2 - Kumanda Ders Notları

ELEKTRO-MEKANİK
KUMANDA SİSTEMLERİ
DERS NOTU
Öğr. Gör. Hüseyin KÖSOĞLU
ÖĞRENCİNİN
ADI SOYADI: ……………………………. NO:………………………………………

Elektro-Mekanik kumanda Sistemleri
1. Bir Elektrikli Tahrikin Esas Kısımları
Bir elektrikli tahrik bir iş makinesinden, onu çalıştıran elektrik motorundan, gücü motordan iş
makinesine ileten aktarma elemanlarından ve motorun besleme, koruma, kumanda veya denetim
düzenlerinden oluşan bir sistemdir ( Şekil.1)
1 2 3 4 5 1. Şebeke
2. Besleme düzeni
a-
3. Elektrik Motoru
4. Aktarma elemanı
5. İş makinası
6. Dişli kutusu
1 2 3 4 6 4 5
b-
Şekil 1Bir elektrikli tahrik sisteminin temel elemanları
Elektrik enerjisi Şebekeden besleme

düzenine, sonra da elektrik motoruna ulaşır. Elektrik
motoru şebekeden aldığı elektrik enerjisini mekanik
enerjiye dönüştürerek iş makinasına verir. Böylece
enerji şebekeden gelir, besleme düzeninden,
motordan, aktarma elemanlarından geçerek iş
makinasına akar.
İş makinesini motora bağlayan aktarma
elemanı en basit bir durumda bir kavrama veya dişli
kutusu (redüktör) , kayış kasnak ( Şekil 2) gibi hız
değiştirme düzenlerinden oluşabilir Şekil 2 Motor gergi rayı -kayış kasnak
Kaplinler:
Kaplinler iki mili birbirine bağlayarak güç aktarmak
aracı ile kullanılan ekipmandır (Şekil 3).
Kaplinler operatörün işlem sırasında bağlantı ve
bağlantısızlığa izin vermez. Üç çeşit kaplin vardır.
1- Metal Kaplinler: Metal kaplinlerde bağlantı aynı
hizada olması şart. Aynı hizada olmayan miller
kaplinlerin performansına ve ömrüne etki eder.
2- Elastik Kaplinler: Esnek kaplinler torku iletmek
amacı ile yapılmışlardır. Aynı zamanda radial,
eksenel ve açısal ters hizalamaya izin verir. Esnek
kaplinler ±3º 'ye kadar açısal hizasızlık, 0,75 mm
kadar da eksenel hizasızlığa uyum sağlayabilir
3-Manyetik kaplinler:
Şekil 3 Kaplinler
Elektrik motorlarının şebekeye bağlanarak beslenmesi bilgi ve deneyim gerektiren bir iştir. Anahtarlar,
kablolar, koruma düzenleri... nasıl seçilecek, Elektrik motorlarını şebekeye bağlayabilmek için;
gerektiğinde otomatik sistemlere bağlantılar Şebeke motorun anma frekansı ve geriliminde olmalı,
nasıl yapılacaktır? Genelde bir elektrik motoru gerilim değişmesi +% 5’i geçmemelidir.
plakasında belirtilen anma (nominal)
değerlere uygun olarak şebekeye bağlanır.
Şebeke motorun anma frekansı ve geriliminde olmalı, gerilim değişmesi +% 5’i geçmemelidir.
1
Alçak gerilimde çoğunlukla kontaktör olan açma kapama anahtarı anma akımına, koruma
düzenleri anma akımına ve yol verme koşullarına göre seçilir. Kısa devreye karşı sigorta, aşırı ısınmaya
karşı termik (bimetal yada termistörlü röle) kullanılır.
Koruma düzenleri giderek dijital türde yapılmakta, böylece
ayarlamada ve bakımda önemli kolaylıklar sağlanmaktadır.
Bilgisayarlı bakım sistemlerinde motor arızalarına teşhis
konulmakta, hatalar gösterilmekte ve motorun istenen değerleri
saklanabilmektedir.
Elektrik motorlarının kullanımında kumanda ve denetim (kontrol)

ayırt edilir.
Kumanda:
 Yol vermeyi
 Ters döndürmeyi
 Hız ayarını
 Frenlemeyi kapsar.
Şekil 4 Asansör motoru
Şekil 5 de bir kumanda sistemi
görülmektedir
Elektrikli tahriklerde kalkış, ters
döndürme, hız ayarı ve frenleme
projelendirmeyi etkileyen önemli
olaylardır.
Şekil 5 Kumanda sistemi
Denetim: Geri besleme uygulanarak

istenen bir büyüklüğün istenen bir değerde
tutulması sağlanır. Şekil 6 da ki kontrol
sisteminde motorun hızı takometre ile
ölçülüp geri besleme ile kontrol kartına
geri besleme sinyali olarak aktarılmakta ve
bu bilgi ile kontrolör konveyorün hızını
istenen değerde sabit tutabilmektedir.
Teknolojik gelişmelere bağlı olarak
denetimli tahriklerin sayısı giderek artmaktadır. Şekil 6 Kontrol sistemi
Ancak aynı bir istekte kumandanın denetime göre daima daha ucuz olduğu unutulmamalıdır.
Tahrik tekniğinin esas görevi olan yol verme, hız ayarı, frenleme ve ters döndürme için motorlarda bir
çok bağlama şekli geliştirilmiştir. Kalkış, frenleme ve ters döndürme sadece elektriksel ve dinamik bir
olay değil, aynı zamanda önemli bir ısınma olayıdır. Sabit gerilim ve frekansta beslenen bir asenkron
motor (ASM) boşta kalkış yaptığında, durma halinde senkron veya boştaki hıza kadar her hızlanmada
rotor devresinde oluşan ve bu devre tarafından zarar görmeden alınması gereken ısı, motorun
döndürdüğü tüm tahrik kısımlarının hareket enerjisine eşittir. Karşı frenlemede bu ısının 3 katı, boşta
ters döndürmede 4 katı bir ısı rotor devresinde açığa çıkar. Bu ısılar özellikle büyük eylemsizlik
momentlerinde ve ısı oluşturucu işlemler sık tekrar edildiğinde büyük sorunlar oluşturabilir.
Motor ve iş makinesinin beraber çalışmasında motor daima iş makinasının isteklerine uymak
zorundadır. En basit tahriklerde kalkışın ve normal işletmenin gerçekleştirilmesi yeterlidir. Genelde
normal işletme isteklerinden başka yol verme, hız ayarı, frenleme ve ters döndürme de gerekir. İş
makinelerinde öngörülen üretim teknolojisinin uygulanabilmesi, kalitenin, verimliliğin ve güvenliliğin
yüksek düzeyde olması, enerjinin tasarruflu kullanılması motorun sayılan işlemleri gerçekleştirmedeki
uyumuna bağlıdır. Mikroişlemçi tekniğinin tahrik alanında giderek yaygınlaşan uygulaması ile elektrik
motorlarının uyum özellikleri daha mükemmelleştirilmektedir.
2
2. Motor Plakası
Her elektrik makinesi anma değerlerini ve işletme koşullarını gösteren bir plaka taşımak
zorundadır. Plaka bilgileri bir elektrik motorunun yada makinesinin doğru bağlanmasını, besleme
hatlarının, sigortaların ve diğer gerekli aygıtların uygun seçimini sağlar.
Bir elektrik makinesinin plakasında bulunması gereken önemli bilgiler aşağıda listelenmiştir.
 Üretici firma adı  Güç katsayısı
 Makine türü : motor veya generatör  Anma frekansı ve faz sayısı
 Çalışma türü : S1,...,S8  Anma hızı veya hız aralığı
 Anma gücü  Koruma sınıfı : IP00 ,..., IP68
 Anma akımı  Yalıtkanlık sınıfı : A ,... , H
 Anma gerilimi  Uyulan standart ve numarası
 Bağlama şekli
Bir asenkron motorun plakasındaki gücü mil gücüdür. Anma akımı, güç katsayısı ve hızı anma
gücünde gerçekleşir. Motor boşta iken akım ve güç katsayısı plaka değerlerinden küçük ve hızı daha
büyük olur.
Üretici firma adı GAMAK Type:: AGM 80 2 a Tipi (üretici firma kodu)
Faz sayısı - Makine türü 3-MOT Anma gerilimi
Bağlama şekli /Y 220/380 V 3.4/1.9 A Anma akımı
Anma gücü 0.75 kW Cosφ: 0.83 IP 54 Koruma sınıfı
Anma hızı 2750 min -1 50 Hz Ins Cls. B Yalıtkanlık sınıfı
Üretim tarihi 1-999 B3 S1 TSE Uyulan standart
Montaj şekli Çalışma türü

Güç katsayısı Anma frekansı
Şekil 7 Üç fazlı bir asenkron motorun plakası
2.1. Yalıtkanlık Sınıfı:

Elektrik sistemlerinin yalıtımında kullanılan yalıtkan malzemelerin dayanımı sıcaklık,
elektriksel ve mekaniksel zorlamalar, titreşimler, zararlı atmosfer etkileri, küflenme, hayvansal zararlar,
kimyasal etkiler, her türlü kir vb. ile değişir. Pratikte en önemli etken sıcaklıktır. Uygulamada uygun
yalıtkan seçimini kolaylaştırmak için standartlarda yalıtkanlar sınıflara ayrılmıştır. Sargının en sıcak
noktası için izin verilen sınır değerleri geçilmediğinde bu sınıflar yeterli bir ömür süresi sağlar . ( Tablo 2 )
Yalıtım İzin verilen en yüksek En Yüksek çevre sıcaklığı Güvenlik Payı İzin verilen en yüksek
Sınıfı sıcaklık ( C ) ( C ) (K) ısınım (K)
A 105 40 5 60
E 120 40 5 75
B 130 40 10 80
F 155 40 15 100
H 180 40 15 125
Tablo 1 Yalıtım sınıflarında izin verilen en yüksek sıcaklık ve ısınımlar
2.2. Çalışma türü:

Makinenin işletme koşullarına en iyi uyumunu sağlayabilmek için standartlarda değişik işletme
türleri saptanmıştır. Sekiz tane olan ve aşağıda sıralanan işletme türleri S (Service = Hizmet ) harfi ve
onu izleyen bir rakam ile belirtilir.
 S1: Sürekli işletme  S7: Kalkış ve elektriksel frenleme ile
 S2: Kısa süreli işletme kesintisiz işletme
 S3: Yol vermenin ve frenlemenin ısınmayı  S8: Dönemli değişen hız ile sürekli işletme
etkilemediği kesintili işletme
 S4: Yol vermenin ısınmayı etkilediği işletme
 S5: Yol vermenin ve elektriksel frenlemenin
ısınmayı etkilediği kesintili işletme
 S6: Kesintili işletme ve sürekli işletme
3
2.3. Koruma sınıfı:

Cihazın tesis edileceği yerdeki dış tesirlere göre koruma sınıfında bulunması gerekir.
Uluslararası normlara göre koruma sınıfı IP harflerinden sonra gelen iki adet rakam ile belirlenir.
Bunlardan birincisi, temasa ve yabancı cisimlerin girmesine karşı koruma derecesini ve ikincisi suyun
girmesine karşı koruma derecesini gösterir.
IP XX
2.rakam
1.rakam Suyun girmesine karşı
Temasa ve yabancı cisimlerin girmesine koruma derecesi
karşı koruma derecesi ( Sıvılara karşı koruma )
( Katı cisimlere karşı koruma )
1.rakam 2.rakam
Temasa ve yabancı cisimlerin girmesine karşı Suyun girmesine karşı
koruma derecesi koruma derecesi
0 Korumasız 0 Korumasız
 (çapı) 50 mm den büyük olan cisimlere karşı Düşey yönde gelen su damlalarına karşı
1 1
koruma (el giremez) koruma
 12 mm den büyük olan cisimlere karşı Düşeye göre 15 açı altında damlayan suya
2 2
koruma ( parmak giremez) karşı koruma
 2,5 mm den büyük olan cisimlere karşı Düşeye göre 60 açı altında damlayan suya
3 3
koruma (el aletleri ve vida giremez) karşı koruma
 1 mm den büyük olan cisimlere karşı 4 Her yönden gelen su damlalarından koruma
4
koruma (tel giremez) 5 Her yönden fışkıran suya karşı koruma
5 Zararlı tozların birikmesine karşı koruma 6 Su baskınına karşı koruma
6 Toz girmesine karşı koruma (Tam koruma) Su içinde yüzme durumunda suya karşı
7
koruma
Tablo 3 IP Koruma sınıfları 8 Suyun altına batma halinde suya karşı koruma
ÖRNEK:Koruma sınıfı IP66 olan bir cihaz, toz girmesine ve su baskınına karşı koruması vardır
2.4 Yapı ve Montaj Şekilleri

