NDEKLER

TOPRAKLAMA

1- TOPRAKLAMA NEDR ? 2- TOPRAKLAMA ETLER 2.1- KORUMA TOPRAKLAMASI 2.2- LETME TOPRAKLAMASI 2.3- FONKSYONEL TOPRAKLAMA 3- TOPRAKLAYICILARIN VE TOPRAKLAYICI GERELERNN BOYUTLANDIRILMASI 4- TOPRAKLAMA ELEMANLARI VE ZELLKLER 4.1- ELEKTROT 4.2- ERT TOPRAKLAYICI 4.3- UBUK ( DERN ) TOPRAKLAYICI 4.4- LEVHA TOPRAKLAYICI 4.5- BALANTI ELEMANLARI 5- DREK TP TRAFOLARDA TOPRAKLAMALAR 5.1- KORUMA VE PARAFUDR TOPRAKLAMASI 5.2- LETME TOPRAKLAMASI 6- TEMEL TOPRAKLAMA PROJE ZM 6.1- TOPRAKLAMA PROJE LEK VE SEMBOLER 6.2- ZLM TOPRAKLAMA PROJELERNN NCELENMES 7- TOPRAKLAYICILARIN TESS VE TEMEL TOPRAKLAYICILARI 7.1- TOPRAKLAYICILARIN TESS 7.2- TEMEL TOPRAKLAYICILAR

1 1 2 2 2

3 3 3 3 4 4 6 9 9 9

9
9 10 11 11 11

8- TOPRAKLAMA DRENC ETLER 8.1-TOPRAK Z DRENC 8.2- TOPRAKLAYICININ VEYA TOPRAKLAMA TESSNN YAYILMA DRENC 8.3- TOPRAKLAMA DRENC 8.4- TOPLAM TOPRAKLAMA DRENC 8.5- TOPRAKLAMA EMPEDANSI (ZE) 8.6- DARBE TOPRAKLAMA DRENC 9- BNA TOPRAKLAMA 9.1- TOPRAKLAMA LETKEN EKME 9.2- TOPRAKLAMA LETKEN BALANTILARI 9.3- TOPRAK ELEKTROTU MONTAJI 9.4- TABLO TOPRAKLAMASI 10- TOPRAKLAMA PROJE HESAPLARI 10.1- HESAPLAMALARDA KULLANILAN DEERLER 10.2- HESAPLANACAK DEERLER 10.3- STANDART DREN SINIR DEER UYGUNLUK KONTROL 11- SIFIRLAMA TANIMI VE YAPIMI 12- POTANSYEL DENGELENMES 13- TOPRAKLAMA DRENCN LME 13.1- TOPRAK VE YALITKANLIK DRENC LEN ALETLER 13.2- TOPRAKLAMA DRENCN LME 14- ELEKTRK SSTEMLER ( EBEKE ) TANIM VE EKLLER 14.1- TN SSTEM 14.2- TT SSTEM 15- YKSEK GERLM TESSLERNDE TOPRAKLAMA DRENLER 15.1- YKSEK GERLM TESSLERNDE ETL TOPRAKLAMA DRENLER N TAVSYE EDLEN DEERLER 15.2- TOPRAKLAMA SSTEMLERNDE KONTROL PERYOTLARI

15 15

16 16 16 16 17 17 17 18 18 19 21 21 24 26 28 29 30 30 31 33 34 36

38 38

TOPRAKLAMA
Toprak sonsuz byklkte iletken bir kitledir ve btn elektrik tesislerinin bulunduu binalar veya ak hava tesislerini sinesinde tar. Arzasz bir ebeke iletmesinde toprak zerinden nemsiz derecede kk akmlar geer. Eer elektrik tesislerinde bir motor isteyerek veya bir hata sonucunda toprak bir iletken ile balant haline gelirse tesisin bu noktas ile toprak ayn potansiyeli alrlar. Topraktan geen akmn bir ksm arza yerinde bulunan bir kimsenin zerinden geerse kiinin hayat tehlikeye girebilir. Topraktan geen kaak akmlar ayrca yangna da sebep olabilirler. Topran kendi direnci 0.05 ohm/km gibi gayet kk bir deerdir. Fakat toprak zerinden geen akmn deerini toprak ile temas haline gelen noktalardaki gei veya yaylma direnleri belirler. 1- TOPRAKLAMA NEDR ? Gerilim altnda olmamas gereken btn tesisat ksmlarnn, uygun iletkenlerle toprak kitlesi ierisine yerletirilmi bir iletken cisme (elektrot, galveniz veya bakr sac) balanmasdr. Topraklama sayesinde cihaz zerindeki kaak akmlar ve statik elektrik topraa akacaktr. Bylece canllarn can gvenliini salanacak ve cihazlarn zarar grmesi byk anlamda nlenecektir. 2- TOPRAKLAMA ETLER

ekil 2 : Topraklama eitleri. Topraklamalar fonksiyonlarna gre genel olarak e ayrlrlar. 2.1- Koruma topraklamas. 2.2- letme topraklamas. 2.3- Fonksiyonel topraklama.

2.1- KORUMA TOPRAKLAMASI :

nsanlar tehlikeli dokunma gerilimlerine kar korumak iin iletme aralarnn aktif olmayan ksmlarnn topraklanmasdr. Koruma topraklamas, alak gerilim tesislerinde temas gerilimine kar korunma yntemlerinden biridir. Yksek gerilim tesislerinde ise temas gerilimine kar korumada kullanlacak tek yntemdir. letme aralarnn aktif olmayan blmleri, uygun ekilde toprak iine tesis edilmi olan bir topraklama dzenine iletken bir ekilde balanarak koruma topraklamas elde edilir. Burada uygulanan yntem ile hata halinde, insan vcudu zerinden geecek akm olduunca kk tutmak ve bu arada devredeki koruma cihazlarnn almasn salayarak arzal ksmn, hzla devre d olmasn salamaktr. 2.2- LETME TOPRAKLAMASI letme akm devresinin, tesisin normal iletilmesi iin topraklanmasdr. Alak gerilim ebekelerinde, transformatrlerin sfr noktalarnn, doru akm tesislerinde bir kutbun veya orta iletkenin topraklanmas ile yaplr. Bylece sistemde, topraa kar oluacak gerilimin belirli deerleri amamasna allr. Orta ve yksek gerilim ebekelerinde iletme topraklamas lkelerin ynetmeliklerine gre deimektedir. lkemizde orta gerilim ebekeleri diren zerinden topraklanmaktadr. Yksek gerilim ebekelerinin ise direkt olarak topraklanmas yoluna gidilmektedir. 2.3- FONKSYONEL TOPRAKLAMA Bir iletiim tesisinin veya bir iletme elemannn istenen fonksiyonu yerine getirmesi iin yaplan topraklamadr. Yldrmn etkilerine kar koruma, rayl sistem topraklamas, zayf akm cihazlarnn topraklanmas fonksiyon topraklamasna birer rnektir. Ayrca statik elektrie kar topraklamada yaplmaktadr: Statik Elektrik; elektronlarn atomlar arasnda hareket etmesiyle ortaya kan enerji olarak dnlebilir. Statik elektrie en byk rnek olarak yldrm verilebilir. Ksacas statik elektrik; katnn katya, svnn katya veya iki svnn birbirine srtnmesi sonucu oluan, genel olarak bir ie yaramayan ve zaman zaman arklar eklinde boalan elektrik enerjisidir. Bu boalma genel olarak kontrol altna alnamaz ve statik elektrikten faydalanlamaz. Ancak; bu kontrolsz g ok nemli bir yangn k sebebidir. Endstriyel ve ticari ilemlerde, yangn riskinden dolay statik elektriin byk bir nemi vardr. Endstriyel ve ticari ilemlerde statik elektrik; transport ilerinde, konveyr bantlarnda, kaplama ilemlerinde, rtme ve doldurma ilemlerinde, basm ve matbaa ilemlerinde, kartrma ilemlerinde ve sprey uygulamalar gibi birok yerde grlmektedir.

