Elektrik Datm Sistemleri

Yrd. Do Dr. Ula EMNOLU

1.1 GR Elektrik enerjisinin retiminden tketicilere ulancaya kadar gerekli olan tesisler; retim, iletim ve datm olmak zere ksmda incelenir. Enerjinin retildii yer retim santralleridir. Bu santraller elektrik retim kaynaklarna gre termik, hidro elektrik, nkleer santral gibi snflara ayrlmaktadr. Bunlarn yansra rzgr enerjisi, gne enerjisi ve jeotermal (termal su kaynaklar) enerji ile alan santraller de mevcuttur. Elektrik enerjisini retmeye, iletmeye, datmaya ve tketmeye yarayan ve bir yerde birbirine balanan, elektrikli iletme gerelerinin tmne elektrik tesisleri, ayn anma gerilimli, birbirine bal elektrik tesislerinin tamamna ise ebeke denir.

ekil 1.1 Elektrik Yolu

Elektrik enerjisinin retilen yerden alnp tketim blgelerine ulatrlmas iin gerekli olan ebekelere iletim ebekesi denir. Genellikle birbirinden uzak olan elektrik retim santralleriyle tketim merkezleri arasndaki balant, iletiim ebekesi ve enterkonnekte sistemler ile salanr. Elektrik depolanamadndan, retildiinde hemen kullancya ulatrlmas gerekir. Bu da retim ve tketimin her an dengede tutulmas demektir. te yandan tketim miktar blgelere,
1

mevsimlere ve hatta gnn saatlerine gre byk deiiklikler gsterebilir. Enterkonnekte sistemler, retimi tketim dzeyindeki deiimlere uyarlamay salar. Elektriin iletimi ise Enerji Nakil Hatlar (ENH) araclyla gerekletirilir. letim ebekelerinde gerilim seviyesi yksek tutularak nemli oranda tasarruflar salanr. Bunlar; enerji kayb gerilim deeri ile ters orantl olduu iin enerjiden, hat miktar azald iin yerden, ebekedeki bakm masraflar azald iin de harcamalardan tasarruf eklinde zetlenebilir. letim ebekesi blgesel, ulusal veya uluslararas lekte de olsa, ynetim ve organizasyon nedenleriyle lkemizde iletim 34500 V veya bundan byk gerilim deerlerinde gerekletirilir. En ok kullanlan 380000 V, 154000 V, 66000 V veya 34500 Vtur. Enterkonnekte ebekeler, tamada, iletimde, nakilde krllk ve gvenilirliin artrlmas amacyla, zellikle nemli miktarlardaki enerji alverii iin iki ya da daha fazla sistem veya ebeke arasnda blgeler aras ya da uluslararas balant olana salayan elektriksel sistemdir. Bu tip ebekelerde, o blgedeki btn elektrik retim ve tketim aralar byk kk ayrm yaplmakszn sisteme dahil edilmektedir. rnek bir enterkonnekte ebeke devre emas ekil 1.2de verilmektedir. Enterkonnekte ebekenin; kesintisiz elektrik salayabilme, yksek verim, ekonomik olmas gibi avantajlar vardr. Bununla birlikte ksa devre akmlarnn yksek oluu ve sistemin kararllnn salanmasnn zor oluu gibi sakncalar vardr. Enterkonnekte sistemde bir arza olduunda, sadece arza olan yerin enerjisi kesilir. Dier ksmlarda enerjinin sreklilii bozulmaz. Sistem ierisinde bir blgede arzalanan santral veya trafolar devre d brakldnda dier santral ve trafolar bu blgeleri beslemeye devam eder. Her lkenin kendi alclarn besledii bir enterkonnekte ebekesi vardr. Ayn zamanda baz komu lkelerin sistemleri birbirine balanabilir. lke ierisinde kendi bana alan kk santraller ve beslenen aboneler olabilir. Bunlar sistemi etkilemez. lkemizde de bir enterkonnekte ebeke mevcuttur.

ekil 1.2 Enterkonnekte ebeke prensip emas 1.2 DAITIM EBEKELERININ (SISTEMLERININ) YAPISI
2

letim ebekeleri ile tanan yksek gerilimli elektrik enerjisinin gerilim drc transformatr (trafo) merkesinden alnp tketicilere ulatrlmas iin gerekli olan ebekelere datm ebekesi denir. Datm merkezlerine ulaan yksek gerilimli elektrik enerjisi burada orta gerilim deerlerine drlerek fabrikalara, tramvay gibi kent ii ulam sistemlerine, kent ii datm ebekesine verilir. Dolaysyla bu ebekelerde gerilim kademesi, drc trafo merkezinden blgelerdeki datm trafolarna kadar olan hatlar iin orta gerilimde (1-35 kV), datm trafosundan tketicilere kadar olan hatlarda ise alak gerilim (0-1 kV) seviyesindedir. Elektrik datm lkemizde Trkiye Elektrik Kurumu (TEK) tarafndan hazrlanarak uygulanmakta olan bir plana gre lke apnda yaplmaktadr. Bu amala haberleme ve telekomnikasyon aralarndan, otomasyon sistemlerinden ve nceden hazrlanan istatistik verilerine dayal ngrlerden yararlanlr. Bu ngrlerde birka yl ncesine kadar ebeke ve tketim durumu dikkate alnr. Daha nceden ylda bir kere yaplan tahminler, zamanla haftalk, gnlk hale gelmi ve tketimin daha da yakndan izlenmesi imkn salanmtr. Enerji datmnda meteorolojik koullar da byk neme sahiptir. Kapal bir hava veya gneli bir hava byk scaklk farkllklarna yol aarak konutlarn stma ve aydnlatlmasnda elektirk enerjisinin kullanmn etkilemektedir. Datm ebekesi; Blge indirici transformatr merkezleri ile tketiciler arasnda kalan ksm olup drt blmden olumaktadr. Blge indirici transformatr merkezleri Orta gerilim hatlar Datm transformatr merkezleri (postalar) Tketicileri besleyen alak gerilim hatlar

