K..

GEBZE MESLEK YKSEKOKULU

ELEKTRK MOTORLARININ TANIMI VE YAPISI

Elektrik enerjisini mekanik enerjiye dntren aygtlara elektrik motorlar denir.
Her elektrik makinas biri sabit (Stator) ve dieri kendi evresinde dnen (Rotor yada
endvi) iki ana paradan oluur. Bu ana paralar: elektrik akmn ileten paralar
(rnein: sarglar), manyetik aky ileten paralar ve konstrksiyon paralar (rnein:
vidalar, yataklar) olmak zere tekrar ksmlara ayrlr. Alternatif akm ile alan elektrik
makinalarnda rotor ve statorun manyetik aky ileten ksmlar fuko akmlarndan
kanmak amacyla tabakalandrlm salardan yaplr. Rotor ve Stator sa paketlerinin
yaplmas iin 0,35 - 1,5 mm kalnlnda, tek yada ift tarafl yaltlm sa levhalar
makas tezgahlarnda eritler halinde kesilir. Bu ekilde oluturulan sa eritler erit
ekirdekli trafolarn ve makinalarn yapmnda baka bir ileme gereksinilmeden derhal
kullanlabilmektedir. Makastan kan sa eritler ok seri - alan kalp - kesme presine
verilir. Dakikada 300 - 500 kesme yapan 500 000 kplk presler stator ve rotor sa
profillerini bir dizi - kesme halinde arka arkaya kartr. Rotor ve stator sa profilleri
birbirini boluunu dolduracak ekilde kesildiinden (kalpla), retim sonu krpnt para
miktar ok azdr. Byk apl rotor ve stator sa paketleri genellikle tek - kesmede
kartlr. Bunun iin, nceden hazrlanm disk ekildeki salar st ste gelecek ekilde
yerletirilir. Bu ekilde yerletirilmi sa tabakalar kalp - kesme presinde tek bir
hamlede kesilir. Sarglarn yerletirilmesi iin gerekli oluklar makinelerde alr. lem
grecek para miktar fazla degil ise oluk ama otomatnda oluklar tek tek alr. Byk
saydaki para miktarlar ve byk apl salar iin her seferinde 5-6 oluk aabilen
otomatlardan yararlanlmaktadr. Oluk ama otomatlarndan gelen salar zel sayc
terazilerde tartlr, istif makinesinde st ste tabakalandrlr ve 5 - 10 kp/cm2 lik bir
basn altnda sa paketi halinde birletirilir.

Stator ve rotor sarg oluklarna

uygulamada genellikle karton denmektedir. Yaltmak amacyla denen kartonun

grevi: Oluk iindeki przleri rtmek ve sarg tellerini hasarlardan korumaktr. Karton
ile yaltlan oluklara sarglar denir. Stator ve rotor sarglar tek kat yada ift kat sarml
yaplrlar. Tek katl sarglarda her oluk iinde her bir sargnn yalnz bir kenar, buna
karn ift katl sarglarda ift sayda bobin kenar (genellikle iki) bulunur.

ELEKTRK MAKNALARI TABLOSU

Stator Sarglar: Tek katl sarglarda, nceden bir sarg makinasnda hazrlanm ve
izole edilmi sarg paketleri ak oluklara tek tek yerletirilir. Byk gerilimli statorlarda
ak oluklu sa paketleri kullanlr. Yar ak oluklara sarglar zel kalp yada ablonlar
yardmyla tek tek denmektedir. Tam kapal oluklar iine, teller statorun aln
tarafndan balayarak, ipliin ineye geirildii gibi tel tek geirilir. Sonra bu teller sarg
haline getirilir .Olduka ural bu tr

sarm yerine zel sarg paketleri de

kullanlmaktadr. Bu sarg paketlerindeki iletkenler sadece daha nceden hazrlanm

taraflarndan oluklara sokulur. Bu ekilde oluklarn dier tarafndan dar kan sarg
balar birbirleriyle sert lehim yada kaynak suretiyle birletirilir.

ayet oluklara az sayda ve byk kesitli iletkenler sokulacaksa, ubuk eklindeki

iletkenler kullanlr.Bunlar sonradan kendi aralarnda vidalarla yada lehimlemek suretiyle
birletirilir.Tahta yada fiberden yaplm oluk kamalar ( yada takozlar ) oluk azlarn
kapatmaya yarar. Oluklardan dar kan sarg balar pamuk yada cam pamuu ile
skca sarlarak yaltlr. Sarglarn devre balantlar salandktan sonra stator bir frn
iinde 100 0C civarnda kurutulur ve sonra yaltkan vernik emdirilir. Vernik emdirme
ilemi havasz bir ortam iinde yaplr. Bunun iin nce stator bir vakum kab iine
yerletirilir ve kap skca kapatlarak havas ekilir. Sonra kabn stnde bulunan vernik
musluu alarak ieriye vernik gnderilir. Ortam havasz olduundan ieriye gnderilen
vernik sarglarn en kk aralklarna dahi nfuz eder. Vernik emdirme ileminden
sonra stator tekrar kurutma frnna sokulur ve burada son kurutma ilemi yaplr. Rotor
sarglar elde yada makinede sarlr. Bunun dnda uygulanacak btn ilemler stator
sarglarnda olduu gibidir.

DORU AKIM MOTORLARI

DA motorlar 4 ana ksmdan oluur.

1- Endktr : Doru akm makinelerinde kutuplar, manyetik alann meydana geldii

ksmdr. Buna ksaca endktr denir. Endktr, makinenin byklne, apna,
devir saysna gre 2, 4, 6, 8 veya daha ok kutuplu olur. ok kk doru akm
makinelerinde kutuplar sabit mknatsldr. Fakat genellikle elektromknats kutuplar
kullanlr. Kutuplar, 0,60 1,40 mm. kalnlnda elik salardan yaplr. Bu salar
presle istenilen ekilde elde edilir ve birbirlerine aralarnda yaltkan madde
olmakszn, civata veya perinle tutturulur. Tek paral kutuplar yerine ince elik
salardan yaplm kutup kullanmann birinci nedeni, kutuplarn endviye yakn olan
ksmlarnn daha geni yaplmasdr. Bylece manyetik ak, hava aralnda endviye
getii yerde daha geni bir alana datlr. Dier bir nedeni ise, kutup azlarnda
meydana gelecek demir (fuko) kayplarn azaltmaktr. Kutuplar tek para yaplsayd
meydana gelecek fuko akmlar ok byk olurdu. Dolaysyla makinenin kayplar ve
ss artard

2- Endvi

: Dnen ksmdr. Birmil zerine monte edilmi gvde ve ayn

zerinde kollektr

dilimleri mevcuttur. Gvde zerinde de

mil

endvi sarglar

bulunmaktadr. Endvi, kalnl 0,30 0,70 mm. arasnda deien dinamo sandan
yaplr. Dinamo salar istenen ekil ve lde preslerle kesildikten sonra tavlanr ve
birer yzeyleri yaltlr. Yaltma ileminde kat, lak kullanlr veya oksit tabakas
oluturulur.

3-Kollektr ve fralar

Doru

akm

makinelerinde

kollektr,

endvide

endklenen e.m.k.i dorultmaya yarar. Kollektr dilimleri, haddeden geirilmi

sert bakrdan pres edilerek yaplr. Bakr dilimler arasna 0,5 1,5 mm.
kalnlnda mika veya mikanit yaltkan konur. Bu kalnlk, kollektrn apna ve
komu dilimler arasndaki gerilim farkna gre deiir.
Doru akm makinelerinin en nemli ve en ok arza yapan paras kollektr ve
fra dzeneidir.

Ortaya kan arzalarn nedeni ya, kmr ve tozdan dilimler

arasnn kirlenmesidir. Bu pislik, dilimler arasnda sznt eklinde akm geiine ve

zamanla mikanitin kmrleerek ksa devre yapmasna neden olur.

Doru akm makinelerinde endvide endklenen akm d devreye alabilmek iin

fralar kullanlr. Fralar fra yuvasna taklr. Fra yuvalar da fra taycsna
balanr.

Fralar, makinenin akm iddeti ve gerilimine gre sert, orta sert ve yumuak
karbon veya karbon bakr alamndan yaplr.
4-Yataklar ve kapaklar

: Elektrik makinelerinin en nemli paralarndan biri de

yataklardr. Yataklar, ok arza yapan ve bakm isteyen ksmdr.

Bir doru akm makinesinin paralar :

a) Gvde b) Endvi, c- f ) Kapaklar d) Kollektr e) Fra g) Fra yldz

Doru akm makinelerinde, kendi kendine yalanan bilezikli tip metal yataklar
veya bilyah yataklar kullanlr. Metal yataklar sessiz a-lr, fakat fazla bakm
gerektirirler. Bilyah yataklar ise, grltl almakla beraber, bakmlar ok
kolaydr.
Yataklarda meydana gelen anmalar srtnmelere, komitasyonun bozulmasna
ve byk arzalarn domasna neden olabilir.
Yataklar, boru eklindeki gvdenin iki yanna balanan kapaklar zerine
yerletirilmitir. Kk makinelerde kapaklar kaln salar pres-edilerek yaplm
olabilir. Fakat genellikle dkm kapaklar kullanlr.
Doru akm makinelerinde yukarda saydmz ksmlardan baka ayaklar,
balant klemensi, tama kancas, vantilatr gibi yardmc paralar bulunur.

DORU AKIM MOTORLARININ ALIMA PRENSB

N-S kutuplarnn arasna ab iletkenini

koyalm

ve

ularna

doru

akm

kayna

balayalm. letkenden akm getiinde , iletkenin

hareket ettii grlr. Manyetik alan iindeki
iletkenin hareket yn , iinden geen akmn ve
manyetik alann ynne baldr. Hareket yn
sol el kaidesi ile bulunur. Kuvvet izgileri avu
iinden girecek ve bitiik drt parmak akm
ynn gsterecek ekilde tutulursa; ba parmak
iletkenin hareket ynn gsterir.
letkenin alan tarafndan itilmesi u ekilde gerekleir .letken iinden geen
akm ,etrafnda bir manyetik alan oluturur. Kutuplar arasnda ve iletken etrafnda
oluan bu alan ekil adaki dzgn manyetik alan, ekil bdeki gibi sol taraf ana alana
ters, sa taraf ana alan kuvvetlendirecek yndedir.Bunun sonucu kutup alan ekil
bdeki durumu alr. Bu durumda alan, iletken zerinde itici bir kuvvet etkisi yapar ve
iletkeni alann dna doru iter.
letkenin iinden geen akmn yn sabit kalmak koulu ile manyetik alann yn
deitirilecek olursa, iletkenin hareket yn deiir. ekil c
Manyetik alann ynn sabit tutup, iletkenden geen akmn ynn deitirirsek
hareket yn gene deiir. ekil d

Kutuplar arasna birtek iletken yerine birok bobin yerletirip bobin ular
kollektre balanrsa, sistemin dzgn dnmesi salanr. Bu sistemin DA dinmosundan
bir fark yoktur. Bir dinamo dndrldnde elektrik enerjisi retir .Makinaya DA
enerjisi uygulandnda ise dner.
Manyetik alan iinde dnen endvinin iletkenleri, bu alann kuvvet izgileri
tarafndan kesilir. Manyetik alan iinde dnen ve iletkenleri kuvvet izgileri tarafndan
kesilen endvi zerinde e.m.k endklenir. DA motorunun endvisine U gerilimi
uygulayalm. N kutbu altndaki iletkenlerden giri (+), S kutbu altndaki iletkenlerden
k (.) ynnde bir akm gesin. Akmn ynne gre endvi sola dner. Bu hareket
ynn sol el kaidesi ile bulabiliriz. Ayn zamanda endvide endklenen emkide
dinamolarda olduu gibi sa el kaidesi ile bulabiliriz.ekilde iletken iindeki iaretler
uygulanan gerilimin ynn ve zerlerindeki iaretlerde oluan gerilimin ynn
gstermektedir. Oluan gerilimin yn uygulanan gerilime ters ynde

ve onu

zayflatacak ynde olduundan bu gerilime zt emk ad verilir. Motorumuzun ektii

akm ile zt emk arasnda direkt iliki vardr.Motorun ekecei akm ;

I =U-Ez /R

eklinde bulunur.

I...........Motorun ebekeden ekecei akm

U.........ebeke gerilimi

(Sabit)

Ez.......Zt emk
R.........Motorun i direnci (Sabit)

Motor bota alrken endklenen zt emknn deeri byk olacandan

ebekeden ekilen akmn deeri kktr. Motora yk bindirdike endvinin devir
says azalacak buna bal olarak iletkenler manyetik alan tarafndan daha az kesildii
iin endklenen zt emkda azalacaktr. Zt emknn azalmas ebekeden ekilen akmn
artmasna neden olacaktr.
Eb = 2p . 1 . Z . . n . 10-8
60 2a
2p.ift kutup says
ZOluktaki iletken says
2a.Paralel kol says
..Kutuplardaki manyetik ak (Maxwell)
n...Endvi devir says

(d/d)

Volt

YOL VERME DRENLER (YOL VERME REOSTALARI) :

Grevi: Motorun ilk kalknma aranda ve yol verme srasnda, endviden geen
akm gvenli snrlar iinde tutmaktr.
Yol verme direnci iyi havalandrma dzeni olan bir kutu iine yerletirilmitir. En
basit yol verme direnci, aada grld gibi sra ile birbirine balanm kademeli
direnlerden oluur.

Yol verme direnci ve nt motora balanmas

Yol verme direnci srg kolu, kademeli direnlerin bal olduu maden kontaklar
zerinde gezer. Yol verme direncinin L M R ile gsterilen ucu vardr. Bunlardan L
ucu, ebekenin pozitif veya negatif ucundan birine, R ucu endvinin A ucuna, M ucu da
nt uyartm sargsnn C ucuna balanr.

D.A. MOTORLARININ ETLER

DA motorlar uyartmlarna gre 3 eittir.
1- nt motorlar
2- Seri motorlar
3- Kompunt motorlar
1) NT MOTORLAR
P
N

A
L
M
A

R
s

M
B

nt motorda uyartm
kutup

(endktr)

sargs endviye

paralel balanmtr .

Motorun

sarglar ince kesitli ok sipirli yaplmtr. nk uyartm

sargsnda kullanlacak gerilim deeri kk bir deer olmas yeterlidir.

nt motor endvi sargs ular AB ile ve uyartm sargs ular CD harfleri ile
gsterilir. Motor ilk altrldnda zt emk deeri sfr olacandan

ar akm

ekecektir. Bunu nlemek iin motor yolverme direnci LMR reostas kullanlarak

ilk

kalknma annda dk akm ekilmesi salanr. Zt emk deeri arttka diren devreden
karlarak uygulanan gerilim deeri arttrlr. Motorun devir says QST reostas ile
ayarlanr. TS Direncinin deeri kldke uyartm sargsna uygulanacak gerilim
artacandan , oluturaca manyetik alanda artacaktr. Kutup manyetik alannn
artmasna bal olarak endvi daha byk gle dndrlerek devir says arttrlacaktr.

nt motorlarn zelliklerini u ekilde sralayabiliriz.

Yol alma annda ilk kalknma momentleri dk olduu iin ar yklerle

kolay yol alamazlar.

Devir saylar yk ile ok az deime gsterir. Bu nedenle devir saylar

sabit kabul edilirler.

Motor bota alrken, devir saylar tehlikeli deerlere ulamaz, normal

deerinde kalr.

Motorun devir yn endviden geen akm veya ana manyetik alann

ynne bal olarak deiir.(Her ikisi de ayn anda deitirilirse devir yn
deimez). Bu olay sol el kuralndakiyle ayndr. Buradaki devre iin
sadece A ve H ularna verilen ebekenin ularn deitirmemiz yeterli
olacaktr.

Vantilatr, aspiratr, tulumbalar, kat fabrikalarnda ,dokuma tezgahlarnda gemi

pervanelerinin dndrlmesinde, matbaa makinelerinde kullanlr.

2 ) SER MOTORLAR

Bu motorlarda uyar sargs endvi ile seri

balanmtr. Bir alan ayarlayc direncin uyar
sargsna paralel balanmas suretiyle ana alan
zayflatarak devir saysn ykseltme ilemi bu
motorlarda

uygulanmaz.

Uygulansa

bile

ok

enderdir.
Seri motorlarda endvi akmnn tm uyar
sargsndan

geer.

Bu

nedenle

endvi

akm

ykseldike uyar akm da ykselir ve bu oluum

zellikle motorun yol almas srasnda byk olur.
Seri motorlarn yol alma momentleri Btn dier
motorlardan byktr. Yksz olarak yksek devire geme srasnda endvi akm ve
buna bal olarak uyar akm giderek der. Uyar akm ile birlikte uyar alan iddeti
azalacandan devir says ykselir.Seri motorlar yksz durumda giderek devirlerini
ykseltir.
Bundan dolay seri motorlar hibir halde dz kayl makinelere balanmamaldr.
Aksi halde kay frlayabilir. Seri motora yklenme annda endvi akm ve buna bal
olarak uyar akm ykselir. Uyar akmnn ykselmesi sonucu dndrme momenti artar
iken devir says der.
Byle bir durumda ykselen endvi akm ndiren zerinde bir gerilim
dmesine neden olur ve bunun sonucu endvi gerilimi der. Endvi akmyla birlikte
uyar akm da ykseldii ve endvi gerilimi dt iin, devir says azalr.
Seri motorlarn zellikleri

Yol alma annda momentleri ok yksek olduundan yksek moment

istenen yerlerde kullanlrlar.

Devir saylar ykle ok deiir.

Bota ( ykszken) hi bir zaman altrlmazlar. Aksi halde devir saylar

ok ykselerek motorun paralanmasna neden olabilir. Bu bakmdan seri
motor i yerine ya dili ile veya direk olarak balanmal, kay veya zincirle
hi bir zaman balant yaplmamaldr.

Devir ynn deitirmek iin endvi veya sarglarndan geen akmn ynn
deitirmemiz yeterlidir.

Seri motorlar elektrikli aralarda, rnein: tramvaylarda ve elektrikli otoraylarda

kullanlrlar. ayet bu motorlarn statoru sa paketi halinde ise, alternatif akmla da
alabilirler.
Baz alak gerilimli ve yksek gl seri motorlar mar motoru olarak otolarda
kullanlr. Alternatif akmla da iletilmek zere yaplm seri motorlara niversal
motorlar denilir.
3 ) SER-PARALEL MOTORLAR (KOMPUNT)
Kompunt veya bileke alanl motor da
denilen seri/nt motorlarda ana kutuplar zerine bir
seri sarg ve bir nt sarg oturtulmutur. Devir
saysnn ayarlanmas yol verici ve alan ayarlayc
direnler

zerinden

(Bilekelendirilmi)

bir

yaplr.
motorda,

Eklemeli
seri

sargnn

manyetik alan ile nt sargnn manyetik alan ayn

ynde olacak ekilde seri sarg tertiplenmitir.
Eklemeli Kompunt (Bilekelendirilmi) motor yksz
durumda bir nt motor gibi bir tutum gsterir ve
yklenme annda devir says fazlaca der. nk
yklenme annda endvi akm ykselmekte ve buna
bal

olarak

ana

kuvvetlenmektedir.

alann

manyetik

aks

Seri sargnn manyetik alan nt sargnn manyetik alann zayflatacak ekilde seri
sarg balanrsa, bu motor karmal, kar bilekelendirilmi,Ters kompunt motor
olur. ayet dnme ynn deitirme ilemi srasnda balantlar yanl yaplrsa,
istemeden bir eklemeli kompunt motor, karmal kompunt motor oluturulmu olur.
Bunun sonucu bileke alan zayflayaca iin, yklenme annda devir says ykselir.
karmal kompunt motorlarn daima kendi balarna devir ykseltmeye kar eilimleri
vardr, kararsz olduklarndan uygulamada kanlmaktadr.
Eklemeli kompunt motorlar nt motorlaryla ilk
ekme momentinin karlanamad yerlerde, rnein:
vinlerde kullanlr. 12 kWn stndeki dtan uyarmal
bir motorda ya da bir nt motorda yardmc bir sarg
bulunuyorsa, bunlar seri/nt motor gibi bir tutum
gsterir. Bu tr motorlara yardmc bir seri sarg
denmesinin

nedeni,

yklenme

annda

endvi

alannn ana alan zayflatmas sonucu oluan devir

artlarndan kanabilmektir.
Kullanld yerler :

Otolarda cam silegelerde

Talama makinalarnda, freze makinalarnda

Tramvaylarda, troleybslerde ve elektrikli otoraylarda

Kompunt Motorun Dn Ynnn Deitirilmesi

Doru akm motorlarnda

uyartm sargsndan geen akm
yn
akmn

veya
yn

endviden

geen

deitirilirse

motorun devir ynde deitirilir.