2
rnek olarak: Statik elektrik binalardaki haberleme, g hatlar ve elektrik sistemlerine byk lde zarar verir. Makinelerde bulunan sensrler, lme kafalar, yazc kafalar gibi elektronik malzemeler elektrostatik yklenmeden etkilenebilir.

Ameliyathanede kullanlan bir ok uucu gaz karm, patlayc olduundan burada yaplan hareketler statik elektriin birikmesine ve sonunda ani elektrik boalmalarna sebep olmamaldr. 3- TOPRAKLAYICILARIN VE TOPRAKLAYICI GERELERNN BOYUTLANDIRILMASI Topraklayclar ve topraklayc gerelerinin boyutlar, mekanik dayanm ve korozyon bakmndan deerlendirildii gibi ilgili ynetmeliklerde belirtilmi olan dokunma ve adm gerilimleri dikkate alnarak, mevcut Elektrik Tesislerinde Topraklamalar Ynetmelii nde belirtilen hesap yntemleri erevesinde boyutlandrlr. 4- TOPRAKLAMA ELEMANLARI VE ZELLKLER Topraklama tesislerinin yapmnda topraklayclar (topraklama elektrotu, bakr veya galveniz levha), topraklama iletkenleri ve balant paralar kullanlr. 4.1- ELEKTROT Topraklayc (topraklama elektrodu): Topraa gml ve toprakla iletken bir balants olan veya beton iine gml, geni yzeyli balants olan iletken paralardr. Topraklayc olarak aadaki malzemeler kullanlabilir: ubuk topraklayc veya boru topraklayc erit veya rgl iletken topraklayc Levha topraklayc Yzeysel topraklayc: Genel olarak 0,5-1 m arasnda bir derinlie yerletirilen topraklaycdr. Galvanizli erit veya yuvarlak ya da rgl iletkenden yaplabilir . Derin topraklayc: Genellikle dey olarak 1 mden daha derine yerletirilen topraklaycdr. Galvanizli boru, yuvarlak ubuk veya benzeri profil malzemelerden yaplabilir. 4.2- ERT TOPRAKLAYICI erit, yuvarlak iletken ya da rgl iletkenden yaplan ve genellikle derine gmlmeyen topraklayclardr. Bunlar, uzunlamasna denebilecei gibi yldz, halka, gzl topraklayc ya da bunlarn bazlarnn bir arada kullanld biimde de dzenlenebilir. Zemin koullar elverili ise, erit topraklayclar genel olarak 0,5 ila 1 m derinlie gmlmelidir. Bu arada yaylma direncinin st zemin tabakasnn nemine ball ve donma olasl gz nnde bulundurulmaldr. erit topraklayclarn uzunluu istenen yaylma direncine gre bulunur.

ekil 4.2 : erit Topraklayc. 4.3- UBUK ( DERN ) TOPRAKLAYICI Boru ya da profil elikten yaplan ve topraa aklarak kullanlan topraklayclardr. ubuk topraklayclar yere olabildiince dik olarak aklmaldr. stenen kk yaylma direncinin salanabilmesi iin birden ok ubuk topraklaycnn kullanlmas gerekiyorsa, bunlar arasndaki aklk, en az bir topraklayc boyunun iki kat olmaldr. Topran st tabakasnn kurumas ve donmas gibi nedenlerle paralel bal ubuk topraklayclar btn uzunluklar boyunca etkili olmadklarndan, bunlar arasndaki uzaklk bir topraklaycnn etkili boyunun en az iki kat olmaldr.

ekil 4.3.a : Bakr Ve Galveniz ubuklar.

4.4- LEVHA TOPRAKLAYICI Dolu ya da delikli levhalardan yaplan topraklayclardr. Bunlar genel olarak dier topraklayclara gre daha derine gmlr. Levha topraklayclar zemine dikey olarak gmlmelidir. Bunlarn boyutlar gerekli yaylma direncine gre seilir. Topraklama tesislerinde genel olarak l m X 0.5 m ile 0,7 x 0,7mlik bakr levhalar kullanlr.

Levhann st kenar toprak yzeyinden en az 1 m aada olmaldr. Kk bir yaylma direnci elde etmek iin birden ok levha topraklayc kullanlmas gerektiinde bunlar arasndaki aklk en az 3m olmaldr. Ayn yaylma direncini salamak iin erit ve ubuk topraklayclar yerine levha topraklayc kullanldnda bunlara oranla daha fazla gere kullanlmas gerekir.

ekil 4.4.a : Yldz- Halka- Gzl Topraklama.

ekil 4.4.b : Bakr Levha. Topraklamann tesis edilecei yerde topran elverisiz yaps nedeniyle topraklama direnci yetersiz grlrse bu takdirde kaz ayann ve yldz topraklamann ular birer ubuk elektrotla takviye edilmelidir. Bu ekilde kaz aya, yldz topraklama + ubuk elektrot birleimi kesin bir mkemmellik salar. Kaz aya biiminde topraklama : Kaz aya biiminde topraklama normal olarak topraklama iletkeni boyu 25 mlik ve 30x2 veya 30x3 mmlik bakr eritler biri ile yaplr.

Topraklama eridi dal halinde topran 80 cm derinliinde yelpaze biiminde kazlm kanallarn iine yerletirilmelidir. Bu kaz ayann en uzun kolu 8-12 m arasnda ve bir ucundan kontrol klemensi ile irtibatlandrlmaldr. Dier iki kolun boyu 6-9 m olmal, uzun kola zel kaz aya klemensi ile balanmaldr.

Topran durumu yukardaki ekilde kaz ayan gerekletirmeyi imkansz klyorsa; o zaman topraklama eridinin 25 mlik uzunluu muhafaza edilerek kaz aya deiik boylarda 3 veya 2 kol halinde tesis edilir. Kaz aya kollar arasnda 4 lik a olmaldr. Topraklamann tesis edilecei kadar yeterli alan olmamas halinde yldz eklinde bir kenar 2 m'den az olmayan alar 60 bir ekenar gen topraklama yaplr. Topraklama elektrotlar toprak ile srekli temasta bulunduu iin korozyona ( kimyasal ve biyolojik etkiler, oksitlenme, elektrolit, korozyon oluumu ve elektroliz vb. ) kar dayankl malzemeden olmaldr. Bunlar hem montaj esnasnda kabilecek mekanik zorlanmalara kar dayankl olmal hem de normal iletmede oluan mekanik etkilere dayanmaldr. Beton temeline gmlen elik ve elik kazklar veya dier topraklayclar topraklama tesisinin bir ksm olarak kullanlabilirler. 4.5- BALANTI ELEMANLARI : Klemens, pabu ve dier yardmc balant elemanlarndan olumaktadr. Bakr ve galvanizden yaplmaktadrlar.

ekil 4.5.a : Topraklama Balant Elemanlar.

