu veya zel sektr
santrallerinde retilmektedir. retilen bu enerji hatlardaki gerilim dmleri ve kayplardan
dolay ykseltici trafolar ile 380 kVa kadar ykseltilmekte ( rnek olarak Bursa Ovaaka
doal gaz kombine evrim santral verilebilir.) ve elde edilen bu yksek gerilim havai hatlar
ile uzak mesafelere tanmaktadr. (Baz lkelerde gerilim miktar 1000 kVa kadar
ykseltilebilmektedir.) letilen bu gerilim ehir merkezleri, endstriyel tesis ve binalarda
kademe kademe 154 kV- 34,5 kV veya 400 Va kadar drlmekte ve kullanmmza
sunulmaktadr.
Bu amala yaadmz yerleim blgelerinde trafo merkezleri kurulmaktadr. Evlerde,
okullarda, hastanelerde, dier i yerleri ve tesislerde kullanlan enerji trafo merkezleri
tarafndan salanmaktadr. Bu trafo merkezlerinde trafo, aydnlatma sistemi, ak ve arj
sistemi, ayrc, kesici, parafudur, sigorta ve dier ek donanmlar bulunmaktadr.
Trafo merkezlerinin salad enerjinin sreklilii ve verimlilii iin belirli
periyotlarda kontrol ve bakmnn yaplmas gerekir. Bu modl ile trafo merkezlerinin ve ek
donanmlarnn kontrol ve bakmn yapabilecek yeterlilikleri kazanabileceksiniz.

RENME FAALYET-1
RENME FAALYET-1
AMA
Standartlara, Gvenlii Ynetmeliine ve tekniine uygun olarak trafolar ve trafo
merkezlerinin bakmn hatasz olarak yapabilecek bilgi, beceri ve deneyime sahip
olacaksnz.

ARATIRMA

Trafolar ve trafo merkezleri hakknda kitaplardan, internetten, kataloglardan vb.

kaynaklardan bilgi toplaynz.

En yakn TEDA messese mdrlne giderek blgenizde bulunan trafo

merkezlerinin kontrol ve bakm ilemleri hakknda bilgi alnz.

Topladnz bilgi ve dokmanlar rapor hline getiriniz. Hazrladnz raporu

arkadalarnzla paylap tartnz.

1. TRAFOLAR VE TRAFO MERKEZLER

BAKIMI
1.1. Trafolarn Bakmnn Yaplmas
Trafo merkezlerinde bulunan trafolar, sistemin en nemli parasn oluturur.
Merkezlerde trafo ve dier donanmlar vardr.

1.1.1. Bakm ncesi Alnacak Emniyet ve Gvenlik Tedbirleri

Bakm: Bir tesisin almasn srdrmesi ve arza yaparak ilevini yitirmemesi
amacyla tesislerde kullanlan ara ve gerelerin kullanlabilirliinin kontrol ve muayene
edilmesi faaliyetidir. Gnmz bakm anlaynda, arzann ardndan yaplan onarm
ileminden ok, arzann ilk ortaya kt andan itibaren tespit edilmesi ve gerekli nlemler
alnarak kt sonularn, zaman kaybnn, gereksiz bakm ilerinin nne geilmesi nem
kazanmaktadr.

BAKIM

NLEYC BAKIM

PERYODK
BAKIM

DZELTC BAKIM

PARA DETRME

ARIZA
ONARMA

ekil 1.1: Bakm eitleri

nleyici bakm: Tesislerin donanm ve elemanlarnn almalarn yeterli ve

uygun bir ekilde srdrebilmesi iin dzenlenen bakm trdr. nleyici bakm,
yksek gerilim (YG) tesis donanmlar hasara uramadan nlemek veya geciktirmek
ve ek olarak meydana gelen arzalarn iddetini azaltmak amacyla uygulanr.
Peryodik bakm: Yksek gerilim tesis ve donanmlarnn periyodik olarak (belirli
aralklarla) muayene edilmesi esasna dayanan bakm trdr. Bylece, arza
meydana getirebilecek durumlar nlemek iin bakmlarn yapmak veya henz
nemli olmayan bir dzeyde iken ayarlama yapmak veya onarmak mmkn olur.
Dzeltici bakm: Yksek gerilim tesis ve donanmlarnn yeniden eski alma
koullarna dnmesini salayan bakm yntemidir: Bu bakm ya arzalanan paray
deitirerek ya da onarmak eklinde olmaktadr.
Bakm ve onarm faaliyetleri planl bakm ve onarm, plansz bakm ve onarm
olarakta snflandrlabilir.

Planl bakm ve onarm: Tesis veya makineye belirli bir plan ve program
iinde ilem yaplarak normal iletme artlarna gre almasn temin etmektir.
Plansz bakm ve onarm: Bu sistemde makine veya tesis arza yaptnda
mdahale edilir.

Bakm ve onarm yapma gereksinimi eitli arzalardan kaynaklanabilir. En ok

rastlanan arza tipleri aadaki gibi sralababilir:

atlaklar, krlmalar
Deformasyonlar, anma
Korozyon, erozyon, boluk oluumu
Malzeme younluu, eskime
Kesilme, birleme yerlerindeki gevemeler vb.
4

Bu sralanan deiik tipteki arzalar, normal olarak aada belirtilen nedenlerin

birinden veya birkandan kaynaklanabilir.

Fazla yk altnda alma, titreimler

Uygun olmayan evre faktrleri
Yetersiz yalama
Kirlilik
Hatal kontrol ve lme cihazlar
Yanl kullanm

Yukarda saylan arza nedenleri, aadaki arza belirtileriyle sonulanmaktadr:

atlamalar
Isnma
Titreim art
Grlt art
Koku
rme
Dzensiz alma
Szntlar
Hasar
Enerji tketiminde dalgalanmalar
Balant noktalarnda gevemeler, salg vb.

Bakm ve onarm yapacak kimsenin tespit edilmek istenen arzalarn nedenlerinin,

arza belirtilerinin ve arza tiplerinin farknda olmas gerekmektedir. Tesislerde kullanlan
ara ve gerelerin alma prensiplerini tanmal ve bir arza durumunda, arza ile ilgili eitli
fikirler yrtebilmelidir. Pek ok durumda, arza birden fazla arza belirtisiyle kendini
gstermektedir. Arzal duruma yaklarken iki yol nerilebilir:

Soyut durum muayenesi

Bak- Dinle- Hisset- Kokla

Somut durum muayenesi

l aletlerinin kullanm

Bakm ve onarm yapacak kiinin gerekli bilgi ve beceri eitimini alm olmas konusu
nemlidir. nk ehliyeti ve yetkisi olmayan kiilerin yapacaklar hatalar geri dnlmez
sonular dourabilir.
Trafo merkezinde veya bu merkezin herhangi bir ksmnda yaplacak kontrol ve
bakmdan nce mutlaka emniyet ve gvenlik tedbirleri alnmaldr. Bu tedbirler can ve mal
gvenlii asndan ok nemlidir. Meydana gelen kazalar, emniyet ve gvenlik tedbirlerine
riayet edilmemesinden kaynaklanmaktadr.

Enerjiyi keserek sisteme enerji verecek tertibat kilitleyiniz.

alma Var. kartn asnz, ilgilileri haberdar ederek emniyet altna alnz.
Sistem enerjisiz olsa bile gerekli noktalarda topraklama yapmay ve gerekli
emniyet tedbirlerini almay ihmal etmeyiniz.
almalarda gerekli ise emniyet kemeri taknz, mutlaka baret ve eldiven
giyiniz.
Kullandnz el aletleri ve takmlarn izoleli olasna dikkat ediniz.
Sistem enerjisiz olsa bile alma annda yanllkla veya baka bir sebeple
enerji verilebileceini, atmosferik olaylarla(yldrm dmesi gibi), sistemin
kapasitesinden dolay statik ykler birikebileceini ya da civardaki YG
tesislerinden indksiyon yolu ile gerilim indklenerek enerji altnda
kalabileceinizi unutmaynz ve dikkatli olunuz.
Kuvvetli akm tesisleri, topraklamalar ve TEA Gvenlii Ynetmeliklerini
yannzda bulundurunuz.
lk yardm antasn yannzda bulundurunuz.

Resim 1.1: gvenliinde uyulmas gerekenler

1.1.2. Trafo ve Trafo Merkezi Bakm Yapma Periyodik Sreleri

Trafo ve trafo merkezlerinin bakm ncelikle varsa oradaki teknik personel tarafndan
srekli olarak gzle kontrol eklinde yaplr. Periyodik bakmlar en az ylda bir yaptrlr.
Ayrca teknik personeli bulunmayan trafo merkezlerinin bakm da gzle kontrol eklinde
6 ayda bir yaplr. Yaplan bu kontrollere gre gereken onarmlar, periyodik sreleri
beklemeden yaplr.
Aadaki Tablo 1.1de trafo ve trafo merkezleri iin gerekli periyodik bakm sreleri
verilmitir.
Trafo ve Trafo Merkezi Ksmlar
Trafo metal gvdesinin bakm
Trafo ya kontrol
Trafo buinglerinin bakm
Trafo soutma sistemi bakm(vantilatr vb.)
Trafo balantlarnn kontrol ve bakm
Trafo sarglar yaltkanlk kontrol
Trafo conta ve civatalarn kontrol
Trafo merkezi aydnlatmas kontrol ve bakm
Trafo merkezi ak ve arj sistemi kontrol ve bakm
Trafo merkezi bara ve izolatrlerinin kontrol ve
bakm
Trafo merkezi bina beton ksmlarnn bakm
Trafo merkezi bina metal ksmlarnn bakm
Trafo merkezi havalandrmasnn bakm
Generatrlerin bakm

Bakm Yapma Periyodu

6 ayda bir
Ylda bir
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X

Tablo 1.1: Trafo ve trafo merkezi bakm yapma periyodik sreleri

1.1.3. Trafoyu Bakma Hazrlama lemi

G transformatrleri genel yap olarak iki eitte yaplr. Bunlar yal tip ve kuru tip
g trafolardr. Yal tip trafolarda tam kapal ( hermetik tip) yal trafolar ve genleme
depolu atmosfere ak trafolar olmak zere iki tipte yaplr.

Yal tip transformatrler: Genel yaps ekirdek (nve), sarglar, kazan ve

kapak, buingler ve terminaller, kademe deitirici ( gerilim deitirici),
genleme kab (Hermetik trafolarda yoktur.), kablo kutular, dier
aksesuarlardan olumaktadr(Resim 1.2.a-bye baknz.).

Resim 1.2.a: Yal tip trafo yaps

Resim 1.2.b: Yal tip trafo i yaps

ekirdek: Yal trafo ekirdei, souk ekilmi ve kristalleri

ynlendirilmi silisli sacdan imal edilmektedir. ekirdek, dikdrtgen
kesitli olup uygun biim ve boyutta kesilmi sac levhalarn st ste
dizilmesi ile elde edilir. Bu yapda, mkemmel bir doldurma faktr elde
edilmektedir. ekirdek saclar, manyetik akm yolu zerinde saplama
delii gibi kesit azalmasna yol aacak herhangi bir boluk
iermemektedir. ekirdein dizme ilemi tamamlandktan sonra bacak
saclar yan yzeylerinden yaptrlmakta, boyunduruk saclar ise elik
klempler vastasyla sktrlmaktadr.

Resim 1.3: Trafo nvesi

Sarglar: Alak gerilim sarg iletkeni bakr veya aluminyumdur. Yksek

gerilim sarg iletkeni bakr veya alminyumdur. Sarglar emaye kapl
yuvarlak bakr veya aluminyum tel, izolasyon kd kapl yass bakr
veya aluminyum teldir. Sarg k ucu olarak bakr baralar kullanlr ve
bakr bara ile sarg levhas birbirine souk kaynak yntemi ile birletirilir.
Bu yntem, her iki metal arasnda molekler bir balant yapmay salar.
k ucu baralar ile buingler, birbirlerine rgl bakr iletkenlerle
balanmaktadr. YG sarglar emaye ya da kt yaltml bakr iletkenden
imal edilmektedir. YG sarglarnn katlar arasnda yaltm yine zel kraft
kd salanmaktadr. Sarg ile buingler ve kademe deitirici
arasndaki balantlar rgl bakr iletkenlerle, muf kullanlarak ya da
direkt olarak YG sargsna kaynak yaplarak gerekletirilmektedir(Resim
1.2.b. baknz.).

Kazan ve kapak; Kazan yaps dikdrtgen biimli ve yan duvarlar doal

soutma yapan dalgal saclarla techiz edilmitir. Dalgal sacl kazana
paralel olarak radyatrl kazan uygulamas da mevcuttur. Transformatr
kapana termometre cepleri, buingler, kademe deitirme kumanda
mekanizmas ve kaldrma kulaklar monte edilir. Kaldrma kulaklar, aktif
ksmn bal olduu kapakla birlikte tm transformatr kaldrmak
amacyla kullanlmaktadr. Kapak, kazan st erevesine civatalarla
9

balanr. Kapak zerindeki tm balant elemanlar (civata, somun,

buing tutucu, saplama vb.) ve YG buinglerinin ark boynuzlar korozyon
tehlikesine kar ya paslanmaz ya da zel kaplamal elik
malzemedendir(Resim 1.4e baknz.).

Resim 1.4: Transformatr kazanlar

Buingler ve terminaller; Transformatrlerde DIN standartlarna uygun

porselen buingler kullanlmaktadr. AG ntr ucu faz ularyla ayn
seviyede yaltlmaktadr ve nominal hat akmn tayabilecek ekilde
dizayn edilmektedir. Porselen izolatrlerin hasar grmeleri hlinde
transformatrn aktif ksm dar kartlmadan, sadece ya seviyesi
kapan altna indirilerek buinglerin deitirilmeleri mmkn
olabilmektedir(Resim 1.2.a- bye baknz.)

Kademe deitirici: Standart datm transformatrleri (+ -) % 5 gerilim

ayar yapabilecek ekilde dizayn edimektedir. Bota gerilim ayar
transformatrn kapayla st boyunduruk arasna yerletirien kayar tip
mekanizmal kademe deitiriciler araclyla yaplmaktadr. Kademe
deitirme ilemi, transformatr enerjisiz durumdayken kapak zerine
yarletirilmi evirme dzenei araclyla yaplmaktadr. stem hlinde,
yk altnda kademe deitirici ile kademe ayar yapan transformatrler de
retilmektedir.

10

Resim 1.5: Transformatr kademe deitirici ( gerilim ayarlayc)

Genleme kab ve ya seviyesi gstergesi; Ak sistem

transformatrlerde, kapaa monte edilmi bir genleme kab
bulunmaktadr. Ya 20 C'de buinglerde yeterli ya ykseklii elde
edilecek seviyededir(Resim 1.2.aya baknz.).

Kablo kutular; stek hlinde 100-1600 kVA arasndaki transformatrler

IP55 (IEC 144) koruma snfnda BS 2562'ye uygun kablo kutular ile
techiz edilebilir. Kutularn yaltm, AG tarafnda hava, YG tarafnda ise
ya ile salanmaktadr.

Dier aksesuarlar; Ya seviye gstergesi, nem alc, ya scaklk

gstergesi, bucholz rlesinden oluur.
o

Ya seviye gstergesi: Atmosfere ak genleme depolu

transformatrlerde, genleme deposundaki yan seviyesini takip
ve kontrol etmek amacyla manyetik olarak alan ya seviye
gstergeleri kullanlr. Manyetik ya seviye gstergeleri tek veya
ift elektriksel kontakl olabilir. Kontakl ya seviye gstergeleri
ya miktarndaki beklenilmeyen ani deiiklikleri ihbar ve ama
sinyalleri eklinde iletir. stenirse prizmatik ya seviye gstergeleri
de kullanlabilir. Ya seviye gstergesinin camnn krlmas hibir
ekilde ya kaana sebebiyet vermez. Klasik tip gsterge de
istenildiinde kullanlmaktadr. 315 kVA'dan byk glerde
transformatrn kazan ile kapa arasna yerletirilen Buchholz
rlesi bulunmaktadr(Resim 1.6ya baknz.).

11

Resim 1.6: Ya seviye gstergesi

Nem alc (Silikajel); Atmosfere ak genleme depolu

transformatrlerde kullanlr, genleme tankna monte edilir.
erisindeki silica gel yardm ile genleme tank iine giren
havadaki nemi ve tozu alr, transformatrn iletme emniyetini
arttrr. Silikajel miktar transformatrdeki ya miktarna gore
deiir. Silikajel normalde mavi renklidir, nem aldka
pembeleir(Resim 1.7ye baknz.).

Resim 1.7: Nem alc

Ya scaklk gstergesi: Kapak zerine veya kazan yan yzeylerine

kaynatlan termometre ceplerine yerletirilen termometreler
vastasyla transformatr ya st scakln takip ve kontrol etmek
mmkndr. Maksimum gstergeli, elektriksel kontaksz veya tek
veya ift kontakl termometreler kullanmak mmkndr. Kontakl
termometreler transformatrdeki snn n grlen deerleri amas
hlinde bunlar ihbar ve ama sinyalleri olarak verir( Resim 1.8e
baknz.).

12

Resim 1.8: Ya scaklk gstergesi

Bucholz, gaz toplama ve ihbar rlesi: Transformatr ierisinde

meydana gelen dk ve yksek younluklu dearj ve arklarn
oluturduu gazlarn topland rledir. Rlede toplanan gaz
miktarna gre ihbar ve ama sinyalleri elde edilebilir. Bu sayede
transformatr ierisindeki arzann transformatrde byk
tahribatlar yapmadan fark edilmesini salar. Arza annda yaltm
malzemelerinde gaz aa ktnda, rlenin iinden geerken
haznede birikerek amandray aa iter ya da ani arzalarda ya
hzla depoya doru giderken klepeyi harekete geirerek kontaklar
altrr.

Rlede ama ve alarm iin iki adet bamsz kontak vardr. Bunlar, 5 A, 250 VAC
veya 0,2 A, 250 VDCdir. Ayrca herhangi bir nedenle ya seviyesinin rleyi tam
dolduramayacak kadar dmesi hlinde rle bunu ihbar sinyali ile bildirir(Resim 1.9a
baknz.).

Resim 1.9: Bucholz rolesi

13

Yal tip hermetik transformatrler: Atmosfere kapal tip transformatr

ekirdek ve bobin yaps genleme depolu transformatrlerle ayndr. Genleme
deposu bulunmamakta olup kazan tmyle ya doludur. Hermetik tip
transformatrler fabrika ortamnda hermetik basn ayar yaplarak atmosfere
kapatlmtr.
Yan termik etkiler nedeniyle genlemesi elastik ve dalgal olan kazan
yapsyla kontrol altna alnmtr. Dalga duvarlar, hem sy darya iletme,
hem de genileyip bzlme hareketleriyle genleen ilave yada absorbe etme
grevi
grr.
Transformatr ya hava ile temas etmedii iin ortamda oksijen yoktur.
Dolaysyla oksitlenmeye bal olarak yada yalanma olmamaktadr. Hava ile
temas olmadndan transformatr ya nem almamaktadr. Bu nedenle
hermetik tip trafolar genleme depolu olanlara gre daha uzun mrl
olmaktadr. Hermetik trafolar, buinglerin temizlii ve koruma cihazlarnn
kontrol dnda bakma ihtiya duymaz. Ykseklii daha dktr ve kk
alanlarda montaj imkn vardr. Kompakt transformatr istasyonlarnda
avantajldr. Genleme deposunun kablo ve bara balantlar emniyet mesafeleri
asndan yaratt olumsuz etkiler hermetik trafolarda sz konusu
deildir(Resim 1.10a baknz.).

ekil 1.2: Hermetik tip trafo

14

Resim 1.10: Hermetik tip ( Kapal tip) transformatr

Hermetik trafolarda kullanlan aksesuarlar unlardr: Hermetik koruma rlesi, basn

giderme valfi zellikleri aada verilmitir.