Dolaysyla datm ebekeleri; Orta gerilim datm ebekesi - Blge indirici transformatr merkezleri - Orta gerilim hatlar Alak gerilim datm ebekesi - Datm transformatr merkezleri (postalar) - Tketicileri besleyen alak gerilim hatlar olmak zere iki blme indirgenmektedir. Datm ebekelerinde Gerilim Kademelerine; Alak gerilim datm ebekesi; Gerilim seviyesi 1 kV un altndaki ebekelerdir. Orta gerilim datm ebekeleri; Gerilim seviyesi 1 - 34.5 kV gerilim seviyeleri arasndaki ebekelerdir. Gerilim seviyeleri; -Besledii yke gre (Aydnlatma, kuvvet tesisi) -letken saysna gre (2-3-4 iletkenli ebekeler) -Hat malzemesine gre (hava hatt, yer alt kablo ebekeleri) durumlarna bal olarak deimektedir. Pratikte Datm ebekelerin Genel zellikleri; Hatlarn hemen hemen tamam havai hat olup, yalnzca ehir merkezlerinde snrl miktarda kablo bulunmaktadr.
3

Sistem alak gerilimde trifaze olup gerilim 220/380 V tur. Transformatrlerin byk bir blm direk tipi transformatrlerdir. Transformatrlerden alnan g nce direk altndaki datm panosuna aktarlmakta oradanda havai hatlar ile en kk mterilere kadar ulatrlmaktadr. Hat korumalar klasik koruma sisteminde tesis edilmitir. Krsalda indirici merkez fider klarnda ve kklerde, ehir merkezlerinde ise yine fider balarndadr. Baz bina tipi merkezlerde ar akm ve ksa devre korumalar mevcuttur. Genellikle transformatrlerde, bina tipi merkezlerde sekonder veya primer koruma, direk tipi olanlarnda ise sigortal koruma yaplmaktadr. Alak gerilimde fiderler bakl sigorta ile korunmakta olup baz transformatr merkezlerinde termik manyetik alterler kullanlmaktadr.

1.3 ALAK GERLM (AG) EBEKELER VE YKMLLKLER Datm ebekelerinde datm trafosundan tketicilere kadar olan ebekeye alak gerilim ebekesi denir. Alak gerilim ebekeleri l volt ile l000 volt (1kV) aras gerilime sahip olan ebekelerdir. Bu ebekeler, datm trafolarndan tketicilere (abonelere) kadar olan enerji nakil hatlarndan oluur. Alak gerilimle yaplan iletimlerde akmn yksek olmas nedeniyle gerilim dm ve g kayb fazla olduundan bu gerilimler iletimden ziyade datm ebekelerinde kullanlr. lkemizde alak gerilim, abonelerde tek faz sistemlerde 220 V, fazl sistemlerde ise fazlar aras gerilim 380 V olarak kullanlr. Alak gerilim datm ebekeleri; Genellikle radyal bir yapya sahiptir. Yeralt kablolarnn kullanlmas nedeniyle hatlarn R/X oranlar birden byk deerli olabilmektedir. letim sistemlerinde bu oran birden ok kktr. Bunun yan sra datm sistemleri tek faz, iki faz ve fazl dallara sahip olabildiinden dengesiz yapda olabilirler. Ayrca sistem matrisleri genellikle ill-conditioned matristir. Yani matristeki ok az bir deiim, sistem zmnde ok byk deiikliklere neden olabilmektedir.

Alak gerilim ebekelerinin yaltm ve korunmas kolay olduundan abonelere yakn ksmlara kurulabilmektedir. Elektrik enerjisinin tketicilere ulatrlmas iin tesis edilen alak gerilim ebekeleri, datmn yaplaca ehir, ky ve benzeri yerlerin zelliklerine gre; en uygun, gvenli ve kesintisiz enerji verebilecek nitelikte olmaldr. Bu nedenle elektrik enerjisinin abonelere datlmas srasnda ebeke ynnden yerine getirilmesi gereken ykmllkler u ekilde sralanabilir. ebeke, elektrik enerjisinin kesintisiz ve gvenilir bir ekilde datlmasna uygun olmaldr. ebekeler ok iyi plnlanm ve kurulmu olmaldr. ebekede oluacak arzalar ve olumsuz etkiler tketicileri ve alclar etkilememelidir. zellikle yal havalarda hatlara yldrm dmesi veya bir nedenle hatlarda ksa devre meydana gelmesi durumunda abonelerin kullandklar cihazlar bundan etkilenerek arzalanabilir. Bu nedenle datm hatlar eitli arzalara kar korunmaldr. ebekelerde hat banda, hat ortasnda ve hat sonunda bulunan abonelerin hepsi ayn zellikte (sabit gerilim ve frekansta) elektrik enerjisini kullanabilmelidir. Gerilimin yksek olmas aboneye zarar verebilir. Gerilimin istenen deerden %10 kadar fazla olmasnn abonedeki cihazlarn mrn ksaltt bilinmektedir. Benzer ekilde dk
4

gerilimden dolay da elektrikli aygtlarn verimlerinde bir azalma grlr. Bunun iin ebekelerde gerilimi ve frekans sabit tutmak iin eitli niteler bulundurulmaldr. ebekeler her an deien koullara ve glere cevap verebilmelidir. Bu nedenle ebekeler gelecekteki olas ihtiyalara ynelik planlanmaldr. Yerleim birimleri ve sanayilerdeki cadde, yol, meydan ve geitler boyunca denen hat paralarnn birbirine eklenmesinden, kollar ve kollarn birbirine eklenmesinden de alak gerilim ebekeleri meydana gelir. Bu ebekelerde kullanlan hatlara alak gerilim datm hatlar denir. Bu hatlar havai hatlarn yan sra yeralt kablolaryla da salanabilir. Yer alt kablolar ile yaplan tesislerde, direk ve dier malzemelere ihtiya yoktur. Cadde ve meydanlarn grnt estetii bozulmadan hatlar ekilebilir. Fakat yer alt kablolarnn maliyeti havai hatlara nazaran olduka yksektir. Alak gerilim ebekelerinde havai hatlar ekilirken aada verilen durumlarn gz nnde bulundurulmas gerekir. Hatlar yol kenarnda mmkn olduu kadar yolun ayn tarafn takip etmelidir. Zorunlu olmadka hattaki dallanmalar hat istikametine ters (geri) ynde olmamal, dallanmalar ana hat ile dar al olmamaldr. Gereksiz yere fazla direk kullanmndan kanlmal ve direkler konutlara zorunlu olmadka yakn olmamaldr.

1.4 DAITIM EBEKELERNN ETLER ebekelerin kurulmasnda alclarn, teknik ynden uygun ekonomik ve ergonomik beslenmesi ana kuraldr. Bu kurallar yerine getirebilmek iin deiik ebeke sistemleri gelitirilmitir. Datm ekillerine gre kullanlan datm ebekeleri snfta incelenir.