Galvaniz Topraklama eridi

Galvaniz Topraklama Levhas

Galvaniz Topraklama Kazk

Lama naat Demiri Yatay Balant Eleman

Lama naat Demiri Dikey Balant Eleman

Topraklama Klemensleri :

Balant Klemensleri

Balant Klemensleri

Balant Klemensleri

5- DREK TP TRAFOLARDA TOPRAKLAMALAR Direk tipi trafo postalarnda iki eit topraklama yaplr.

5.1- KORUMA VE PARAFUDR TOPRAKLAMASI OG kablo balklar, ayrc gvdesi, ayrc kumanda mekanizmas, trafo gvdesi, AG pano gvdesi, trafo direi ve gerilim altnda olmamas gereken iletken blmler ( metal aksam ) ile parafudrlar ayn topraklaycya balanrlar. Topraklayc iletkenleri 100 mm2 kesitli galvenizli elik erit veya 95 mm2 galvenizli rgl elik iletken ile yaplr. Topraklayc olarak 2 mt boyunda NPL 65-65-7 galvenizli profil veya 0.5 mt x 1 mt boyunda 3 mm kalnlnda galvenizli elik levha kullanlr. Parafudrlar ile topraklayc en ksa yoldan 95 mm2 galvenizli rgl elik iletken ile irtibatlandrlr. Parafudrun topraklama iletkenine balants ise bklgen iletkenle yaplr. 5.2- LETME TOPRAKLAMASI AG datm panosundaki ntr barasndan ayr bir topraklama iletkeni ile ayr bir topraklaycya irtibatlanarak yaplr. Topraklayc 0.5 mt x 1 mt boyunda 3 mm kalnlnda galveniz elik levha veya 2 mt boyunda NPL 65-65-7 galveniz profilden olur ve ntr barasna AG tesisindeki faz-toprak ksa devresinde oluacak olan toprak arza akmn tayabilecek kesitte 1 kv NYY kablo ile irtibatlandrlr. Ancak bu kesit 50 mm2 den kk olmamaldr. Koruma topraklaycsyla iletme topraklayc arasndaki mesafe en az 20 mt olmaldr. 6- TEMEL TOPRAKLAMA PROJE ZM 6.1- TOPRAKLAMA PROJE LEK VE SEMBOLER : Proje lekleri, mimari planlara uygun olarak aadaki leklerde izilmelidir. Vaziyet Plan : 1/1000 Kat Planlar : 1/50 veya ok byk paftalarda 1/100 Ayrntlar : 1/20 Proje izimlerinde kullanlacak semboller tablo 6.1 de verilmitir.

Tablo 6.1: Topraklama sembolleri.

6.2- ZLM TOPRAKLAMA PROJELERNN NCELENMES : Aada rnek bir proje verilmitir. Bu rnek proje, 1/200 leine kltlmtr. Proje izimleri 1/50 leinde yaplmaldr.

ekil 6.2 : rnek topraklama projesi.

ekil 6.2deki rnek projede grld gibi topraklama levhas olarak 20 mm apnda 3,5 metre uzunluunda bakr ubuk kullanlmtr. Topraklama iletkeni olarak 95 mm2 kesitinde plak rgl bakr iletken kullanlmtr. Topraklama iletkeninin ap, uzunluu ve levhalarn says, hesaplamalar ile uygunluu kontrol edilir.

10

7- TOPRAKLAYICILARIN TESS VE TEMEL TOPRAKLAYICILARI 7.1- TOPRAKLAYICILARIN TESS 7.1.1- KONUMA GRE TOPRAKLAYICILAR : 7.1.1.a) Yzeysel Topraklayclar : Yzeysel topraklayclar genellikle kanal diplerine veya temel kazlarna denirler. Topraklayclarn ; - Dolgu toprakla sktrlmas, - Kayalarn veya akllarn dorudan gmlm elektrotlarla temasnn nlenmesi, - Mevcut topran uygun olmamas durumunda uygun dolgu toprakla deitirilmesi tavsiye edilir. 7.1.1.b) Derin Topraklayclar : Genellikle dey olarak 1 mden daha derine yerletirilen topraklayclardr. Galvanizli boru, yuvarlak ubuk veya benzeri profil malzemelerden yaplabilir. 7.1.2-BM VE PROFLE GRE TOPRAKLAYICILAR : 7.1.2.a ) erit Topraklayc: erit eklindeki iletken malzeme ile yaplan topraklaycdr. 7.1.2.b ) Boru ve Profil Topraklayc: Boru ve profil eklindeki iletken malzeme ile yaplan topraklaycdr. 7.1.2.c ) rgl letken Topraklayc: rgl iletken malzeme ile yaplan topraklaycdr. rgl iletkeni oluturan teller ince olmamaldr. 7.1.2.d ) Doal Topraklayc: Temel amac topraklama olmayan, fakat (topraklayc olarak etkili olan, toprakla veya suyla dorudan doruya veya beton zerinden temasta bulunan yaplarn elik blmleri, boru tesisatlar, temel kazklar gibi metal paralardr. 7.1.2.e )Topraklayc Etkili Olan Kablo: Melal klf, siperi (ekran) ve zrhlarnn iletkenlii topraa gre erit topraklayc niteliinde olan kablodur. 7.1.2.f ) plak Topraklayc Balant letkeni: Bir topraklaycya balanan plak topraklama iletkeninin toprak iinde kalan blm, topraklaycnn bir paras saylr. 7.1.2.g ) Temel Topraklayc ( Temel ine Yerletirilmi Topraklayc ): Beton iine gml, toprakla (beton zerinden) geni yzeyli olarak temasta bulunan iletkendir.

7.2- TEMEL TOPRAKLAYICILAR 7.2.1- GENEL 7.2.1.a- Temel Topraklamasnn levi : Temel topraklamas, potansiyel dengelemesinin etkisini arttrr. Bunun dnda temel topraklamas kuvvetli akm tesislerinde ve yldrma kar koruma tesislerinde topraklayc olarak uygundur.

11

Bu topraklama, yap balant kutusunun arkasndaki elektrik tesisinin veya buna e deer bir tesisin ana blmdr. 7.2.1.b- Temel Topraklamasnn Yapl : Temel topraklayc, kapal bir ring eklinde yaplmaldr ve binann d duvarlarn temellerine veya temel platformu iine yerletirilmelidir (ekil 7.2.1.b.1 ve ekil 7.2.1.b.2e baknz).

ekil 7.2.1.b.1 : Tek Bir Ev Durumunda Temel Topraklaycnn Yerletirilmesine rnek .

ekil 7.2.1.b.2: Bitiik Nizam Evlerde Temel Topraklaycnn Yerletirilmesine rnek. evresi byk olan binalarda temel topraklayc tarafndan evrelenen alan, enine balantlarla 20 m x 20 m lik gzlere blnmelidir.