Hermetik koruma rlesi: Atmosfere tam kapal, hermetik

transformatrlerde kullanlr. 630 KVA ve st gteki transformatrlere
konulur. Bu rleler ya seviye gstergesini, scaklk gstergesini,
buchholz rlesini ve ayrca fazladan basn rlesini ihtiva eden tek bir
rledir(Resim 1.11e baknz.).

Resim 1.11: Hermetik koruma rlesi

Basn giderme valfi: Hermetik dizaynlarda tercih edilir. Ani basn

ykselmesi durumunda transformatr kazann korur. Kapak zerine
montaj yaplr. Kazan, valfin ayarland i basnca maruz kalrsa valf
alr ve ya tahliyesi sayesinde basnc kompanze ederek kazann
yrtlmasn nler(Resim 1.12ye baknz.).

15

Resim 1.12: Hermetik trafo basn giderme valfi

Kuru tip transformatrler: Kuru tip trafolar ya atmosfer altnda ya da gaz

iinde alr. Kuru trafolar genellikle vernik emdirilmi ve dkme reine ile
rtlm trafolardr. Gazl trler, genellikle azot gaz iinde hapsolunmutur.
zolasyon snflar 80 C, 115 C, 150 C olarak imal edilir. Yal trafolara
yaplan olaan kontroller, yala ilgili ksmlar hari bunlarda da geerlidir. Yer
alt trafo merkezlerinde genellikle kullanlr. ( byk alveri merkezlerinde
vb.) Kuru tip trafolarn cebri soutulanlarnda bulunan soutma yzeyleri temiz
ve kanallar ak olmaldr. Kuru tip dhil trafolar genellikle oda iinde
olduklarnda, oda scakl srekli olarak kaydedilmelidir. Havalandrma
koullar trafo iin nemli olduundan srekli olarak izlenmelidir. Fan
soutmal bir odada hava hareket hz dakikada 122 metreyi gememelidir. Ar
scaklk termostat ve alarm devresi kontrol edilmelidir. D asede kir ve
korozyona izin verilmemelidir. Oda su szntlarndan korunmaldr. Trafo
sesindeki deime, gevek spir, balant veya kt tesisat gibi bir problemin
habercisidir(Resim 1.14e baknz.).

Yal tipler kadar bakm gerektirmez.

Alak ve yksek gerilim sarglar kapal ortamda, vakum altnda, reineli
olarak imal edilir.
Nem ve s deiikliklerine dayankl olduklarndan yangn riskleri yok
denecek kadar azdr.

16

Resim 1.13: Kuru tip transformatr montaj

Resim 1.14: Kuru tip transformatr

17

Trafoyu bakma almadan nce aadaki ilemler gerekletirilerek bakma

hazrlanmaldr. Bunun iin u ilemler yaplmaldr:

Trafo bakma alnmadan nce tamamen enerjisiz hle getirilmelidir.

Bunun iin trafo giriindeki kesici alarak besleme gerilimi kesilmelidir.

Kesici aldktan sonra bal olan ayrc da almaldr.

Yukarda anlatlan bakm ncesi emniyet ve gvenlik tedbirleri alnmaldr.

TEA bakm talimat veya TEDA tarafndan ilgili ylda yaynlanm olan
bakm talimat yannda bulundurulmaldr.

1.1.4. Trafo Metal Gvdesinin Bakm

Trafo metal gvdesini oluturan ksmlar unlardr: Bakm enerji kesilerek yaplr.

Trafo tank

Genleme kab

Radyatrler

Valfler ve tapalar olmak zere drt blmde incelenebilir.

Bu blmlere gre yaplmas gereken bakm ve onarmlar aadaki gibi yaplmaldr:

Trafo tank, genleme kab ve radyatrleri temizleyip kontrol ediniz.

Trafo tank ile genleme kab arasndaki irtibat borusunu temizleyip kontrol
ediniz.

Trafo tank, genleme kab ve radyatrlerde ya kaa ve sznt

bulunmadndan emin olunuz.

Varsa ya kaaklarn ve szntlarn gideriniz.

Korozyona uram, boyanmas gereken ksmlar zmparalayp boyaynz

(Resim 1.16ya baknz.).

Valfleri ve tapalar temizleyip kontrol ediniz.

Bozuk ve delinmi olan valfleri ve tapalar yenisi ile deitiriniz.

Valflerde ve tapalarda ya kaaklar ve szntlar bulunmadndan emin

olunuz.

Resim 1.15: Metal gvdesi paslanm transformatr

18

Boyama ileminden nce metal gvde yadan, pastan arndrlmaldr. Korozyona

uram yerler deitirilmelidir. lemlerde enerji kesilir, i gvenlii tedbirleri alnr.

Resim 1.16: Transformatr metal gvdesinin boyanmas

19

Resim 1.17: Bakm yaplm trafolar

1.1.5. Trafo Ya Kontrol

Trafolarda yaltm, soutma ve dielektrik dayanm azaltacak hava, su ve dier
maddelerin sarglar arasna yerlemesini engellemek iin madeni yalar kullanlr. Bu yalar
zamanla gerek trafonun aktif elemanlar arasnda eitli sebeplere dayanan dearj sonucu
ayrma gerekse yke bal s farkllklarndan kaynaklanan hava alverii sonucu kimyasal
olarak bozulur.
Ya, ayran ve paralanan kat yaltm maddeleri ile kararak dibe ker ve
amurlar. Ksmen amurla kaplanan ekirdek ve sarglarn scakl artacaktr. amur
rutubeti sever, enerjili ksmlar ile enerjisiz ksmlar arasnda kpr oluturarak
transformatre zarar verir.
Hava kurutucusu (silicajel) olmayan ya da bakm yaplmayan trafolarda genleme
kab zerinden havann nemini alan ya yaltkanlk zelliini kaybeder. Transformatr
yann zelliini yitirmesi yan yukarda belirtilen grevlerini yapamamasna ve bunun
sonucu olarak da transformatr sarglarnn dayanmnn derek arzalanmasna (yanmasna)
neden olur.
Bu nedenlerden dolay yan numunesi alnarak dielektrik dayanmnn (delinme
geriliminin) llmesi gerekir ( Tablo 1.2ye baknz). Dielektrik dayanmnn lm iin
zel aletler kullanlr. Dielektrik dayanm belirlenen standart deerlerin altnda olan yalar,
ya filtre edilerek temizlenir ya da yenisi ile deitirilir(Resim 1.18e baknz.)
Numune ya, cam ya da paslanmaz bir kaba konmaldr. Bu kap mutlaka temiz ve
kuru olmaldr. Bu ilem iin numune alnacak vana iyice temizlenmeli ve bir miktar ya
boa aktlmaldr. Numune iin en az 1,5 litre ya alnmaldr.
Ya treatman: Trafo yann ya ve gazlardan arndrlmasdr.

20

Ya numunesi aadaki ekilde alnmaldr:

Numune kab olarak koyu renkli cam ie kullanlmaldr.

Numune alma kab ve numune almnda kullanlacak gereler ( huni, hortum

vs.) iyice temizlenmeli ve kurutulmu olmaldr.

Numune alnacak vana temiz ve ty brakmayan bir bezle iyice silinmelidir.

Numune vanasndan bir miktar ya boa aktp vana tekrar silinmelidir.

Numune kabn numune olarak alnacak ya ile en az iki kez alkalanmal ve

alkanan ya dklmelidir.

Numune alnrken kaba hava girmesini nlemek iin numune kab hafife
eilerek kenarndan doldurulmaldr.

Numune olarak alnan yaa el dedirilmelidir.

Numune alm mmknse kuru havada, aksi takdirde gerekli nlem alnarak
gerekletirilmelidir.

Numune kab azna kadar hava tabakas kalmayacak ekilde doldurulmaldr.

Numune kabnn az yadan etkilenmeyecek bir kapak ile skca kapatlmaldr.

Numune kabnn zerine etiket yaptrlarak numune ad veya seri numaras,

transformatr g ve gerilimi ile numune alm tarihi yazlr.
Numune alndktan sonra kab k ve scakln etkisinden uzakta serin bir
yerde muhafaza edilerek bekletmeden en ksa zamanda yetkili yerlere (TEDA
vb. ) gnderilmelidir.

Yukardaki talimata uygun olarak alnmayan ya numunelerinin ya testleri

sonular direkt olarak numune alm eklinden etkilenmekte ve yanl deer
alnmasna sebep olmaktadr( Resim 1.21e baknz.).

Resim 1.18: Dielektrik ( delinme) gerilimi lm cihazlar

21

Trafo ya treatman ( ya iyiletirme) ilemi: Zaman ierisinde yada biriken

ve sspansiyon hlinde yada asl kalan 10 mikron alt kirliliin alagelmi
filtreleme yntemleri ile temizlenememesi sonucu ( yain fiziksel ve kimyasal
zelliklerinin henz normal olmasna karn) ya deiimi zorunlu olmaktadr
)Resim 1.19. baknz.)

Resim 1.19: Trafo yann 2 mikron filtreleme sonucu temizlenmesi ( % 82 temizlenme)

22

Resim 1.20: Transformatr yann deitirilmesi ilemi

23

Resim 1.21: Trafo ya numunesi alnmas ve ya test cihazlar

24

Ya deiimi srasnda ya boaltldktan sonra transformatr kazan, transformatr

ya ile temizlenir. Daha sonra transformatre konacak ya kurutularak transformatrn alt
balantsndan doldurulur(Resim 1.20e baknz.).
Transformatrn retici firmas tarafndan yazlan, kazann vakuma dayankl olduu
ibaresi mevcut olduunda, vakum dorudan transformatre uygulanarak ya deiimi ve
kurutma ilemi yaplr.
Yan emme ve basma ilemi vakum altnda alan zel kanatl pompa ile
yapldndan yan inenmesi ( dili pompa ile emme - basma ) olmamaktadr.
Elde zel l aleti yoksa birbirinin ayn olan iki adet temiz, kuru ve effaf tp alnr.
Bu tplerin birine muayene edilecek yala ayn marka ve cins temiz ya, dierine de
trafodan alnan muayene edilecek ya konulur. Alnan ya, 10 dk. kadar dinlendirildikten
sonra her iki tpteki ya yan yana a tutularak gzle baklr.Trafodan alnan yan rengi,
temiz ve normal olan yaa gre ok fazla koyu sar ve krmzya kayorsa asiditesi fazla
demektir. Bu durumda olan yalar ya filtre edilerek temizlenir ya da yenisi ile deitirilir.
Dielektrik Dayanm lme Aleti zellii
Asgari Dielektrik Dayanm Deeri
Disk elektrotlu, elektrot ap 1 inch, ve
18 kV
elektrotlar aras mesafesi 0,1 inch olan alet
Yarm kre elektrotlu, elektrot ap 25 mm ve
elektrotlar aras mesafesi 2,5 mm olan alet
23 kV
Kre elektrotlu, elektrot ap 12,5 mm
elektrotlar aras mesafesi 5 mm olan alet

ve

38 kV

Tablo 1.2: Trafo ya di elektrik dayanm deerleri

LETME
GERLM (kV)
Delinme Gerilimi
Grn- Renk
Yzey Gerilimi
Ntralizasyon
Says
Kayp Faktr
Su Miktar
Ya- Gaz Analizi

72,5 kV
1 yl
1 yl
1 yl
6 yl

170 kV

72,5- 170 kV
1 yl
1 yl
1 yl
8 yl

1 yl
1 yl
1 yl
8 yl

1 yl
1 yl
2 yl

1 yl
1 yl
2 yl

Tablo 1.3: Transformatr yalarnn peryodik kontrol zaman aral

Trafo yanda nem olduu, trafo genleme tank yannda bulunan silikajel kabna
baklarak anlalr. Kab ierisindeki silikajel renk deitirmi( Renk maviden pembelemeye
balamsa) ya nem alm demektir.
25

1.1.6. Trafo Buinglerinin Bakm

Buingler, trafo alak ve yksek gerilim sargsndan gelen ularn d devreye alnd,
macunsuz, zeri srlanm ve seramik malzemeden yaplm malzemelerdir. Buing ierisine
yerletirilen tij ad verilen balant teli yardmyla sarg ular trafo kapa zerine karlr.
Buingler st kapaa conta ile ya szdrmaz bir ekilde monte edilir. Trafo devreye
alnaca zaman buing tijinin somunu gevetilerek tij 5 mm kadar buing iine itilir. Biriken
hava varsa dar kmas salanr.Ya szdrmaya balad anda somunlar tekrar sklarak
szan ya temizlenir.
Buinglerin bakm iin u ilemler yaplmaldr:

Buingleri gzle kontrol ediniz, krk veya atlak olanlar deitiriniz.

Salam buingler su veya karbon tetra klorid ile temizlenmelidir.
Buinglerin sr yanm veya bozulmu ksmlar krmz gliptal ile
boyanmaldr.
Buinglerin conta ve flanlarnda ya kaaklar veya sznt varsa giderilmelidir.
Flan civatalar ve somunlar sklrken buinglerin zarar grmemesine dikkat
edilmelidir(Resim 1.25-1.26. baknz.).
OG buingi zerinde bulunan ark boynuzlarnn ara mesafeleri kontrol
edilmelidir. Mesafeler 35 kV iin yaklak 230 mm olmaldr. (Resim 1.23.
baknz.).

Ark boynuzu grevi: Ark boynuzlar yap olarak izolatr ve buinglerin

hat ve toprak taraflarna monte edilmi, karlkl birbirine bakan metal
ubuklardan meydana gelir. Metal ubuklar arasndaki bolua atlama
mesafesi denir, aralktaki izolasyon hava tarafndan salanr. Ark
boynuzlarnn aralklar kontrol edilir, bozulmusa aralklar ular
birbirine bakacak ekilde ayarlanr.

Resim 1.22: Trafo buingleri

26

Resim 1.23: Trafo i yaps ve ark boynuzlar

Resim 1.24: Trafo buingi- tij ve montaj

27

Resim 1.25: Arzal buing ve deiimi

28

Resim 1.26: Arzal buing ve deitirilmesi

1.1.7. Trafo Soutma Sistemi Bakm

Trafolarda deiik soutma sistemleri kullanlmakla beraber en ok kullanlan yntem
yal radyatrler, vantilatrlerle ve su borular dolatrlarak yaplan soutmadr. Trafo tank
iinde bulunan ya sndka genleerek tank iinde ve radyatrlerde dolaamaya balar.
Radyatre gelen ya, vantilatrler yardmyla soutularak tekrar tank iine dner. Bu ekilde
soutma salanm olur. Bu i iin kullanlan kontrol panosunun ve vantilatrlerin bakmnn
yaplmas gerekir. Soutma tipleri olarak ONAN, ONAF, OFAF kullanlr.

ONAN: Oil Natural Air Natural ( Doal hava ve ya soutmas)

ONAF: Oil Natural Air Forced ( Cebri- Trafonun d eperinde fanlar vardr)
OFAF: Oil Forced Air Forced ( Fanlar+ ya dolam pompalar)

Bakm ileminde u hususlar yerine getirilir:

Kontrol panosundaki sigorta, buton, kontaktr, rle, kaak akm kontrol rlesi,
termostat, piriz ve lamba gibi elemanlar kontrol edilir, varsa arzal olanlar
tamir edilir ya da deitirilir.
Kontrol panosu balant kablolar ve elemanlara balant yerleri kontrol edilip
km ya da gevemi olan ular sklr.
Kontrol panosu ile vantilatrler arasndaki balant kablolar ve balant yerleri
kontrol edilir (Resim 1.27ye baknz.)
Kontrol panosu mekanik aksam ve kapa kontrol edilip kapann tam olarak
kapandndan emin olunmaldr.
Kontrol panosu koruma topraklamas ve balantlar kontrol edilmelidir.
Vantilatrler yerinden sklp basnl hava ile temizlenmelidir. Kanad krk
veya atlak olan pervaneleri yenisi ile deitirilir. Vantilatr motoru kontrol
edilip vantilatr motor mili ve bilyas yalanr.

29

Resim 1.27: Trafo soutma sistemi ve kontrol panosu i grnm

Resim 1.28: Cebri (Vantilatr) ile soutma sistemi

30

Resim 1.29: Vantilatr bakm ve termal kamera ile soutma sistemi scaklk kontrol

1.1.8. Trafo Balantlarnn Kontrol ve Bakm

Bildiimiz gibi trafolarda adet YG giri ucu, adet AG k ucu ve AG k
ularnn yannda da bir adet iletme topraklamas ucu vardr. Ayrca trafo gvdesine yaplan
koruma topraklamas civatas da bulunmaktadr. Buralara yaplm olan balantlarn kontrol
ve bakm hem trafonun mr hem de enerjinin sreklilii asndan nemlidir.
Bu terminal balantlarnn kontrol ve bakm aadaki ilem srasna gre
yaplmaldr:

Btn buing terminal balantlar ve topraklama balantlar kontrol edilerek

iyi temas etmeyen pasl, oksitli ksmlar temizlenmelidir (Resim 1.33e
baknz.).
Gevek olan balantlar sklr (resim 1.33e baknz.).
Buing terminal balantlar sklrken buinglerin krlmamasna ve buing
tijlerinin sklmemesine dikkat edilmelidir.
Buing terminal balantlar, buingleri kracak derecede gergin olmadndan
emin olunmaldr.
Topraklama iletkeninin salaml kontrol edilmelidir.
Topraklama balantlar kontrol edilip gevemi ise sklmaldr.

31

Resim 1.30: Trafo balant terminalleri

Infrared ( IR) kameras; Grntleme yntemi olarak IR enerjiyi (sy) esas alan ve
grntnn genel yapsn IR enerjiye gre olumu renkler ve ekillerin belirlendii
grntleme sistemidir. IR (kzl tesi) alglayclaryla cisimlerin slarn alglarlar siyah
beyaz veya renkli gibi renklerden beyaz- krmz arasnda oluan bir grnt verir. Ar yk
altndaki g transformatrleri, kablolar, kontak noktalar, kapasitrler, termal kamera ile
gzlenerek snan noktalardaki problemler herhangi bir elektriksel lm yapmadan tespit
edilebilir. Resim 1.31 ve 1.32de ak sar renkli ksmlar ok snm ve balantlarda
geveklik vardr, giderilmelidir.