Dall (Dal-Budak) ebekeler Yerleim merkezleri olan sanayi merkezleri, ehir, kasaba, ky gibi yerlerde beslemesi genellikle tek kaynaktan yaplan ve ekli aacn dallarna benzeyen ebeke trne dall ebeke denir. Dall ebekede datm trafolar, elektrik enerjisinin datlaca yerin yk bakmndan arlk merkezlerine yerletirilir. Bu trafodaki elektrik, bir aacn dallar gibi nce kaln kollara daha sonra ince kollara ve dallara ayrlarak son aboneye kadar ular. Datm ekli bir aacn dallarna benzedii iin bu ebeke tipine dall ebeke denir. Bu yap ok gvenilir olmamasna ramen, ekonomik olmas ve iletiminin kolay olmas nedeniyle tercih edilmektedir. Bu ebekeler dank kk alclar besler, besleme emniyeti dktr. Bu ebekelerde koruyucu sistemler olarak sigortalar, ar akm rleli alterler kullanlr. rnek bir dal-budak ebeke devre emas ekil 1.3de verilmektedir. Dall ebekede datm trafosuna yakn olan ksmlarda kullanlan ve kaln kesitli hatlara ana hat denir. Trafodan uzaklatka incelen ve son alcya kadar ulaan hatlara da (dallara) branman hatlar denir. ekil 1.3deki A, B, C ve A, B, D kollarndaki kaln kesitli hatlar ana hatlar, B-G ve D-H gibi ince kesitli hatlar da branman hatlarn gstermektedir. Dall ebekeler, tesis bedellerinin ucuz, bakm ve iletmelerinin kolay olmas, oluan arzalarn kolay tespit edilmesi gibi sebeplerden dolay tercih edilir.

ekil 1.3 Dall ebeke emas Ring (Halka) ebekeler ehir, kasaba ve sanayi merkezlerinde uygulanan, beslemenin birden fazla trafo ile yapld ve btn trafolarn birbirine paralel ekilde kapal bir sistemin oluturduu ebeke tipine ring ebeke denir. Deiik gteki ve birbirinden uzakta birok alclar besler, iletme emniyeti yksektir. Bu ebekelerde sigorta, seri aan ar akm rleli alterler kullanlr. rnek bir ring (halka) ebeke devre emas ekil 1.4de verilmektedir. Ring ebekelerde besleme birden fazla trafo ile yapld iin ring ierisinde bir arza olmas hlinde sadece arza olan ksm devre d kalarak ok sayda abonenin enerjisiz kalmas nlenir. Ring ierisindeki elektrik hatlarnn kesitleri her yerde ayndr. Bu sebeple tesis maliyeti yksektir. Dall ebekelere gre daha gvenlidir. leride alclarn artmasyla hatlarn ekilen akm tamamas durumunda tm hatlarn deitirilmesi gerektiinden maliyetin artmasna neden olur. Dall ebekelerde ise akm fazla olan hattn deitirilmesi yeterli olmaktadr.

ekil 1.4 Birka Yerden Beslenen Ring ebeke emas

A (Gzl) ebekeler ehir, kasaba, ky ve sanayi merkezlerinde uygulanabilen, beslemenin birden fazla trafo ile yapld ve alclar besleyen hatlarn bir a gibi rlerek gzlerin oluturulduu ebeke tipine a ebeke denir. Deiik alclarn baland birok yk arlk merkezlerinin beslendii ebekelerdir, besleme emniyeti ok yksektir. Bu ebekelerde sigorta ve rleli gzl ebeke alterleri kullanlr. rnek bir a ebeke devre emas ekil 1.5de verilmitir. A ebekeler de ring ebekeler gibi beslemenin srekli yaplabildii, arzann sadece arza olan yeri etkiledii bir sistemdir. Arza olduunda arzal ksm sigortalar veya zel koruma elemanlar ile devre d braklr. Dier ksmlarn enerjisi kesilmez. Baz a ebekelerde besleme bir yerden yaplr. Bu durumda yine kesintisiz enerji verebilir. Fakat trafo arza yaptnda ebekenin tamam enerjisiz kalr. Bunlarn yan sra a ebekelerinin kurulular, iletimleri ve bakmlar zordur. Ksa devre akm etkisinin byk olmas gibi sakncal taraflar da vardr. Bu tip ebekeler bazen birbirine bal ift ring ebekeden oluabilmektedir. Bu durumda a ebeke ring ebekelerden birinin arza yapmas halinde dier ring ebekeden enerjiyi almaktadr.

ekil 1.5 Birka Yerden Beslenen A (Gzl) ebeke Prensip emas

Ring ve gzl ebekeler yk alveriini salad ve dolaysyla ebeke gerilimini sabit tuttuu gibi tam bir iletme emniyeti de salar. Ayrca yk atmalarn da kolaylkla karlar. Bunlarn yan sra bu tip ebekelerde kayplar ve tesis masraflar daha dktr. Gzl ebekelerde toplam gc karlayan tek bir trafo merkezi kullanmaktansa daha dk gl trafolarn uygun dm noktalarna yerletirmekle ebeke iletken ve kablo kesitlerini kltmek mmkndr.

