Yg Tesisleri Onarım Tekniği

T.C.
MLL ETM BAKANLII
ELEKTRK ELEKTRONK TEKNOLOJS
YG TESSLER ONARIM TEKN

522EE0141
Ankara, 2011
Bu modl, mesleki ve teknik eitim okul/kurumlarnda uygulanan ereve

retim Programlarnda yer alan yeterlikleri kazandrmaya ynelik olarak
rencilere rehberlik etmek amacyla hazrlanm bireysel renme
materyalidir.
Mill Eitim Bakanlnca cretsiz olarak verilmitir.
PARA LE SATILMAZ.
NDEKLER
AIKLAMALAR ................................................................................................................... iii
GR ....................................................................................................................................... 1
RENME FAALYET-1 ..................................................................................................... 3
1. ENERJ HATLARI ARIZALARI........................................................................................ 3
1.1. Arza Gidermede Alnacak Emniyet ve Gvenlik Tedbirleri ........................................ 3
1.2. Hatlarda Oluabilecek Arza Trleri .............................................................................. 4
1.2.1. Hatlarn Kopmas .................................................................................................... 4
1.2.2. Hatlarn Ksa Devresi .............................................................................................. 5
1.2.3. Hatlarn Topraa Temas......................................................................................... 5
1.3. Havai Hat Arzalar Giderme ......................................................................................... 7
1.3.1. Havai Hat Arzasn Gidermede Kullanlacak Ara ve Gereler ............................ 7
1.3.2. Arza Yerini Tespit Etme ........................................................................................ 7
1.3.3. Arza Nedenini Tespit Etme .................................................................................... 8
1.3.4. Arza Giderme lem Sras ..................................................................................... 9
1.3.5. Arza Gidermede Dikkat Edilecek Hususlar ......................................................... 13
1.4. Yer Alt Hatlarnda Arzalar Giderme ........................................................................ 13
1.4.1. Yer Alt Hat Arzas Gidermede Kullanlacak Ara ve Gereler .......................... 13
1.4.2. Arza Yerini Tespit Etme ...................................................................................... 14
1.4.3. Arza Nedenini Tespit Etme .................................................................................. 15
1.4.4. Arza Giderme lem Sras ................................................................................... 17
1.4.5. Arza Gidermede Dikkat Edilecek Hususlar ......................................................... 17
1.5. Hatt Devreye Alma lemi .......................................................................................... 18
UYGULAMA FAALYET ............................................................................................... 19
LME VE DEERLENDRME ..................................................................................... 21
RENME FAALYET-2 ................................................................................................... 23
2. TRAFO VE KORUMA SSTEM ARIZALARI ................................................................ 23
2.1. Arza Gidermede Alnacak Emniyet ve Gvenlik Tedbirleri ...................................... 23
2.2. Trafo Arzalarn Giderme ........................................................................................... 24
2.2.1. Trafolarda Oluabilecek Arza Trleri .................................................................. 25
2.2.2. Trafo Arzalar Tespiti Ara ve Gereleri ............................................................. 26
2.2.3. Trafo Arzasn Tespit Etme lemi ....................................................................... 27
2.2.4. Trafo Arzasn Giderme lemi ............................................................................ 28
2.2.5. Trafo Arzasn Gidermede Dikkat Edilecek Hususlar.......................................... 29
2.3. Koruma Sistemleri Arzalarn Giderme ...................................................................... 29
2.3.1. Koruma Rleleri Arzalarn Giderme................................................................... 30
2.3.2. Parafudr Arzalarn Giderme ................................................................................ 33
2.3.3. Sigortalarn Arzasn Giderme (Deitirme) ........................................................ 36
2.4. Trafo ve Koruma Sistemlerini Devreye Alma ............................................................. 44
RENME FAALYET-3 ................................................................................................... 49
3. KUMANDA ELEMANLARI VE PANO ARIZALARI ................................................... 49
3.1. Arza Gidermede Alnacak Emniyet ve Gvenlik Tedbirleri ...................................... 49
3.2. Kumanda Elemanlar Arzalarn Giderme .................................................................. 49
3.2.1. Ayrclarn Arzalarn Giderme ........................................................................... 50
3.2.2. Kesici arzalarn giderme ..................................................................................... 52
3.3. Panolarn Arzalarn Giderme ..................................................................................... 57

3.3.1. Pano Arzalarn Tespit Etme Ara ve Gereleri ................................................... 57
3.3.2. Oluabilecek Arza Trleri .................................................................................... 57
3.3.3. Arzalar Tespit Etme lemi ................................................................................. 60
3.3.4. Arzalar Giderme lemi....................................................................................... 60
3.3.5. Arzalar Gidermede Dikkat Edilecek Hususlar .................................................... 60
3.4. Kumanda Elemanlar ve Panolar Devreye Alma ........................................................ 60
3.5. Kuvvetli Akm Tesisleri Ynetmelii.......................................................................... 61
3.6. Topraklamalar Ynetmelii ......................................................................................... 63
3.7. TEA Gvenlii Ynetmelii ................................................................................ 65
MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 82
CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 84
KAYNAKA ......................................................................................................................... 86
ii
AIKLAMALAR
AIKLAMALAR
KOD
522EE0141
ALAN
Elektrik Elektronik Teknolojisi
DAL/MESLEK
Yksek Gerilim Sistemleri
MODLN ADI
YG Tesisleri Onarm Teknii
MODLN TANIMI
Havai ve yer alt hatlarnn, trafo merkezleri ile koruma

sistemlerinin, kumanda elemanlar ile pano arzalarnn
tespiti ve giderilmesi ile ilgili bilgi ve becerilerin
kazandrld renme materyalidir.
40/32
SRE
N KOUL
n koulu yoktur.
YETERLK
YG tesisi arza onarmn yapmak
MODLN AMACI
Genel Ama
Bu modl ile gerekli ortam salandnda, standartlara,
Kuvvetli Akm, Topraklamalar ve Gvenlii
Ynetmeliine uygun ve hatasz olarak YG tesislerinde
arzalar tespit edebilecek ve arzalar giderebileceksiniz.
Amalar
1. Hat arzalarn hatasz olarak tespit edebilecek ve bu
arzalar giderebileceksiniz.
2. Trafo ve koruma sistemleri arzalarn hatasz olarak
tespit edebilecek ve giderebileceksiniz.
3. Kumanda elemanlar ve panolarn arzalarn hatasz
olarak tespit edebilecek ve giderebileceksiniz.
Ortam: Snf, atlye, laboratuvar, trafo merkezleri,

ktphane, ev, bilgi teknolojileri ortam (internet) vb. kendi
kendinize veya grupla alabileceiniz tm ortamlar
ETM
RETM
Donanm: Trafo, trafo merkez donanmlar, kumanda
ORTAMLARI
VE
elemanlar, koruma sistem elemanlar, panolar, arza tespit
DONANIMLARI
ara gereleri, emniyet ve gvenlik malzemeleri, arza
giderilmesinde kullanlan malzemeler ve bunlarla ilgili
kataloglarla tantm CDleri
Modl iinde yer alan her renme faaliyetinden sonra
verilen lme aralar ile kendinizi deerlendireceksiniz.
retmen, modl sonunda lme arac (oktan semeli test,
LME VE
doru-yanl testi, boluk doldurma, eletirme vb.)
DEERLENDRME
kullanarak modl uygulamalar ile kazandnz bilgi ve
becerileri lerek sizi deerlendirecektir.
iii
iv
GIRI
GR
Sevgili renci,
Bu modlde havai ve yer alt hatlar, trafo merkezleri ile kumanda elemanlar, koruma
sistemleri ve panolarda meydana gelebilecek arzalarn tespitini yapp arzay giderebilmek
iin gerekli bilgi, beceri ve deneyimleri kazanacaksnz.
Gnlk hayatmzda evlerde kullanm olduumuz enerji, dier snflarla
kyasladmzda bize ok kk gelebilir. Fakat bu gerilim deerinin bile, dikkatli
olunmadnda ne gibi sonular douraca bu zamana kadarki elektrik derslerinden
anlalmtr. Tabii ki bu gerilim deerinde; evlerimizde dnecek olursak bir ampul, bir
priz veya bir sigorta deitirirken eitli gvenlik nlemleri alarak iimizi yapyoruz. YG
deerinden yani 380 kV yannda 220 Volt devede kulak. Ama yine de bir dizi nlemler
alyoruz. Peki, bir YG tesisinde sigorta deitirirken nasl nlemler almamz gerekir? Bu
ilemi yaparken dikkatimizi, nlemimizi iki kat daha arttrmalyz. Tabii bunlar sylerken
kesinlikle Elektrik, c! deyip korkmayn. Zaten bu zamana kadar alm olduunuz
modllerden elektriin hem ciddi bir olay hem de ok zevkli bir i olduunu anlam
olmanz gerekir. u an alacanz gerilim 380 kV yksek gerilimdir. ELEKTRK HATA
AFFETMEZ.
Yksek gerilim tesisleri, dardan baknca, alt sahalarn yanndan geerken hep
rktc gelir. Ama biz artk bir elektrikiyiz. Bu modl dikkatli ve ciddi bir ekilde
renirseniz elektriin hi de rktc olmadn anlayacaksnz.
BALAMAK, BAARMANIN YARISIDIR.
RENME FAALYET-1
RENME FAALYET-1
AMA
Bu faaliyette; standartlara, Kuvvetli Akm Ynetmeliine, artnamelere uygun ve
hatasz olarak enerji iletim hatlarnda meydana gelen arzalarn tespitini yapabilecek ve
arzalar giderebileceksiniz.
ARATIRMA
Havai hatlarda meydana gelen arzalar aratrnz.
Yer alt enerji hatlarnda meydana gelen arzalar aratrnz.
Aratrma ilemleri iin internet ortamn kullanabilir, kablo retimi yapan

fabrikalar, yksek gerilim taahht firmalarn, eer evrenizde varsa TEA
gezebilir, orada grev yapan mhendis ve teknisyenlerden bilgi alabilirsiniz.
Aratrmanz rapor hline getirerek arkadalarnza sununuz. Bu dokmanlar
mmknse grntleyip snf ortamnda arkadalarnzla paylanz.
1. ENERJ HATLARI ARIZALARI

1.1. Arza Gidermede Alnacak Emniyet ve Gvenlik Tedbirleri
Enerji kesilmesi, hat ykl ise trafo merkezlerindeki kesiciden, ayet ykszse
ayrcdan yaplr.
Ayrclarn topraklamas yaplr.
Ayrclarn bana birer eleman braklr.
Ayrca, gerekli yerlere ikaz iaret ve levhalar aslr.
alma yaplacak yerde mahall topraklama yaplr.
Ba yapma teli ve gerekli malzemelerle diree klr.
Direkte emniyet kemeri balanr.
TEA Gvenlii Ynetmeliine uygun hareket edilir.
NOT: YAPILACAK HBR , BR ALIANIN HAYATINDAN DAHA

NEML DELDR.
1.2. Hatlarda Oluabilecek Arza Trleri

letmelerde bulunan deiik gerilim seviyesindeki enerji nakil hatlarnda meydana
gelen arza eitleri aada detayl biimde incelenecektir.
Elektrik datm ebekelerinde meydana gelebilecek balca hat arzalar unlardr:
Faz-ntr aras ksa devre

Fazlar aras ksa devre
Bir faz telinin kopmas
Ntr telinin kopmas
Toprak ve faz arasnda arzal kontaklar
Fazla ykten dolay oluan arzalar
Bu arzalardan bazlar (fazlar aras ksa devre, faz-ntr aras ksa devre, faz ve toprak
arasnda arzal kontak, fazla yk vb.) ar akm olumasna neden olur. Meydana gelen bu
ar akmlarda, akm miktarlarnn karesi ile doru orantl olarak hatlarda, baralarda,
ayrclarda, kesicilerde, transformatrlerde ve akm tayan dier tehizatlar zerinde
dinamik kuvvetler meydana getirerek bu tehizatlarn hasarlanmasna yol aar.
1.2.1. Hatlarn Kopmas

Tel kopmas sebebiyle meydana gelen arzalar deiik biimlerde meydana
gelmektedir. Telin koptuktan sonra gerilimli olan ksmnn toprakla ya da direkle temas
etmesi hlinde, hatt koruyan rleler alarak hat gerilimsiz braklr ve arza annda tespit
edilir. Ancak camper (gevek irtibat) kopmas biiminde (diree demeyecek ekilde)
meydana gelecek arzalarda rleler alarak hattn gerilimini annda kesmeyebilir (Bu
andaki ykn durumuna baldr. Eer hattn yk az ise hat amaz ama yk artarsa ya da
hat ykl ise annda aar.). Durdurucu direkte, izolatrlere yakn bir yerden telin kopmas
hlinde, telin bir taraf yere dp dier taraf ise hi bir yere demeden havada kalabilir. Bu
durumda EN hatt iki ynl besleniyorsa telin yere dt tarafta kalan istasyondaki rleler
alp sz konusu hattn bandaki kesici aar, fakat kar istasyondaki kesici hatt
amayabilir (Kesicinin amas hattn ykne baldr). Eer, hat tek tarafl besleniyorsa ve
besleme noktas telin yere dt tarafta ise rleler alarak hat gerilimsiz kalr.
Tel, tayc direkteki ask ya da mesnet izolatrnn birka metre nnden koparsa ve
tel, klemensten ya da badan kaymazsa telin bir ucu yerde, dier ucu havada kalabilir. Byle
bir tel kopmas, durdurucu direkteki tel kopmasna dnr ve yere den tel gerilimli tarafta
ise hat aar, deilse amaz. Ancak telin, klemensten veya akar badan kaymas ve her iki
ucunun da toprakla temas etmesi hlinde hat rleleri alarak hatt servis harici eder.
Ar iklim artlarnn bulunduu blgelerden geen iletim hatlar zerinde oluan buz
tabakasnn etkisiyle iletkenler kopabilir. Hava hatlar, dey buz yklerinin etkisinde kald
gibi, yatay rzgr kuvvetlerinin de tesiri altnda kalr.
Resim 1.1: Buz yknn iletkene etkisi ve kularn enerji hatlarna zararlar
1.2.2. Hatlarn Ksa Devresi

Herhangi bir iletken parann (ku, insan, aa dal vs.) gerilimli faz teli ile direk
arasna girmesi hlinde yine bir hat arzas oluur (Resim 1.2). Eer faz teli ile direk arasna,
giren bu para, girdii yerde kalmaya devam ederse hatta srekli bir arza meydana gelir ve
hat gerilimsiz kalr.
Faz nakillerinden herhangi birinde lif alm olabilir. Alan bu lif, rzgrn etkisiyle,
diree yakn bir yerde ise diree, ortalarda bir yerde ise faz tellerine deebilir. Bu da geici
bir arzaya neden olur ve rzgr ayn ynde estii srece devam eder.
Resim 1.2: Kularn, dier canllarn ve aa dallarnn hatlara olan etkileri
1.2.3. Hatlarn Topraa Temas

Gergi ve ask takmlarndaki, hrdavat malzemeden herhangi birinin kopmas hlinde
tel yere ya da direin konsoluna debilir. Bu hlde meydana gelecek arza, daha nce tel
kopmas biiminde meydana gelen arzayla ayndr. Gerilimli olan telin toprakla temas
etmesi hlinde hat rleleri, hatt annda servis d brakr.
Direk akl bydke tellerin salnm da artar. Eer, enerji nakil hattnn altndaki
aalar bu salnm seviyeleri dikkate alnarak yeteri kadar kesilmemise rzgrn etkisiyle
5
faz telleri civarndaki aa vs.ye yaklar veya deer. Bu yaklama ve deme, geici faz
toprak arzalarna neden olur. Bu tip arzalar rzgr estii srece tekrarlanabilecei gibi, telin
aaca temas ettii noktadan, elektrik arknn etkisiyle eriyip kopabilir ve kalc bir arzaya
dnebilir.
Resim 1.3: Hatlarn koparak topraa temas
Kularn, direklerin konsollarna konarak mesnet izolatrleri civarnda faz teli ile
toprak arasnda kalmas srasnda enerji nakil hatt, faz-toprak arzasna yol amaktadr. Bu
esnada kuun lerek yere dmesi veya oradan uarak uzaklamas nedeniyle arza
kendiliinden temizlenir ve hat tekrar servise sokulur. Ancak len ku, konsoldan aa
dmeyebilir ya da arkn etkisiyle izolatr patlayabilir hatta tel dahi kopabilir ve geici arza,
kalc arzaya dnebilir.
Her ne kadar enerji nakil hatlar toprak telleriyle yldrmlara kar korunmusa da
zaman zaman, enerji nakil hatlarndaki faz tellerine yldrm isabet etmektedir. Faz tellerine
isabet eden bu yldrm, faz tellerinde ar gerilim oluturmaktadr. Bu ar gerilimin
etkisiyle izolatrler zorlanp izolasyonun zayf olduu bir yerden diree boalmaktadr. Bu
dearj, enerji nakil hatlarnda geici faz-toprak arzas meydana getirmektedir. zolatrler
zerinden meydana gelen bu dearjn etkisiyle izolatrler hasarlanabilmekte ve kalc
arzalara neden olmaktadr.
Enerji nakil hatlar, elektrik ykyle ykl bulutlar nedeniyle kar endksiyon
olayna neden olmaktadr. Bu da toprak ve faz tellerinde ar gerilim oluturmakta ve geici
arzalar yaratmaktadr.
6
1.3. Havai Hat Arzalar Giderme