Elektrik makinelerinin yapı biçimleri standartlaştırılmıştır (IEC 34-7). Standart simgeler şu
özellikleri belirtir.
1. Yatakların türü, sayısı ve konumu,
2. Gövdenin saptanması,
3. Milin konumu ve mil ucunun niteliği.
IEC 34-7 standardına göre yapı biçimleri için her biri IM (International Mounting =Uluslararası
Montaj) harfleri ile başlayan iki değişik simgeleme uygulanabilir. Kod I ve Kod II. Kod II genelde
kullanıldığı halde, kod I sadece kapak yatakları ile mil ucu olan makineler için uygulanır. Buna göre
yapı biçimleri bir büyük harf simge ve onu izleyen bir sayı ile belirtilir. Büyük harf simgelerin anlamı
şudur (Şekil 8).
A: Yatay konumlu, yataksız makine
B: Yatay konumlu, kapak yatakları olan makine
C: Yatay konumlu, kapak ve dik yatakları olan makine
D: Yatay konumlu, dik yatakları olan makine
V: Düşey konumlu, kapak yatakları olan makine
W: Düşey konumlu, kapak yatakları olmayan makine
En çok kullanılan yapı biçimlerinden bazı örnekleri açıklayalım.
4
Elektro-Mekanik kumanda Sistemleri Ders Notları
IM B3: Yatay konumlu, iki kapak yatağı ve bir serbest mil ucu olan, gövdesi ayaklı plaka veya temele
saptanan makine.
IM B5: Yatay konumlu, iki kapak yatağı ve bir serbest mil ucu olan, gövdesi ayaksız, flanşla saptanan
makine.
Kod II, harf kullanılmayan sistemli bir simgeleme olup, dört rakamdan oluşur. Rakamlar
bulundukları yere göre şu yapı özelliklerini belirtir.
1.Rakam: Gövdenin saptanması, yataklar gibi temel yapı biçimi,
2. ve 3. Rakam: Mil konumu ve yataklar,
4. Rakam: Mil uçlarının sayısı ve yapı biçimi.
Bu simgelerde örneğin IM B3 yapı biçimi için IM 1001 yazılır. Kod I yalnız yatak taşıyıcı kapakları ve
bir mil ucu olan motorları kapsadığı halde, Kod II iki ucu olan motorları da kapsar.
Şekil 8 Yapı biçimleri ve simgeleri

Değişik yapı tiplerine sahip üç adete motor Şekil 9 da görülmektedir.
 Açık Tip  Kapalı Tip  Flanşlı Tip
Motor gövde ve kapaklarında En çok kullanılan yapı tipidir. Motorun doğrudan makineye
soğutma gereksiniminden dolayı Koruma bakımından en güvenilir bağlanması gerekli yerler için en
açıklıklar vardır. Koruma yapı tipidir. uygun yapı tipidir.
bakımından zayıftırlar
Şekil 9 Açık tip, Kapalı tip ve Flanşlı tip motorlar
5
6
3. Besleme Donanımı:
Bir besleme donanımını sağlayabilmek ve sonra bağlayabilmek için esas akım devrelerini gösteren
bir güç şemasının ve kumanda devrelerini gösteren bir kumanda şemasının çizilmesi gerekir (Şekil-1).
Esas akım devreleri şebekeden, kumanda devreleri çoğu kez bir kumanda trafosundan beslenir.
Dokunma gerilimine karşı korunmak için motor gövdeleri daima PE (topraklama) hattına bağlanarak
topraklanır. Elektrik şemalarında devre elemanları standartlara uygun olarak çizilir ve simgelerle işaretlenir.
Örneğin motor M, kontaktör K, Koruma elemanı F, butonlar S... ile gösterilir.
Bir elektrik motorunun en basit besleme düzeninde devreyi açıp kapayabilen bir anahtar, kısa
devreye ve motorun aşırı ısınmasına karşı birer koruma öngörmek gerekir. Buna düşük gerilim ve aşırı
gerilim korumaları gibi başka korumalar da eklenebilir. Ayrıca seçilen yol verme türünü, istenirse hız ayarını,
frenlemeyi ve ters döndürmeyi gerçekleştirmek de besleme ve kumanda donanımının görevidir.
JIC
NEMA
amerikan
IEC
DIN EN
alman
a) Üç fazlı güç şeması b) Kumanda şeması

Şekil 1 Doğrudan yol verilen üç fazlı bir asenkron motorun şebekeye bağlanması
Alçak gerilim tesislerinde genellikle birçok motorun besleme ve kumanda donanımı da belli bir
koruma türüne uygun bir pano içine yerleştirilir. Böyle bir sabit tesis her işletme durumunda geniş yüzeyli
olarak açılabilir. O zaman gerilim altındaki donanıma dokunma tehlikesi artar. Öte yandan her hangi bir
1
arızayı gidermek için panonun tamamını gerilimsiz bırakmak gerekir. Sürekli bir süreç uygulayan veya başka
nedenlerle akım kesilmesi arzulanmayan işletmelerde, tesis gerilim altındayken, motorların ve diğer bazı
alıcıların donanımlarının bakımı, ayarı yapılabilmelidir. Bu amaçla ve tahrikin işletme için önemine göre bir
motorun besleme donanımı elektrik panosunda sabit, kızaklı veya çekmeceli tipte yerleştirilebilir.(Şekil 2)
20
M M
M
Şekil 2 Besleme donamının sabit, kızaklı veya çekmeceli tipleri

Çekmeceli dolaplar çekilince, ayırma kontakları baralar ile bağlantıyı keser. Çekmece sürülünce, aynı
kontaklar yardımıyla bağlantılar yine kurulur. MCC tekniği (MCC, Motor Control Center = Motor kontrol
merkezi sözcüklerinin ilk harfleridir ), çekmeceli panolara kısaca MCC de denir. Bu teknikte çok sayıda çıkışı
olan toplu bir tesis gerçekleştirilebilir. Çekmeceli panoların en önemli yararları, yüksek işletme ve insan
güvenliği sağlamalarıdır. Bir çekmecenin oldukça küçük cephe yüzeyi, gerilimli parçalara değme tehlikesini
en alt düzeye indirir. Çekmeceli panolarda arızayı giderme süresi çok kısadır. Çekmeceyi sökmek için
herhangi bir alete ihtiyaç yoktur.
Şekil 3 Bir çekmeceli panonun ve çekmece
2
3
4
5
4. Kontaktör :
Kontaktör, genel anlamda elektrik devrelerini açıp kapamaya yarayan ve bir tahrik sistemi
aracılığı ile uzaktan kumanda edilebilen bir tür elektrik anahtarıdır. Kontaktör, devreyi çok sık açıp
kapamaya elverişlidir. Kontaktör, bir termik röle yardımı ile tüketicileri aşırı akımlara karşı koruyabilir.
4.1. Kontaktörün Özellikleri:

 İşletme tarzı bakımından kablo ile uzaktan kumandalı bir anahtar.
 Çok yerden kumandalı bir anahtar.
 Bağlama kapasitesi bakımından bir kısmı, güç anahtarı ve bir kısmı da kumanda anahtarı.
 Tahrik sistemi bakımından nadiren pnömatik ve genellikle doğru veya alternatif akımla çalışan
elekromagnetik kumandalı anahtar.
 Kutup (akım yolu) sayısı bakımından doğru akım sistemi için iki kutuplu, alternatif akım sistemi
için iki,üç veya dört kutuplu ve kumanda sistemlerinde dört,altı,sekiz veya on kutuplu anahtar.
 Kontaktör, çok sayıda açma ve kapamaya elverişlidir (örneğin: 10 milyon açma kapama)
Şekil-1 İki yardımcı kontaktörün resmi
Şekil-2 Yardımcı kontaktör sembolü
4.2. Yapısı:
Bir kontaktör başlıca üç kısımdan oluşur.(Şekil 3) Bunlar;
 Tahrik düzeni,
 Kontaklar
 Gövde dir.
1
Şekil- 3 Bir kontaktörün temel yapısı
Şekil- 4 Kapağı açılmış kontaktör
2
4.2.1. Tahrik Sistemi:
Elektromanyetik tahrik sistemi; bir demir çekirdekten (nüve), bir bobin ve yaydan oluşur. Demir
çekirdek iki parçalıdır. Bunlardan birincisi sabittir ve kontaktör gövdesine sabitlenir. Hareketli parça ise
yay yardımı ile (Şekil 5.a) sabit nüveden uzakta durmaktadır.
Gövde
Hareketli nüve
Bakır halka
Sabit nüve
a) Bobinde gerilim yok b) Bobinde gerilim var
Şekil 5 Kontaktörün tahrik sistemi
Kumanda bobini alternatif veya

doğru gerilimle beslenebilir. Doğru
akımda çekici magnetik kuvvet sabittir
ve hareketli demir parçayı bırakmaz.
Bu nedenle kontaktör gürültüsüzdür.
Alternatif akımda çekme kuvvetinin
sıfırlanmasını dolayısıyla vınlamayı
önlemek için hareketli parçanın değdiği
yüzeylere oyuklar açılır ve buralara
çıplak iletkenden yapılmış birer bakır
halka yerleştirilir.
Kontaktörün yapışık kalmaması
için çekim yüzeyleri arasında daima bir
hava aralığı bulunmalıdır (Şekil 5).
Nüvelerin birbirine değen yüzeyleri
taşlandıktan sonra kumlandığı için asla
el değmemeli ve herhangi bir şekilde
temizlenmemeli ve silinmememelidir.
Aksi halde parlak olan yüzey
oksitlenmeye başlar.
Bobinin enerji kesildiğinde
aşırı gerilimlerin sistemdeki duyarlı
aygıtlara zarar vermesini önlemek için
bobin uçlarına AA varistör veya RC
elemanları DA varistör veya diyod
bağlanır. (Şekil 6).
3
A1 A1
A1
A2 A2
A2
b c
a
Şekil 6 Kontaktörün bobinlerinde oluşan aşırı gerilimleri ve elektronik devrelerindeki arızaları önlemek
için söndürme elemanları
a) Diyot sadece doğru akımda
b) R-C sadece alternatif akımda
c) Varistor doğru ve alternatif akımda
4.2.2 Kontaklar
Kontaktörün en önemli elemanıdır. Bir elektrik devresinin açılıp kapanma noktası kontaklar
olduğundan, devrenin hem sürekli çalışması ve hem de devreye gerekli açma kapama kumandasının
verilmesi bakımından kontaklar özel bir önem taşırlar.
Genel olarak bütün anahtarlarda olduğu gibi her kontaktörde de, her akım yolu için bir kontak
takımı kullanılır (Şekil 7 ). Bir kontak takımı sabit ve hareketli kontaktan oluşur.. Akım devresinin
kapanması söz konusu olduğunda hareketli kontaklar bir tahrik sistemi yardımıyla sabit kontaklarla
temas haline getirilir (Şekil 9 ) .
Sabit kontaklar gövdeye tespit edilir ve kablolar bağlanabilecek şekilde tasarlanmıştır, hareketli
kontaklar ise hareketli nüve aracılığı ile hareket ettirilir.
Kontaktörde bulunan kontaklar fonksiyon bakımında iki gruba ayrılırlar:
 Ana (güç) kontaklar,
 yardımcı (kumanda) kontaklar.
4.2.2.1 Ana Kontaklar

Tüketicinin beslendiği ana akım devresi, ana kontaklar üzerinden bağlanır. Onun için bunlar
oldukça büyük işletme gerilimi altında büyük akımları sürekli olarak geçirecek ve gerektiğinde devreyi
kesecek ve yeniden kapayacak şekilde boyutlandırılırlar.
Fonksiyon bakımından ana kontaklar kapatıcı kontak tipindedir. Yani bobinde gerilim yokken
açık ve bobinde gerilim varken kapalı duruma gelirler. (Şekil 7)
Kontaktörlerde ana kontakların sayısı, kutup sayısı kadardır. Üç fazlı alternatif akım sisteminde
kutup sayısı üçtür. Bazı özel hallerde faz hatları ile birlikte nötr hattının da kesilmesi gerekirse, kontak
sayısı dört olabilir. Doğru akım devrelerinde iki kutuplu kontaktörler kullanılır.
Tahrik mekanizmasına bağlı olarak kontakların kapanmaları ve açılmaları için değişik yapı
şekilleri vardır.
Kontaktörün en çok aşınan parçası ana kontaklar olduğu için, kontak takımları kolayca
değiştirilebilecek şekilde tasarlanırlar ve şekil-1 deki gibi sadece kapak açılarak gerçekleştirilir.
Ana kontaklar takım halinde satın alınabilmekte veya fabrikalarda orjinalleri gibi
onarılmaktadırlar.
Ana kontaklar özel bir alaşımdan yapılır. Böylece geçiş direncinin küçük kalması ve arkın kolay
sönmesi sağlanır, kontakların yanması, aşırı aşınması ve yapışması önlenir. Özel alaşım olarak alternatif
akımda gümüş kadmiyum oksid (AgCdO kadmiyum oksid %10...15, %85...90 gümüş ). Doğru akımda
ise gümüş nikel (AgNi %10...20 nikel, %80...90 gümüş ) kullanılır.
4.2.2.2 Yardımcı kontaklar