12

ekil 7.2.1.b.3: Byke Bir Merkezinde Temel Topraklaycnn Yerletirilmesine rnek.

ekil 7.2.1.b.4 : 20x20 m A Elde Etmek in Topraklama Plann izilmesine rnek .

Temel topraklayc, her taraf betonla kaplanacak ekilde dzenlenmelidir. elik erit topraklayc kullanldnda, bu erit dik olarak yerletirilmelidir. Temel topraklayc, dilatasyon derzlerinin olduu yerlerde kesilmelidir. Son noktalar temelin dna karlmal ve yeterince esnek balant yaplmaldr. Balant yerleri her zaman kontrol edilebilir olmaldr .

13

ekil 7.2.1.b.5 : Yap Boluklarnda Topraklayc Balantsna rnek.

7.2.2- MALZEME Temel topraklamas iin en kk kesiti 30 mm x 3,5 mm olan elik erit veya en kk ap 10 mm olan yuvarlak elik kullanlmaldr. elik, inko kapl olabilir veya olmayabilir. Balant filizleri inko kapl elikten yaplm olmaldr. Balant ksmlar korozyona dayankl elikten olmaldr.

ekil 7.2.2 : elik Donat zerinde Mesafe Tutucunun Yerletirilmesine rnek.

14

7.2.3- TEMEL TOPRAKLAYICININ KISIMLARININ BALANTISI

Temel topraklaycnn ksmlarn birbirleriyle balamak iin apraz balayclar ve uygun kamal balantlar kullanlmaldr veya balantlar serisi standartlara uygun ekilde kaynakla yaplmaldr.

RESM 8.2.3 : Ekin Kaynakla Yaplmas Ve rnek Ekler.

8- TOPRAKLAMA DRENC ETLER 8.1-TOPRAK Z DRENC Toprak zdirenci E deiik yerlerdeki toprak cinsine, tane yapsna, younluuna ve neme bal olarak deiir. (izelge 8.1e baknz). Tasarmda yerinde lme yaplmaldr. Birka metre derinlie kadar topraktaki nem orannn deiimi, toprak z direncinde geici deiimlere neden olur. Gz nne alnmas gereken dier bir durum, deiik derinliklerdeki farkl toprak z direnli toprak tabakalarnn varl nedeniyle toprak z direncindeki deiimdir.

15

izelge 8.1 : Alternatif akm frekanslarnda toprak zdirenci ( sk llen deerler ) ; Toprak cinsi Bataklk amur, kil, humus Kum akl Havann etkisiyle dalm ta ounlukla Kumta Granit Morenin (Buzulta) Toprak zdirenci E (.m) 5-40 20-200 200-2500 2000-3000 <l000 2000-3000 >50000 >30000

8.2- TOPRAKLAYICININ VEYA TOPRAKLAMA TESSNN YAYILMA DRENC Bir topraklayc ya da topraklama tesisi ile referans topra arasndaki topran direncidir. Yaylma direnci, yaklak olarak omik diren kabul edilebilir.

Tablo 8.2 : zgl Direnci 100 .m Olan Toprak in Yaylma Direnci . 8.3- TOPRAKLAMA DRENC Topraklaycnn yaylma direnci ile topraklama iletkeninin direncinin toplamdr. 8.4- TOPLAM TOPRAKLAMA DRENC Bir yerde llebilen ve lye giren btn topraklamalarn toplam direncidir. 8.5- TOPRAKLAMA EMPEDANSI (ZE) Bir topraklama tesisi ile referans topra arasndaki (iletme frekansnda) alternatif akm direncidir. Bu empedansn mutlak deeri, topraklayclarn yaylma direnleri ile toprak iletkenleri topraklayc etkisi olan kablolar gibi zincir etkili iletken empedanslarnn paralel balanmas ile elde edilir.

16

8.6- DARBE TOPRAKLAMA DRENC Bir topraklama tesisinin herhangi bir noktas ile referans topra arasnda, yldrm akmlarnn gemesi srasnda etkili olan direntir. 9- BNA TOPRAKLAMA 9.1- TOPRAKLAMA LETKEN EKME 9.1.a- Topraklama letkeni zellikleri : Topraklama iletkenlerinin en kk kesitleri mekanik dayanm bakmndan; olan sabit tesislerde 1.5 mm Cu (Bakr), 2.5 mm Al (Alminyum) yaltlm iletken olmaldr. olan sabit tesislerde 4 mm Cu ya da kalnl en az 2,5 mm olan 50 mm lik elik erit olmaldr. Mekanik zorlamalara kar korunmam tesislerde alminyum toprak iletkenleri kullanlamaz. Demelerde, duvar geilerinde ve mekanik zorlamalarn ok olduu yerlerde topraklama iletkenleri kesinlikle korunmu olmaldr. plak topraklama iletkenleri zel bir iaretle belirtilmi olmaldr. Topraklayclarn yaylma direncini denetlemek iin topraklama iletkeninin uygun bir yerine ayrma dzeni yaplmaldr. Bu dzen olabildiince blnmesi gereken yerlere konulmaldr. Topraklaycnn topraklama iletkenine balants, kaynak balants ya da rondelal cvatalar gibi mekanik bakmdan salam ve elektriksel bakmdan iyi iletken biiminde yaplmaldr. Toprak iindeki balant noktalar korozyona kar korunmaldr. Toprak stndeki topraklama iletkenleri grlebilecek biimde ya da rtl olarak dendiklerinde, kolaylkla ulalabilecek biimde ekilmeli ve bulunduklar yerde beklenebilen mekanik ve kimyasal etkilere kar korunmu olmaldr. Topraklama iletkenleri zerinde anahtar kullanlmasna ve alet kullanlmadan kolaylkla zlebilen balantlar yaplmasna izin verilmez. Topraklama iletkenleri ile topraklama baralarnn ve bu iletkenlerden ayrlan kollarn aralarndaki balantlar srekli olarak gvenilecek ve elektriksel bakmdan iyi bir iletim salanacak ekilde yaplmaldr.

9.1.b- letkeni ekmede Dikkat Edilecek Hususlar : Topraklama iletkenlerinin tesis edilmesi: Genel olarak topraklama iletkenleri, mmkn olduunca ksa yoldan balanmaldr. Topraklama iletkenlerinin mekanik tahribata kar korunmas gerekmektedir. Topraklama iletkenleri toprak zerine yerletirilebilir. Byle bir durumda bunlara her an ulalabilir. Eer bir mekanik tahribat riski sz konusu olacaksa, topraklama iletkeni uygun ekilde korunmaldr. Topraklama iletkenleri beton ierisine de gmlebilir. Balant ular her iki uta da kolaylkla eriilebilir olmaldr. plak topraklama iletkenlerinin, topraa veya betona girdii yerlerde anmay nlemek amacyla zel itina gsterilmelidir.