1.3.1. Havai Hat Arzasn Gidermede Kullanlacak Ara ve Gereler
Emniyet kemeri, merdiven, hat tfei (Enerji nakil hatlarnda yaplacak olan
almalarda, hatta enerji olup olmadn kontrol etmeye yarayan gvenlik aracdr. Hat
tfei ekil 1.1de grld gibi ok atan bir aparattr. Oka balanp frlatabilen ince telin
faz faz veya faz toprak aras ksa devre olmas sonucu, telin kopmasyla hatta enerjinin olup
olmad anlalr. Oka bal frlatlan telin topraa temasn topraklama kaz salar.),
lastik eldiven ve topraklama stakalar, hat rodar (arza tespit yeri cihaz), kablo arza test
cihaz, hat stakasdr.
ekil 1.1: Hat tfei ve kullanlmas
1.3.2. Arza Yerini Tespit Etme

Enerji nakil hatt ksa ise hat gzergh tamamen gezilerek gzle kontrol edilir
(zolatr patlamas, atlamas, krlmas, sk ba ve iletken kopmas, travers krlmas vs.
gibi eylerin olup olmadna baklr.).
Enerji nakil hatt uzun ise ana hattan branman ve mteriler ayrlr, camperleri alr
ve hat kk paralara ayrlmak suretiyle arzal ksm tespit edilir.
nceleri, iletim hatlarnda meydana gelecek kalc arzalar, hatt belirli noktalardan
ayrp hatta gerilim uygulamak ve hattn serviste kalp kalmamasna baklarak arza belirli bir
blgeye sktrlr, daha sonra bu blge ekiplerce taranarak bulunurdu. Yani hat nce ikiye,
daha sonra drde vs.ye blnp arzann bulunduu 25-30 kmlik, bazen hattn uzunluuna
gre daha uzunca bir blge ekiplerce kontrol edilir ve arza bulunurdu.
7
Ancak gnmzde, gelitirilen arza yeri tespit cihazlaryla arzalar 25-35 km'ler
seviyesinden 100-200 metreler seviyesine indirilmitir. Hat rodar dediimiz arza yeri tespit
cihazlaryla bugn arzann cinsini ve yerini bulmak kolaylamtr.
Resim 1.4: Kablo arzas test etme cihaz (darbe jeneratr)
Fakat her tip arza, halen kullanmakta olduumuz arza yeri tespit cihazlaryla
bulunamamaktadr. Bu cihazlar ancak faz telinin toprakla dorudan temas etmesi ya da
camper kopmas gibi arzalarda etkindir. Halen, izolatr zincirinin tamamen yanmas ya da
telin beton konsola dmesi biiminde meydana gelecek arzalarda etkin olamamakta ve
arzann yerini tespit edememektedir. Yani ksacas faz telinin demir direkle veya toprakla
direk temas etmedii arzalar bu cihazlarla bulunamamaktadr.
Bu tip arzalarn arza yeri tespit cihazlaryla bulunmas, bu cihazlar ok kullanarak
tecrbe kazanmakla mmkn olmaktadr.
1.3.3. Arza Nedenini Tespit Etme

Hat arzalarnn meydana gelme nedenlerini u ekilde sralayabiliriz:
Toprak telinde ve nakildeki lif almalar

Toprak telinde ve nakildeki sehim bozukluklar
Toprak telinde ve nakildeki eklerde bozulma ve deformasyon (ekil deiiklii)
Mevcut damperlerin, ara tutucularnn korona emberlerindeki kslmalar,
dmeler ve eilmeler
Ask klemenslerindeki kaymalar
zolatrlerdeki krlmalar, atlamalar, mesnet izolatrlerindeki eilmeler vs.
Enerji nakil hatt gzerghndaki tehlikeli aa, yap vs.
Resim 1.5: eitli hat arzalar
ekil 1.2: Havai hatlar iin olabilecek tehlikeler
1.3.4. Arza Giderme lem Sras

Tamir manonu ile iletken tamiri yaplmasn srayla yapalm:
Zedelenmi iletken yeri uygun cihazlar ile tespit edilir.

letkene uygun ek manonu tespit edilir.
Enerji kesilir.
Enerji kesiklii kontrol edilir.
Mahall topraklama yaplr.
letkene halat balanr.
Topba ve tayc direklerdeki izolatr balar sklr.
9
Hat, halat yardmyla yere alnr. (Resim 1.7ye baknz.).

Yerde, manon yarlm yere geirilir.
Manon pensesi veya pres ile manon sktrlr.
Hat, tekrar halat yardmyla ekilir.
Tayc direklerdeki izolatr balar yaplr.
Mahall topraklama kaldrlr.
Hatta enerji verilir.
Resim 1.6: Havai hat iletkeni lif kopmas ve tamiri
Resim 1.7: Havai hattn ekilmesi
10
Resim 1.8: Hat topraklamas ve toprak stakas
Arza yeri tespit cihazlar, cihazlarn kataloglarna uygun biimde hatta balanmal ve
gerekli emniyet tedbirleri alnmaldr. Bu koullar yerine getirildikten sonra cihazla arza yeri
saptanp direk tevzi listelerinden enerji nakil hattndaki direk numaras ve yresi
belirlenmelidir. Arza yeri tespit cihazlar her faza da tatbik edilip arzal faz ya da fazlar
saptanmaldr. Arzann bir ya da birden fazla fazlarda olmas, arza hakknda bizi nceden
aydnlatabilir. Yani nceden, arzann ne ekilde olaca hakknda bize bir fikir verebilir.
Resim 1.9: Hat arzasnn giderilmesi
11
Halen kullanmakta olduumuz arza yeri tespit cihazlarnda ekranda, arza noktasnda
iareti belirirse hattn kopuk olduunu, arza yeri tespit cihazn vurduumuz tarafta kalan tel
parasnn yere demediini anlarz. Camper (gevek irtibat) in kopmas biiminde olacak
arzalarda da ayn iareti grrz.
Cihazn ekrannda ve arza noktasnda V iareti belirse bu, arzann bir faz toprak
arzas olduunu, byk bir ihtimalle telin yere dtn veya telin zerine aa vs. gibi bir
parann dtn gsterir. Arza yeri tespit cihazlaryla arzann yeri tespit edildikten
sonra, arza yerine giden ekipler arzann durumuna gre arza giderme almalarna balar.
Datm hatlarnda arza yerini tespit etmek ise iletim hatlarndan ok daha zordur.
Datm hatlarmzdan genellikle saplama biiminde, mteriler beslenmektedir. Datm
hatlarnda meydana gelecek bir arzann, mteri hattndan m yoksa datm hattndan m
kaynaklandn hemen tespit etmek mmkn deildir.
Bu tip hatlarda, arza yeri tespit cihazyla arza bulmak da mmkn deildir. Bu
nedenle datm hatlarnn arza almalar, ou kez iletim hatlarndaki arza
almalarndan daha uzun srebilir.
Baz hat arzas meydana getiren olaylarn zmlerini inceleyelim:
Konsol krlmas: Bu tip bir arzada, gerilimli olan nakil teli toprakla ya da
dier gerilimli fazlara temas etmezse hatt koruyan rleler almaz ve arza,
annda tespit edilemez.
Direk yklmas: Direk yklmas biiminde oluacak arzalarda, direk tamamen
ya da ksmen yklabilir, yine, gerilimli olan nakillerin toprakla ya da
birbirleriyle temas etmesi halinde, hatt koruyan rleler hattn gerilimini keser.
Ancak bu temaslar olmazsa arza annda tespit edilemez ( Resim 1.10).
Resim 1.10: Havai hat direklerinin yklmas
12
Enerjinin tanmasn engellemeyen bu nevi arzalar, daha nce de bahsedildii gibi

annda tespit edilemeyen arzalardr. Bunlar, genellikle enerji nakil hatlarnn periyodik
bakm ve kontrollerinde, bazen de yre halk tarafndan enerji nakil hattndaki aksaklk ve
noksanlar ihbar edilince yerinde yaplan kontrol sonunda ortaya kmaktadr.
Toprak tellerindeki ve faz tellerindeki eklerde bozulma ve deformasyonlarn tespiti
hlinde, hat yere indirilerek bu ekler deitirilmelidir.
1.3.5. Arza Gidermede Dikkat Edilecek Hususlar

Arza iin bir yere gidildiinde arzann giderilmesi yannda, konsol ve direklerin
durumu, iletken ve iletken ekleri, iletkenlerin yere, aalara ve binalara olan yaknl
kontrol edilir. Ayrca mesnet ve dier izolatrlerin durumlar ile ark boynuzlar, camperler
ve varsa ayrclar, parafudrlar muhakkak kontrol edilmelidir.
Emniyet kemeri, merdiven, hat tabancas, lastik eldiven ve topraklama stakalar

gibi emniyet tehizatnn, emniyetle kullanlabilir ve iyi durumda olup
olmadklar kontrol edilmelidir.
Tehlike oluturabilecek pheli durumdakiler tamir edilmeli veya yenisi ile

deitirilmelidir.
artlarnn deimesinden dolay yeni emniyet malzeme ve tehizat temin

edilmelidir.
letken seimi esnasnda gevek kalm bir ba veya iletken zedelenmesi, ku

gz yaplmas, liflerin kopmas ileride ok byk arzalarn domasna sebep
olur.
yi sklmam bir klemens, iyi yaltlmam bir topba veya kt bir ek, tesisin
verimini ve gvenilirliini drr.
Hat gzergh da iletken ekimi kadar nemlidir. Kesilmemi aalar, fazla

sayda a vermeler, yoldan uzak ve ulam zor bir gzerghn seilmesi, hattn
iletme ve bakmn zorlatrr.
letkenler kontroll bir ekilde makaradan boaltlarak herhangi bir yere

srtmeden, diree aslm makaralara alnarak ekilmelidir.
NOT: HBR , GVENLNDEN DAHA NCELKL DELDR.
1.4. Yer Alt Hatlarnda Arzalar Giderme

1.4.1. Yer Alt Hat Arzas Gidermede Kullanlacak Ara ve Gereler
Genellikle yer alt hatlarnda meydana gelen arza; kablonun kopmas, patlamas gibi
arzalardr. Bunlar, kopan veya patlayan kabloya ek yaplarak tamir edilir. Arzal kablo
yerini tespit etmek iin aada resmi bulunan cihaz kullanlmaktadr. Kablo kesme ve
soyma aletleri, i gvenlii ve emniyet ara gereleri (eldiven vb.) kullanlmaktadr.
13
Resim 1.11: damarl kablo ek malzemeleri
Resim 1.12: Kablo kesme aparat
Harici tip kablo balklarnn taklmasnda; kablo kesme ve soyma aletleri, OG

damarl ve OG tek damarl harici kablo balk montaj seti, i gvenlii ve emniyet ara
gereleri (eldiven vb.) kullanlmaktadr.
1.4.2. Arza Yerini Tespit Etme

Kablolarda arzalarn ok eitli ve ou zaman arza trnn belirlenmesinin de ok
zor olduunu imdiye kadar anlattmz konulardan karmak mmkndr. Teknolojinin
geliimiyle birlikte yeraltndaki kablo arzalarn, hat gzerghnda dolamak suretiyle tespit
etmek mmkndr. Sistemin eki olan Pearson cihaz (P) ile kablo klf arzalarnn noktasal
14
tespiti, adm voltajnn llmesiyle mmkn olmaktadr. Aadaki resimden de arza yeri
tespitinin nasl yapld grlmektedir.
Resim 1.13: Yer alt kablo arza tespit cihaz ve kullanm
ekil 1.3: Yer alt kablo arza tespiti
1.4.3. Arza Nedenini Tespit Etme

Arza sebepleri aratrlmadan sadece arzal ksmlarn tamir edilmesi sonu vermez.
Belki ilk etapta bundan iyi sonular alnsa da yeterli artlar olutuunda arza yine ortaya
kacaktr. nemli olan, arzay oluturan sebepleri ortadan kaldrmak suretiyle arzann
tekrarn nlemektir. Yer alt hatt arzalar, havai hatlara gre daha karmak durumlar
ortaya karr. Havai hatlarda gzle kontrol mmknken yer alt hatlarnda gzle kontrol
mmkn deildir. Arza tespiti sadece yeterli bilgi ve beceriye sahip personelle deil, ayn
zamanda uygun malzeme ve tehizatn olmasyla yaplabilir.
15
Yer alt hatlarnda ve kablolarda rastlanan arzalarn balca sebepleri unlardr:
malat hatalar: Yaplan testlerde, testi yaplmayan kablolarn, iletmelerde

tesis ncesi ekipler tarafndan test edilmesi, ileride kabilecek arzalarn nne
geilmesini ve bylece i ve maliyet kayplarnn azaltlmasn salar.
Nakliye ve depolama hatalar: Sevkiyat ve depolama srasnda yaplan hatalar
ileride arzalara yol aabilir. Kablo makaralarnn tespiti iin takozlarn
dikkatsizce konulmas, kabloyu zedeleyebilir. Ayrca kablonun ba ve sonunun
ak havaya kar iyi izole edilmemesi, ieriye su ve rutubet szmasna neden
olur.
Tesis hatalar: letmede meydana gelen kablo arzalarnn ou, deme
srasndaki ihmal ve dikkatsizlikten oluur. Bu hatalar; fazla kvrlmalardan,
srtnmeden, deme kanalnn altna ve stne dklen sivri kenarl talardan
dolay meydana gelir. Fark edilmeyen kk bir klf zedelenmesi, bir sre
sonra bu noktada arzaya sebep olur.
Montaj hatalar: Kablolarn balk ve eklerinin yapm srasnda yaplan
hatalar, montaj hatalar olarak nitelendirebiliriz. Bu ilemlerin yaplmas
srasnda iiliin iyi yaplmamas, gerekli zen ve dikkatin gsterilmemesi
veya bilgi eksiklikleri de arzalarn olumasna neden olur.
Mekanik d tesirler: Mekanik d tesirler; sonradan yaplan alt yap veya
hafriyatlar, yol hareketleri, gevek zemin kmesi, toprak kaymalar ve kazlar
sonucu meydana gelir.
Kimyasal ortam tesirleri: Topraktaki humus asidi, kire vb. kimyevi
maddelerin etkisi sonunda ortaya kar. rnein; akaryakt tanklar yanndaki
PVC klfl kablolar zarar grr.
Termik etkiler: Yer alt kablo hatlarnda meydana gelen her ksa devre
arzasnda kablolar, hem termik hem de mekanik bir ok etkisi altnda kalr.
Birbirlerine yakn denmi kablolarda, merkezi stma sistemi yaknnda
bulunan kablolarda ve s iletkenlii dk zeminlerde termik etkiler grlr.
Bu tr sebeplerin arzalara neden olmamas iin iklimlere ve deme ekline gre

kablolarn zelliklerine dikkat edilmeli; hatta deme yaplmadan nce topran termik
direnci llmelidir.
Malzeme eskimesi: Yukarda anlatlan tm tedbirlerin alnmasna ramen, her

malzemede olduu gibi kablolarda da malzeme yorulmas ya da eskimesi
sonucu arzalar meydana gelebilir.
16
Resim 1.14: Yer alt kablolarnn arzasn giderme ilemi
1.4.4. Arza Giderme lem Sras

Yer alt tesislerinde herhangi bir nedenden dolay kablo bal ek yapmak gerekirse
aadaki malzemeler kullanlacaktr. Huni, dkme reine veya protolin, ek mufu veya serfil,
izole bant, ek kalb ve yan kapaklar, cam macunu, temizleme malzemesi ve stp
kullanlr (Resim 1.11).
Kablo ekinin yapm u ekildedir:
Ek yaplacak kablonun damarlar hatta balanacak uzunlukta alacaktr.

Kablo hunisi alan damarlar zerine geirilir. D klfn bittii noktada
szdrmazlk band yaplr.
Kablo aplarna gre hazrlanm olup elektrolitik bakrdan yaplm ve zeri
kaplanm ek muflar ile kablo karlklar birletirilir.
Huninin az yukarya gelecek ekilde (kablo damarlar yukar gelecek ekilde)
bir yere sabitlenir.
Reine ok kolay bir ekilde dkme hazrlanr. Orijinal kutusu iine
sertletirici katlr, renk ayrm kalmayncaya kadar ok gzel ekilde kartrlp
kalba dklr.
Malzeme kurumaya braklr.
Ortam scaklna gre 20 derecede 30 dakikada, souk ortamlarda da kutu hafif
stlarak kullanldnda 60 dakikada reaksiyona geip sertleir ve kullanma
hazr duruma gelir.
1.4.5. Arza Gidermede Dikkat Edilecek Hususlar

Genellikle yer alt hatlarnda ek yapld iin ek yapmnda dikkat edilecek hususlar
sralayalm:
Mekanik tahribata ve ekin nem almasna engel olacak iyi bir elektriki balant
temin edebilecek ekilde olmaldr.
D klf iyice temizlenmelidir.
Kabloyu keserken iletken ile izolasyon arasnda bir geveme olmamas iin
iletken ular balanmaldr.
D klf ve izolasyon maddesi soyulurken iletkenin damarlarna zarar

verilmemesine dikkat edilmelidir.
17
Kablo iletken demeti bklm yn tersine dndrlmemeli, irtibat

klemenslerinin kablo kesitine uygun olmasna dikkat edilmelidir. rtibat
klemensleri ve vidalalarnn temiz olmasna ve iyice sklmasna zen
gsterilmelidir.
Ek malzemeleri hazr olmal ve hazrlklar tekrar gzden geirilmelidir. Protolin
maddenin kullanma tarihine ve hava ile irtibatnn olup olmadna dikkat
edilmelidir.
1.5. Hatt Devreye Alma lemi

Yukarda incelediimiz onarm ilemlerinden sonra ayrclar, kesicileri devreye
alrz. Devreye aldktan sonra da enerjiyi vererek sistemin eskisi gibi ve verimli bir ekilde
almas salam oluruz.
18
UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
Uygulama faaliyeti sonucunda yer alt kablosu ve havai hat eklerini yapnz.
Resim 1.15: Kablo ek yapm ve gereleri
lem Basamaklar
neriler
Balamadan nce gerekli emniyet ve

gvenlik tedbirlerini alnz.
Daha nce anlatlan kurallara ve TEA

Gvenlii Ynetmeliine gre
emniyet ve gvenlik tedbirlerini alnz.
Enerjiyi kesiniz.
Hat ykl ise trafo merkezlerindeki

kesiciden, ayet hat ykszse ayrcdan
yaplr.
Arzay lokalize ediniz.
Gzlemle veya hat rodar ile lokalize

ediniz. Yukarda anlatlan test cihazlar
ile arza yerini bulunuz.
Kablo veya iletkeni uygun kesitte

seiniz. Ek mufu ve gerelerini seiniz.
Havai hat iletkeninin alminyum

olmasna dikkat ediniz.
19
Hat arzasn tespit ediniz.
Kontrol ederken baka bir neden daha

olabileceini dnnz.
Hat arzasn gideriniz.
Havai hat arzalar gidermede, skma

tipi ek yapnz.
Yer alt hatlarnda arzalar gidermede,
ek mufu kullannz. Ek mufu
kullanmnda eklerin gevek
olmamasna dikkat ediniz.
KONTROL LSTES
Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin
Evet, kazanamadnz beceriler iin Hayr kutucuuna (X) iareti koyarak kendinizi
deerlendiriniz.
1.
2.
3.
4.
5.
Deerlendirme ltleri
Uygun kablo ve iletkeni seebildiniz mi?
Uygun kablo ve iletken ek gerelerini seebildiniz mi?
Yntemine uygun olarak kablolarn yaltkann soyabildiniz mi?
Uygun yntem ile ek yapabildiniz mi?
gvenlii tedbirlerine uydunuz mu?
Evet
Hayr
DEERLENDRME
Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz.
Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz
Evet ise lme ve Deerlendirmeye geiniz.
20
LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
Aadaki sorular dikkatlice okuyunuz ve doru seenei iaretleyiniz.
1.
Aadakilerden hangisi havai hatlarda meydana gelen arza trlerindendir?