Ana kontaklar ile beraber açıcı veya kapatıcı birçok yardımcı kontak kumanda ve sinyal
devrelerini açar ve kapar (Şekil 9).
4
Yardımcı kontaklar kullanılarak değişik kumanda işlevleri kolayca gerçekleştirilebilir. Bir
kapatıcı yardımcı kontaktan başlatma (start) butonu paralel bağlanarak kontaktörü kendinden tutmada
yararlanılır (Şekil 10b ). Bu amaçla kullanılan yardımcı kontağa mühürleme kontağı denir. Böylece
start butonu bırakıldıktan sonra kumanda akımının kesilmesi önlenir.
Güç kontaktörlerinde sonradan istenen tipte yardımcı kontak ilave edilebilmektedir.
Yardımcı kontaklar, kumanda, ihbar, sinyal, ölçme, kilitleme ve mühürleme gibi işlemlerin
yerine getirilmesinde kullanılır. Yardımcı akım devrelerini kumanda eden bu anahtar, kontaktörün bir
yardımcı elemanıdır. Yardımcı anahtar, çeşitli fonksiyonları olan kontakları içerir. Bunlar Şekil 9 de
şematik olarak gösterilmiştir. Başlıca yardımcı kontak tipleri şunlardır:
 Kapatıcı kontak (Normalde açık = NO)
Standartlar ANSI IEC
 Açıcı kontak (Normalde kapalı =NC)
Kapatıcı kontağın sembolü
4.2.2.2.1 Kapatıcı kontak
Hareketli kontak
Sabit
kontaklar
F magnetik
çekme kuvveti
Şekil 7 Bir kontaktörün bir kutbuna ( kapatıcı kontağına) ait kontak takımı
Kontaktörün bobininde gerilim yok iken, kontak açık yani devreden akım geçmemektedir ( Şekil
7a). Kontaktörün bobinine gerilim uygulandığında, bobinden geçen akımın oluşturduğu
elektromanyetik çekme kuvveti F hareketli kontağı çekerek akım yolunu kapatır (Şekil 7b).Bobinde
enerji olduğu sürece bu konumunu korur, enerji kesilince kontak açılır ve devreden akım geçmez.
4.2.2.2.2 Açıcı kontak
Kontaktörün bobininde gerilim yok iken, kontak kapalı yani Standartlar ANSI IEC
devreden akım geçmektedir ( Şekil 8a). Kontaktörün bobinine gerilim
uygulandığında, bobinden geçen akımın oluşturduğu elektromanyetik Açıcı kontağın
çekme kuvveti F hareketli kontağı çekerek akım yolunu açar (Şekil sembolü
8b).Bobinde enerji olduğu sürece bu konumunu korur, enerji
kesilince kontak kapanır ve devreden akım geçer.
5
Sabit kontak
Hareketli kontak
F magnetik çekme
kuvveti
Şekil 8 Bir kontaktörün bir kutbuna ( açıcı kontağına) ait kontak takımı
.
A1-A2 :……………………………..........................................................................
1-2
3-4 :……………………………………………………………………………
5-6
13-14: ……………………………………………………………………………….
Şekil 9 Kontaktörün komple sembolü
4.3 Çalışması :
Eloktromagnetik kumandalı bu anahtarın bobinine gerilim uygulanınca, elektromıknatıs
hareketli nüveyi sabit nüveye doğru çeker ( Şekil.5.b). Hareketli kontaklar da hareketli nüve ile
beraber hareket eder, önce açıcı yardımcı kontaklar açılır ( Şekil.20) ve daha sonra (çok kısa bir an) ana
kontaklar ile kapatıcı yardımcı kontaklar kapanır ( Şekil.7 ) sabit kontaklar üzerine bastırır ve bu
konumda tutar (Şekil 10).
Böylece tüketici devresi kapanır ve alıcı beslenir. Elektro mıknatıs bobininin akım devresi açılırsa
veya herhangi bir nedenle şebeke gerilimi kesilirse, hareketli kontaklar yay kuvveti ile açılır. Bu
çalışma ilkesi sayesinde kumanda devresinin küçük gücü ile alıcı devresinin büyük gücü kumanda
edilebilir.
Bir kontaktör bobinine gerilim uygulanınca ;

önce açıcı yardımcı kontaklar açılır daha sonra Ana
kontaklar ile kapatıcı yardımcı kontaklar kapanır.
6
Şekil 10 Köntaktörün çalışması
4.4.Kullanım sınıfları, ömür ve standartlar

Uygulamada seçimi kolaylaştırmak için kontaktörler alternatif ve doğru akımlarda motorların işletme
biçimlerine göre sınıflara ayrılmıştır (Tablo 1).
Akım Kullanım Kullanma yeri
türü Sınıfı
AC-1 Endüktif olmayan veya çok az endüktif olan yükler, direnç ocakları
AA
AC-2 Bilezikli ASM: Yol verme, ters akımla frenleme, yön değiştirme
AC-3 Kafesli ASM: Yol verme, çalışırken devreden çıkarma
AC-4 Kafesli ASM: Yol verme, ters akımla frenleme,yön değiştirme, dur kalk yapma
DC-1 Endüktif olmayan veya çok az endüktif olan yükler, direnç ocakları
DC-2 Şönt motor: Yol verme, çalışırken devreden çıkarma
DA DC-3 Şönt motor: Yol verme ters akımla frenleme, yön değiştirme, dur kalk yapma
DC-4 Seri motor: Yol verme, çalışırken devreden çıkarma
DC-5 Şönt motor: Yol verme ters akımla frenleme, yön değiştirme
Tablo 1 Kontaktörlerin kullanma sınıfları

7
Üreticiler kontaktörlerin kullanım değerlerini motorlar için doğrudan motor gerilimine, gücüne ve AC3, AC4
sınıflarına göre verirler. AC1 sınıfındaki yükler için akım değeri, üç fazlı kondansatörlerde ise gerilime göre reaktif
güç belirtilir. Bu uygulamayı bir kontaktör örneğinde açıklayalım,
Şebeke Gerilimi 220 380 415 V

AC-3 motor gücü 11 22 22 kW
AC-4 motor gücü 7,5 11 11 kW
AC-1 ısıtıcı akım 90 A
Kondansatör gerilimi 230 400 525 690 V
Kondansatör gücü 17 30 35 35 kVar
Bir kontaktörde bulunan çok sayıda uçlar DIN EN 50005 ‘de standartlaştırılmış simgeler ile birbirinden ayırt
edilir. Buna göre Ana kontaklar tek rakamlı 1,2,3,4,5,6, sayıları ile yardımcı kontak uçları çift rakamlı
13,14,21,22,31,32,43,44,53,54 sayıları ve bobin uçları A1, A2 ile işaretlenir. Yardımcı kontak uçlarındaki iki
rakamdan birincisi sırayı,ikincisi kontak türünü (1 ve 2:. açıcı, 3 ve 4:kapatıcı ) kontağı gösterir.
Kontaktörler daima düşey bir düzeye yerleştirilir. Çok sayıda açma ve kapamaya elverişlidirler,. Kontakların
ömrü daha kısadır, işletme biçimlerine bağlıdır ve kullanım sınıfındaki rakamın artışı ile azalır yani en uzun
ömür AC-1 için elde edilir. Bütün işletme biçimlerinde kontak ömrü artan işletme akımı ile azalır. Kontaktörün
ömrünü mekanik ömür belirler. Kontaktörün mekanik ömrü kontakların ömründen çok daha uzundur.
Kontaktörün ömrü birkaç milyon açma kapama olabilir. Saatte ortalama 40 açma kapama ve günde 8 saat
işletme esas bu ömür 10 yıl sürer
Elektrik tesislerindeki tüm aygıtlar da kullanıldıkları ülkenin standartlarına uymak zorundadır. IEC 947-4 ve 5
(Uluslararası Elektroteknik Komisyonu) , TS 3629 (Türkiye), VDE 0660 T.102 ve 200 ( Almanya) , UL 508 (ABD), C
22.2 ve 14 (Kanada ).
Dünyadaki küreselleşme hareketi nedeniyle bir çok ülke ulusal standartlarını IEC yayınları ile uyumlu hale
getirmekte çoğu kez IEC yayınlarını aynen kabul etmektedir. ABD ve Kanada şimdilik bu gelişmenin dışında
kalmaktadır. Standartlara uygunluk AB içinde yapımcı firma tarafından garanti edilir. Standartların
öngördüğü uygunluk deneyleri yetkili laboratuarlar tarafından yapılır. NEMKO (Norveç) ,SEMKO (İsveç),
SETI (Finlandiya), DEMKO (Danimarka). SEV (İsviçre)...
Kaynaklar:
Prof.Dr. Mustafa BAYRAM, 1990, KONTAKTÖR, Matbaa Teknisyenleri
Basımevi
http://local.ecollege.ie/Content/APPRENTICE/liu/electrical_notes/LL242.pdf
(erişim tarihi 01.11.2015)
http://www.usa.siemens.com/step (erişim tarihi 01.11.2015)
8
5.Butonlar
Butonlar, kumanda devrelerinde, devrenin çalışmasını başlatmak ve durdurmak amacı ile
kullanılan elemanlardır. Çalışma şekillerine göre değişik tip ve yapıda imal edilirler.
Butonlar çalışma
şekillerine göre kalıcı tip ve ani
temaslı olmak üzere ikiye
ayrılırlar.
Ani temaslı butona
basıldığında kontaklar durumunu
değiştirir. Serbest bırakıldığında
ani temaslı buton kontakları yay
kuvveti ile normal konumuna
döner.
Kalıcı tip butona
basıldığında kontaklar durumunu
değiştirir. Serbest bırakıldığında
kalıcı tip butonun kontakları
durumunu değiştirmez ve normal
konumuna dönmez. Kalıcı tip
butonun kontakları normal Resim 1: Değişik yapıdaki buton resimleri
konumuna dönebilmesi için butona tekrar
basmak gerekir.
Bir buton; tahrik ünitesi, tutucu ve kontak blokları olmak üzere başlıca üç kısımdan oluşur.
Ray montajlı butonlar tek parçadır.
5.1. Tahrik ünitesi:

Butonun kontaklarını harekete geçiren birim tahrik ünitesidir. Butonlar çok değişik şekilde tahrik
edilirler. Tahrik tipleri ve sembolleri Tablo 1 de görülmektedir.
Tek tahrikli butonlarda kaç kontak bloğu varsa hepsi aynı anda
tek üniteden tahrik edilir. Tek tahrik elemanlarının resimleri de Şekil 2 Tahrik türü sembölü
de görülmektedir. Elle tahrik, Genel
Basarak çalıştırma
Çekerek çalıştırma
Döndürerek çalıştırma
Döndürerek çalıştırma
( Kalıcı tip )
Makara ile çalıştırma,
sensör
Pedal ile çalıştırma
Kare Mantar Düz yüksek Düz
Şekil 2 Tek tahrikli üniteler Kol ile Çalıştırma
Anahtarla çalıştırma
Tablo 1 Tahrik türleri ve sembolleri
Bazı üretici firmaların iki ya da üç

ayrı tahrikli butonları da vardır. Üç tahrikli
buton üç ayrı buton yerine kullanılabilir.
Şekil 3 de çok tahrikli elemanların resimleri
Şekil 3 Çok tahrikli üniteler görülmektedir.
1
5.2. Tutucu:
Birden çok kontak bloğunun
ve sinyal lambası duyunun
takılabilmesi için gerekli olan
parçadır. Şekil 4 de boş ve kontak
takılmış halleri görülmektedir. Orta
Tutucu Tututcu + 1 NK kontak Tututcu + 1 NA kontak Tututcu + 1 NK + 1 NA kontak
kısmında sinyal lambası duyu bloğu Şekil 4: Tutucu ve kontak blokları
takılabilir.
5.3. Kontak blokları
Kontak blokları tek ve iki yollu olmak üzere iki şekilde üretilirler.
5.3.1 Tek Yollu butonlar:
Bir akım yoluna sahip kontaklardır. İki farklı şekildedirler.
5.3.1.1 Başlatma butonu: Kontak
Kontak
Kontak resmi Sembolü Kontak diyagramı
Başlatma butonunda simgesi
IEC ANSI
Normalde Açık kontak (NA),
kullanılır. Tablo 2 deki kontak
hareket şemasından görüleceği üzere 1 NA
butonun tahrik ünitesi 2.3 mm den veya
fazla itildiği zaman kontak kapanıyor, 1 NO
butondan temas kalkınca tekrar
kontak yay kuvveti ile açılıyor. Tablo 2: Başlatma butonunun kontak resmi, simgesi ve sembolü
Şekil 5 Başlatma butonun tahrik edilmemiş ve

tahrik edilmiş resimleri
2
5.3.1.2 Durdurma butonu: Kontak

Durdurma butonunda Normalde Kontak Kontak
Kontak resmi Sembolü
Kapalı kontak (NK) kullanılır. Tablo 3 simgesi diyagramı
IEC ANSI
deki kontak diyagramından görüleceği
üzere butonun tahrik ünitesi 1.6 mm den
fazla itildiği zaman kontak açılıyor, 1 NK
butondan temas kalkınca tekrar kontak veya
yay kuvveti ile kapanıyor. 1 NC
Tablo 3 Durdurma butonunun kontak resmi, simgesi ve sembolü
Şekil 6 Durdurma butonun tahrik edilmemiş ve tahrik edilmiş resimleri
5.3.2 İki yollu butonlar:

Bir kontak bloğunda iki akım yolu vardır, pratikte jog butonu olarak anılır. Bir buton tutucusuna
iki tek yollu kontak bloğu bağlanarak da gerçekleştirilebilir.1 NA + 1 NK kontak bloğu en yaygın
kullanılan kontaktır. Kontak diyagramına bakıldığında, normalde 1-2 kontağı kapalı 3-4 kontağı açıktır.
Tahrik ünitesi 1.6 mm den fazla itildiğinde 1-2 kontağı açılıyor. 1.6 mm ile 2.3 mm arasında her iki
kontak da açıktır, 2.3 mm den çok itildiğinde 3-4 nolu kontak kapanır. Butondan temas kalkınca önce 3-4
kontağı açılır ve sonra 1-2 kontağı kapanır.
Bir butona iki yollu iki kontak bloğu takılarak dört akım yolu elde edilebilir. Değişik fonksiyonları
gerçekleştirmek için Tablo 2 den dört farklı kontak bloğu değişik şekilde seçilebilir.
3
Kontak Kontak Sembolü Kontak hareket

Kontak resmi
simgesi IEC ANSI şeması
1 NA + 1 NK
1 NA erken
kapatan +
1 NK geç
açan
2 NA
2 NK
Tablo 2 İki yollu butonların kontak resmi, simgesi ve sembolü
5.4 Acil Durdurma (EMERGENCY STOP) Butonları:

Hareketli iş makinelerinde, güvenliği tehdit eden herhangi bir durum
olduğunda acil durdurma butonuna basılırsa, iş makinesinin enerjisi tamamen
kesilir. Olağan dışı durum ortadan kalktıktan sonra buton kafası ok yönünde
çevrilerek tekrar kurulmuş olur. İş güvenliği uzmanının yapacağı risk analizine göre
acil durdurma butonları acil durdurma röleleri … ile beraber kullanılabilir.
Acil durdurma
butonu
5.5 Seçici anahtar

Seçici anahtarları
butonlardan ayıran
temel farklılık tahrik
ünitesidir. Tahrik
ünitelerini
döndürerek
kontakları açılıp
kapatılır.
Seçici anahtarlar yay
geri dönüşlü yani ani
4
temaslı veya kilitli kalıcı tip ve iki pozisyonlu, üç pozisyonlu ve dört pozisyonlu anahtar olabilir.
Butonlarda kullanılan kontak blokları seçici anahtarlarda da kullanılır.
5
5.6 Butonlar projede nasıl numaralandırılır:

Birinci rakam kontak bloğunun tutucudaki yerleştirildiği yeri, ikinci rakam ise kontak tipini ifade eder.
Tutucu
Tutucu + kontak
Örnek 1: NA (3-4) kontak bloğu tutucunun 1 ile

gösterilen sol tarafına yerleştirilirse nasıl
numaralandırılır?
Cevap 1: Birinci rakam tutucudan 1 alınır. İkinci
rakam ise kontak bloğunun numarası alınır (3-4).
Önce birinci rakam sonra ikinci rakam yazıldığında
13-14 olarak numaralandırılmış olur.
Birinci rakam
tutucudan
1 3 2
İkinci rakama kontak

bloğundan
Tablo 5.5: Buton kontaklarının numaralandırılması
5.7 Sinyal Lambaları

Bir kumanda elemanın veya devresinin çalışıp çalışmadığını belirtmek için sinyal lambası kullanılır.
Değişik gerilimlerde 6 …380 V neon ampul veya LED olarak üretilmektedir.Doğrudan devreye
bağlananları, seri dirençle veya trafo ile devreye bağlananları vardır. Buton tutucularının ortasına
bağlanan duyları olduğu gibi, sadece sinyal lambası olanlarda vardır.
6
MONOFAZE 0`LI 5 KADEMELİ PAKO ŞALTER ( Legrand )
KORUMA ROLELERİ
Motorda meydana gelen bir arıza tüm sistemin durmasına neden olacaktır. Bu nedenle motor stator
sargılarının düşmanı olan ısı artışına karşı korunması gereklidir. Sargı için izin verilen ısı değeri aşıldığında
sargıların bir eleman yardımı ile devreden çıkarılması gerekir. Bu nedenle değişik sebeplerden dolayı oluşan ısı
artışı tespit edilerek motora enerji veren kontaktör devre dışı bırakılmalıdır. Bu işlem arıza türüne uygun koruma
röleleri tarafından yapılır.
Elektrik tesislerinde aşırı yüklemenin ve aşırı akımın baş
göstermesine bazı anormal işletme şartları ve arızalar yol açar. Motorların
termik aşırı yüklenmelerinin en önemli sebepleri şunlardır:
 Yüksek veya düşük gerilim
 İki faza kalma.
 Aşırı yükleme
 Sık kalkınma ve durma
 Rotor sıkışması
Koruma rölesi dendiğinde, bir devredeki elektriksel büyüklüklerden
birini sürekli olarak kontrol eden ve ölçen, bu büyüklükte anormal bir
değişiklik baş gösterdiği zaman elektriksel yönden gerekli koruma
kumandalarını veren bir cihaz anlaşılır.
Aşırı akım röleleri

Aşırı akımların elektrik motorlarına
vereceği zararları önlemek için kullanılan
elemanlara aşırı akım rölesi adı verilir. Elektrik
devrelerinde kullanılan sigortalarda koruma
görevi yaparlar. Ancak motoru tam anlamıyla
koruyamazlar. Sadece bulundukları hatları
korurlar.
Aşırı akım rölesi, sürekli olarak bir
devreden geçen elektrik akımının termik
etkisini kontrol eden ve ısınma, müsaade edilen
belirli bir seviyeyi geçtiğinde kontaktörün
bobin devresini açarak akımın kesilmesini
sağlayan bir ölçme ve koruma rölesidir.
Aşırı akım röleleri motorlara seri olarak
bağlanırlar. Yani bir aşırı akım rölesinden
motorun şebekeden çektiği akım geçer.
Çalışma anında motor akımı kısa bir süre için
normal değerinin üzerine çıkarsa bu aşırı akım
motora bir zarar vermez. Aşırı akımın
motordan sürekli olarak geçmesi, motor için
sakınca oluşturur. Çünkü uzun süre
geçen aşırı akım, motor sargısında ısı
artışına sebep olur ve motoru yakar. Bu
nedenle kısa süreli aşırı akımlarda aşırı
akım rölesinin çalışıp motoru devreden
çıkarmaması gerekir Motor yol alma
anında çektiği aşırı akım bu duruma
örnek olarak gösterilebilir. Böyle geçici
durumlarda rölenin çalışması,
geciktirici bir elemanla önlenir.
Herhangi bir nedenle motor
aşırı akım çektiğinde, aynı akım aşırı
akım rölesinden de geçeceğinden, aşırı
akım rölesinin kontağı açılır. Açılan
1
kontak motor kontaktörünün bobin enerjisini keser. Kontaktör güç kontaklarını açarak motoru devreden çıkarır ve
yanmaktan korumuş olur. Üzerinden geçen aşırı akım nedeniyle artan bir aşırı akım rölesi, röle üzerinde bulunan
reset butonuna elle basılarak kurulur. Yalnız aşırı akım rölesini kurmadan önce, rölenin atmasına neden olan
arızanın bulup giderilmesi gerekir. İş tezgâhlarında kullanılan aşırı akım röleleri elle kurulur. Bazı buzdolaplarında
kullanılan aşırı akım röleleri, devrenin açılmasından bir süre sonra otomatik olarak normal konumlarına dönerler.
Aşırı akım rölesi ısıtıcı elemanları motor devresine seri bağlanmalı,
Aşırı akım rölesinin kapalı kontağı (95-96) kontaktör bobinine seri bağlanmalı,
Motor anma akımı aşırı akım rölesinin minimum ve maksimum değerleri arasında olmalı.
Aşırı akım rölesi mutlaka bir kontaktör ile birlikte kullanılmalı.
Şekil Kontaktör ve aşırı akım rölesi
Bimetal şerit, ısı karşısında uzama katsayıları

farklı olan iki madeni çubuğun bir araya gelmesinden
oluşur. Bu farklı madeni şeritler, basınçlı kaynak,
haddeleme, perçin veya kaplama yolu ile birbirinden
ayrılmayacak şekilde üst üste tesbit edilirler. Madeni
şeritlerin uzama katsayılarının farklı olması sebebi ile,
ısındığı zaman bimetal çubuk eğilir. Çubuğun hareketi ile
bir kuvvet oluşur. Bundan yararlanarak bir kumanda
kontağının açılması veya kapanması sağlanır. Çubuk
soğuduğunda başlangıç durumuna geri gelir ve yeniden
çalışmaya hazır hale gelir.
Tüketici akımını kontrolü için bu akım ile bimetal
çubuğun ısıtılması gerekir. Elektrik akımını oluşturduğu
ısı (cal) cinsinden
Şekil Değişik bimetaller
Q  0,24 * I 2 * R * t
olup burada I(A) yük akımını, R(Ω) direnci gösterir ve t(s) süredir.
Bimetal çubuğun ısıtılması için çeşitli metotlardan yararlanılır.
I
I Bimetal I
a. Direkt ısıtma b. Endirekt ısıtma c. Akım trafosu üzerinden
Şekil Bimetal çubuğun ısıtılması
2
Direkt ısıtma: Burada bimetal çubuk, akım yoluna seri bağlanır. Tüketici akımının tamamı bunun
üzerinden geçer. Bimetal çubuğun ısınması ve üzerinden geçen akım şiddetine bağlıdır.
Endirekt ısıtma: Bimetal çubuk bir ısıtıcı sargı aracılığıyla ısınır. Küçük akımlarda (I<16A) en çok bu
yöntem uygulanır.
Akım transformatörü üzerinden ısıtma: Büyük güçlü dolayısıyla büyük akımlı motorlarda ve OG
tesislerinde ısıtıcı bimetal akım transformatörü üzerinden beslenir.
Üç fazlı bir sisteme ait motor akımı tarafından dolaylı ısıtılan üç adet bimetal vardır. Ortam sıcaklığı 30 0C
olduğu kabul edilirse ısınan bimetal işaret edildiği gibi sola doğru eğilirler ve böylece belirli bir akımda açma
çubuğuna dayanırlar. Açmanın gerçekleşebilmesi için açma çubuğu, açma kolunu itmesi gerekir. Fakat açma
kolunu itmesi gereken sıcaklığı düzenleyici şerit aynı özelliklere sahip bimetal çubuktan yapılmıştır. Ançak bu
çubuk akımla değil ortam sıcaklığı ile ısıtılmıştır. 30 0C ortam sıcaklığında bu çubuk da diğer bimetal çubuklar
kadar kıvrılır. Akımla ısıtılan bimetal çubuklar ile serbest bimetal çubuklar arasında aralık daima sabit kalır. Bu
sayede akımla ısıtılan bimetal çubuklar daima aynı uzunlukta yol alırlar ve bu yüzden açma kumandası vermek
için, daima aynı süreye ihtiyaç duyarlar.
Şekil Üç
fazlı aşırı akım
rölesinin çalışma
prensibi
Termik aşırı akım rölesi otomatik reset (A) konumunda, aşırı akımdan dolayı açma yaptığında; açan
kontağı (95-96), rölenin bimetal çubuklar soğuduğunda otomatik olarak başlangıç durumuna geri gelir. Bununla
beraber kumanda devresi açık kalır. Eğer tüketicinin yeniden devreye alınması istenirse başlatma düğmesine
yeniden basmak gerekir.
Şekil b de kontaktöre açma-kapama kumandası vermek için bir tek anahtar vardır. Bu anahtar el ile açılıp
kapanabileceği gibi birçok durumda bu anahtar yerine bir termostat, bir şamandıra kontağı, bir basınç kontağı veya
3
nihayet anahtarı kullanılır. Kumanda
sistemlerinde çok kullanılan bu bağlama
şeklinde mühürleme kontağı yoktur.
Termik aşırı akım rölesi manuel reset (H
veya M) konumunda, aşırı akımdan dolayı
açma yaptığında; açan kontağı (95-96),
rölenin bimetal çubuklar soğuduğunda
otomatik olarak başlangıç durumuna geri
gelmez. Önce termik rölenin açmasına yol
açan arıza giderilir. Ondan sonra röle
üzerindeki reset butonuna basılarak
kapama engeli kaldırılır böylece röle
kontağı kapanarak röle kurulmuş olur.
Şekil Termik aşırı akım rölesi ile donatılmış

kontaktöre ait otomatik ve elle reset
bağlantıları
Orta gerilim motorları ve çok

büyük akım çeken motorlar akım trafosu
ile beraber kullanılır.
Termik akım
ayar alanı(A)
Ayar Akımı: 0.1...0.32
0.32...1.0
Termik rölenin açma değeri, belli sınırlar
1.0...2.9
içinde ayarlanarak değiştirilebilir. Ayar, röle üzerinde bulunan ayar düğmesi ile yapılır. Bu sayede 1.6...5.0
bir rölenin açma akımı, korunacak cihazın anma akımına ayarlanabilir. 3.7...12
Üretici firmalar tarafından hazırlanan röle kataloglarında akım ayar bölgeleri verilir. 12...32
Motor etiketinden anma akımı okunup 1,2 katı alınarak doğru seçim gerçekleştirilir. 14...45
14...45
Açma Karakteristiği: 23...75
60...85
Termik rölenin hangi aşırı akım değerinde ve ne kadar süre içerisinde açacağını gösteren
eğriye açma karakteristiği denir. Eğri’ de absis eksenine termik rölenin ayarlanan Ie akımnın katı (x.Ie) ve ordinat
eksenine zaman taşınmıştır.
4
Eğriye göre röleden; anma akımının 1.5
katı bir akım geçtiğinde 2 fazda yaklaşık 50
saniyede, 3 fazda ise yaklaşık 3 dakikada
kontağını açar.
Eğri … de röleden; anma akımının 4 katı
bir akım geçtiğinde 22 saniyede kontağını açar.
5
MOTOR (FAZ) KORUMA RÖLELERİ
Üç fazlı motorların iki faza kalarak aşırı ısınması ve yanması sıkça karşılaşılan arıza kaynaklarından biridir. Motor
korumasında sıkça kullanılan termik röle gerek elektro-mekanik yapısı, gerekse demeraj akımının karşılanabilmesi
için akım ayarının yüksek tutulması nedeniyle, koruma işleminde yetersiz kalmaktadır. Motor koruma röleleri bu
sakıncaları ortadan kaldırarak motorların güvenle çalışmasını sağlarlar.
Koruma Fonksiyonları:
1. Faz Yokluğu: Fazlardan herhangi birisi yoksa motor devreye alınmaz.
Motor çalışırken herhangi bir nedenle iki faza kalması durumunda gecikmesiz olarak devreden çıkarılır. Röle
kontağını bırakır, röle LED’i söner, asimetri ve faz sırası LED’leri yanar ( Yeşil LED söner, Kırmızı LED
yanar).
2. Faz Sırası: Faz sırasının ters olduğu durumlarda motor devreye alınmaz. Faz sırası bozulursa motor
gecikmesiz devreden çıkarılır. Röle LED’i söner, Faz sırası hatası LED’i yanar.
3. PTC Koruması: Motor
sıcaklığı PTC’nin
sıcaklık sınır değerini
aşarsa motor
gecikmesiz olarak
devreden çıkarılır.
4. Sabit Gerilim
Dengesizliği: Faz- Nötr
arası gerilim
dengesizliği sabit değeri
(%20 ve %40 ) aşarsa
çıkış rölesi 0,2 sn. de motoru devreden çıkarır.
5. Ayarlanabilir Gerilim Dengesizliği: Fazlar arası gerilim dengesizliği Röle üzerinde kullanıcının ayarlandığı (
%5-%15) asimetri değerinden küçükse, çıkış rölesi çekilidir.
Gerilim dengesizliği ayarlanan değeri aşarsa çıkış rölesi ayarlanan süre gecikmesi (0,1sn.- 10 sn.) sonunda
bırakır ve motor devre dışı kalır.
Asimetri hatası ayarlanan süreden daha kısa sürerse çıkış rölesi çekili kalır ve motor
çalışmaya devam eder.
Üreticiler koruma rölelerini 2, 3 yada 4 fonksiyonlu olarak üretirler.
6
Gerilim Koruma Röleleri

