MAKALE

www.elektrikdergisi.com

ENERJ LETM VE DAITIMINDA KULLANILAN

ELEKTRK
DREKLERNN
SEMNDEK NEML FAKTRLER VE HESAPLAMALAR
Gelen sanay ve teknolojye paralel olarak gnlk yaamda elektrk enerjsne
olan htya hzla artmaktadr. Kurulan retm santrallarnn genellkle tketmn
youn olduu blgelere uzak olmasndan dolay enerjnn letlmes ve bu
blgelerde datlmas gerekmektedr. Elektrk enerjsnn letm ve datmnda
kullanlan en neml bleenlerden brs de elektrk dreklerdr. Farkl cnslerde
ve geometrlerde olablen bu dreklern sem dorudan malyet ve 
gvenln etkleyeblmektedr. Dolaysyla doru sem yapablmek n
ynetmelkte belrtlen hesaplamalar, araz yaps ve klm koullar gz nnde
bulundurulmaldr. Bu almada enerj nakl (letm) hatt ve datm ebekeler
n optmum drek semnn nasl yaplaca ve uygun hesaplamalar hakknda
detayl blgler sunulmutur.
Ahmet TEKE1, zgr ELK2
1) ukurova nverstes, Elektrk-Elektronk Mhendsl Blm
ahmetteke@cu.edu.tr
2) Adana Blm ve Teknoloj nverstes, Elektrk-Elektronk Mhendsl Blm
ozgurcelk@adanabtu.edu.tr

104
Haziran 2014

Yeni.makale.indd 1

02.07.2014 15:06

1. GR

2. ELEKTRK DREKLER

Elektrk enerjs hayatn her alannda youn br

eklde kullanlmaktadr. Verm ok yksek olan bu
enerjnn der enerj trlerne dnmnn ve
uzak mesafelere letmnn kolay, rahat ve fonksyonel
olmas gb brok avantaj bulunmaktadr. Fakat
elektrk enerjsnn, depolanamamas gb byk
dezavantaj bulunmaktadr. Bu nedenle retlen
elektrk enerjsnn (termk, hdroelektrk, gaz motorlu,
rzgr, fotovoltak, jeotermal veya nkleer santrallar
vb.), tketcye annda ulatrlmas gerekmektedr.
retm le tketm arasndak bu dengenn srekl
olablmes n de letm ve datm ebekelernn
kurulmasna htya vardr. Bylece elektrk enerjs
retm, letm, datm ve tketm ebekeler zernden
son kullancya ulatrlmaktadr [3].

Hava hat eklndek letm ve datm hatlarnda

kullanlan, letkenler yerden ve brbrlernden
belrl uzaklklarda havada tutmaya yarayan ve hat
boyunca uygun aralklarla yerletrlen yan hattn
tayc ve durdurucu noktalarn tekl eden ebeke
malzemelerne drek denr [4],[3].
Elektrk drekler mal edldkler malzemeye, gerlm
sevyelerne ve kullanm yerlerne gre 3 ana balk
altnda snflandrlablr.

Kuvvetl akm enerj letmn, datmn salayan ve

bunlarla lgl drek, drek temeller, travers, zolatr,
letken, topraklama ve bunlarn balantsna yardmc
olan hrdavat malzemelernden oluan tesslern
tm hava hat olarak tanmlanmaktadr [1]. Hava
hatlarn avantajlar ve dezavantajlar aadak eklde
zetleneblr.
Avantajlar [2]:
Malyet asndan yer alt kablosu kullanlarak
yaplan letme gre daha ekonomktr.
Arza yer tespt ve onarm asndan daha
kullanldr.
Karayolu, demryolu, vad, nehr vb. yerlerde hat
atlamalar daha kolaydr.
Tesste gerektnde lave elemanlar kullanlarak
kapaste art yaplmasna olanak salar.
Dezavantajlar [2]:
evre ve doa artlarndan, zellkle ar k
koullar, etklenrler.
mrler 30-40 yl arasndadr.
zellkle aalk blgelerde ve tarm arazlernde
kaak akm oluturma veya yldrm dme rskn
arttrmasndan dolay yangna sebebyet vereblrler.