A) Faz-ntr aras ksa devre
B) Fazla ykten dolay oluan arzalar
C) Toprak ve faz arasnda arzi kontaklar
D) Hepsi
2.
Aadakilerden hangisi hat kopmasnn sebeplerinden deildir?

A) Buz yk
B) Rzgrlar C) Kular
D) Aalar
3.
Aadakilerden hangisi havai hatta kullanlan ek malzemelerinden deildir?

A) zole bant B) Cvatal klemens C) Zrh ubuklar D) Bkme boru ekler
4.
Yksek gerilimli havai hatlarda iletkenleri gerdirmek iin aadakilerden hangisi

kullanlr?
A) Trifor
B) Kapma
C) zolatr
D) Makara
5.
Aadakilerden hangisi havai hat arzasn gidermede kullanlan ara gerelerden

deildir?
A) Hat tfei
B) Protolin
C) Kontrol kalemi
D) Eldiven
6.
Aadakilerden hangisi enerji nakil hatlarnda arza yeri bulma yntemi deildir?
A) Gzle kontrol
B) Hat rodar ile kontrol
C) Toprak megeri ile kontrol
D) Avometre ile kontrol
7.
Aadakilerden hangisi havai hatlarda meydana gelen arza nedenlerinden deildir?

A) Nakildeki sehim bozukluklar
B) Toprak telinde uzamalar
C) Damperlerin dmesi
D) zolatrlerin krlmas
8.
Aadakilerden hangisi dorudur?

A) Arzal hatta gvenlik levhas taklmaldr.
B) Arzal hattn enerjisini kesmek iin ilk nce ayrc, sonra kesici almaldr.
C) Havai hatlar, yer alt hattna tercih edilmelidir.
D) Yer alt hatt ekilirken kablolarn gergin olmasna dikkat edilmelidir.
9.
Aadakilerden hangisi yer alt hatt arzas deildir?

A) Kablo bozulmalar (kimyasal olarak)
B) Kablolarn rzgr etkisi ile birbirine temas
C) Mekaniki olarak d etki ile kablolarn kopmas
D) Malzemenin korozyona uramas
21
10.
Aadakilerden hangisi yer alt kablolarnda rastlanan arza nedenlerinden deildir?

A) malat hatalar
B) Kimyasal ortam etkileri
C) Termik etkiler
D) Rzgrn etkisi
DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap
verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.
Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.
22
RENME FAALYET-2
RENME FAALYET-2
AMA
Bu faaliyette verilecek bilgiler dorultusunda, uygun ortam salandnda, standartlara
ve ynetmeliklere uygun olarak trafo ve koruma sistem arzalarn hatasz giderebileceksiniz.
ARATIRMA
Trafolarn arza yapan paralar ve arzalar nelerdir? Aratrnz.
Koruma sistemlerinde kullanlan elemanlarda meydana gelen arza trleri

nelerdir? Aratrnz.
Aratrma ilemleri iin internet ortamn kullannz. Trafo imalat ve tamirat

yapan firmalar gezip oradaki yetkililer ile rportaj yapnz. Koruma sistemleri
reten veya satan fabrikalar, yksek gerilim taahht firmalarn, evrenizde
varsa eer TEA gezip orada grev yapan mhendis ve teknisyenlerden bilgi
alnz. Aratrmanz rapor hline getirerek arkadalarnza sununuz. Mmknse
bu dokmanlar grntleyip snf ortamnda arkadalarnzla paylanz.
2. TRAFO VE KORUMA SSTEM

ARIZALARI
Trafo merkezinde veya bu merkezin herhangi bir ksmnda yaplacak kontrol ve
bakmdan nce mutlaka gvenlik tedbirleri alnmaldr. Bu tedbirler can ve mal gvenlii
asndan ok nemlidir. Meydana gelen kazalar, gvenlik tedbirlerine riayet
edilmemesinden kaynaklanmaktadr. imdi bu tedbirleri aklayalm:
Enerjiyi keserek sisteme enerji verecek tertibat kilitleyiniz.

alma var! kartn asnz, almadan ilgilileri haberdar ederek onlar
emniyet altna alnz.
Sistem enerjisiz olsa bile, gerekli noktalarda topraklama yapmay ve emniyet
tedbirlerini almay ihmal etmeyiniz.
almalarda gerekliyse emniyet kemeri taknz, mutlaka baret ve eldiven
giyiniz.
Kullandnz el aletlerinin ve takmlarn izoleli olmasna dikkat ediniz.
23
Sistem enerjisiz olsa bile alma annda yanllkla veya baka bir sebeple
sisteme enerji verilebileceini, atmosferik olaylarla (yldrm dmesi gibi),
sistemin kapasitesinden dolay statik ykler birikebileceini ya da civardaki YG
tesislerinden indksiyon yolu ile gerilim indklenerek enerji altnda
kalabileceinizi unutmaynz ve dikkatli olunuz.
Kuvvetli Akm Tesisleri, Topraklamalar ve TEA Gvenlii
ynetmeliklerini yannzda bulundurunuz.
lk yardm antasn yannzda bulundurunuz.
2.2. Trafo Arzalarn Giderme

Transformatrlerinin arzalarn gidermeden nce trafo yapsn ksaca inceleyelim;
Resim 2.1: Transformatr yaps
Demir nve: Manyetik akm olumasn salar.

Primer sarglar: nce ve ok sipirli olup transformatrn OG giri ksmdr.
Sekonder sarglar: Kaln ve az sipirli olup transformatrn AG k ksmdr.
24
zolasyon ya: Sarmlar, sarglar aras ve gvde tank aras izolasyonu ve

soutmay salar.
Ana tank: Sarglarn, nvenin ve yan bulunduu ksmdr.
Rezerve tank: Genleme ve yedek ya tankdr.
Ya seviye gstergesi: Rezerve ya servisini grmek iindir.
Radyatr: Transformatr yann soutulmasn salar.
Tekerlekler: Transformatr tamaya yarar.
OG AG buingi: OG ve AG fazlarnn balant terminallerdir.
Ark boynuzu: Enerji nakil hatlarnda bir gerilim ykselmesinde,
transformatr koruyan elemanlardr.
Termometre: Transformatrn s derecesini gsterir.
Gerilim kademe komtatr: Gerilim seviyesini ayarlamaya yarar.
Tama kancalar: Transformatr montaj ve demontaj ileminde kaldrmaya
yarar (Resim 2.1.).
2.2.1. Trafolarda Oluabilecek Arza Trleri

Arzalarn birounun sebebi; izolasyonun ssal bozulmasndan ziyade, ksa devre
akmlar ile meydana gelen ok byk elektromanyetik kuvvetlerin olumas ve bu
kuvvetlere trafo yapsnn dayanamamas sonucu oluan mekaniki bozulmalardr. Bu
kuvvetlerin bykl; bunlarn, sarg akmlarnn karesi ile orantl olduklar kabul
edildiinde daha iyi anlalmaktadr. Transformatrlerin, normal iletme artlarnda bakm
talimatlarna uygun periyodik bakmlar yaplrsa arza yapma ihtimali azdr.
Transformatrlerde meydana gelen balca arzalar unlardr:
Sarg arzalar
Transformatrn ar ykte kullanlmas, yldrm ve dier atmosferik d tesirlere

kar korunmamas, sarg imalinde yaplan hatalar, zerinde bulunduu devrede meydana
gelen ksa devreler ve yaltkan malzemelerinde ortaya kan bozulmalar, transformatr
sarglarnda arzalara neden olabilir.
Sarglar aras ksa devre
Sarglar gvde aras ksa devre
Sarg kopmas
Sarglarn yanmas
Soutma sistemleri arzalar
Trafolardaki soutma sisteminde yan zelliini kaybetmesi, soutucu fan arzalar,

ana gvde petekleri arasna skan byk cisimler ve su ve nem szmalardr.
25
Resim 2.2: Yanm trafo sarglar
2.2.2. Trafo Arzalar Tespiti Ara ve Gereleri

Transformatr arzalarnn tespitinde en ok kullanlan cihaz, izolasyon test cihazdr.
zolasyon test cihaz, endstriyel fabrikalarda birok ihtiyac karlayabilecek (hareketli
makinelerin bakm, trafolar, yksek gerilim izolasyon sistemleri ve elektrik kablolar) geni
bir izolasyon lm uygulama yelpazesi iin zel olarak tasarlanmtr.
Ayrca donanmlarn normal almalar srasnda korozyon, toz, ya, nem vb.
nedenlerden dolay izolasyonda oluabilecek yava dmeleri gzlemlemek iin
kullanlabilir. Yksek nem ieren ortamlarda allmas durumunda, nem alma ileminin
sonucunda, trafo vb. cihazlarn izolasyonlarndaki iyilemeleri lmekte kullanlabilir.
Dzenli lmler alnd takdirde izolasyon verimlilii izlenebilir.
Resim 2.3: Trafo arza test cihazlar
26
YG cihazlarnn (g transformatrleri, l transformatrleri, kesici vs.) izolasyon

lmelerinde kullanlr.
Trafonun buing terminal balant ular iaretlenip (tekrar balarken herhangi

bir yanlla meydan vermemek iin) skldkten sonra sarglar aras ve
sarglarla tank aras izolasyon direnci (izolasyon megeri ile) llr. Bu
lmeler srasnda, trafo ya scakl da dikkate alnr.
zolasyon direncinden sonra shering (ering) kprs ile dielektrik kayp

faktr (tg) llr.
Resim 2.4: zolasyon test cihazlar
llen deerler, trafonun yapsna ve karakteristiine gre katalounda olmas

gereken deerler ile karlatrlr. Deerler uygun ise trafonun buing terminal balantlar
tekrar yaplarak bota gerilim uygulanr.
Trafonun ektii akm ve snma kontrol edilir. Durum normal ise, trafo nominal
gcnde yklenerek ektii akm ve snmas kontrol edilir. Anormal sesler ve ar snmalar
trafo sarglarnda bir sorun olduunu gsterir. Yukarda belirtilen lme ve denemeler
sonucunda anormal bir durum tespit edilirse trafonun tamir ve bakm yaplr.
2.2.3. Trafo Arzasn Tespit Etme lemi

Yukarda anlatlan izolasyon cihaz ile trafonun birok arzas tespit edilebilir. u an
piyasaya yeni kan test cihazlar kombine olarak retilmeye balanmtr. Yani tek bir cihaz
ile birden fazla i bir arada yaplabilmektedir. Aada ekli grlen cihazla trafo soutma
sisteminde kullanlan yan testi yaplabilmektedir.
27
Resim 2.5: Trafo ya test cihaz
2.2.4. Trafo Arzasn Giderme lemi

Trafo arzalarnn en nemlilerinden biri, trafo ierisinde bulunan yan zelliini
kaybetmesidir.
Resim 2.6: Ya sznts bulunan arzal bir trafo
Trafo yandan numune alnr. Eer ya deiimine karar verilmise ayn cins
yadan temin edilir.
Tablodan baklarak yan cinsi ve miktar tespit edilir.
Transformatre vakum uygulaynz. Tabii ki rezervuar klarna uygun
malzemeler konularak eski yan temizlenmesi (dar atlmas) salanr.
Enerji kesilir.
Mahall topraklamalar yaplr.
Ya doldurma ilemine balanr. Ya seviyesi kontrol edilir.
Ya seviyesine ulanca ya doldurma ilemi kesilir.
Topraklamalar kaldrlr.
28
Etraftaki malzemeler kaldrlr.

Giri ve k ayrclar kapatlr.
Kesici kapatlr.
Trafonun kontrolleri tekrar yapldktan sonra trafo devreye alnr.
Resim 2.7: Trafonun ya tpas ve seviye gstergesi
2.2.5. Trafo Arzasn Gidermede Dikkat Edilecek Hususlar
Trafo primer-sekonder balantlar sklmelidir.

Ak yzeylerde birikebilecek yklenmelere kar test edilip terminaller
topraklanarak dearj edilmelidir.
Trafo tank topraklanmaldr.
Trafoya yakn, enerjili tehizat bulunmamaldr.
Trafonun etiketi nce fye geirilmelidir.
Tehizatn havayla temas eden izoleli ve balantl yerleri temiz olmaldr.
2.3. Koruma Sistemleri Arzalarn Giderme

Rleler ve devreyi korumaya yarayan gereler, koruma sistemi olarak kullanlr.
Resim 2.8: Is kontrol rlesi ve Bucholz rlesi
29
2.3.1. Koruma Rleleri Arzalarn Giderme

Yksek gerilimde koruma rleleri deyince aklmza gelen rleler;
Sekonder ar akm rlesi,

Diferansiyel ar akm rlesi,
Toprak kaa koruma rlesi,
Sarg kaa koruma rlesi,
Sarg ksa devre koruma rlesi,
Ters akm rlesi (watmetrik rle),
Yatak snma rlesi,
Bucholz (Bukoz) rlesi,
Temperatur (s kontrol) rlesi,
Rotor toprak arza korumas olarak snflandrlr.
2.3.1.1. Arzalar Tespit Etme Ara ve Gereleri

l aletleri, i gvenlii ekipman ve tehizatlar, kiisel gvenlik malzemeleri, yeni
gelitirilmi olan rle test cihazlardr.
Resim 2.9: Rle arza test ilemi cihaz
Rle test cihazlar ile elektronik rlelerin testlerini, salamlk kontroln ve arzalarn
cihaz zerinde veya bilgisayarda dkm olarak grmemiz mmkndr. Bylelikle arzaya,
daha abuk ve doru bir ekilde yaklalm olunur. Her trl koruma rlesi ve lm
cihazlarnn testlerinden, en karmak analizlere kadar bu cihazlarn kullanm imkn vardr
(Resim 2.9-2.10).
30
Resim 2.10: Rle test cihaz
2.3.1.2. Oluabilecek Arza Trleri

Rlelerde meydana gelen arzalar, genel olarak aada belirtilmitir.
Rle devrelerinde meydana gelebilecek arzalar

Rlelerin hasara uramas (yanma)
Rlelerin faaliyete gememesi (besleme devresi kesiklii)
Rlelerin faaliyet gemesine ramen ama olmamas (ama devresi
kesiklii)
Rlelerin bayrak drmemesi
Rlelerin hatal faaliyetleri (gereksiz ama)
Rle ayarlarnn hatal olmas
Hareketli mekanik aksamda oksitlenme
Sesli ve kl sinyal devrelerinde meydana gelebilecek arzalar

Korna veya sirenin almamas (yank veya devre kesik)
Zilin almamas
Gereksiz almalar (DC kaa)
Sesli alarmn susturulamamas (DC kaa)
Minik diyagramda durum iaretlerinin kmamas
Tehlike ve arza kl sinyallerinin kmamas
Gereksiz veya yanl kl sinyallerinin kmas, kl iaretlerin
silinmemesi
l aletleri ve devrelerinde meydana gelebilecek arzalar

l aletlerinin hasara uramas (yanma)
l aletlerinin almamas (besleme devresi kesiklii)
l aletlerinin hatal almas (balant hatalar ve ibrede tutukluk)
31
2.3.1.3. Arzalar Tespit Etme lemi
Resim 2.11: Rle arza tayinin yaplmas
lk nce bildirilen alarm ve uyarya gre, gz ile muayene edilir. Sonraki ilemde eer
rle yaps ok karmak deilse l aleti ile arza tespit edilir. Elektronik devreli bir rle ise
Resim 2.11de gsterilen rle test cihaz ile rle arzas tespit edilir.
2.3.1.4. Arzalarn Giderme lemi
Rlelerin arzalarna baklr. Genel anlamda mekaniki arzalar yani kablo kmas,
vida gevemesi gibi nedenlerden doan arzalar hemen giderilir. Baz rlelerin zel kart
sistemleri vardr. Bu tr arzada kart, tamir yoluna gidilmez, yeni kart ile deitirilir. Fakat
cihazn almasnda tamamen bir aksaklk var ise yenisi ile deitirilir.
Resim 2.12: Rle arzasnn giderilmesi
32
2.3.1.5. Arzalarn Gidermede Dikkat Edilecek Hususlar
Blgenin enerjisi kesilmelidir.