ENDV REAKSYONU
Endvi manyetik alannn, kutup manyetik alanna gsterdii tepkiye endvi
reaksiyonu denir. Endvi reaksiyonunun kelime anlam, endvinin tepki gstermesidir.

ENDV REAKSYONUNA KARI ALINAN MLEMLER

Endvi reaksiyonunun, ana kutup alannn durumunu deitirdiini ve deerinde
azalmalar meydana getirdiini grdk. Bu etkileri azaltmak ve zellikle fralarn devaml
yer deitirmesine engel olmak iin u nlemler alnr
a Kutup ayaklarn tarak eklinde yapmak :
Bu sistemde, kutuplarda kullanlan sa levhalarn her birinin birer kula kesilir. Bu
salarn kesilen ksmlar birbirine apraz gelecek ekilde st ste konur ve perinlenir.
Bu ekilde kutup pabularnn yan ksmlar bir tara andracak ekli alr. Bylece

kutuplarn yan ksmndaki demir kesiti yarya drlm olur.Endvi alannn etkisi
sonunda, kutup ayaklarnn yar ksmlarnda alan ylmas olduunu biliyoruz. Bu
ksmlarda demir kesitini yarya indirdiimiz iin, ufak bir alan art doymann meydana
gelmesine neden olur. Bylece kutbun bu blmndeki alan art nlenir.

b Kutup ayaklarna oluklar amak :

Bu metot da ana kutuplar zerine, kutup eksenine paralel olacak ekilde oluklar
alr. Bylece endvi alannn yolu, dolaysyla manyetik direnci arttrlm olacandan
endvi alannn etkisi azalm olur.
Kutuplar zerine alan bu oluklar ana alan zayflatmayacak ekilde yaplmaldr.
Aksi halde endvi de endklenen zt emk. der. Kutuplarna oluklar alan
makinelerde, kutuplarn doyma snrnn yksek olmas gerekir.

Kutup ayaklarna oluklar almadnda (a), oluklar aldnda (b) endvi alannn durumu.

ekilde kutup ayanda oluk olmayan makinede endvi alan ksa yoldan devresini
tamamlar. b de ise, kutuplar zerine oluklar ald zaman, endvinin dourduu
kuvvet izgileri ok daha uzun bir yol katetmek zorundadr.
Yukarda yaplan aklamalardan anlalaca gibi, endvi alannn etkisi tamamen
yok edilememitir. Bu metodun da en byk sakncas, deiik yklere gre ayar
olanann bulunmamasdr. Kk ykler iin birka oluk yeterlidir. Fakat byk ykler
iin daha fazla oluk amak gerekir. Bu nedenle bu metot daha ok sabit ykl makineler
iin kullanldr.
c Yardmc kutup kullanmak :
Yardmc kutuplar, ilerde de greceimiz gibi, daha ok komitasyonu kolaylatrmak
iin kullanlr. Bunun iin bu kutuplara komitasyon kutuplar da denir. Fakat zellikle fra
altlarndaki blgelerde endvi alannn etkisini ok etme bakmndan ok faydaldr.
Yardmc kutuplarn yararn yle aklayabiliriz:
Endvinin meydana getirdii alan normal olarak ntr ekseni dorultusundadr.Eer biz
bu blgedeki alana eit ve ters ynde bir alan meydana getirirsek, iki alan birbirini yok
edeceinden, endvi alannn etkisi ortadan kalkar. Bu ii yardmc kutuplar yapar.

Yardmc kutup kullanmakla endvi reaksiyonunun etkisi tamamen giderilemez.

Ancak yardmc kutuplarn altndaki blgelere etki edilir. Fakat ana kutuplarn altndaki
blgeler iin bir fayda salanmaz.
d Kompanzasyon sargs kullanmak :
Byk gl doru akm makinelerinde endvi reaksiyonunun etkileri kompanzasyon
sargs kullanlarak giderilir. Bu sarglarn etki alan, daha ok ana kutuplar altndaki
endvi iletkenlerinin dourduu alana kardr.

Kompanzasyon sarglar (a) ve bu sarglarn endvi reaksiyonuna etkisi (b).

ekil a da grld gibi, kompanzasyon sarglar ana kutuplar altna alan

oluklara yerletirilir. Kompanzasyon sarglarndan geen akm, karssndaki endvi
iletkenlerinden geen akma ters yndedir (ekil b). Bylece bu sarglarn meydana
getirecei alan, endvi iletkenlerinin dourduu alana ters olur.
Kompanzasyon sarglarndan geen akm da endvi akm ile oranl olmaldr.
Bunun iin bu sarglardan da endvi devresi akm geirilir. nk, kutup papularnn
altndaki blgede uygun bir dengeleme iin, kompanzasyon sarglarnn her kutba den
amper - sarm deeri, kutup pabularnn altnda bulunan endvi iletkenlerinin ampersarm deerine tamamen eit olmas gerekir.
Kompanzasyon sarglarndan, yer darl ve maliyeti arttrd iin kk
makinelerde pek kullanlmaz. zellikle yksek hzla dnen makinelerde endvi
reaksiyonunun kt etkileri ok fazla olur. Bu tip doru akm makinelerinde
kompanzasyon sarglar ok kullanlr.

KOMTASYON
Aadaki ekilde, bir halka endvinin fra alt blgesi ele alnmtr. imdi,
endviyi yava yava dndrelim ve a, b, c durumlarnda meydana gelen olaylar
inceleyelim. Burada halka endvinin aln nedeni, halka endvide olaylarn daha kolay
anlalmasdr. Halka endvi iin anlatlanlar, aynen tambur endvi iin de geerlidir.
ekil a da, a-b ve c-d bobinlerinden geen kol akmlar 3 numaral dilime gelmekte
ve buradan fraya geerek d devreye gitmektedir. D devreye giden endvi akm kol
akmlarnn toplam olup;
Ia = 2 . ic dir.
ekil b de 3 ve 4 numaral kollektr
dilimleri fra tarafndan ksa devre
edilmitir. Bu anda c bobini de ksa
devre edilmi olur. Dolaysyla N kutbu
altndaki bobinlerden geen ic akm c
bobininden gemeden ve 4 numaral
dilim zerinde d devreye gitmek ister.
a - b bobinlerinden geen ic akm yine 3
numaral dilimden fraya ve oradan d
devreye gemektedir.
Endvi biraz daha dndnde ekil
c elde delir. Bu durumda fra, yalnz 4
numaral dilime basmaktadr. c bobini
ksa devre halin-den kurtulmutur ve S
kutbu etki alanna girmeye balamtr.ni
an-da c bobini, a ve b bobinleri ile seri
bal

duruma

bobinlerinden

geer.
gelen

Artk
ic

ab

akm,

bobininden de geerek 4 numaral dilime ve oradan d devreye gider.

ekillere
incelediimiz

dikkat
bu

edildiinde,
durumda

bobinindeki akm yn deitirmitir.

KOMTASYONU KOLAYLATIRICI NLEMLER

Ksa devre olan c bobininde akmn komtasyon sresi iinde yn
deitirmesi iin, baz yardmc nlemlere gerek vardr. Aksi halde meydana
gelecek erareden dolay kollektr ve fralar ksa zamanda bozuIur. u halde
erarenin elektriki nedenlerini yok etmek, dolaysyla ksadevre olan bobinde
akmn yn deitirmesini kolaylatrmak gerekir.
Komtasyonu kolaylatrc eitli yntemler vardr, rnein, yksek direnli
fralar kullanarak komtasyonu bir dereceye kadar kolaylatrmak mmkn
isede, hi bi zaman yeterli deildir. Bu metot daha ok kk gl
makinalarda uygulanr.
Komtasyonu kolaylatrma iin balca iki yol vardr:
a Fralar kaydrmak
b Yardmc kutup kullanarak
a - Fralar kaydrarak komtasyonu kolaylatrmak
KolIektrdeki erarenin balca nedeni (mekanik hatalar

olmadna gre),

komtasyondaki bobinde akmn yn deitirmesi annda bobin zerinde

endklenen zindkleme e.m.k.idir. Komtasyondaki bir bobinde akmn yn
deitirmesi, aadaki ekilde grlen I numaral eri gibi olmaldr. Fakat,
zindkleme e.m.k.inin etkisi ise ekilde II numara ile gsterilen yolu izler. Bu
komtasyona geciktirilmi komtasyon denir.

Eer biz, aknm normal ekilde yn deitirmesine engel olan zindkleme

e.m.k.ine kar, bobin zerinde bir e.m.k. meydana getirip onu yok edebilirsek,
kt

etkilerini

ortadan

kaldrm

oluruz.

Bunu

salamak

iin

fralar,

dinamolarda, dn ynnde, motorlarda ise dn ynnn tersine bir miktar

kaydrlr (Aadaki ekil)
Fralar dn ynnn tersine kaydrdmzda, ksa devre olan bobin artk
ntr blgede deil, S kutbunun altnda ve onun etkisindedir. Daha nce ntr
blgede

olan

bobinimiz,

hi

bir

alan

etkisinde

olmadndan,

zerinde

zendkleme e.m.k. inden baka bir e.m.k. endklemiyordu. Halbuki imdi, S

kutbu c bobinini etkisi altna alarak zerinde bir e.m.k. endkler.

c bobini donusun
ters yonune
kaydirilmis

b- Yardmc kutuplar kullanarak komtasyonu kolaylatrmak :

nasil emk
olusuyor?lenz
kanun...

Fralar yardmc kutuplarn hemen altna dsen bobinleri ksa devre ederler.
Yardmc kutbun akm, endvi alan ile oranl bir akm olmaldr. nk, a k m n yn
deitirmesi anndaki ksa devre olan bobinde meydana gelen e.m.k. endvi akm ile
oranldr. Bylece yardmc kutuptan geecek olan endvi akmnn ksa devre
halindeki bobin zerinde endkleyecei e.m.k,

bobin zerinde endklenen

zendkleme e.m.k. ine eit olabilir. Yk akm ne olursa olsun, iyi ayarlanm bir
yardmc kutup ile ksadevre bobinindeki zendkleme e.m.k. ine eit ve ters ynde
br emk. meydana getirebilir. Bylece her yk akmnda komtasyon kolaylatrlm
olur.
Endvi

reaksiyonunda

kullandmz

kullanacamz yardmc kutuplar ile ayndr.

yardmc

kutupla,

komitasyonda

D.C MOTORLARDA MOMENT VE MEKANK G

Endvi iletkenlerinden akm getiinde, iletkenler manyetik alan tarafndan alann
dna doru itilirler. Bylece endvi evresinde endviyi dndren bir kuvvet veya bir
moment meydana gelir.
PMotor = Imotor . Umotor Watt
Pendvi = Pmil =Pmekanik = Ia . E = PMotor - Pkayp
Endvi evresinde meydana gelen bu kuvvetlerin toplamna F, endvi apna da D
destek, endvide meydana gelen moment:
Me = D . F
kg.m. (kilogram - metre) olur.
2
Motor, n devirle dndne gre, saniyede n devir yapar.
60
Endvinin bir saniyede yapt i, yani endvide meydana gelen g:
Pe = 2 . . Me. n
Kg. m./sn olur. (Me = Pe . 60 )
60
2. . n
Motorun beygir cinsinden gc: (1 beygir gc = 75 kgm / sn. olduuna gre)
PBG = Me.n BG olur.
716
Motorun Kilovat cinsinden gc: (1 KW = 102 Kg. m./sn. olduuna gre)
PKW = 2 . . Me.n = Me . n
60.102
975

KW olur.

Yukardaki formllerle bir motorun kasnandaki moment ve devir says

bilinirse motorun gc bulunabilir.
Endvi gcnn ve momentin elektriki olarak bulunmas:
Bir doru akm motorunun endvisinde uygulanan gerilim U, endviden geen
akm Ia olduuna gre, endviye verilen g : U . Ia dr. Dier taraftan, endvi i
direncinden dolay kaybolan gcn deeri Ia2 . Ra dr. Endvideki bu s kaybndan
sonra geriye kalan g, endvide meydana gelen gtr. Bu da;
Elektriki olarak endvi gcnn bulunmas:
Pe = U . Ia - Ia2 . Ra = Ia(U - Ia . Ra) dr.
U - Ia. Ra = Eb ( zt E.M.K.) olduundan,
Endvi gcn elektriki olarak Pe = Ia. Eb forml ile hesaplarz.
Dier taraftan endvi gc ;
Pe = Me . n
975
u halde:

KW veya Pe= Me.n

716

BG olur.

Eb.Ia = Pe = Me . n
yazlabilir.
0,975
Eb = 2p. 1 . Z . 10-8. . n deeri yukardaki formlde yerine
60 2a

konursa
2p. 1 . Z . 10-8. . n . Ia = Me . n
60 2a
0.975
Me = . 2p . Z . 10-8. Ia . 0.975
2a . 60
Formldeki sabit deerlerin tmne Km ( moment sabitesi) dersek;
Km = 2p . Z . 10-8. 0.975
2a . 60
Me = Km . .Ia

Formle gre bir doru akm motorunun endvisinde meydana gelen moment,
kutuplarn manyetik alan ve endviden geen akmla doru orantldr. Motor
yklendiinde devir saysnn ve buna bal olarak zt E.M.K.(Eb) azaldn ve endvi
akm (Ia) nn arttn biliyoruz. Son formlden anlalaca Iann artmas, endvide
meydana gelen momenti arttrr. Bylece motorun gc artan yk karlar.
Problem -1 :
Endvi basit paralel sarlm 650 Volt'luk 2 kutuplu, 3000 devirli bir nt motorun,
endvisinde 21 oluk ve her oluunda 20 iletken vardr. Kutuplarndaki manyetik ak
3.106Maxwel dir. Endvi direnci 0,3 .Tam ykte zt e.m.k. Eb = 630 V olduuna
gre;
a ) Motorun tam ykte endvisinde meydana gelen momenti hesaplaynz? (Me= ? )
b ) Motorun tam ykte endvi gcn hesaplaynz? ( Pe= ? )
zm:
a) Motorun tam ykte endvisinde meydana gelen momenti Tam ykte zt
e.m.k. Eb = 630 V olduuna gre;
Ia = U Eb = 650 630 = 66,6 A
Ra
0,3
Me = . 2p . Z . 10-8. Ia . 0.975 = 3.106.2. 420. 10-8. 66,6. 0,975
2a . 60
2.60
Me = 13,63 kg.m
b) Motorun tam ykteki gc iki yolla bulunur.
1- Moment yardmyla
Pe = Me . n = 13,63 . 3000 = 41938 W
0,975
0,975
2- Elektriki olarak
Pe = Eb. Ia = 630 . 66,6 = 41958W.

Problem - 2:
Bir nt motorun etiket bilgileri unlardr : Drt kutuplu, 80 kW, 440V,
1500d/d , = % 89,5 dir. Buna gre nominal gcnde motor milindeki dndrme
momentini hesaplaynz.
zm :
Me = Pe . 60 = 80000 . 60 = 509,5 N.m
2. . n
2.3,14. 1500
Problem - 3:
2 BG gcnde, devir says 1500 d / d olan bir nt motorun endvi ap 26
cmdir.

Nominal yknde kayplara tekaml eden moment dndrme momentinin

%5'i olduuna gre motor nominal yknde alrken;

a) Motor milindeki dndrme momentini
b) Endvide indklenen dndrme momentini hesaplaynz.
( 1 BG = 736 W dir.)
zm :
a) Motor milindeki dndrme momenti
Me = Pe . 60 = 2 . 736 . 60 = 9,375 N.m
2. . n
2 . 3,14. 1500
b) Endvide indklenen dndrme momenti
Nominal yknde kayplara tekaml eden moment dndrme momentinin %5 ' i
olduuna gre
Mkayp = Me . % 5 = 9,375 . 0,05 = 0,4687 N.m dir.
Mendvi = Me + Mkayp = 9,375 + 0,4687 = 9,844 N.m olarak buluruz.
Problem -4:
Endvi evresinde indiiklenen dndrme momenti 308,23 N.m olan bir doru akm
motorunun endvi akm 202 A ve devir says 1500 d/d dr. Endvide indklenen
E.M.K.'i hesaplaynz.
zm:
Me = Pe . 60 =
2. . n

E . Ia . 60
2 . . n

E = Me . 2 . . n =308,23 . 2. 3,14 . 1500 = 239,92 V

60 . Ia
60 . 202

D.C. MOTORLARDA KAYIPLAR

D.C. motorlarda meydana gelen kayplar balca grupta toplanr. Bunlar:
1 - Bakr kayplar 2 - Demir kayplar 3 - Srtnme ve rzgar kayplar
1 - BAKIR KAYIPLARI
Doru akm motorlarn eitli ksmlarndaki sarglarda akm geiinden dolay s
meydana gelir. Meydana gelen s, joule kanununa gre I2 . R dir. Bu s hibir ie
yaramadndan motorlar iin bir kayptr. Bu kayba joule kayb veya bakr kayb ad
verilir. Bakr kayplar Pcu ile gsterilir.
Bakr kayplar drt eittir.
a) Endvi bakr kayplar
b) nt sarg bakr kayplar
c) Seri sarg bakr kayplar
d) Yardmc kutup ve kompanzasyon sargs bakr kayplar
2 - DEMR KAYIPLARI
Kutuplarda manyetik alandan dolay ve motorun hareket eden ksmlarnda ise endvi
alanndan dolay kutup ularnda meydana gelen kayplara demir kayplar denir.
Demir kayplar Pfe ile gsterilir.
Pfe = Ph+Pf dir.
Demir kayplar iki eittir.
a) Histerisiz kayplar:
Endvi gvdesinde ve kutuplarda molekllerin frekansa bal olarak yn deitirmesi
srasnda birbirleri ile srtnmeleri sonucu s eklinde ortaya kar. Histerisiz kayplar
silisli saclarla nlenir. Ph ile gsterilir.
b) Fuko kayplar:
Endvi gvdesinde ve kutuplarda indklenen akmlarn neden olduu kayplar olup s
eklinde ortaya kan kayplardr. Fukolt kayplar silisli saclarn paketlenmesiyle
nlenir. Pf ile gsterilir.
3 - RZGAR ve SRTNME KAYIPLARI
Yataklarda meydana gelen srtnmelerden dolay ve endvinin dnmesi esnasnda
hava ile srtnmesi srasnda meydana gelen (vantilasyon) kayplar ve fra
srtnmesinden ileri gelen kayplara denir. Rzgar ve srtnme kayplar Ps ile
gsterilir.

DORU AKIM MOTORLARINDA VERM

Verim : Alnan gcn verilen gce oranna denir. Verim () ile gsterilir.
= Alnan g / Verilen g => Verim = = Pa
Pv
Pv = Pa + Ptk
olduundan ,
= Pa = Pa
Pv
Pa +Pk

olarak yazlablr.

Verim sonucunu 100 ile arptmzda ise % 'i buluruz.

% = Pa . 100 =
Pa
.100
Pv
Pa +Pk

olarak yazlablr.