17

 Topraklama iletkenleri eklenirken ekler, hata akm geme durumlarnda kabul edilemez s ykselmesini nlemek iin iyi bir elektriksel sreklilie sahip olmaldr. Ekler gevek olmamaldr ve korozyona kar korunmaldr. Deiik metaller balanmak zorunda kalndnda, galvanik piller ve sonucunda galvanik anma oluumu nedeniyle ekler, etraflarndaki elektrolitlerle temasa kar dayankl dzenlerle korunmaldr. 9.2- TOPRAKLAMA LETKEN BALANTILARI Topraklama iletkenini, topraklaycya, ana topraklama balant ucuna ve herhangi bir metalik ksma balamak iin uygun balant paralar kullanlmaldr. Cvata balants yalnz bir cvata ile yaplrsa, en azndan M10 cvata kullanlmaldr. rgl iletkenlerde (ezmeli, sktrmal ya da vidal balantlar gibi) kovanl balantlar da kullanlabilir. rgl bakr iletkenlerin kurun klflar balant noktalarnda soyulmaldr; balant noktalar korozyona kar korunmaldr. Deney amacyla, ayrma yerleri ihtiyac karlanabilmelidir. zel aletler kullanlmadan eklerin sklmesi mmkn olmamaldr.

9.3- TOPRAK ELEKTROTU MONTAJI 9.3.a- Toprak Elektrotu zellii : Mahalli artlar baka bir gerecin kullanlmasn gerektirmiyorsa, topraklayc olarak en iyisi scak galvanizli elik, bakr kaplamal elik ya da bakr kullanlmaldr. Topraklama elektrotuna irtibat iletkeni eitli kalnlkta yuvarlak, rgl veya yass lama eklinde bakr veya galvanizli iletkenden yaplmaktadr. Topraklama iletkenlerinin en kk kesitleri, elektrik tesislerinde topraklamalar ynetmeliine gre; Bakr: 16 mm Alminyum 35 mm elik 50 mm olmaldr .

9.3.b- Toprak Elektrotunu Gmmede Dikkat Edilecek Hususlar : Topraklaycnn evresindeki topraa iyi temas etmesi gerekir. Daha az toprak kullanlacandan topraklayclarn tesisinde iyi iletken toprak tabakalar kullanlmaldr. Toprak tabakalarnn kuru olmas durumunda, topraklaycnn evresindeki toprak yapkan deilse slatlp amur haline getirilmeli; yapkan ise topraklayc gmldkten sonra dvlerek sktrlmaldr. Topraklaycnn yanndaki ta ve iri akllar yaylma direncini artracandan bunlar ayklanmaldr. erit ve ubuk topraklayclarn yaylma direnci daha ok kendi uzaklklarna, daha az olarak ta kesitlerine baldr.

18

ekil 9.3.a : Topraklayc (Bakr topraklama ubuu) letkene rtibatlandrlmas.

9.4- TABLO TOPRAKLAMASI Binalarn topraklanmas kadar enerji tablolarnn da topraklanmas nemlidir. Panolarn topraklanmas ile bina topraklamas genel olarak benzemektedir. Panolarn topraklanmasnda u hususlar dikkate alnr : Tablonun arka tarafnda bulunan ve akm geirmemesi gereken btn demir aksam ile tablonun demir iskeleti topraklanacaktr. Topraa kar 250 Volttan fazla bir gerilimin meydana gelmesini mmkn klan sistemlerde, iskelet ve erevesinin btn demir ksmnn kendi aralarnda ve toprak baras ile kusursuz olarak balantsn ve bu balantnn devamn temin iin zel tertibat alnacaktr. Toprak baras kesiti en az topraklama levhas balant hatt kesiti kadar olmaldr. Bu hususun temini iin montaj bittikten sonra nokta kayna veya kprleme ile uygun yerlerde balant oluturmak yeterlidir. Vida balantlarnn, zel surette temizlenmi ve iyice yalanm temas yzeylerine sahip olmas arttr. Vidalar galvanizli veya paslanmaz madenden olacaktr. Tablo iindeki topraklama tertibat bakr bara ile yaplacak ve toprak iletkeni ile balanacaktr. Tali tablolar zerinde topraklama baras bulunacaktr. Topraklama balants bulunduu yerdeki tesisata uygun olarak muhakkak yaplacaktr.

19

Resim 9.4.a : Pano Topraklamas .

20

Resim 9.4.b : Su Borusundan Sakncal Olarak Yaplm Topraklama.

10- TOPRAKLAMA PROJE HESAPLARI 10.1- HESAPLAMALARDA KULLANILAN DEERLER 10.1.1- . Toprak zgl Direnci: Yere akan akm byk direnler ile karlar. Topraklayclarn direnlerini hesaplamak veya lmek iin ekil 11.1.1de grld gibi topran zgl direncinin bilinmesi gerekmektedir. Toprak ok kark bir iletken ve yapya sahip olduu iin her topran cinsinin nceden bilinmesi nemlidir. Kenar 1 m olan bir kpn zgl direnci:

ekil 10.1.1 :

21

zgl toprak direnci topran scaklk ve nemine baml olarak aylar arasnda farkl deerler gsterir. Gei direncinin hesab veya lmnde ortalama olarak %30 dalgalanmalara dikkat edilmelidir. Batakln scakla gre zgl toprak direnci Tablo 11.1.1de verilmitir.

Tablo 11.1.1: Batakln scakla gre zgl toprak direnci Scaklk (C) 20 10 O su O buz -5 -10 zgl toprak direnci (?m) 75 99 138 300 790 3300

10.1.2- erit Uzunluu (L) : erit, yuvarlak iletken ya da rgl iletkenden yaplan ve fazla derine gmlmeyen topraklayclardr. Yldz, halka (ring), gzl topraklayc veya bunlarn bazlarnn bir arada kullanld biimde dzenlenebilir. Zemin artlar uygunsa erit topraklatclar 0,5-1 metre derinlie gmlmelidir. Hesaplamada esas olan gerekli yaylma direncinin bilinmesidir. Gereken erit uzunluunu bulmak iin yaylma direnci hesaplanarak izelgeden tayin edilebilir. 10.1.3- Elektrot Gmlme Derinlii (H) : Topraklama ileminde kullanlan elektrotlarn topraa gmlme derinlikleri topran yaps, iklim, topran donma derinlii gibi faktrlere baldr. Dikey ve derin topraklayclar toprak ierisine aklrlar. Toprak yzey ksm iklim deiimi ve nemlilik oranlarnda deiiklik gsterdiinden toprak zgl direnci de deiim gsterir. Bunu asgariye indirgemek iin ilgili ynetmelik gerei en az 1 metre derine gmlmelidir.

10.1.4- ubuk Boyu (l) : ubuk topraklayc boru ya da profil elikten yaplan ve topraa aklarak kullanlan topraklayclardr.

22

ubuk (derin) topraklayclar topraa olabildiince dik aklmaldr. stenilen deerde yaylma direncinin salanabilmesi iin birden ok ubuk kullanlacaksa; topran st tabakasnn kurumas ve donmas gibi nedenlerle paralel bal ubuk topraklayclar btn uzunluklar boyunca etkili olamadklarndan, bunlar arasndaki uzaklk bir topraklaycnn etkili boyunun en az iki kat olmaldr. Hesaplamalarda ubuk boylar toplanr.

10.1.5- Temelin Eni (a) Temel en ls mimari plan zerinden lee uygun olarak alnr. Burada dikkat edilmesi gereken lee gre uzunluun doru hesaplanmasdr.