Arzas giderilecek rlenin ii alrken dikkatli olunmaldr. Dzensiz
almalar arza maliyetini daha da arttrr.
Kiisel i gvenlii ve emniyet tedbirleri alnmaldr.
Kullanlacak ara ve gerelerin salamlk ve gvenirlik kontrol yaplmaldr.
2.3.2. Parafudr Arzalarn Giderme

Parafudrlar izolasyon seviyesini aan bir gerilimde, deiken direncin deeri der.
Ayn anda seri atlama aralklar arasndaki izolasyon delinerek ark balar. Boalma esnasnda
ar gerilim deeri azaldka deiken direncin deeri ykselir ve akan akm snrlar. Bu
nedenle 1 ile 3 mikro saniye arasndaki bir zamanda ark sner ve parafudr grevini yapar.
Ani gerilim deerlerinde alt iin zarar grebilen bir elemandr. Genel olarak bakm
srasnda; cvata sklmas, tozunun alnmas gibi bakmlar yaplr. Fakat arza olduunda
yenisi ile komple deiimi en salkl olandr.
Resim 2.13: Parafudr ve arza yapmnda uyars
Arzalar tespit etme ara ve gereleri
Anahtar takm, demir testere, pense, merdiven, mahall topraklama donanm, oksit
lc, parafudr kontrol iin meger, makara, halat, kiisel gvenlik malzemeleri, izolasyon
test cihaz kullanlr.
Oluabilecek arza trleri

Parafudrlarn krlmas
Ar kirlenmenin olduu tozlu blgelerde, tuzlanmann ve rutubetin olduu deniz

kysndaki blgelerde parafudrlarn temizlenmesi gerekir. Parafudrlarn normal durumda
olduklarnn tahkiki iin meger ile izolasyon direnlerinin llp birbirleriyle mukayesesi
kfidir. zolasyon direnci bariz olarak dk grlenler servis harici edilerek yenileri
konmaldr.
33
Balklardaki deliklerde ve evrelerinde ayet is izleri ve lekeler grlrse basn

boaltma cihaz arzal demektir. Byle hllerde arzal parafudr derhal servisten
kaldrlmaldr. Eer parafudr kapasitesini aan darbe ykleri meydana gelirse, i hacimdeki
ani basn art porselen gvde paralanmadan nce emniyet diyaframlarn yrtar. Alt
kapaktaki emniyet diyafram altnda, gaz basnc toprak balantsnn dar atlmasna
sebep olur. Bu durumda parafudr yenisi ile deitirilir.
letmedeki bir parafudrun topraklama iletkeni zerinde bir alma yaplacaksa,
parafudr dearj srasnda bu iletken zerinde tehlikeli seviyelerde gerilim olabilecei gz
nne alnmaldr. Bu nedenle byle bir alma iin parafudr, iyi bir ekilde topraklanmal
ve alma yaplacak topraklama iletkeni parafudrdan sklmelidir.
Parafudrlarn patlamas
Parafudrlarn patlamas, deiken direncin deerindeki deime sebepleri, yalnz
gerilime bal deildir. Kullanlan malzemenin s kat says negatif olduundan sndka
deeri der. Bu nedenle byk boalma akmlarnda ar snma olur, bu ar snma
parafurlar patlatr. Sistem topraklamasnn 1 (bir) ohm dan byk olmas sebebiyle boalma
ilemi daha ge zamanda olaca iin patlar. Parafudr terminalleri arasndaki izolasyon
seviyesi sistemin izolasyon seviyesinden daha dk olmaldr ki, ar gerilimde boalma,
parafudr zerinden gerekleebilsin. Baka bir deyile; elektrik akm en yakn direnci ve en
dk izolasyonu takip edeceinden parafudrda bu zellik olmaldr.
Herhangi bir noktadaki parafudrlar sk sk patlyorsa parafudr topraklamas ve
parafudr seimi gzden geirilmelidir.
Parafudr arzalarn giderme ilemi
Arzal parafudrun deitirilmesi ilemini sras ile yapalm:

Deitirilecek parafudrun zellikleri renilip buna gre yeni parafudr
alnr.
Gerekli malzeme ve takmlar alnr (topraklama megeri, parafudr kaidesi,
parafudr, pense, tornavida, anahtar takm, kazma, krek, bel, topraklama
levhas, topraklama eridi, halat, merdiven, kiisel gvenlik malzemeleri).
Enerji kesilerek gerekli ikaz levhalar aslr, gerekirse bir kii besleme
yerinde braklr.
Enerji kontrol edilerek mahall topraklama yaplr.
34
ekil 2.1: Parafudr i yaps
Diree veya binaya klr.

Eski parafudr sklr.
Yeni parafudr, kaideye monte edilir, ayet tip deiikse parafudr kaidesi
yeniye gre ayarlanr.
Topraklama direnci llr.
stenilen deer kmamsa levha ilavesi yaplr.
rtibatlar yaplr.
Gzle kontrol edilir.
Mahall topraklamalar kaldrlr.
Enerji verilir.
Parafudr arzalarn gidermede dikkat edilecek hususlar

letmedeki bir parafudrun topraklama iletkeni zerinde bir alma
yaplacaksa, parafudr ayrca iyi bir ekilde topraklanmal ve alma
yaplacak topraklama iletkeni parafudrdan sklmelidir.
Parafudr irtibatlarn skp takma ilemi iyi bilinmelidir.
Parafudr montaj ve demontaj iyi bilinmelidir.
Parafudrun megerle kontrol iyi bilinmelidir.
Tm almalar i gvenlii kurallarna uygun ekilde pratik ve doru
olarak yaplmaldr.
Enerji kesiminde haberlemeye dikkat edilmelidir.
Manevra ve ilem srasna dikkat edilmelidir.
35
Resim 2.14: Parafudr ve montaj
2.3.3. Sigortalarn Arzasn Giderme (Deitirme)

Sigorta; ksa devrelerde ve ar yklerde devreyi aarak hatt, trafo postasn, santral
veya alclar koruyan elemanlardr. Alak gerilimlerde (AG) 100.000 amperi kesebilen
sigortalar yaplmtr. Yksek gerilimlerde de (YG) 138.000 V ve 400 A sigortalar
yaplmtr. YG sigortalar yap bakmndan iki ana paradan oluur. Bunlar; sigorta gvdesi
ve sigorta buonudur. Sigorta gvdesi zerinde kullanma gerilimine uygun zellikte
izolatrler bulunur. zolatrlerin st ksmnda buon tutucular bulunur. Buon, sigorta
gvdesinin iki yannda bulunan yuvalarna taklr. Buonun iki ucu iletken olup bu iki u
arasnda devrenin ar akmla almasn salayan iletken bulunur.
Resim 2.15: YG sigortalar
Sigorta deitirme pensi, baret, izole eldiven, izole tabure veya izole hal kullanlr.
36
Resim 2.16: Sigorta deitirme pensesi

Sigortalarn atmas
Sigorta zerinden ani olarak ksa devre akm gemesi, gerilim deerinin ani
ykselmesi, sigorta ierisindeki teli eritir. Bylelikle sigorta atm olur. Sigortalarn atmas
durumunda, sigortann koruduu devrenin zelliine gre, sigorta atmasna neden olabilecek
durumlar kontrol edilip yenisi ile deitirilmelidir. rnein; bir hat ba ayrcsndaki sigorta
atmsa sigortann bulunduu devre zerinde tel kopmas, ba almas, sehim bozukluu,
fazlar aras ksa devre, faz-ntr ksa devresi ve direk devrilmesi gibi arzalarn olabilecei
mutlaka gz nne alnmaldr. Bu durumda sadece sigortann yenisi ile deitirilmesi,
eldeki salam sigortann bo yere atmasna neden olacaktr.
Sigortalarn yerinden gevemesi veya krlmas
Herhangi bir d temastan dolay sigorta yuvas gever. D etki devam ederse veya
iddeti byrse sigorta buonunun krlmasna sebep olabilir.
Sigorta arzalarn giderme ilemi
Ayrc sigortalarnn deitirilmesi ileminin yapm sras aada anlatlmtr.

Projeden ayrc tipine ve trafo gcne gre sigorta tespiti yaplr.
Gerekli malzemeler alnarak i mahalline gidilir.
Kesiciden hattn enerjisi kesilir ve kontrol edilir.
Hat tfei ile enerji kontrol yaplr.
Arzal sigorta karlp yenisi ile deitirilir (ekil 2.2).
37
ekil 2.2: Sigortalarn taklmas
Alan dzenleyicinin kapa sigortann tepesi ile alr.

Sigortann taban dayanncaya kadar alttaki lale, kontaklara taklr .
Sigortann st ksm stteki kontaklara yerletirilir ve alan dzenleyicinin
uygun ekilde kapand kontrol edilir. Sigorta, zerindeki etiket ne
gelecek ekilde evrilir. Sigortann, ortasndan tutmamaya dikkat edilir
(ekil 2.3).
ekil 2.3: Sigortalarn taklmas ilemi
Ayrc kapatlr.
Kontroller yaplr.
Hat beslenir.
38
Resim 2.17: YG sigortasnn taklmas
Sigortalarn deitirilmesinde dikkat edilecek hususlar
letmelerde maddi ve manevi zararlara sebebiyet verilmemesi, bir elektrik devresinin

ar yklerle ksa devre akmlarna kar korumas ve bunlar kullananlarn can
gvenliklerinin salanmas iin u hususlara dikkat edilmelidir:
Balant noktalarnda, alt ve st kontaklarda, temas direnci minimuma
indirilmelidir.
Sigorta buonlar, iletken ve hatlar ar yklenmelerden korumak iin
uzun tecrbeler ve hesaplar neticesinde tespit edilmi esaslara gre
seilmelidir.
Btn fazlarda;
Sigortalarn doru yerletirildiini kontrol ediniz.
Alan dzenleyici kapaklarn uygun ekilde kapal olduunu kontrol
ediniz.
Manevra srasna dikkat edilmelidir.
Sigorta deitirme metotlar bilinmelidir.
Hatta enerji kontrol bilinmelidir.
Mahall topraklama yapmay bilmelidir.
olarak yapabilmelidir.
2.3.4. Topraklama Sistemi Arzas Giderme
39
letme devresinin bir noktas (yldz noktas) ile toprak arasnda veya bir tesisin akm
tamayan iletken ksmlar ile toprak arasnda, iletken bir balant yaplmasna topraklama
denir. Amac ise enerji retim, iletim ve datm ebekelerinde insan hayatnn ve tehizatn
korunmasdr.
ekil 2.4: Hattn topraklama direncinin llmesi
Elektrik tesisatnda, akm tayan iletkenlerin kendileri arasnda ve iletkenlerle toprak

arasnda olmas gereken dirence yaltkanlk direnci denir. Yaltkanlk kontrol ve toprak
direncinin llmesi meger ad verilen l aletleri ile yaplr.
Bu l aletleri hem analog hem de dijital olarak retilmektedir. Teknolojinin
gelimesiyle birlikte dijital l aletlerinde byk gelimeler yaanmaktadr.
Analog megerlerde yaklak 1000 volt gerilimi retebilen bir doru akm dinamosu
mevcuttur. Manyeto kolu sayesinde gerilim retme ilemi yaplabilmektedir.
Gnmzde deiik firmalarca retilmi, toprak direncini len elektronik dijital l
aletleri kullanlmaktadr. Bu cihazlarn ierisinde yeterince pil bulunmaktadr. lme
yapmak iin gerekli akm ve gerilim bu pillerden kullanr (Resim 2.18e baknz.).
40
Resim 2.18: Deiik markalarda dijital megerler

Toprak iletkeninin veya balantsnn kopmas
Toprak telinde ve nakildeki lif almalar zamanla arza kaynana dnr. Tellerdeki
lif almalar geici arzalara neden olabilecei gibi tellerin buz yk, rzgr yk gibi ilave
arlklarla yklenmesi hlinde kopabilir ve kalc arzalara neden olabilir. Bu nedenle toprak
telindeki ve nakildeki lif almalarna zamannda mdahale edilmeli ve lif yeri onarlmaldr.
Toprak elektrotunun zelliini yitirmesi
Topraklama direnleri lmlerinde; toprak direncinin istenen limitler iinde olmad
(2 ohm) tespit edildiinde, diren deerlerinin yksek olmas durumunda ikinci bir
topraklama kaz aklarak topraklama direnci istenilen limitlere getirilmelidir. Zamanla
toprak elektrotu, kimyasal olaylarla veya eitli nedenlerden dolay zelliini yitirebilir.
Zemin zelliini yitirmesi
Topraklamada zemin zellii ok nemlidir. Topraklama elektrotunu saplayacamz
zeminin slak olmas, havann yal oluu veya mevsimin k olmas, zeminin zelliini
deitiren etkenlerdir. Sonradan toprak neminin deimesi, toprak kaymas (toprak
seviyesinin azalmas) toprak zelliinin deimesi, topraklama direncini de deitirir.
41
Topraklama arzalarn giderme ilemi
Toprak arzasn tamirden nce toprak direnci u ekilde llr ve unlara dikkat
edilir:
Referans balantlar iin 2,5 mm kesitinde ok telli kablo kullanlr.
Birinci referans balants iin en az 5 mlik, ikinci referans balants
iin en az 5 mlik kablo kullanlr.
lmde kullanlacak olan referans ubuklar olarak retici firmann
cihazla birlikte verdii ubuklar kullanlr.
lm yaplacak topraklayc ve yardmc topraklayclar, olabildiince
birbirinden uzak olacak ekilde, mmkn mertebe, bir doru zerinde
bulunmaldr.
Sondann lme yaplacak topraklaycyla arasndaki mesafe 10 mden az
olmamak kaydyla en byk topraklayc uzunluunun en az 2,5 kat
(lme ynne doru), yardmc topraklaycnn mesafesi ise 10 m den
az olmamak kaydyla en az 4 kat olmaldr.
Toprak gei direnci lm cihaznn dier ucu lm yaplacak olan
topraklaycya balanarak lm yaplr.
Topraklama direnci llecek direkler ve yerleri tespit edilir.
Topraklama kontrol, lm ve arza giderilmesi iin gerekli malzeme
ve takmlar (meger, balant kablolar, sktrma pensleri, yardmc
topraklama kazklar, kazma, balyoz, krek, topraklama eridi,
topraklama kaz veya levhas, kiisel gvenlik malzemeleri) alnr.
Yardmc topraklama kazklar uygun mesafelere aklr (ekil 2.5).
Megerin uygun ularndan kan kablolar uygun kazklara balanr.
Megerin topraklama ucundan kan u da kontrol edilecek topraklama
eridine balanr.
Meger zerindeki kademe anahtar normal lm konumuna getirilir.
Megerin sfrlama ayar yaplr.
Meger kolu evrilerek topraklama direnci llr.
stenilen deerde karsa topraklama uygundur.
ayet istenilen deerden byk karsa ikinci bir topraklama, uygun
zemine standart llerde yaplr.
Genelde istenilen deere ulalamamsa topraklama eridi uzatlarak
uygun zemin bulunur. Buraya topraklama yaplr.
ekil 2.5: elektrotlu topraklama lm
42
ekil 2.6: Analog meger (el ile evirmeli) topraklama lm
Meger ile koruma ve iletme topraklamalarnn direnleri lld zaman, llen

deerlerin aadaki deerlere uygun olmas gerekir.
letme topraklamas RB < 2 ohm (2 ohmdan kk olmal)
Koruma topraklamas RA (koruma dzeneine bal olarak)
Dengelenmi ebekelerde RA < 2 ohm
Trafo merkezlerinde, direklerde RA < 4 ohm
AG ve YG balama tesisleri birletirildiinde RA < 1 ohm
Parafudr topraklama direnci RA < 5 ohm
Resim 2.19: Trafo merkezindeki topraklama eridi
Topraklama arzalarn gidermede dikkat edilecek hususlar

Gerekli gvenlik nlemlerinin alnmas gereklidir.
Topraklamann nasl olmas gerektii bilinmelidir.
Meger kullanarak lme ilemi yaplabilmelidir.
Yardmc ekipmanlarn uygun yere tesisi bilinmelidir.
43

olarak yaplabilmelidir.
2.4. Trafo ve Koruma Sistemlerini Devreye Alma
alma bitiminden sonra alma yeri emniyet ve gvenlik tedbirlerini

kaldrnz ve alma yerini kontrol ediniz.
G trafosu giri ayrcsn kapatnz. Ayrc kontaklarnn kapandn gzle
kontrol ediniz.
G trafosu bara ayrcsn kapatnz. Ayrc kontaklarnn kapandn gzle
kontrol ediniz.
G trafosu giri kesicisini kapatnz. Kesici kontaklarnn kapandn neon
lamba ile kontrol ediniz.
G trafosunun enerjilendiini kontrol ediniz.
Gvenlik kartlarn kaldrnz.
Yukarda incelediimiz onarm ilemlerinden sonra enerjiyi vererek sistemin eskisi

gibi ve verimli bir ekilde almas salanm olur.
44
UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
G transformatrnn arzal buingini (sarg balant izolatr) deitiriniz.
Uygulama faaliyetini yaptnzda trafo onarmn yapnz. Uygulama faaliyetini yaparken
ilem basamaklarna ve nerilere dikkat ediniz.
Resim 2.20: G trafosu buingi
lem Basamaklar
neriler
Balamadan nce gerekli gvenlik

tedbirlerini alnz.
Daha nce anlatlan kurallara ve

TEA Gvenlii Ynetmeliine
gre gvenlik tedbirlerini alnz.
Enerjiyi, kesilmemise kesiniz.
Enerjiyi kesiniz ve gvenlik kartn

taknz. Problem olacan
dnyorsanz bir eleman
grevlendiriniz.
Arzay ilk nce gzle kontrol ediniz.