Formlndeki ifadelerde;
Pv : Makineye verilen g (w)
Pa : Makineden alnan g (w)
Ptk : Makinede kaybolan g (w)

: Verimdir.

Not: D.C. makinelerde verim % 80 - % 90 arasnda deiir. Bu deer makinann

gcne baldr. Makinenin gc arttka verimde artar.
Problem-1:

Makineye verilen g 3 kW, alnan g ise 2,6 kW ise makinenin verimini

hesaplaynz.
zm :
% = Pa . 100 = 2600 . 100 = %86
Pv
3000
Problem - 2:
Makineden alnan g 5,8 kW ve kaybolan g 600 W olduuna gre
a) Makineye verilen gc hesaplaynz (Pv =?)
b) Makinenin verimini hesaplaynz ( =?)
zm :
a) Pv = Pa + Ptk = 5800 + 600 = 6400 W

b) Verim = = Pa = 5800 = 0,90 => = %90

Pv
6400

Problem - 3:
Verimi % 88 olan bir makinenin, makineden alnan gc 1200 W olduuna gre;
makineye verilen ve makinede kaybolan gc hesaplaynz.
zm:
a) Verim = = Pa ise
Pv

Pv = Pa = 1200 = 1363 W

0,88

b) Pv = Pa + Ptk => Ptk = Pv- Pa = 1363 - 1200 = 163 W dr.

Problem - 4:
Makinede kaybolan g 600 W alnan g ise 7100 W tr. Buna gre makineye
verilen gc ve makinenin verimini hesaplaynz.
zm :
a) Pv = Pa + Ptk = 7100 + 600 = 7700 W
b) Verim = = Pa = 7100 = 0,92 => = %92
Pv
7700

ALTERNATF AKIM MOTORLARI

Alternatif akm ile alan elektrik makinalarnda manyetik dner alanlar oluur.
ayet rotorun dakikada yapm olduu devir says stator-dner alannn dakikada
yapt devir says ile ayn ise, byle bir makineye senkron makine denilir. Rotorun
devir says dner alan devir saysndan kk yada byk ise, bu tr makine
asenkron makine olarak anlr (senkron elemeli; asenkron =elemesiz).

FAZLI ASENKRON MOTORLAR

ASENKRON MOTORLARIN ENDSTRDEK NEM
Asenkron motorlar endstride en fazla kullanlan motorlardr. nk asenkron
motorlar doru akm motorlarna gre;

-;

a) Daha ucuzdur.
b) Bakma az ihtiya gsterirler.
c) almas srasnda elektrik ark meydana gelmez.
d) Bir ve fazl olarak yaplrlar.
e) Birka Watt dan 3500 kW 'a kadar gte imal edilmektedir.
f) Momentleri yksektir.
e) Frekans deitirilerek istenilen devir says elde edilebilir
ASENKRON MOTORLAR LE DORU AKIM MOTORLARININ
KARILATIRILMASI
1 - Maliyet bakmndan asenkron motorlar daha ucuzdur.
2 - Asenkron motorlar bakma az ihtiya gsterirler. Doru akm motorlarnda ise
srekli bakma ihtiya duyulur. ( Kollektr, fralar ve yataklar srekli arza
yapabilecek paralardr.)
3 - Asenkron motorlarnda alma srasnda elektrik ark meydana gelmez. Doru
akm motorlannda ise alma srasnda kollektr dilimleri ile fralar arasnda
kvlcmlar kar.
4 - Asenkron motorlarn devir saylar ykle ok az bir deime gsterirler. Bu nedenle
sabit devirli motorlarn snfna girerler.
5 - Gelien teknoloji sayesinde frekans deitiricilerle asenkron motorlarn devir
saylan deitirilebilmektedir. Bunun sonucu olarak asenkron motorlarn kullanm
alan artmtr.

3 FAZLI ASENKRON MOTORLARIN ETLER

Asenkron motorlar rotor yaplarna gre iki eittir. Bunlar:
1- Sincap kafesli ( Ksa devre rotorlu ) asenkron motorlar
2- Bilezikli ( Sargl rotorlu ) asenkron motorlar
1 - Sincap kafesli ( Ksa devre rotorlu ) asenkron motorlar :
fazl sincap kafesli motorun

yapl basittir, az bakma ihtiya gsterir. Bu

tip motorun lleri, ayn gteki baka tip motorlarn llerinde kktr. Deiik
yklerdeki hz reglasyonu ok iyidir. Fiyatnn ucuzluu, yaplnn salaml ve
istenilen alma zelliine sahip oluu yznden bu tip motorlar sanayide ok
kullanlr.

1 - Mil

9 - Montaj aya

2 - Motor kapa

10 - Ta ma hal kas

3 - Rulmanlar

11 - Klemens kutusu ve balant yeri

4 - I yatak kapa

12 - Klemens kutusu kapa

5 - Rotor

13 - Motor kapag yatak burcu

6 - Stator sarglar

14 - D yatak kapa

7 - Gvde

15 - Fan

8 - Stator

16 - Fan kapa

Yaps: Sincap kafesli asenkron motorlar genel olarak u paralardan oluur :

a - Stator

b - Rotor

c - Yataklar ve dierleri

a - Stator : Manyetik alann meydana geldii ksmdr. Asenkron motorun duran

ksmna

denir. Statorlar 0,4 - 0,5 veya 0,8 mm kalnlnda silisyumlu saclardan

meydana gelir. Silisyumlu saclar zel kalplar yardmyla preste baslr. Bu saclar daha
sonra preslenerek paketlenir. Stator sarglar, stator sac demetindeki oluklara yletirilir.

b - Rotor : Asenkron motorun dnen ksmna denir.Sincap kafesli rotorlarda silisyumlu

saclar kalpla preste kesilerek paket edildikten sonra rotor kanallar iine alminyum
eritilerek pres dkmle ksa devre kafes sarglar meydana getirilir.
Byk rotorlarda kanallara bakr ubuklar yerletirilir. Rotorun iki tarafna konan
bakr halkalara bakr ubuklar kaynak edilerek sincap kafes yaplr.

arastir

c - Yataklar ve dierleri: Elektrik makinelerinin en nemli paralarndan biri de

yataklardr. Yataklar, ok arza yapan ve bakm isteyen ksmdr. Yataklarda meydana
gelen anmalar, srtnmelerle en byk arzalarn domasna neden olur. Bu
paralardan baka:
-Kapaklar,
-Ayaklar,
-Balant klemensi,
-Tama kancas,
-Vantilatr gibi yardmc paralar bulunur.
2 - Bilezikli ( Sargl rotorlu ) asenkron motorlar ;
Bir ok sanayi yklerinde fazl deiik hzl motora ihtiya duyulduu yerler
iin bilezikli asenkron motorlar gelitirilmitir.
Yaps:

Bilezikli

asenkron

motorlara

rotoru

sargl

asenkron

motorda

denilmektedir. Bilezikli asenkron motorlar genel olarak u paralardan oluur:

a Stator

c - Bilezikler ve fralar

b Rotor

d - Yataklar ve dierleri

Bilezikli asenkron motorlarn yaps ayn sincap kafesli asenkron motorlar

yaps gibidir. Sadece rotor yapsnda farkllk vardr. Ayrca ksa devre iin de
bilezikler ve fralar kullanlmtr.

a - Stator : Bilezikli asenkron motoriarn statoru ve sargnn yerletirilmesi sincap

kafesli asenkron motor ile ayn zellie sahiptirler.
b - Rotor : Asenkron motorun dnen ksmna denir. Bilezikli asenkron motorlarn
rotorlar elik saclardan yaplm silindirik bir gbektir. 120 aralkl adet tek fazl
kalp sargsn yerletirmek iin rotor zerine oyuklar almtr. adet tek fazl rotor
sargs aralarnda yldz veya gen balanarak k ular rotor mili zerindeki
bilezie balanmtr.
c - Bilezikler ve fralar :BiIezikler rotorda indklenen alternatif gerilimi fralara iletir.
Fralar rotorda indklenen alternatif gerilimi bilezikler yardmyla ksa devre ederek
rotor sarglarndan akmn gezmesini salar. Fralar karbon veya karbon alamdan

yaplr. Fralar, tayclar zerindeki yaylarn basnc ile bileziklere skca temas eder.
Fra tayclar uygun bir durumda skca tespit edilmitir
d - Yataklar ve dierleri : Elektrik makinalarnn en nemli paralarndan biri de
yataklardr. Yataklar, ok arza yapan ve bakm isteyen ksmdr. Yataklarda meydana
gelen anmalar, srtnmelerle en byk arzalarn domasna neden olur. Bu
paralardan baka:
-Kapaklar,
-Ayaklar,
-Balant klemensi,
-Tama kancas,
-Vantilatr

Not: Bilezikli asenkron motorlarn

klemens tablosunda stator sarg
ularnn karsnda rotor sarg
ular da bulunmaktadr.

KISA DEVRE ROTORLU ASENKRON MOTOR LE SARGILI ROTORLU

ASENKRON MOTORUN KARILATIRILMASI:
Sargl rotorlu motorun stnlkleri :
1 - Yol vermede yol verme direnlerinin tm devrede iken yol alma akm
dk ve dndrme momenti maksimumdur.
2 - Hz deitirilebilir.
Sargl rotorlu motorun kusurlar:
1 - Maliyeti fazladr.
2 - Bakm ve tamir masraflar yksektir.
3 - Diren rotor devresinde iken verimi dk ve hz reglasyonu ktdr.
4 - Nominal ykn zerindeki yklerde, hz yava artar.

ASENKRON MOTORLARIN ALIMA PRENSB

Asenkron motorlar transformatrler gibi indkleme esasna gre altndan
asenkron motorlara Endksiyon motorlar da denir. Transformatrler statik (duran),
motorlar ise (hareketli) dinamiktir. Sincap kafesli asenkron motorlar ;

bilezikli

asenkron motorlarn alma prensipleri ayndr. Sadece rotorda endklenen gerilimin

ksa devre edilerek rotordan akm geimi farkldr.
Sincap kafesli asenkron motorlarn rotorunda, indklenen gerilim ksa devre
ubuklarnn bakr halkalar yardmyla ksa devre edilmekte ve rotordan akm geimi
salanmaktadr. Sincap kafesli asenkron motorlarn stator sarglar yldz veya gen
balanabilir.

ekil 2.4: Sincap kafesli asenkron motorlarn devreye balants

a) Yldz bal

Bilezikli asenkron motorun

b) gen bal

devreye balants

NDKSYON PRENSB
" Dnen bir manyetik alan ierisinde bulunan iletkenlerde gerilim indklenir."
Bir rotorun dnebilmesi iin gerekli artlar:
1- Rotor iletkenlerinden bir akmn gemesi
2- Rotor iletkenlerinin dnen bir manyetik alan ierisinde bulunmas gerekir
Normal olarak asenkron motorlarda stator ile rotor arasnda herhangi bir elektriki ba
yoktur. Rotor dardan bir kaynak tarafndan beslenmez. Statorda dardan
dndrlmez. Statorlar daimi mknatsl yaplmaz. Asenkron motorlarda dnen daimi
mknatsn grevini stator sarglarna uygulanan fazl akmn meydana getirdii
"dner alan" yapar.
MANYETK DNER ALANIN OLUMASI:
Dner alan: Asenkron motorlarda stator sarglarna uygulanan fazl akmn
meydana getirdiini alana dner alan denir.
Statordaki 6 olua, aralarnda faz fark bulunan bobin yerletirilmi ve fazl
ebeke bal bir asenkron motorda fazl dner alann oluumunu, aadaki ekilde
grld gibi inceleyebiliriz.

a durumunda ; ( 0 de ) fazl akmn sins e rilerinin I. faz (+) maximumm

deerde, II. ve III. Fazlar (-) deerdedir. I. faz iin akmn girii Adan Eye doru, II.
Faz iin E den A ya doru ve III. Faz iin de yine E den A ya dorudur. Bu durumda
st blgede akmlarnn girileri, alt blgede de akmlarn klar, dolaysyla alan
yn sadan sola doru olacak ve sada N kutbu, Solda da S kutbu meydana
gelecektir.
b durumunda ; ( 45 de ) I. ve II. Fazlar ( + ) de erde, III. Faz ( - ) deerdedir. Akm
girileri a durumuna gre saa doru kaydndan, alanda buna uyarak, a durumuna
gre biraz yukarya doru dnmtr.
c durumunda ; ( 90 de ) I. faz sfr, II. Faz ( + ) ve III. F az (-) deerdedir. I. fazdan hi
akm gemediinden, II. ve III. fazn girileri sada, klar da solda olup yn
aadan yukarya dorudur.
d durumunda ; ( 180 de ) II. ve III. fazlar ( + ) I. faz ( - ) deerdedir. Bu durumda
akm klar st oluklarda, girileri de alt oluklarda olmas nedeni ile alan yn a
durumunun tamamen aksi olup soldan saa dorudur.
e durumunda ; ( 270 de ) I. faz yine sfr, II. faz (- ) III. f az ( + ) deerde olup, alan
yn yukardan aaya dorudur.
Sonu olarak; Asenkron motorun statorunda oluturulan alan fazl ,
alternatif akmn deiimine bal olarak dnmektedir.

DNER ALAN ERSNDEK ROTORUN DN

Yandaki ekilde stator sarglarndan
geen

sarglarnda

fazl

alternatif

dner

bir

akm,

manyetik

stator
alan

oluturduunu ve dnen manyetik alan

ierisinde bulunan iletkenlerde bir gerilim
indklendiini bylece ksa devre edilmi
rotordan

bir

akm

geeceini

biliyoruz.

Rotordan geen bu akmlar rotor zerinde N

e S kutuplarn meydana getirirler.
Dnen

stator

kutuplar,

rotor

kutuplarn etkileyecek ve " Ayn kutuplar birbirini iter, zt kutuplar birbirini eker"
prensibiyle rotoru saat ibresi ynnde dndrecektir.
fazl akm ile alan asenkron motorlar kendi aralarnda farkl trlere ayrlr.
Bu farklar rotorlarn eitli yaplarda olmasndan ileri gelmektedir.
SENKRON HIZ - ASENKRON HIZ - KAYMA
Senkron hz : Dner alann devir saysna senkron devir veya senkron hz denir.
Senkron hz ns ile gsterilir.
ns = 120 . f
forml ile hesaplanr.
2p
Asenkron hz : Rotor hzna asenkron hz veya asenkron devir says denir.
Asenkron hz nr ile gsterilir. Asenkron hz rotor ucundan turmetre ile leriz. Rotorun
devir says (nr), hibir zaman dner alann devir saysna (ns) ulaamaz. Bu nedenle
rotorun hzna senkron olmayan manasna gelen asenkron hz denir.
Kayma : Bir asenkron motorda kayma iki ekilde ifade edilir.
1 - Devir cinsinden kayma : Senkron hz ile rotor hz arasndaki farktr.
n = ns - nr

(d / d)

2 - Yzde cinsinden kayma : Senkron hz ile rotor hz arasndaki fark senkron hza
oranna denir.
s = ns nr = dir
ns
Bu formllerde
s
: Kayma
% s : % Kayma
n
: Devir cinsinden kayma
ns : Senkron hz
nr
: Rotor hzn
f
: ebeke frekans
2p
: Makinenin ift kutup saysn ifade eder.

%s = ns nr . 100
ns

Problem 1 :
4 kutuplu bir asenkron motor 50Hz. 220V luk ebekeye balandnda motor
bo alrken turmetre ile ltmz rotor hz 1450 d/d dr. Buna gre senkron hz
ve % cinsinden kaymay hesaplaynz.
zm :
Senkron hz ns =120 . f = 120 . 50 = 1500d/d bulunur.
2P
4
Kayma % s = ns nr . 100 = 1500 1450 = % 3 olarak kayma hesaplanr.
ns
1500
Problem2 :
2 kutuplu bir asenkron motor 50Hz. 220V luk ebekeye balandnda motor
bo almada rotor hz nr = 2950 d/d olduunda ve ykl almada rotor hz nr =
2850d/d olduuna gre;
a) Senkron hzn
b) Bo almada % cinsinden kaymay
c) Ykl almada % cinsinden kaymay hesaplaynz.
a)
b)

Senkron hz ns =120 . f = 120 . 50 = 3000d/d bulunur.

2P
2
nr = 2950 d/d iin (Bo alma)

c)

% s = ns nr . 100 = 3000 2950 = % 1,6

ns
3000
nr = 2850 d/d iin (Ykl alma)
% s = ns nr . 100 = 3000 2850 = % 5
ns
3000

olarak kayma hesaplanr.

olarak kayma hesaplanr.

Problem 3:
Dner alan hz 1500 d/d. Frekans 50 Hz olan sargl rotorlu asenkron motor bo
almada rotor hz

nr = 1485 d/d olduunda ve ykl almada rotor hz nr

=1435d/d olduunda kaymay hesaplaynz.

zm:
a)

nr = 1485 d/d iin

% s = ns nr . 100 = 1500 1485 = % 1
ns
1500

b)

olarak kayma hesaplanr.

nr = 1435 d/d iin

% s = ns nr . 100 = 1500 1435 = % 4
ns
1500

olarak kayma hesaplanr.

ASENKRON MOTORLARIN DEVREYE BALANMASI

Bir motoru skunet durumundan iler duruma getirmek iin, motoru akm
devresine balamak, yani komuta etmek gereklidir. Komuta etmek iin alterler ve yol
vericiler gibi bir takm komuta organlarna gereksinme vardr. alterler komuta
organ olarak kullanld takdirde motorun direkt olarak akm ebekesine balanmas
olanakldr. Ancak bilindii gibi, motorlarn ilk balanma annda akm ekileri ok
yksek olmaktadr. Bu nedenle yol - verici aygtlar kullanlarak motorlar akm
ebekesine bir ka basamakta balanr. Asenkron motorlar yol alma annda normal
alma akmnn 4-8 kat fazla eker. Rotor harekete getikten sonra bu akm
azalarak normal seviyesine der. Akmn normale dnme sresi yaklak , be
saniye olduundan Asenkron motorlarn bu yol alma akmlar kendi sarglarna fazla
zarar vermez.
Asenkron Motorlara ilk hareketini veren yolvericilerin yaps son derece basittir.
Bunlar iinde bir dizi diren bulunur. Bu direnler motor akm devresine bir alter yada
kontaktr zerinden seri sokularak ilk akm ekiinin ok byk olmas nlenir.
Bugnk

kent-akm ebekesinden

istenildii kadar ykseklikte

akmlar

geliigzel ekilemez. Aksi halde hat stnde byk gerilim dmeleri ortaya kar. Bu
nedenle fazl motorlarn akm ebekesine nasl balanaca, yresine gre Enerji
retim kurumunun (TEK) teknik artnamelerinde belirtilir. ok yksek anma gleri
olan sistemlerin akm ebekesine balanabilmesi iin Kurumdan zel bir izin gereklidir.
Ancak, kendilerine zg trafo istasyonlar olan endstri kurulularnn ayrcal vardr.

YOLVERME YNTEMLER
1-DREK YOL VERME:
Asenkron motorlara yol vermenin en kolay ekli direkt yol verme yntemidir. Bu
tip yol verme, motorun stator sarg ular bir alter zerinden direkt olarak ebekeye
balanr. Genellikle ebeke voltaj kuvvetli olan lkelerde ve enerjisini kendi reten
tesislerde kullanlr. Asenkron motorlar devreye girerken nominal akmnn 4-8 kat
kadar fazla bir akm, bal olduklar ebekeden ekerler.

???