10.1.5- Temelin Boyu (b) : izili olan mimari plan zerinden alnacak deerdir. Bu deerler; yaplacak olan topraklama ekline bal olarak kullanlacak olan topraklama iletkeni uzunluunu da hesaba gerek kalmadan bulmamz salar.

10.1.6- Temelin Enine Paralel letken Says : Yaplan hesaplar sonucunda temeli topraklanacak binann bulunan topraklama diren deeri msaade edilen deerden byk karsa; bu kez diren deerini drmek iin temel erit topraklama ile topraklanm ise buna paralel bir ya da daha fazla erit ekilir. Bu say topraklama direnci normal snrlar iine dnceye kadar artrlr. Bu sayede temel enine kullanlacak paralel kol says bulunur. 10.1.7- Temel Boyuna Paralel Kol Says : Enine paralel kol says bulunur iken, boyuna paralel kol says da ayn ekilde bulunmu olur. Bu sayede topraklamada kullanlan iletkenin (erit, yldz, a olarak) toplam uzunluunu da bulmu oluruz. Bunlar yaparken kullanlacak olan topraklama sistemi de nemlidir (erit, yldz, gzl, vs.). Dier bir hususta 2020 m daha byk olmayan gzlerden bir a oluturulmasdr.

23

10.2- HESAPLANACAK DEERLER :

Hesaplanacak olan deerleri bir rnek proje zerinde inceleyelim. rnek 1: ekildeki atlyenin temel topraklamas hesabn yapnz.

10.2.1- Toplam Temel Eni letken Boyu : Temelin enine paralel iletken says ile temel eni arplarak bulunur. rneimizde temel boyu 20 metreden byk olduundan 20 metrelik gz oluturmak iin 3 kol yaplrsa, temel eni 15 metre, 153=45 metre olarak bulunur.

10.2.2- Toplam Temel Boyu letken Boyu : Temelin boyuna paralel iletken says ile temel boyu arplarak bulunur. rneimizde temel boyu 30 metre, en az iki kol bulunmas gerektiinden 302=60 metre olarak bulunur.

10.2.3- Toplam Temel Topraklama letkeni : Temelin enine ve boyuna iletken boylar toplanarak bulunur. L= 45 + 60 = 105 metre 10.2.4- erit ap ( Edeer ap = D ) : Topraklama ann kaplad alann edeer daire ap bulunur. Topraklama hesaplarnda kullanlan temel forml olan ;

D = ( 4ab/ )

ifadesi ile bulunur.

24

rnekteki edeer ap hesaplarsak :

D = ( 4ab/ ) = ( 4x15x30/ ) = 23,94 metre

olarak hesaplanr.

10.2.5- Yatay Topraklama Edeer Direnci ( Ry ) : Gzl topraklaycda ;

Ry = ( E/2D ) + ( E / L )
rnekteki hesaplamay yaparsak :

forml ile bulunur.

Ry = ( E/2D ) + ( E / L ) = ( 200/ ( 2x23,94 )) + 200/105 = 6,08

olarak hesaplanr. Bu deer 4 un zerinde olduundan farkl bir topraklaycya ihtiya vardr.

E : Toprak zgl direnci

10.2.6- Dikey Topraklama Edeer Direnci ( R ) : Topraklamada kullanlan topraklama ubuunun diren deeridir. Bu deer topraklama direnci byk olan tesislerde, deeri kabul edilebilir snrlar ierisine ekmek iin kullanlacak ubuun apna, saysna ve boyuna baldr. Asl forml R = ( RE/ 2l ) ln (4l / d ) bu formlde d: ubuun apn, l : ubuun boyunu ifade eder. Asl formlde hesaplama zor olduundan yaklak deeri veren ; R = ( E / nxl ) forml kullanlr. Burada n: ubuk saysdr. rneimizde kullanlacak ubuklar 1.5 m lik galveniz topraklama elektrotudur. Bu ubuklardan 15 adet kullandmzda dikey topraklama edeer direncini hesaplayalm.

R = ( E / nxl ) = 200 / ( 15x1,5 ) = 8.88

olarak hesaplanr.

Diren deerlerini ynetmeliklere uygun deerlere ekmek iin derin topraklaycnn yan sra halka, yldz, erit, kre, yarm kre, levha ve a topraklayclarda kullanlmaktadr. 10.2.7- Topraklama Toplam Edeer Direnci (Re) : Topraklama tesisleri yaplrken yaplan hesaplamalarda farkl topraklama metotlarnn bir arada kullanlmas gerekiyorsa bu durumda; ohm kanunu metotlar kullanlarak toplam edeer diren hesab yaplr.

25

Kullanlan farkl sistemler paralel bal olurlar. Burada kullanlan metotlarn direnleri ayr ayr hesaplanarak paralel bal direnlerin hesabnda kullanlan metotlarla toplam topraklama edeer direnci Re bulunur.

Re = ( Ry x R ) / ( Ry + R )
rnekteki topraklama toplam edeer direnci hesaplarsak :

Re = ( Ry x R ) / ( Ry + R ) = ( 6,08 x 8,88 ) / ( 6,08 + 8,88 ) = 3,6

bulunur. 10.3- STANDART DREN SINIR DEER UYGUNLUK KONTROL : Topraklama hesaplamalar sonucunda elde edilen deerlerin uygunluk kontrolnn yaplmas gerekmektedir. Bu kontrol yaplrken ;

Gzle muayene Denetleme lme

ilemleri yaplarak gereken deerler kontrol edilir. Bu kontrollerde topraklamalar ynetmeliinin 5. maddesi a bendinde yer alan deerlere uygunluu gerekir. Eer uygun deilse koullar salayncaya kadar ilemler yeniden yaplr. Bu koullar: Mekanik dayanm ve korozyona kar dayanklln yerine getirilmesi.

Isl bakmndan en yksek hata akmna kar dayankllk. letme aralar ve nesnelerin zarar grmesinin nlenmesi. o En yksek toprak hata akm esnasnda, topraklama tesislerinde ortaya kabilecek gerilimlere kar insanlarn gvenliinin salanmas. o Topraklama tesisleri boyutlandrlrken u deerler nemlidir Hata akmnn deeri Hatann sresi Topran zellikleri

Yaplan kontrollerde bu deerlere uygunluk salanyorsa proje onaylanmtr.