Resim 1.31: IR kamera ve lme uygulamas

32

Resim 1.32: IR kamera ile trafo balantlar kontrol

Resim 1.33: Trafo balant baralarnn oksitlenmi ve bakm yaplarak montaj

33

1.1.9. Trafo Sarglar Yaltkanlk Kontrol

Trafonun ekirdek ve sarglarnn durumu hakknda fikir edinebilmek iin nce
trafoyu amadan baz lmeler ve denemeler yapmak gerekir. Bu lme ve denemeler
sonucunda trafonun alp almayacana karar verilir.

Trafonun buing terminal balant ular iaretlenerek (tekrar balarken

herhangi bir yanlla meydan vermemek iin) skldkten sonra sarglar aras
ve sarglarla tank aras izolasyon direnci (izolasyon megeri ile) llr. Bu
lmeler srasnda trafo ya scakl da dikkate alnr,
zolasyon direncinden sonra dielektrik kayp faktr (tg) llr.

llen deerler trafonun yapsna ve karakteristiine gre katalounda olmas

gereken deerler ile karlatrlr. Deerler uygun ise trafonun buing terminal balantlar
tekrar yaplarak bota gerilim uygulanr. Trafonun ektii akm ve snmas kontrol edilir.
Durum normal ise trafo nominal gcnde yklenerek ektii akm ve snmas kontrol
edilir. Anormal sesler ve ar snmalar trafo sarglarnda bir sorun olduunu gsterir.
Yukarda belirtilen lme ve denemeler sonucunda anormal bir durum tespit edilirse retici
fabrika ile temasa geilerek tamir ve bakmlar yaptrlr.
lmede YG ve AG sarglar varsa ntr ular da dahil olmak zere bir bakr iletkenle
kendi aralarnda ayr ayr biri birine kprlenir. lmler YG-AG, YG-TANK, AG-TANK,
ve ekirdek topraklama ucu darya kartlmsa EKRDEK-TANK arasnda yaplr.
Bunun iin megger cihaznn (-) ve (+) polariteli ular ayr ayr lm yaplacak u iftine
balanr. Guard (ekran) ucu da bota kalan uca balanr. Daha sonra lmler yukarda
belirtildii gibi yaplr.
Yaltm direnci lm prensip test balant emas aada verilmitir(ekil 1.3.
baknz.).

ekil 1.3: Yaltm (zolasyon) direnci lme prensip emas

34

Ayrca trafo sarg direnlerininde kataloglarnda yazl deerlerde olup olmad tespit
edilmesi gerekir. Sarg diren lm cihaz yksek dorulukta trafolarn sarg direnci lmek
iin tasarlanmtr. ki kanal diren okuma giri kanal 4 telli (Kelvin Prob) lm balants
ile yksek dorulukta ve kablo kompanzasyonu gerektirmeden iki sargnn direncini
lebilir. 36 V DC g kayna ve 10Ae kadar test akm kullanarak ok byk trafolarnda
kararl bir diren okumay salar. Bu zellii sayesinde 100MVA gcnde dahi bir trafonun
sarg direnci 5 dakika veya daha ksa bir srede llebilir. 1 micro ohmdan 2,000 ohma
kadar deiken diren deerleri llebilir.

Resim 1.34: Sarg direnci lm cihaz

ekil 1.4: Sarg direnci lm cihaz balants

35

Resim 1.35: Yaltm direnci lm

Resim 1.36: Trafo sarglar arzalar

36

Transformatrlerde k gerilim deerini deitirebilmek iin kademe deitiricileri

vardr(ekil 1.5. ve Resim 1.37ye baknz.).

ekil 1.5: Trafo sarg kademe deitirici

Resim 1.37: Sarg kademe deitirici bakm yaplmas

37

1.1.10. Trafo Conta ve Civatalarn Kontrol

Trafoda contalar ve civatalar tank ierisindeki yan szmamas ve hava almamas iin
kullanlr. Bu sakncal durumlar nlemek iin

ncelikle ya kaa olup olmad kontrol edilmelidir.

Ya kaa varsa veya bozulmu, deforme olmu contalar deitirilmelidir.
Kaak yoksa cvata ve somunlar pas skc ya da mazot ile temizlenmelidir.
Cvata ve somunlar kontrol edilip krk veya atlak olanlar deitirilmelidir.
Cvata ve somunlar kontrol edilip gevek olanlar sklmaldr.

Resim 1.38: Ya kaa olan trafonun conta ve civatalar

Resim 1.39: Trafo kapak contas deforme olmu ve deiimi

38

Resim 1.40: Buing contalar deiimi sonras yaplan ilemler

1.1.11. Bakm Sonras Yaplacak lemler

Bakm ncesi alnacak emniyet ve gvenlik tedbirleri kadar bakm sonras yaplacak
ilemler de ok nemlidir. Bu ilemler de yledir:

Her bakm ilemi kodlu bakm kartna kaydedilmelidir.

Kodlu bakm kartna aadaki bilgiler kaydedilir:

Kod numaras

Kart numaras

Bakm yaplan yerin adresi

Bakmn cinsi (neler yapld)

Bakm yaplan cihazlarn ad

Bakmda kullanlan malzemeler

Bakm tarihi

Bakm yapan teknik personelin ad, unvan ve imzas

Bakm ve kontrol ilemleri bittikten sonra tekrar sisteme kontroll enerji
verilerek alr duruma getirilir.

39

1.2. Trafo Merkezleri Donanmlarnn Bakmnn Yaplmas

Trafo merkezleri sadece trafolardan ibaret deildir. Ek donanmlar da bnyesinde
bulundurur. Bu blmde ek donanmlarn kontrol ve bakm incelenecektir.

1.2.1. Trafo Merkez Aydnlatmas Kontrol ve Bakm

Trafo merkezinin aydnlatmas iin lamba ve antigron armatrler kullanlmaktadr.
Geceleri ya da gerektiinde gndzleri merkez iinde, bahesinde i yapabilmek iin lamba
ve armatrlerin salam ve alr vaziyette olmas gerekir. Bunun iin aadaki ilemler
yaplr:

Aydnlatma kablolar ve buat balantlar kontrol edilir, kopmu veya deforme

olmu kablolar deitirilir.
Aydnlatma armatrleri ve lambalar kontrol edilir, krk, atlak veya yanm
olanlar yenisi ile deitirilir.
Lamba balant vidalar kontrol edilerek gevek olanlar sklr.
Akkor flamanl lambalar kontrol ederek gevek olanlarn duy balantlar
sklr.
Floresan lambalarn balast, starter ve soketlerini kontrol edilerek arzal olanlar
deitirilir.
Armatrler ve lambalar ya ve tozdan temizlenir.

Resim 1.41: Trafo merkezi aydnlatmas

1.2.2. Ak ve arj Sistemi Kontrol ve Bakm

Trafo merkezinde bulunan ak ve arj sisteminin kontrol ve bakm aadaki ilem
basamaklarna gre yaplr:

Ak odasnda patlayc ve yanc gaz toplanabileceinden girmeden nce

havalandrma sistemi altrlr.
Ak odasna ate veya yanc aletlerle girilmez.
Ak odasnn kapsnda Sigara iilmez ve atele girilmez. levhalarnn
bulunmas salanr.
40

Ak d ksmlar temizlenir.
Ak kapak ve vidalar kontrol edilir; krk, atlak olanlar deitirilir.
Kutup balar ve balantlar kontrol edilir, asit korozyonu varsa temizlenir ve
korozyondan korumak iin vazelin srlr.
Gevek olan balantlar sklr.
Aklerin elektrolit seviyeleri kontrol edilir, elektrolit seviyesi plakalarn 0,5 ila
1 cm zerinde olmaldr, eksik olanlar saf su ile tamamlanr.
Hidrometre ile asit younluu llr, olmas gereken deerin altndaysa ak
deitirilir.
Aklerin arj akm ve gerilimi llr, dk akml ve gerilimlileri arj edilir.
Ak arj sistemi (redresr) temizlenir.
Redresr akm ve gerilimi kontrol edilerek deerlerin normal olduundan ve
altndan emin olunur.
Fazla ya da eksik arj akmn akye zarar verecei unutmamaldr.

Resim 1.42: Ak gruplar

Resim 1.43: Ak arj redresr

41

Gnmzde bakmsz ak ve redresrler daha ok tercih edilmektedir.

Resim 1.44: Bakmsz ak ve redresr seti

1.2.3. Bara ve zolatrlerin Bakm

Gerek trafo balantlarndaki gerekse kesici-ayrc dzeneindeki bara ve izolatr
bakm ok nemlidir. nk enerjiyi ileten baralarda ve izolasyonu salayan izolatrlerde
meydana gelebilecek arzalar, enerji kayplarna ve gvenlik tehditlerine neden olabilir. Bara
ve izolatrlerin kontrol ve bakm yle yaplmaldr:

Baralar gzle kontrol edilir, krk veya atlak olanlar deitirilir.

Oksitli ksmlar temizlenerek boyas km olanlar boyanr.
Bara balant terminalleri kontrol edilerek gevek olan civata ve somunlar
sklr, izolatrler gzle kontrol edilir, krk veya atlak olanlar deitirilir.
Salam izolatrler su veya karbon tetra klorid ile temizlenir.
zolatrlerin sr yanm veya bozulmu ksmlar krmz gliptal ile boyanr.
zolatrlerin ucundaki bara balant terminalleri kontrol edilerek pasl ve oksitli
ksmlar temizlenir.
Gevek balantlar sklr.

42

Resim 1.45: Trafo merkezindeki bara ve izolatrler

43

1.3. Trafo Merkezi Binalarnn Bakm

Trafo merkezinde, trafolar, fider (besleme) hcreleri, kesiciler, ayrclar ve ek
donanmlar binalar iinde bulunur. Trafo merkezinin d etkenlerden korunmas iin binalara
ihtiya vardr. Bu blmde binalarn bakm ve onarmlar incelenecektir.

1.3.1. Bina Beton Ksmlarnn Bakm

Trafo merkezi binasnn beton ksmlar zamanla ve hava artlarna bal olarak
ypranr ve zarar grr. Binann ayakta kalabilmesi ve mrnn uzatlabilmesi iin bakm
yaplmaldr. Aadaki ilem basamaklarna gre beton ksmlarnn bakmn yaplr:

Beton ksmlarda biriken tozlar sprge veya fra ile temizlenir.

Beton ksmlar gzle kontrol edilir.
Svas dklm olan yerler al ile kapatlr.
Al ile kapatlan yerler ve boyas dklm ksmlar boyanr.
Kt grnen ve gerekiyorsa dier btn beton ksmlar boyanr.
atsndaki kiremitler kontrol edilerek krk ve atlak olanlar deitirilir.
Tavandan, duvarlardan su ve nem almadndan emin olunur.

Resim 1.46: Trafo binalarnn dekoratif olarak boyanmas

44

1.3.2. Bina Metal Ksmlarnn Bakm

Trafo merkezindeki fider hcreleri, kumanda panosu, kaplar, pencereler ve yamur
oluklar metal malzemelerden yaplm ksmlardr. Bu ksmlar zamanla ve hava artlarna
bal olarak ypranr ve zarar grr. Bunlarn kontrol ve bakmlarn yle yaplr:

Metal ksmlarda biriken tozlar sprge veya fra ile temizlenir.

Metal ksmlar gzle kontrol edilir.
Mentee ve kilit tertibatlar yalanarak salamlndan ve dzgn altndan
emin olunur.
Krk veya delik ksmlar tamir edilir.
Korozyona uram veya boyas dklm ksmlar zmparalanarak boyanr.
Kt grnen ve gerekiyorsa dier btn metal ksmlar boyanr.
Caml kap ve pencerelerin camlarn kontrol edilerek krk ya da atlak olanlar
deitirilir.
Yamur oluklar kontrol edilerek su karan, delik ya da krk ksmlar tamir
edilir.

Resim 1.47: Trafo merkezleri metal ksmlar

45

1.3.3. Havalandrmann Bakm

Trafo merkezinin ii, alan cihazlardaki elektrik akmnn s etkisi ve zellikle yaz
aylarnda havann scakl ile snr ve havalandrlmas gerekir. Byk trafo merkezlerinde
zel havalandrma sistemleri kullanlr. Kk trafo merkezlerinde ise alan delikler ile
havalandrma salanr. Bunlarn kontrol ve bakmlar aadaki ekilde yaplr:

zel havalandrma sistemi varsa havalandrma motoru ve kanallar kontrol

edilir.
Havalandrma motorunda arza varsa giderilir.
Havalandrma kanallarnda krk atlak ya da delik olan ksmlar tamir edilir.
Havalandrma filtresi temizlenir.
zel havalandrma sistemi olmayan merkezlerde, havalandrma delikleri toz ve
rmcek alarndan temizlenir.
Tkal olan havalandrma delikleri alr.

Resim 1.48: Trafo binas havalandrma

1.4. Generatrlerin Bakm

Elektrik santralarnda generatrlerin periyodik olarak bakmnn yaplmas gerekir,
ayrca trafo merkezlerinde de ebekenin enerjisi kesildiinde veya ihtiya olan durumlarda
kullanlan generatrlerin bakmnn yaplmas gerekir. Trafo merkezlerinde genelde tahrik
sistemi mazotla alan generatrler kullanlr.
46

Generatrlerde mazot yaklarak altrlan motorun rettii mekanik enerji, generatr

ksmnda elektrik enerjisine dntrlr. Bu ekilde alan kombine makinelere generatr
denir. retilen bu enerjinin sreklilii ve verimi asndan generatrlerin kontrol ve
bakmlar ihmal edilmemelidir. Generatrlerin kontrol ve bakm u ekilde yaplr:

ncelikle retici firma tarafndan verilen kontrol ve bakm talimat varsa o

uygulanr.
Yoksa kumanda tablosu kontrol edilerek buton, anahtar, rle ve l aleti gibi
kumanda elemanlarnn alr vaziyette olmas salanr.
Generatr ksm elektrik balantlar kontrol edilerek krk veya kopuk kablolar
deitirilir. Gevek kablo balklar sklr.
l aleti ile sarglar aras ve sarglar ile gvde aras ksa devre kontrol yaplr.
Rotor milinin almas ve balans kontrol edilir.
Mekanik enerji reten motor gzle kontrol edilerek ya ya da mazot sznts
olup olmadna baklr.
Motor ya seviyesi ve yan durumu kontrol edilir, eksikse ilave edilir veya
yenisi ile deitirilir(arabalarda olduu gibi).
Soutma fan kontrol edilerek krk ya da atlak ise yenisi ile deitirilir.
Son olarak generatr altrlarak kumanda tablosundan retilen gerilim ve
frekans deerleri kontrol edilir.

Resim 1.49: Trafo merkezlerinde kullanlan dizel generatr ve kumanda tablosu

1.5. Kuvvetli Akm Tesisleri Ynetmelii

1.5.1. Transformatr Merkezleri

Transformatr ya ukurlar

Ya hacmi 1500 1.'ye kadar olan yal transformatrler iin transformatrn

bulunduu blmde bu yan tmn alabilecek byklkte bir ya toplama haznesi
yaplabilir ya da uygun ykseklikte eii bulunan ve ya geirmeyen zemin bu amala
kullanlabilir. Ya hacmi 1500 1.'den fazla olan yal transformatrler iin transformatr
blmesinin altna
veya dna szdrmaz betonarme olmak kouluyla ya ukuru
47

yaplacaktr. Bu ukurun galvanizli elik zgarann altndaki ya toplanan blmnn hacmi

en az transformatr ya hacmi kadar olmal ve ya zgarasnn zerinde en az 5 cm kalnlkta
akl bulunmaldr. Yapnn iindeki veya dndaki ya ukurlarnn kanalizasyon
ebekesine, topraa, akarsu, gl ve denize balanmas kesinlikle yasaktr.

Transformatr odalar

Transformatrler duvarlarla en az 60 cm mesafe olacak ekilde

yerletirilmelidir. Eer transformatrn tm boyu boyunca iki tarafl
alan kap (kapaklar) var ise bu mesafe (hava sirklasyonu salamas
iin) 30 cm'ye indirilebilir. 36kV'a kadar transformatrlerin en st noktas
ile tavan arasnda en az 60 cm mesafe bulunmaldr.

Transformatr odalarnda demede kademe bulunmas yasaktr. Odann

i yzeyleri toz yapmayacak bir malzeme ile kaplanmaldr. Tavanlara
kesinlikle boya yaplmayacaktr.
Transformatrlerin elektriksel balantlar tesadfen temas edilmeyecek ekilde
yaplacaktr.
Yap iinde kullanlan transformatrlerin yksek gerilim geit izolatrlerinin
elektriksel balantlarnn yaltm, uygulama gerilimine uygun bir malzeme
veya gemeli tip ile salanmaldr.
Transformatrler yer altna, bodrumlara ve yksek katl yaplarn st katlarnda
da tesis edilebilir. Yeralt ve bodrumlardaki transformatrlerde, rutubet,
havalandrma ve su basknna kar nlemler alnmaldr. Transformatrlerin
yerine konulmas ve gereinde deitirilmesi durumlarnda arl ve en byk
boyutlar gz nnde bulundurulmal ve gerekli nlemler alnmaldr.
nsanlarn youn bulunduu paniin yaanabilecei tm yaplar, bodrumlar,
yksek katl binalar, hastaneler, tiyatrolar, al-veri merkezleri, okullar gibi
yaplar bamsz olarak yksek gerilimle enerjilendirildiinde ana bina iindeki
transformatrler gvenlik asndan kuru tip olmaldr.
Ynetmelik deiikliinin yrrle girdii tarihten itibaren iki yllk gei
sresini mteakip, primer gerilimi 36 kV'a kadar transformatrlerin
(transformatrle ayrlmaz bir btn oluturan donanmlar dhil) en byk
dtan da (d) boyutlar, A (cm) transformatrn boyu, B (cm)
transformatrn eni, C (cm) transformatrn ykseklii olmak zere

Gc 630 kVA'ya kadar olan transformatrler iin A=170cm, B=135 cm,

C=195 cm

Gc 1600 kVA'ya kadar olan transformatrler iin A=210cm, B=185

cm, C=245cm

Gc 2500 kVA'ya kadar olan transformatrler iin A=230cm, B=215cm,

C=265 cm'yi aamaz.
Deprem ykleri

Transformatr merkezlerinin yapmnda yatay deprem ykleri gz nne alnacaktr.

Deprem blgelerinde oluacak deprem ykleri F = C.W forml ile hesaplanacaktr. Burada;
F: Her elemann arlk merkezine etki eden kuvveti (kg-kuvvet),
W: elik aksam veya elektrik tehizatnn ktlesi (kg-ktle),
48

C: 0,5 g'dir. (g = 9,81 m/sn2 olarak yerekimi ivmesidir.)

Transformatr merkezlerindeki elik aksam ile elektrik tehizat yukarda verilen
forml ile hesaplanacak kuvvetlere dayanmaldr. zellikle izolatrler ve balant
noktalarnn davran tahkik edilmelidir.

Madde 37-a) Datm transformatrlerinin havalandrlmas

Transformatrlerin havalandrlmas iin gerekli nlemler alnmaldr.

zel koullarda cebri veya zel doal havalandrma yaplmaldr. Hava
girii kurangalez (havalandrmann ya ukuru vastasyla alttan
yaplmas) ile de salanabilir.