Sonra trafo testlerini yaparak arzay
tayin ediniz.
Arzal buingi alt vidalarn skerek

kartnz.
Buing cvatalarnn zarar grmesini

nleyiniz.
Yeni buingi taknz.
Buingin, taklrken krlmamasna

dikkat ediniz. Vidalar gereinden fazla
skmaynz.
Sistemi test ederek devreye alnz.
Uygulama faaliyetinde anlatlan Dikkat

Edilecek Hususlar konusundaki
kurallara uyunuz.
45
KONTROL LSTES
deerlendiriniz.
Deerlendirme ltleri
1.
2.
3.
4.
5.
Evet
Hayr
Arzal buingi doru olarak tespit edebildiniz mi?

Arzal buingi yerinden uygun yntemle skebildiniz mi?
Yeni buingi uygun zellikte seebildiniz mi?
Yeni buingi uygun yntem ve teknikle yerine takabildiniz mi?
DEERLENDRME
46
LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
1.
Aadakilerden hangisi trafolarda meydana gelen arza trlerindendir?

A) Sarglarn ksa devre olmas
B) Sarglarn yanmas
C) Soutucu yan zelliini kaybetmesi
D) Hepsi
2.
Aadakilerden hangisi sarglarn yanma sebeplerinden deildir?

A) Ar yklenmeden dolay
B) Yldrmdan dolay
C) Yaltkan malzemenin zeliini kaybetmesinden dolay
D) Trafonun bulunduu yerin fazla gnete olmasndan dolay
3.
Aadakilerden hangisi trafolarda arza tespit etmede kullanlan ara gerelerden

deildir?
A) Trafo test cihaz B) Avometre C) Termometre D) Yaltkanlk test cihaz
4.
Aadakilerden hangisi yanltr?

A) Rle test cihaz ile rle arzalar giderilir.
B) Trafo arzalarn bulmada izolasyon cihaz da kullanlr.
C) Arzal sigortay kartmak iin sigorta deitirme pensesi kullanlr.
D) letme topraklamas RB < 2 ohm (2 ohmdan kk olmal).
5.
Aadakilerden hangisi parafudrda meydana gelen arza trlerindendir?

A) Parafudrun krlmas
B) Parafudrun patlamas
C) Diren zelliini kaybetmesi
D) Hepsi
6.
Aadakilerden hangisi dorudur?

A) Topraklaycnn topraklama iletkenine balants; kaynak balants ya da rondelal
cvatalar gibi mekanik bakmdan salam ve elektriksel bakmdan iyi iletken
biiminde yaplmaldr.
B) Yaltkanlk direnlerinin lmnde megerler, topraklama diren lmnde
ohmmetreler kullanlr.
C) Topraklama lmnde lm yapacamz yer slatlmaldr.
D) Parafudrlarn zerinden bir kez yksek gerilim getiinde parafudrlarn
deitirilmeleri gerekir.
47
7.
Aadakilerden hangisi sigorta arzas deildir?

A) Sigortann atmas
B) Sigortann krlmas
C) Sigortann yaltkan zelliini kaybetmesi
D) Sigortann yerinden gevemesi
8.
Aadakilerden hangisi sigorta deitirmede dikkat edilmesi gereken hususlardandr?

A) Sigorta deitirirken yenisinin ayn deerli olmas gerekir.
B) Sigorta deitirirken topraklama yapmaya gerek yoktur.
C) Sigortann yerine yerlemesi gerekir. Yerlemiyorsa hafif eki ile yerletirilmeli.
D) Sigorta atm ise bir st deerinin taklmas daha doru olur.
9.
Aadakilerden hangisi topraklama arzas deildir?

A) Toprak iletkeninin kopmas
B) Toprak elektrotunun zelliini kaybetmesi
C) Topran zelliini kaybetmesi
D) Toprak iletkeni zerindeki sigortann atmas
10.

A) Trafoyu devreye alrken ilk nce ayrc devreye alnr.
B) Trafoyu devreye alrken giri ayrcsndan sonra bara ayrcs devreye alnr.
C) lem bittikten sonra yani trafo devreye alndktan sonra gvenlik kartlar kaldrlr.
D) G trafosu devreye alnrken giriteki ayrc ve kesicinin nce veya sonra devreye
alnmasnda herhangi bir tehlike yoktur.
DEERLENDRME
Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.
48
RENME FAALYET-3
RENME FAALYET-3
AMA
Bu faaliyette verilecek bilgiler dorultusunda, uygun ortam salandnda, standartlara
ve ynetmeliklere uygun olarak YG tesis kumanda elemanlar ve pano arzalarnn tespitini
yapp hatasz olarak giderebileceksiniz.
ARATIRMA
YG tesisinde kumanda elemanlar arzalarn tamir ederken dikkat edilecek

hususlar nelerdir? Aratrnz.
YG tesisinde pano arzalar nelerdir? Aratrnz.
Aratrma ilemleri iin internet ortamn kullannz. Elektrik malzemeleri satan

i yerlerini, yksek gerilim taahht firmalarn, elektrik retimi ve datm
yapan kurulular, evrenizde varsa eer kesici ayrc, parafudr ve pano imalat
yapan firmalar geziniz. Mmknse bu dokmanlar grntleyip snf
ortamnda arkadalarnzla paylanz.
3. KUMANDA ELEMANLARI VE PANO

ARIZALARI
Kumanda elemanlarnn bulunduu yere yaklamadan nce, iletkenler ile

ayrcnn monte edildii zemin arasnda elektriksel irtibat olup olmad gzle
kontrol edilmelidir.
Manevra yaplacak ayrcnn yksz durumda olduundan emin olunmaldr.
Kumanda elemanlarnn kontrolsz olarak kapatlmasn nlemek iin gerekli
kilitlemeler yaplp gerekli gvenlik kartlar aslmaldr.
Tm bu ilemler yaplrken i gvenlii ve kiisel koruyucu malzemeler
kullanlmaldr.
3.2. Kumanda Elemanlar Arzalarn Giderme
49
3.2.1. Ayrclarn Arzalarn Giderme
Ayrclarda oluabilecek arza trleri
Genel olarak ayrclarda meydana gelen arzalar sralayacak olursak;

Kontaklarn oksitlenmesi,
Mekanizma arzalar,
Hareket eden izolatr kollarnn krlmas,
Kontaklarn iyi temas etmemesi, ayrclarda sabit ve hareketli
kontaklarn iyi temas, kontak gei direncini minimuma indirir, aksinde
ise snmadan dolay gei direncini artrr (Tablo 3.1e baknz.).
Kilitleme tertibat arzalar,
Topraklama baklarnda kt temastr.
Kontak direnci
Geen akm
Sre
Kaybolan s
Y TEMAS
KT TEMAS
0,1 ohm
1 ohm
400 amper
400 amper
1 sn.
1 sn.
3840 kalori
38400 kalori
Tablo 3.1: Ayrc kontaklar temas direnleri
Ayrc arzalar tespiti ara ve gereleri
Ayrclarn genelde, i yaplar basit olduu iin hemen her paras gzle
grlmektedir. Arzalar ise genel anlamda mekaniktir. Ara gere olarak ayrc yedek
malzemeleri, mekanizma ve ara mekanizma kolu, sigorta, halat, makara, trifor (gerdirme
arac), cvata-somun, anahtar takm, kiisel gvenlik malzemeleri, mahall topraklama
donanm, neon lambal stanka, izoleli sehpa gibi malzemeler yeterlidir.
Ayrc arzasn tespit etme ilemi
Ayrc arzalar gzle veya l aletleri ile tespit edilebilir.
Resim 3.1: Bir trafo merkezindeki ve modler hcrede ayrclar
50
Ayrc arzasn giderme ilemi
Direk tipi ayrcnn arzasnn giderilmesi aadaki ilem basamaklarna gre yaplr:
Gerekli malzeme ve takmlar alnr.
Ayrc nce gzle muayene edilir.
Ayrc arzas tespit edilir.
Ayrcnn bulunduu hattn kesicisi atrlr yani enerji kesilir.
Enerji kontrol yaplr.
Resim 3.2: Haric tip ayrc
Ayrc emniyetli bir ekilde alr.

Arzay gidermek iin gerekli malzeme tespit edilir.
Arza giderilir.
Ayrc bota bir iki kez alp kapatlr. Normal alt gzlenir.
Mekanizma kontrol yaplr.
Kontaklara vazelin srlr.
Sigortalar taklr.
Mahall topraklamalar sklr.
Ayrc kapatlr.
Kesici kapatlarak hata enerji verilir.
51
Resim 3.3: Ayrc kumandas
Ayrc arzasn gidermede dikkat edilecek hususlar

Arzay gidermede izlenecek manevra srasna dikkat edilmelidir.
Arza giderilirken ayrcnn giri ve knda enerji olmadna dikkat
ediniz.
Kontak yzeyleri temiz olmaldr.
Kontaklar birbirini karlamaldr (Ayn hizada olmaldr.).
Mahall topraklama unutulmamaldr. Topraklama balantlar iyi
yaplm olmaldr.
Bittikten sonra kullandmz tm malzemenin saylarak toplanmasna ve
balant yaplan yerde herhangi bir alet unutulmamasna dikkat
edilmelidir.
gvenlii tedbirlerine uyulmaldr.
3.2.2. Kesici arzalarn giderme
Kesicilerde oluabilecek arza trleri

Rlelerden gelen arzalar,
Hareket sonu kontaklarndan gelen arzalar,
Elektrik kuplajndan gelen arzalar,
Kurma motorundan gelen arzalar,
Ama kapama bobinlerinden gelen arzalar,
Kutup iinde hareketli kontan skmas, biyel kollarn skmas veya
krlmas, yay krlmas, kesici mekanizma ksmnda para krlmas ya da
skmasdr.
Kesici yann sk yanmadan dolay karbonlamas sonucu, izolasyon ve
ark, sndrme zelliini kaybeder. Bu da kesici tplerinin patlamasna ve
yanmasna neden olur.
Kesici kapanmyor olabilir.
52
Resim 3.4: Modler hcrede kesici blm
Mekanizma otomatik kurulmuyor olabilir.

Kesici, kapatr kapatmaz ayor, kapama ilemi tamamland hlde
ayor olabilir.
Kurma ilemi bitti fakat motor durmuyor olabilir.
Kesici arzalar tespiti ara ve gereleri
Ara gere olarak kesici yedek malzemeleri, mekanizma ve ara mekanizma kolu,
halat, makara, trifor, cvata-somun, anahtar takm, kiisel gvenlik malzemeleri, mahall
topraklama donanm, neon lambal stanka, izoleli sehpa, kesici kontak direnci lm cihaz,
SF6 gaz kaak dedektr, yaltkan ya test cihaz gibi malzemeler yeterlidir.
Resim 3.5: Kesici kontaklarnn kontrol
53
Kesici arzasn tespit etme ilemi
Gerekli lmler neticesinde kesici arzasnn mekanik mi yoksa elektrik mi olduu

anlalr. Sonra, hesaplamalar neticesinde arza tamiri mi olacana yoksa yenisi ile deiimi
mi yaplacana karar verilir.
Resim 3.6: Bir alt merkezinde kesici montaj
Kesici arzasn giderme ilemi

Motor ularnda dk gerilim grlyor ise gerilimi dzeltin, gerekliyse
motoru deitirin.
Kontaklarn durumuna bakn; gerekliyse deitirin, yardmc devrelerin
balantlarna bakn.
Ya kaa ve ya szdrmazl kontrol edilmelidir. Ya seviyesi
normalde gsterge zerindeki seviye izgisi zerinde grlmyorsa
kesicinin o kutbunun ya eksik demektir. Bu durumda kesici devreden
karlmal, st kapak zerindeki tapa alarak gstergedeki seviye kadar
ya doldurulmaldr veya kesici ya zelliini kaybetmi ise ya
deiimi yaplmaldr. imdi ya deiim ilemini basamak basamak
uygulayalm.
Kesicilerde ya deiimi
Az yal kesicilerde iletme ynnden dikkat edilecek nemli bir husus; yann belli
ama-kapama saysndan sonra zaman zaman veya sk aralklarla mutlaka deitirilmesi
gerekir. Bu kesicilerde kullanlan izolasyon maddesi izolasyon yadr. Kesme ilemi yala
dolu bir kesme hcresinde gereklemektedir. Ancak buradaki ya miktar tam yal
kesicilere gre ok azdr. Yan az olmas ok sk kirlenmesine veya bozulmasna neden
olmaktadr. Dolaysyla tam yal kesicilerle kyaslanamayacak kadar daha sk bakm
yaplmasn ve yann deitirilmesini gerektirmektedir. imdi ya deiim ilemini
yapalm.
Ya deitirilecek kesicinin tipine gre yay miktar ve cinsi belirlenir.
54
Yay deitirmede kullanlacak malzemeler (izolasyon ya, temizleme

ya, kova, huni, anahtar takm, kurbaack, stp, benzin veya alkol,
gerilim kontrol stankas, izole tabure, stanka, izole eldiven, topraklama
aparat, ya test cihaz) ve izolasyon ya gerekli miktarda alnr.
Ya deitirilecek kesici alr.
Kesici kontaklarnn ak olduu kontrol edilir.
Kesicinin giri ve k ayrclar alr.
Mahall topraklamalar yaplr.
Kesici kutuplarnn altna bo kova konur.
Kesici kutbunun stnde bulunan ya doldurma vidas alr.
Ya boaltma tpas gevetilir.
Bir elin baparma st vidann boluuna konur.
Ya boaltma tpas karlr.
Bastrlan baparmak yavaa kaldrlr.
Kutup iindeki yan tamamen kovaya boalmas beklenir.
Bu ilem dier 2 kutup iin de tekrarlanr.
Her kutbun iindeki yalar tamamen boaldktan sonra alt tpalar
kapatlr.
st tapalardan her bir kutup, bir kutbun normal ya miktarnn 1/3'
kadar temizleme yay ile doldurulur.
st tpalar kapatlr.
Kesici bota 3-4 kez alp kapatlr.
Bu ilem ile kesme hcrelerindeki ya tortular kopartlm olur.
Tekrar ya boaltma ilemi tekrarlanr.
Alt tpalar kapatlr.
Kutuplara normal miktarlar kadar (ya seviye gstergesindeki iaretli
noktaya kadar) yeni izolasyon ya doldurulur.
Bir sre beklenir, eksilen yalar gzlenerek ilave edilir.
st tpalar kapatlr.
Kesici bota kapatlr, kontaklar aras avometre ile llr ve sonra tekrar
kesici alr.
Kutuplar ve kesicinin genel bir temizlii yaplr.
Etraftaki malzemeler kaldrlr.
Giri ve k ayrclar kapatlr.
Kesici kapatlr.
Kesici kontaklarnn kapal olduu kontrol edilir.
55
Resim 3.7: Bir alt merkezindeki kesici kontrol
Kesicinin elektrik veya mekanik arzalar giderme yntemini inceleyelim:

Kesici alr.
Giri ve k ayrclar alr.
Varsa topraklama ayrcs kapatlr.
Kesici mahall topraklamas yaplr.
nceden belirlenmi elektriki bir arza varsa nedenleri aratrlr.
Mahallnde giderilmesi mmknse arza giderilir.
Mahallnde giderilmesi mmkn deilse arzal para sklr ve temin
edilip yerine taklr.
ayet arzal ksmn onarlmas ksa zamanda mmkn deilse veya
yedei yoksa kesici sklr.
Ayn tipte ve zellikte bir kesici temin edilip monte edilir.
Arza giderildikten sonra alnm olan emniyet tertibatlar kaldrlr.
Ayrclar kapatlr.
Kesici kapatlr.
Bota birka kez altrlr.
Avometre ile kontaklarn ak kapal durumlar kontrol edilir.
Kesici ya kirliyse deitirilir.
Gerekli manevra yaplarak enerji verilir.
Kesici arzasn gidermede dikkat edilecek hususlar

Arza gidermede uygulanacak manevra srasna dikkat edilmelidir.
alma iin gerekli emniyet kurallarna dikkat edilmelidir.
gvenlii kurallarna dikkat edilmelidir.
Kesicinin kontroln doru bir ekilde yapmaldr.
Enerji kesmesini ve vermesini doru bir ekilde yapmaldr.
Mahall topraklama unutulmamaldr.
Bittikten sonra kullandmz tm malzemenin saylarak toplanmasna,
balant yaplan yerde herhangi bir alet unutulmamasna dikkat
edilmelidir.
56
3.3. Panolarn Arzalarn Giderme

3.3.1. Pano Arzalarn Tespit Etme Ara ve Gereleri
Kiisel gvenlik malzemeleri, avometre, meger, kontrol kalemi, pense, yan keski,
tornavida, pano tehizat (gerekli olan), pano test cihazdr.
Resim 3.8: Akm ve gerilim test cihazlar
3.3.2. Oluabilecek Arza Trleri
lm panolarnda oluabilecek arzalar

Kompakt alter devreye alnamyor.
l aletlerinin lmlerinde tutarszlk vardr.
Panoda, gvdeye kaak vardr.
Akm trafolar yanm olabilir (Resim 3.9).
Resim 3.9: Direk tipi trafo lm panosu
57
Resim 3.10: lm panosunda arza giderme
AG datm panolarnda oluabilecek arzalar

Panolar toz, nem, eitli darbeler, ksa devreler ve atmosferik d
tesirlerden dolay arzalanabilir.
Sigorta arzalar kabilir (ar snmadan dolay).
Gvdeye kaak olabilir (topraklamadan dolay).
Kompanzasyon panolarnda oluabilecek arzalar

Rle srekli kondansatr alyor. Cos metre kapasitif gsterdii hlde
karmyor.
Kontaktrler ekiyor fakat Cos ykselmiyor ve rle kondansatr almak
istiyor.
Resim 3.11: Kompanzasyon panosu
58
Kurulu kondansatr gc, tesisin kompanzasyonuna yetmiyor.