Gerilim koruma röleleri tek veya üç fazlı sistemlerdeki ani gerilim değişikliklerinden ve faz sırası bozukluklarından
korumak üzere tasarlanmıştır.
Herhangi bir fazın anma gerilimi %50 arttığında veya azaldığında röle gecikmesiz OFF (kapalı) konuma geçer.
Sıvı Seviye Kontrol Rölesi

Su kuyuları, endüstriyel tesislerdeki sıvı depolarındaki sıvı seviyelerinin kontrolünde kullanılmaktadır. Hassasiyet
(elektrotlar arasındaki özdirenç/empedans) farklı sıvılar için 5-50 kΩ arasında ayarlanabilir.
Yukarıdaki bağlantı şemalarına bakınız. Çıkış rölesi, iletken sıvı üst seviye elektroduna (U) ulaştığında çeker ve alt
seviye elektrodunun (L) sıvı ile teması kesildiğinde bırakır (pompa motorunun boş tank ile çalışmasını önlemek
için). B terminali, taban seviyesini hassasiyetle belirleyebilmek için tankın gövdesine bağlanmalıdır. Eğer tank
iletken olmayan bir malzeme ile yapılmışsa, B terminaline bir elektrod bağlanmalıdır. R(kW) (elektrodlar arası
empedans) değişik sıvılar için 5-50 kW değerlerine ön paneldeki bir düğme yardımıyla ayarlanabilir. Röle çekili
iken ön paneldeki Out LED i yanar.
LLM-02 model seviye kontrol rölesi iki tanktaki iletken sıvıların seviyelerini kontrol ederek 1. Tank’dan 2. Tank’a
sıvı aktarmakta kullanılır.
1. Çıkış rölesi , tank II’deki sıvı B2 elektrodu sıvıyla temas halinde değilken çeker, motoru çalıştırır. Ve tank
II üst seviye elektrodu A2’nin sıvıyla tenmasında bırakır ve pompa motorunu döndürür.
2. Çıkış rölesi seviyesi I. Tankın alt seviye elektrodu B!2in altına düştüğünde bırakır ve motoru
durudurur.(Pompa motorunun boş tank ile çalışmasını önlemek için)
Rölenin tekrar çekmesi ve motorun çalışması için sıvı seviyesinin I. Tankın üst seviye elektrodu A1’e ulaşması
gerekir.
7
Eğer tank iletkense C terminalleri tanlara
bağlanmalıdır. Tanklar yalıtkansa fazladan iki
tane daha elektrod kullanılmalı ve C terminaline
bağlanmalı.
Fotosel Röleleri
Fotosel röleler üzerlerindeki lüx ayarı ile ortam ışık seviyesine
göre aydınlatma sistemlerini kontrol etmektedir.
Fotosel röleler, bir ışık sensörüne (göz) bağlı olarak gün ışığını
izleme ilkesiyle çalışır. Genel olarak, bahçelerde, caddelerde
veya dükkan vitrinlerinde karanlık bastırdığında aydınlatma
sistemlerini devreye alıp, gün ışığında devreden çıkartacak
şekilde görev yaparlar. Fotosel göz ısıya dayanıklı, su geçirmez
akrilik bir koruma kabının içinde yer alır (boyutları için aşağıya
bakınız) .
Fotosel göz hava geçirmez madde ile kaplı bir CdS foto direnç
olup, direnci ortamın ışık şiddetine bağlı olarak değişmektedir.
Aşağıdaki grafikte fotosel gözün ışık şiddeti ile direncinin nasıl
değiştiği görülmektedir. Eğer ışık şiddeti ayarlanmış lux
değerinden düşük ise röle belli bir zaman gecikmesi sonunda çeker. FG
türü fotosel rölelerindeki bu gecikme özelliği, kısa aralıklı ve yüksek
şiddetli ışıklara karşı korunma amacıyla yer almaktadır.
Modeline bağlı olarak çekme ve bırakma gecikme mekanizması 5 ve
45 sn’lik, Lux ayarı ise 1 ve 10 Lux’lük bir aralıkta değişir.
Fotosel rölelerinde belli bir ayar amacıyla bir düğmeye
dokunulduğunda
60 sn kadar beklemek gerekir. Ayarlamalar sırasında dikkat edilmesi
gereken diğer bir önemli nokta ise kış zamanı gün ışığının şiddetinin 10
Lux’den 1 Lux’e yaklaşık 5 dakikada, yazın ise 20 dakikada
düşmesidir.
TEDAŞ tarafından öngörülen ideal çalışma noktası, ışık şiddeti ayarı 3
Lux ve gecikme ayarı 40 saniyedir
8
Astronomik Zaman Röleleri
Güneşin doğma ve batma zamanlarını otomatik
olarak hesaplayabilen, gerçek zaman saatine
sahip dijital zaman röleleridir.
Kullanıcı tarafından ayarlanan saatlerde, gün
doğumu veya gün batımı saatlerinde
kontaklarına bağlı cihazları kontrol etmek
üzere tasarlanmıştır.
ZAMAN RÖLESİ
Bobini enerjilendikten veya bobinin enerjisi kesildikten belirli bir süre sonra, kontakları durum değiştiren
rölelere, zaman rölesi adı verilir. Çalışma şekillerine göre zaman röleleri şu şekilde sınıflandırılabilir.
 Çekmede Gecikmeli (Düz) Zaman Rölesi

 Düşmede Gecikmeli (Ters) Zaman Rölesi
 Sağ-Sol Zaman Rölesi
 Yıldız – Üçgen Zaman Rölesi
 Flaşör Zaman Rölesi
 Çok Fonksiyonlu Zaman Rölesi
a) Çekmede Gecikmeli (Düz) Zaman Rölesi:

Çekmede gecikmeli zaman rölesinin
bobinine gerilim uygulandığında
zamanlayıcı saymaya başlar ayarlanan (ton)
süresi sonunda çeker ve kontakları konum
değiştirir. Bobinde gerilim olduğu sürece
bu konumunu korur, bobinin enerjisi
kesildiğinde kontaklar normal konumunu
döner.
b) Düşmede Gecikmeli (Ters) Zaman
Rölesi: Düşmede gecikmeli zaman
rölesinin bobinine gerilim uygulandığında
kontakları ani olarak konum değiştirir ve
bobinde gerilim olduğu sürece bu
konumunu korur. Bobinin enerjisi
kesildiğinde zamanlayıcı saymaya başlar
ayarlanan (toff) süresi sonunda kontaklar
konum değiştirerek normal konumuna
döner.
c) Sağ-Sol Zaman Rölesi: Sanayide kullanılan iki yönlü dönen makinaların devir yönünü
değiştirmede kullanılır. Röle bobinine gerilim uygulandığında; sağ röle çekik ve sol röle bırakmış
durumdadır. t1 süresi sonunda her iki röle bırakır ve t0 süresince bu konum korunur. Bu sürenin
sonunda ise bu kez sol röle çeker, sağ röle bırakır bu durum t1 süresince korunur.
d) Yıldız – Üçgen Zaman Rölesi: Üç fazlı Asenkron motorlara Y/ yol vermenin güvenli
çalışmasında kullanılan elektronik zaman rölesidir. Bobinine gerilim uygulandığında yıldız kontak
çeker ve zamanlayıcı saymaya başlayarak ayarlanan ta süresi sonunda bırakır. Üçgen kontak ise tu’
luk bir geçiş süresi sonunda çeker. Motor çalıştığı sürece bu konumunu korur.
9
e) Flaşör Zaman Rölesi: ton ve toff süreleri ayrı ayrı ayarlanabilen zaman aralıklarında periyodik
impuls verecek şekilde tasarlanmışıdır.
f) Çok Fonksiyonlu Zaman Rölesi: 4 fonksiyonlu zaman rölesidir. Rölenin
çalışma fonksiyonları ve zaman aralıkları ön panelde bulunan ayar düğmeleri
veya DIP svicler ile belirlenir.
10
11
12
SİGORTALAR
Sigorta elektrik devrelerinde kullanılan cihazları ve bu cihazları besleyen kabloları, aşırı akımlardan koruyarak
devreleri ve cihazı hasardan kurtaran açma elamanlarıdır.
Besleme hatlarını; aşırı yük akımlarına ve kısa devre akımlarına karşı koruyan devre elemanıdır.
Elektrikle çalışan almaçları ve bunları kullanan bireyleri, çeşitli kazaların zararlı etkilerine karşı güvenliklerini
sağlarlar.
Bağlı bulunduğu devreden geçen akımın belirli bir değeri ve belirli bir süreyi aşması halinde devreyi açan ve bu
şekilde devreyi aşırı akımın tehlikelerinden koruyan bir devre elemanıdır.
A. ERİYEN TELLİ SİGORTALAR
Elektrik devrelerindeki akımın belirli bir sınırı aşması halinde, bu devreleri açmak için eriyen teli, telleri veya şeridi
bulunan sigortalardır. Sigortanın değiştirilen kısmına buşon denir.
Hükmü yer almaktadır. Buşonlar tek bir kullanımlık olup, eğer attıysa yenisi ile değiştirilmelidir.
1
1. D Tipi (Buşonlu) Sigortalar:
DIAZED stands for Diametral gestuftes zweiteiliges

Sicherungssystem mit Edisongewinde (diametral two-step fuse
system with Edison screw).
2. NH Tipi (Bıçaklı) Sigorta: Steatet ( seramik) kırılmaz gövde
ts melting time,
tLB arcing time,
tA ((Ausschaltzeit))
2
NH Sigortaların Sınıflandırılması:
Sigortalar işlevi ve koruduğu yere göre sınıflandırılır. Birinci harf işlevini ve ikinci harf
ise koruduğu nesneyi belirtir.
1. Harf :
a = Kısmı koruma (özel sigortalar)
g = Tam koruma (genel amaçlı
sigortalar)
2. Harf:
G = Kablo ve hat koruma ( genel uygulamalar)
M = Motor devrelerinde anahtarlama cihazı
koruma ( motor devrelerinin korunmasında)
R, S= Yarı iletkenlerin korunması / thyristor
koruması (doğrultmaç devrelerinin
korunmasında)
L = Kablo ve hat koruması ( eski standartlara
göre, DIN VDE de geçersiz)
B = Maden ekipman korumasında
Tr = Transformatör korumasında
3
I. D tipi otomatik sigortalar: Sadece termik

koruma özelliği olan sigortalardır. Temik koruma
ünitesi bimetal şerit olup, aşırı akımlara karşı koruma görevi
yaparlar. Buşon ve buşon kapağı tümleşik olup, sigorta
attığında üzerindeki reset butonuna basarak sigorta kurulmuş
olur. Günümüzde imalatları yoktur.
II. Anahtarlı otomatik sigortalar: Termik ve Manyetik koruma
özelliğine sahip olup aynı zamanda anahtar olarak
kullanılabilir. Tek bir parça ve ray montajlı olması birçok
avantaj sağlar.
 Anahtarla devreyi açma:

Sigortanın üzerindeki mandal On (I)
pozisyonun da iken yük devresi kapalı
ve devreden alıcının çektiği akım
geçmektedir. Sigortanın mandalı elle
-0- pozisyonuna alındığında devre
açılır ve alıcı devresinden akım
geçmez.
 Aşırı yük açtırma: Alıcı devreden aşırı akım çekerse akımın etkisi ile
bimetal şerit ısınarak uzama katsayısı küçük olan metalin tarafına (sol ) doğru
eğilerek devreyi gecikmeli olarak açtırır.
 Kısa devre açtırma: Kısa devre

olduğunda devreden geçen kısa devre
akımının oluşturduğu manyetik alan
etkisi ile çok hızlı olarak sigortanın
mandalını açtırarak devreyi açar.
a) W tipi (eski nesil) anahtarlı otomatik sigortalar: Bağlantı

noktalarının açıkta olması ve biraz yüksek olması gibi
nedenlerden dolayı günümüzde üretimi yapılmamaktadır. L tipi
olanlar; erken atar ( B tipi eşdeğeri) ve hat korumalarında
kullanılırlar. G tipi tipi olanlar; geç atar (C tipi eşdeğeri) ve
motor korumalarında kullanılırlar.
b) N tipi (yeni nesil) anahtarlı otomatik sigortalar:
N Otomatlar, kablo ve iletkenleri aşırı akım ve kısa devreye
karşı koruyan otomatik sigortalardır. Bir arıza halinden (aşırı
akım) tesis edilmiş iletken kesitlerinin aşırı ısınarak
izolasyonları ve çevreleri için tehlike oluşturmamaları (yangın) için bunların önüne otomatik sigortalar
konulmalıdır. TSE damgasına sahip >N< Otomatlar, böylelikle evlerde ve endustride elektrik devrelerini
korurlar. Anahtarları sayesinde bağlı bulundukları devrelerin kolayca açılıp kapanmasını sağlarlar. Ancak
4
arıza durumunda anahtardan bağımsız açtırma düzenleri, arıza devam ettiği müddetçe devreye
sokulmalarına engel olur.
Küçük ölçüleri nedeniyle eriyen telli sigortalardan daha az yer kaplarlar. Tırnakları vasıtasıyla kolayca montaj
rayına takılırlar. Giriş ve çıkış bağlantı klemenslerinin gerilim altındaki yerlerine el teması önlenmiştir (VDE 0106
Bolum 100).
Muhafazaları için sac ve termoplastik malzemeden mamul özel sıva üstü kutular veya sıva altı sac tablolar
kullanılabilir. TSE 5018 ve EN 60 898 standardına göre A, B, C ve D karakterinde olmak üzere dört tipi mevcuttur.
B tipi (eski L tipi), genellikle evlerde hat korumasında kullanılır (Ev aydınlatması, priz ve kumanda devreleri). C
tipi (eski G tipi) ise genellikle tesislerde ve endüktif yüklerin korunmasında kullanılır (Çok sayıda floresan lamba,
civa buharlı ampuller, elektrik motorları, transformatörler vb). Bunların dışında endüstriye yönelik özel kullanımlar
için A ve D karakteristiklerinde >N< Otomatlar da bulunmaktadır.
Otomatik sigortalarda aşırı akım için birbirinden bağımsız iki açtırıcı mevcuttur. Aşırı yük halinde bimetal akım
şiddetine bağlı olarak zaman gecikmeli bir açma yapar. Kısa devre halinde ise belli eşik değeri aşıldığı takdirde, bir
elektromanyetik açtırıcı gecikmesiz olarak açma yapar. B ve C tipleri termik olarak aynı karakterde olmalarına
rağmen, kısa devre esnasında B tipleri nominal akımın 3 ile 5 katında, C tipleri ise 5 ile 10 katında devreyi açarlar.
Kullanıldıkları yerlere göre bir veya çok kutuplu imal edilirler. Çok kutuplu >N< Otomatların bir fazından bir arıza
meydana geldiğinde, mekanizmaları diğer fazları da birden açtırarak bağlı bulunan cihazların istenmeyen gerilimler
altında kalmalarını önler.
>N< Otomatlar, TS 4915’e uygun olarak termik ve manyetik açtırıcısız imal edilerek >N< Anahtar olarak
kullanılırlar.
>N< Anahtarların herhangi bir koruma özelliği olmayıp, sadece açma ve kapama görevini yerine getirirler.
>N< Otomatlar Akım-Zaman karakteristiği
30°C ortam sıcaklığında verilmiştir.
30°C’nin altında ve üstünde her 10K’lik
sıcaklık değişiminde l1 ve l2 test akımları da yaklaşık %5 oranında, sıcaklıkla ters orantılı olarak değişime uğrar.
5
Bitişik montajlı >N< Otomatların sayısı arttıkça, ortam sıcaklığının yükselmesi sonucu açma karakteristiği değişir.
Bu durumda >N< Otomatların anma akımı, K Düzeltme Faktörü ile çarpımı oranında azalır.
Otomatik sigortalarda açma karakteristikleri (akım-zaman eğrileri) kabloların yüklenebilme eğrilerine göre
düzenlenmiştir. DIN VDE 0100/ Bolum 430’da tarifelendiği üzere kabloların aşırı akımdan korunmaları için
otomatik sigortaların seçimine dair iki şart
bulunmaktadır.
Buna göre:
1) Anma akımı kuralı lB ≤ ln ≤ lz
2) Açma kuralı l2 ≤ l.45 x ln yerine
getirilmelidir.
Yeni B ve C karakteristikleri, yukarıdaki
diyagramdan da görüleceği üzeri 2. şartı
otomatikman sağlamaktadır.
(l2 ≤ 1.45 x ln). Böylece otomatların kablo
kesitlerine göre secimi basitçe ln ≤ lz bağlantısı
ile mümkündür. Yani aşağıdaki tablodan
görüleceği gibi kablonun taşıyabileceği akıma
eşit veya küçük en yakın anma akımlı otomatın
seçilmesi gerekmektedir. Böylelikle seçim
basitleşmekte ve kablo kesitleri daha iyi
değerlendirilmektedir.
Back-Up Koruma yapıldığında >N<
Otamatların Kısa Devre Dayanımları 100 A
Buşonlu Ön Sigorta ile maks. 50 kA’e kadar,
Ön Alçak Gerilim Kesici ile maks. 6kA’e
kadar yükselir. (Tablo. 6) Back-Up Koruma
cihazının (ör. >N< otomat) bulunduğu hatta
meydana gelen kısa devre akımı değeri cihazın
kesme kapasitesini aşıyorsa, bu cihaz ön bir
koruyucu cihaz ile korunmalıdır. (Örneğin:
Buşonlu sigorta veya kompakt şalter).
Böylelikle otomatik sigortaların kısa devre
dayanımları yukarıda verilen değere yükselmiş
olur.
Selektivite Hatta meydana gelen hata akımının arıza kaynağına en yakın koruma cihazı tarafından kesilmesi
anlamına gelir. Böylelikle paralel olarak beslenen hatlar enerjisiz kalmamış olur.
6
7
Minyatür Devre Kesici Manyetik Açma Eğrileri
B eğrisi:
o Açma : In x 3~5 (IEC 60898)
o Generatörler ve uzun kablo hatlarında
C eğrisi:
o Açma : In x 5~10 (IEC 60898)
o Genel devre koruması, priz, aydınlatma, vs..
D ve K eğrisi:
o Açma : In x 10~14 (IEC 60947.2)
o Transformatör, motor, vs..
MA eğrisi:
o Açma : In x 12 (IEC 60947.2)
o Özel devrelerin ve güçlü motorların koruması
Minyatür devre kesici seçimi Seçim kriterleri:

Kullanım:
o Teknik olmayan kişilerin ulaşımına açık panolarda IEC/EN 60898 standardı
o İş merkezi, tarım, endüstriyel ve ticari bina uygulamalarında IEC 947 (IEC60947) standardını taşıyan ürünler
Ürün seçilecek kısımdaki şebeke bilgileri:
o Topraklama sistemleri (TT, TN, IT)
o Devre kesicinin yerleştirildiği yerdeki kısa devre akımı, devre kesicinin kesme kapasitesinden az olmalıdır.
o Nominal şebeke gerilimi
Korunacak devrenin bilgileri:
o Devre kesicinin açma eğrisi
o Yükün gerektirdiği kutup sayısı
8
•Arc fault detection device (AFDD)

•RC unit
•Auxiliary current switch (AS)
•Fault signal contact (FC)
•Shunt trip (ST)
•Undervoltage release (UR)
•Remotely controlled mechanism (RC)
• Busbar system with pin terminals
5SL6 Serisi ( Siemens) Otomatik Sigortalar

 0,75 mm2’den 35 mm2’ye kadar kablolar ile müşterek
baraların kolaylıkla bağlanmasını sağlayan dikdörtgen
tasarımlı ve dokunmaya karşı koruma sağlanmış tam
yalıtımlı klemensler.
 Müşterek baranın montajı kolaylıkla yapılabilir.
 Siemens’in 70 mm derinlikteki diğer otomatik

sigortalarında da kullanılan müşterek baralar 5SL6’larda da
kullanılır.
 Ray tutucu kullanılırken dokunmaya karşı tam yalıtım.
9
 Tek telli 2 x 10 mm2 veya ince çok telli 2 x 4 mm2 aynı kesitteki kabloların kolay
bağlantısını sağlayan klemensler.
 Dizilmiş otomatik sigortalardan herhangi biri, hiçbir alet kullanmadan, ray tutucu
vasıtası ile kolaylıkla çıkarılabilir.
 5SL6 serisi otomatik sigortalara yardımcı kontak ve arıza ihbar kontakları gibi
yardımcı donanımlar hızlı ve kolay bir şekilde takılabilir.
10
11
Elektrik motorlarında yol verme işlemi

Motorun rotor hızının sıfırdan anma hızına hızına ulaşması için yapılan işlemdir. Durmakta olan motorun stator
sargılarına gerilim uygulandığında endüklenen zıt emk sıfırdır. Çünkü rotor hareketsizdir. İlk anda çekilen akım kısa
devre akımıdır ve bu akım çok yüksektir. Bu akımın rotor sargılarında oluşturduğu kuvvet ile yol verme momenti
üretilir ve rotor bu momentin etkisiyle dönmeye başlar. Zamanla çekilen kısa devre akımı motor dönmeye
başladıkça küçülür. Motorun miline bağlı ve motor tarafından sürülmekte olan makinanın veya sistemin karşıt
momenti motor tarafından üretilen momente eşit olunca motor ve motorun sürdüğü bu sistem sabit hızda
dönmeye devam eder. Bu işleme yol verme işlemi denir.i
ASM Yolverme Yöntemleri

Motorlar yol alırken, anma akımlarından daha fazla akım
çekerler. Aşırı yol alma akımı şebekede, devrede ve motorda
birçok sakınca oluşturur.
Elektrik İç Tesisler Yönetmeliğinin 26, 27, 28 ve 52.
Maddelerinde motorlarla ilgili aşağıdaki hükümler yer
almaktadır.
Madde 26 - MOTORLAR
Değişik fıkra: RG 30/11/1995- 22479) Anma gücü 0.5 kW geçmeyen bir fazlı motorlar, elektrik priz
linyelerine bağlanabilir.
0.5 kilovattan, 3 kW’a kadar olanlar için ayrı bir hat çekilir ve bunlar 22. Maddedeki kurallara uygun olarak bir faz
üzerine bağlanabilir.
Madde 27 - ANMA GÜÇLERİ 3 KİLOWATTAN BÜYÜK OLAN MOTORLAR
Anma güçleri 3 kW’tan büyük olan motorların üç fazlı şebekelere bağlanabilmeleri için üç fazlı olmaları gerekir.
Madde 28 - İZİN VERİLEN GERİLİM DEĞİŞME ORANI
Elektrik şebekelerinde 0.5'den fazla gerilim dalgalanmalarına neden olan tesislerin elektriği kesilir.
Madde 52 – (Değişik ek: RG 30/11/1995- 22479) BAĞLAMA AYGITLARI
b) Yol vericiler ve ayar aygıtları
i) Bu aygıtlar yürürlükteki Türk Standartlarına yada tanınan yabancı standartlara uygun olmalıdır.
ii) Çalışırken ısı çıkaran yol verici ve ayar aygıtları, kullanıldıkları yer izin verilmeyecek derecede ısınmayacak
nitelikte seçilmeli ve yerleştirilmelidir.
iii) Yol verici ve ayar aygıtları, ait oldukları motor ve devrelere uygun boyut ve nitelikte seçilmelidir.
iv) Kendi transformatörü bulunan tüketicilerde doğrudan (direkt) yol verilebilecek en büyük kısa devre senkron
motor gücü tüm işletme yükleri devrede iken, en büyük güçlü motorun devreye girmesi durumunda transformatör
empedansları dahil, yol alan motorda, yol alma akımında bağıl gerilim %15'i aşmamak koşulu ile tüketici tarafında
belirlenir.
Kendi transformatörü bulunmayan tüketicilerde, doğrudan yol verilecek en büyük kısa devre asenkron motor gücü
köy ve benzeri yerlerde 7.5 kW, alçak gerilim şebekesi hava hattı olan kasaba ve şehirlerde 15 kW, alçak gerilim
şebekesi yeraltı kablosu olan kasaba ve şehirlerde 30 kW’tır. Ancak motorun gücü transformatörün gücünün
%10"nu aşamaz.
Yol verme yöntemleri bir başlangıç torku oluşturarak, motoru nominal yükteki hızına ulaştırmak amacıyla motora
yeterli akımı sağlamak için kullanılmaktadır. Her bir metodun kendine göre avantajları ve dezavantajları
bulunmaktadır. Bunların içerisinde en büyük enerji tasarrufunu frekans konvertörleri sağlamaktadır.ii
1. Direkt yolverme: Küçük güçlü motorlar ile tam yükle kalkınan

motorlarda uygulanır.iii En az sayıda
elemandan oluştuğundan maliyeti az ve
bağlantısı kolaydır.
1
2. Düşük Gerilimle Yolverme:

Yol alma akımının güvenli sınırlar içinde kalması, motora düşük gerilimle yol vermeyle sağlanır. Düşük
gerilimle başlatma, boşta kalkınan veya en fazla anma yükünün 1/3 yükünde kalkınan motorlara uygulanır.
Tam yükle yol verilen bir motora düşük gerilim uygulanırsa, belirli bir yükü veya gücü karşılamak
zorunluluğunda olan motor, şebekeden normalin üzerinde akım çeker. Düşük gerilimle başlatmanın amacı, yol
almada motorun az akım çekmesini sağlamak olduğundan, tam yükle kalkınan motorlara düşük gerilimle yol
verilmez.iv
Düşük gerilimle yol verme yöntemleri başlıca üç şekilde yapılır.
a) Stator sargılarına seri direnç veya reaktör bağlayarak yol
verme:
2
b) Oto transformatörü ile yolverme:
3
c) Yıldız-üçgen bağlayarak yolverme:
4
3. Rotoru sargılı ASM rotor deversine seri direnç bağlayarak yolverme:
5
4. Yumuşak Yolverici (Sofstarter) ile yolverme:
Motorlar ilk kalkış anında çektikleri yüksek demeraj akımları nedeniyle hem mekaniksel hem de şebeke
zorlanmalarına neden olurlar. Yumuşak yolverme
cihazları ile basit ayarlar yaparak en düşük kalkış
momentinde motorlara yumuşak yolverme
mümkün olabilmektedir. Yumuşak kalkışta
mekanik ve şebeke zorlanmalarını engeller.
 Başlangıç gerilimi %40 - %100, kalkış
süresi 0 - 20 sn, duruş süresi 0 - 20 sn.
arasında ayarlanabilir.
 Motor yol aldıktan sonra entegre by-pass
kontakları sayesinde minimum güç kaybı
 Pano içinde %70 daha az yer kaplar.
(Yıldız-üçgen çözümlerine göre)
 Kolay ve pratik bağlantısı sayesinde işçilik
masrafları azalır.
 Termik koruma ( Class 10, 15, 20 ) ve
opsiyonel termistör motor koruma özelliği
ile ilave şalt cihazları kullanmanız gerekmez.
 Cihaza entegre edilmiş cihaz koruma aşırı yüklenmeyi engeller.
 Polarity Balancing ” özelliği sayesinde daha linear bir yumuşak kalkış yaptırır.
 Opsiyonel fan aksesuarı sayesinde cihazın kapasitesi ve sürekliliği arttırılabilir.
 3SRW40 serisi 2 fazdan kontrollüdür.
 Potansiyometrelerle yolverme zamanı ve yolverme geriliminin kolay ayarlanabilir.
 Vidalı ve Cage Clamp bağlantı tekniğine uygundur.
 Sirius 3RW40 ve 3RW44 serisi yumuşak yolvericilerin termik olarak koruma özelliği mevcuttur. Diğer
yolvericiler de haricen termik röle ve sigorta ya da termik manyetik şalter (ya da motor koruma şalteri)
kullanmak gerekir.
6
7
8
5. Frekans değiştirici (Inverter) ile yolverme:
Bir indüksiyon motorunun hızı, doğrudan AC
şebekenin frekansı ile orantılıdır. Şebekenin
frekansını ayarlamak mümkün olabilseydi, motorun
hızını da kontrol etmek mümkün olabilecekti.
Frekans konvertörü, motorun hızını kontrol etmek
için kullanılan bir yol verme yöntemidir. Frekans
konvertörleri, sabit frekanslı AC gücün girişini,
değişken frekanslı çıkışa çeviren elektronik cihazlar
olup motora sağlanan elektrik gücün frekansını
kontrol ederek, alternatif akımın döner hızını,
böylece de motorun hızını kontrol edebilmek için
kullanılmaktadırlar.
Parametreler, cihaz üzerindeki Temel Operatör
Paneli (BOP) vasıtasıyla değiştirilebilirler. Makro
seçimleri, parametreler, sürücünün kalkış-duruş-
rampa süreleri, minimum ve maksimum frekansları
vb. gibi arzu edilen özellikler BOP vasıtasıyla
değiştirilip ayarlanabilirler. Seçilen parametre
numaraları ve bu parametrelerin değerleri seçilen
operatör panelinin ekranında gösterilir.
Notlar
♦ ▲ve ▼düğmelerine anlık olarak basarsanız, değerler kademeli olarak değişir. Düğmeleri basılı konumda
daha uzun bir süre tutarsanız, değerler hızlı bir şekilde düşey formata kayarlar.
♦ Parametre tablolarında: ‘C’ Parametreler, sadece hızlı devreye alma işlemi esnasında (örneğin, P0010 = 0 ise)
değiştirilebilirler. ‘U’ Parametrelerin, çalışma esnasında değiştirilebileceğini gösterir.
9
Kalan diğer parametrelerin tamamı yalnızca inverter durdurulduğunda değiştirilebilir.

♦ Sadece okunabilen özellikte olan parametreler, P yerine r ile gösterilirler.
♦ P0010 parametresi, “hızlı devreye alma” işlemini başlatır.
♦ P0010 parametresine erişildikten sonra P0010=0 ayarı yapılmadığı takdirde, inverter
çalışmayacaktır. P3900 > 0 ise, bu fonksiyon otomatik olarak uygulanır.
♦ P0004, fonksiyonlarına göre parametrelere erişimi sağlayan bir filtre görevi yapmaktadır.
Erişim Seviyeleri
P0003 parametresi vasıtasıyla seçilebilen
Standart, Genişletilmiş, Uzman ve Bakım olmak
üzere kullanıcı tarafından erişilmesi mümkün
olan dört seviye bulunmaktadır. Bir çok
uygulama alanı için Standart ve Genişletilmiş
parametreler yeterlidir.
Her fonksiyonel grup içerisinde bulunan
parametrelerin numarası, P0003 parametresinde
ayarlanmış olan erişim seviyesine bağlıdır.
P0003 = 3 yapılarak tüm parametreleri görmek
mümkündür.
10
Asenkron motorlar için hız kontrol cihazları
Kullanım kılavuzu
Altivar 12 kullanım kılavuzu Türkçe (efesotomasyon.com)
Programlama
HMI açıklamaları
Ekran ve tuşlarının işlevleri
1. Değer LED'i (a) (b).

2. Şarj LED'i
3. Birim LED'i (c)
4. ESC düğmesi: Bir menü veya parametreden
çıkar veya bellekteki bir önceki değere dönmek
için görüntülenen değeri iptal eder.
LOKAL konfigürasyonda ESC düğmesine 2 sn
süreyle basılması, kontrol/programlama modları
arasında geçiş sağlar.
5. STOP düğmesi: motoru durdurur
(fonksiyonun devre dışı olması durumunda
kapak ile gizlenebilir). Not: "RUN/STOP"
kapak çıkarma talimatlarına bakın.
6. RUN düğmesi: LOKAL konfigürasyonda ve
eğer fonksiyon konfigüre edilmişse UZAKTAN
konfigürasyonda çalışmayı başlatır
(fonksiyonun devre dışı olması durumunda
kapak ile gizlenebilir).
7. Navigasyon tekeri - LOKAL konfigürasyonda ve eğer fonksiyon konfigüre edilmişse
UZAKTAN konfigürasyonda potansiyometre görevi görür.
- Saat yönünde veya saatin aksi yönünde çevrildiğinde gezinme için
- basıldığında seçim / onaylama için.
Bu işlem, bu simge ile ifade edilir
8. MODE düğmesi Kontrol/programlama modları arasında geçiş yapar. MODE düğmesine 3 sn süreyle
basılması, UZAKTAN/LOKAL konfigürasyonlar arasında geçiş sağlar.
MODE düğmesine yalnızca HMI kapağı açıkken ulaşılabilir.
9. KONFIGÜRASYON modu LED'i (b)
10. İZLEME modu LED'i
11. REFERANS modu LED'i
12. Dört "7 bölmeli" ekran
Not: LOKAL konfigürasyonda üç Led (9, 10, 11), programlama modunda aynı anda yanıp söner ve
kontrol modunda Led menü takipçisi olarak çalışır.
(a) Yanması, bir değerin görüntülendiğini gösterir, örneğin, 0,5 "0,5" için görüntülenir.
(b) Bir değer değiştirilirken, Konfigürasyon modu LED'i ve değer LED'i sabit bir şekilde yanar.
(c) Yanması, bir birimin görüntülendiğini gösterir; örneğin, "Amp" için AMP görüntülenir
Hızlı Kullanım Kılavuzu - ATV12
TEHLİKE
ELEKTRİK ÇARPMASI, PATLAMA VEYA SIÇRAMASI RİSKİ
• ATV12 kontrol cihazını monte edip çalıştırmadan önce bu kılavuzu okuyup, anlayın. Kurulum, ayarlama, onarım ve bakım yetkin personel
tarafından gerçekleştirilmelidir.
• Kullanıcılar tüm ekipmanların topraklamasına ilişkin tüm uluslararası ve ulusal elektrik yasaları gereksinimlerine uyumluluktan sorumludur.
• Bu kontrol cihazındaki, baskılı devre kartları da dahil olmak üzere birçok parça hat geriliminde çalışmaktadır. DOKUNMAYIN. Sadece elektriksel
yalıtımlı araçlar kullanın.
• Gerilim altındayken ekransız parçalar veya terminal kayış vidası bağlantılarına DOKUNMAYIN.
• PA/+ ve PC/- terminalleri veya DC bara kapasitörleri arasında kısa devre yapmayın.
• Kontrol cihazını devreye almadan önce:
- Harici kumanda gücü de dahil olmak üzere tüm güç kablolarının bağlantısını kesin.
- Tüm güç bağlantı kesme anahtarları üzerinde “AÇMAYIN” etiketi yapıştırın.
- Tüm güç bağlantı kesme anahtarlarını açık konumda kilitleyin.
- DC barasının yükünün boşalması için 15 DAKİKA BEKLEYİN. Sonra, DC geriliminin 42V değerinden daha az olduğundan emin olmak için
kurulum kılavuzundaki “Bara gerilim ölçümü prosedürü” nü uygulayın. Kontrol cihazı LED’leri, DC bara geriliminin olmadığının
göstergesi değillerdir.
• Güç vermeden veya kontrol cihazını çalıştırıp durdurmadan önce tüm kapakları takıp kapatın.
Bu talimatlara uyulmaması, ölüm ya da ağır yaralanmalara neden olabilir.
Elektrikli ekipmanlar sadece yetkili personel tarafından kurulmalı, çalıştırılmalı, servise tabi tutulmalı ve bakımları yapılmalıdır. Bu ürünün
kullanımından kaynaklanan herhangi bir durum için Schneider Electric sorumluluk kabul etmemektedir.
Aşağıdaki bilgiler motor kablo uzunluğu 50m (164ft)’den az olan tek motora bağlı tek bir hız kontrol cihazını kullanmak için tasarlanmıştır.
Herhangi farklı bir durumda www.schneider-electric.com.tr’deki ATV12 kullanıcı kılavuzuna başvurunuz.
Hız kontrol cihazını motora bağlamadan önce kabloları kontrol ediniz (Uzunluk, güç, ekranlı veya ekransız). Motor kablo uzunluğu _______(< 50 m, 164 ft)
1 Hız kontrol cihazını teslim aldığınızda kontrol edin.

• ATV12’yi ambalajından çıkarınız ve zarar görüp görmediğini kontrol edin.
UYARI
HASARLI KONTROL CİHAZI EKİPMANI
Hasarlı görünen kontrol cihazını veya kontrol cihazı aksesuarını çalıştırmayın veya monte etmeyin.
Bu talimatlara uyulmaması, ölüm ya da ağır yaralanmalara neden olabilir.
• Etiketin üzerindeki hız kontrol cihazı referansıyla, satın alma siparişinin benzer olduğunu kontrol edin.
ATV12HU15M2
1.5KW - 2HP - 200 / 240V
Cihaz Model referansını yaz: _____________ ___________ve cihaz seri numarasını yaz: ____________________________
2 Hat gerilimi uyumluluğunu kontrol edin.

8B0915316127
• Hat geriliminin hız kontrol cihazının besleme aralığı ile uyumlu olup olmadığını kontrol edin.
Hat Gerilimi _______ Volt Hız kontrol cihazı gerilim aralığı _______ Volt
Hız Kontrol Cihazı Besleme Aralığı: ATV12 F1 = 100 ... 120 V tek faz / ATV12 M2=200 ... 240 V tek faz / ATV12 M3 = 200 ... 240 V üç faz.
3 Hız kontrol cihazını dikey biçimde monte edin.

50 °C (122 °F)’ye kadar olan hava sıcaklıklarında.
(a)
(a) (a)
(a)
a) 50 mm (2 in.) (b) 10 mm (0.4 in.)
Diğer termik durumlar için, www.schneider-electric.com.tr adresinden kullanıcı kılavuzuna bakınız.
www.schneider-electric.com.tr 444 30 30 1/4 efesotomasyon.com

S1A56146 - 01/2012
4 Hız kontrol cihazını bağlayın: Güç 5 Hız kontrol cihazını bağlayın:
• Hız kontrol cihazını toprağa bağlayın.
• Devre kesici değerini ve sigorta değerini kontrol edin. Kontrol seçimi
• Hız kontrol cihazı gerilimiyle, motor gerilimi uyumluluğunu kontrol edin.
Motor gerilimi ______Volt. [UZAK konfigürasyon]
• Hız kontrol cihazını motora bağlayın. 5.1 (Harici referans ile kontrol)
• Hız kontrol cihazını hat beslemesine bağlayın.
• Hız referansını bağla:
Sırasıyla yapınız:
AI 1
COM
+5v
6 + 7 + 8 + 9.1
veya
ATV12F1 2.2 KΩ
• Komutu bağla:
2 telli kontrol komutu:
ATV12M2 Parametre tCC = 2C
LI1: ileri ATV 12

LIx: geri Sırasıyla yapınız:
+24 V LI1 LIx 6 + 7 + 8 + 9.1
ATV12M3
3 telli kontrol komutu:

Parametre tCC = 3C
LI1: dur ATV 12 Sırasıyla yapınız:
0,8...1,2 N.m 6 + 7 + 8 + 9.1
LI2: ileri
7.1...10.6 lb.in +24 V LI1 LI2 LIx
LIx: geri
200...240V
[LOKAL konfigürasyon]
5.2 (Dahili referans ile kontrol).
.
Sırasıyla yapınız:
6 + 7 + 8 + 9.2
6 Hız kontrol cihazına güç uygulayın.