Doal havalandrma iin gerekli panjur boyutlarna rnek bir hesap ekli
aada verilmitir.

H: Transformatr tank yatay ekseni ile hava k panjuru yatay ekseni arasndaki
ykseklik fark (m)
P: Transformatrn toplam kayb (kW)
AL: Hava giri k panjurlar alan (m2) olmak zere
AL = 0,188P/(karekk)h eklinde hesaplanr. Ancak k panjuru alannn
hesaplanan (AL) deerinden %10 byk olmas tavsiye edilir.

Cebri havalandrma yaplan yerlerde termostat kontrol gereklidir.

Transformatr odas ortam scakl 40C yi gememelidir.

Panjur tel kafesleri, yabanc madde ve canllarn girmesini engellemek

iin en fazla 0,5x0,5 cm2'lik gzlerden olumaldr.
Datm transformatrlerinin balama (alt) dzeni:

Madde 38- Her datm transformatrnn alak gerilim kna termik

manyetik acl ana kesici konulmaldr. Ancak sekonder ksma konulacak
ar akm rlesinin primer taraftaki yk ayrcsn, bir ksa devre hlinde
sigortann kesme sresinden daha ge uyarmas koulu ile (primer ksma
sekonder korumal kesici konulmas hlinde koulsuz) elektrik retim-iletimdatm hizmetlerini yrten irketler alak gerilim ksmna ana kesici
koymayabilir.Alak gerilim besleme hatlar klarna mutlaka koruyucu
dzenler ve en azndan yk altnda ama kapama yapabilen dzenler
konulmaldr.

Madde 39- Her g transformatr, primer ve sekonder taraflarna sekonder

korumal kesici ile techiz edilecektir. G transformatr, ykseltici-indirici
merkezler aras enerji iletiminde kullanlan YG/YG transformatrdr. Bu
kesicinin gerilimden ayrlmas iin gerekli dzenlemeler yaplmaldr.

Sekonder taraftaki kesicilerin kesme gc ve mekanik dayanm transformatrn

baland alt gerilim baras ksa devre gcne gre boyutlandrlmaldr. Rleli kesicilerin
rleleri ve koruma devreleri, transformatrn arza ve ar yk akmlarna uygun olarak
seilmi olmaldr.
49

Transformatr merkezlerinde baraya giren tm hat fiderleri topraklanabilmelidir. Ak

ve kapal alan ring sistemlerde, bu topraklama dzeni bamsz alan topraklama
ayrclar olmaldr. Bu topraklama ayrclar hat gerilimli iken toprak temasn nleyecek
elektriksel ve/veya mekanik kilitleme dzenlerini ihtiva etmelidir. Bu dzenler
salanamad takdirde hattn gerilimsiz olduunun anlalmas salanarak topraklama
ayrcs kapatlmaldr.
Kesicilerle kendi ayrclar arasnda kilitlenme dzenleri bulunmal, bu durumda
kesiciler kapal konumda iken ayrclar alp kapatlamamaldr. Bu kilitlenme dzenleri
mekanik, elektriksel yada mekanik - elektriksel tipte olabilir.
Primer ve sekonderde bulunan kesici, ayrc, akm transformatr bara ksa devre
akmna gre seilmelidir. Sekonder tarafta kullanlan ayn cihazlar transformatrn
baland alt gerilim baras ksa devre akm gz nne alnarak seilmelidir. Her iki hlde
de kesme akmnn dinamik zorlamalarna kar dayanabilmelidir.
Ar yke ve ksa devre akmlarna kar koruma:

Madde 40-a) Anma gc 400 kVA'ya kadar (400 kVA dahil) olan datm
transformatrlerinin giri tarafna sigortal ayrc tesis edilerek transformatr
korunmaldr. Mmkn olabilen hllerde primerdeki sigortal yk ayrcs ile
sekonderdeki ana alter arasnda kilitleme dzeni salanmaldr.

Anma gc 400 kVA'dan byk datm transformatrlerinin besleme tarafnda rleli

bir kesici kullanlarak transformatr ksa devre ve ar yke kar btn kutuplarnda
korunabilecei gibi anma gc 1600 kVA'ya kadar (1600 Kva dhil) olan datm
trafolarnda ksa devre kesme gc uygun sigortalar ile donatlm sigortal yk ayrcs
bileik cihazlar da kullanlabilir.
Ksa devre akmlarna kar korunma bulunmayan sadece yk akmnn alp
kapatld yerlerde, uygun anma akm ve ksa sreli dayanma akm zelliklerinde yk
ayrclar kullanlabilir.

b) 36 kV kademesine kadar trafo merkezlerinde, gerilim transformatrleri

baraya sigortal ayrc zerinden balanmaldr.

l transformatrlerinin snflar, enerji lm iin akm transformatrlerinde 0,5,

gerilim transformatrlerinde 1, koruma iin her ikisinde en az snf olacaktr. Enerji
lm dndaki l aletleri iin l transformatrleri bir snf olmaldr. Bu konuda ilgili
elektrik irketlerinin kurallarna da uyulmaldr.
24 kV'un stndeki gerilimlerde, 36 kV'luk
transformatrlerinde balant faz-toprak aras olacaktr.

sistemlerde

gerilim

c) Bir transformatr merkezinden kan alak ve yksek gerilim hatlar ar

akma kar ayr ayr korunmaldr.
50

1.6. Topraklamalar Ynetmelii

Herhangi bir tesisin bu Ynetmeliin kapsamna girip girmeyecei konusunda bir
kararszlk ortaya karsa Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlnn bu konuda verecei karar
geerlidir.

Madde 11) letken eitleri

i) Ana iletken (Faz iletkeni) (L1, L2, L3): Elektrik enerji kaynaklarn
tketicilere balayan, fakat orta noktadan ya da yldz noktasndan
kmayan iletkenlerdir.

ii) Ntr iletkeni (N): ebekenin orta noktasna veya yldz noktasna
balanan, elektrik enerjisinin iletilmesine katkda bulunan bir
iletkendir(d.a. sistemlerinde kaynan orta noktasna balanan iletkene de
orta iletken denir).

iii) Koruma iletkeni (PE): Elektriksel olarak tehlikeli gvde akmlarna

kar alnacak gvenlik nlemleri iin iletme elemanlarnn aktaki
iletken blmlerini:
o Potansiyel dengeleme barasna,
o Topraklayclara,
o Elektrik enerji kaynann topraklanm noktasna, balayan
iletkendir.

iv) Koruma iletkeni + ntr iletkeni (PEN): Koruma iletkeni ile

ntr iletkeninin ilevlerini bir iletkende birletiren topraklanm
iletkendir.

v) Fonksiyon topraklama iletkeni (FE): Yalnzca fonksiyon

topraklamas iin kullanlan bir topraklama iletkenidir.

vi) Fonksiyon topraklama ve koruma iletkeni (FPE): Hem

fonksiyon topraklamas ve hem de koruma t opraklamas iin
birlikte kullanlan tek bir topraklama iletkenidir.

Madde 12) Dolayl dokunmaya kar koruma: nsan ve hayvanlarn, hatal

durumlardan dolay ortaya kabilecek tehlikelerden korunmasdr.

Madde 13) Kapal elektrik iletme yerleri: Yalnzca elektrik tesislerinin

iletilmesi iin ngrlm bulunan ve kilit altnda tutulan kapal hacim veya
yerlerdir. Kilit yalnzca grevlendirilmi kiiler tarafndan alabilmelidir. Giri
iin sadece ehliyetli kiilere izin verilir.

Not: letiim tekniinde bu tanma, rnein kablo datm odalar, iinde

insan bulunmayan kuvvetlendirici odalar, radyo verici dzenleri ve yksek
gerilim hattndan haberleme t esisleri dahildir.

Madde 18) El mesafesi blgesi: Genellikle yrnebilen zeminden itibaren

belirlenen ve snrlarna, bir kiinin her ynde, yardmc bir ara kullanmakszn
eliyle eriebilecei blgedir
51

Madde 19) Yldrmdan koruma tesisi: Bir tesisin i ve d yldrm etkilerinden

korunmas iin kullanlan dzenlerin btndr.

1.7. TEA Gvenlii Ynetmelii

Madde 57 - Orta ve yksek gerilim tesislerine grevlilerin dndaki ahslarn

girmesi yasaktr. Ancak dier ahslarn tesislere girmesi zel izinle, grevli bir
elemann kontrolnde ve kiisel koruyucu kullanmalar ile mmkn olacaktr.

Madde 58 - Kesici ve ayrclarn manevralar gerilim altnda alma

saylmayacaktr.

Madde 59 - Stanka ile manevra yaplmas gereken ayrclarn manevralarnda

mutlaka stanka kullanlacaktr. Gerek stanka ile manevra yaplan ayrclarn
gerekse mekanik kollu ayrclarn manevralarnda izole eldivenler, baret, izole
ayakkab ve tesisatn zelliine gre seyyar izole hal (2x1m) veya tabure
kullanlacaktr.

Madde 60 - retim ve iletime ait OG ve YG tesislerinde yaplacak

manevralarda Yk Datm Usulleri Ynergesi gereince datm tesislerinde
ise Ynerge 47ye gre hareket edecektir.

Madde 61 - Orta gerilim tatbik edilmi iletkenlere, izole eldivenlerle

dokunulmayacak ve bu iletkenler zerinde sap yaltlm aletlerle
allmayacaktr. allmas gerektiinde enerjili almaya uygun aletlerle
allacaktr. Hat ayar nitesi zerinde yaplacak almalarda izole eldiven
kullanlmal ve temas srasnda kutu zerindeki topraklama ba
kapatlmaldr. alt sahas almalar izole hal zerinde ve tm l aletleri
topraklanm durumda iken yaplmal, koaksiyel kablo ekran ve tuner, konsol
toprana iyi bir ekilde irtibatlandrlm olmaldr. Szdrma bobinlerinin
toprak balantlarnn gvenilirliinden emin olunmadan ve hattn enerjisi
kestirilmeden kesinlikle canl u zerinde allmamal ve bu u almamaldr.

Madde 62 - OG ve YG tesislerinde her trl almalar aadaki ilemlerden

sonra yaplacaktr. lemlere balamadan nce mutlaka i grev emri
dzenlenecektir.

zerinde allacak tehizat gerilimsiz brakmak iin nce kesiciler,

sonra ayrclar alacaktr.

Kesici ve ayrclarn her faznn teker teker ak olduu gzle ve uygun

aralarla kontrol edilecektir.

OG alt tesislerinde hcre kaplar ile bara ayrclar arasnda bir kilit
tertibat olacaktr. Bu kilitleme tertibat, fidere ait bara ayrclar
almadan hcre kapsnn almasn nleyecek ekilde olacaktr.

Tesisin gvenlik altna alnmas amacyla kesme cihazlar ile kumanda

tertibat zerine gvenlik kartlar, ikaz ve ihbar levhalar konacaktr.
52

alma yerinde gerilim yokluunun kontrolu iletkenlerin her biri

zerinde, neon lambal gerilim kontrol stankas, hat tfei ve benzeri zel
aletler yardm ile yaplacaktr. plak iletkenlerin el ile atlmas eklinde
deneme yaplmas yasaktr.
Gerilim yokluu tesbit edilince mahalli topraklama ve ksa devre etme
ilemleri, alma yerinin mmkn olduu kadar yaknnda ve alma
yerini besleyebilecek btn kollar zerinde yaplacaktr. Topraklama
ayrclarnn kapatlm olmas hlinde dahi bu ilem aynen
uygulanacaktr.
Yukarda anlatlan ilem enerji kaynaklarndan ayrlm olan hat paralar
zerinde de yaplacaktr. nk bu paralar atmosferik ar gerilimler
veya endksiyon tesirinde kalm olabilir.
Topraklama ve ksa devre yapma ilerinde izole eldivenler, baret, izole
ayakkab, izole hal veya izole tabure ile stankalar kullanlacaktr.
Topraklama ayrcs baklarnn hepsinin kapal olmas arttr.
alma yeri; levhalar, bayraklar, flamalar, kordonlar, bariyerler vb.
iaretlerle snrlanacaktr.
Tesislerin msait olduu hllerde, gerilim altnda kalm bulunan
ksmlarna yaklalmasn yasaklayc levhalar konulacaktr.
Tersten enerji gelmesi ihtimali bulunan fider hcrelerine Bu Fidere
Tersten Enerji Gelebilir. ibaresi tayan uyar levhalar aslacaktr.
Statik kondansatrlerin bulunduu yerlerde her ilemden nce
kondansatrler boaltlacaktr. Boaltma tertibat bulunsa bile
kondansatrlerin her hangi bir almadan nce btn ularnn
topraklanmas arttr.

Madde 63 - OG ve YG tesislerinde insann temas olasl bulunan hcre kaps,

kesici asesi, ayrc kolu vb. metal aksamn toprak ebekesi ile irtibatn
salayan topraklama iletkenlerinin gzle grlen ksm zerinden gei
direnleri periyodik olarak kontrol edilecek ve bu ile ilgili almalarn sonucu
kaydedilecektir.

Madde 65 - aret, bayrak, flama, plaka, tehlike uyar band, levha, gvenlik
kartlar ve benzeri gvenlik malzemeleri ile, ksa devre ve topraklama tertibat
kaldrlmadan tesisat gerilim altna alnmayacaktr.

Madde 66 - Yksek gerilim alt sahalarnda bulunan kesici ve ayrclarn hangi

fidere ait olduunu gsterir yazl levhalar, uzaktan okunabilecek ekilde
tehizatn uygun yerlerine aslacaktr.

Madde 67 - OG fider ve hcrelerinin isimleri, tek hat emalar ve manevra

talimat, hcre kaps zerine bir levha olarak aslacaktr. Ayrca hcrenin arka
fensi ve bina dndaki geit izolatr altna da fider isimlerini belirten levhalar
aslacaktr. TMnin en az 50x100cm boyutunda bir tek hat emas kumanda
odasna aslacaktr.
53

Madde 68 - OG hcrelerinde alma bittikten sonra gerekli gvenlik nlemleri

kaldrlacak, korunma kaplar kapatlacak daha sonra enerji verilecektir.

Madde 69 - OG tarafnda kesici bulunmayan yardmc servis trafosu OG ve

AG tarafndan devre d braklmas AG tarafndan balamak zere nce kesme
sonrada OG tarafndan ayrma cihazlar alarak yaplacaktr.
Bir transformatrn ya seviyesinin kontrolnde kibrit ve benzeri
alevli aydnlatma aralar kullanlmayacaktr.
letmede alan g trafolar ve reaktrler gibi tehizatlarla ya
depolanan tanklarda herhangi bir nedenle aratrma yapmak
gerektiinde gerekli emniyet tedbirleri alnmadan (yan
boaltlmas, tank ierisindeki havann sirkle edilmesi, gaz maskesi
taklmas vb.) tank ierisine girilmeyecek ve tehizat zerinde
kaynak yaplmayacaktr.

Madde 70 - almalar esnasnda l trafolarnda AG veren tertipler

(senkronizasyon fileri vb. ) zerinde gerekli kilitlemelerin yaplm olmas
arttr. Ayrca bu transformatrlerin OG ve YG ular topraklanacaktr.
Akm l trafolar servisteyken sekonder devrelerinin ak
kalmamas iin gerekli nlemler alnacaktr. (Akm trafolarnn
sekonderleri besledii aletler zerinden kapal devre edilecektir.)
Gerilim l trafolarnn sekonderleri, bal herhangi bir alet yoksa
ular ak braklacaktr.

Madde 71 - Transformatr merkezlerindeki OG sigortalar, ancak ayrc

aldktan ve gerilimi kesildikten sonra sigortann her iki tarafnda gerilim
bulunmad kontrol edilecek ve daha sonra orijinali ile deitirilecektir.
Gerilimi kesmek mmkn olmayan hllerde sigorta deitirmek zorunda
kalnrsa, sigorta deitirme pensi, baret, izole eldiven, izole tabure veya izole
hal kullanlacaktr.

Madde 72 - alt sahalarnda stanka, merdiven vb. insan boyunu aan

uzunluktaki malzemeler yere paralel olarak tanacaktr.

Madde 73 - Kesici, ayrc vb. cihazlarnn almasndan sonra, gerilim altnda

kalm ksmlarla temas veya ark atlamas gibi herhangi bir tehlikenin
bulunduu hllerde, i gvenlii tedbirleri alnmadan sigortalar
deitirilmeyecektir.

Madde 74 - Direk tipi datm g trafolarnda yaplacak alma tr ne olursa

olsun gerilim nce AG den daha sonra OG den kesilecektir. Gerilim kontrol
yaplarak gerilimin olmad grldkten sonra topraklama ve ksa devre ilemi
yaplarak almaya balanacaktr.

54

Madde 75 - Haric tip sigortal ayrclarda sigorta deitirme ilemi: Her iki
taraftan sigorta gerilimsiz brakldktan ve kontrol edildikten sonra yaplacaktr.

OG g transformatr sigortalarnn deitirilmesinde nce AG alterleri

sonra OG ayrclar alacaktr.

Sigorta alt ve st ular topraklanarak dier fazlarla ksa devre yaplacak,

daha sonra sigorta deitirilecektir.

Ayrc baklar akken st kontaklarda gerilim var ise o direk enerji

altnda olacandan bu durumda sigorta deitirme ii yaplacaksa gerilim
altnda yaplan alma kurallar uygulanacaktr.

Madde 95 - Ak odalarnn aydnlatlmasnda etanj tip armatr kullanlacak,

anahtar ve priz oda dnda tesis edilecektir. Kullanlacak aspiratrlerin
motorlar kmrsz tip olacaktr ve en az 28 cm apnda aspiratr
kullanlacaktr. Akmlatr odalarnda alrken sigara iilmeyecek, kibrit
aklmayacak vb. alevli aralar bulundurulmayacaktr. Bu odalara alevli
aralarla girme ve kaynak yapma zorunluluu varsa odalar nceden iyice
havalandrlacaktr.

Madde 96 - Akmlatr iin elektrolit hazrlanrken kesinlikle asit zerine su

ilave edilmeyecek, elektrolit hazrlamak iin su zerine asit azar azar ilave
edilecektir.

Madde 97 - Akmlatr bakmlarnda lastik eldiven, lastik nlk, lastik izme

ve koruyucu gzlk kullanlacaktr. Ak odalar srekli havalandrlacaktr. Ak
odalarnda gz ykayc tertibat bulunacaktr.

Madde 98 - Aklerle alrken gerekli hllerde imalat firmann talimatna

uyulacak ve izole edilmi el aletleri kullanlacaktr.

Madde 99 - Genel korunma nlemleri: Yalardan temizleme ileri

alma srasnda insan salna ve tehizata zarar vermeyen parlayc

patlayc zellii olmayan temizleyiciler kullanlacaktr.
Klorlu eriticilerle her trl alma srasnda sentetik kauuk veya lastik
eldivenler ile koruyucu gzlk kullanlacaktr.
Klorlu eriticilere plak elle dokunulmayacaktr.
Klorlu eriticiler koklanmayacak ve yaknnda sigara iilmeyecektir.
Yadan temizleme ilemlerinde karbon tetra klorr, trikloretilen, benzen
vb. kimyasal madde kullanlmayacaktr.
Pskrtme tabancas ile klorlu eriticiler kullanlmayacaktr.
Ya temizleme ileri geni ve iyi havalandrlm bir yerde yaplacaktr.
Eriticiyi toplamak iin toplayc kab olan bir masa zerinde
allacaktr.
Buhar emen bir vantilatrle zehirli buharlar emilecektir.
inde az sv bulunan derin bir kap kullanlacaktr.
55

Klorlu eriticiler mutlaka orjinal ve etiketli ambalajnda saklanacak, gelii

gzel kaplara konulmayacaktr.
allan yer ok dar veya havas kirli ise portatif vantilatrn emici
hortumu allan yere yakn konulacaktr.