mal edldkler malzemeye gre

Demr drekler
Aa drekler
Beton drekler
Gerlm sevyelerne gre
Alak gerlm (AG)
Orta gerlm (OG)
Yksek gerlm (YG)
ok yksek gerlm (YG)
Kullanm yerlerne gre
Tayc drekler
Kede tayc drekler
Durdurucu drekler
Kede Durdurucu drekler
Tevz (datm) drekler
Branman drekler
Nhayet (son) drekler
2.1 mal Edldkler Malzemeye Gre
A) Demr Drekler: Her trl gerlm sevyelernde
kullanlablen, boyal kaynakl (alak ve orta gerlm),
galvanzl cvatal (yksek ve ok yksek gerlm),
yaplarnda L,U,I profller kullanlan demr ve elkten
yaplm dreklerdr. AG ve OGde kullanlmak zere
retlen A ve kafes drekler boyal-kaynakl, YG de veya
kmyasal etkenlern olduu ortamlarda kullanlanlar da
galvanzl-cvatal olarak mal edlrler. Demr dreklern
adlandrlmasnda tayc n T, nhayet n N ,
durdurucu n D ve zavye n Z harfler kullanlr.

105
Haziran 2014

Yeni.makale.indd 2

02.07.2014 15:06

MAKALE

www.elektrikdergisi.com

rnen T-10, D-12, Z-20 gb smlendrlmektedrler.

T-10 10 m boyundak tayc dre, D-12 12 m boyundak
durdurucu dre ve Z-20 20 m boyundak zavye
dren fade eder [3],[4].Der drek etlerne gre;
Avantajlar [4],[6]:
Uzun mrldrler.
Beton dreklere gre daha hafftrler.
letkenlern her trl tertp eklne gre
uyarlanablrler.
YG ve YG sevyelernde kullanlan tplernde standart
br boy uzunluu bulunmamaktadr, stenlen ebatlarda
bytlp ayarlanablr.
Paralara ayrlabld n zorlu araz tplernde
tanmalar kolaydr.
Dezavantajlar [4][6]
Yapm ve bakm malyetler yksektr.
Kaak akmlara kar zellkle yamurlu ve karl
havalarda gvenlk asndan zayftrlar.
Havadan, nemden ve zararl gazlardan
etklenmemeler n slyen boya ve yal boya le
boyanmaldrlar.
B) Beton Drekler: mento, su ve katk maddelernn
uygun oranlarda kartrlmasyla elde edlen beton
le yksek dayanml elk tel veya elk ubuklarn
brletrlmesyle elde edlr. Beton ve demr malzemenn
sk br eklde uygunluunun salanmas n ttrem
(vbrasyon) veya savurma (santrfj) metodu uygulanr.
Bu yntemle mal edlen dreklere betonarme drek
denr. Ayrca kullanlan demr mktarnn ayn  gren
demr dreklere oranla az olmas sebebyle demr
malzemeden tasarruf salar [3],[4]. Beton dreklern
zernde bulunan (9.3/3, 9.3/5 vb.) deerler 9,3 metre
cnsnden dren boyunu, knc deern se 100
le arpm (3x100=300 kg) dren tepe kuvvetn
vermektedr.
Der drek etlerne gre
Avantajlar [4], [6]:
Beton drekler demr dreklere gre daha ucuzdur,
uzun mrldr, bakm stemez.
Tepe kuvvetler byktr, atmosferk olaylardan fazla
etklenmez.
Kaak akmlara kar gvenldr.
Dezavantajlar [4],[6];
Krlgan olduklar n tanrken ve montaj edlrken
dkkatl olunmaldr.
Ar olduklarndan tanmas ve montaj zordur.
C) Aa Drekler: Alak ve orta gerlml letm ve
datm hava hatlarnda kullanlr. Mekank dayanmlar
azdr. Kknar, ard, karaam gb aalardan yaplr.
klm artlarndan olumsuz etklendkler n bakr
slfat emdrlmek ve katranlanmak gb zel lemlere
tab tutulur. Drek tepes yamur ve kar sularnn
dree verecekler zarar nlemek n 45o al keslr
[3],[4].