NDE ULUKILA FDER ELEKTRK DAITIM TEK HAT EMASI

8

1.5 ALAK GERLM DAITIM EBEKELERNN TESS Alak gerilim datm ebekelerinde faz iletkenlerinden her hangi birinde bir izolasyon hatas olutuunda toprak zerinden bir kaak akmn gemesi, bu hata akmnn iddeti ve direkt temaslara kar alnacak koruma tedbirleri alak gerilim ebekesinin ekline gre deimektedir. Alak gerilim ebekesinin tipi Tesisat Ynetmelikleri TS 3994e gre belirlenmitir. Bu ebeke tiplerini incelemeden nce ebeke ve tesislerle ilgili temel kavramlarn incelenmesi alak gerilim datm ebekeleri ve ebeke tiplerinin anlalmas asndan byk nem tamaktadr. Tketici (Ykler), elektriksel yk terimi, baz grevleri yerine getirebilmek ya da gc baka enerji biimlerine (s, k) evirebilmek iin sistemden g eken bir aletin elektrik talebi anlamna gelmektedir. ebekede ykler; konut, ticari ve endstriyel ykler gibi tketim amalarna gre snflandrlr. Konut ykleri evlerin toplam ykleridir. Bunlar genel olarak aydnlatma, stma ve ev iinde kullanlan motorlar (buzdolab, amar makinesi, bulak makinesi) eklinde belirtilebilir. Ticari ykler; iyeri binalarn, alveri maazalarn ve dkknlar iermektedir. Endstriyel ykler ise ticari ykler ile ayn trden olup ek olarak byk motorlar, retim donanmlar gibi ykleri de kapsamaktadr. Kayp G, enerji datm sistemlerindeki kayplar teknik ve teknik olmayan olmak zere ikiye ayrmak mmkndr. Teknik kayplar, bir datm ebekesinin elektrikle ilgili zelliklerine bal kayplardr. Bu kayplar hatlardaki s kayplardr. Teknik olmayan kayplar ise gerekte tketilen elektrik ve llen elektrik tketimi ya da faturalama tutar arasndaki fark olarak tanmlanabilir. Yldz Noktas, herhangi bir iletme elemannn yldz bal faz sarglarnn mterek dm noktasdr. Dengeli sistemlerde buna ntr veya sfr noktas da denir. Faz iletkeni, akm kayna ile tketiciyi birbirine balayan iletkenler olup fazl sistemde R, S, T ile iaretlenir ve kesintisiz izgi ile gsterilir. Ntr iletkeni (orta iletken), ok fazl bir sistemin, rnein fazl bir sistemin yldz noktasndan kan iletkendir. Bu iletkene yldz noktas iletkeni de denir. O veya N ile iaretlenir. Sfr iletkeni, zellikle sfrlama yolu ile korumann uyguland alak gerilim ebekelerinde dorudan doruya topraklanan ntr iletkenidir. Koruma iletkeni, cihazlarn temas yzeylerini gerilime kar korumak iin bunlar topraklayclara ve topraklanm iletkenlere balamaya yarayan iletkenlerdir ve noktal izgi ile gsterilir. Ksa devre, iletme gereince birbirlerine kar gerilim altnda bulunan iletkenler (aktif ksmlar) arasnda bir izolasyon hatas sonucunda iletken bir balantnn meydana gelmesi durumudur. Gvde ve toprak temaslar, bir izolasyon hatas sonucunda, elektrikli iletme aralarnn aktif ksmlar ile gvdeleri arasnda meydana gelen iletken balantlarna gvde temas denir. Toprak temas ise bir izolasyon hatas sonucunda bir faz iletkeni ile toprak veya topraklanm iletken ksmlar arasndaki balant olup baz hallerde bu balant ark eklinde kendini gsterir. Gvde topraklanm ise gvde temas ayn zamanda bir toprak temasdr. Nominal gerilim, ebekenin adlandrld gerilim olup ebekenin belirli iletme byklkleri buna gre tayin edilirler. Nominal gerilim daima faz-faz aras gerilim deeridir.
9

letme gerilimi, bir iletme aracnda veya her tesis blmnde faz iletkenleri arasnda bulunan yerel gerilim deeridir. Topraklama, elektrik tesislerinde aktif olmayan blmler ile sfr iletkenleri ve bunlara bal blmlerin, bir elektrot yardm ile toprakla iletken bir ekilde birletirilmesine topraklama denilmektedir. Sigorta, korunacak iletme aracnn nnde, ana akm devresine seri balanm olan, zel olarak imal edilmi gm veya bakr telden veya eritten yaplm bir iletken parasndan oluur. Yksek akmda alarak sistemi koruma amal kullanlr.

Alak Gerilimde ebeke Tipleri Tesisat ynetmelikleri TS 3994e gre, alak gerilim ebekelerinde temel olarak eit ebeke balants (ebeke tipi) kullanlabilir. Balant ekillerini belirleyen isimlerde ilk harf trafonun sfr noktasnn toprakla balant durumuna iaret etmektedir. kinci harf ise cihazlarn topraa balant durumunu gstermektedir. Buna gre: T : Topraa bal (Terra) I : Topraktan yaltlm (zolasyon)

N : Ntr hattna bal durumlarn gstermek zere datm ebeke tipleri (sistemleri) temel grupta incelenir. Bu ebekelerde kullanlan koruma iletken tipleri ise; PE : Koruma iletkeni S : Ayr iki (PE ve Ntr) iletkeni

C : Koruma iletkeni ile ntr hattnn fonksiyonlarnn birletirildii (PEN) iletken olarak tanmlanr.

TN ebeke Sistemi Bu ebeke, gnmzde kullanlan en yaygn ebeke tipidir. Burada ebekenin bir noktas (yldz noktas) dorudan topraklanr. Buna iletme topraklamas denir. Tesise ait btn madeni ksmlar iletme topraklamasna balanmaktadr. Bir faz-toprak temas halinde, iletme topraklamasnn Ro direnci zerinden, PE veya PEN koruma hatlarnn ve bunlara bal cisimlerin topraa kar gerilimleri ykselir. Bu gerilimi snrlandrmak iin, btn iletme topraklamalarnn toplam topraklama direnci 2 u gememelidir. Bu durumda temas gerilimi iin Ut < 50 V art salanabilir. Faz iletkeni ile koruma iletkeni arasnda bir ksa devre olmas durumunda bir hata akm devresi oluur. Devrenin Zd empedans ile koruma cihaznn Ia ama akm, hatal devreyi belirli bir zaman iinde kesebilecek ekilde seilmelidir. Bu artn gereklemesi iin ZdIa Ua olmaldr. Sabit tketicilerin kullanldklar devrelerdeki hata akm anahtar ama sresi 5 saniyeyi, seyyar tesislerde ise 0,2 saniyeyi gememelidir. TN tipi ebeke, topraklama ekline gre farkl grupta incelenir. TN-C ebeke Sistemi, tesisin madeni muhafaza ksmlarnn koruma ve ntr iletkenleri birletirilerek ebekenin tamamnda ortak bir iletken (PEN) olarak topraa baland ebeke
10

tipidir. Bu ebekeye ilikin (koruma ve ntr fonksiyonlar birletirilmi ebeke) balant emas ekil 1.6da verilmitir.

ekil 1.6 TN-C ebeke Sistemi Balant emas TN-S ebeke Sistemi, bu tr sistemde tesisteki btn madeni ksmlar (makine gvdeleri), PE koruma hatt zerinden iletme topraklamasna balanr. Koruma ve ntr iletkenleri ayr hatlar olarak ekilir. TN-S ebeke sistemi (koruma ve ntr fonksiyonlar ayr yaplm ebeke) balant emas ekil 1.7de verilmitir.