Madde 100 - Depo ve sarn ierisinde yaplan almalar srasnda, bu gibi

yerlere girilmeden nce iyice havalandrlacak ve btn alma boyunca da
havalandrma ilemine devam edilecektir.

zel solunum maskesi taklmas gerekirse bunun yan sra zel donatm
da ilave edilecektir.

alma srasnda emniyet kemeri taklacaktr.

aret verme ipi bulundurulacaktr.

Darda ise ieride alan gzetleyen bir veya birka yardmc ipin
dier ucunda bulunacaktr.

Madde 101 - Boya ileri- tabanca boyas

Pskrtme yolu ile boya yaplrken sigara iilmeyecektir.

plak alevli ocaklar kullanlmayacaktr.

Boyanm
cisimlerin
gelii
gzel
usullerle
kurutulmas
abuklatrlmayacaktr.

Eski boyalarn karlma ve temizleme ileri iin ak alevli veya

parlayc maddeler kullanlmas tehlikelidir. Bu i iin boya fabrikalarnn
imal ettii zel boya zcler kullanma talimatlarna gre kullanlacak,
veya boya mekanik olarak temizlenecektir.

Rzgrl yerlerde srt rzgra dnk olarak allacaktr.

Boyama ilemi kapal alan iinde yaplyorsa ortam havalandrlacak ve

gerekli koruyucu malzeme kullanlacaktr.

Kirli artklar sk sk boaltlan kapal madeni kutularda toplanacaktr.

Bez paras vb. yabanc maddeler yerlere atlmayacaktr.

Eller benzin veya boya eriticilerle ykanmayacaktr.

Madde 102 - Kapal kaplarda yaplan boyama veya boya temizleme ilerinde
alnacak nlemler:

Tam yz maskesi veya hava beslemeli bir balk giyilecektir.

Tank veya depoya girmeden nce ierideki havann solunuma elverili

olduundan emin olunacaktr.

Tanklarda buharl tankn dibinden toplayan havalandrma dzeni

kullanlacaktr.

Fenalk hissedilince hi zaman kaybetmeden bulunulan yerden

klacaktr.

Boyama ilemlerinde uygun salk nlemleri alnacaktr (du, gzlerin

iyice ykanmas vb.)

56

Madde 234 - Tesis ve i yerinin yangna hassas noktalarnda yangn trne

uygun tipte, kapasitede ve yeterli sayda yangn sndrc cihaz ve tesisatlar
bulundurulacaktr.

Madde 235 - Yangn sndrme cihaz ve tesisatlarnn dolu ve alr vaziyette

olup olmad teekklmzn ilgili ynergesi esaslarna gre kontrol edilecek
ve kartlara ilenecektir.

Madde 236 - Scak soba ve ocaklara benzin, mazot, gaz gibi parlayc maddeler
dklerek atelenmeyecektir.

Madde 237 - Kuru kimyasal tozlu yangn sndrc cihazlar karbondioksit

tpnn vanas evrildii taktirde mutlaka kullanlacak, yanllkla vanas
evrilen tpler ise tekrar kullanlmayacandan yenisi ile deitirilecektir.
Madde 238 - Tesislerde baka tr yangn ihbar sndrme sistemleri varsa
kontrol ve kullanma talimatlarna uygun ilem yaplacaktr. Yetkili amir
talimat dnda bir ksm veya tamam devre d braklmayacaktr.

Madde 239 - Karbondioksit gibi tehlikeli maddeleri pskrten cihazlar,

havalandrlmayan yerlerde zel maske ile kullanlacak ve sndrmeden sonra
kapal yerler havalandrlacaktr.

Madde 240 - Yangn fark edildiinde ncelikle evredekilere ve o binadaki

alan personele, sonra ilgililere haber verilecektir.

Likit gaz elektriksel nedenli yangnlarda, yangn yaknndaki yanc

madde kaynaklar izole edilecektir.

Yangnda Can Kurtarmak ilk yaplacak i olacaktr. Bu yaplrken

kendisinin ve bakalarnn hayat lzumsuz hareketlerle tehlikeye
atlmayacaktr.

Yangn mahalline en yakn uygun sndrc cihaz ile yangn

sndrlmeye allacaktr.

Kullanlan cihaz kuru kimyevi tozlu cihaz ise emniyet pimi yeniden
kartlacak ve mandalna baslacak, karbondioksitli cihaz ise aa
sapndan tutularak lans yerinden kartlacak ve alevin kkne
tutulacaktr.

Cihazn vanas sola ve sonuna kadar evrilecektir.

Pskren madde alevi rtercesine gezdirilecek ve hava ile temas

kesilecek ve yangn sndrlmeye allacaktr.

Sndrmenin sonunda; yangn yeri mutlaka kontrol edilecek ve yangnn

iyice snm olduundan emin olunacaktr.

Duman yakc ve boucu etkisine kar az ve burun slak bez ile

kapatlacaktr.

Elektrik akmn kesmeden su veya sulu cihazl yangn sndrc

kullanlmayacaktr.
57

Akaryakt Yangnlar su ile sndrlmeyecektir. Bu tr yangnlarda kuru

kimyevi tozlu,
karbondioksitli veya kpkl sndrcler
kullanlacaktr.
Yangnn yaylmasn nlemek, yangn bomak iin kap ve pencereler
kapatlacaktr.
Yanc, parlayc ve patlayc maddeler yangn yerinden
uzaklatrlacaktr.
Yangn sndrrken lzumsuz tahribatlarda, gereksiz krma ve
ykmalarda bulunulmayacaktr.
Yangn konusunda belirtilmeyen dier hususlarda teekklmzn
yangn ynergesine uyulacaktr.

Madde 246 - TEAda, alanlarn ve ilerin gvenliini salamak amac ile

gerekli koruyucu alet ve ekipman her iyerindeki nite amirlerince
salanacaktr.

Madde 247 - Temin edilen koruyucu alet ve ekipmanlarn her an kullanlabilir

durumda bulundurulmas alanlarca salanacaktr.

Madde 248 - alanlar verilen kiisel koruyucular ve i gvenlii

malzemelerini kullanmak zorundadr.

Madde 249 - Kiisel koruyucular ie balamadan nce mutlaka kontrol

edilecektir. Uygun durumda bulunmayan koruyucular rapor edilerek yenisi ile
deitirilecektir.

Madde 250 - Koruyucu alet ve ekipmanlar TSE, TSEK veya uluslararas

standartlara uygun olacaklardr.

Madde 251 - Ba korumasnn gerektii tm yerlerde iin niteliine uygun

olarak baret, kask, mifer, balk, sa fileleri veya apkalardan biri tercih
edilerek kullanlacaktr.

Madde 252 - Inlardan, ktan, sdan, paracklardan, tozdan, kardan ve

tehlikeli ortamlardan gz korumak amac ile gze uygun kafes , glgelik,
maske veya gzlk mutlaka kullanlacaktr.

Madde 253 - nsan salna zarar verebilecek gaz ve toz kaaklarnn

bulunduu yerlerde alacak olanlar, filtre edilmi veya temiz hava vererek
alma ortam hazrlayan maskeler kullanacaklardr.

Madde 255 - alma srasnda, alanlar, ellerini elektrik arpmalarna,

kaynak arklarna, ezilmelere, cisim batmalarna, sya, kimyasal maddelere,
asitlere, bazlara vb. etkenlere kar koruyan eldivenler kullanacaktr.

58

Madde 256 - Elektrik bulunan veya bulunma ihtimali olan yerlerde gerilim
kademelerine uygun olmak art ile izole eldiven kullanlacaktr.

Kesici ve ayrclar aar veya kapatrken

Sigorta deitirirken

Hata gerilim olup olmadn kontrol ederken

Topraklama ve ksa devre yaparken

Laboratuar da yaplan gerilimli almalarda

Bunlarn dnda, amirlerin ihtiya duyduu veya alann kullanlmasn

istedii durumlarda mutlaka eldiven kullanlacaktr.

Tek bana izole eldivenler ile enerjili yere kesinlikle temas

edilmeyecektir.

Madde 257 - zole eldivenlerin bakm ve kontrol:

Eldivenler sk sk(Her eldivenin alnd firmaca belirlenen ekilde )

temizlenecektir.

Ya ile eldivenlerin temas nlenecektir.

Eldivenlerde kaak olup olmad uygun test metodu ile kontrol

edilecektir.

Kauuk eldivenler kesici cisimlerle temas ettirilmeyeceklerdir,

alanlar eldiven kullanrken eldivene zarar verecek yzk

takmayacaklardr.

zole eldivenler pudralanarak lastik torba iinde saklanacaktr.

Madde 258 - Yksek yerlerde yaplan (direk, kule, iskele, vb.) almalarda
dmeye kar amaca uygun emniyet kemeri kullanlacaktr.

Madde 259 - Ar ve yuvarlanabilen malzemenin kaldrlp tand, sivri cisim

batmalarnn olduu yerlerde mekanik i ayakkabs, asit, baz ve benzeri
kimyasal maddelerle allan yerlerde lastik ve benzeri, maddeden yaplm
ayakkab, elektrik arpmalarnn olabilecei yerlerde, taban veya tamam izole
ayakkab, sulu zeminlerde yaplacak almalarda izme kullanlacaktr.

Madde 260 - Vcudun d etkenlere kar korunmas iin alma srasnda

ceket, pantolon, i tulumu veya i elbiseleri giyilecektir. Bu koruyucularda
aranan zellikler aadaki gibidir:

Yanma ve parlama tehlikesi bulunan yerlerde; atee ve sya dayankl,

alev almayan,

Kimyasal maddelerle ve ak odalarndaki almalarda aside ve kimyasal

maddelere dayankl nlk, ceket, pantolon veya tulum,

Elektrik tesis, iletme, bakm, onarm ileri ve atlyelerde alan

personel ilerine uygun giyineceklerdir.

Madde 261 - Yksek gerilimde elektrik manevras srasnda dier koruyucularla

beraber kiinin topraa gei direncini arttrmak iin izole hal veya tabure
kullanlacaktr.
59

Madde 262 - Direk veya bina stnde alrken kullandklar aletleri dzenli
bir ekilde tayan alet torbas kullanlacaktr.

Madde 263 - OG ve YG de devreyi ap kapatan kesme ve ayrma ilemi yapan

cihazlarn manevrasnda el ile kumanda edilmesi ihtiyac olutuunda veya
topraklama ileminin yaplmasnda uzunluu yerine gre deien izole stanka
kullanlmaldr.

Madde 264 - OG Tesislerinde bulunan sigortalarn deitirilme ileminde

sigorta deitirme pensi kullanlmaldr.

Madde 265 - OG ve YG de, tehizatn ayrc baklarnda, sigorta

kontaklarnda veya benzer yerlerde gerilimin olup olmad gerilim
dedektryle kontrol edilmelidir.

Madde 266 - OG ve YG deki almalarda alma blgesini gvenlik altna

almak iin mutlaka topraklama ve ksa devre tehizat kullanlmaldr.

Topraklama ve ksa devreyi yaparken iletken ksmlara plak elle

dokunulmayacaktr.

Topraklama ve ksa devre ilemi yaplrken nce toprak temas salanr.

Daha sonra sras ile her fazda ksa devre ilemi yaplacaktr.

Koruma topraklamasnn iletken kesiti en az 16 mm2 olmak zere

kullanlan yerin ksa devre akmn tayacak kesitte olacaktr.

Topraklama ve ksa devre donanmnn kskalar (klips) amaca uygun

kullanlacaktr (iletkenler iin mandal tipi veya vidal, bara iin vidal
tip).

Topraklama ve ksa devre donanmlar eksiz, fleksibil (esnek ve ok telli)

olup zeri effaf izolasyonla kaplanm olacaktr.

Madde 267 - OG ve YG E hatlarnda gerilim olup olmad mutlaka hat tfei

ile kontrol edilmelidir.

Madde 268 - alma alanndaki gvenlik snr, boyal, fosforlu ya da

yanstmal bez veya plastik alma alan uyar bantlar ile belirtilecektir.

Madde 269 - Kazan tr, kapal ve nemli ortamlarda alan kiilerin

kullandklar el aletlerindeki (breyz, matkap vb.) olas elektrik kaa
durumunda arplnmamas iin mutlaka gvenlik trafosu kullanlmaldr.

60

UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
Aadaki uygulamalar yapnz. G transformatrnn yaltkanlk direncini ( ekil
1.6.) ve sarg direncini ( ekil 1.7) lerek bakmn yapnz. Akmlatr bakmlarn
yapnz.

ekil 1.6: Yaltm (izolasyon) direnci lme prensip emas

ekil 1.7: Sarg direnci lm cihaz balants

Resim 1.50: Ak arj sistemi

61

lem Basamaklar
neriler
Bakma balamadan nce gerekli Daha nce anlatlan kurallara ve TEA
emniyet ve gvenlik tedbirlerini
Gvenlii Ynetmeliine gre emniyet ve
alnz.
gvenlik tedbirlerini alnz.
Trafolarn bakmn yaparken periyodik
bakm yapma srelerini dikkate alnz.
Metal gvdesinin bakmn yapnz.
Yan kontrol ediniz.
Buinglerin bakmn yapnz.
G trafosu bakmn yapnz.
Soutma sisteminin bakmn yapnz.
Conta ve civatalar kontrol ediniz.
Uygulama faaliyeti iin renme Faaliyeti
1de verilen ekil ve resimlerden
faydalannz.
zolasyon lmede YG ve AG sarglar
varsa ntr ular da dahil olmak zere bir
bakr iletkenle kendi aralarnda ayr ayr
biri birine kprleyiniz.
zolasyon direnci lmlerinizde ekil
1.6dan faydalanarak megerle yapnz.
lmler YG-AG, YG-TANK, AG-TANK
arasnda yapnz.
G trafosu yaltm (izolasyon) ve
Bunun iin megger cihaznn (-) ve (+)
sarg direncini lnz.
polariteli
ular
ayr
ayr
lm
yapacamz u iftine balaynz.
Guard (ekran) ucu da bota kalan uca
balaynz.
Trafo
sarg
direncinin
lmnde ekil 1.7den faydalannz.
Trafo
sarg
direnlerinin
trafo
kataloglarnda yazl deerlerde olup
olmadn tespit ediniz.
Ak odasna girmeden nce havalandrma
sistemini altrnz ve ate veya yanc
aletlerle girmeyiniz.
Ak d ksmlarn temizleyiniz.
Kutup balarn ve balantlar kontrol
Ak sistemlerinin bakmn yapnz.
ediniz; asit korozyonu varsa temizleyiniz ve
korozyondan korumak iin vazelin srnz,
gevek olan balantlar sknz.
Aklerin arj akmn ve gerilimini lnz.
Ak arj sistemini (redresr) temizleyiniz.

62

KONTROL LSTES
Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin
Evet, kazanamadklarnz iin Hayr kutucuklarna ( X ) iareti koyarak rendiklerinizi
kontrol ediniz.

1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.

Deerlendirme ltleri
gvenlii tedbirlerini aldnz m?
Trafolarn metal gvdesinin bakmn yapabildiniz mi?
Trafo yann kontroln yapabildiniz mi?
Trafo conta ve civatalarnn kontroln yapabildiniz mi?
Trafo izolasyon lmlerini yapabildiniz mi?
Trafo sarg direnlerinin lmlerini yapabildiniz mi?
Trafo merkezi ak bakmlarn yapabildiniz mi?

Evet

Hayr

DEERLENDRME
Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz.
Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz
Evet ise lme ve Deerlendirmeye geiniz.

63

LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
Aadaki sorular dikkatlice okuyunuz ve doru seenei iaretleyiniz.
1.

Tesislerin donanm ve elemanlarnn almalarn yeterli ve uygun bir ekilde

srdrebilmesi iin dzenlenen bakm tr aadakilerden hangisidir?
A)
nleyici bakm
B)
Peryodik bakm
C)
Dzeltici bakm
D)
Sral bakm

2.

Makine veya tesis arza yaptnda mdahale edilen bakm tr aadakilerden

hangisidir?
A)
nleyici bakm
B)
Peryodik bakm
C)
Plansz bakm
D)
Planl bakm

3.

Transformatr yann peryodik bakm kontrol zaman aadakilerden hangisidir?

A)
1 yl
B)
6 ayda bir
C)
2 yl
D)
1,5 yl

4.

Trafo conta ve civatalarn peryodik bakm kontrol zaman aadakilerden

hangisidir?
A)
1 yl
B)
6 ayda bir
C)
2 yl
D)
1,5 yl

5.

Hermetik tip trafolarda aadakilerden hangi eleman bulunmaz?

A)
Kazan ve kapak
B)
Buingler
C)
Nve
D)
Genleme kab

6.

Trafolarda bulunan nem alc(silikajel) normal rengi aadakilerden hangisidir?

A)
Pembe
B)
Sar
C)
Mavi
D)
Krmz

7.

35 kV OG buing ark boynuzlar akl normal deeri aadakilerden hangisidir?

A)
100 mm
B)
230 mm
C)
350 mm
D)
500 mm

64

8.

Trafolarda doal hava ve ya soutma tipi aadakilerden hangisidir?

A)
ONAF
B)
OFAF
C)
OFAN
D)
ONAN

9.

Aadaki cmlelerde bo braklan yerlere doru szckleri yaznz.

10.

Transformatr ierisinde meydana gelen dk ve yksek younluklu dearj ve

arklarn oluturduu gazlarn topland rle ..............................................dir.

11.

Trafo yann ya ve gazlardan arndlmas ilemi..dr.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap
verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.
Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.
ME VE DEERLENDRME

65

RENME FAALYET-2
AMA

RENME FAALYET-2

Standartlara- i gvenlii, Kuvvetli Akm Tesisleri, Topraklamalar Ynetmeliine ve

tekniine uygun olarak kumanda elemanlar ve koruma sistemleri bakmn hatasz olarak
yapabilecek bilgi, beceri ve deneyime sahip olacaksnz.

ARATIRMA

Kumanda elemanlar ve koruma sistemleri hakknda kitaplardan, internetten,

kataloglardan vb. kaynaklardan bilgi toplaynz.

En yakn TEDA messese mdrlne giderek kumanda elemanlar (kesici,

ayrc) ve koruma sistemlerinin kontrol ve bakm ilemleri hakknda bilgi
alnz.