Paket alterle direk yolverme

Kontakl kumanda devresi ile direk yolverme

Ksa devre rotorlu motorlarn kalknma anndaki yol alma momentleri dk, yol
alma akmlar ise byk deerdedir. Bu durum, gerek alma yerleri gerekse
santraller iin elverili deildir. Byk gl ksa devre rotorlu motorlara yol vermede
baz zel koullarn yerine getirilmesi gerekir. Asenkron motorlara direk yolvermede
motorun yksz, yol almasn salamak iin, motor miline santrifj kaplin konabilir.
Bylece motora bota yol verilmi olur. Motor belirli bir devir saysna ktktan sonra
santrifj kaplin aracl ile i makinesi balanr.
Torna, matkap, freze gibi i tezgahlarnda, ilk anda tala verilmediinden, motor
yksz olarak yol alr. Fakat bir asansr veya vin motoru ykl olarak yol almak
zorundadr. ekil ada motor ykl iken direk yolvermede, ekil bde kaplinle yol
vermede akm ve devir says deiim erileri grlmektedir.

(a)

(b)

ekil ada i makinesine direk balanm bir motor, daha ge yol almakta ve
uzun sre devreden yksek akm ekmektedir. ekil bde ise santrifj kaplinle yol
almada; motor bota yol aldndan, ok ksa bir sre iin fazla akm eker. Fakat
hemen normal devrine eritii iin yol alma akm der. Bylece devreden uzun sre
yksek akm ekilmemi olur.

2- SER DRENLE YOLVERME

ekilde

grld

gibi,

asenkron

motorun

statoruna ,seri olarak eit diren balanr. A alteri

kapatlnca, direnler stator sarglarna seri olarak
devreye girer. Motorun ektii hat akmlar bu
direnlerden geer, ve direnlerde gerilim dmne
sebep olur. Bylece ebeke geriliminin bir ksm
direnler zerinde dt iin motora uygulanan
gerilim dk olur. Motor ilk kalknmada ar akm
ekmez.

3- SER REAKTANSLA (OK BOBN LE) YOLVERME

Ksa

devre

rotorlu

asenkron

motorlarn

altrlmalarnda seri direnler yerine seri reaktanslarda

(ok bobinleri) kullanlabilir. Motorun stator sarglarna
seri olarak balanan reaktanslarn reaktif direnlerinden
geen kalknma akm reaktif gerilim dmne sebep
olur. Bylece motora uygulanan gerilim drlr.
Motorun

dk

gerilimle

almas

(yol

almas)

salanm olur. nce A alteri kapatlr. Motor yol

aldktan sonra da B alteri kapatlarak motora normal
ebeke gerilimi uygulanr.

4- OTO TRANSFORMATR LE YOL VERME

Oto

transformatrl

dk

gerilim yol vericileri primer direnli yol

vericilere benzer ve zellikle sincap
kafesli A.C. motorlarda darbe akmn
snrlamak
zerindeki

yada altrlan
yol

verme

makine
darbesini

(torkunu) azaltmak iin kullanlr. Bu tip

yol

vericilerde

motorun

gerilimini

drmek

besleme

hatlar

yol verme

iin

motorla

arasnda

oto

transformatrleri kullanlr. Yol verme

transformatrleri endktif yklerdir ve
bu nedenle g katsaysn etkilerler.
D ve A alterleri kapatlarak oto trafoy

Bu yol vericiler yol ama suresi uzun

olan makinalar iin uygundur.

D ve A alterleri kapatlarak oto traoya ebeke gerilimi uygulanr. B alteri

kapatldnda motor %50 dk gerilimle almaya balar. Motor normal devrine
ulanca D alteri alarak oto trafonun yar sargs seri reaktans bobini gibi motor

devresine seri balanr. Sonra C alteri kapatlarak motora normal ebeke emk'i
uygulanr. A alteri alarak oto trafosu tamamen devre d braklr. Bu yol verme
ileminde motor akm hi kesilmez.
fazl oto trafo ile asenkron motora ilk kalknmada uygulanan gerilim normal
motor geriliminin %50, %70 veya %80'i gibi dk bir gerilimdir. Ksa devre asenkron
motorun ekecei kaldrma akm, direk yol vermede ekecei kalknma akmnn
%50, %70 veya %80'i kadar olur.
5- YILDIZ-GEN YOL VERME
Bir asenkron motorun gen alma gerilimi, ebeke gerilimine eitse yldz gen yol verebilir. Bu yol verme, Yldz - gen alter veya kumanda devresi ile
yaplarak uygulanabilir. En ekonomik kalk akmn drme yntemi olduundan
kk gl motorlarda ok kullanlr. Asenkron motor nce yldz balanarak dk
gerilimle altrlr. Motor normal devrine ulanca gen balanarak almasna
devam eder

Buna gre bir asenkron motor yldz altrldnda, gen altrldnda

ekecei akmn 1 / 3 kadar akm eker. Bu zellikten yararlanlarak Asenkron
motorlarn nce yldz daha sonra gen balanarak kalk akmnn azaltlmas
salanm olur.
Yldz-gen

yol

verme

yksek

kalknma

akmlarn

nlemek

iin

kullanlmaktadr. Bu nedenle yldz balant durumunda devir says yaklak nominal

devir saysna kncaya kadar beklenir ve gen balantya geerken balant
deitirme sresinin ksa olmasna dikkat edilir. Eer balant deitirme sresi ksa
olmazsa, devir tekrar deceinden gene gei annda darbe akmlar oluur.
Yldzdan gene gei iin iki art aranmaldr.
1 - Yk momenti motor momentine eit olmaldr.
2 - Yldz balamada motorun devri nominal devre yakn olmaldr.
- Eer yldz alma sresi ksa olursa; motor nominal devrine ulaamam
olduundan gene geite ani akm ykselmeleri olur. Motor akm snrlanmam
olur. Bu akm da kontaktr kontaklarnda hasarlara yol aar.
- Eer yldz alma sresi uzun olursa; bu durumda motor yaklak 1/3
deerinde bir momentle yk karlama durumunda braklr. Eer yk momenti bu
momentin stnde ise motor ar yklenmi olur.
Yldz

balanma

sresinin

belirlenmesinde, motor gen bal olarak

direk

altrlr

ve

devreye

balanan

ampermetre yardmyla kalk akmnn ne

kadar srede normal deerine dt
tespit edilir. Bu sre, yldzdan gene
gei sresi olarak belirlenir. Bununla
birlikte, yldz gen yol vermede en ideal
yol verme sresi en ok 10 saniye
civarndadr.

Yldz-gen almada kaymaya gre moment ve akm erileri

Yldz-gen yol verme ve kumanda devreleri

6- FREKANS DETRCLERLE YOL VERME

Kontrol nitesi

R
S

T
3 Faz
Besleme

Dorultucu

Ara Devre

Evirici

AC motor

Bir asenkron motorda hz (n), statora uygulanan gerilimin frekans (f), motorun
kutup says (2p) olmak zere ;

n = 120 . f / 2p .d/d

eklinde bulunur.

Statora uygulanan gerilimin frekans deitike asenkron

motorun hzda deiecektir. Bu srada stator geriliminin deeri de
bununla orantl olarak deitirilirse motorun devrilme momenti
sabit kalacaktr.
Frekans eviricide motora uygulanacak gerilim ilk nce
dorultulur. Bu arada gerilim ebeke geriliminin 1,41 katdr. DC
gerilimin dengeli bir ekilde ykselmesini ve snr deerini
gememesini salamak amacyla eviricide ara devre bobinleri,
DC gerilimin filtrelenmesi iin kondansatr kullanlmaktadr.
DC gerilimden frekans ve gerilimi ayarlanabilen bir AC gerilim, eviricinin evirici
blmnde gerekleir. Frekans ayar 0,5 2000 Hz. arasnda yaplabilir. Kontrol
nitesinde kumanda sinyalleri retilir ve sistemin hangi deerde alt belirlenir.

7- YUMUAK YOL VERC (SOFT STARTER) LE YOL VERME

Asenkron motorlara yol vermenin dier bir eklide mikroprosesr tabanl kontrol
sistemleri ile donatlm yumuak yol vericilerdir. Motordaki (moment) tork-akm
ilikisinin zamana bal olarak yava yava ayarlanmas neticesinde motor devreye
girmekte, ebekede ve motorda herhangi bir anormal durum oluturmamaktadr.

Softstarter

Motor

560 kw a kadar olan glere yaplabilen soft starterler, vuruntulu olmayan

yumuak kalk ve duru yaplmas istenen pompalar, kompresrler, yryen
merdivenler, asansrler gibi uygulamalarda kullanlabilmektedir.
Soft starter motor ile ebeke arasna direk balanr. Motor akm ve gerilimi soft
starter tarafndan kontrol edilir. Soft starter motorun devreye girmesi srasnda ebeke
voltajn, %30 deerinden balayarak, %100 deerine kadar, kontrol ederek motora
tatbik eder. Soft starter voltaj kldke motor voltaj ebeke voltajna yaklar.
Motorun devreden karlmas durumunda ebeke voltajn %100 deerinden %3
deerine kadar kontrol ederek ebekeden ayrlmasn salar.
U motor = Uebeke -U soft starter

8- ROTORU SARGILI ASENKRON MOTORLARA YOL VERME

Ksa devre rotorlu asenkron motorlar kalknma annda ebekeden ar akm
ekerler. Asenkron motorun rotoruna, stator sarglarna benzeyen, fazl sarmlar
yerletirilir. Bu sarglar gen veya yldz balanarak, dier u rotor miline
yerletirilen bileziklere balanr. Bu tip motorlara rotorun sargl asenkron motor denir.
Rotor sarglar ksa devre durumunda iken ksa devre rotorlu asenkron motor
zelliindedir.
Rotor devresine omik diren balamak suretiyle normal gerilim asenkron
motorun devir saysn, yol alma akmn ve dndrme momentini kademeli olarak
ayarlamak mmkndr.
Yol verme direnleri devreye sokulurken;
1 -Yol verme direnci kademelere blnr.
2 -lk nce direncin tamam devreye alnr.
3 -Rotor hzlandka, yol verme direnci kademe kademe kltlr.
4 -Yol vermenin sonunda, rotor sargs ksa devre edilir.

Bu artlar salanrsa, yol vermede tm direnler devrede iken yol alma akm
dk, dndrme momenti maksimumdur. Nominal ykn zerindeki yklerde hz
yava yava artar. Bu tip motorlarn rotor sarglarna bir veya daha ok kademeli
yol verme direnci balanr. Yol verme srasnda bu direnler uygun zaman
aralklaryla devreden karlar. Yol vermenin sonunda rotor sarg ular ksa devre
edilir.

Bu

devrede

balatma

butonuna basldnda M kontaktr ve ZR1 zaman

rlesi enerjilenir. M kontaklar kapanr. ki kademe rotor direnci ile motor yol almaya
balar. Ayarlanan sre sonunda ZR1 zaman rlesinin ak konta kapanr ve A
kontaktr devreye girer. G devresinde kapanan A kontaklar, yol verme
direnlerinin bir kademesini karr. Kumanda devresinde kapanan A konta ZR2
zaman rlesini enerjilendirir. Bu rle belirli bir sre sonra ak kontaklarn kapatarak B
kontaktrn altrr. G devresinin kapanan B kontaklar, rotor direnlerini
devreden karr ve rotor sarg ularn ksa devre eder.
Kumanda devresinde normalde kapal olan B konta alarak grevini
tamamlayan ZR1 ve ZR2 zaman rlelerini ve A kontaktrn devreden karr. ZR2
zaman rlesi devreden karnca, B kontaktr zerinde bulunan kapal kontan
aar. Ancak B kontaktr mhrleme kontan kapatm bulunduundan srekli
almasna devam eder. Bylece rotoru sargl asenkron motor iki kademeli diren ile
yol alm olur.
FAZLI ASENKRON MOTORLARIN DEVR YNNN DETRLMES
fazl asenkron motorlarn devir ynleri iki fazn yerini deitirerek yaplr.

 FAZLI ASENKRON MOTORLARIN BR FAZLA ALITIRILMASI

2
2
0

Ia

Ic
C

Ic

Ia
2
2
0

fazl ebekenin olmad yerlerde 3 fazl motorlar 1 fazl olarak altrlabilir.

Motorun yldz veya gen bal olmasna gre yukardaki balantlar
gerekletirilmelidir.
Bir fazl almadaki moment fazl motorun momentinin 0,45 kat kadardr.
Bir fazl ebekede alan fazl motorun gc, anma gcnn %50-60 kadardr.
Motora balanacak kondansatrn kapasitesi :

Motor dk ykte kalknacaksa (Vantilatr, talama, vb.) Kw bana 55-60 F

Motor ykte kalknacaksa (Kompresr vb.) Kw bana 95-110 F

Motor yksek ykte kalknacaksa (amar makinas ve skma presi vb.) Kw

bana 130 F
FAZLI MOTORLARIN ETKETNDEK BLGLERN AIKLANMASI
Asenkron

motorla ilgili nemli kriterler

motor etiketinde gsterilir.

Etiket zerinde gsterilen deerler 50
Hzlik

normal

gsterilmitir.

ebeke

frekans

Nominal

iin

ebeke

frekansnda dakikada 2800 d/d ile motor

almaktadr.
Bu motorun senkron devri

3000 d/d iken kaymadan dolay bu hz 2800 d/ d

deerine dmtr. G katsays deeri Cos = 0,81 olarak belirlenmitir.

Etikette

zerinde yldz balant ve gen balant iin gerekli fazlar aras gerilim deerleri
gsterilmitir. Bu gerilim deerleri uygulandnda ebekeden ekilecek olan nominal akm
deerleri de yldz ve gen balant iin gsterilmitir. Etiket zerinde gsterilen akmlar
hat akmlardr.

ASENKRON MOTORLARDA MOMENTLER

1- Asenkron motorlarda kalk momenti:
Motor devreye balannca ksa bir an iin kayma % 100 dr. Stator ve rotor
alanlarnn karlkl etkisi az ve yol alma momenti kktr.
Motorun hz artarken yaklak %20 kaymada dnme momenti maximum deerine
ykselir. Rotor hzlandka dnme momenti artar.
2- alma momentinin bulunmas:
Asenkron motorun milindeki dndrme momenti Md (kg.m) ve dakikadaki devir
says nr ise, motorun milinden alnan mekanik g, beygir gc (Hp) ve kWatt (Kw)
olarak,
Pa = Md . n
976

KW veya Pa= Md.n

716

BG olur.

Motordan alnan g ve motorun dakikadaki devir says bilindiine gre,

dndrme momenti :
Md = 716.Pa . (Hp)
nr
Md = 975.Pa(Kw)
nr

kg.m

kg.m formlleri ile bulunur.

Motordan alnan g Pa (Watt), rotorun asal hzna blnrse , "Newton-metre"

olarak dndrme momentini verir.
Pa Pa
Md = = (Newton m)
wr 2. . n2
Pa

: Motorun milinden alnan g, (w)

n2

: Rotorun saniyedeki devir says, (n2 = nr / 60)

(wr

: Rotorun devrine gre asal hz, (Radyan / saniye)

Md : Dndrme momenti, (Newton-m)

3- Etiket bilgilerinden anma ykndeki verimin bulunmas:

fazl bir asenkron motora verilen g;

Motordan alnan g ise; motor etiketindeki deer (PA) olduuna gre;

Formllerde;
U : Fazlar aras gerilim (Volt)
I : Hat akm (Amper)
: Motorun g katsays.
Problem :
Etiketinde; 3 fazl

/ Y, 220 / 380 V, 11,6/6,7 A, 3 kW,

= 0,83

n=1400d/d, f=50 Hz. yazl ve yldz bal olan motorun verimini bulunuz.
zm : Motor yldz balandna gre; gerilim 380 volt ve hat akm
6,7Amperdir. Etiketteki g, motordan alnan g olup 3kW'tr.

= Pa =
Pv
= %82

Pa

3000
1,73 . 380 . 6,7 . 0,83

= 0,82

3 FAZLI ASENKRON MOTORLARDA SGORTA SEM VE TERMK RLE AYARI

Motor Anma
Gc
Kw
0.06
0.09
0.12
0.18
0.25
0.37
0.55
0.75
1.1
1.5
2.2
3
4
5.5
7.5
11
15
18.5
22
30
37
45
55
75
90
110
132
160
200
250
315

Ps
1/12
1/8
1/6
1/4
1/3
1/2
3/4
1
1.5
2
3
4
5.5
7.5
10
15
20
25
30
40
50
60
75
100
125
150
180
220
270
340
430

1500 D/dak

Termik Rle

Sigorta

Sigorta

Bakl

Anma Akm

Ayarlama

Buonlu

Buonlu

Sigorta

snrlar
A
0.19-0.29
0.27-0.4
0.37-0.55
0.5-0.75
0.67-1
0.9-1.3
1.2-1.8
1.6-2.4
2.2-3.3
3-4.5
4-6
5.3-8
7.3-9
8-12
11-16
12-24
20-32
24-45
24-45
32-63
50-90
70-110
70-110
120-155
140-170
150-300
150-300
150-300
200-400
315-630

Normal
A
0.8
1.25
2
2
2-4
4-6
4-6
6-10
10
10-20
16-20
16-20
20
25-35
35
50-63
63

Gecikmeli
A
--2
2
2
4
4-6
4-6
6
10
10-16
16
16
20-25
25
35-50
50

A
0.22
0.32
0.44
0.61
0.78
1.12
1.47
1.95
2.85
3.8
5.4
7.1
8.8
11.7
15.6
22
29
37.5
43.5
58
70
85
104
140
168
205
245
290
360
450
570

A
-------6
6
10
10-16
16
16
20-25
25
35-50
50
63-80
63-80
80-100
100-160
125-160
160
200-250
224-250
250-315
315
355-400
425-500
500-630
630

BiR FAZLI MOTORLAR

ok geni kullanma sahas olan kk motorlar bir fazl olarak yaplrlar. Bir
fazl motorlar genellikle bir beygir ve daha kk jrgle olurlar. Evlerde
kullanlan elektrikli cihazlarn motorlar bir fazldr. Birok i yerlerinde,
iftliklerde, brolarda ok deiik tipte ve gte bir fazl motorlar kullanlrlar.
Bir fazl motor eitleri unlardr:
1) niversal motor (Seri Motor)

'

2) Yardma Sargl Motor

3) Yardmc Kutuplu (glge kutuplu) Motor
4) Relktans Motor
5) Replsiyon Motor
6) Kk Senkron Motor
1) NVERSAL MOTOR (SERi MOTOR)

niversal motor doru akm ser motoruna benzer. Statoru sa paketlerinden

kntl kutuplu olarak yaplm, kutuplara kutup bobinleri yerletirilmitir. Rotor
doru akm makinas endvisi gibidir. sa paralarndan yaplmtr. Rotor
oluklarna yerletirilen sarglar D.A endvi sarglarnn ayndr.
niversal motora bir fazl alternatif emk uyguladmzda statordaki kutup
bobinlerinden ve endvi sarglarndan alternatif akm geer. Kutup bobinlerinden
geen akm manyetik alan meydana getirir. Kutuplarn meydana getirdii
manyetik alann iinde bulunan endvi sarglarndan akm geince, "Manyetik
alann iinde bulunan bir iletkenden akm getiinde, iletken manyetik alann
dna doru itilir." prensibine gre endvi oluklarndaki iletkenler itilir. Endvi
dnmeye balar.