ekil 1.7: TN-S ebeke Sistemi Balant emas TN-C-S ebeke Sistemi, bu tr sistemde koruma ve ntr iletkenleri tesisin bir blmnde ayr, bir blmnde ise tek bir iletken olarak ekilmektedir.
11

ekil 1.8 TN-C-S ebeke Sistemi Devre emas

TT ebeke sistemi Bu ebeke tipinde ebekenin yldz noktas topraklanm veya yeteri kadar bir empedans zerinden topraklanmtr. Tesisteki madeni ksmlar iletme topraklamasndan ayr olarak topraklanmaktadr. Buna koruma topraklamas denir. TT ebeke sistemi (ntr ve cihazlar ayr ayr topraklanm ebeke) balant emas ekil 1.9da verilmitir.

ekil 1.9 TT ebeke Sistemi Balant emas IT ebeke sistemi Bu sistemde ebekenin yldz noktas topraa kar yaltlm veya yksek bir empedans zerinden topraklanmtr. ebekeden beslenen cihazlar ise koruma iletkeni zerinden topraklanr. ebekede oluan ilk faz toprak hatas, cihazlara zarar vermez. Ancak ikinci bir izolasyon hatas, toprak temasl iki fazl bir ksa devre oluturur. Bu da cihazlar asndan
12

zararldr. Bundan dolay bu tr ebeke sistemlerinde izolasyon hatalarndan korunmak amac ile izolasyon kontrol cihaz kullanlr. Bylece izolasyon hatas nceden belirlenerek gereken nlem alnm olur. IT ebeke sistemi (sistem ntr yaltlm ve cihazlar topraklanm ebeke) balant emas ekil 1.10da verilmitir.

ekil 1.10 IT ebeke Sistemi Devre emas

Btn bu alak gerilim ebeke tipleri arasnda TN-S ebeke tipi, temas gerilimine kar koruma salamak asndan en uygun ve en gvenilirdir. Bununla birlikte, bu ebeke tipinde faz, bir ntr ve bir koruma iletkeni olmak zere be adet iletken bulunduundan maliyeti dierlerinin maliyetinden %20 orannda daha yksektir.

Alak Gerilim ebekelerinde G Younluu Hesab Datm ebekelerinin en nemli konularnn banda gelen yk tahmini veya yk tayini olarak adlandrlan yk miktarnn belirlenmesi gerekir. Bu ayn zamanda tketimin belirlenmesi olarak da ifade edilebilir. Tketime gre trafo seimi ve iletkenlerin seimi bu tketim miktarna gre hesaplanan g younluuna gre yaplmaktadr. Alak gerilim ebekesinin bir metresine den yayl yke g younluu denir, J ile gsterilir ve deeri W/m dir. G younluu gerilim dm hesaplarnn yaplarak alak gerilim iletken kesitlerinin belirlenmesinde kullanlr. Kylerde kii bana tketim 75 Wtan, belde ve kasabalarda kii bana tketim 100 Wtan byk olacak ekilde nfusa gre J (g younluu) tayini:
J NxQx1.1 L

forml ile hesaplanr. Burada: N Q L : Nfus (kii) : Kii bana tketim (W/kii) : AG ebeke uzunluu (m)
13

olarak alnr. Formlde NxQ toplam datlacak g deeridir. Yine bu ifadede 1.1 deeri %10

luk ebeke kayp gcn gstermektedir. ehir elektrik ebekelerinde ise enerji analizrleriyle AG panosunun kol klarnda ve apartmanlarda yaplan lmler neticesine gre kii bana tketim (W/kii), daha sonra imar plannda belirtilen kat adedi ve daire saysna gre ebeke uzunluu belirlenerek g younluklar hesaplanmaktadr. ehir elektrik ebekelerinde yk younluu hesab yaplrken kii bana elektrik tketimi deerinin (Qnun) en az 100 W/kii alnmas gerekir. Eer yerleim yerlerinde farkl younlukta yerleimler ve sosyoekonomik gelimilikler var ise L deeri:
L k1L1 k2 L2 k3 L3 ...

forml ile ifade edilir. Burada k ile gsterilen tketim katsays; younluk ve sosyoekonomik gelimilikteki farkllklar iin projeci tarafndan belirlenir. Bu hesap metodu ile geree daha yakn hesaplamalar yaplarak gerekli ve yeterli ebeke oluturma salanabilir. rnek olarak nfusu 800 kii olan bir yerleim kynde ebeke uzunluunun 3600 m olmas durumu iin g younluu (J) hesab: Nfs Kii bana tketim AG ebeke uzunluu
J

N=800 kii Q=75 W/m L=3600 m

(800 kii)(75 W/kii)x1.1 =18.3 W/m 3600 m

bulunarak J=20 W/m alnr.

14

2. DREKLER VE SEM
Enerji iletim ve datm hatlarnda kullanlan, iletkenleri hem yerden hem de birbirlerinden belirli bir uzaklkta havada tutmaya yarayan ve hat boyunca uygun aralklarla yerletirilen yani hattn tayc ve durdurucu noktalarn tekil eden tesis elemanlarna direk denir. Direkleri kullanldklar yerlere ve yapldklar malzemeye gre snflandrmak mmkndr. Kullanldklar yere gre direkler aadaki ekildeki gibi gruplandrlr. Tayc Direkler: letkenleri sadece tamak amac ile iletkenlerin asld dz hat dorultusunda kullanlan direklerdir. ekil 2.1ada yksek gerilim tayan bir tayc direk grlmektedir. Durdurucu Direkler: Tayc direklere balanan iletkenlerin gergin durmas ve sarkmamas iin, genel olarak yedi direkte bir ya da yaklak 1 kmde bir kullanlan direklerdir. Bu direk tipi ekil 2.1bde gsterilmitir. Geit Direkleri: Enerji iletim hattnn ekildii yol boyunca yer alan karayollar, demiryollar, su geileri ve haberleme hatlar ile dier nemli iletim hatlarn tamada kullanlan, kopmalara ve devrilmelere kar daha dayanakl olan zel yapm direklerdir. Ke Direkleri: Dz giden iletim hattnn yn deitirmesi gerektii, ke tekil eden yerlerde kullanlan direklerdir. Son Direkler: Hava hattnn balad veya bittii yerlerde kurulan ve hattn bir tarafl tm ekmesine dayankl direklerdir. ekil 2.1cde yksek gerilim tayan bir son direk grlmektedir. Datm Direkleri: Hava hattnn kollara ayrld yerlere konulan direklerdir. Bu direklere branman direk ad da verilir. Bu direklerin bir rnei ekil 2.1dde verilmitir.