Avantajlar [4],[6]:
Drek dklrken beton kullanlmaz drek talarla
sktrlr. Eer beton dklrse krlablr.
Kurulum malyetler dktr.
Kurulum sreler der drek tplerne gre ksadr.
Dezavantajlar [4],[6];
Mekank dayanm snrldr. Bu yzden drekler aras
mesafe ksa selmeldr.
Hava artlarna kar dayankszdr bu yzden
mrler ksadr.
Dren db zamanla ryeblr. Bunu nlemek
n enjeksyonla drek dplerne (temele) lalama
yaplmaldr. Bu nedenle zellkle YG de kullanlmas
uygun deldr.
Yldrm dmes olaynda yanma rsk vardr.
Esnek olduklar n sehm (salg) deeblr.
2.2) Gerlm Sevyelerne Gre
Gerlm sevyelerne gre drek etler alak gerlm,
orta gerlm, yksek gerlm ve ok yksek gerlm
drekler olmak zere 4 ana balk altnda nceleneblr.
) Alak Gerlm Drekler: Gerlm sevyes 1000V
un altnda olan tesslerde kullanlan drek tplerdr.
9.3/3, 9.3/8, 8I, 10I gb drekler alak gerlm dreklerne
rnek olarak gsterleblrler.
) Orta Gerlm Drekler: Gerlm sevyes 1kV-34.5kV
arasnda olan tesslerde kullanlan drek tplerdr.12/4,
12/16, T10, D12 gb drekler orta gerlm dreklerne
rnek olarak gsterleblr.
) Yksek Gerlm Drekler: Gerlm sevyes 34.5kV154kV arasnda olan letm hatlarnda kullanlan drek
tplerdr. K, L, R etler mevcuttur.
v) ok Yksek Gerlm Drekler: Gerlm sevyes
154kV ve st olan letm hatlarnda kullanlan drek
tplerdr. G, H, J ve D, E, F tpler mevcuttur.
2.3) Kullanm Yerlerne Gre
Kullanm yerlerne gre drek etler yed balk
altnda ncelenmtr [8]. Tablo 1de kullanm yerlerne
gre drek etler ve ekller verlmtr.
)Tayc Drekler: Hat dorultusunda dz olarak
letkenlern asld dreklerdr.
)Kede Tayc Drekler: Hat dorultusunda yaplan
kk sapmalarda kullanlan drek etlerdr.
) Durdurucu Drekler: Dorusal gzergh zernde
bulunan letkenler belrl br gergnlkte tutmak ve
hat zernde meydana gelen arzalar belrl br alanda
snrlamak n kullanlan drek tplerdr.
v) Kede Durdurucu Drekler: Hat dorultusunda
bulunan byk al sapmalarda kullanlan

106
Haziran 2014

Yeni.makale.indd 3

02.07.2014 15:06

dreklerdr.
v) Branman Drekler: Hattn kollara ayrld
noktalarda kullanlan dreklerdr.
v) Nhayet Drekler: Hat sonlar ve hat balarnda
kullanlan dreklerdr.
v) Datm Drekler: Enerj nakl hava hatlarnda
kden fazla nhayet ba le bal olan hatlarn tevz
edld yan kollara ayrlarak datmnn yapld
drek tplerdr [5].
3. DREKLERE ETK EDEN KUVVETLER VE
HESAPLAMALARI

Drek hesaplamalarnda gz nnde bulundurulacak

kuvvetler dey kuvvetler ve yatay kuvvetler olmak
zere k ayr blmde ncelenmtr.
3.1) Dey Kuvvetler
Dey kuvvetler, drek arl, travers arl, zolatr,
letken arl ve ek yklerden (montr) oluur. Tek
tell veya rgl letkenler n gb=k*d1/2kg/m buz yk
(gb) varsaylr. Bu formlde k blgelere gre deen
br katsay ve d letken apn gstermektedr. Montaj
yk letkenn drek tepesne baland yerde 100
kg olarak alnr [1]. ekl 1de d2 drene gelen letken
arl gsterlmtr.

ekil 1 - d2ye gelen iletken arl

Tablo 1 : Kullanm yerlerine gre direk eitleri

letken arl(G):
d2 dre n;
G= po x ag (kg)
po= teln arl kg/m, ag = arlk akl

(1)

107
Haziran 2014

Yeni.makale.indd 4

02.07.2014 15:06

MAKALE

www.elektrikdergisi.com

letkenlern yere olan uzaklklar da ayrca drek

semn etklemektedr. Yan sehm (salg) hesab da
bzm n nemldr. Gvenl emnyet mesafeler EKAT
ynetmelnde belrtlmtr. Ynetmelkte gsterlen
emnyet mesafeler Tablo:2de verlmtr [1].
LETKENLERN ZERNDEN GET YER

ekl 2de tepeye ndrgenen rzgar kuvvet

gsterlmtr.