Alternatif akmn pozitif yarm periyodunda kutup bobinlerinden ve

endviden bir ynde akm geer. Negatif yarm periyotta ise, kutup bobinlerinden ve endviden ters ynde akm geer. Yukardaki 1. ekilde
alternat i f akmn pozitif ve negatif yarm periyotlarnda motordan geen
akmlarn ynlerine gre motorun dn yn grlyor. Endvide N kutbunun
altndaki iletkenlerden geen akm bir ynde, S kutbunun altndaki iletkenlerden
geen akm ters yndedir. N kutbunun altndaki iletkenler bir yne itilirken, S
kutbunun almdaki iletkenlerde ters yne itilirler. Endvinin iki tarafndaki bu
kuvvet iftinin meydana getirdii dndrme momenti endviyi dndrr.
Alternatif akmn negatif yarm periyodunda ise, kutuplardan geen akmn
yn deitii iin kutuplar deiir. Ayn anda endviden geen akmn da
yn deitii iin N kutbunun altndaki endvi iletkenlerindeki akm yn gene
ayn, S kutbunun altndaki endvi iletkenlerindeki akmlarn ynleri de ayndr.
Manyetik alan tarafndan endvi iletkenlerinin itilme yn deimedii iin
endvi ayn ynde dnmeye devam eder. Kollektr dilimleri ve fralar yardm
ile dnen endviden geen akmlar, K kutbunun altndaki iletkenlerde bir
ynde, S kutbunun altndaki endvi iletkenlerinde de ters ynde olmas
saland iin endvi bir yne doru dner.
Endvide meydana gelen dndrme momenti, endviden geen akma ve
kutuplarn manyetik aksna baldr. Endvi ve endktr (kutup) sarglar seri
bal olduu iin manyetik aknn ve endvi akmnn artc ayn anda olur. Bu
yzden niversal motorlarn kalknma ve dndrme momentleri yksektir.

niversal motorlarn devirleri D.A seri motorlarnda olduu gibi ykle deiir.
Botaki devir saylar ok yksektir. Devirleri 15000 -20000 d/d kadar kar. Bota
devir saysn snrlayan srtnme ve rzgr (vantilasyon) ykdr. Kk gl
motorlarn endvi aplarnn 3-5 cm gibi kk olmas yksek devir saysnn
santrifj etkisini azaltr.
niversal motor D.A.la altnda devir says-yk karakteristik erisi, A.A.da
altndaki devir says-yk karakteristik erisinden biraz dk olur. Baz
motorlarda A.A ve D.A devir-yk erileri birbirini keser. Ykle devir saysnn
deimesi D.A. da:
a) Motor yklendike endvi ve endktr direnlerinde den gerilimlerin artmas devir saysn azaltr
b) Motor yklendike endviden geen yk akmnn sebep olduu endvi
reaksiyonu hava aralndaki manyetik aky azaltr. Bu da devir saysnn
azalmasna sebep olur.
Yk altnda aldan br niversal motorun devir says, motora uygulanan
gerilimi deitirerek ayarlanr. Bir niversal motorun yalnz endvisinin
ularn veya yalnz endktrnn ularn deitirerek, devir yn deitirilir.
niversal motorun devir ynnn deitirilii aadaki ekillerde grlyor.

niversal motorlar 1/500 Hp ile 2/3 Hp arasnda ok deiik glerde yaplrlar.

niversal motorlar ok eitti yerlerde kullanlrlar.

Yksek devirleri sebebiyle

elektrik sprgelerinde ercih edilirler. Evlerde kullanlan kahve deirmenlerinde,

mikserlerde (kartrc),

vantilatrlerde niversal motorlar kullanlrlar.

nivarsal motorlarn yksek devirleri dili tertibat (dili kutusu) ile

drlerek kullanlmalarna rnek, elektrikli breyizler (matkaplar) dr.
Diki

makinelarnda,

sa

kurutma

makinalarnda,

elektrikli

tra

makinalarnda, sirenlerde, seyyar talama ve zmpara makinalarnda niversal

motorlar kullanlrlar.

2. YARDIMCI SARGILI MOTORLAR

Bir fazl endksiyon motorlar iinde en byk gte yaplan va en fazla
kullanlan yardmc sargl asenkron motorlardr.
a)

YAPISI:

Yardmc sargl motorun statoru fazl asenkron motorun statoru gibidir.

Stator oluklarna 90 faz farkl olarak ana sarg v e yardmc sarg yerletirilmitir.
Ana sarg kaln telden fazla sanml olarak sarlm ve stator oluklarnn 2/3 n
kaplar. Stator oluklarnn geri kalan 1/3 n de daha ince telden az sarml olarak
sarlm olan yardmc sarg yerletirilmitir.

Ana sarg ile yardmc sarg paralel balanr ve bir fazl A.A uygulanr.
Yardmc sargnn devresine seri olarak bir santrifj anahtar balanmtr. Motor
altktan sonra, devir says belirli bir deere ulatnda, santrifj anahtar
alarak yardmc sargy devreden karr. Motor yalnz ana sarg ile almasna
devam eder.
Yardmc sargl motorun rotoru fazl asenkron motorlarda olduu gibi,
ksa devre rotorlu (sincap kafesli rotor) dur.
b)

ALIMA

PRENSB:

Aadaki ekilde grld gibi, stator oluklarna 90 faz farkl olarak iki faz
bobini yerletirdiimizde iki kutuplu iki fazl en basit sarg elde edilmi olur. (U-X)
birinci faz sargsnn, (W-Z) ikinci faz sargsnn ular olsun. ekil (a) da iki fazl
sinsoidal emk'lerin deilim erileri grlyor. Stator sarglarna iki fazl alternatif
akm uyguladmzda, birinci faz sargsndan A faznn akm, ikinci faz
sargsndan da E faznn akm (A dan 90 geride) g eecektir. Statorun iki faz
sargsndan geen 90 faz farkl A ve B faz akmlar nn meydana getirecekleri
manyetik alanlarn ynlerini, muhtelif anlardaki A ve B faz akmlarnn ynlerine
gre bulalm.
f

(1) annda A faz pozitif, B faz ise negatiftir. (1) nolu ekilde, birinci faz
bobininin U ucundan A faznn akm giriyor X den de kyor, ikinci faz bobininin
W ucundan B faznn akm kyor, Z ucundan giriyor. Faz bobinlerinden bu
anda geen akmlarn ynlerine gre, bobinlerin meydana getirdii manyetik
alann ynleri ve statordaki kutuplar ekilde grlyor.

2,

3,

anlarnda

stator

sarglarndan

geen

akmlarn

ynlerini

iaretleyerek, bu anlarda statorda meydana gelen kutuplarn yerleri 2, 3, 4

nolu ekillerde gsterilmitir. 4 anndan sonra tekrar 1 an gelir. Bu halde,

statorun iki faz bobininden geen iki fazl alternatif akmn bir periyotluk
deimesinde (1,2,3,4 anlarnda) statorda meydana selen (N S) kutuplarnn
bir devir yapt ekilde grlyor.
ki fazl stator sarglarndan geen iki fazl alternatif

akmlar dzgn bir

dner alan meydana getirirler. Bu fazl alternatif akmn fazl stator

sarglarndan geince meydana getirdii dner alana benzer.
Statorun ortasndaki sincap kafesli
etkisi ile dnmeye balar.

(ksa devreli)

Dner alan rotorun ksa

rotor dner alann

devre ubuklarn

keserek ubuklarda emk'ler endkler. Ksa devre ubuklardan

akmlar geer ve rotorda
dner alann kutuplar

endklem

manyetik alan meydana gelir. Rotor kutuplar,

tarafndan ekilir ve rotor dner alann ynnde

dnmeye balar.
Aadaki ekilde yardmc sargl asenkron motorun balan grlyor.
Ana sargdan geen Iy ve yardmc sargdan geen Ia akmlar arasnda 900
ye yakn faz fark meydana getirebilirsek, ana ve yardmc sargdan geen bu
akmlar dner alan meydana getirebilir.

Ana sarg ile yardmc sargdan geen akmlar arasnda 900 ye yakn faz fark
meydana getirebilmek iin unlar yaplr:
1) Ana sargnn sarm says fazla ve tel ap kaln seilir. Bu arada yardmc
sargda ince telden az sarml olarak sarlr. Ana sargnn Ra etkin direnci kk,
Xa reaktif direnci ise byk olacandan, ana sargdan geen akm ( I a ) gerilimden
900 ye yakn geri kalr (mesel 800).

Ana ve yardmc sarglardan gecen faz farkl akmlarn meydana getirecei

dner alan ksa devreli rotorun dnmesine sebep olur.

2) Yardmc sargya bir kondansatr seri olarak balanrsa, yardmc sargdan

geen akm kondansatrn etkisi le gerilimden ilerde olur. Vektr diyagramnda
grld gibi, ana sargnn akm ile yardmc sargnn akm arasnda 90 lik faz
fark meydana gelir. Statora 90 faz farkl olarak yerletirilmi olan ana ve
yardmc sarglardan geen 90 faz farkl I a ve Iy akmlar dzgn bir dner alann
meydana gelmesine sebep olur. Statorun ortasndaki ksa devreli rotor da dner
alann etkisi ile ayn ynde dnmeye baslar.

c) YARDIMCI SARGILI MOTORLARIN ZELLiKLERi

Yardmc sargl motorlarn, kondansatrsz, startta kondansatrl, devaml
almada ve yol vermede kondansatrl, ift kondansatrl olmak zere eitli
tipleri vardr.
1) Kondansatrsz Motor (Standart motor) :
yi bir motorun ilk kalknma momenti en ok normal yk dndrme
momentinin 1,5 kat kadar olabilir. Standart motorlar, dk kalknma momentli
ve yol alma zaman kk olan yklerde kullanlrlar. Yol alma zaman uzun
olan bir yk standart motor ile altrlrsa, uzun zaman devrede kalacak olan
yardmc sarg yanar. nk yardmc sarglar ksa bir zaman alacaklar
gz nnde tutularak yaplmlardr.
2) Kondansatr Startl Motor:
Kondansatr startl yardmc sargl motorlarda ilk kalknma momenti,
normal yk dndrme momentinin 3,5 ile 4,5 katna kadar kabilir.
Kondansatr startl motorlarn dier bir stnl, yardmc sargya konan
kondansatr dolaysyla motorun ilk kalknmaca ebekeden ektii akm
da biraz dk olur. Yalnz kalknma akmndaki bu dklk, hibir
zaman kalknma momentindeki art orannda deildir.
Yardmc sargl standart motoru (kondansatrsz motor) kondansatr startl
motor haline evirebilmek iin, seilecek uygun bir kondansatr yardmc sarg
devresine balamak gerekir.

Kondansatrler

genelinde

motorlar

zerine

monte

edilirler.

Yalnz

yolvermede ksa bir zaman iin devrede kalacak olan kondansatrler genellikle
'Elektrolitik' kondansatrlerdir. Elektrolitik kondansatrler uzun zaman devrede
kalrlarsa patlarlar.
3) ift Kondansatrl Motor :
ift kondansatrl bir fazl asenkron motorun balant emas aadaki
gibidir. ilk kalknmada daha byk kapasitede kondansatre ihtiya vardr. Motor
normal devrine ulatnda daha kk kapasiteli kondansatr yeterlidir. Startta
ksa bir zaman iin kullanlan elektrolitik kondansatrleri daimi almada
kullanamayz. Bunun iin daimi olarak devrede kalacak olan yal katl
kondansatr C1, yardmc sargya direk baldr. Santrifj anahtarla elektrolitik
kondansatr (C2) birinci kondansatre paralel baldr.

lk yolvermede santrifj anahtar kapal olduu iin C1 ve C2 kondansatrleri

paralel bal olarak yardmc sarg devresine seri olarak girerler. Bylece
yardmc sarg devresindeki kondansatrn kapasitesi ilk kalknmada (C1+C2)
olur. Motor normal devrine yaklanca santrifj anahtar alr. Elektrolitik
kondansatr devreden kar. Yardmc sarg C1 kondansatr ile birlikte
devrede kalr ve motor almasna devam eder.

4) Daimi Kondansatrl Motor :

Bu motorda yardmc sarg ve ona seri bal olan kondansatr start'ta ve
almada devaml devrede kalr. Kondansatr devaml devrede kalacak tipte
yaplm, yal kt kondansatrdr.
Bu motorlarda santrifj anahtar yoktur, ilk kalknma momenti biraz dk, %
50 -%100 tam yk momenti civarndadr. Daimi kondansatrl motor ok dzgn
ve sessiz alr; santrifj anahtarn olmamasndan dolay daha az bakma ihtiya
gsterirler. Genellikle vantilatr, aspiratr, burlrlerde ve sessiz almann arzu
edildii yerlerde bu motorlar kullanlrlar.

d) Yardmc Sargl Motorlarn Kullanld Yerler :

Yardmc sargl motorlarn ok geni bir kullanma alan vardr. Bir fazl motorlar
iinde en byk gte bu motorlar yaplrlar. En byk yardmc sargl motor 1,5
2 Hp gcndedir.

(1) Normal alma

(b) Yardmc sar.ular deitirildi

(c) Ana sargnn ular deitirildi

Buz dolab ve amar makinas motorlar yardmc sargl motorlardr.

Matkap, vantilatr, aspiratr, kk su trbini, kk seyyar talama motorlar
yardmc sargl motorlardr.

1 FAZLI YARDIMCI SARGILI MOTORA PAKET ALTERLE YOLVERME

Start alteri (motora hem yol vermek, hem de motoru devaml altrmak iin
kullanlan alter) ekil a da grld gibi kutuplu ve konumludur. 0 durumunda
iken kontaklarn hepsi aktr. Motoru altrmak iin alterin kolu tamamen saa evrilip
start (yol verme) durumuna getirilir. ( ekil b) Bu anda kontaklarn hepsi kapanr. Ana ve
yardmc sarg devreye girdiinden motor yol almaya balar. Devir says ykseldiinde
alter kolu braklr. Yay etkisi ile kol I konumuna gelir ekil c de grld gibi, yardmc
sargy balayan kontak ayrlr ve yardmc sarg devre d edilir. Dier kontaklar kapal
kaldndan motor yalnz ana sarg ile dnmesine devam eder.

3. YARDIMCI KUTUPLU (GLGE KUTUPLU) MOTORLAR

Yapm en ucuz ve en basit olan motorlardan biride yardmc k u tuplu
(glge kutuplu) motorlardr. Bu motorlar ok kk gten 0,13 Hpye kadar
yaplrlar.
a) Motorun Yaps :
Stator : Bu motorlarda statorlar kntl kutuplu olarak sa paketlerinden
yaplrlar. Kutuplarn birer kenarlarna yanl alm ve buraya bakr halkalar
taklmtr. kntl kutuplara bobinler yerletirilir.
Rotor : Yardmc kutuplu motorlarn rotorlar ksa devreli rotorlardr.
fazl asenkron motorun ksa devreli rotorundan hibir farta yoktur.

Yardmc kutuplu motorun stator

sarglarna 1 fazl alternatif

emk

uyguladmzda sarglardan sinsoidal akm geer. Bu akm dalgal bir manyetik

ak meydana getirir. Stator sarglarndan geen akm yon deitirince, manyetik
ak da akma bal olarak yn deitirir.

b) almas
Yardmc kutuplu motorun bir kutbunu ele alarak,

akmn yarm periyotluk

deimesinde kutbun manyetik aksndaki deiiklikleri inceleyelim.

1) Kutup bobininden geen akm, 0 dan pozitif maksimuma yakn, (a)
deerine doru artarken, kutbun manyetik aks da artacaktr. Artan manyetik ak,
bakr halka zerinde bir emk endkler, bu da bakr halkadan endklem akmnn
gemesine sebep olur. Lenz Kanununa gre, bakr halkadan geen endklem
akm kendisini meydana getiren manyetik aknn artna mani olacak ekilde
(yani zt ynde) manyetik alan meydana getirir. Yardmc kutbu meydana getiren
bakr halkann bulunduu kutup parasndaki manyetik ak zayflam olur. Kutup
yzeyinde manyetik aknn dzgn dal bozulduu iin manyetik, ak ekseni
kutbun bir tarafna doru kaym olur.
2) Kutup bobininden geen akm a ve b arasnda maksimuma ok yakndr.
Bu ksmda akmdaki deime ok kktr. Kutbun meydana getirecei
manyetik akda ok az deiecek yani ak sabit olacaktr. Sabit manyetik alan
iindeki bakr halkada hibir emk endklenmez ve bakr halkadan geen akm
sfr olur. Bakr halkann etkisi olmaynca, manyetik ak kutup yzeyine dzgn
olarak yaylr. Manyetik aknn ekseni kutbun ortasna doru kayar.
3) Maksimum deeri gemi olan akm azalarak sfra der. Kutbun manyetik aks
da azalmaya balar. Manyetik aknn azalmas bakr halkada bir emk endkler ve bakr
halkadan endklem akm geer. Bakr halkadan geen endklem akmnn meydana
getirecei manyetik aknn yn, azalan kutup aksnn azalmasn nlemek iin kutup

alan ile ayn yndedir. Bu durumda bakr halkann bulunduu kutup, yzeyinde
manyetik alann younluu artar. Bylece, manyetik aknn ekseni bakr halka (yardmc
kutup) tarafna doru kayar.
Kutup bobininden pozitif yarm periyotluk akm geince, N kutbu meydana geldi ve
manyetik ak kutup yzeyinde bakr halkaya doru kayd. Bobinden akmn negatif
yarm periyodu geerse, S kutbu meydana gelir ve manyetik ak gene kutup yzeyinde
kutbun br tarafndan bakr halkaya doru kayar. u halde, akm yn deitirdike kutup
deiiyor (N ise S kutbu oluyor)

c) Yardmc Kutuplu Motorlarn zellikleri :

Yardmc kutuplu motorlar, yaplarnn basitlii sebebi ile ucuza mal olurlar. Bu
motorlarn en nemli zelliklerinden biri de ok sessiz almalardr.
Bu motorlarn istenilmeyen zellikleri unlardr:
1) Yardmc kutuplu motorlarn kalknma (start) momentleri dktr.
2} Yardmc kutuplu motorlarn ar yk kapasiteleri ok kktr
3) Yardmc kutuplu motorlarn verimleri dktr.
Yardmc kutuplu motorlar, en byk, yaklak olarak, (1/6) Hp gcnde, en
kk de (1/250) Hp gcnde olmak zere ok deiik glerde yaplrlar.
Yardmc kutuplu motorlarn tam yk momentleri genellikle %10 - % 25 gibi
olduka yksek kaymalarda meydana gelir. Bu motorlarn maksimum momentleri
tam yk momentinin 1,25 kat kadardr.
ok kk gl yardmc kutuplu motorlarn verimleri % 5 gibi kk bir
deerdir. Byk gl motorlarda verim % 35'e kadar kabilir
Yardmc kutuplu motorlar aspiratr ve vantilatrlerde kullanldklarn da motoru
soutmak iin ayrca motorun rotoruna pervane koymaya gerek yoktur
Sessiz altklar iin bu motorlar pikap ve teyplerde ok kullanlrlar. Kk
vantilatr ve aspiratrlerde de yardmc kutuplu motorlar kullanlr.

4. RELKTANS MOTOR
Relktans motorlar yaplar bakmndan yardmc kutuplu motorlara benzerler.
Statorlar sa paralarndan paketlenerek yaplmlardr. Yardmc kutuplu (glge
Kutuplu) motordaki kntl kutuplardaki bakr halkalar yerine, kutup yzeylerinin bir
ksm hava aral fazla olacak ekilde oyulmutur. Ortadaki rotor ile kutuplar
arasnda kutbun bir ksmnda hava aral ok kk, dier ksmnda ise hava
aral byktr. Hava aral byk olan ksm manyetik aknn geiine byk
diren gsterir. ok kk olan hava aral ise manyetik aknn geiine daha
kk manyetik diren (relktans) gsterir.

Kutuplarn ortasndaki rotor ksa devreli rotordur. Rotor fazl asenkron

motorun ksadevreli rotoru gibidir.

Relktans motorun almas yardmc kutuplu motorun almasna benzer.

Stator sargsna bir alternatif emk uygulaynca bobinden sinsoidal bir akm geer,
deien bir manyetik ak meydana gelir. Statorun N kutbundan S kutbuna doru
giden kuvvet izgileri, byk hava aralndan geerken byk bir manyetik direnle
(relktansla), kk hava aralndan geerken de daha kk bir manyetik direnle
(relktansla)

karlarlar.