ekil 2.1 Kullanm Yerlerine Gre Direk Tipleri Yapldklar malzemeye gre direkler ise aadaki gibi snflandrlr. Aa Direkler: Mekanik dayankll yksek kknar, ard, ladin, karaam, akam gibi aalardan yaplan, alak gerilim ve orta gerilimde kullanlan direklerdir. 30 kVa kadar olan gerilimlerde kullanlr. Boylar 8 ila 22 m arasndadr. Ekonomik olmas, tama kolayl tesis ve montaj sresinin ksa olmas sebebiyle tercih edilir. Aa direkler, zararl parazit ve bceklere kar ilalanarak mrleri artrlr.
15

Beton Direkler: Demir, imento, su ve katk maddeleri ile yaplrlar. Beton direklerin dier direklere gre en nemli avantaj hava artlarndan ve zellikle sanayi blgelerindeki zararl gaz ve buharlardan az etkilenmesidir. Yapl bakmndan iki tiptir: -Santrifj beton direkler: Kesiti daire eklinde olup ii botur. En az 25 mm2 olan bakr topraklama iletkeni beton direk ierisinden geirilip 40 ila50 cm aadan karlr. -Vibre beton direkler: Tahta kalp iine beton dklerek yaplan, kesiti dikdrtgen biiminde olan, zerinde delikler bulunan direklerdir. Demir Direkler: Demirden yaplm, galvanizle kaplanm veya boyanm direklerdir. Demir direk imalatinda eitli ebatlarda kebent demirler ve profil demirler kullanlmaktadr.

3. ZOLATRLER
Enerji nakil hatlarn, alt sahalar ve datm merkezlerinde baralar, tespit edildikleri yerden yaltan ve tayan elemanlara izolatr denir. Enerji iletim ve datm ebekelerinde kullanlan izolatrlerin iki ana grevi vardr: Elektriksel bakmdan iletkenleri topraktan ayrmak letken arln ve iletkenlere gelen ek ykleri karlamak zolatrler, elektrik akmna kar byk diren gsteren, scak ve souk hava artlarna dayankl malzemeler olan porselen ve camdan imal edilir. zolatrlerin, iletkenlere gelebilecek ykleri emniyetli bir ekilde tayabilmeleri iin mekaniki dayanmlarnn da iyi olmas gerekir. 3.1 Yapld Malzemenin Cinsine Gre zolatr eitleri Porselen izolatrler Cam izolatrler Epoksi reineli izolatrler Silikon izolatrler

Porselen zolatrler, Isl ve mekaniki dayanmlarnn yksek olmasndan dolay ok eskiden beri kullanlan izolatrlerdir.

ekil 3.1 Porselen izolatrler

Cam zolatrler, Yapm malzemesi, cam olan izolatrlerdir. Dielektrik dayanmlarnn (140 kV/cm) porselene gre daha fazla, maliyetlerinin ise ucuz olmas, kullanm alanlarn artrmtr. Saydam olduklarndan krk ve atlaklar kolayca grlebilir. Ortam ssnn deimelerinde zerlerinde nem toplamalar, atlamalara neden olur. Bu, istenmeyen bir durumdur.
16

ekil 3.2 Zincir tipi cam izolatr

Epoksi Reineli zolatrler, Mekaniki dayanm ok iyi olan bu izolatrler, pahal olmalar nedeniyle zel durumlar haricinde imdilik kullanlmamaktadr. Silikon zolatrler, Silikon izolatrlerin, dier adyla kompozit izolatrlerin, cam ve porselen izolatrlere kar birok stnlkleri olmakla beraber pahal olmalar dolaysyla kullanm alanlar azdr. Ancak gelimi gvenlik ortam salamas sebebiyle yakn gelecekte daha geni bir kullanm alan bulaca kesindir.

ekil 3.3 Silikon izolatr

3.2 Tad letkenin Gerilimine Gre zolatr eitleri Alak gerilim izolatrleri: Anma gerilimi 1000 Va kadar olan ve TS 76 kapsamna giren izolatrlerdir. Bunlar: Tayc (E), durdurucu (ED), mesnet (ED), gergi (ED), mekanik (EM) ve makara (EM) tipi izolatrlerdir.

ekil 3.4 Mesnet tipi AG porselen izolatr

17

Orta gerilim izolatrleri: Anma gerilimi 35 KVa kadar olan izolatrlerdir. Bunlar: Mesnet izolatrleri (MN) Dolu tip mesnet izolatrleri (MD) Zincir izolatrler (Z.40.U) (K1) ubuk izolatrler (D) Ayrc mesnet izolatrler (C 4 -170) Ayrc itici mesnet izolatrler (SCD 30) Geit izolatrleri (DAF 30 / 400) Bara mesnet izolatrleridir (SAR 30) tipi izolatrlerdir.

ekil 3.5 OG porselen izolatr Yksek ve ok yksek gerilim izolatrleri: Anma gerilimi 35 KVtan byk olan izolatrlerdir.

ekil 3.6 YG porselen izolatr

4. ARK BOYNUZLARI, PARAFUDUR, KUKONMAZLAR KESC VE AYIRICILAR

Ark atlamasnda koruma yaplmaz ise izolatr porseleni genellikle krlr ve dklr. Arkn izolatr zerinden atlamasn nlemek iin zincir tipi izolatrlerde ark boynuzlar kullanlr.

18

ekil 4.1 Zincir tipi izolatr ve ark boynuzlar ekilden grld gibi boynuzlardan biri izolatrn st ksmnda olacak ekilde konsolda veya traverste bulunur ve toprakla irtibatlanr. Boynuzun dieri ise, izolatrn alt ksmnda bulunur ve iletkeni izolatre balama aparatna balanr. Bu ekilde ark, izolatrden belirli bir uzaklkta tutularak izolatrn zarar grmesi nlenmi olur. Ark Koruma emberleri, izolatr zerinde yzeysel atlama (ark) meydana geldii anda rzgr eserse ark, izolatrn altna girebilir ve zarar verebilir. Bu durumu nlemek iin izolatrn alt ve st ksmna iletken emberler konur. Ark atlamas, emberler arasnda gerekleir.

ekil 4.2 Zincir tipi izolatr ve ark boynuzlar Kukonmazlar, Kukonmazlarn grevi, adndan da anlald gibi kularn izolatrler zerine konmasn nlemektir. Havai hat direkleri, kularn en ok konduklar yerlerden birisidir. Byk yapl kularn direk balarna konarken ya da havalanrken kanatlar yksek gerilim hatlarna temas edebilmektedir. Bu temas, hatlar aras ksa devrelere sebep olmakta ve hat gvenliini tehlikeye sokmaktadr. Tm bu sakncalar olabildiince azaltmak iin kularn direk tepesine konacaklar anda ayaklarna veya gvdelerine batarak konmalarn nler.