DEY UZAKLIKLAR (METRE)

Yalnzca yayalarn geebilecei yerler,

zerinde trafik olmayan sular

4,50

Ara gemesine elverili ayr, otlak,

tarla vb. yerler

9,50

Ara gemesine elverili ky ve ehir ii yollar

5,50

12,00

8,50

ehirleraras karayollar

12,00

Aalar

1,50

2,50

2,50

5,00

zerine herkes tarafndan klabilen dz

daml yaplar

2,50

3,50

3,50

8,70

zerine herkes tarafndan klamayan eik

daml yaplar

3,50 5

8,70

Elektrik hatlar

2,50

Elektriksiz demiryollar (ray zerinden)

10,50

zerinde trafik olan su ve kanallar

(tat tepesinden)

4,50

4,50

letiim(haberleme) hatlar

2,50

2,50

2,50 3,50

4,50

4,50

Tablo 2: letkenlerin getii yerlere olan emniyet mesafeleri

3.2) Yatay Kuvvetler

Yatay kuvvetler letken ekme kuvvet ve rzgr
kuvvetnden oluur.
letken ekme Kuvvet
letkenlern arlk ve gerlmelernden dolay drek
tepesne uyguladklar kuvvettr. letkenlern hat
ekme kuvvetler letken etlerne ve buz yk
blgesne gre demektedr. Bu kuvvetlere letken
kataloglardan ulalablr.
(2)
Tm = m x S (kg)
2
2
m = gerlme (kg/mm ), S = letken kest alan (mm )
Ayrca dreklern hesaplanmas n etl yklenme
varsaymlar Elektrk Kuvvetl Akm Tessler
Ynetmelnde verlmtr. etl tp dreklern
hesaplanmas n ayr ayr varsaymlar belrtlmtr.
Rzgr Kuvvet
Faz ve toprak letkenlerne etk eden rzgr kuvvetnn
(W) hesaplanmasnda 200 mye kadar olan rzgr
aklklar n;
W = c.p.d.aw (kg) bants,
(3)
aw = letkenlern orta noktalar arasndak uzaklk(m)
d = letkenn ap (m)
c = dnamk rzgr basn katsays
p = dnamk rzgr basnc (kg/m2)
c ve p deerler EKAT ynetmelnde lgl zelgelerde
verlmtr [1].
Ayrca dree gelen rzgr yk (Wd) se;
Wd= c x p x A olarak hesaplanr.

ekil 2 - Tepeye indirgenen rzgar kuvveti

(4)

A=r x H
(5)
r =Dren toprak st boyunun orta noktasndak
ap(m), H =Dren toprak st boyu [7].

Dree gelen rzgr yknn; dren toprak st

boyunun orta noktasndak apna et ksa kenar
ve dren toprak st boyuna et uzun kenar olan
dkdrtgen kestl br yzeye etkd varsaylr[7]. 9.3/5
dree at rzgrl tepe kuvvet 5 x 100 = 500, 500 - Wd
olarak belrtlr.
4. ELEKTRK DREKLERNN SEM

Dreklern tepe kuvvetler bulunurken dree

etkyen btn d kuvvetler tepeye gre alnmal ve
vektrel olarak hesaplamalar yaplarak uygun tepe
kuvvetndek drek selmeldr. Ynetmelklerdek
etl drek tplerne at neml varsaymlar aada
zetlenmtr.
a)Tayc Dreklern sem
1. Varsaym: Hat dorultusuna dk dorultuda dree,
zolatrlere, letkenlere ve toprak letkenlerne gelen
rzgr kuvvet le buzsuz dey kuvvetler[1].
2. Varsaym: Hat dorultusunda dree ve zolatrlere
gelen rzgr kuvvet le letkenlern ve toprak
letkenlernn en byk ekme kuvvetlernn yzde
2sne et tek yanl ekme kuvvet ve buzsuz dey
kuvvetler [1].
P= Wd+W+0,02 x Tm [7]

(6)

b)Kede Tayc Drekler

1. Varsaym: letkenlern ve toprak letkenlernn en
byk ekme kuvvetlernn blekesne et br kuvvet
le buzlu dey kuvvetler [1].
6. Varsaym: +5Cde letkenlern ve toprak
letkenlernn ekme kuvvetlernn blekes le bu
bleke (aortay) ynnde dree, zolatrlere,
letkenlere ve toprak letkenlerne gelen rzgr kuvvet
ve buzsuz dey kuvvetler [1]. ekl 3te kede tayc
dreklere etk eden kuvvetler gsterlmtr [7].