Dolaysyla,

kutuplarn

manyetik

aklar,

kutup

yzeylerinde daha kk manyetik diren (relktans) gsteren ksma doru

kayarlar. u halde, kutuplarn manyetik aklar her yarm periyotta yn deitirirler,
ayn zamanda manyetik ak kutup yzeyinde geni hava aralkl ksmdan kk
hava aralkl ksma doru kayar. Kutuplarn meydana getirdii manyetik aknn bu
kaymas, yardmc kutuplu motorlarn kutuplarndaki ak kaymasna benzetilebilir.
Kutuplarn ortasndaki ksa devreli rotor, manyetik aknn kutup yzeyindeki
hareketine uyarak dner.
Manyetik aknn kaymas, byk hava aral olan ksmdan kk hava aral
olan ksma doru olduu iin rotorda bu yne doru dner.
Relktans motorda endksiyon motoru (asenkron motor gibi,) dur. nk,
rotora eierji endksiyon yolu ile iletilir.
Relktans

motorlarn

kalknma

(start)

momentleri

yardmc

kutuplu

motorlardan daha dktr. Bu motorlarn ar yk kapasiteleri ve verimleri,

yardmc kutuplu motorlar gibi, ok dktr.
Relktans motorlarn devir ynleri daima geni hava aralkl ksmdan dar hava
aralkl ksma dorudur. Bu motorlarn devir yn deitirilemez. Motorun devir
ynn deitirmek gerektiinde rotor, statora ters sokularak montaj edilir.
Relktans motorun devir says, oto trafo ve seri reaktans bobini yardm ile
motora uygulanan gerilim deitirilerek ayarlanr.

SENKRON MOTORLAR
alma ekli:
Akm ebekesinden alnan fazl akm motor
statoru iinde manyetik bir dner alan oluturur.
Statorda oluan dner alan rotorun kutuplar zerine
etkir. Rotorun kutuplar stnden hzl bir ekilde
geen

dner

alan

kutuplar

stnde

kuvvetler

oluturur. Ancak bu kuvvetler dner alann dnme

hzna bal olarak devaml yn deitirir. Bu nedenle
rotor dn hareketine balayamaz ayet rotor, dner alann hzndaki bir deerde
dndrlrse, dner alan tarafndan srklenmeye balar ve dner alann devir
saysnda dnmeye devam eder
Senkron motorlara ilk hareket dardan verilir. Rotor stnde bir ksadevre
sargs ayrca bulunuyorsa, senkron motor asenkron motor gibi dnmeye balayabilir.
Yar akm devresi balandktan sonra, bir senkron motor olarak dnne devam eder.
Motorun asenkron olarak yol almas srasnda uyar sargs bir diren zerinden kapal
devre yaplmaldr. Aksi halde sarglar zerinde endklenen gerilim izolasyonlar
patlatabilir. Ksadevre sargs iletme srasnda rotorun darbe eklindeki yklenmeler
karsnda yapaca salnmlar engeller. Bu nedenle amortisr sargs olarak da anlr.

letme Karakteristikleri:
Senkron motorlar yol aldktan sonra
dner alann devir saysnda dnne
devam eder. Motor yklendii zaman, rotor
arknn kutuplar ile dner alann kutuplar
arasndaki mesafe byr. Bu durumda rotor
ark yk as kadar dner alandan; yani,
kendi yksz haldeki durumundan geri kalr

Yk asnn 900 stne kmas halinde

Yk

nde duran kutbun, kutup arkn ekmesi byk

lde der. Yk as 900ye yaklatnda
devrilme momenti en byk deerine ular.
Senkron motorlarn genellikle devrilme
momentleri vardr. Bu devrilme momentleri anma
momentlerinin aa yukar iki mislidir. ok
kuvvetli yklenme halinde, motor devrilir ve
yklenme ortadan kalksa bile kendiliinden devir alamaz. Senkron motorlar asenkron
motorlara gre gerilim dmelerine kar daha az duyarldr. Senkron motorlarda dner
alann manyetik aks ve dndrme momenti gerilimle doru orantldr
Senkron motorlarnn ar uyarlmas senkron jeneratrlerinde olduu gibi
endktif tepkin gcn elde edilmesini salar. Bu nedenle ar uyarlm senkron
motorlar yksz altrlarak tepkin g elde edilir. Bu tr motorlar faz kaydrma
motorlar olarak da anlmaktadr.
Doru akm uyarl ve fazl akmla altrlan senkron motorlar, rnein:
yksek frnlardaki kompresrlerin ve byk pompalarn dndrlmesinde kullanlrlar.
Doru akm uyarlar olmayan fazl senkron motorlarda bir devaml mknats rotoru
bulunur. bu tr motorlar tekstil makinalarnda kullanlmaktadr. Tek fazl alternatif akmda
iletilen senkron motorlarda doru akml uyar kullanlmaz. Bu gibi motorlardan elektrikli
saatlerin (senkron saatler) ve kaliteli pikaplarn iletilmesinde yararlanlmaktadr.

ADIM MOTORLAR (STEP MOTORLAR)

Belirli bir adm as kadar admlar halinde (rnein: her 7,5 iin bir adm boyu)
rotorun dnd motorlara adm motoru denilir. Adm frekans (= bir saniyedeki adm
says) bu motorlarda 10000 Hzin bir ka katna kabilmekte ve devir saylar dakikada
1000 devire kadar ykselebilmektedir.

rnek: 720 Hzlik bir adm frekans ile komuta edilen bir adm motorunda adm as 7,50
olduuna gre dakikadaki devir saysn bulunuz.

Adm motorlarnn stator sarglar genellikle 4 para sargdan oluur. Bu sarglar

mekanik ya da elektronik komuta alteri zerinden birbiri ardna ve belirli bir dzen
iinde akm devresine sokulup kartlr. Yalnzca doru akm ile alan adm
motorlarnda, sarglarn bu dein bir tertip iinde uyarlmas, statorda admlar halinde
dnen bir manyetik alan oluturmaktadr.

Adm motorunun rotoru, zerinde eneler bulunan bir srekli mknatstr. Mil
ekseni ynnde srekli mknatslandrlm olan bu rotor, stator iinde en kk
manyetik direnci gsterecek ekilde durur. Bu nedenle motor skunet durumunda iken
srekli bir tutucu momentinin etkisi altndadr Bu tutucu moment iletme anndaki
dndrme momentinden byk olabilir.
Stator alan tam bir devir yaptnda, rotor zerinde bulunan enelerden dolay
rotor ark yalnzca yarm ene boyu kadar dner. ene ve kutup says ne kadar ok
olursa, rotorun dnmesi yani adm as o kadar kk olur. Genellikle, stator alannn
tam bir devri iin 48-200 adm gerekli olmaktadr.
500 Wlk bir gce kadar yaplan adm motorlar takm tezgahlarnn ok duyarl
ayarlar iin kullanlmaktadr. (rnein: radyal matkabn dalma derinlii vb.)
STEP MOTORLARIN ZELLKLER
Sadece step hatas vardr.

Step motorun bakm kolaydr.

Tasarm ucuz maliyetlidir.

Otomatik kilitleme zelliine sahiptir.

Yke yeterli momenti salar.

Isnmadan meydana gelebilecek sorunlar en alt seviyededir.

Programlama yoluyla hz ayarlanabilmektedir

Mikro ilemciler veya bilgisayarlarla kolayca kontrol edilebilirler.

alma srasnda hz sabit kalr, deimez.

Uzun yllar kullanlabilir

STEP MOTOR SEM

Step motor seiminde bir ok kriter mevcuttur. Motoru seerken ekonomik
olmasnn yan sra mekanik yapsnn kapsamll, ykn durumu ve step motoru
srecek devrenin ihtiyalar gz nne alnmaldr. En basit seim, motorun tork ihtiyac
bakmndan verimlilii esas alnarak yaplandr.

SERVO MOTORLAR
1 d/dlk hz blgelerinin altnda bile
kararl alan, hz moment kontrol yapan
yardmc

motorlara

veya

akm

bilezikler

zerinden tamamlayan motorlara servo motor

denir. Servo motorlarn beslenmesi bir elektronik
devre zerinden yaplr.

Servo motorlar u istekleri yerine getirebilirler :

1) Motor milindeki 40 Nmye kadar olan byk dnme momenti
2) Yksek devir kararll
3) Yaklak 1-10000 d/d aras ayarlanabilme

1. DC Servo motorlar :

DC Servo Motorlar DC motorlar gibi imal edilmitir. Kk yapldrlar ve

endvileri kutup atalet momentini minimum yapacak ekilde tasarlanmtr.
DC Servo Motorlarn en byk dnme momenti ksa almalar srasndadr ve en
kk devir saysnda, yaklak anma dnme momentinin drt katdr.

Alan
Sargs
Hata
Sinyali

DC
Amp .

Yk

Yukardaki ekilde alan kontroll servo motor prensip emas grnmektedir. Bu tip
kontrol normal bir nt motorun alan akmn deitirmek suretiyle yaplan kontroldr.
Alan akm yoksa manyetik alan meydana gelmez

ve buna bal olarak motorda

meydana gelen torkda sfrdr. Motora uygulanan alan akm dorudan doruya hata
ykseltecinden elde edilir. Endvi akmnn sabit olmasndan dolay meydana gelecek
tork, manyetik ak ile deiir. Yani T = k . . Ia dr.
Eer manyetik alann polaritesi ters evrilirse, motorda ters dner, kk gl servo
motorlarda alan akmnn kontrol bu yntemle yaplr.
2. AC Servo Motorlar:
Bu tip motorlar genellikle iki fazl sincap kafesli indiksiyon tipi motorlardr. Fra ve
kolektr olmadndan arza yapma ihtimalleri azdr. ki fazl ve fazl olmak zere
iki tipte incelenir.
ki fazl servo motorun; statorunda eksenleri arasnda 900 lik elektriksel a olan
referans ve kontrol sargs olmak zere iki adet sarg vardr. Rotoru ise sincap kafesli
sarg tar.
Vcm.Sinwt

Rotor

Referans Sargs
AC servo
Amplifikatr

Kontrol
Sargs

Vref.Cos wt

Kare dalga AC
referans beslemesi

ki fazl AC servo motorlar, kontrol sistemlerinde kullanldnda motorun referans

sargsna, genliine sabit AC kare dalga gerilimi ve kontrol sargsna ise genlii deiken
bir AC kare dalga gerilim uygulanr.
Stator sarglarna uygun alternatif gerilimlerin arasnda da 900 faz fark vardr.
Stator sarglarna uygulanan alternatif gerilimlerin frekans ise 50, 60, 400 veya 1000 Hz
olabilir.

ki fazl servo motorda kontrol sargs AC amplifikatr ile kuvvetlendirilir. Konrol

gerilimi ile referans gerilimi birbirleri ile senkronize olurlar. Sfrdan farkl bir kontrol
gerilimi, referans geriliminden 900 ileride bulunduundan motor belli bir ynde dnmeye
balar. Kontrol gerilimi ,referans geriliminden 900 geride bulunduu taktirde motor mili
ters ynde dnecektir. Kontrol geriliminin byklnn deiimi motorda oluan
elektromanyetik momentin bykln etkiler.

UYGULAMALAR :
1) fazl asenkron motorun kesik ve srekli altrlmas g ve kumanda devresi

d) leri Geri (Enversr alma)

e) Motorun zaman ayarl alarak durmas

f) Motorun Starta Baslnca Ayarlanan Sure Sonunda almas:

INVERTERLER
Motor Srcleri Hakknda Genel Bilgi
Motor srcs motorlarla ile ilgili tm kontrol ilemlerini gerekletirilebildiimiz
cihazdr. Motorun devir says, kalk sresi, duru sresi, devir yn kontrol gibi
ilemler gerekletirilebilir. Doru akm motorlar, servo motorlar, step motor ve
asenkron motorlar iin farkl srcler kullanlmaktadr.
Micromaster

motor

srcleri

ise

asenkron

motorlarn

kontrolnde

kullanlmaktadr. 0,12 KWdan 250 KWa kadar asenkron motorlarn kontrol ilemi
gerekletirilebilir.

Kontrol

ilemindeki

en

nemli

zellik

devir

saysnn

ayarlanabilmesidir. Asenkron motorun devir saysn deitirebilmek iin, motora

uygulanan frekansn veya motorun kutup saysnn deitirilmesi gerekmektedir.
Kutup

saysnn

deitirebildii

ift

devirli

dier

ismiyle

dahlander

motorlar

bulunmaktadr. Ancak bunlarla sadece iki farkl devir elde edilebilmekte ve devir ayar
hassas ekilde yaplamamaktadr.
Asenkron motorun devir ayarn hassas bir ekilde gerekletirebilmek iin motor
srcleri kullanlmaktadr. Frekans deerini deitirerek devir ayar

hassas ekilde

gerekletirilebilmektedir.
Micromaster motor srclerinin faz girili modelleri olduu gibi tek faz girili
modelleri de bulunmaktadr. Yani bir faz faza evrilebilmektedir.
Mikroilemci kontrolldr. htiya duyulan ayarlar parametre listesi kullanlarak
yaplabilir.
Micromaster motor srclerinin genel zellikleri u ekilde sralanabilir.

Tam izoleli dijital giriler

Programlanabilir analog giriler

Programlanabilir analog klar

Programlanabilir rle klar

Yksek tetikleme frekanslarnda sessiz motor almas

Programlanabilir hzlanma ve yavalama rampalar ( 0 650 s )

Micromaster Motor Srcsn Balants

Ortam scakl -10 C + 50 C olmaldr.

Src srekli titreime maruz kalabilecek bir yere yerletirmemelidir.

Src dikey konumda yerletirilmelidir. Eer yatay konumda yerletirilirse ek

soutma gerekebilir.

Srcnn alt ve st ksmlarnda en az 100 mm boluk braklmaldr.

Topraklama ilemi mutlaka yaplmaldr.

Micromaster motor srcsnn bilindii gibi bir faz girili ve faz girili modelleri
mevcuttur. Aadaki emalarda balantlar gsterilmitir.

M
Bir faz girili Micromaster balant emas

M
faz girili Micromaster balant emas

Micromaster n Panelleri
Micromaster n panelleri ile srcnn ve motorun durumu izlenebilmekte ve parametre
giri k ilemleri gerekletirilebilmektedir. eit n panel bulunmaktadr. Bunlar :
1- SDP ( alma durumu gsterge paneli )
Standart olarak micromaster cihaz ile gelmektedir. zerinden herhangi bir programlama
ilemi gerekletirilememektedir. Yalnzca gsterim amaldr. alma durumu ve arza
durumlar hakknda bilgi verir.

2- BOP ( Basic Operator Panel )

alma durumlarnn gsteriminin yannda programlamann, yani parametre giriinin de
yaplabildii paneldir. Standart olarak micromaster motor srcsnn yannda
bulunmamakta ayrca temin etmek gerekmektedir. Programlama ilemi tamamlandktan
sonra zerinde takl olma zorunluluu yoktur. Her src iin ayr ayr BOP alnmasna
gerek yoktur.
Varsaylan deer olarak BOP zerindeki motorun altrlmas ile ilgili dmeler
aktif klnmamtr. Bu ilem iin parametre ayarlar yaplmaldr. ( P0700 = 1 )

BOP zerindeki dmeler vastasyla programlama yapmakta ve motoru altrmaktadr. Bu dmelerin

grevleri tablo 1 de aklanmtr.

Dme

Grevi

altrma dmesidir.

Durdurma dmesidir.

Motorun devir ynn

deitirir

Dk devir frekansnda
motorun altrlmas

Aklama
Srcnn k vermesini salayarak
motoru altrr. Fabrika ayarlarnda bu
dme aktif deildir. Parametre ayarlarndan
P0700= 1 yaplmaldr.
Srcnn kndaki sinyali keserek
durdurma ilemini gerekletirir. Bu
dmenin de aktif olabilmesi iin P0700= 1
yaplmaldr.
Motorun o an alm olduu devir ynnn
tersi ynde almas iin kullanlr. Bu
dmenin de aktif olabilmesi iin P0700= 1
yaplmaldr.
Srcnn knda sinyal yokken motorun
dk devir frekansnda altrlmasn
salar. Dmeden elimizi ektiimizde motor
durur.

Fonksiyon dmesi

Bu dme fonksiyonlar ekrana armak iin

kullanlr. Bu dme basarak veya dmeyi
basl tutarak almaktadr.

Parametre eriim
dmesi

Srcnn programlanmas ile ilgili

parametrelere eriim salar.

Deer artrma

Bu dme vastasyla parametre ve

parametre ierikleri arttrlr.

Deer azaltma

Bu dme vastasyla parametre ve

parametre ierikleri azaltlr.

3- AOP ( Advanced Operator Panel )

BOP ile ayn ilemleri yapabilmekle beraber ek fonksiyonlar iermektedir.

Parametre ayarlarnn yaplmas

Micromaster
listesinden

motor srclerinin alma biiminin programlanmas parametre

yararlanlarak

gerekletirilmektedir.

Parametre

listesinde

yer

alan

seenekler zerinde gerekli deiikler yapldnda srcnn programlanmas da

gerekletirilmi olmaktadr.
Kullanlan Parametrelerin Okunmas Hakknda Genel Bilgi
Parametre isimleri bir harf ve yannda bulunan 0000 9999 arasndaki rakamlarla ifade
edilir.
rnek
P0005
r0374
Parametre isimlerinin banda p veya r harfi bulunur. Banda p harfi bulunan
parametreler belirli deerler arasnda deitirilebilir. Ancak r harfi ile balayan
parametreler salt okunur deerlerdir. zerinde deiiklik yaplamaz.
Parametre ile ilgili ayarlar yapabilmek BOP veya AOP olarak isimlendirilen operatr
paneller kullanlr. Bu ilem bilgisayardan Drive monitor program ile de yaplabilir.
Kullanc Seviyesinin Tanmlanmas ( P0003 )
Micromaster motor srclerinde ok sayda parametre bulunmaktadr. Her
kullancnn tm parametrelere erimesi gereksiz zaman kayb oluturur. Bilinsiz ve
yetkisiz mdahale ihtimalini artrr. Bu nedenle kullanc seviyesi tanmlanr.
Muhtemel Ayarlar:
0 Kullanc tanml parametre listesi
1 Standart: En ok kullanlan parametrelere eriimi salar.
2 Gelimi: Gelimi eriimi salar rn. inverter giri k fonksiyonlar.
3 Uzman: Yalnzca uzman seviyesinde kullanm iin.
4 Servis: Yalnzca yetkili servis personelinin kullanm iin ( parola korumal. )
Fabrika k Deerlerine Getirme (resetleme)
Micromaster motor srclerini programlamadan nceki yani fabrika deerlerine dnmesini salamak iin
aadaki parametrelerin srasyla girilmesi gerekir.

P0010=30.
P0970=1.

DEVREYE ALMA PARAMETRES P0010

Parametreleri filtreleme ilemi iin kullanlr. Seilen deere uygun seenekler
karmza gelir
Muhtemel Ayarlar:
0 Hazr
1 Hzl devreye alma
2 Inverter
29 Ykleme
30 Fabrika ayar
P0003
(kullanc eriim seviyesi) de parametrelere eriimi belirler.
P0010 = 2 Yalnzca servis amaldr.
P0010 = 29 PC programlar zerinden bir parametre dosyasn transfer etmek iin
kullanlr (rn.: DriveMonitor, STARTER); P0010 parametresi PC program tarafndan
29a ayarlanr. Ykleme bittikten sonra PC program P0010 parametresini sfra resetler.