Topladnz bilgi ve dokmanlar rapor hline getiriniz. Hazrladnz raporu

arkadalarnzla paylap tartnz

2. KUMANDA ELEMANLARI VE KORUMA

SSTEMLER BAKIMI
2.1. Kumanda Elemanlar ve Koruma Sistemlerinin Bakmndan
nce Alnacak Emniyet ve Gvenlik Tedbirleri
Kumanda elemanlar ve koruma sistemlerinin kontrol ve bakmndan nce mutlaka
emniyet ve gvenlik tedbirleri alnmaldr. Bu tedbirler can ve mal gvenlii asndan ok
nemlidir. Meydana gelen kazalar, emniyet ve gvenlik tedbirlerine riayet edilmemesinden
kaynaklanmaktadr. Bu tedbirler yledir:

Enerji kesilerek (kesiciden), sisteme enerji verilecek tertibat kilitlenir(ekil

2.1e baknz.)

alma Var kart aslr. lgililer haberdar edilerek emniyet altna alnr( ekil
2.2ye baknz.)

Sistem enerjisiz olsa bile gerekli noktalarda topraklama yapmak ve gerekli

emniyet tedbirleri almak ihmal edilmemelidir.

almalarda gerekli ise emniyet kemeri taklr, mutlaka baret ve eldiven

giyilmelidir, kullanlan el aletleri ve takmlarn izoleli olmasna dikkat edilir.

Sistem enerjisiz olsa bile alma annda yanllkla veya baka bir sebeple
enerji verilebilecei, atmosferik olaylarla (yldrm dmesi gibi), sistemin
kapasitesinden dolay statik ykler birikebilecei ya da civardaki YG
tesislerinden indksiyon yolu ile gerilim indklenerek enerji altnda kalabilecei
unutulmamal ve dikkatli olunmaldr.

lk yardm antas yanda bulundurulur.

66

ekil 2.1: Ama manevras talimatlar

67

ekil 2.2: alma var gvenlik kart

2.2. Kumanda Sistemleri Bakm Yaplmas (Kesici, Ayrc)

OG ve YG sistemlerinde kullanlan ayrc ve kesiciler, enerjinin kesilmesi ya da
verilmesi asndan nemli cihazlardr. Bu cihazlarda meydana gelebilecek beklenmedik
arza veya sorunlar sistemi zor durumda brakabilir. Dolaysyla bu blmde ayrc ve
kesicilerin kontrol ve bakm incelenecektir.

2.2.1. Kumanda Sistemlerini Devreden karma lemi

Kesici ve ayrclarn bakmn yapmadan nce kurulu vaziyette bulunan cihaz
devreden karmak gerekir. Sistemde nce kesici sonra da ayrc devreden karlmaldr.

68

ekil 2.3: Kesici ve ayrclarn baralara balants

Kesicilerin kurulmas ilemi eitli ekillerde olabilir. Resim 2.1de elle kurmal kesici
grlmektedir. Daha nce kurulmu olan kesiciyi amak yani devreden karmak iin
aadaki ilemler gerekletirilir:

Anahtar, kesici kontrol panosu zerinde bulunan kilit tertibatna yerletirerek

kilit ak pozisyonuna alnr.
Ama butonuna basarak kesici kontaklar alr.

Resim 2.1: SF6 gazl kesici kumandas

69

Resim 2.2: Gerilim detektr ile enerji kontrol

Resim 2.3: YG haric tip motorlu ayrc kontaklar- ak ve kapal durumu

70

Kesiciler devreden karldktan sonra ayrclar devreden karlmaldr. Bunun iin

de Resim 2.3te grld gibi hareketli kontaklar sabit kontaklardan ayrlr.

Resim 2.4: Haric tip ayrclar ve ayrc kontaklarnda ark oluumu

2.2.2. Bakm Yaplacak Kesimin Enerjisinin Kesilmesi lemi

Kontrol ve bakm yaplacak ayrc ve kesiciler devreden karldktan sonra
enerjilerinin kesilmesi gerekir. Bunun iin ya ana besleme kesici ve ayrcdan ya da bir
nceki kesici ve ayrcdan enerji kesilmelidir(ekil 2.3e baknz.).
Kesinlikle enerji altnda kontrol ve bakm almas yaplmamaldr.

2.2.3. Ayrclarn Bakm

Ayrclarn kontrol ve bakm; kontaklarnn bakm, gazl ayrcnn gaz kontrol,
balant yerlerinin bakm, kumanda sisteminin bakm olmak zere drt blmde
incelenecektir.

Kontaklarnn bakm

Baklar ve kontaklar kontrol edilir.

Ark yapm ksmlar varsa zmpara ile temizlenir.

Baklarda eilme veya baka kusur varsa gerei yaplr.

Kontaklarda anormal bir durum varsa gerei yaplr.

Ayrcy birka kez ap kapatarak kontaklarn iyi ve emniyetli bir

ekilde temas ettiinden emin olunmaldr.

71

Resim 2.5: Haric tip sigortal ayrc blmleri

Resim 2.6: Haric tip ayrc bakm

Gazl ayrcnn gaz kontrol

Gaz kaa olup olmad kontrol edilir.

72

Gaz kaa varsa gerekli nlem alnp gaz takviyesi yaplr.

Balant yerlerinin bakm

Hat ve topraklama balant yerleri kontrol edilir.

Balant yerlerinde oksitlenme veya paslanma varsa temizlenir.

Gevek balantlar sklr.

Kumanda sisteminin bakm

Hareket ubuklar, manivelalar, kranklar motoru kontrol edilir.

Civatalar, somunlar ve pimler kontrol edilerek gevek olanlar sklr.

Kilit tertibat kontrol edilerek dzgn almas salanr.

Gerekli ksmlar temizlenip yalanr(Resim 2.7ye baknz.).

Resim 2.7: Haric tip ayrc mekanizmas yalanmas

Resim 2.8: Haric tip ayrc mekanizmas paslanm hli

73

2.2.4. Kesicilerin Bakm

Kesicilerin kontrol ve bakm; kontaklarnn bakm, gazl kesicinin gaz kontrol, yal
kesicinin ya kontrol, balant yerlerinin bakm, kumanda sisteminin bakm olmak zere
be blmde yaplacaktr.

Kontaklarnn bakm

Kesici kontaklarnn bakmn yapabilmek iin kesicinin tipine ve

zelliine uygun ekilde dikkatlice kontaklar alarak kontrol edilir.

Kesicilerin zellikle ar akm durumlarndaki ama kapamalar annda,

sabit ve hareketli kontaklar arasnda meydana gelen arklarn kontak
yzeylerinde oluturduu ark izleri, yanklar ve apaklar zmpara ile
temizlenir.

Kontak yaylar kontrol edilerek krk ya da esnekliini kaybetmi olanlar

deitirilir.

Kontak dzeneinde bulunan balant civatalar kontrol edilerek gevek

olanlar sklr.

Kontaklarn normal eksenleri zerinde rahat ve kusursuz hareket etmesi

salanr.

Resim 2.9: SF6 gazl kesici kontak blou deiimi

74

Vakum ve gazl kesici tplerinin izolasyon testleri tester cihazyla yaplabilmektedir.

Bu cihazlarn zellii 10 kV ile 80 kV gerilim ayarl, 2,5 in termal printeri vardr. Bu cihaz
portatif, tanabilir ve saha testleri iin uygundur, annda test rapor verebildii gibi port 232
balantsyla bilgisayar ktl test sonucu raporlar verilebilir.

Resim 2.10: SF6 gazl kesici tplerinin izolasyon testi

ekil 2.4: SF6 gazl kesici tplerinin izolasyon testi

Kesicilerin kutuplarnn kontak gei direnlerini lmek iin digital mikro-ohm meter
cihaz kullanlmaktadr.

75

Bu cihazn zerinde 2,5 in termal printer vardr. rs-232c port kyla bilgisayar
balants kurulabilmektedir, saha testlerinde annda rapor verme zellii vardr. Cihazn
diren lme sahas 1 mikro-ohm300 mili-ohm, test akm sahas 10 amp-200 amperdir.

Resim 2.11: Kesici kutup kontak gei direnci lme

76

Resim 2.12: Kesicide ark oluumu

Gazl kesicinin gaz kontrol

Kesici kutuplar kontrol edilerek krk ya da atlak olanlar deitirilir.

Gaz kaa olup olmad kontrol edilir.

Gaz kaa varsa gerekli nlem alnp gaz takviyesi yaplr.

Kesici tplerinde kullanlan sf6 gaznn zellikleri:

o Kkrtheksaflorr, kkrt ve flor atomlarnn birlemesinden oluur.
o Yksek dielektrik dayanm (havadan 3 kat daha fazla)vardr.
o Yksek kimyasal kararll, toksin deildir.
o Is iletim yetenei ve mkemmel ark sndrme performans vardr.
o Sf6 asal gaz zellii gsterir ve yanmay devam ettirmez.
o Sf6 zehirsizdir, evre ve insan sal iin zararl deildir.
Kesme esnasnda oluan arkn sndrlmesi

Kesme ilemi srasnda oluan ark,ortam sttndan sf6 gaz ayrr ve ortaya kkrt
ve flor atomlar kar, akm doal sfra doru yaklarken sf6 ark merkezindeki snn hzla
dar atlmasn salar. Bu sra da yksek elektronegatif zellikteki flor atomlar, ortamdaki
serbest elektronlar yakalar ve ark akm sfra yaklar, sf6 kesme ilemi sonrasnda,
snp(2000c) souduktan sonra dhi floru ve kkrt iyonlar sf6 gazna tekrar dnmek
zere birleir, bylece dielektrik ortam tamamen eski durumuna gelir.
Sf6 gazl kesicilerde kutuplar birbirinden bamszdr, her kutbun kendi basnc vardr,
gaz basnlar 1,53,5 bar arasndadr. zole ksmlar temiz ve kuru bir bez ile silinmelidir.
Tozlu ortamda rzgr vastasyla srklenen zerrecikler kesici zerinde birikerek iletken
yollar meydana getirir ve zamanla yzeyde ark atlamalar ortaya kabilir.
77

1- st takm terminali
2 yaltml muhafaza 3 sabit ana kontak 4 sabit ark konta
5 hareketli ark konta 6 yaltkan gaz fleyici 7 hareketli ana kontak 8 hareketli piston
9 basn hcresi
10 alt takm terminali 11 balant kolu
12 krank
13 szdrmazlk sistemi 14 aft

Resim 2.13: Sf6 gazl kesici kontaklarnn yaps

Yal kesicinin ya kontrol

Ya seviye gstergeleri temizlenir.

Ya sznts ya da kaa varsa giderilir.

Ya seviye gstergelerindeki tplerin ya tank ile irtibatnn

kesilmediinden emin olunur.

Yan dielektrik dayanm, karbonlama, yabanc maddeler, renk ve

asidite bakmndan kontrol edilerek gerekiyorsa ya deitirilir.

78

Resim 2.14: Yal kesici ve ya gstergesi

Balant yerlerinin bakm

Ana terminal ve topraklama balant yerleri kontrol edilir.

Balant yerlerinde oksitlenme veya paslanma varsa temizlenir.

Gevek balantlar sklr.

Resim 2.15: Kesici kutuplarndaki balant terminalleri

Kumanda sisteminin bakm

Kesicilerin kumanda mekanizmalar deiik tiplerde olabilmektedir. Hepsinde yayl

bir sistem ile kurma ilemi gerekleir. Fakat bu yayn kurulmas ilemi ve dzenei
farkldr. Kesiciler iki ana uniteden olumaktadr. Kutuplar ve mekanizmadr. Mekanizma
kutuplardaki kontaklarn e zamanl olarak kapatlmasn ve gerektiinde amasn temin
eden birimdir.
79

Kesicideki kapama ve ama hareketleri bir servomotor ve kurma kolu vastasyla

gerilen yaylarn yardmyla gereklemektedir. Kesiciye kapama komutu verildiinde
kontaklar kapatlrken bir yandan ama yay gerilir bylece kesici amaya hazr hle gelir.
Ama ve kapama ilemi manuel olarak butonlarla ve bobinlerle elektriksel olarak da yaplr.

Motorlu kumanda sisteminde, motor yataklarn, balant ularn ve sarg

izolasyonu kontrol edilerek tespit edilen arzalar giderilir.
Haval kumanda sisteminde hava silindiri, borular, valfler, valflere
kumanda eden bobinler kontrol edilerek tespit edilen arzalar giderilir.
Bobinli kumanda sisteminde elektrik ama kumandas kontrol edilerek
ekirdein serbest ve abuk hareket etmesi salanr.
Mekanizmadaki mafsallar, mandallar, manivelalar, milleri, rotlar, yaylar
ve dier aksam kontrol edilerek tespit edilen arzalar giderilir.
Civatalar, somunlar ve pimler kontrol edilerek gevek olanlar sklr.
Kilit tertibatn kontrol edilerek dzgn almas salanr.
Gerekli ksmlar temizlenip yalanr.

Resim 2.16: Kesici kumanda mekanizmas

80

Resim 2.17: Kesici kumanda mekanizmas

81

Resim 2.18: Kesicilerin bakmdan nce ve bakmdan sonras

2.3. Koruma Sistemleri Bakm Yaplmas

OG ve YG sistemlerinde koruma amal olarak zel koruma rleleri, topraklama,
parafudur ve sigortalar kullanlr. Bu koruma sistemleri zellikle cihazlarn ve insanlarn
gvenlii iin byk nem arz etmektedir. Dolaysyla bu sistemlerin iyi ve hatasz
almasn temin etmek iin kontrol ve bakmlar yaplmaldr.

2.3.1. Koruma Sistemlerini Devreden karma lemi

Koruma sistemindeki elemanlar ya da cihazlar bakma almadan nce mutlaka
devreden karlmaldr. Aksi durumda hem kendi can gvenliiniz hem de bakmn
yaplacak cihazn gvenlii tehlikeye atlm olunur. Bu nedenle hangi elemann ya da
cihazn bakm yaplacaksa ncelikle kullanma klavuzunda belirtildii ekilde devreden
karlr.

2.3.2. Bakm Yaplacak Kesimin Enerjisinin Kesilmesi lemi

Kontrol ve bakm yaplacak koruma sistemindeki elemanlar devreden karldktan
sonra enerjilerinin kesilmesi gerekir. nk ne kadar elemanlar devre d kalsalar da
sistemde enerji olduu srece muhakkak bir risk var demektir. Bunun iin ya ana besleme
kesici ve ayrcdan ya da bir nceki kesici ve ayrcdan enerji kesilmelidir. Kesinlikle
enerji altnda kontrol ve bakm almas yaplmamaldr.

82

2.3.3. Koruma Rlelerinin Bakm

Koruma rlelerinin eitleri ve zellikleri aada verilmitir.

Sekonder ar akm rlesi: Akm trafolarnn sekonder devresine balanan

rlelerdir. Generatr ve trafolarn ar yklenmesi, snn artmasna ve verimin
dmesine neden olur. Bu olumsuz etkileri nlemek iin sekonder ar akm
rlesi kullanlr(Resim 2.19-aya baknz.).
Diferansiyel koruma rlesi: Diferansiyel kelime olarak fark demektir.
Diferansiyel koruma rleleri de normalde akm gemeyen rle devresinden
arza sonucu oluan fark akmlarnn gemesi ve bunu alglamas prensibine
gre alr. Havai hatlarn, kablolarn, trafolarn ve generatrlerin faz sarglar
arasnda bir izolasyon hatas sonucu meydana gelen ksa devreler en iyi
diferansiyel rle tarafndan alglanr ve koruma salanr.
Toprak kaa koruma rlesi: Generatr ve trafonun yldz bal ve ntr
noktas toprakl olan sekonder sargsnn besledii devrede oluan bir faz-toprak
arzasnda koruma amacyla kullanlr.
Sarg kaa koruma rlesi: Generatrlerdeki stator izolasyonundaki delinme
ve sargdan demir nveye kaak akmnn meydana gelmesi, sarg kaa(statortoprak aras) olarak tanmlanr. Bu tr arzalar alglayp koruma yapan
rlelerdir.
Sarg ksa devresi koruma rlesi: Generatr ve trafolarda, izolasyon hatas
sonucu faz sarglar arasnda oluan ksa devreleri alglayp sistemin enerjisini
kesen rlelerdir.
Ters akm rlesi(watmetrik rle): Generatrlerde faz-toprak ksa devresine
kar topraklama akmnn yan sra topraklama geriliminin de dikkate alnmas
gerekir.Bu durumda ters akm rlesi kullanlr.
Is kontrol rlesi: Trafo ve generatrlerde sarg scakln kontrol etmek ve
korumak iin kullanlan rlelerdir(ekil 2.5-eye baknz.).
Yatak isnmas rlesi: Generatr yatak scaklnn kontrol ve korumas iin
kullanlan rlelerdir.
Bucholz (bukolz) rlesi: Trafo tank ile genleme kab arasndaki irtibat borusu
zerine yerletirilen rlelerdir. Trafo tank iindeki ya eitli arzalara bal
olarak ar derecede snr ve gaz zerrecikleri oluur. Oluan bu gaz zerrecikleri
ykselerek bucholz rleye gelir. Bucholz rle iindeki kontaklar kapatarak
alarm vermesini ya da devreyi amasn salar ve bu ekilde koruma
gerekleir(Resim 2.20ye baknz.)
Mesafe koruma rlesi: Mesafe koruma rleleri, etki alan iindeki hattn
empedansn lerek ayarlanan deeri karlatrr ve bu ekilde koruma salar.
Enerji nakil hatlarnda meydana gelen ksa devre arza akm, ebekenin birka
noktadan beslenmesi nedeniyle byk deerlere ulaabilir. Bu sebeple arza
yerinin belirlenerek annda servi d braklmas gerekir. Bu gibi yerlerde
mesafe koruma rleleri kullanlr.

83

Resim 2.19: Ar akm-sekonder koruma rlesi

ekil 2.5: Ya scakl koruma rlesi

84

Termik koruma, trafolarda izolasyon deerinin azalmasna sebep olan etkenlerden

biride scaklktr. zolasyon ya iin 90 C, sarg iin 95 C
olarak kabul edilmektedir.
Buna gre 95 C
deerini aan bir scaklkta trafolarn altrlmamas gerekir. Bu amala
kullanlan koruma tertibine termik koruma denir.
Ya scaklnn 70 C
deerine ulamas hlinde alarm yarmc rlesi alr. Bu
durumda nce zil alar, daha sonra kumanda panosu zerinde Termik alarm kl sinyali
kar. Scakln 85 C
deere ulamas hlinde ama yardmc rlesi alr. Trafo servis d
olur. Bu durumda, scaklk art nedeni aratrlmal, soutma yaplmal, normal iletme
koullarnda trafo snmayacana gre trafonun yk kontrol edilmedir(ekil 2.5e
baknz.).