Devrede kondansatr olmad hlde kap yanyor.
Ayn akm trafosundan hem rle hem de Cos metre besleniyor ancak
her iki cihazda dzgn almyor.
Kondansatr sigortalar atm.
Kondansatrler deer kaybetmitir.
OG modler hcrelerinde oluabilecek arzalar
Modler hcreler kapal bir kabin iinde olduklar iin ilk kurulumunda problem
yaanmamsa arza karacak ksmlar azalr. Modler hcrelerde dikkat edilecek bir dier
husus da kabin iinde bulunan malzemelerin periyodik bakmlarnn dzenli ve dikkatli bir
ekilde yaplm olmasdr. Bu iki konuya dikkat edilirse ve olaanst bir olay olmasa arza
yapma olasl pek azdr.
Oluabilecek arzalar sralayacak olursak;
Kablo kutular, kurulum aamasnda yaplan yanl boyut ve hatal
tesisattan dolay arzalanabilir.
Ayrc ve topraklama anahtarlar, personelin yanl kullanm yznden
manuelde de arza kartabilir.
Kesiciler de yeterli bakm yaplmamasndan dolay arzalarn meydana
gelmesidir.
Ar gerilimler (yldrm dmesi gibi) tesisteki malzemelerin yetersiz
kalmasdr.
Resim 3.12: Modler hcreler
59
3.3.3. Arzalar Tespit Etme lemi

Arzalardan yola karak ve uygun alet ve cihaz kullanarak arzalar tespit edilir.
3.3.4. Arzalar Giderme lemi

Bu arza giderme ilemi her bir pano arzas iin deil de genel anlamda bir pano arza
zme ilem srasdr.
Gerekli malzemeler ve takmlar alnr.

nce gzle muayene yaplr.
Arza tespit edilir.
Arzal ksmn alteri alr.
Dier alterin alp almayaca tespit edilir.
Ana alter, almas gerekiyorsa alr.
Tespit edilen arza giderilir.
nce ana alter kapatlr.
Daha sonra dk gl alterlerden balayarak tek tek kapatlr.
Bir mddet beklenir.
Arza tekrar etmemise kaplar kilitlenir.
Resim 3.13: Pano arzas giderme
3.3.5. Arzalar Gidermede Dikkat Edilecek Hususlar
Tm almalar i gvenlii kurallarna uygun ekilde pratik ve doru olarak

yapabilmelidir.
Avometre ve dier arza tespit cihazlar kullanlrken doru okunmaldr.
Bittikten sonra kullandmz tm malzemenin saylarak toplanmasna, balant
yaplan yerde herhangi bir alet unutulmamasna dikkat edilmelidir.
3.4. Kumanda Elemanlar ve Panolar Devreye Alma

Tekrar servise alnacak olan enerjisiz tesiste, en son yaplan ilem srasndan
balanarak unlar yaplmaldr:
60
alma yaplan ve alma srasnda girilen tesis blmlerinde izole ileminde

konulan tm uyar levhalar ve fiziki engeller kaldrlmaldr.
alma blgesini iine alan her yndeki mahall topraklama tertibat
alnmaldr.
Kesicinin tekrar kontrol edilip ak konumda olduunun grlmesiyle u ilemler

yaplmaldr:
alan tm personel toplanp saym yaplmaldr.

Enerji verilecek blgede herkesin duyaca bir ekilde Enerji veriliyor!
uyars yaplmal ve tesise enerji verilmelidir.
Her ayrc kapatldnda, hareketli kontaklarnn sabit kontaklara tam olarak
oturduundan emin olunmaldr.
Tesis giri ayrcs kapatlarak baralara gerilim uygulanmaldr.
Kesici kapatlarak tesise enerji verilmelidir.
YG giri blmndeki l aletinden, fazn normal olduu kontrol
edilmelidir.
AG panosu alterleri normal konuma getirilerek tesisin panosu devreye
alnmaldr.
3.5. Kuvvetli Akm Tesisleri Ynetmelii

Hava hatlar;
Madde 43 a) plak iletkenler

letken ekleri: ki direk arasnda eklerden olabildiince kanlmaldr.
Artk teller eklenerek kullanlamaz. Zorunlu durumlarda iki direk
arasnda her iletken iin ancak bir ek yaplabilir. Lehim ve kaynakla ek
yaplmamaldr. Ekler iyi bir iletkenlik ve srekli bir salamlk
salamaldr. Alminyum iletkenler rlerek ek yaplamaz. ekmeye
zorlanan iletken ekleri, en byk ekme kuvvetinin 2,5 kat ile iletken
kopma kuvvetinin % 90ndan kk olanna dayanmaldr. Ek
malzemeleri ilgili standartlara uygun olmaldr.
letken ba: Ba, iletkenin izolatr zerindeki durumunu srekli olarak
koruyacak ve aadaki varsaymlara gre yaplacaktr:
Tayc ba: Ba, iletken ile iletkene gelen rzgr ykn ya da buz
ykn tamaldr.
Durdurucu ve nihayet balar: Ba, iletken kopma yknn %90 ile
iletkenin en byk ekme kuvvetinin 2,5 katndan, en kk olanna eit
bir kuvvetle yklenmelidir.
letken donanm: letken donanmlarndan da akm geeceinden, bu
donanmlarda izin verilecek en byk srekli akmda, iletkeninden daha
yksek scaklk olumamal ve olas ksa devre zorlanmalarna da
dayanmaldr.
61
Madde 43 b) Kablolarn denmesi

Yer alt kablolarnn dendikleri yerler kimyasal, mekanik ve sl
etkilerden olabildiince uzak ya da bunlara kar korunmu olmaldr.
YG kablolarna dhilde ve harite kablo bal yaplacaktr. Kablo
balklar, kabloya su ve nem girmesini nleyecek ekilde olmaldr. AG
kablolarda su girmesini nleyecek tedbirlerin alnmas durumunda kablo
bal kullanlmayabilir.
Kablo ekleri mutlaka, zel ek aksesuarlar veya ek kutularnda
yaplmaldr. Ekler; mekanik bakmdan gvenilir olmal, iine su ve nem
szmasn nlemeli ve iyi bir elektrik iletkenliini salamaldr. Ekler
tesis edildii yere uygun tipte seilmelidir.
Kablolarn korunmas: Kablolar, ar gerilimlere kar ularna konacak

parafudrlar ile korunabilir.
Kuvvetli akm tesislerine girmek;

Madde 59. Kuvvetli akm tesislerine meslekten olmayan kimselerin girmesine ve zel
gereler olmadan bunlara dokunulmasna izin verilmez. Ayrca tesislerin giriinde iletme
personeli iin gerekli i gvenlii malzemeleri her zaman hazr bulundurulacaktr. Bu
tesislere herhangi bir nedenle geici olarak herkesin girmesine izin verilirse meslekten
olmayanlarn, tehlikeye uramasn nleyecek nlemler alnacaktr.
Kuvvetli akm tesislerinde almak;
Madde 60. Tm yksek gerilimli, kuvvetli akm tesislerinde teknik konulardan
sorumlu elektrik mhendisi olmaldr. Yeterli gvenlik nlemleri alnmadan ve zel aralar
kullanlmadan yksek gerilim altnda hibir ekilde alma yaplamaz. Mterek direklerde
alak gerilimli blmlerde alma yaplacanda yksek gerilimli hattn gerilimi mutlaka
kesilecektir. Gerilim altnda olmayan tesis blmlerinde allacanda, gerilim altnda
bulunan teki blmler nedeniyle alanlarn herhangi bir tehlikeye uramamas iin gerekli
nlemler alnacaktr.
alanlarn gvenliini salamak iin alnacak nlemler;
Madde 61. letme sorumlular genellikle yaplacak iler iin grevlendirilen kiilere
iin sresi, yeri, cinsi ve nemine ilikin yazl ynergeler vereceklerdir.
Gerilimin kesilmesi: Bakm ve onarm yaplacak yere enerji salayan
tm kesicilerin almas ve bunlara ait ayrclar ile ayrma ileminin
emniyet altna alnmas gerekir.
Tekrar gerilim verilmesinin nlenmesi: Gerilimin kesilmesi iin
alm olan kesici ve ayrclarn bir bakas tarafndan yanllkla
kapatlmasn nlemek zere gerekli nlemlerin alnm olmas gerekir.
Bu maksatla, bu aygtlarn varsa tahrik ve kumanda kilitleme dzenleri
kilitlenebilmeli, aygtlarn zerine "Kapamak yasaktr.", "Hat
zerinde allyor." gibi yazlar aslmaldr. rnein bu nlemler;
kesicilerin kapanmasn nleyici anahtarl kilitleme dzeninin
62
anahtarnn, yetkili kii tarafndan alnmas ile daha emin ekilde

salanabilir.
allacak yerde gerilim olmadnn kontrol: Tesislerin bir
blmnde alma yapmak iin gerilimin kaldrlmas gerekiyorsa devre
kapama ve amalarnn belirli bir zamanda yaplacan bildirmek yeterli
deildir. allacak yeri besleyen tm kesicilerin alm olmasna
ramen, sz konusu tesis blmnn gerilim altnda olup olmad
gerekli l veya gsterge cihazlar ile denetlenmeli ve bunu denetleyen
kimse, gerilimin olmad kansna vardktan sonra almaya
balanmaldr.
allan blme yakn yerlerde, iletme esnasnda gerilim altnda bulunmas gerekli
baka blmler varsa bu blmlerdeki gerilimli ksmlara dokunmay nleyecek nlemler
alnmaldr. rnein; bir anahtarlama hcresi iinde allrken kesici ald hlde, tesisin
dier blmlerinde iletmeye devam edildii iin baralarda gerilim bulunabilir.
Blmelendirilmemi hcrelerde, hcre iine, hcre kaps kapal iken sokulmu bulunan bir
ayrma plakas ile bu koruma nlemi alnm olmaldr. Byle bir nlem alnamyorsa,
baralarn gerilimlerinin mutlaka kesilmesi gerekir. Bara blm blmelendirilmi bir
hcrede, bu ilave nleme gerek yoktur.
Ksa devre etme ve topraklama: Gerilimi kesilmi yksek gerilim
tesislerinde allacaksa, allacak blm nceden topraklanm olan
bir dzenek zerinden ksa devre edilecektir. letmelerin sorumlu
kimseleri, i sresince alanlarn tehlikeyle karlaabilecei hibir
devre kapama ilemi yaplmamasn salayacaktr. Ksa devre ve
topraklama, ancak btn almalar bittikten ve bunlar yapanlarn
hepsine haber verildii kesin olarak renildikten sonra kaldrlabilir. Bir
elektrik enerji tesisinde, yukarda belirtilen nlemler alnmadan hibir
bakm ve onarm almas yaplmamaldr. Bu arta ramen tesisin
yaplacak iler srasnda geriliminin kesilmesi imknsz ise, birisi iten
sorumlu tutulan en az iki kii grevlendirilmelidir.
3.6. Topraklamalar Ynetmelii

YG ve AG sistemlerinde topraklama tesislerinin birletirilmesi ve AG tesislerinin, YG
sistemleri ile toprak arasnda meydana gelen arzalara kar korunmas hatlarn ayr konsolda
deli, test edilen hatta paralel giden, topraklayc ve uzaktaki topraklayc arasndaki toprak
telleri, eer test edilen topraklaycya ve uzaktaki topraklaycya bal iseler dikkate alnrlar.
Test hatt olarak iyi iletken metal bir klf bulunan ve her iki taraftan topraklanm bir kablo
kullanlyorsa test akmnn olduka byk bir ksm klf zerinden geri akacaktr. Bu klfn
zerinde yaltkan bir d klf bulunuyorsa, bu nedenle, klfn topraklamalarnn kaldrlmas
gerekebilir.
Ancak topraklayc etkisi bulunan kablolarda metal d klflarn topraklamalar
ayrlamaz. Topraklayc ve uzaktaki topraklayc arasndaki mesafe, mmkn olduunca 5
km'den az olmamaldr. Test akm, mmkn olduunca en az, llecek gerilimler (test
akmna bal topraklama ve dokunma gerilimleri) mevcut olabilecek yabanc ve bozucu
gerilimlerden daha byk olacak ekilde seilmelidir. Genel olarak bu durum 50 A'nn
63
zerindeki test akmlaryla salanr. Voltmetrenin i direnci, sondann yaylma direncinin en

az 10 kat olmaldr. Not: Kk topraklama tesisleri iin daha kk uzaklklar yeterli
olabilir.
Olas bir hatada insan veya hayvann hangi potansiyel aralklarnda durduu yani
topraklaycya olan uzaklk en nemli etken olup buna adm gerilimi denilir. Adm gerilimi
insanlar iin 1 m, hayvanlar iin 2 m aralktaki potansiyel fark (gerilim) olarak kabul
edilmektedir. Dzenleyici topraklayclarla, dokunma ve adm gerilimlerini drmek
mmkndr Topraklaycnn, evresindeki topraa iyi temas etmesi gerekir.
Topraklayclarn tesisinde, iyi iletken toprak tabakalar kullanlmaldr.
Toprak tabakalarnn kuru olmas durumunda, topraklaycnn evresindeki toprak
yapkan deilse slatlp amur durumunda getirilmeli; yapkan ise topraklayc
gmldkten sonra dvlerek sktrlmaldr. Topraklaycnn yanndaki ta ve iri akllar
yaylma direncini artrrlar. Bunlar ayklanmaldr. erit ve ubuk topraklayclarn yaylma
direnci daha ok kendi uzunluklarna, daha az olarak da kesitlerine baldr.
1.1 Tanmlama
a) Transformatr merkezi iindeki koruma: Transformatr merkezi topra ve her
bir iletken arasnda bir adet parafudrdan ibarettir.
b) Transformatr merkezi giri devresi: Bu, 50 Hz'de, hem iletkenleri arasnda hem
de gerilme bu deerin % 60'n amamas iin yaltkan d klf ile en az 2 kV'lik bir
dielektrik dayanm olan bir kablodan ibarettir (2000 V x 0,6 = 1200 V). Bir plak telli hava
hatt veya kablo yardmyla uzaktaki tesise uzatlabilir.
c) D koruma: Uzak toprak; bir arza durumunda akacak toprak akmlardan dolay
transformatr merkezinde toprak potansiyelinin ykselmesinde nemli bir etki oluturmayan,
bu merkezin dnda uzak bir noktadr.
Bu nokta genellikle, ya yalnzca bir transformatr merkezi iinde bulunan bir devreyi
kullanan bir balant ise yerel (lokal) bir grmede veya uzak toprak olarak kabul edilebilen
bir topran kontrol edilmesinden sonra genel ebekeyle balanan (jonksiyon) bir noktada,
yeri belirlenir.
1.2 alma
Transformatr merkezindeki toprak potansiyelinin ykselmesine neden olan bir olayn

olumas durumunda alma yntemi aadaki gibidir:
Uzak topraa balanan d parafudrun ve transformatr merkezi topraklama sistemine
balanan dhil parafudrun seri olarak almas. letiim sistemi devrelerinin iletkenlerinden
bir akm akar.
Arza srasnda parafudrlar alrken iletiim devreleri kullanlamaz. Olaydan sonra
derhl eski duruma dnlr.
64
3.7. TEA Gvenlii Ynetmelii

Madde 6.
Bu ynetmelikte gerilim kademeleri aadaki ekilde kabul edilmitir.
Kk gerilim
Alak gerilim
Orta gerilim
Yksek gerilim
ok Yksek Gerilim
:
:
:
:
:
0 50 Volt aras
50 1000 Volt aras
1000 36000 Volt aras
36000 170000 Volt aras
170000 Volttan yukars
50 Voltun zerinde olan gerilim tehlikeli gerilimdir.