Hzl Devreye Alma (P0010= 1)

Micromaster motor hz kontrol cihazlarnda programlamann daha hzl
yaplabilmesi iin bir seenek mevcuttur. Yalnzca nemli listelenmesi salanarak
programlamaya hz kazandrlr. Ayrca kullanc seviyesi tanmlanarak parametrelere
ikinci bir filtreleme salanabilir. Hzl devreye almann etkin olmas iin P0010 = 1 olarak
seilmelidir.
NO
P0100
P0205
P0300
P0304
P0305
P0307
P0308
P0309
P0310
P0311
P0320
P0335
P0640
P0700
P1000
P1080
P1082
P1120
P1121
P1135
P1300
P1500

SM

Avrupa / Kuzey Amerika

Inverter uygulamas
Motor tipini seme
Nominal motor gerilimi
Nominal motor akm
Nominal motor gc
Nominal motor cosPhi
Nominal motor verimi
Nominal motor frekans
Nominal motor devri
Motor mknatslanma akm
Motor soutmas
Motor ar yk faktr [%]
Komut kaynann seimi
Frekans set deerinin seimi
Min. Frekans
Max. frekans
Kalk sresi
Duru sresi
OFF3 duru sresi
Kontrol modu
Tork set deerinin seimi
Motor bilgileri tanmnn
P1910
seilmesi
P1960 Devir kontrol optimizasyonu
Hzl devreye almay
P3900
sonlandrma

KULLANICI
SEVYES
1
3
2
1
1
1
2
2
1
1
3
2
2
1
1
1
1
1
1
2
2
2

DEVREYE ALINABLECE DURUM

Devreye alma
Devreye alma
Devreye alma
Devreye alma
Devreye alma
Devreye alma
Devreye alma
Devreye alma
Devreye alma
Devreye alma
Devreye alma,
Devreye alma,
Devreye alma,
Devreye alma,
Devreye alma,
Devreye alma,
Devreye alma,
Devreye alma,
Devreye alma,
Devreye alma,
Devreye alma,
Devreye alma,

almaya hazr
almaya hazr
almaya hazr,
almaya hazr
almaya hazr
almaya hazr,
almaya hazr
almaya hazr,
almaya hazr,
almaya hazr,
almaya hazr
almaya hazr

Devreye alma, almaya hazr

Devreye alma, almaya hazr

Devreye alma

alma

alma
alma
alma
alma

P0100
NO

SM

KULLANICI DEVREYE ALINABLECE

SEVYES DURUM

P0100 Avrupa / Kuzey Amerika

G ile ilgili belirlememizi salar. Burada

mevcuttur.

Devreye alma

[kW] veya [hp]

olmak zere iki seenek

Muhtemel Ayarlar:
0 Avrupa [kW], frekans (fab.de .) 50 Hz
1 Kuzey Amerika [hp], frekans (fab.de .) 60 Hz
2 Kuzey Amerika [kW], frekans (fab.de .) 60 Hz
P0205
NO

SM

KULLANICI DEVREYE ALINABLECE

SEVYES DURUM

P0205 Inverter uygulamas

Devreye alma

nverter uygulamasnn sabit veya deiken tork eklinde tanmlamann yaplabildii

parametredir.
0 : Sabit tork
1 : Deiken tork
Sabit tork (CT):
Uygulamann tm frekans aralnda sabit torku gerektirdii durumlarda kullanlr.
Yklerin ou sabit tork olarak dnlebilir. Tipik sabit torklu yklere rnek olarak
konveyrler, kompresrler ve pozitif yer deitirmeli pompalar verilebilir
Deiken tork (VT):
Parabolik frekans-tork erisine sahip uygulamalar iin kullanlr. Deiken torkun
stnlleri u ekilde sralanabilir.
Daha yksek nominal inverter akm r0207
Daha yksek nominal inverter gc r0206
P0205 parametresi hzl devreye alma srasnda deitirilirse eitli motor parametreleri
hemen hesaplanr. Bunlar :
1 . P0305 Nominal motor akm
2. P0307 Nominal motor gc
3. P0640 Motor ar yk faktr

nce P0205in deitirilmesi tavsiye edilmektedir. Motor parametreleri daha sonra

adapte edilebilir. Bu sra deitirilirse (P0205 motor tantmndan sonra deitirilirse)
mevcut motor parametreleri deiebilir.
P0300
NO

SM

P0300 Motor tipini seme

KULLANICI
SEVYES
2

DEVREYE ALINABLECE
DURUM
Devreye alma

Motor tipini semek iin kullanlan parametredir. Micromaster motor srcleri senkron
ve asenkron motorlar kumanda edebilirler. Seim iin aadaki parametreler girilebilir.
1
2

Asenkron motor
Senkron motor

P0304
NO

SM

P0304 Nominal motor gerilimi

KULLANICI
SEVYES
1

DEVREYE ALINABLECE
DURUM
Devreye alma

Motorun fazlar arasndaki gelirimi belirlemek iin kullanlr. Yalnzca motor hzl devreye
alma modundayken deitirilebilir. Bu deer motor etiketinden okunarak uygun deer
seilmelidir.
P0305
NO

SM

P0305 Nominal motor akm

KULLANICI
SEVYES
1

DEVREYE ALINABLECE
DURUM
Devreye alma

Nominal motor akmdr. Yalnzca motor hzl devreye alma modundayken deitirilebilir.
Nominal akm deeri motor etiketinde gsterilmitir. Bu deer inverter akmna
bamldr. nverter akmnn renilmesi iin r0209 iersine baklabilir.
Eer asenkron motor kontrol edilecekse tanmlanacak maksimum deer r0209
iersinde belirtilen inverter akmn aamaz. Senkron motorlar iin ise bu deer iki katna
kadar kabilir.
Minimum deer ise inverter akmn 1/32si olarak tanmlanabilmektedir.
P0307
NO

SM

P0307 Nominal motor gc

KULLANICI
SEVYES
1

DEVREYE ALINABLECE
DURUM
Devreye alma

Nominal motor gcn tanmlamak iin kullanlr. Yalnzca hzl devreye alma
modundayken deitirilebilir.
P0308
NO

SM

P0308 Nominal motor cosPhi

KULLANICI
SEVYES
2

DEVREYE ALINABLECE
DURUM
Devreye alma

Mot
orun
etik
etin
de

yazl olan motorun nominal ( Cos ) g katsaysdr. Motorun g katsays 0 ile 1

arasnda deien bir deerdir. Eer bu deer 0 olarak girecek olursa src bu deeri
kendisi ngrr. P0100 0 ve 2 iken grnebilir. Yani motor gc KW olarak
gsterimdeyken bu deer grlr.
P0309
NO

SM

P0309 Nominal motor verimi

KULLANICI
SEVYES
2

DEVREYE ALINABLECE
DURUM
Devreye alma

Motor plakasnda yazl olan motor veriminin % olarak girilmi olduu yerdir.
P0310
NO

SM

P0310 Nominal motor frekans

KULLANICI
SEVYES
1

DEVREYE ALINABLECE
DURUM
Devreye alma

Motor etiketinde yazl olan nominal frekansn girilmesi iin kullanlr. Yalnzca hzl
devreye alma modundayken deitirilebilir.

P0311
NO

SM

P0311 Nominal motor devri

KULLANICI
SEVYES
1

DEVREYE ALINABLECE
DURUM
Devreye alma

Motor etiketinde yazl olan nominal devir says girilir. Yalnzca hzl devreye alma
modundayken deitirilebilir.
P0310 veya P0311 deitirildiinde ift kutup says otomatik olarak yeniden hesaplanr.
P0700
NO

SM

P0700 Komut kaynann seimi

KULLANICI
SEVYES
1

DEVREYE ALINABLECE
DURUM
Devreye alma, almaya hazr

Dijital komut kaynan semek iin bu seenek kullanlr

Muhtemel Ayarlar:
0 Fabrika k ayarlar
1 BOP (tu takm)
2 Terminal
4 BOP zerinde USS balants
5 COM zerinde USS balants
6 COM zerinde CB balants
P1000
NO

SM

P1000 Frekans set deerinin seimi

KULLANICI
SEVYES
1

DEVREYE ALINABLECE
DURUM
Devreye alma, almaya hazr

Frekans set deeri kaynan seer. Tek bir kaynaktan seim yaplabilecei iki
kaynaktan da seim yaplabilir.
0
1
2
3
4
5
6
7

Ana set deeri yok

MOP set deeri
Analog set deeri
Sabit frekans
BOP stnde USS balants
COM stnde USS balants
COM stnde CB balants
Analog set deeri 2

Eer iki basamakl olarak tanmlanacak olursa set deeri bu iki deerin toplamdr.
rnek
12 Analog giriten alnan set deeri ile motor potansiyemetresindeki set deerinin
toplamn set deeri olarak belirler.
P1080
SM

KULLANICI
SEVYES

P1080 Min. Frekans

NO

DEVREYE ALINABLECE
DURUM
Devreye alma, almaya hazr,
alma

Frekans set deerine baklmakszn motorun alaca minimum motor frekansn [Hz]
belirler. Cihaz min. frekansn altndaki geileri rampa sreleri itibar ile en ksa srede
geecektir. Gei haricinde min. frekans altnda srekli almaya izin verilmez
P1082
SM

KULLANICI
SEVYES

P1082 Max. frekans

NO

DEVREYE ALINABLECE
DURUM
Devreye alma, almaya hazr

Frekans set deerine baklmakszn motorun alaca maksimum motor frekansn [Hz]
belirler. Motor frekansnn maksimum deeri P1082, pals frekans P1800 ile snrldr.
P1082 parametresi aada gsterildii gibi anma deerinin drlme karakteristiine
baldr:

P1120
SM

KULLANICI
SEVYES

P1120 Kalk sresi

NO

DEVREYE ALINABLECE
DURUM
Devreye alma, almaya hazr,
alma

Yumuatma kullanlmad zaman motorun hareketsiz durumdan max. motor frekansna

ulaana kadar olan hzlanma sresidir. Kalk rampas sresini ok ksa bir deere
ayarlamak cihazn devreden kmasna sebep olabilir

P1121
SM

KULLANICI
SEVYES

P1121 Duru sresi

NO

DEVREYE ALINABLECE
DURUM
Devreye alma, almaya hazr,
alma

Yumuatma kullanlmad zaman motorun max. motor frekansndan durana kadar olan
yavalama sresidir. Duru rampa sresini ok ksa deer olarak belirlenmesi cihazn
ar akmdan dolay devreden kmasna neden olabilir.

P1135
NO

SM

KULLANICI
SEVYES

P1135 OFF3 duru sresi

DEVREYE ALINABLECE
DURUM
Devreye alma, almaya hazr,
alma

OFF3 Hzl durma komutu iin maksimum frekanstan durua kadar ki sreyi tanmlar.
P1300
SM

KULLANICI
SEVYES

P1300 Kontrol modu

NO

DEVREYE ALINABLECE
DURUM
Devreye alma, almaya hazr

Motorun hz ile inverter tarafndan salanan gerilim arasndaki ilikiyi ifade eder.
0
1
2
3
4
5
6
19
20
21
22
23

Lineer V/f karakteristii

V/f FCC
Parabolik V/f karakteristii
Programlanabilir V/f karakteristii
Rezerve
V/f tekstil uygulamalar iin
V/f tekstil uygulamalar iin FCC
V/f kontrol - bamsz gerilim set deeri ile
Geri beslemesiz vektr kontrol
Geri beslemeli vektr kontrol
Geri beslemesiz vektr tork kontrol
Geri beslemeli vektr tork kontrol

P1500
NO

SM

KULLANICI
SEVYES

P1500 Tork set deerinin seimi

DEVREYE ALINABLECE
DURUM
Devreye alma, almaya hazr

Tork set deerinin kaynan seer. Aadaki tabloda, ana set deeri birler
basamandaki deerlerden (rn. 0 - 7), ilave set deeri ise onlar basamandaki
deerlerden seilir
0 Ana set deeri yok
2 Analog set deeri
4 BOP zerinde USS balants
5 COM zerinde USS balants
6 COM zerinde CB balants
7 Analog set deeri 2
20 Ana set deeri yok + Analog set deeri
22 Analog set deeri + Analog set deeri
P1910
NO

SM

P1910 Motor bilgileri tantmnn seilmesi

KULLANICI
SEVYES
2

DEVREYE ALINABLECE
DURUM
Devreye alma, almaya hazr

Mot
or
bilgil
erini

n tantlmas ilemini gerekletirir.

Muhtemel Ayarlar:
0 Devre d
1 Parametre deiiklii ile tm parametrelerin tantlmas
2 Parametre deiiklii olmadan tm parametrelerin tantlmas
3 Parametre deiiklii ile doyma erisinin tantlmas
4 Parametre deiiklii olmadan doyma erisinin tantlmas
5 Parametre deiiklii olmadan XsigDyn (r1920) tantlmas
6 Parametre deiiklii olmadan Tdead (r1926) tantlmas
7 Parametre deiiklii olmadan Rs (r1912 ) tantlmas
8 Parametre deiiklii olmadan Xs (r1915) tantlmas
9 Parametre deiiklii olmadan Tr (r1913) tantlmas
1 0 Parametre deiiklii olmadan Xsigma (r1914) tantlmas
20 Gerilim vektrnn girilmesi
P1910 = 1 : Tm motor bilgileri ve inverter karakteristikleri tannr ve parametre
deitirilir. motor parametrelerinin llmesini balatacan belirtmek iin A054 alarm
verilir.
P1960
NO

SM

P1960 Devir kontrol optimizasyonu

KULLANICI
SEVYES
3

DEVREYE ALINABLECE
DURUM
Devreye alma, almaya hazr

Hz kontolr optimizasyonunu altrmak iin src vektr moduna getirilmelidir

(P1300=20 veya 2 ). Hz kontrolr optimizasyonu aktif hale getirildiinde (P1960=1 ),
A0542 alarm da aktif hale gelir. Src bir sonraki altrmada optimizasyonu yapar.
Src, kalk rampas sresini (P1120) kullanarak motoru P0310un (nominal motor
frekans) 20%sine kadar hzlandrr, tork kontrol altnda da 50%sine kadar gider. Daha
sonra src duru rampas sresini (P1121 ) kullanarak 20% ye kadar yavalar. Bu
ilem birka defa yaplarak ortalama sre hesaplanr. Buradan tahmini olarak motor
zerindeki ykn ataleti bulunur. Buradan da atalet oran parametresi (P0342), VC iin
Kp kazanlar (P1360) ve SLVC (P1370); llen atalete uygun bir cevap verecek
ekilde deitirilir.
Muhtemel Ayarlar:
0 Pasif
1 Aktif
P3900
NO

SM

P3900 Hzl devreye almay sonlandrma

KULLANICI
SEVYES
1

DEVREYE ALINABLECE
DURUM
Devreye alma

Hzl devreye almay sonlandrmak iin kullanlr.

Motorun en verimi ekilde alabilmesi iin hesaplamalar yapar
Ayar konumlar:
0
Hesaplama yaplmaz
1
Hzl Devreye Alma ilemini sona erdirir Hzl Devreye Alma grubunda
bulunmayan I/O ayar konumlar ve parametrelerin fabrika deerine resetler.
2
Hzl Devreye Alma lemini,sadece I/O ayar konumlar resetlemesiyle sona erdirir
3
Sadece motor hesaplamalar yaparak Hzl Devreye Alma lemini sona erdirme
hesaplamalar tamamlandktan sonra,P3900 da orijinal deeri olan 0 a resetlenir.

Ekran Ayarlar
Micromaster motor srclerinde ekran ile ilgili eitli seenekler bulunmaktadr.
Bunlar ekranda grnmesini istemi olduumuz bilgiler ekran aydnlatmas gibi
seenekleridir.
Src Ekran
Src ekran r0000 iersinde saklanr. Bu parametre iersinden saklanan deer P0005
ile tanmlanr.

Ekran Seimi
Src ekran yani r0000 parametresinin iersindeki deeri seilmesi iin P0005
parametresi kullanlr. En fazla tercih edilen parametreler aada listelenmitir.
21: Aktel frekans
25: k gerilimi
26: DC bara gerilimi
27: k akm
Ekran Modu
Ekranda hangi parametrenin hangi durumda gsterileceini P0005 parametresi ile
tanmlanr. Ayar seenekleri aada listelenmitir.
0
1
2
3
4

Hazr konumunda iken set deeri ve k frekansn dnml olarak ekrana

getirir. alyor konumunda ise k frekansn ekrana getirir.
Hazr konumunda set deerini ekrana getirir. alyor konumunda k
frekansn ekrana getirir.
Hazr konumunda P0005 ve r0020 deerlerini dnml olarak ekrana getirir.
alyor konumunda P0005 deerini ekrana getirir.
Hazr konumunda r0002 ve r0020 deerlerini dnml olarak ekrana getirir.
alyor konumunda r0002 deerini ekrana getirir
Tm konumlarda yalnzca P0005 deerini ekrana getirir
r0020 Geerli frekans set deerinin ieriini gsterir.
r0002 Srcnn o andaki durumunu grntler.
Muhtemel Ayarlar:
0 Devreye alma modu (P0010 != 0)
1 Src hazr
2 Src hatas aktif
3 Src almaya balyor (DC-bara n arj)
4 Src alyor
5 Duruyor (duru rampas)
Konum 3 yalnzca DC bara n arj esnasnda ve harici beslemeli iletiim
kart takl iken grlebilir.

Ekran Aydnlatmas
Herhangi bir tua baslmazsa ekran aydnlatmasnn bir sre sonra snmesini
veya devaml aydnlk kalmasn salayabiliriz. Bu ilem iin P0007 tanmlanr. Ayarlar
aada listelenmitir.
P0007: 0

Ekran aydnlatmasnn devaml ak kalmasn salar.

P0007: 1 2000

Ekran aydnlatmas iin geecek olan sre belirtilir.

Dijital Giri Ve klarn Kullanlmas

Micromaster motor hz kontrol cihazlarnda dardan analog veya dijital veri
okuma ve veri gnderme imkan bulunmaktadr. Dijital ve analog giri/klar daha nce
tanmlanm seenekleri gerekletirebilmektedir.
Dijital Girilerin Kullanlmas
P701,P702, P703, P704, P705, P706, P707, P708 parametreleri dijital girilerle
ilgili ayarlarn yaplmas iin kullanlan seeneklerdir. Bu parametrelerin her biri farkl bir
giriin ayarn yapmaktadr. Aadaki tabloda bunlar listelenmitir.
Giri ismi
1. dijital giri
2. dijital giri
3. dijital giri
4. dijital giri
5. dijital giri
6. dijital giri
7. dijital giri
8. dijital giri

Parametre no
P701
P702
P703
P704
P705
P706
P707
P708

Parametreler ile ilgili ayarlar u ekildedir.

0
Dijital giri aktif deil
1
START/OFF1
2
Ters ynde START/OFF1
3
OFF2 - serbest durma
4
OFF3 - hzl yavalama
9
Hata resetleme
10
JOG saa
11
JOG sola
12
Yn tersleme (yn seimi)
13
MOP yukar (frekans artrma)
14
MOP aa (frekans azaltma)
15
Sabit set deeri (Dorudan seim)
16
Sabit set deeri (Dorudan seim + START)
17
Sabit set deeri (Binary (ikili) kodlanm seim + START)
25
DC fren aktif
29
Harici hata retme (external trip)
33
lave frekans set deerini pasifletirme
99
BICO iin serbest brakma

Klemens no
5
6
7
8
16
17
3-4
10 - 11

Dijital klarn Kullanlmas

P0731,PO732,P0733 parametreleri dijital klarla ile ilgili tanmlamalarn yaplm
olduu parametre deerleridir. Her parametre farkl bir kn fonksiyonunu tanmlar.
Dijital k ismi
1. dijital k
2. dijital k
3. dijital k

Parametre no
P0731
P0732
P0733

Klemens no
18,19,20
21,22
23,24,25

Parametrelerle ilgili ayarlar aada listelenmitir.