26

rnek :

27

11- SIFIRLAMA TANIMI VE YAPIMI nsanlar tehlikeli temas gerilimlerine kar korumak iin tketicilerin iletme akm devresine ait olmayan ve fakat bir izolasyon hatas sonucunda gerilim altnda kalabilen iletken ksmlarn, rnein maden muhafazalarn ntr hatt ile iletken olarak balanmasna sfrlama denir. Sfrlama yaplm tesislerde, koruma topraklamasnda olduu gibi, iletme aralarnda izolasyon hatas nedeniyle meydana gelen yksek temas gerilimlerinin srekli olarak kalmas nlenir. Bu sistemde, korunacak iletme aracnn gvdesi ntr ile balanr. letme aracnda bir izolasyon hatas meydana gelirse, sfrlama sayesinde bir hata akm oluur. Hata akm devresini, ebekenin hat direnci (Rh), sfrlama iletkeni ile ntr hattnn direnci (Rho) ve transformatrn hatal faz sargsnn direnci (RT) zerinden tamamlar. Bu devrede etkili olan gerilim hatal faza ait 220 Voltluk faz gerilimidir. Devredeki direnlerin toplam ok kk olduundan, devreden geen hata akm, ksa devre akm seviyelerindedir. Netice olarak, devreyi koruyan sigorta eriyerek veya ar akmla alan manyetik korumal otomatik anahtar faaliyete geerek devrenin enerjisini keser. Dolaysyla temas gerilimi ortadan kalkar. Sfrlamann koruma etkisi, prensip itibariyle koruma topraklamasnn, zellikle su borusu ebekesi zerinden yaplan topraklamann aynsdr. Sfrlama sisteminde akmn dn yolu koruma iletkeni ve ntr hatt zerinden olduundan bunun toplam direnci daha kk olur. Ntr hatt daha kolay kontrol edilebildiinden daha gvenilir bir akm devresi oluturulmu olur. Bu nedenle gnmzde alak gerilim tesislerinde en ekonomik, en etkili, en kolay ve bu sebeplerden dolay en ok kullanlan koruma sistemi sfrlamadr. Sfrlama sisteminde, koruma topraklama sisteminde olduu gibi hata akm, hatal fazn geriliminin hatal devredeki toplam dirence blmne eittir. Burada da hata akm sigortay kesin olarak faaliyete geirecek byklkte olmaldr.

ekil 11.1 : Sfrlamann Yapl.

28

Sfr iletkeni bir koruma iletkeni deildir. nk bu iletkenin zerinden iletme akm geebilir. Fakat cihazlar sfr iletkenine balayan iletkenler koruma iletkenidir. Arza olmad takdirde bunun zerinden hibir akm gemez. Eski tesislerde ntr iletkeni, sfr iletkeni ve koruma iletkeni olarak kullanlmaktadr. Halbuki yeni yaplan modern tesislerde sfrlama iin kofreden itibaren, ayrca topraklanm bir koruma hatt ekilmektedir. Alternatif akm tesislerinde, fazl dengesiz yklerde ntr hatt zerinden iletme akm geebilmektedir. Bu ise sfrlamann yapld tesislerde, cihaz gvdesinde istenmeyen gerilimlerin olumasna neden olacaktr. Halbuki koruma hattnda hibir zaman istenmeyen gerilimler olmayacaktr. Aadaki ekilde byle bir sistemin olduu modern sfrlama sistemi gsterilmektedir.

ekil 11.2 : Sfrlanm Seyyar Tketicilerin Balanmas in Kullanlan Toprakl Fi Ve Prizler.

12- POTANSYEL DENGELENMES Potansiyel farklarnn ortadan kaldrlmasdr. rnein, koruma iletkenleri ile iletken borular ve iletken yap blmleri arasnda ya da bu borularla yap blmleri arasndaki potansiyel farklarnn giderilmesi amacyla yaplan dzenlemelerdir.

29

ekil 13 : Potansiyel Dengeleme Uygulamas. 13- TOPRAKLAMA DRENCN LME : 13.1- TOPRAK VE YALITKANLIK DRENC LEN ALETLER : Byk yaltkanlk direnlerinin llmesinde, pilli ohmmetreler kullanl deildir. nk pilin emk si ok kk, yaltkan direnlerinin deeri ise ok byk olduundan aletten, yeteri derecede akm gemez. Bunun iin yaltkanlk direnlerinin llmesinde rete olarak el manyetosu kullanlr. (Gnmzde bu tip megerler yerine manyetosuz dijital megerler de kullanlmaktadr.) Bunlar genel olarak 100, 250, 500, 625, 1000, 1250, 2500 ve 5000 Volt reten doru akm reteleridir. Yaltkanlk deneyi, ne kadar yksek gerilimle yaplrsa, alnacak gvenlik tertibatlar da o kadar iyi olur. Yaltkanlk direncini dorudan doruya len l aletlerine MEGER denir. Bunlar esas itibariyle zel tipte imal edilmi portatif ohm metrelerdir.

30

13.1.1- eitleri Ve Yaplar : Yksek yaltkanlk direnlerinin direkt olarak llmesinde eitli tip megerler kullanlmakla beraber, burada pratikte ok kullanlan iki tipinden bahsedilecektir. Mknats gstergeli megerler apraz bobinli megerler Bunlarn her iki tipinde de bilhassa generatr (manyeto) ksmnda ufak tefek deiiklik olmakla beraber, prensipler hep ayn; yalnz l aletleri ksm farkldr. Bu generatrlerde manyeto kolunun evrilmesi ile indksiyon bobininde meydana gelen gerilimle, l aleti ksm ve llecek diren beslenir. Megerlerin manyeto kollar elle evrildii gibi, motorla evrilen tipleri de vardr.

ekil 14.1.1: apraz Bobinli Meger. 13.2- TOPRAKLAMA DRENCN LME : Topraklaycnn yaylma direnci ile topraklama iletkeninin direncinin toplamdr. 13.2.1- Topraklama Diren lme Dzeneini Kurma : lme dzenei iin ekilden faydalanabiliriz. l aletinin ubuklar topraklama elektroduna 10ar metre aralk olacak ekilde topraa aklr (Bu lmede dijital meger kullanlmtr.).

31

Resim 13.2.1: Dijital Topraklama Diren lm Megeri. 13.2.2- Topraklama Diren lme lem Sras : ekil 14.2.2 de gsterildii gibi balanty yapnz. 2/3 elektrot metot dmesini 3 elektrotlu lm konumuna getiriniz. Yardmc topraklama direnci deerlerini yardmc topraklama direnci aral iinde C ve P iin kontrol ediniz. Uygun diren araln kullanarak lm gerekletiriniz. letme topraklamas: 2 Ohm( En fazla) Koruma topraklamas: 4 Ohm Paratoner: 10 Ohm OG koruma: 5 Ohm olmaldr.

32

ekil 13.2.2 : Elektrotlu Topraklama lm Dzenei.

13.2.3- Topraklama Diren lmnde Dikkat Edilecek Hususlar : Topraklayc ile l aleti ular arasndaki mesafe ekil 14.2.2 de gsterildii gibi 10 metre aralklarla olmaldr. lm ilemi gerekletirilirken buna dikkat etmek gerekmektedir. ubuklar akacamz yerler lme ileme yapmadan slatlmaldr. Kablolar balant maalarndan iyi bir ekilde tutturulmaldr. lm yaplrken elektrotlara dememek gerekir. 14- ELEKTRK SSTEMLER ( EBEKE ) TANIM VE EKLLER : Faz iletkenlerinden birinde izolasyon hatas meydana geldiinde, toprak zerinden bir kaak akm geecektir. Geecek kaak akm ve bu hata akmnn iddeti, birinci derecede alak gerilim ebekesinin ekline baldr. TS 3994'e gre alak gerilim elektrik ebekeleri snflandrlarak aada aklanan tipe ayrlmtr: TN tipi ebeke TT tipi ebeke IT tipi ebeke

TN, TT ve IT eklindeki snflandrmada kullanlan sembollerin anlamlan aada akland gibidir: T: Terra (Toprak) N: Ntr, I: zolasyon, PE : (Protection Earth) Koruma iletkenidir.