Resim 2.20: Is kontrol rlesi ve bucholz rlesi

Resim 2.21: hbar rle sinyal blou

85

Resim 2.21de rle ihbar kombinasyonlar elektrik ebekelerindeki koruma hcreleri

zerinde oluabilecek tm arzalarn gsterge ve ynlendirme ilemlerini gerekletirir.
Mikro ilemci tabanl bir cihazdr. Cihaz zerinde 6 ihbar girii bulunmaktadr. Bu giriler
sayesinde arza ihbar bilgilerini ileme ve ynlendirme kabiliyetine sahiptir.
Modler hcrelerde ve koruma panolarnda bucholz ihbar-bucholz at-termometre
ihbar-termometre at-ar akm ihbar-ar akm at gibi eitli sinyallemelerin
ilenmesinde, son derece kolaylk salayarak iilik ve kablajlama srelerini minimum
seviyeye indirmesini salamaktadr. Ayrca kullanmnda yan donanmlar gerektirmez.
k rleleri donanm sayesinde korna ihbarlama, kesici atrma gibi ilemlerin
gerekletirilmesi yansra, her bir arza ihbar iin ayr kontak k verilmitir. Bu sayede
arza ihbarlarnn yan donanmlara aktarm salanmaktadr.
Koruma rleleri hatrlatldna gre artk bakm yaplabilir:

Koruma rleleri dardan gzle kontrol edilip dikkatlice temizlenir.

Krk, atlak ya da ya sznts varsa tamir edilir.
Balantlar kontrol edilerek gevek olanlar sklr.
Rle devreleri ve iletkenler kontrol edilerek bozuk izolasyon, ksa devre,
kopukluk gibi arzalar varsa giderilir.
Rle ayarlar kontrol edilerek altndan emin olunulur.

2.3.4. Topraklama Sistemi Bakm ve lmleri

Topraklama sisteminin bakm ve lmleri aada anlatld ekilde dikkatlice
yaplr:

Topraklama sistemi bakm

Topraklama tesisatn toprak elektrotuna (toprak elektrotu olarak genelde

topraa gmlm olarak levha, erit, boru ve ubuk kullanlr) balant
iletkeninden itibaren gzle kontrol edilir.

Toprak elektrotuna balanan topraklama iletkeni toprak altnda 50 cmye

kadar kopma, krlma ve korozyon gibi istenmeyen durumlar ynnden
kontrol edilir ve gerekli tedbirler alnr.

Btn topraklama baralar ve telleri kontrol edilerek salam ve iyi

durumda olduundan emin olunulur.

Topraklama balantlar ve klemensler kontrol edilerek gevek olanlar

sklr.

Akm ve gerilim trafolarnn sekonder devrelerinin topraklanm olmasna

dikkat edilir.

Topraklama tesisatnn tamamn kontrol edilerek iyi durumda olduu

grlr.

86

Topraklama lmleri

Topraklama lmleri megerlerle yaplmaktadr. Bu l aletleri gerekte zel olarak

retilmi portatif ohm metrelerdir. Megerlerde yaklak 1000 volt gerilim retebilen bir
doru akm dinamosu mevcuttur. Analog megerlerde manyeto kolu sayesinde gerilim retme
ilemi yaplabilmektedir.
Ayrca gnmzde deiik firmalarca retilmi toprak direncini len elektronik
dijital l aletleri kullanlmaktadr. Bu cihazlarn ierisinde yeterince pil bulunmaktadr.
lme yapmak iin gerekli akm ve gerilim bu pillerden karlanr.

Resim 2.22: Analog ve digital meger

ekil 2.6: Analog meger i yaps

87

Meger ile topraklama lm yaplmas, normal (3 elektrotlu):

ekil 2.7de gsterildii gibi balant yaplr.

2/3 elektrot metot dmesi 3 elektrotlu lm konumuna getirilir.
Topraklama gerilimi aral iinde topraklama gerilimi kontrol edilir.
Yardmc topraklama direnci deerleri yardmc topraklama direnci aral
iinde C ve P iin kontrol edilir.
Uygun diren aral kullanlarak lm gerekletirilir.
lm dmesine basl tutarken diren kadran dmesi evrilir ve
galvanometre dengeye geldiinde diren deeri okunur.

ekil 2.7: elektrotlu topraklama lm

Meger ile koruma ve iletme topraklamalarnn direnleri lldnde, llen

deerlerin aadaki deerlere uygun olmas gerekir.

letme topraklamas RB < 2 ohm (2 ohmdan kk olmal)

Koruma topraklamas RA (koruma dzeneine bal olarak)
o Dengelenmi ebekelerde RA < 2 ohm
o Trafo merkezlerinde, direklerde RA < 4 ohm
o AG ve YG balama tesisleri birletirildiinde RA < 1 ohm
o Parafudur topraklama direnci RA < 5 ohm

88

Resim 2.23: Topraklama yaplmas

2.3.5. Parafudurlarn Kontrol ve Bakm

Parafudurlarn kontrol ve bakm, mesnetler, izolatrler, hat ve topraklama
balantlar, salamlklarnn kontrol eklinde yaplabilir.

Mesnetler

Parafudurlarn mesnetlerinin salam ve iyi durumda olduuna baklr.

Parafudurlarn mesnetlere salam bir ekilde tespit edilmesine dikkat

edilir, civatalar eksik olanlar tamamlanarak gevek olanlar sklr.

zolatrler

Parafudurlarn izolatrleri su veya karbon tetra-klorid ile temizlenir.

zolatrlerin sr yanm ve dklm ksmlar krmz gliptal ile boyanr.

atlak ya da krk olanlar deitirilir.

Balklarnn ve mesnetlerin izolatrlere salam tespit edildiinden emin

olunulur.
89

Hat ve topraklama balantlar

Hat ve topraklama balantlar kontrol edilerek iyi temas ettiinden emin

olunulur.

Oksitlenme ve paslanma varsa temizlenir.

Gevek balantlar sklr.

Topraklama direncini lerek normal deerlerde olmasna dikkat edilir.

Salamlk durumu

Parafudurlarn salamlk durumunu gzle kontrol ederek anlamak mmkn deildir.

Bunun iin imalat firmann zel kontrol cihaz ile kontrol etmek gerekir.

ekil 2.8: Parafudr i yaps

90

Resim 2.24: Parafudr montaj ve arzal parafudr ikaz kapa

2.3.6. Sigortalarn Kontrol

YG ebekelerinde kullanlan sigortalarn kontrol ve bakm yle yaplr:

Sigorta tpleri(buonlarn) temizlenip kontrol edilir.

Kullanlmayacak derecede yank, krk ve kusurlu olanlar yenisi ile deitirilir,

deiim esnasnda ayn amperajda olmas gerektii unutulmamaldr.

Sigorta balant terminalleri kontrol edilir.

Pasl ve oksitli ksmlar temizlenir.

Gevek balantlar ve klemensler sklr.

Resim 2.25: YG sigortas ve termal kamera ile sigorta yuvasnda geveklik tespiti

91

2.4. Bakmdan Sonra Sistemi Devreye Alma lemi

Yukarda incelenen bakm ilemlerinden sonra ayrclar, kesicileri, koruma rleleri,
topraklama sistemi, parafudurlar ve sigortalar yerlerine monte edilerek devreye alnr.
Devreye aldktan sonra da enerjiyi vererek sistemin eskisi gibi ve verimli bir ekilde
almas salanm olur.

2.5. Kuvvetli Akm Tesisleri Ynetmelii

Madde 10- Kuvvetli akm elektrik aygtlar, kullanlmalar ya da iletilmeleri

srasnda oluacak ark ve kvlcmlar, insanlar ve eyalar iin tehlikeli
olmayacak biimde yaplmal ya da dzenlenmelidir. Bu durum kullanlan her
aygt iin yrrlkteki TS'da (yok ise srasyla EN, HD, IEC, VDE'de) belirtilen
tip deneyleri ile dorulanm olmaldr. Yangn tehlikesi bulunan yerlerdeki
sigortal ayrclarda oluabilecek arklarn yarataca yangn tehlikesini en aza
indirmek zere, bu tip ayrclarn bulunduu direklerin altna 10 cm
kalnlnda ve 3 metre yarapnda bir blgeye mcr dklecek veya grobeton
atlacaktr.

Madde 14- letme srasnda zerinde manevra yaplacak aygtlar ve okunacak

l aletleri kolayca ve tehlikesizce ulalabilen yerlere konulacak ve kullanl
olacaklardr. Balama tesislerinde kullanlacak olan elle ya da yaltkan pensler
ve benzer aletlerle kumanda edilen sigortalar, ayrclar ve kesicilerin kumanda
kollarnn tutma noktalar, uygun bir ykseklie yerletirilecektir. Ancak bu
ykseklik, manevra srasnda baslan zeminden en az 50 cm. ve en fazla 170 cm
ykseklikte olacaktr. Aktaki tesislerde bu ykseklik gerektii kadar
arttrlabilir.

Madde 15- Elektrik aygtlarnn kumanda blmleri, kullanma srasnda

oluabilecek d ve arza hlinde ise i zorlamalara zararl bir biim deiiklii
olmakszn ilgili standartta belirtildii ekilde dayanmaldr. Bunlar ayrca, arza
durumunda
gerilim
altndaki
blmlere
dokunmayacak
biimde
dzenlenmelidir. Tama organlarna ilikin kollar, tel halatlar ve zincirler
kopma hlinde gerilim altnda bulunan tesis blmlerine dokunmayacak
biimde dzenlenmeli ve korunmaldr.

Madde 16- Kesiciler ve ayrclar ak konumlarnda her trl hava

koullarnda, devreyi tam ve gvenli bir biimde ayrm olmaldr. Burada ana
kontaklarn konumlarnn gzle grlmesi art deildir. Bu aygtlarn ak ve
kapal konumlar gvenli bir dzenle konum gstergesi ile fark edilmelidir.
zellikle son konumlar yanlmaya yer vermeyecek biimde iaretlenmelidir.

Madde 27- Tesislerin ve aygtlarn teknik belgelerinde belirtilen aralklarda

bakm ve onarmlar yaplmaldr. Yaplan bakm ve onarmlar kalc bir ekilde
kaydedilmelidir.
92

Madde 39- Her g transformatr, primer ve sekonder taraflarna sekonder

korumal kesici ile tehiz edilecektir. Bu kesicinin gerilimden ayrlmas iin
gerekli dzenlemeler yaplmaldr. Sekonder taraftaki kesicilerin kesme gc ve
mekanik dayanm transformatrn baland alt gerilim baras ksa devre
gcne gre boyutlandrlmaldr. Rleli kesicilerin rleleri ve koruma
devreleri, transformatrn arza ve ar yk akmlarna uygun olarak seilmi
olmaldr.

Transformatr merkezlerinde baraya giren tm hat fiderleri topraklanabilmelidir. Ak

ve kapal alan ring sistemlerde, bu topraklama dzeni bamsz alan topraklama
ayrclar olmaldr. Bu topraklama ayrclar hat gerilimli iken toprak temasn nleyecek
elektriksel ve/veya mekanik kilitleme dzenlerini ihtiva etmelidir. Bu dzenler
salanamad takdirde hattn gerilimsiz olduunun anlalmas salanarak topraklama
ayrcs kapatlmaldr.
Kesicilerle kendi ayrclar arasnda kilitlenme dzenleri bulunmal, bu durumda
kesiciler kapal konumda iken ayrclar alp, kapatlamamaldr. Bu kilitlenme dzenleri
mekanik, elektriksel ya da mekanik - elektriksel tipte olabilir.
Primer ve sekonderde bulunan kesici, ayrc, akm transformatr bara ksa devre
akmna gre seilmelidir. Sekonder tarafta kullanlan ayn cihazlar transformatrn
baland alt gerilim baras ksa devre akm gz nne alnarak seilmelidir. Her iki hlde
de kesme akmnn dinamik zorlamalarna kar dayanabilmelidir.

Madde 40:

a) Anma gc 400 kVA'ya kadar (400 kVA dhil) olan datm

transformatrlerinin giri tarafna sigortal ayrc tesis edilerek
transformatr korunmaldr. Mmkn olabilen hllerde primerdeki
sigortal yk ayrcs ile sekonderdeki ana alter arasnda kilitleme
dzeni salanmaldr.

Anma gc 400 kVA'dan byk datm transformatrlerinin besleme tarafnda rleli

bir kesici kullanlarak transformatr ksa devre ve ar yke kar btn kutuplarnda
korunabilecei gibi anma gc 1600 kVA'ya kadar (1600 Kva dhil) olan datm
trafolarnda ksa devre kesme gc uygun sigortalar ile donatlm sigortal yk ayrcs
bileik cihazlar da kullanlabilir.
Ksa devre akmlarna kar korunma bulunmayan sadece yk akmnn alp
kapatld yerlerde, uygun anma akm ve ksa sreli dayanma akm zelliklerinde yk
ayrclar kullanlabilir.

b) 36 kV kademesine kadar trafo merkezlerinde, gerilim transformatrleri

baraya sigortal ayrc zerinden balanmaldr.

Madde 61- letme sorumlular genellikle yaplacak iler iin grevlendirilen

kiilere iin sresi, yeri, cinsi ve nemine ilikin yazl ynergeler vereceklerdir.

93

a) Gerilimin kesilmesi: Bakm ve onarm yaplacak yere enerji salayan

tm kesicilerin almas ve bunlara ait ayrclar ile ayrma ileminin
emniyet altna alnmas gerekir.

b) Tekrar gerilim verilmesinin nlenmesi: Gerilimin kesilmesi iin

alm olan kesici ve ayrclarn bir bakas tarafndan yanllkla
kapatlmasn nlemek zere gerekli nlemlerin alnm olmas gerekir.
Bu maksatla, bu aygtlarn varsa tahrik ve kumanda kilitleme dzenleri
kilitlenebilmeli, aygtlarn zerine "kapamak yasaktr", "hat zerinde
allyor" gibi yazlar aslmaldr.

Bu nlemler, rnein kesicilerin kapanmasn nleyici anahtarl kilitleme dzeninin

anahtarnn yetkili kii tarafndan alnmas ile de daha emin ekilde salanabilir. Bir alma
yeri birden fazla noktadan besleniyorsa (a) ve (b) bentlerinde belirtilen nlemler her besleme
noktas iin uygulanacaktr.

c) allacak yerde gerilim olmadnn kontrol: Tesislerin bir

blmnde alma yapmak iin gerilimin kaldrlmas gerekiyorsa devre
kapama ve amalarnn belirli bir zamanda yaplacan bildirmek yeterli
deildir. allacak yeri besleyen tm kesicilerin alm olmasna
ramen sz konusu tesis blmnn gerilim altnda olup olmad gerekli
l veya gsterge cihazlar ile denetlenmeli ve denetleyen kimse gerilim
olmad kansna vardktan sonra almaya balanmaldr. zerinde
allacak bir tesisin gerilim altnda olmadnn saptanmasnda, yalnz
devresi kesildikten sonra l aygtlarnn gstergelerinin geri gitmesi,
anahtar kapatlan lambalarn snmesi, ya da transformatr grltlerinin
kesilmesi gibi zelliklere gvenilmemelidir. bittiinde alanlarn
tehlikeyle karlamayacaklarna kesinlikle inanldktan sonra tesisler
gerilim altna alnmaldr.

d) allan blme yakn yerlerde, iletme esnasnda gerilim altnda

bulunmas gerekli baka blmler varsa bu blmlerdeki gerilimli
ksmlara dokunmay nleyecek nlemler alnmaldr. rnein, bir
anahtarlama hcresi iinde allrken, kesici ald hlde, tesisin dier
blmlerinde iletmeye devam edildii iin baralarda gerilim bulunabilir.
Blmelendirilmemi hcrelerde, hcre iine, hcre kaps kapal iken
sokulmu bulunan bir ayrma plakas ile bu koruma nlemi alnm
olmaldr. Byle bir nlem alnamyorsa baralarn gerilimlerinin mutlaka
kesilmesi gerekir. Bara blm blmelendirilmi bir hcrede bu ilave
nleme gerek yoktur.

e) Ksa devre etme ve topraklama: Gerilimi kesilmi yksek gerilim

tesislerinde allacaksa allacak blm nceden topraklanm olan bir
dzenek zerinden ksa devre edilecektir. letmelerin sorumlu kimseleri,
i sresince alanlarn tehlikeyle karlaabilecei hibir devre kapama
ilemi yaplmamasn salayacaktr.
94

Topraklama dzenleri, hcrelere girmeden topraklama tesislerine balanabilmelidir.

Hcre kaps balama srasnda ak olabilir ancak bu durumda kapnn alabilmesi iin
mutlaka kesicinin ak olmas art gerekli kilitlemelerle salanm olmaldr.
Topraklama ve ksa devre etme ii, alma yaplan yerin yaknnda ve olabilirse
buras ile akm kaynaklar arasnda yaplacaktr. Topraklama ve ksa devre etme dzenleri,
yaplan almalardan dolay ve alma sresince hi kaldrlmayacak biimde tesis
edilecektir.
Bir elektrik enerji tesisinde, yukarda belirtilen nlemler alnmadan hibir bakm ve
onarm almas yaplmamaldr. Bu arta ramen tesisin yaplacak iler srasnda
geriliminin kesilmesi imknsz ise birisi iten sorumlu tutulan en az iki kii
grevlendirilmelidir.

2.6. Topraklamalar Ynetmelii

Madde 5) Topraklama tesisi: Birbirlerine iletken olarak balanan ve snrl bir

alan iinde bulunan topraklayclar ya da ayn grevi yapan (boyasz direk
ayaklar, zrhlar ve metal kablo klflar gibi) metal paralar ve topraklama
iletkenlerinin tmdr.

2.7. TEA Gvenlii Ynetmelii

Madde 57 - Orta ve yksek gerilim tesislerine grevlilerin dndaki ahslarn

girmesi yasaktr. Ancak dier ahslarn tesislere girmesi zel izinle, grevli bir
elemann kontrolnde ve kiisel koruyucu kullanmalar ile mmkn olacaktr.

Madde 58 - Kesici ve ayrclarn manevralar gerilim altnda alma

saylmayacaktr.

Madde 59 - Stanka ile manevra yaplmas gereken ayrclarn manevralarnda

mutlaka stanka kullanlacaktr. Gerek stanka ile manevra yaplan ayrclarn,
gerekse mekanik kollu ayrclarn manevralarnda izole eldivenler, baret, izole
ayakkab ve tesisatn zelliine gre seyyar izole hal (2x1m) veya tabure
kullanlacaktr.

Madde 61 - Orta gerilim tatbik edilmi iletkenlere, izole eldivenlerle

dokunulmayacak ve bu iletkenler zerinde sap yaltlm aletlerle
allmayacaktr. allmas gerektiinde enerjili almaya uygun aletlerle
allacaktr. Hat ayar nitesi zerinde yaplacak almalarda izole eldiven
kullanlmal ve temas srasnda kutu zerindeki topraklama ba
kapatlmaldr. alt sahas almalar izole hal zerinde ve tm l aletleri
topraklanm durumda iken yaplmal, koaksiyel kablo ekran ve tuner, konsol
toprana iyi bir ekilde irtibatlandrlm olmaldr.