Parametre
deeri
52.0
52.1
52.2
52.3
52.4
52.5
52.6
52.7
52.8
52.9
52.A
52.B
52.C
52.D
52.E
52.F
53.0
53.1
53.2
53.3
53.4
53.5
53.6
53.7
53.8
53.A
53.B

Anlam
Src hazr
Src almaya hazr
Src alyor
Src hatas aktif
OFF2 aktif
OFF3 aktif
Ama (switch on) nlemesi aktif
Src ikaz aktif
Set deeri sapmas/aktel deer
PZD kontrol (Proses Veri Kontrol)
Max. frekansa ulald
kaz: Motor akm snr
Motor freni (MHB) aktif
Motor ar yk
Motor dnme yn saa
Inverter ar yk
DC fren aktif
Akt.(aktel) frek. f_act > P2167 (f_off)
Akt. frek. f_act > P1080 (f_min)
Akt. akm r0027 >= P2170
Akt. frek. f_act > P2155 (f_ )
Akt. frek. f_act <= P2155 (f_ )
Akt. frek. f_act >= set deeri
Akt. Vdc r0026 < P2172
Akt. Vdc r0026 > P2120
PID k r2294 == P2292 (PID_min)
PID k r2294 == P229 (PID_max)

k
0 Kapal
0 Kapal
0 Kapal
0 Kapal
1 Kapal
1 Kapal
0 Kapal
0 Kapal
1 Kapal
0 Kapal
0 Kapal
1 Kapal
0 Kapal
1 Kapal
0 Kapal
1 Kapal
0 Kapal
0 Kapal
0 Kapal
0 Kapal
0 Kapal
0 Kapal
0 Kapal
0 Kapal
0 Kapal
0 Kapal
0 Kapal

Analog Girilerin Kullanm

Micromaster 440 motor srclerinde iki adet analog giri bulunur. Bu giriler
kullanlarak rnein frekans set deeri tanmlanabilir. Bu ilem iin:
P1000 parametresinin tanmlanmas gerekir. Hatrlanaca gibi
2
7

Analog set deeri

Analog set deeri 2

deerini tanmlar. Eer 2 deeri seilirse 1. analog giri, eer 7 seilirse 2. analog
giri tanmlanm olur. Frekans set deeri bu girilerden gelen sinyale gre tespit edilir.
Analog girilerin says r0750 parametresi ile tanmlanr.
rnek : Motorun aktif frekansn harici potansiyemetre ile birinci analog giriten
ayarlanmasn salayacak parametre ayarlarn ve balantlar gerekletiriniz
Bu ilem iin P1000 parametresinin 2 deerine ayarlanmas gerekir. Ayrca birinci
analog girie ekildeki gibi potansiyemetre balanmaldr.

Analog klarn Kullanm

Micromaster 440 motor srclerinde 2 adet analog k bulunur. Bu klardan motor
ve src deerleri ile orantl klar elde edilme imkan bulunmaktadr. Bu klarn
kullanm ve gzlenmesi iin parametre deerleri kullanlr.
r0770 Mevcut analog k saysnn ka tane olduunu gsterir.
P0771 0 20 mA analog kn grevini tanmlar
21 CO: Aktel frekans (P2000e leklendirilmitir)
24 CO: Aktel k frekans (P2000e leklendirilmitir)
25 CO: Aktel k gerilimi (P2001e leklendirilmitir)
26 CO: Aktel DC-bara gerilimi (P2001e leklendirilmitir)
27 CO: Aktel k akm (P2002e leklendirilmitir)
r0774: Analog kn deerini mA cinsinden gsterir.
P0776: Analog kn akm veya gerilim k olmasn tanmlar.

0
1

Akm k
Gerilim k

ndisli Deikenler
Bu deikenler bir micromaster motor srcsne bir anda 3 program birden ykleme
olana tanr. Dardan gnderilecek basit girilerle tm programn deimesini
salayabilir.
ndisli deikenlerde iki adet veri seti mevcuttur. Bunlar:
1- Src veri seti
2- Kumanda veri seti
Src veri seti srcnn genel ayarlaryla ilgili parametreleri tanmlar. rnek olarak
src frekansnn minumum maksimum deerleri gsterilebilir.
Kumanda veri seti ise src kumandas ile ilgili ayarlar tanmlar. rnek olarak set
frekansnn girilecei sinyal kayna gsterilebilir.
Src Veri Seti Tanmlanmas

1. src veri seti

2. src veri seti
3. src veri seti
3. src veri seti

seilen veri seti

r0055 r0054 r0051 (0)
0
0
0
0
1
1
1
0
2
1
1
2

aktif veri seti

r0051 (1)
0
1
2
2

P0820 Bir src veri seti semek iin Bit 0n okunaca kumanda kaynan seer.
722.0 = Dijital giri 1 (P0701in 99a ayarlanmasn gerektirir, BICO)
722.1 = Dijital giri 2 (P0702nin 99a ayarlanmasn gerektirir, BICO)
722.2 = Dijital giri 3 (P0703n 99a ayarlanmasn gerektirir, BICO)
722.3 = Dijital giri 4 (P0704n 99a ayarlanmasn gerektirir, BICO)
722.4 = Dijital giri 5 (P0705in 99a ayarlanmasn gerektirir, BICO)
722.5 = Dijital giri 6 (P0706nn 99a ayarlanmasn gerektirir, BICO)
722.6 = Dijital giri 7 (analog giri 1 zerinden, P0707nin 99a ayarlanmasn gerektirir)
722.7 = Dijital giri 8 (analog giri 2 zerinden, P0708in 99a ayarlanmasn gerektirir)
P0821 Bir src veri seti semek iin Bit 1in okunaca kumanda kaynan seer.
722.0 = Dijital giri 1 (P0701in 99a ayarlanmasn gerektirir, BICO)
722.1 = Dijital giri 2 (P0702nin 99a ayarlanmasn gerektirir, BICO)
722.2 = Dijital giri 3 (P0703n 99a ayarlanmasn gerektirir, BICO)
722.3 = Dijital giri 4 (P0704n 99a ayarlanmasn gerektirir, BICO)
722.4 = Dijital giri 5 (P0705in 99a ayarlanmasn gerektirir, BICO)
722.5 = Dijital giri 6 (P0706nn 99a ayarlanmasn gerektirir, BICO)
722.6 = Dijital giri 7 (analog giri 1 zerinden, P0707nin 99a ayarlanmasn gerektirir)
722.7 = Dijital giri 8 (analog giri 2 zerinden, P0708in 99a ayarlanmasn gerektirir)

Kumanda Veri Seti Tanmlanmas

1. kumanda veri seti

2. kumanda veri seti
3. kumanda veri seti
3. kumanda veri seti

aktif kumanda veri seti

r0050
0
1
2
2

P0810 Bir kumanda veri seti semek iin Bit 0n okunaca kumanda kaynan seer.
722.0 = Dijital giri 1 (P0701in 99a ayarlanmasn gerektirir, BICO)
722.1 = Dijital giri 2 (P0702nin 99a ayarlanmasn gerektirir, BICO)
722.2 = Dijital giri 3 (P0703n 99a ayarlanmasn gerektirir, BICO)
722.3 = Dijital giri 4 (P0704n 99a ayarlanmasn gerektirir, BICO)
722.4 = Dijital giri 5 (P0705in 99a ayarlanmasn gerektirir, BICO)
722.5 = Dijital giri 6 (P0706nn 99a ayarlanmasn gerektirir, BICO)
722.6 = Dijital giri 7 (analog giri 1 zerinden, P0707nin 99a ayarlanmasn gerektirir)
722.7 = Dijital giri 8 (analog giri 2 zerinden, P0708in 99a ayarlanmasn gerektirir)
P0811 Bir kumanda veri seti semek iin Bit 1in okunaca kumanda kaynan seer.
722.0 = Dijital giri 1 (P0701in 99a ayarlanmasn gerektirir, BICO)
722.1 = Dijital giri 2 (P0702nin 99a ayarlanmasn gerektirir, BICO)
722.2 = Dijital giri 3 (P0703n 99a ayarlanmasn gerektirir, BICO)
722.3 = Dijital giri 4 (P0704n 99a ayarlanmasn gerektirir, BICO)
722.4 = Dijital giri 5 (P0705in 99a ayarlanmasn gerektirir, BICO)
722.5 = Dijital giri 6 (P0706nn 99a ayarlanmasn gerektirir, BICO)
722.6 = Dijital giri 7 (analog giri 1 zerinden, P0707nin 99a ayarlanmasn gerektirir)
722.7 = Dijital giri 8 (analog giri 2 zerinden, P0708in 99a ayarlanmasn gerektirir)

Drive Monitor Programnn Tantm

Bu programla micromaster motor hz kontrol cihazlarnn parametreleri
izlenebilmekte istenilen deerler gncelletirmeler yaplabilmektedir. Ayn zamanda bir
cihazn programlama ilemi yapldnda kaydedilebilmektedir.
Drive Monitor Programnn altrlmas
Bu ilem iin iki yntem vardr.

Masastnden

simgesine ift tklanarak altrlr.

kinci yntem olarak

Balat
Programlar

Siemens

DriveMonitor seeneklerine tklanarak altrlabilir.

Drive Monitor programnn altrlmas

Drive Monitor program al ekran

Program altrldktan sonra al ekran karmza gelir. Buradan yeni bir parametre
Dosyas oluturmak iin File Mensnden New seeneine tklanr.

File mensnden New seeneinin seilmesi

New seeneinin iersinde iki tane alt seenek bulunur. Bunlar:

Based on factory setting: varsaylan fabrika deerlerinin iersinde olmu olduu
parametre listesi ile programlama yaplr.

Empty parameter set: Tm parametre ieriklerinin bo olduu parametre listesi

karmza kar.
Karmza kan pencereden kullanlacak motor srcsnn modeli seilir.

Motor srcs seim penceresi

Motor srcsnn modeli seildikten sonra karmza gelen pencereden

dmesine baslr. ( Direct to parameter list ) karmza parametre listesi gelir. Bu

listeden izleme yapabildiimiz gibi deiiklik ilemlerini de yapabiliriz.
Yapm olduumuz deiiklerin hemen etkili olabilmesi iin online konumunda
almamz gerekmektedir.
Ofline seenei: Yapm olduumuz almalar srcye aktarlmaz. O an srcde
olan deiikler izlenilmez
Online ( Write Ram ) Yapm olduumuz almalar ayn anda srcye aktarlr.
Bilgiler Ram bellee yazlr. Srcnn durumu izlenebilir.
Online ( Write EEPROM ) Yapm olduumuz almalar ayn anda srcye
aktarlr. Bilgiler EEPROM bellee yazlr. Srcnn durumu izlenebilir.
Src ile balant salandnda parametre deerleri anlk olarak izlenip deitirilebilir.
Parametre zerinde deiiklik ve izleme ilemi olduka kolaydr.

ekilde ekran grnts grnmektedir.

Parametre deerleri tablo eklinde gsterildii iin ayn anda ok sayda

parametreyi de izleme imkan bulunmaktadr.
Deiiklik yaplmas istenen parametrenin zerine gelinip ift tkland zaman
karmza bir pencere gelmektedir. Bu pencerede olas deerler listelenmektedir. Bu
deerin zerine tklanp onaylandnda deiiklik src zerinde gerekleir. ekilde
P0700 parametresinin deitirilmesi ile ilgili ekran grnts grlmektedir.

Hata ve Alarmlar
Hata kodunu resetlemek iin aadaki yntemden biri kullanlabilir:
1. Srcnn enerjisini kesip tekrar veriniz.
2. BOP veya AOP zerindeki butonuna basnz.
3. Dijital Giri 3 zerinden (fabrika deeri)

Micromaster motor srclerindeki hata mesajlarndan bazlar aadaki tabloda sralanmtr.

Hata
F0001
Ar Akm

Muhtemel Sebepler

Motor gc (P0307)
inverter gcne(r0206)
uygun deil

Motor kablosunda ksa

devre
Topraklama hatas

F0002
Ar Gerilim

DC-bara gerilimi (r0026)

trip seviyesini (P2172)
amakta
Ar gerilim hatas
ebeke geriliminin ok
yksek olmas ya da
motorun rejeneratif
almas durumunda
gerekleir.
Rejeneratif alma, hzl
duru rampalar veya

k
OFF2

OFF2

motorun aktif bir yk

tarafndan srlmesi
durumunda gerekleir.
F0003
Dk gerilim

Ana besleme yetersiz.

Belirtilen snrlar
dnda ok yk.

OFF2

F0004
Inverter Ar
Scaklk

Havalandrma yetersiz
Ortam scakl ok
yksek.

OFF2

F0005
Inverter I2T

Inverter ar yklenmi.
Kullanm oran ok
yksek.
Motor gc (P0307)
inverterin g
kapasitesini (r0206)
ayor.

OFF2

Motor ar yklenmi

OFF1

F0011
Motor Ar Scaklk

Hata

Muhtemel Sebepler

F0015
Motor scakl
sinyal kayb

Motor scaklk sensrnn ak

veya ksa devre olmas.

OFF2

F0020
ebeke faz yok

giri fazndan biri yoksa, palslar OFF2

devrede ise ve src ykl ise
hata oluur.

F0021
Topraklama hatas

Faz akmlarnn toplam nominal

inverter akmndan 5% fazla ise
hata oluur.

OFF2

F0023
k hatas

k fazlarndan birinin balants

kopuk.

OFF2

F0024
Dorultucu ar
scaklk

Yetersiz havalandrma
Fan almyor
Ortam scakl ok
yksek.

OFF2

F0030
Fan almyor

Fan almyor

OFF2

F0041
Motor bilgileri
tanmlamas arzas

Motor bilgileri tanmlamas

almyor.
Alarm deeri =0: Yk yok
Alarm deeri =1: Tanmlama
esnasnda akm snr seviyesine

OFF2

ulald.
Alarm deeri =2: Tanmlanm
stator direnci 0.1%.den az ya da
100%.den byk.
Alarm deeri =3: Tanmlanm
rotor direnci 0.1%.den az ya da
100%.den byk.
Alarm deeri =4: Tanmlanm
stator reaktans 50%.den az ve
500%.den byk
Alarm deeri =5: Tanmlanm
ana
reaktans 50%.den az ve
500%2den byk
Alarm deeri =6: Tanmlanm
rotor sresi sabiti 10 ms.den az ya
da 5 s.den byk
Alarm deeri =7: Tanmlanm
toplam kaak reaktans 5%.den az
ya da 50%.den byk
Alarm deeri =8: Tanmlanm
stator
kaak reaktans 25%.den az ya da
250%.den byk
Alarm deeri =9: Tanmlanm
rotor kaak endktans 25%.den
az ya da 250%.den byk
Alarm deeri = 20:
Tanmlanm IGBT gerilimi 0.5
V.dan az ya da 10V.dan
byk
Alarm deeri = 30: Akm
kontrolr
gerilim snrnda
Alarm deeri = 40:
Tanmlanm veri
setinde tutarszlk, en az bir
tanmlama
almyor
Yzde deerleri empedans
zerine kuruludur
Zb = Vmot,nom / sqrt(3) /
Imot,nom
F0085
Harici hata

Terminal girileri zerinden

tetiklenen
harici hata

OFF2

F0452
Kay hatas
algland

Motor zerindeki yk durumu

kay hatas
veya mekanik bir hatay belirtiyor.

OFF2

Alarm sinyallerinden bazlar aadaki tabloda listelenmitir.

Alarmlar

Muhtemel Sebepler

A0501
Akm snr

Motor gc inverter gcne uygun deil

" Motor kablolar ok uzun
" Topraklama hatalar

A0502
Ar gerilim snr

Ar gerilim snrna ulald.

Bu ikaz, duru rampas esnasnda dc-bara kontolr

pasif durumda ise oluabilir (P1240= 0)

A0503
Dk gerilim snr

Ana besleme yetersiz

Ana besleme (P0210) ve DC-bara gerilimi (R0026) belirtilen snrlarn
altnda (P2172).

A0504
Inverter ar
scaklk

nverter soutmasnn ikaz seviyesi ald (P0614), bu durum pals

frekans ve/veya k frekansnn drlmesine sebep olabilir
(P0610.daki parametrelendirme ye bal olarak)

A0511
Motor ar scaklk
I2T

Motor ar yklenmi.
" Yk kullanm oran ok yksek.

A0512
Motor scaklk
sinyal kayb

Motor scaklk sensrnn kablosu kopmu.

Kabloda kopukluk belirlendiyse, scaklk
izlemesi motor termik modeli ile izlemeye
geer.

A0521
Ortam ar scaklk

Ortam scaklnn (P) ikaz seviyesi alm

A0523
k hatas

k fazlarndan birinin balants kesilmi

A0922
nverterde yk yok

nverter zerinde yk bulunmamakta.

Bu durumda baz fonksiyonlar normal yk
koullar altnda olduu gibi almayabilir.

A0923
Sola JOG ve Saa
JOG fonksiyonlarnn her ikisi birden
altrlmak
isteniyor

Saa JOG ve Sola JOG (P1055/P1056)

fonksiyonlarnn her ikisi birden altrlmak
isteniyor. Bu durum RFG k frekansn o
anki deerinde dondurur.

A0952
Kay arzas tespit
edildi

Motor zerindeki yk koullar bir kay

arzas ya da mekanik arzay gsteriyor.

Eer motor srcsnn zerinde motor durumu gsterge paneli varsa bu kez
alma durumlar ve hatalar ledlerin yanp snme durumuna gre tespit edilir. Aadaki
tabloda bu durumlar listelenmitir.
Yeil

LEDLER
sar

Ekran ncelii

Motor srcs alma

Durumu Tanmlar

Snk

Snk

Ana ebeke akm mevcut deil

Snk

Yanyor

nverter arzas aada

listelenenler haricinde

Yanyor

Snk

13

nverter alyor

Yanyor

Yanyor

14

almaya hazr standby

Snk

Yanp
snyorR1

Yksek akm arzas

Yanp snyorR1

Snk

Yksek voltaj arzas

Yanp snyorR1

Yanyor

Motor yksek scaklk arzas

Yanyor

Yanp
snyorR1

Akm snr uyars (Her iki LED

ayn anda yanp snyor)

Yanp snyorR1

Yanp
snyorR1

11

Dier uyarlar(Her iki LED

dnml olarak yanp snyor)

Yanp snyorR1

Yanp
snyorR2

6/10

Dk voltaj devre kesme

rlesi/Dk voltaj uyars

Yanp snyorR2

Yanp
snyorR1

12

Src almaya hazr durumda

deil Ekran Durum Gstergesi >0

Yanp snyorR2

Yanp
snyorR2

ROM arzas (Her iki LED ay anda

yanp snyor)

Yanp snyorR2

Yanp
snyorR2

RAM arzas (Her iki LED

dnml olarak yanp snyor)

R1 Yanma sresi 900 mSaniye

R2 Yanma sresi 300 mSaniye

MICROMASTER PARAMETRELER
NO

SM

KULLANICI
SEVYES

DEVREYE ALINABLECE
DURUM

P0100 Avrupa / Kuzey Amerika

Devreye alma

P0205 Inverter uygulamas

Devreye alma

P0300 Motor tipini seme

Devreye alma

P0304 Nominal motor gerilimi

Devreye alma

P0305 Nominal motor akm

Devreye alma

P0307 Nominal motor gc

Devreye alma

P0308 Nominal motor cosPhi

Devreye alma

P0309 Nominal motor verimi

Devreye alma

P0310 Nominal motor frekans

Devreye alma

P0311 Nominal motor devri

Devreye alma

P0320 Motor mknatslanma akm

Devreye alma, almaya hazr

P0335 Motor soutmas

Devreye alma, almaya hazr

P0640 Motor ar yk faktr [%]

Devreye alma, almaya hazr,

alma

P0700 Komut kaynann seimi

Devreye alma, almaya hazr

P1000 Frekans set deerinin seimi

Devreye alma, almaya hazr

P1080 Min. Frekans

Devreye alma, almaya hazr,

alma

P1082 Max. frekans

Devreye alma, almaya hazr

P1120 Kalk sresi

P1121 Duru sresi

P1135 OFF3 duru sresi

P1300 Kontrol modu

Devreye alma, almaya hazr

P1500 Tork set deerinin seimi

Devreye alma, almaya hazr

P1910 Motor bilgileri tanmnn seilmesi

Devreye alma, almaya hazr

P1960 Devir kontrol optimizasyonu

Devreye alma, almaya hazr

P3900 Hzl devreye almay sonlandrma

Devreye alma

Devreye alma, almaya hazr,

alma
Devreye alma, almaya hazr,
alma
Devreye alma, almaya hazr,
alma