108
Haziran 2014

Yeni.makale.indd 5

02.07.2014 15:06

MAKALE

www.elektrikdergisi.com

kuvvet gsterlmtr [7].

ekil 5 - Nihayet direklerine etki eden kuvvet

P *Tm [7]

ekil 3 - Kede tayc direklere etki eden kuvvetler

P * 2Tcos(a)+w+wd+aw x gw[7]

(7)

c) Durdurucu Drekler
4. Varsaym: Hat dorultusuna dk dorultuda dree,
zolatrlere, letkenlere ve toprak letkenlerne gelen
rzgr kuvvet le buzsuz tm dey kuvvetler[1].
ekl 4te durdurucu dreklere etk eden kuvvetler
gsterlmtr [7].

ekil 4 - Durdurucu direklere etki eden kuvvetler

P * w+wd+aw x gw [7]

[11]

Drek semlernde yaplan yanllklardan dolay

enerj sreklln bozacak aksaklklar meydana
gelmekte, hat mr ksalmakta doa ve nsanlar
n rsk olumaktadr. Bu rsklern banda zellkle
orman arazler ve tarm arazlernde kullanlan
aa dreklerde meydana gelen yangnlar ve demr
dreklerde nsan hayat n tehlke oluturacak kaak
akm gelmektedr. Ayrca yanl hesaplamalardan
kaynakl drek boylar ve tepe kuvvetler byk
selmekte bu da ekstra malyet getrmektedr.
5. SONULAR

Gnmzde elektrk enerjsne duyulan htya gelen

teknoloj ve sanaylemeye paralel olarak artmaktadr.
Elektrk letm ve datmnda kullanlan hava hatlarn
en neml bleenlernden brsde dreklerdr. Drek
semnde yaplablecek hatalar ekstra malyetlere ve
 kazalarna yol aablmektedr. Ayrca mal edldkler
malzeme asndan hatal kullanlan drek tpler hat
mrn ksaltmakta ayrca doaya ve tarm alanlarna
zarar vermektedr.
Bu almada drek tpler mal edldkler malzemeye,
gerlm sevyelerne ve kullanm yerlerne gre
ncelenm ve avantajlar-dezavantajlar sunulmutur.
Bunun yannda sem yaparken kullanlacak hesaplar
(en kt varsaymlar gz nnde bulundurulmutur)
gsterlerek optmum semn salanablmes
hedeflenmtr.

(8)

d)Kede Durdurucu Drekler

1. Varsaym: letkenlern en byk ekme
kuvvetlernn br yanda yzde 100 olduu, tek yanda
se uygun br zayflama varsaylarak bulunacak bleke
kuvvet le buzlu dey kuvvetler[1].
5. Varsaym: letkenlern ve toprak letkenlernn en
byk ekme kuvvetlernn blekesne et br kuvvet
le buzlu dey kuvvetler[1].

e) Nhayet Dreklern Sem

1. Varsaym: letkenlern ve toprak letkenlernn en
byk ekme kuvvetlerne et tek yanl br kuvvet
le buzlu dey kuvvetler (Ayrca letkenlern tespt
bmlerne gre br burulma moment var se bu
momenttr)[1]. ekl 5te nhayet dreklerne etk eden

REFERANSLAR

[1] Elektrk Kuvvetl Akm Tessler Ynetmel, 2000.

[2] MEGEP(Meslek Etm ve retm Sstemnn
Glendrlmes) Elektrk Elektronk Teknolojler, Hava
Enerj Hatlar, Ankara 2007.
[3] Elektrk Enerjs letm ve Datm, T.C. Anadolu
nverstes Yayn No: 2786 Ak retm Fakltes
Yayn No: 1744, Yrd. Do. Dr. Fahr VATANSEVER (nte
5), 2013
[4] Hava Hat Tessler, MEB Etm Notlar (Elektrk
Tessat Blgs nte 6), 2011.
[5] Drekler ve zellkler, MEB Etm Notlar (Elektrk
Tessat Blgs nte 12), 2011.
[6] T.C. Mll Etm Bakanl, Elektrk Elektronk
Teknolojs, Drekler, Ankara, 2011.
[7] ELKE 402 G Sstemlernn Tasarm Ders Notu,
Prof. Dr. smal H. ALTA, 2012.
[8] G letm (Enerj Tanmas), Brsen Yaynev, Elk.
Yk. Mh. Yetkn SANER, 2000.
[9] Elektrk Tesslernde Emnyet Ynetmel

109
Haziran 2014

Yeni.makale.indd 6

02.07.2014 15:06