1000 Voltun altndaki almalar iin madde 51deki hkmler geerlidir.
Alnacak gvenlik nlemleri asndan 1000 Voltun zerindeki gerilimler yksek
gerilim saylacaktr.
Madde 7. Gerilim altndaki iletkenler iin kabul edilen azami yaklama mesafesi
aada gsterilmitir.
50. 3.500
3.500. 10.000
10.000. 50.000
50.000. 100.000
100.000. 250.000
250.000. 450.000
volt aras
volt aras
volt aras
volt aras
volt aras
volt aras
30 cm
60 cm
90 cm
150 cm
300 cm
450 cm
Tarifler:
Madde 8. Bu ynetmelikte ad geen birim, donanm ve ilemlerin aklamas
aadaki gibidir.
letmede ok sk kullanlan terimler unlardr:
Trafo merkezi (TM): Yksek ve Orta gerilim deiiklii yaplan transformatr

ve dier tesisatn bulunduu yer.
Kesici: Normal ykl ya da arzal elektrik devrelerini ap kapatmak iin
kullanlan bir cihazdr.
Ayrc: Yksz elektrik devrelerini ap kapayan cihazdr.
Toprak ayrcs: Gerilimsiz duruma getirilmi elektrik devrelerini toprakla
irtibatlamak iin kullanlan cihazdr.
Sigorta: Elektrik akmnn ngrlen bir snr deerini amas durumunda
kendiliinden kesen aygt ve dzenlerdir.
Bara: Ayn gerilimdeki elektrik enerjisinin topland ve datld bir nitedir.
EH: Enerji tamaya yarayan ve zerinde izolesi bulunmayan havai
iletkenlerden oluan tesistir.
Yksek gerilim yer alt kablosu (YGYK): Enerji iletmeye yarayan izole ve
yeraltnda kullanlabilen kablolardr.
65
Parafudr: Tehizat yldrmn meydana getirecei yksek gerilimlerden veya

nominal gerilimin zerindeki ar gerilimlerden koruyan cihazdr.
G trafosu: Elektrik enerjisinin frekansn deitirmeden gerilim ve akmn
seviyesini belli oran dhilinde deitiren nitedir.
Rle: Sistemde oluan arza, ar yk, snma ve dk frekans gibi durumlarda
kesicilere ama, kapama ve sinyal kumandas veren cihazdr.
lemler:
Manevra: Sistemin muhtelif ksmlarn devreye sokmak veya karmak
iin kesiciler ve ayrclar ile yaplan ilemlerdir.
Bota gerilim altna almak: Gerilimsiz hlde bulunan bir tehizatn,
topraklamalar ile irtibatn kestikten sonra, ayrc ve kesicileri kapatarak,
tehizat gerilimli sistemle irtibatlandrmak demektir.
Enerjilemek: Gerilim altna alnm olan bir tehizatn ak olan ucundan
gerekli ise senkronizasyon artlarn salayarak, enerji alan veya veren bir
sistem ile irtibatnn temin edilmesidir.
Tehizatn gerilimsiz braklmas: Tehizat gerilim verilebilen her
kaynaktan gzle grlr bir ekilde ayrmak, kesici ve ayrclar amak,
kartlama yapmak ve uyar levhalar koymaktr.
Topraklama ve ksa devre yapmak: Gerilimsiz botaki tehizat veya
hatlara ait faz iletkenlerini, toprak ayrcsn kapatarak veya bir ucu
topraklama barasna balanm ksa devre kablosunu ve stankasn
kullanarak toprakla irtibatlandrmaktr.
Gerilim altnda almalar: Enerjili bir tehizat veya hattn yaknna
yani madde 7de belirtilen gvenlik mesafelerine kadar sokulma zarureti
olan almalardr.
Gvenlik kartlar:
Trafo merkezlerinde bakm, tamirat, arza vs. gibi nedenlerle servis d edilmi
tehizat zerinde alacak personelin gvenliini salamak ve tehizat korumak iin
kullanlan kartlardr.
a) Yaplacak tm manevralarda gvenlik kartlar kullanlmas zorunludur.
b) Gvenlik kartlar KESNLKLE SLNMEZ KALEMLE DOLDURULACAK
ve SADECE BR KEZ kullanlacaktr. zerinde kesinlikle silinti, kaznt
bulunmayacaktr.
Bu kartlar;
DOKUNMA TEHLKE VAR KARTI Krmz renk
DKKAT GERLM ALTINDA ALIMA VAR KARTI Sar renk
ZEL DURUM KARTI Beyaz renk
DOKUNMA ALIMA VAR KARTI (Yardmc tehlike kart ) Turuncu renk
66
Genel kurallar yledir
Madde 10. Maddi kayplarn nlenmesi veya i sresinin ksalmas iin olsa bile
gerekli her trl gvenlik tedbirleri alnmadan herhangi bir ie girimek kesinlikle yasaktr.
Madde 11. Personel grev yerini izinsiz terk etmeyecektir.
Madde 12. Personel grev veya alma gzergh haricindeki i yeri nitelerine
izinsiz girmeyecektir.
Madde 15. Yetkili amirin bilgisi dnda tehlike uyar levhalar ile kartlarn yerleri
deitirilmeyecektir.
Madde 16. nite dhilinde ve alma sahasnda uyar ve tehlike levhalarna
kesinlikle uyulacaktr.
Madde 18. zerinde bakm-onarm yaplan ksmlarn altnda, gvenlik tedbiri
almadan bulunulmayacaktr.
Madde 33. gvenlii gerektiren almalar srasnda alet ve malzeme debilecek
saha dhilinde veya civarndaki enerjili tesislerin patlamas sonucunda para tesiri muhtemel
olan yerlerde bulunan kimseler baret giyeceklerdir.
Madde 34. almalara balamadan nce, zerinde allacak tesisat enerjilenmesi
iin muhtemel olan, her gerilimdeki kesici ve ayrclarn ak durumda olmalar salanacak
ve alma sresince bu durumu koruyacak nlemler alnacaktr.
Madde 39. Acil mdahaleyi gerektiren arza hlleri hari, yksek gerilim sistemine
bal alan tehizat ile yedek tehizat zerinde yaplacak almalar ve gerilim altnda
yaplan almalar alma izni gerektirir.
Kazalarn nlenmesi
Madde 41. Haberleme imkn olmayan tesis, iletme, bakm, onarm, laboratuvar ve
test ilerindeki almalarda en az iki kii bulunacaktr.
Madde 42. Elektrik tesisatndaki tm deiiklikler yetkili amirin onayndan sonra
yaplacaktr.
Madde 44. Tehizatta yaplacak almalarda kullanlan ara gere ve aletlerin bu ii
yapmaya uygun ve gvenli olmasna dikkat edilecektir.
Madde 45. fazl sistemlerde yaplacak almadan nce ve sonra faz sralar ve
fazlarn doru balandndan emin olunacaktr. DA sistemlerinde (+) ve (-) potansiyel
ularn doru balanmasna dikkat edilecektir.
67
Elektrikli el aletleri
Madde 46. Elektrikli el aletlerinin madeni gvdeleri gerilim verilmeden nce mutlaka
topraklanacaktr.
Madde 49. Portatif elektrikli el aletlerinin kk gerilim ile veya bir gvenlik
trafosundan beslenmeleri arttr. Bunlarn temin edilmedii veya mecbur kalnd
durumlarda;
zole eldiven giyilecek,
zole zgara zerinde allacak,
Uygun topraklama yaplacaktr.
Orta ve yksek gerilim alt tesisleri

Madde 57. Orta ve yksek gerilim tesislerine grevlilerin dndaki ahslarn girmesi
yasaktr.
Madde 59. Stanka ile manevra yaplmas gereken ayrclarn manevralarnda
mutlaka stanka kullanlacaktr. Gerek stanka ile manevra yaplan ayrclarn, gerekse
mekanik kollu ayrclarn manevralarnda zole eldivenler, baret, izole ayakkab ve tesisatn
zelliine gre seyyar izole hal (2x1m) veya tabure kullanlacaktr.
Madde 61. Orta gerilim tatbik edilmi iletkenlere, zole eldivenlerle dokunulmayacak
ve bu iletkenler zerinde sap yaltlm aletlerle allmayacaktr. Szdrma bobinlerinin
toprak balantlarnn gvenilirliinden emin olunmadan ve hattn enerjisi kestirilmeden
kesinlikle canl u zerinde allmamal ve bu u almamaldr.
Madde 62. OG ve YG tesislerinde her trl almalar aadaki ilemlerden sonra
yaplacaktr.
zerinde allacak tehizat gerilimsiz brakmak iin nce kesiciler, sonra ayrclar
alacaktr.
Kesici ve ayrclarn her faznn teker teker ak olduu gzle ve uygun aralarla
kontrol edilecektir.
OG alt tesislerinde hcre kaplar ile bara ayrclar arasnda bir kilit tertibat
olacaktr. Bu kilitleme tertibat, fidere ait bara ayrclar almadan hcre kapsnn
almasn nleyecek ekilde olacaktr.
Tesisin gvenlik altna alnmas amacyla kesme cihazlar ile kumanda tertibat
zerine GVENLK KARTILARI, KAZ VE HBAR levhalar konacaktr.
alma yerinde gerilim yokluunun kontrol iletkenlerin her biri zerinde, neon
lambal gerilim kontrol stankas, hat tfei ve benzeri zel aletler yardm ile yaplacaktr.
plak iletkenlerin el ile atlmas eklinde deneme yaplmas yasaktr.
68
Gerilim yokluu tespit edilince mahall topraklama ve ksa devre etme ilemleri,
alma yerinin mmkn olduu kadar yaknnda ve alma yerini besleyebilecek btn
kollar zerinde yaplacaktr. Topraklama ayrclarnn kapatlm olmas hlinde dahi bu
ilem aynen uygulanacaktr.
Topraklama ve ksa devre yapma ilerinde izole eldivenler, baret, izole ayakkab, izole
hal veya izole tabure ile stankalar kullanlacaktr.
Topraklama ayrcs baklarnn hepsinin kapal olmas arttr.
alma yeri; levhalar, bayraklar, flamalar, kordonlar, bariyerler vb. iaretlerle
snrlanacaktr.
Tesislerin msait olduu hllerde, gerilim altnda kalm bulunan ksmlarna
yaklalmasn yasaklayc levhalar konulacaktr.
Statik kondansatrlerin bulunduu yerlerde her ilemden nce kondansatrler
boaltlacaktr. Boaltma tertibat bulunsa bile, kondansatrlerin her hangi bir almadan
nce btn ularnn topraklanmas arttr.
Madde 65. aret, bayrak, flama, plaka, tehlike uyar band, levha, gvenlik kartlar
ve benzeri gvenlik malzemeleri ile ksa devre ve topraklama tertibat kaldrlmadan tesisat
gerilim altna alnmayacaktr.
Bir transformatrn ya seviyesinin kontrolnde kibrit ve benzeri alevli aydnlatma
aralar kullanlmayacaktr.
letmede alan g trafolar ve reaktrler gibi tehizatlarla ya depolanan tanklarda
herhangi bir nedenle aratrma yapmak gerektiinde gerekli emniyet tedbirleri alnmadan
(yan boaltlmas, tank ierisindeki havann sirkle edilmesi, gaz maskesi taklmas vb.)
tank ierisine girilmeyecek ve tehizat zerinde kaynak yaplmayacaktr.
Madde 71. Transformatr merkezlerindeki OG sigortalar, ancak ayrc aldktan ve
gerilimi kesildikten sonra sigortann her iki tarafnda gerilim bulunmad kontrol edilecek
ve daha sonra orijinali ile deitirilecektir. Gerilimi kesmek mmkn olmayan hllerde
sigorta deitirmek zorunda kalnrsa, sigorta deitirme pensi, baret, izole eldiven, izole
tabure veya izole hal kullanlacaktr.
Madde 73. Kesici, ayrc vb. cihazlarnn almasndan sonra, gerilim altnda kalm
ksmlarla temas veya ark atlamas gibi herhangi bir tehlikenin bulunduu hllerde, i
gvenlii tedbirleri alnmadan sigortalar deitirilmeyecektir.
Madde 75. Haric tip sigortal ayrclarda sigorta deitirme ilemi; Her iki taraftan
sigorta gerilimsiz brakldktan ve kontrol edildikten sonra yaplacaktr.
OG g transformatr sigortalarnn deitirilmesinde; nce AG alterleri sonra OG
ayrclar alacaktr.
69
Sigorta alt ve st ular topraklanarak dier fazlarla ksa devre yaplacak, daha sonra
sigorta deitirilecektir.
Ayrc baklar akken st kontaklarda gerilim var ise o direk enerji altnda
olacandan bu durumda sigorta deitirme ii yaplacaksa gerilim altnda yaplan alma
kurallar uygulanacaktr.
Enerji iletim hatlar
Madde 76. Enerji iletim hatlar zerinde yaplacak tamirat ve izolatr deitirilmesi
gibi ekip almalarnda kazaya urayan kimsenin kurtarlmas iin gerekli indirme
malzemesi ile ilk yardm malzemesi ekibin yannda bulunacaktr.
Madde 77. Tel ekiminde kullanlan ekme ve fren makinalar ile hareketli iletken
topraklanacaktr.
Madde 78. Gergi altna alnm iletkenlerin gergi yk uygun ekilde kaldrlmadan
kesme ilemi yaplmayacaktr.
Madde 80. Direk zerine kmadan nce direin her trl gerilimden
arndrldndan emin olunacaktr. Diree kan bir kimsede; emniyet kemeri, gvenlik
ayakkabs, baret vb. kiisel koruyucular ile takm torbas bulundurulacaktr. Direin cinsine
gre hazrlanm trmanma cvatalar, zel kanca ve merdiven gibi trmanclarla direk
donatlacaktr. Emniyet kemeri alma sresince dmeyi nleyecek salam noktalara
balanacaktr.
Madde 84. alma sahasnn snrlandrlmasnda cihazlarn boyutlar, i makine ve
aralarnn manevra edebilmesi imknlar ve hatlarn kopmas ihtimali gz nnde
bulundurulacaktr.
Madde 88. Tesisatn ok yaknnda olmayan almalarda tesisatn allan yere
uzakl gvenlik mesafesinde ise hatlarn gerilim d braklmasna gerek yoktur (bk.
madde 7). Ancak personelin gvenlik mesafesine dorudan doruya veya vastal olarak
yaklamasn nlemek iin gerekli tm nlemler alnacaktr.
Aa budama ve kesme ileri
Madde 89. Enerji iletim hatlar yaknndaki aalarn kesilmesi zel talimata uygun
olarak yaplacak, yol kenarnda aa kesilmesi hlinde ise trafiin uzun mddet aksamasn
nleyecek tedbirler alnacak, kesilen aa paralar hattn altndan ksa srede
temizlenecektir.
Yer alt kablolar ve ekleri
Madde 92. Yer alt kablolar zerinde almaya balamadan nce (zel bir talimatn
bulunmamas hlinde) kablonun beslendii btn noktalar enerjisiz ve toprakl hle
getirilecektir. Birden ok yeralt kablosunun ayn kanaldan getii durumlarda alma
yaplacak kablonun tespitinde uygun gerilim kontrol cihazlar kullanlacaktr.
70
alma yerinde ie balamadan nce koruyucu gvenlik nlemleri

alnacak ve izole malzeme kullanlarak kapasitif boaltmay temin amac
ile btn iletkenler ksa devre edilerek topraklanacaktr.
alma bitiminde faz kontrol ve benzeri almalar iin topraklama
kaldrldnda, yeniden gerilim altna girme tehlikesine kar btn
ayrc ve kesiciler ak olacaktr.
Madde 93. Kablo ek ve balklarnn yaplmasnda kullanlan malzemeyi imal eden
firmann zel talimatlarna uyulacaktr.
SF6 gazl almalarda i gvenlii
Madde 94. Bakm srasnda alterleme artklarnn, deriyle, gzle temas, ayrca
yutulmas veya teneffs yollarna girmesi kesinlikle nlenmelidir. Bakm esnasnda giyilen
gvenlik malzemeleri etraftaki partikllerin tamamen temizlendiinden emin oluncaya kadar
kesinlikle karlmamaldr. Vcudun herhangi bir noktasnn alterleme artklaryla temas
hlinde bu blge bol su ile ykanmaldr. Bakm ve onarm srasnda aada belirtilen
malzemeler kullanlacaktr:
Yz hari tm vcuda toz geirmeyen ykanabilir veya kullanlp atlan
elbiseler,
Sv szdrmayacak plastik, ykanabilir veya kullanlp atlabilen
eldivenler,
eri toz ve sv geirmeyen izme veya galolar,
Tam yz veya hava beslemeli gaz maskesi (B2-P2 tipi filtreli),
Yerdeki veya etraftaki partiklleri toplayabilecek elektrik sprgesi ,
Kapal alt kesicilerindeki patlamalarda izlenecek yol yledir:
alan; patlamadan hemen sonra, nce kendi gvenliini salamal (ak
havaya kmak, maske takmak vb.)
Kapal altn havalandrlmas salanmaldr.
Kesicinin bulunduu yerde gerekli gvenlik nlemleri alnmaldr.
Elektrik sprgesi ile etraftaki partikller alnmal, partikllerin alnmas
srasnda yava hareket edilmeli, yerdeki zerrecikler havaya
kaldrlmamaldr.
Kesici zerine yapm olan partikller, elyaf brakmayan bir bezle
silinmelidir.
Yalardan temizleme ileri
Madde 99. Genel korunma nlemleri:

alma srasnda insan salna ve tehizata zarar vermeyen parlayc,
patlayc zellii olmayan temizleyiciler kullanlacaktr.
Klorlu eriticilerle her trl alma srasnda, sentetik kauuk veya lastik
eldivenler ile koruyucu gzlk kullanlacaktr.
Klorlu eriticilere plak elle dokunulmayacaktr.
Klorlu eriticiler koklanmayacak ve yaknnda sigara iilmeyecektir.
71
Yadan temizleme ilemlerinde karbontetraklorr, trikloretilen, benzen

vb. kimyasal madde kullanlmayacaktr.
Pskrtme tabancas ile klorlu eriticiler kullanlmayacaktr.
Ya temizleme ileri geni ve iyi havalandrlm bir yerde yaplacaktr.
Eriticiyi toplamak iin toplayc kab olan bir masa zerinde
allacaktr.
Buhar emen bir vantilatrle zehirli buharlar emilecektir.
inde az sv bulunan derin bir kap kullanlacaktr.
Klorlu eriticiler mutlaka orijinal olacak ve etiketli ambalajnda
saklanacak, geliigzel kaplara konulmayacaktr.
Portatif vantilatrn emici hortumu, allan yer ok dar veya havas kirli
ise allan yere yakn konulacaktr.
Kiisel koruyucular ve i gvenlii ekipmanlar
Madde 248. alanlar verilen kiisel koruyucular ve i gvenlii malzemelerini