33

 Birinci harf: Akm kaynann, yani transformatr merkezinin yapsn ve topraklama durumunu gsterir. Buna gre; T: ebekenin bir noktas (mesela yldz noktas) topraklanm, I: ebekenin btn aktif ksmlar topraa kar yaltlm veya ebekenin bir noktas bir empedans zerinden topraklanm demektir. kinci harf: Tketici cihaznn maden ksmnn topraa kar durumunu gsterir. Buna gre; T: ebeke topraklamas yaplm olmasna ramen cihazn ayrca direkt topraklanm olmasdr. N: Cihazn muhafaza ksmnn ebeke topraklamasna dorudan doruya balanm olduu anlamna gelir. 14.1- TN SSTEM : Bu ebeke tipi en yaygn ebekedir. Burada ebekenin bir noktas (rnein yldz noktas) dorudan doruya topraklanr. Bu yaplan ilem iletme topraklamasdr. Faz ile topran temas halinde, iletme topraklamasnn, PE veya PEN koruma hatlarnn ve bunlara bal cihazlarn topraa kar gerilimleri ykselir. Bu istenmeyen gerilimin yksek olmamas iin btn iletme topraklamalarnn toplam topraklama direnci 2 'u gememelidir. Eer byle olursa temas gerilimi iin; Ut < 50 V art salanm olur. TN tipi ebekede koruma topraklamasna ve sfrlamaya msaade edilir. TN ebekenin ayr uygulama tipi vardr. Bunlar TN' ye eklenen u harfler ile belirlenir: C: (Combined PE and N=PEN) Koruma iletkeni ile ntr hattnn fonksiyonlar PEN hattnda birletirilmi. S: (Sperated PE and N) Koruma iletkeni ile ntr hatt fonksiyon bakmndan birbirinden ayrlmtr. TN sistemleri, koruma (PE) ve ntr (N) iletkenlerinin durumlarna gre ekilde uygulanabilir: TN-C sistemi, TN-S sistemi, TN-C-S sistemidir.

14.1.1- TN-C SSTEM : TN-C sisteminde tesise ait btn maden ksmlar, koruma ve ntr iletkenleri birletirilerek ebekenin tamamnda ortak bir iletken (PEN) olarak ekilir.

34

ekil 15.1.1 : TN-C Tipi ebeke ( Ntr- Toprak birleik )

14.1.2 TN-S SSTEM : TN-S sisteminde tesise ait btn maden ksmlar, PE koruma hatt zerinden iletme topraklamasna balanr. Koruma ve ntr iletkenleri ebekenin tamam boyunca ayr ayr ekilir.

ekil 14.1.2 : TN-S ( Ntr ve koruma iletkenleri ayr ekilmi )

14.1.3 TN-C-S SSTEM : TN-C-S sisteminde koruma ve ntr iletkenleri, ebekenin bir blmnde ayr ayr, bir blmnde de ortak bir iletken olarak ekilir.

35

ekil 14.1.3 : TN-C-S ( Bir blmnde koruma ve ntr iletkenleri iin tek iletken ekilmi ebeke )

14.2- TT SSTEM : Bu ebeke eklinde ebekenin yldz noktas direkt olarak topraklanmtr; bu bir iletme topraklamasdr. Tesise ait madeni ksmlar ise iletme topraklamasndan ayr olarak topraklaycya balanmtr. Bu ise koruma topraklamasdr. TT tipi ebekede unlar uygulanabilir; Koruma topraklamas. Hata gerilimi ile koruma balamas. Hata akm ile koruma balamas.

ekil 14.2 : TT Tipi ebeke Sistemi

36

14.2.1 : IT SSTEM : Bu tip ebekede, yldz noktas topraa kar yaltlmtr veya yeteri kadar yksek bir empedans (diren veya endktans bobini) zerinden topraklanmtr. Bu tip ebekeden beslenen cihazlar topraklanr. ebekede meydana gelen ilk faz-toprak hatas, ebekeye bal cihazlarn almalarn etkilemez. Fakat ikinci bir izolasyon hatas, toprak temasl iki fazl bir ksa devreye neden olur ve cihazlarn normal almalarn olumsuz ynde etkiler. IT tipi ebekede, ilk izolasyon hatasn tespit etmek ve ikinci hatann yol aaca tehlikelerden korunmak iin izolasyon kontrol cihaz balanr. lk hata olutuunda kl veya sesli bir sinyal verilir. zolasyon kontrol cihaz ile yalnzca ikaz verilmez. istenirse bu durumda ebekenin enerjisi otomatik olarak kesilebilir. IT tipi ebekede u koruma dzenlerine izin verilebilir: Ar akma kar koruma, izolasyon kontrol dzeni, hata akmna kar koruma anahtar, hata gerilimine kar koruma anahtar, gerektiinde potansiyel dengelemesidir.

ekil 14.2.1 : IT Tipi ebeke Sistemi

37

15- YKSEK GERLM TESSLERNDE TOPRAKLAMA DRENLER 15.1- Yksek Gerilim Tesislerinde eitli Topraklama Direnleri in Tavsiye Edilen Deerler :

letme topraklamas RB < 2 ohm Koruma topraklamas RA Koruma dzeneine bal olarak Dengelenmi ebekelerde RA < 2 ohm Trafo merkezlerinde, direklerde RA < 4 ohm A.G. Ve Y.G. Balama tesisleri birletirildiinde RA < 1 ohm Parafudr topraklama direnci RA < 5 ohm

15.2- Topraklama Sistemlerinde Kontrol Periyotlar :

Elektrik retim, iletim, datm tesisleri 2 yl Enerji nakil ve datm hatlar 5 yl Sanayi tesisleri ve i merkezleri diren deerleri 1yl Topraklama tesisleri ile ilgili dier kontroller 2 yl Sabit iletme elemanlar 1 yl Yeri deiebilen iletme elemanlar 6 ay Parlayc, patlayc, tehlikeli ve zararl maddelerle allan iyerleri ile slak ortamlarda allan iyerleri iin kontrol periyotlar 1 yl aamaz.

38

KAYNAKLAR

http://topraklama.amper.com.tr/ http://www.projecim.com/topraklama%20nedir.htm http://www.projecim.com/topraklama%20direncinin%20azalt%C4%B1lmas%C 4%B1.htm http://topraklamaprojesi.blogcu.com/topraklama-direnc-hesabi-tse-622topraklama-hesabi-topraklama/2854129 http://www.amper.com.tr/temel_topraklamasi-172.html http://www.topraklamaolcumu.net/?Bid=739867 http://cygm.meb.gov.tr/modulerprogramlar/kursprogramlari/elektrik/moduller/to praklamaprojeleri.pdf http://cygm.meb.gov.tr/modulerprogramlar/kursprogramlari/elektrik/moduller/to praklamaveparatonertesisi.pdf http://www.rojamedya.co/elektronik-genel-bilgi/44764-bina-icin-temeltopraklama-hesabi-ve-sigorta-kontrol-hesabi.html http://www.merihelektrik.com/katalog/24.pdf http://www.elektrikforum.com/vb/showthread.php?29-B%DDNA-TEMELTOPRAKLAMASI

39