19

ekil 4.3 Kukonmaz

Parafudurlar, yksek gerilim hatlarnda bir nedenle (hat arzalar, ani gerilim ykselmeleri, yldrm dmeleri vb.) oluabilecek yksek gerilimin enerji iletim hattna zarar vermesini engellemek amacyla kullanlan koruma elemanlardr. ekil 4.4de grlen parafudurlar, yksek gerilim hatt ile toprak arasna balanr. Paratonerlere benzer ekilde ar gerilimi topraa iletir.

ekil 4.4 Parafudr

Ayrclar, Orta ve yksek gerilim sistemlerinde devre yksz iken ama kapama ilemi yapabilen ve ak konumda gzle grlebilen bir ayrma aral oluturan alt cihazlardr. Uygulamada seksiyoner olarak da bilinir. Son zamanlarda bu ifade kullanlmayarak sadece ayrc denilmektedir. Tesis blmlerini birbirinden ayrp bakm ve kontrol ilerinin gvenli bir ekilde yaplmasn salar. Ayrca birden fazla ana bara bulunan sistemlerin ama ve kapama manevralarna hazrlanmasnda ve birbirine balanmalarnda kullanlr.
20

Ayrclar ile devreden akm geerken yani devre ykl iken ama kapama ilemi yaplmaz. Eer yaplrsa ayrc ve ayrcy ap kapatan kii zarar grr.

ekil 4.5 Ayrc

Kesiciler, gnlk yaantmzda ska duyduumuz ark, elektrik devrelerinde bir devrenin almas veya kapanmas esnasnda kontaklar arasnda meydana gelen elektrik atmas olarak tanmlanr. Bu elemanlarn kullanlma sebebi arklar nlemektir. ekil 4.6da grlen kesiciler, yk akmn veya ksa devre akmlarn kesmeye yarayan alt cihazlardr. Az yal, slfr hegza florr gazl (SF6) ve vakumlu olmak zere farkl tipi vardr. Bir kesicinin grevi kapal durumda devreden g akn salamak, ak durumda ise g akn engellemektir. Bu iki grevden ilkini kontak elemanlar arasnda iyi bir temas oluturarak, ikinci grevi ise kontak elemanlarn ayrarak elektriksel olarak yerine getirir. Kesicinin en nemli grevi ksa devre annda devreyi amaktr. Son yarm yzyl ierisinde ebekelerin gittike bymesi ksa devre akmlarn bytm ve bylece kesicilerin ii daha da zorlamtr. Bu sre iinde g iletim sistemlerinin gerilimleri 110 kV'lardan 750 kV'lara ulam ve bunun sonucunda ksa devre ama gleri 1000 MVA'dan 50000 MVA'lara varmtr. Sistem stabilitesi bakmndan, toplam kesme sresi nemli lde ksalmtr. Kullanlan Gerilime Gre Kesiciler; Orta Gerilim Kesicileri, standart anma gerilimleri (kV) IEC' ye gre: 1- 6- 7,2- 12- 17,5- 2436 kV olan kesicilerdir. Yksek Gerilim Kesicileri, standart anma gerilimleri (kV) IEC' ye gre: 52- 72,5- 100- 123145- 170- 245- 300-362- 420- 525- 765 kV olan kesicilerdir. Gnmzde birok firma 1000 kV ve zeri yksek gerilim kesicileri retimi yapmaktadr.

21

ekil 4.6-a Orta gerilim kesici

ekil 4.6-b 550 kV yksek gerilim kesici

Kesici Seiminde Gz nnde Bulundurulmas Gereken Karakteristikler;

Anma gerilimi: Kesicilerin standart anma gerilimleri (kV) IEC' ye gre unlardr: 1- 67,2- 12-17,5- 24- 36- 52- 72,5- 100- 123- 145- 170- 245- 300- 362- 420- 525- 765 KVtur. lkemizde yaygn olarak kullanlan kesici anma gerilimlerinin alt izilmitir. Anma frekans: Kesicinin alt ebekenin anma frekans olup genelde 50 Hzdir. Srekli anma akm: Bir kesicinin, bozulmakszn srekli olarak iinden geebilecek anma akmn etkin deeridir. Ksa devre anma kesme akm: Bir kesicinin anma gerilim deerinde, iinde AC ve DC bileenleri bulunan, kontaklarnn hasar grmeden kesebilecei ve kesici kutbunda arkn olutuu andaki arza akmnn etkin deeridir. Anma ksa zaman akm ve sresi: Bir kesicinin anma ksa zaman akm, kesici kapal iken, ksa devre anma kesme akmna eit bir akmn geirebilecei ve scaklk ykselmesinde hasar grmeden dayanabilecei akm deeridir. Bu srenin standard bir saniyedir. Kesici plakasnda etkin deer olarak verildiinde, simetrik kesme akmna eittir. Darbe ksa devre akm: Kesicinin dinamik olarak dayanaca darbe ksa devre akmnn tepe deeri olarak verilir. Simetrik kesme akmnn yaklak olarak 3,5 katdr. Anma ksa devre akm: Arza zerine kapamada oluan akmn tepe deeri, kapama ilemi srasnda akmn olutuu an izleyen geici rejimde kesicinin bir kutbundaki akm ilk byk yar dalgasnn tepe deeridir. Bu deer kesici plakasnda KA olarak verilen deerin yaklak 2,5 katdr. Ama sresi: Kesicinin gerilimsiz ve kapal durumda iken, ama mekanizmasna verilen kumandann alnd anda btn kutuplarda ark kontaklarnn ayrlmasna kadar geen sredir. Kesme sresi: Kesicinin ama sresinin balangc ile ark sresinin bitimi ve ortamn deiyonizasyon olmas srasnda geen zaman olarak tanmlanr. Bu deerler yapmc firmalar tarafndan verilir. Tekrar kapamal ama: Kullanlan kesici bal olduu ebekede istenilen bir tekrar kapama dzenine gre altrlacaksa yapmc firmaya bildirilmelidir. Kesicinin alt ortam: Kesicinin alaca ortam, seilmesi iin nemli bir etkendir. Kapal yerde ve ak havada allaca belirtilmelidir. Kesicinin srekli anma ve kesme akmna gre seilmesinde TS 2687ye gre verilen standart deerleri uygulanr.