95

Madde 62 - OG ve YG tesislerinde her trl almalar aadaki ilemlerden

sonra yaplacaktr.

lemlere balamadan nce mutlaka i grev emri dzenlenecektir.

zerinde allacak tehizat gerilimsiz brakmak iin nce kesiciler,
sonra ayrclar alacaktr.
Kesici ve ayrclarn her faznn teker teker ak olduu gzle ve uygun
aralarla kontrol edilecektir.
OG alt tesislerinde hcre kaplar ile bara ayrclar arasnda bir kilit
tertibat olacaktr. Bu kilitleme tertibat, fidere ait bara ayrclar
almadan hcre kapsnn almasn nleyecek ekilde olacaktr.
Tesisin gvenlik altna alnmas amacyla kesme cihazlar ile kumanda
tertibat zerine gvenlik kartlar, ikaz ve ihbar levhalar konacaktr.
alma yerinde gerilim yokluunun kontrolu iletkenlerin her biri
zerinde, neon lambal gerilim kontrol stankas, hat tfei ve benzeri zel
aletler yardm ile yaplacaktr. plak iletkenlerin el ile atlmas eklinde
deneme yaplmas yasaktr.
Gerilim yokluu tesbit edilince mahalli topraklama ve ksa devre etme
ilemleri, alma yerinin mmkn olduu kadar yaknnda ve alma
yerini besleyebilecek btn kollar zerinde yaplacaktr. Topraklama
ayrclarnn kapatlm olmas hlinde dahi bu ilem aynen
uygulanacaktr.
Yukarda anlatlan ilem enerji kaynaklarndan ayrlm olan hat paralar
zerinde de yaplacaktr. nk bu paralar atmosferik ar gerilimler
veya endksiyon tesirinde kalm olabilir.
Topraklama ve ksa devre yapma ilerinde izole eldivenler, baret, izole
ayakkab, izole hal veya izole tabure ile stankalar kullanlacaktr.
Topraklama ayrcs baklarnn hepsinin kapal olmas arttr.
alma yeri levhalar, bayraklar, flamalar, kordonlar, bariyerler vb.
iaretlerle snrlanacaktr.
Tesislerin msait olduu hllerde, gerilim altnda kalm bulunan
ksmlarna yaklalmasn yasaklayc levhalar konulacaktr.
Tersten enerji gelmesi ihtimali bulunan fider hcrelerine Bu Fidere
Tersten Enerji Gelebilir. ibaresi tayan uyar levhalar aslacaktr.
Statik kondansatrlerin bulunduu yerlerde her ilemden nce
kondansatrler boaltlacaktr. Boaltma tertibat bulunsa bile,
kondansatrlerin herhangi bir almadan nce btn ularnn
topraklanmas arttr.

Madde 63 - OG ve YG tesislerinde insann temas olasl bulunan hcre kaps,

kesici asesi, ayrc kolu vb. metal aksamn toprak ebekesi ile irtibatn
salayan topraklama iletkenlerinin gzle grlen ksm zerinden gei
direnleri periyodik olarak kontrol edilecek ve bu ile ilgili almalarn sonucu
kaydedilecektir.

96

Madde 65 - aret, bayrak, flama, plaka, tehlike uyar band, levha, gvenlik
kartlar ve benzeri gvenlik malzemeleri ile, ksa devre ve topraklama tertibat
kaldrlmadan tesisat gerilim altna alnmayacaktr.

Madde 66 - Yksek gerilim alt sahalarnda bulunan kesici ve ayrclarn hangi

fidere ait olduunu gsterir yazl levhalar, uzaktan okunabilecek ekilde
tehizatn uygun yerlerine aslacaktr.

Madde 67 - OG fider ve hcrelerinin isimleri, tek hat emalar ve manevra

talimat, hcre kaps zerine bir levha olarak aslacaktr. Ayrca hcrenin arka
fensi ve bina dndaki geit izolatr altna da fider isimlerini belirten levhalar
aslacaktr. TMnin en az 50x100cm boyutunda bir tek hat emas kumanda
odasna aslacaktr.

Madde 68 - OG hcrelerinde alma bittikten sonra gerekli gvenlik nlemleri

kaldrlacak, korunma kaplar kapatlacak daha sonra enerji verilecektir.

Bir transformatrn ya seviyesinin kontrolnde kibrit ve benzeri alevli

aydnlatma aralar kullanlmayacaktr.
letmede alan g trafolar ve reaktrler gibi tehizatlarla ya
depolanan tanklarda herhangi bir nedenle aratrma yapmak gerektiinde
gerekli emniyet tedbirleri alnmadan (yan boaltlmas, tank ierisindeki
havann sirkle edilmesi, gaz maskesi taklmas vb.) tank ierisine
girilmeyecek ve tehizat zerinde kaynak yaplmayacaktr.
Akm l trafolar servisteyken sekonder devrelerinin ak kalmamas
iin gerekli nlemler alnacaktr(Akm trafolarnn sekonderleri besledii
aletler zerinden kapal devre edilecektir.).
Gerilim l trafolarnn sekonderleri, bal herhangi bir alet yoksa ular
ak braklacaktr.

Madde 71 - Transformatr merkezlerindeki OG sigortalar, ancak ayrc

aldktan ve gerilimi kesildikten sonra sigortann her iki tarafnda gerilim
bulunmad kontrol edilecek ve daha sonra orijinali ile deitirilecektir.
Gerilimi kesmek mmkn olmayan hllerde sigorta deitirmek zorunda
kalnrsa sigorta deitirme pensi, baret, izole eldiven, izole tabure veya izole
hal kullanlacaktr.

Madde 72 - alt sahalarnda stanka, merdiven vb. insan boyunu aan

uzunluktaki malzemeler yere paralel olarak tanacaktr.

Madde 73 - Kesici, ayrc vb. cihazlarnn almasndan sonra, gerilim altnda

kalm ksmlarla temas veya ark atlamas gibi herhangi bir tehlikenin
bulunduu hllerde, i gvenlii tedbirleri alnmadan sigortalar
deitirilmeyecektir.

97

Madde 74 - Direk tipi datm g trafolarnda yaplacak alma tr ne olursa

olsun gerilim nce AG den daha sonra OG den kesilecektir.

Madde 75 - Haric tip sigortal ayrclarda sigorta deitirme ilemi, her iki
taraftan sigorta gerilimsiz brakldktan ve kontrol edildikten sonra yaplacaktr.

OG g transformatr sigortalarnn deitirilmesinde nce AG alterleri

sonra OG ayrclar alacaktr.
Sigorta alt ve st ular topraklanarak dier fazlarla ksa devre yaplacak,
daha sonra sigorta deitirilecektir.
Ayrc baklar akken st kontaklarda gerilim var ise o direk enerji
altnda olacandan bu durumda sigorta deitirme ii yaplacaksa gerilim
altnda yaplan alma kurallar uygulanacaktr.

Madde 99 - Genel korunma nlemleri

alma srasnda insan salna ve tehizata zarar vermeyen parlayc

patlayc zellii olmayan temizleyiciler kullanlacaktr.
Klorlu eriticilerle her trl alma srasnda sentetik kauuk veya lastik
eldivenler ile koruyucu gzlk kullanlacaktr.
Klorlu eriticilere plak elle dokunulmayacaktr.
Klorlu eriticiler koklanmayacak ve yaknnda sigara iilmeyecektir.
Yadan temizleme ilemlerinde karbon tetra klorr, trikloretilen, benzen
vb. kimyasal madde kullanlmayacaktr.
Pskrtme tabancas ile klorlu eriticiler kullanlmayacaktr.
Ya temizleme ileri geni ve iyi havalandrlm bir yerde yaplacaktr.
Eriticiyi toplamak iin toplayc kab olan bir masa zerinde
allacaktr.
Buhar emen bir vantilatrle zehirli buharlar emilecektir.
inde az sv bulunan derin bir kap kullanlacaktr.
Klorlu eriticiler mutlaka orijinal ve etiketli ambalajnda saklanacak, gelii
gzel kaplara konulmayacaktr.
allan yer ok dar veya havas kirli ise portatif vantilatrn emici
hortumu allan yere yakn konulacaktr.

Madde 248 - alanlar verilen kiisel koruyucular ve i gvenlii

malzemelerini kullanmak zorundadr.

Madde 251 - Ba korumasnn gerektii tm yerlerde iin niteliine uygun

olarak baret, kask, mifer, balk, sa fileleri veya apkalardan biri tercih
edilerek kullanlacaktr.

Madde 252 - Inlardan, ktan, sdan, paracklardan, tozdan, kardan ve

tehlikeli ortamlardan gz korumak amac ile gze uygun kafes, glgelik,
maske veya gzlk mutlaka kullanlacaktr.
98

Madde 253 - nsan salna zarar verebilecek gaz ve toz kaaklarnn

bulunduu yerlerde alacak olanlar, filtre edilmi veya temiz hava vererek
alma ortam hazrlayan maskeler kullanacaklardr.

Madde 255 - alma srasnda, alanlar, ellerini elektrik arpmalarna,

kaynak arklarna, ezilmelere, cisim batmalarna, sya, kimyasal maddelere,
asitlere, bazlara vb. etkenlere kar koruyan eldivenler kullanacaktr.

Madde 256 - Elektrik bulunan veya bulunma ihtimali olan yerlerde gerilim
kademelerine uygun olmak art ile izole eldiven kullanlacaktr.

Madde 257 - zole eldivenlerin bakm ve kontrol:

a)Eldivenler sk sk (Her eldivenin alnd firmaca belirlenen ekilde)

temizlenecektir.
b)Ya ile eldivenlerin temas nlenecektir.
c)Eldivenlerde kaak olup olmad uygun test metodu ile kontrol
edilecektir.
d)Kauuk eldivenler kesici cisimlerle temas ettirilmeyeceklerdir.
e)alanlar eldiven kullanrken eldivene zarar verecek yzk
takmayacaklardr.
f)zole eldivenler pudralanarak lastik torba iinde saklanacaktr.

Madde 258 - Yksek yerlerde yaplan (direk, kule, iskele, vb.) almalarda
dmeye kar amaca uygun emniyet kemeri kullanlacaktr.

Madde 259 - Ar ve yuvarlanabilen malzemenin kaldrlp tand, sivri cisim

batmalarnn olduu yerlerde mekanik i ayakkabs, asit, baz ve benzeri
kimyasal maddelerle allan yerlerde lastik ve benzeri, maddeden yaplm
ayakkab, elektrik arpmalarnn olabilecei yerlerde, taban veya tamam izole
ayakkab, sulu zeminlerde yaplacak almalarda izme kullanlacaktr.

Madde 260 - Vcudun d etkenlere kar korunmas iin alma srasnda

ceket, pantolon, i tulumu veya i elbiseleri giyilecektir.

Madde 261 - Yksek gerilimde elektrik manevras srasnda dier koruyucularla

beraber kiinin topraa gei direncini arttrmak iin izole hal veya tabure
kullanlacaktr.

Madde 263 - OG ve YG de devreyi ap kapatan kesme ve ayrma ilemi yapan

cihazlarn manevrasnda el ile kumanda edilmesi ihtiyac olutuunda veya
topraklama ileminin yaplmasnda uzunluu yerine gre deien izole stanka
kullanlmaldr.

Madde 264 - OG tesislerinde bulunan sigortalarn deitirilme ileminde sigorta

deitirme pensi kullanlmaldr.
99

Madde 265 - OG ve YGde, tehizatn ayrc baklarnda, sigorta

kontaklarnda veya benzer yerlerde gerilimin olup olmad gerilim
dedektryle kontrol edilmelidir.

Madde 266 - OG ve YGdeki almalarda alma blgesini gvenlik altna

almak iin mutlaka topraklama ve ksa devre tehizat kullanlmaldr.

Madde 267 - OG ve YG E hatlarnda gerilim olup olmad mutlaka hat tfei

ile kontrol edilmelidir.

100

UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
Sf6 gazl kesici tplerinin izolasyon testini ve sf6 gazl kesici kontak gei direncini
lnz. Kumanda ve koruma sistemlerinin bakmn yapnz.

ekil 2.9: Sf6 gazl kesici izolasyon testi cihaz

lem Basamaklar

neriler

Daha nce anlatlan kurallara ve

TEA Gvenlii Ynetmeliine
gre emniyet ve gvenlik tedbirlerini
alnz.
Bakm ilemlerinizde enerjiyi kesiniz.
Ayrclar devreden karnz.
Kesicileri devreden karnz.
Kumanda sistemlerinin bakmn yapnz.
Ayrclarn bakmn yapnz.
Kesicilerin bakmn yapnz.
Uygun izolasyon test lm cihazn
Sf6 gazl kesici tpleri izolasyon testini
temin ediniz.
yapnz.
Sf6 gazl kesici izolasyon testini ekil
2.9dan faydalanarak yapnz.
Kumanda ve koruma sistemlerinin
bakmn yapmadan nce emniyet ve
gvenlik tedbirlerini alnz.

Koruma sistemlerinin bakmn yapnz.

101

Koruma rlelerinin bakmn yapnz,

Topraklama
sisteminin
bakmn
yapnz,
Meger ile topraklama direncini lerek
iletme topraklama deerinin 2
ohm.dan kmasn salaynz.
Parafudurlarn bakmn yapnz.
Sigortalarn bakmn yapnz.

KONTROL LSTES
Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin
Evet, kazanamadklarnz iin Hayr kutucuklarna ( X ) iareti koyarak rendiklerinizi
kontrol ediniz.
Deerlendirme ltleri
1.

gvenlii tedbirlerini aldnz m?

2.

Ayrclarn bakmn yapabildiniz mi?

3.

Kesicilerin bakmn yapabildiniz mi?

4.

Sf6 gazl kesici izolasyon tp testini uygun olarak yapabildiniz mi?

5.

Koruma rlelerinin bakmn yapabildiniz mi?

6.

Parafudr ve sigorta bakmn yapabildiniz mi?

7.

Topraklama diren lmn yapabildiniz mi?

Evet Hayr

DEERLENDRME
Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz.
Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz
Evet ise lme ve Deerlendirmeye geiniz.

102

LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
Aadaki sorular dikkatlice okuyunuz ve doru seenei iaretleyiniz.
1.

Aadakilerden hangisi YG kumanda sistemlerinden biridir?

A)
Kesici
B)
Buing
C)
Parafudur
D)
Sigorta

2.

Aadakilerden hangisi YG koruma rlelerinden biri deildir?

A)
Is kontrol rlesi
B)
Ters akm rlesi
C)
Zaman rlesi
D)
Bucholz rlesi

3.

Hangisi parafudurlarn yaps kontrol ve bakm yaplacak ksmlarndan deildir?

A)
Mesnetler
B)
Kuvars kumu
C)
zolatrler
D)
Topraklama balants

4.

Aadakilerden hangisi sigorta bakm onarm iin yanl ilemdir?

A)
Buonlar temizlenip kontrol edilir.
B)
Krk buonlar yenisi ile deitirilir.
C)
Atk sigorta buonu sarlarak kullanlabilir.
D)
Oksitli ksmlar temizlenir.

5.

SF6 gaz aadakilerden hangisidir?

A)
Sodyumflorr
B)
Slfrdioksit
C)
Slfrperoksit
D)
Kkrtheksaflorr

Aadaki cmlelerin banda bo braklan parantezlere, cmlelerde verilen

bilgiler doru ise D, yanl ise Y yaznz.
6.

( ) Sf6 gaz zehirlidir, evre ve insan sal iin zararldr.

7.

( ) Sistemde nce kesici sonra da ayrc devreden karlmaldr.

8.

( ) Trafo tank ile genleme kab arasndaki irtibat borusu zerine yerletirilen rle
bucholz rlesidir.

9.

( ) letme topraklamas 2 ohmdan byk olmaldr.

10.

) 95 0C deerini aan bir scaklkta trafolarn altrlmamas gerekir.

103

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap
verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.
Cevaplarnzn tm doru ise Modl Deerlendirmeye geiniz.

104

MODL DEERLENDRME
MODL DEERLENDRME
Aadaki sorular dikkatlice okuyunuz ve doru seenei iaretleyiniz.
1.

Aadakilerden hangisi buinglerin bakmnda yaplmas gerekenlerden deildir?

A)
Krk olanlar deitirmek
B)
Yal boya ile boyamak
C)
Karbon tetra klorid ile temizlemek
D)
Ya szntlarn gidermek

2.

Aadakilerden hangisi bara ve izolatrlerin bakm ilemlerinden deildir?

A)
Oksitli ksmlarn temizlenmesi
B)
Krk izolatrlerin deitirilmesi
C)
Bara balant civatalarnn sklmas
D)
zolatrlerin su ile ykanmas

3.

Aadakilerden hangisi bina metal ksmlarnn bakm ilemlerinden deildir?

A)
Topraklama barasnn boyanmas
B)
Mentee ve kilitlerin yalanmas
C)
rm metal ksmlarn deitirilmesi
D)
Kaplarnn boyanmas

4.

Hangisi ayrcnn bakm yaplacak ksmlarndan deildir?

A)
Kontaklar
B)
Balant yerleri
C)
Kumanda sistemi
D)
Kuvars kumu

5.

Hangisi parafudurlarn kontrol ve bakm ilemlerinden deildir?

A)
zolatrler temizlenir.
B)
Gevek balantlar sklr.
C)
atlak izolatrler tamir edilir.
D)
Toprak direnci llr.

Aadaki cmlelerin banda bo braklan parantezlere, cmlelerde verilen

bilgiler doru ise D, yanl ise Y yaznz.
6.

( ) Megerlerde yaklak 1000 volt gerilim retebilen bir alternatr mevcuttur.

7.

( ) Mesafe koruma rleleri, etki alan iindeki hattn empedansn lerek ayarlanan
deeri karlatrr ve bu ekilde koruma salar.

8.

( ) Generatr ve trafolarn ar yklenmesi, snn artmasna ve verimin dmesine

neden olur. Bu olumsuz etkileri nlemek iin bucholz rlesi kullanlr.

105

9.

( ) Tozlu ortamda rzgar ile srklenen zerrecikler kesici zerinde birikerek iletken
yollar meydana getirirler ve zamanla yzeyde ark atlamalar ortaya kabilir.

10.

( ) Kesicideki kapama ve ama hareketleri bir servomotor ve kurma kolu vastasyla

gerilen yaylarn yardmyla gereklemektedir.

11.

( ) Parafudur topraklama direnci RA 5 ohm olmaldr.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap
verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyetlere geri dnerek tekrarlaynz.
Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki modle gemek iin retmeninize bavurunuz.

106

CEVAP ANAHTARLARI
CEVAP ANAHTARLARI
RENME FAALYET-1N CEVAP ANAHTARI
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10

A
C
B
A
D
C
B
D
bucholz rlesi
ya treatman

RENME FAALYET-2N CEVAP ANAHTARI

1
2
3
4
5
6
7
8
9
10

A
C
B
C
D
Yanl
Doru
Doru
Yanl
Doru

MODL DEERLENDRMENN CEVAP ANAHTARI

1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11

B
D
A
D
C
Yanl
Doru
Yanl
Doru
Doru
Yanl
107

KAYNAKA
KAYNAKA

ALTIN Mahir, Mustafa STNEL, Mehmet KIZILGEDK, Elektrifikasyon

Ders Kitab, Ankara, 2001.

YAVA Hakan, Ayrclar, Ankara, 2007.

TEK Manisa Elektrik Datm Messesesi Mdrl, Periyodik Bakm

Program, 1994.

www.teias.gov.tr ( 20.07.2011/ 21.00)

Kuvvetli Akm Tesisleri Ynetmelii, Ankara, 2005.

Topraklamalar Ynetmelii, Bursa, 2008.

TEA Gvenlii Ynetmelii, Ankara, 2010

108