kullanmak zorundadr.
Madde 250. Koruyucu alet ve ekipmanlar TSE, TSEK veya uluslararas standartlara
uygun olacaklardr.
Madde 251. Ba korumasnn gerektii tm yerlerde iin niteliine uygun olarak
baret, kask, mifer, balk, sa fileleri veya apkalardan biri tercih edilerek kullanlacaktr.
Madde 252- Inlardan, ktan, sdan, paracklardan, tozdan, kardan ve tehlikeli
ortamlardan gz korumak amac ile gze uygun kafes, glgelik, maske veya gzlk
mutlaka kullanlacaktr.
Madde 253. nsan salna zarar verebilecek gaz ve toz kaaklarnn bulunduu
yerlerde alacak olanlar, filtre edilmi veya temiz hava vererek alma ortam hazrlayan
maskeler kullanacaklardr.
Madde 254. 80 desibelin zerinde ses ve grlt olan yerlerde alan kii, kulaklarn
korumak iin kulaklk veya kulak tkalarn mutlaka kullanacaktr.
Madde 255. alanlar, alma srasnda, ellerini elektrik arpmalarna, kaynak
arklarna, ezilmelere, cisim batmalarna, sya, kimyasal maddelere, asitlere, bazlara vb.
etkenlere kar koruyan eldivenler kullanacaktr.
Madde 256. Elektrik bulunan veya bulunma ihtimali olan yerlerde gerilim
kademelerine uygun olmak art ile izole eldiven kullanlacaktr.
Kesici ve ayrclar aar veya kapatrken,
Sigorta deitirirken,
Hata gerilim olup olmadn kontrol ederken,
Topraklama ve ksa devre yaparken,
Laboratuvarda yaplan gerilimli almalarda,
72
Resim 3.14: gvenli elemanlar
Bunlarn dnda, amirlerin ihtiya duyduu veya alann kullanlmasn

istedii durumlarda mutlaka eldiven kullanlacaktr.
Tek bana izole eldivenler ile enerjili yere kesinlikle temas
edilmeyecektir.
Madde 258. Yksek yerlerde yaplan (direk, kule, iskele, vb.) almalarda dmeye
kar, amaca uygun emniyet kemeri kullanlacaktr.
Madde 259. Ar ve yuvarlanabilen malzemenin kaldrlp tand, sivri cisim
batmalarnn olduu yerlerde mekanik i ayakkabs kullanlacaktr.
Madde 260. Vcudun d etkenlere kar korunmas iin alma srasnda ceket,
pantolon, i tulumu veya i elbiseleri giyilecektir.
Madde 261. Yksek gerilimde elektrik manevras srasnda dier koruyucularla
beraber kiinin topraa gei direncini artrmak iin izole hal veya tabure kullanlacaktr.
Madde 262. Direk veya bina stnde alrken kullandklar aletleri dzenli bir
ekilde tayan alet torbas kullanlacaktr.
Madde 263. OG ve YGde devreyi ap kapatan, kesme ve ayrma ilemi yapan
cihazlarn manevrasnda, elle kumanda edilmesi ihtiyac olutuunda veya topraklama
ileminin yaplmasnda uzunluu yerine gre deien izole stanka kullanlmaldr.
73
Madde 264. OG tesislerinde bulunan sigortalarn deitirilme ileminde sigorta

deitirme pensi kullanlmaldr.
Madde 265. OG ve YGde, tehizatn ayrc baklarnda, sigorta kontaklarnda veya
benzer yerlerde gerilimin olup olmad gerilim dedektryle kontrol edilmelidir.
Madde 266. OG ve YGdeki almalarda alma blgesini gvenlik altna almak
iin mutlaka topraklama ve ksa devre tehizat kullanlmaldr.
Topraklama ve ksa devreyi yaparken iletken ksmlara plak elle
dokunulmayacaktr.
Topraklama ve ksa devre ilemi yaplrken nce, toprak temas salanr.
Daha sonra sras ile her fazda ksa devre ilemi yaplacaktr.
Koruma topraklamasnn iletken kesiti en az 16 mm2 olmak zere,
kullanlan yerin ksa devre akmn tayacak kesitte olacaktr.
Topraklama ve ksa devre donanmnn kskalar (klips) amaca uygun
kullanlacaktr (iletkenler iin mandal tipi veya vidal, bara iin vidal
tip).
Topraklama ve ksa devre donanmlar eksiz, fleksibil (esnek ve ok telli)
olup zeri effaf izolasyonla kaplanm olacaktr.
Madde 267. OG ve YG E.. Hatlarnda gerilim olup olmad mutlaka hat tfei ile
kontrol edilmelidir.
Madde 268. alma alanndaki gvenlik snr; boyal, fosforlu ya da yanstmal bez
veya plastik alma alan uyar bantlar ile belirtilecektir.
Resim 3.15: Koruyucu eldiven
Emniyet kemeri
74
Baret
Resim 3.16: YG eldiveni
Resim 3.17: Sehpa
Koruyucu gzlk
elik burunlu bot
zole hal
Dedektr
Dokunma alma var (yardmc tehlike) kart
Turuncu renkte, 8x13 cm servis d edilen tehizat zerinde herhangi bir alma
yaplacaksa bu tehizat gerilim altna alabilecek:
Kesicilerin yakndan kumanda butonlarna,
Ayrclarn yakndan kumanda kollarna,
Ayrclarn uzaktan kumanda butonu
butonlarna gerekli bilgiler yazlarak aslr.
75
veya
pozisyon
gsterme
Resim 3.18: Dokunma tehlike var kart
Resim 3.19: Dikkat gerilim altnda alma var kart
Gerilimli kesicilerin uzaktan kumanda butonlarna aslr. Sar renkte, 10x18 cm

llerinde olur.
76
Resim 3.20: zel durum kart
Resim 3.21: Dokunma alma var (yardmc tehlike) kart
Trafo merkezinde bulunmas gereken ilk yardm malzemeleri
Tendrdiyot, eter, alkol, oksijenli su veya revonal eriyii, amonyak, yara tozu
(sulfamid-penisilin), yara pomad (antiallerjik, penicilinli), karbonat, coral (damla), turnike
iin lastik kordon, lastik parmaklk, steril sarg bezi (10x2,5), steril bez 100lk, pamuk,
flaster, makas, pens, termometre, engelli ine, gen sarg, spiral sarg, atel, battaniye,
sedye, suni solunum cihaz, plastik bardak, plastik az kapal bardak, kak (plastik). Bu
malzemelerin gncelletirilmesinden, nitelerin salk servisleri sorumludur.
77
UYGULAMA FAALYET
Aada resmi bulunan ayrcnn kontaklarnn iyi temas etmesi iin gereken onarm
ve mekanizma kolunun onarmn yapnz.
UYGULAMA FAALYET
Resim 3.22: Ayrc
lem Basamaklar
neriler
Kumanda elemanlar ve panolarn arza

giderme ilemine balamadan nce
Daha nce anlatlan kurallara ve TEA

Gvenlii Ynetmeliine gre
Enerjiyi kesiniz.
Ayrclar devreden karnz.
Kesiciyi uygun alet kullanarak arza

kontrol yapnz.
Neon lamba ile kontrol ediniz.
Kumanda elemanlar arzasn gideriniz.
Uygun alet kullannz.
Ayrc kontaklar, geveklik varsa

gideriniz.
Ayrc kontaklarnda oluan

oksitlenmeyi pas giderici ile gideriniz.
Sistemi test ederek devreye alnz.
Sistemi devreye alrken manevra

srasn takip ediniz.
Enerji vermeden son olarak devreyi
gzle kontrol ediniz.
78
KONTROL LSTES
deerlendiriniz.
1.
2.
3.
4.
Deerlendirme ltleri
Ayrc eitlerini seebildiniz mi ?
Kontaklarn iyi temas onarmn yapabildiniz mi?
Ayrc kumanda mekanizmasnn onarmn yapabildiniz mi?
Evet
Hayr
DEERLENDRME
79
LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
1.
Aadakilerden hangisi ayrclarda meydana gelen arza trlerindendir?

A) Kontaklarn iyi temas etmemesi
B) Mekanizma kolu arzas
C) Kontaklarn oksitlenmesi
D) Hepsi
2.
Aadakilerden hangisi ayrc arzas giderilirken yaplmaz?

A) Ayrc nce gzle muayene edilir.
B) Mahall topraklama yaplr.
C) Ayrc arzas giderilirken kesici almasna devam etmelidir.
D) Kontaklara vazelin srlr.
3.
Aadakilerden hangisi kesicilerde meydana gelen arza trlerindendir?

A) Kurma motorundan gelen arzalar
B) Ama kapama bobinlerinden gelen arzalar
C) zolasyon yann karbonlamas
D) Hepsi
4.
Aadakilerden hangisi kesici arzas giderilirken yaplmaz?

A) Ayrclar alr.
B) Kesici mahall topraklamas yaplr.
C) Kesici kontaklarna vazelin srlr.
D) Kumanda motoru avometre ile kontrol edilir.
5.
Aadakilerden hangisi kesici arzas giderilirken dikkat edilmesi gereken

hususlardandr?
A) Mahall topraklama unutulmamaldr.
B) gvenlii kurallarna dikkat edilmelidir.
C) Arza gidermede uygulanacak manevra srasna dikkat edilmelidir.
D) Hepsi
6.
Enerji kesilmesinde izlenecek yol srasyla hangisidir?

A) Kesici-ayrc
B) Sadece kesici
C) Sadece ayrc
80
D) Ayrc-kesici
Aadaki cmlelerin banda bo braklan parantezlere, cmlelerde verilen bilgiler

doru ise D, yanl ise Y yaznz.
7.
8.
9.
10.
( ) Modler hcreler alak gerilimde kullanlr.

( ) Kapasitif g kontrol rle arzas, alak gerilim datm panolarnda ok sk
karlalr.
( ) Kesici arzas giderilirken her zaman patlama riskinden dolay kesici topraklamas
devre d edilmelidir.
(
) Ayrc genel arzalarn gzle ve l aletleri ile yapabiliriz.
DEERLENDRME
Cevaplarnzn tm doru ise Modl Deerlendirmeye geiniz.
81
MODL DEERLENDRME
MODL DEERLENDRME
1.
Aadakilerden hangisi trafolarda meydana gelen arza trlerindendir?

A) Sarglarn ksa devre olmas
B) Sarglarn yanmas
C) Soutucu yan zelliini kaybetmesi
D) Hepsi
2.
Aadakilerden hangisi sarglarn yanmas sebeplerinden biri deildir?

A) Ar yklenmeden dolay
B) Yldrmdan dolay
C) Yaltkan malzemenin zeliini kaybetmesinden dolay
D) Trafonun bulunduu yerin fazla gnete olmasndan dolay
3.
Aadakilerden hangisi trafolarda arza tespit etmede kullanlan ara gerelerden

deildir?
A) Trafo test cihaz B) Avometre C) Termometre D) Yaltkanlk test cihaz
4.

A) Rle test cihaz ile rle arzalar giderilir.
B) Trafo arzalarn bulmada izolasyon cihaz da kullanlr.
C) Arzal sigortay kartmak iin sigorta deitirme pensesi kullanlr.
D) letme topraklamas RB < 2 ohm (2 ohmdan kk olmal).
5.
Aadakilerden hangisi parafudrda meydana gelen arza trlerindendir?

A) Parafudrun krlmas
B) Parafudrun patlamas
C) Diren zelliini kaybetmesi
D) Hepsi
6.
Enerji kesilmesinde izlenecek yol srasyla hangisidir?

A) Kesici-ayrc
B) Sadece kesici
C) Sadece ayrc
82
D) Ayrc-kesici
Aadaki cmlelerin banda bo braklan parantezlere, cmlelerde verilen bilgiler

doru ise D, yanl ise Y yaznz.
7.
8.
9.
10.
( ) Modler hcreler alak gerilimde kullanlr.

( ) Kapasitif g kontrol rle arzas, alak gerilim datm panolarnda ok sk
karlalr.
( ) Kesici arzas giderilirken her zaman patlama riskinden dolay kesici topraklamas
devre d edilmelidir.
( ) Ayrc genel arzalarn gzle ve l aletleri ile yapabiliriz.
DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek
kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz
sorularla ilgili faaliyetleri tekrar inceleyiniz. Cevaplarnz doru ise bir sonraki modle
gemek iin retmeninize bavurunuz.
83
CEVAP ANAHTARLARI
CEVAP ANAHTARLARI
RENME FAALYET-1N CEVAP ANAHTARI
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
D
C
A
A
C
D
B
A
B
D
RENME FAALYET- 2NN CEVAP ANAHTARI

1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
D
D
C
A
D
A
C
A
D
D
84
RENME FAALYET- 3N CEVAP ANAHTARI

1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
D
C
D
C
D
A
Yanl
Yanl
Yanl
Doru
MODL DEERLENDRMENN CEVAP ANAHTARI

1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
D
D
C
A
D
A
Yanl
Yanl
Yanl
Doru
85
KAYNAKA
KAYNAKA
Elektrik Kuvvetli Akm Tesisleri Ynetmelii, EMO Yayn, 2000.

Elektrik Mhendisleri Odas nternet Sitesindeki Dokmanlar
TEA-TEDA nternet Sitelerindeki Dokmanlar
Havai Hat El Kitab, TEA Soma Elektrik Teknolojileri Gelitirme ve Eitim
Merkezi Mdrl
86

Yg Tesisleri Onarım Tekniği

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Yg Tesisleri Onarım Tekniği

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

T.C.

MLL ETM BAKANLII

ELEKTRK ELEKTRONK TEKNOLOJS

YG TESSLER ONARIM TEKN

Bu modl, mesleki ve teknik eitim okul/kurumlarnda uygulanan ereve

3.3. Panolarn Arzalarn Giderme ..................................................................................... 57

Elektrik Elektronik Teknolojisi

Yksek Gerilim Sistemleri

YG Tesisleri Onarm Teknii

Havai ve yer alt hatlarnn, trafo merkezleri ile koruma

YG tesisi arza onarmn yapmak

Ortam: Snf, atlye, laboratuvar, trafo merkezleri,

Havai hatlarda meydana gelen arzalar aratrnz.

Yer alt enerji hatlarnda meydana gelen arzalar aratrnz.

Aratrma ilemleri iin internet ortamn kullanabilir, kablo retimi yapan

1. ENERJ HATLARI ARIZALARI

NOT: YAPILACAK HBR , BR ALIANIN HAYATINDAN DAHA

1.2. Hatlarda Oluabilecek Arza Trleri

Faz-ntr aras ksa devre

1.2.1. Hatlarn Kopmas

1.2.2. Hatlarn Ksa Devresi

Resim 1.2: Kularn, dier canllarn ve aa dallarnn hatlara olan etkileri

1.2.3. Hatlarn Topraa Temas

Resim 1.3: Hatlarn koparak topraa temas

1.3. Havai Hat Arzalar Giderme

ekil 1.1: Hat tfei ve kullanlmas

1.3.2. Arza Yerini Tespit Etme

Resim 1.4: Kablo arzas test etme cihaz (darbe jeneratr)

1.3.3. Arza Nedenini Tespit Etme

Toprak telinde ve nakildeki lif almalar

Resim 1.5: eitli hat arzalar

ekil 1.2: Havai hatlar iin olabilecek tehlikeler

1.3.4. Arza Giderme lem Sras

Zedelenmi iletken yeri uygun cihazlar ile tespit edilir.

Hat, halat yardmyla yere alnr. (Resim 1.7ye baknz.).

Resim 1.6: Havai hat iletkeni lif kopmas ve tamiri

Resim 1.7: Havai hattn ekilmesi

Resim 1.8: Hat topraklamas ve toprak stakas

Resim 1.9: Hat arzasnn giderilmesi

Resim 1.10: Havai hat direklerinin yklmas

Enerjinin tanmasn engellemeyen bu nevi arzalar, daha nce de bahsedildii gibi

1.3.5. Arza Gidermede Dikkat Edilecek Hususlar

Emniyet kemeri, merdiven, hat tabancas, lastik eldiven ve topraklama stakalar

Tehlike oluturabilecek pheli durumdakiler tamir edilmeli veya yenisi ile

artlarnn deimesinden dolay yeni emniyet malzeme ve tehizat temin

letken seimi esnasnda gevek kalm bir ba veya iletken zedelenmesi, ku

Hat gzergh da iletken ekimi kadar nemlidir. Kesilmemi aalar, fazla

letkenler kontroll bir ekilde makaradan boaltlarak herhangi bir yere

1.4. Yer Alt Hatlarnda Arzalar Giderme

Resim 1.11: damarl kablo ek malzemeleri

Resim 1.12: Kablo kesme aparat

Harici tip kablo balklarnn taklmasnda; kablo kesme ve soyma aletleri, OG

1.4.2. Arza Yerini Tespit Etme

Resim 1.13: Yer alt kablo arza tespit cihaz ve kullanm

ekil 1.3: Yer alt kablo arza tespiti

1.4.3. Arza Nedenini Tespit Etme

Yer alt hatlarnda ve kablolarda rastlanan arzalarn balca sebepleri unlardr:

malat hatalar: Yaplan testlerde, testi yaplmayan kablolarn, iletmelerde

Bu tr sebeplerin arzalara neden olmamas iin iklimlere ve deme ekline gre

Malzeme eskimesi: Yukarda anlatlan tm tedbirlerin alnmasna ramen, her

Resim 1.14: Yer alt kablolarnn arzasn giderme ilemi

1.4.4. Arza Giderme lem Sras

Ek yaplacak kablonun damarlar hatta balanacak uzunlukta alacaktr.

1.4.5. Arza Gidermede Dikkat Edilecek Hususlar