22

 Kumanda devreleri anma besleme Gerilimleri: Kesicinin kumanda devrelerinin DC veya AC anma gerilim deerleri kullanlacak yerdeki yardmc servis anma gerilim deerleriyle ayn olmaldr. TS 2687ye gre gerilim standartlar 24- 48- 110- 220 volttur.

5. DREK TP TRAFO LM PANO VE MALZEMELER

Direk tipi trafo merkezlerinde, trafo direinin yannda bulunan ve tesisin tkettii elektrik enerjisinin lmnn yapld panodur. lme ilemini yapan sayacn bulunmasndan dolay saya panosu da denilmektedir.

ekil 5.1 lm Panosu Direk tipi trafo merkezleri, alak gerilim lm panosunda kullanlan malzemeler unlardr; Baralar ve mesnet izolatrleri: Panoda kullanlacak bara seiminde ekilen akm nemlidir. Baralarn kk seilmesi, baralarda ar snmalara sebep vermektedir. Baralarn seimi iin trafo gcnn bilinmesi ve dolaysyla tesis akmnn bulunmas gerekir. Akmn bulunmas gerilim dm hesaplaryla yaplmaktadr.

ekil 5.1 Bara ve mesnet izolatr montaj

23

Akm trafolar: l akm transformatrleri; lme aletleri, sayalar ve benzer teknikle alan dier aygtlar beslemek amacyla yaplmtr. l aletlerinin snr dnda olan akmlarn llebilir deerlere indirmesini salayan transformatrlerdir.

ekil 5.3 Akm Trafosu (Barasz tip ve Baral tip)

Balant letkenleri: lm panosunda balant iletkenleri olarak bakr baralar, tekli ve

oklu yaltlm iletkenler (kablo) kullanlmaktadr. lm panolarnda saya balantlarnda H07V-U (tekli) kablo, ampermetre, sigorta ve kondansatr balantlarnda H07V-K (oklu) kablo kullanlmaktadr. Saya akm devresi balantlarnda 4 mm, gerilim devresi balantlarnda 2,5 mm tekli kablolar kullanlmaldr. Kondansatr kablosu olarak gcne uygun (rnek olarak, 5 kVAR kondansatr yaklak 7,2 A ekmektedir.) en az 2,5 mm oklu kablo kullanlmaldr.
1-Bir telli bakr iletken 2-Protodur yaltkan H-Harmonize tip 07-450 ile 750 Volt gerilim V-PVC yaltkan, U-Tek telli

Akm ve gerilim klemensleri: Alak gerilim lm panosunda kullanlan bu klemenslere ayrma, test ve l alma klemensleri de denmektedir. lm panosunda saya akm ve gerilim devresinde kullanlr. Termoplast malzemeden yaplmlardr. Grevleri, istendiinde iletkenler yerinden sklmeden, saya akm ve geriliminin kesilmesi salanarak lme ve test yapmaktr Ana alter: Direk tipi trafolu tketicilerin harici olan lm panolarnda devre kesici olarak kullanlan alterlere, ana alter denir. Bu alterler, kompakt (termik- manyetik) tipte olmaldr.

ekil 5.4 Deiik tipte ana alterler

24

Ampermetreler: Direk tipi trafo lm panolarnda, sabit kompanzasyon kondansatrlerinin akmn lmek amacyla kullanlr. Her faz iinde ayr ayr kondansatrlere balanabildii gibi tek olarak da kullanlabilmektedir. Ampermetreler bilindii gibi devrelere seri balanrlar, nk i direnleri ok kktr.

ekil 5.5 Analog apmermetre Elektrik sayac: Direk tipi trafo lm panosunda kullanlan elektrik sayac, kombi tipinde yani 3 fazl aktif, endktif ve kapasitif enerjiyi beraber lme zellii olan harici elektronik sayatr. Saya bir tarafndan wattmetre gibi bal olduu devrenin gcn lerken dier taraftan zaman iinde deien bu glerin zamanla arpmlarn toplayp kWh veya mWh olarak kaydeder. lm panosunda kullanlacak elektronik saya x5 tipi, yani akm trafosu ile balant yaplan tipte olacaktr. TS EN 61036 nu.l standartlara uygun retilmi olmaldr.

ekil 5.6 Elektronik saya

Sabit kompanzasyon kondansatr: Direk tipi trafo lm panosunda, trafo gcnn %3 ile %5i arasnda bir deerde sabit kompanzasyon yaplr. lm panosunda mhrl blme iinde tesis edilir. G kondansatrleri, 1- 1,5- 2,5- 5- 7,5- 10- 12,5 kVAR standart glerinde
25

retilirler. Bu deerlerden daha fazla g istendiinde kondansatrler paralel balanarak, istenilen g elde edilir.

ekil 5.7 Sabit kompanzasyon kondansatr balantlar Anahtarl otomatik sigortalar: Direk tipi trafo lm panosunda sabit kompanzasyon kondansatrlerinin korumasnda anahtarl otomatik sigortalar kullanlr. Kompanzasyon kondansatrlerinin bulunduu mhrl blmede tesis edilirler. Otomatik sigortalar, bal bulunduu elektrik devresini ar akm ve ksa devrelere kar korurlar. Devrenin kolayca alp kapatlmasna imkn salarlar. 1 fazl 3 adet sigorta kullanlmaldr. rnek olarak 5 kVAR kondansatr nominal akm 7,2 A olduuna gre 16 amperlik sigortalar kullanlabilir. Otomatik sigortalar 2 Aden 63 Ae kadar 1, 2, 3, ve 4 kutuplu olarak imal edilirler. TS 5018 EN 60898 standartlarna gre B ve C olmak zere iki ayr tipi mevcuttur. B tipi genellikle aydnlatma, priz ve kumanda devrelerinde, C tipi ise transformatr, floresan lamba gibi endktif yklerde kullanlr.

ekil 5.8 Anahtarl Otomotik Sigorta

26