• Kullanılan lojik girişlerinin aktif olmadığını (bakınız Li1, Li2, Lix) kontrol edin.
• Hız kontrol cihazına güç uygulayın.
• Hız kontrol cihazı ilk güçte bFr görüntüler.
• Bir sonraki başlangıçta hız kontrol cihazı rdY görüntüler.
Motor parametrelerini ayarlayın.

• Motor etiketine bakarak, sıradaki parametreleri ayarlayın.
Menü Kod Açıklama Fabrika Ayarı Müşteri

ayarı
[Standart motor frekansı]:
bFr 50.0
COnF > FULL > Standart motor frekansı (Hz)
drC- [Nominal motor gücü]: Hız kontrol cihazı
nPr
[Motor kontrol menüsü] Motor etiketi üzerindeki nominal motor gücü değeri
[Nominal motor akımı]: Hız kontrol cihazı
nCr
Motor etiketi üzerindeki nominal motor akımı (A) değeri
8 Temel parametreleri ayarlayın.

Müşteri
Menü Kod Açıklama Fabrika Ayarı
ayarı
[Hızlanma]:
ACC 3.0
Hızlanma süresi (s)
[Yavaşlama]:
dEC 3.0
COnF Yavaşlama süresi (s)
[Konfigürasyon] [Düşük Hız]:
LSP 0.0
Minimum referansta motor hızı (Hz)
[Yüksek hız]:
HSP 50.0
Maksimum referansta motor frekansı (Hz)

S1A56146 - 01/2012
9 Kontrol seçeneğini ayarla
Menü Kod Açıklama 5.1 [UZAK konfigürasyon] 5.2 [LOKAL konfigürasyon] Customer Setting
COnF> FULL>
[Referans kanalı1]:
Ctl- Fr1 Al1 AlU1
Referans kontrolü
[Kontrol Menüsü]
COnF>FULL>
[Kontrol tipi]: 2C: 2-telli kontroll
I_O- tCC _
Komut kontrolü 3C: 3-telli kontrol
[Giriş Çıkış Menüsü]
9.1 [UZAK konfigürasyon] 9.2 [LOKAL konfigürasyon]

(Fabrika ayarı konfigürasyonu)
Fabrika ayarlı parametreler: Fabrika ayarlı parametreler:

Fr1 = 2C Fr1 = AIU1
tCC = 2C
MODE
3s
LOC rdY
35.
1
[Analog Giriş Değeri] (Hz)
10 Motoru çalıştırın.

S1A56146 - 01/2012
Menü Yapısı
[UZAK konfigürasyon] [LOKAL konfigürasyon]
MODE
ESC
3s LOC
2s
EN
MODE ESC ENT
3s
35.1 [Dahili hız referansı] (Hz)
ESC ESC
ESC
EF MODE NO MODE CO F MODE
[HIZ REFERANSI] [İZLEME] [KONFİGÜRASYON]
EF NO CO F
ESC
(2) 0 2s / ESC
(1) ENT bF 50
(2)
F 1 AI1
ESC
2s / ESC
ACC 3 SEC
2s / ESC
ENT F h
51.3 2s / ESC EC 3 SEC
2s / ESC
2s / ESC
F LSP 0
(1) LF 2s / ESC
2s / ESC
AIU1 HSp
F H LC ANP 50
2s / ESC 2s / ESC
PI P
PE At
PC 2s / ESC
2s / ESC
C ANP
PF 2s / ESC
2s / ESC
AI1 5U
PC
2s / ESC SCS
2s / ESC
FCS
CFG
2s / ESC
I_0-
2s / ESC
d C-
2s / ESC
C L-
Y
FU -
(2) LF FL -
LF AIU1 CON-
(2)
CO AIU1
Daha kapsamlı menü açıklaması için kullanıcı kılavuzuna başvurun.
Menü kodlarının parametre kodlarından ayrımı tire (-) ile yapılır.

Örnek: [Motor kontrol menüsü] (drC-), bFr parametresi.

S1A56146 - 01/2012
TECO S310 SERISI HIZ KONTROL CİHAZI HIZLI BAŞLAT DÖKÜMANI
ADIM 1: Sürücü beslemesini ve motor uçlarını bağlama S310 serisinde 220 volt beslemesi L1 ve L2
girişlerine bağlanarak cihaza enerji verilir. Cihaza bağlanacak motor kablolarının terminal bağlantı
girişleri U, V , W girişlerine bağlanır.
ADIM 2: Cihazın beslemesini ve motor bağlantısını kontrol ettikten sonra enerjiyi veriniz. Cihaz
enerjilendikten sonra ekranda 05.00 Hz yanıp yanıp sönecektir.
Keypad üzerinden DSP / FUN tuşuna basarak parametre giriş rakamları açılacaktır. Sonrasında Reset
tuşuna basarak 5 dijit display ekranında basamak basamak kaydırmalar yapabilir ve yukarı ok tuşuna
basarak istediğiniz parametre girişine ayarlayabilirsiniz ( Örnek: 00–03, 00–05 v.s. gibi ). Sonrasında bir
defa DATA / ENT tuşuna basarak o parametrenin içerisine girebilirsiniz. Yukarı aşağı ok tuşlarını
kullanarak parametre değişiklikleri yapabilir devamında tekrar DATA / ENT tuşuna basarak
kaydedebilirsiniz.
ADIM 3: Harici Buton ile çalıştırmanın yapılması ve Harici potansiyometre bağlanılması

• Cihaz kontrol kartının üzerindeki sol üst klemensde COM terminali mevcuttur. Klemensten COM
girişine bir kablo bağlantısı yapılır. Kablonun diğer ucu 0–1 anahtarı ya da butonuna bağlanır.
Anahtardan veya butondan çıkacak diğer uçta klemens üzerindeki S1 terminaline bağlanır. Devamında
00 – 03 parametresi 0001 yapılmalıdır. Böylelikle cihaz tuş takımı üzerinden değilde, harici bağlanan
anahtara yada butona basıldığı zaman çalışır.
• İkinci olarak cihaza harici potansiyometre bağlantısını
anlatalım. Cihaz üzerindeki klemenslerde COM, AIN ve
10v girişleri mevcuttur. Harici takacağımız
potansiyometremizin ortak ucu AIN girişine ve diğer
uçlarıda COM ile 10v girişine bağlanır. Sonrasında 00 - 05
parametresi harici potansiyometreden frekans kontrolü
yapabileceğimiz 0002 yapılmalıdır.
ADIM 4: Cihaza parametre girilmesinin yapılması

• 00-03 Parametresi: Cihazın nasıl çalıştırılacağının
belirlendiği parametredir.
0 ■* Tuş Takımı üzerindeki Run ile çalıştırma
1 ■* Harici Run komutu ile çalıştırma
2 ■* Kominikasyon RS485 üzerinden çalıştırma
00-05 Parametresi: Frekans komut kaynağı seçimi

0 ■* Tuş Takımı üzerinden frekans değeri girerek
1 ■* Tuş Takımı üzerindeki potansiyometreyi kullanarak
0002 ■* Harici Potansiyometre bağlayarak frekans komut

kaynağı seçilebilir.
• 00-07 Parametresi: İstenilen Frekans üst limiti girilir.
• 00-08 Parametresi: istenilen Frekans alt limiti girilir.
• 00-09 Parametresi: Hızlanma zamanı girilir.
• 00-10 Parametresi: Yavaşlama zamanı girilir.
EKAMAT A-2000 fabrika ayarları:

Aşağı+yukarı+stop tuşlarına aynı anda
2san. Basılı tut.
SchneiderATV12 sürücü: Conf – FCS – Inı
Siemens Sinamics V20 sürücü: iki
parametreyi değiştir. P0010=30,
P0970=1
MOTORLARIN DÖNÜŞ YÖNÜNÜ DEĞİŞTİRME:
Üç fazlı asenkron motorun dönüş yönünü değiştirmek için, motora giden üç fazdan sadece iki fazı yer değiştirmek
gerekir. İki kontaktörün aynı anda devreye girip kısa devreye neden olmamak için kumanda devrelerinde bir
kilitleme yapmak gerekir.Kontak emniyetli kilitleme, buton
emniyetli kilitleme, buton+kontak emniyetli kilitleme ve
mekanik kilitlemeler kullanılır
Bir fazlı Kondansatör başlatmalı asenkron motorun dönüş yönünü değiştirmek için, ana sargı yada yardımcı
sargıdan sadece bir tanesinin uçlarını değiştirmek gerekir.
Doğru akım motorunun dönüş yönünü değiştirmek için, endüvi veya uyartım sargılarından sadece bir tanesinin
uçları yer değiştirilmelidir.
Beş kumanda merkezli bir kumanda devresi
tasarlayıp alman normuna göre çiziniz.
11
Üç fazlı bir asenkron motorun devir yönünü kontak emniyetli değiştiren devrenin güç ve kumanda şemalarını
alman normuna göre çiziniz (eksik çizgi ve simgeleri tamamlayınız)ç
L1 L2 L3
F1
A1 A1
A2 A2 M
Üç fazlı bir asenkron motora yıldız-üçgen yol veren devrenin güç ve

L1 L2 L3
kumanda şemasını alman normuna göre çiziniz.
M
M
3~
i
http://www.elektrikce.com/asenkron-motorlara-yol-verme-yontemleri/ , (son e.t.04.01.2016)
ii
http://www.elsanas.com.tr/downloads/AC%20%C4%B0nd%C3%BCksiyon%20Motorlar%C4%B1nda%20Frekans%20Konvert%C3%B6r%C3%BC%20Kullan%C4%B1m%C4%B1-
ELSAN%20Teknik%20B%C3%BClteni-FK01.pdf
iii
https://library.e.abb.com/public/5e6a1c128ae4fab1c1257b490033f301/1SDC007106G0201.pdf ,(son e.t.04.01.2016)
iv
Ö.BADUR, Elektik kumanda Devreleri, MEB 1978
v
http://www.siemens-pro.ru/doc/documentation/sirius_en.pdf ,(son e.t.04.01.2016)
12

2 - Kumanda Ders Notları

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

2 - Kumanda Ders Notları

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ELEKTRO-MEKANİK

ADI SOYADI: ……………………………. NO:………………………………………

1. Bir Elektrikli Tahrikin Esas Kısımları

Şekil 1Bir elektrikli tahrik sisteminin temel elemanları

Elektrik enerjisi Şebekeden besleme

Elektrik motorlarının kullanımında kumanda ve denetim (kontrol)

Denetim: Geri besleme uygulanarak

Montaj şekli Çalışma türü

Şekil 7 Üç fazlı bir asenkron motorun plakası

2.1. Yalıtkanlık Sınıfı:

2.2. Çalışma türü:

2.3. Koruma sınıfı:

2.4 Yapı ve Montaj Şekilleri

Şekil 8 Yapı biçimleri ve simgeleri

Şekil 9 Açık tip, Kapalı tip ve Flanşlı tip motorlar

a) Üç fazlı güç şeması b) Kumanda şeması

Şekil 2 Besleme donamının sabit, kızaklı veya çekmeceli tipleri

Şekil 3 Bir çekmeceli panonun ve çekmece

4.1. Kontaktörün Özellikleri:

Şekil-1 İki yardımcı kontaktörün resmi

Şekil-2 Yardımcı kontaktör sembolü

Şekil- 3 Bir kontaktörün temel yapısı

Şekil- 4 Kapağı açılmış kontaktör

Kumanda bobini alternatif veya

4.2.2.1 Ana Kontaklar

4.2.2.2 Yardımcı kontaklar

Kapatıcı kontağın sembolü

4.2.2.2.1 Kapatıcı kontak

4.2.2.2.2 Açıcı kontak

Şekil 9 Kontaktörün komple sembolü

Bir kontaktör bobinine gerilim uygulanınca ;

Şekil 10 Köntaktörün çalışması

4.4.Kullanım sınıfları, ömür ve standartlar

Tablo 1 Kontaktörlerin kullanma sınıfları

Şebeke Gerilimi 220 380 415 V

5.1. Tahrik ünitesi:

Tablo 1 Tahrik türleri ve sembolleri

Bazı üretici firmaların iki ya da üç

Şekil 5 Başlatma butonun tahrik edilmemiş ve

5.3.1.2 Durdurma butonu: Kontak

Tablo 3 Durdurma butonunun kontak resmi, simgesi ve sembolü

Şekil 6 Durdurma butonun tahrik edilmemiş ve tahrik edilmiş resimleri

5.3.2 İki yollu butonlar:

Kontak Kontak Sembolü Kontak hareket

Tablo 2 İki yollu butonların kontak resmi, simgesi ve sembolü

5.4 Acil Durdurma (EMERGENCY STOP) Butonları:

5.5 Seçici anahtar

5.6 Butonlar projede nasıl numaralandırılır:

Örnek 1: NA (3-4) kontak bloğu tutucunun 1 ile

İkinci rakama kontak

Tablo 5.5: Buton kontaklarının numaralandırılması

5.7 Sinyal Lambaları

Aşırı akım röleleri

Şekil Kontaktör ve aşırı akım rölesi

Bimetal şerit, ısı karşısında uzama katsayıları

a. Direkt ısıtma b. Endirekt ısıtma c. Akım trafosu üzerinden

Şekil Bimetal çubuğun ısıtılması

Şekil Termik aşırı akım rölesi ile donatılmış

Orta gerilim motorları ve çok

Üreticiler koruma rölelerini 2, 3 yada 4 fonksiyonlu olarak üretirler.

Gerilim Koruma Röleleri

Sıvı Seviye Kontrol Rölesi

 Çekmede Gecikmeli (Düz) Zaman Rölesi