.

lisu 1
ELEKTRK TESSLERNDE
DOLAYLI DOKUNMAYA KARI
TOPRAKLAMA
Hazrlayan : Y.Mh. sa LSU
.T.. Elektrik-Elektronik Fakltesi Emekli gr. Grevlisi
ELEKTRK MHENDSLER ODASI
MESLEK SREKL ETM MERKEZ
.lisu 2
Giri
Elektrik tesisleri hayatmza geni lde girmitir. Bugn artk elektrik
enerjisinden yararlanmadan yaamann kolay olmadn syleyebiliriz. Elektrik
enerjisi saylamayacak kadar ok yerde iimizi, normal artlarda kolaylatrrken,
yaltm bozukluklar insanlar ve dier canllar iin tehlike dourabilir.
Bu tehlike Elektrik arpmas olarak adlandrlr. Yaltm bozukluklar
yangnlara da yol aabilir.
nsanlarn ve dier canllarn elektrik arpmas olay etkisinde kalmalar iin
vcutlarnn iki ayr noktasnn farkl elektriksel potansiyellerde olmas ve bu
sebeple zerlerinden akm gemesi gerekir.
Bir kiinin gerilim altndaki tesis blmlerine dokunmas dorudan veya dolayl
yollardan olabilir. Bu almada dolayl yoldan dokunma sonular ve koruma
yntemleri ele alnacaktr.
Dorudan dokunmaya kar alnan nlemler yapsal ve mekanik nlemler ile
yaltma olarak zetlenebilir.

.lisu 3
Elektrik arpmas sonular
Elektrik arpmas ile meydana gelen kazalar, etki bakmndan grupta
toplanabilir.
1. Elektrik akmnn sinirler, adaleler ve kalp almas zerindeki
etkileri.
2. Elektrik akmndan doan snmann ve arklarn yapt zararlar,
yanmalar.
3. Korku sebebi ile dme, arpma gibi mekanik zararlar.
nsanlar ve hayvanlar zerinde elektrik arpmas olay ayn ekilde
oluur.
.lisu 4
Elektrik akmnn vcuttaki etkileri
Vcudun iki noktas arasnda farkl elektrik potansiyeli varsa, bu potansiyel
farkna (gerilime) ve vcudun direncine bal olarak canl zerinden bir akm
geer. Akmn byklne ve uygulama sresine gre eitli fizyolojik etkiler
doar.
Vcut direnci bir taraftan uygulanan gerilimin deerine, frekansna bal iken
dier taraftan kiinin zelliklerine ve gerilimin uygulanma noktalarna baldr.
Vcutdan geen akm kaslarda kaslmalara yol aar. Kalp adelesinin alma
ritmini bozar. Bu olaya ventrikler fibrilasyon denir. Kalbin bozuk ritmi beynin
kanla beslenmesini nledii iin beyin lm meydana gelir.
Yaplan deneyler sonucunda akmn bykl ve uygulanma sresine bal
olarak elde edilen fizyolojik sonular gsteren ve uluslararas standartlarn
kabul ettii grafik ekte verilmitir.

5
Ventrikler fibrilasyon

EKG
Kan basnc
6
AC-1 : Genellikle tepki yoktur.
AC-2 : Zararl bir fizyolojik etki yoktur.
AC-3 : Kalp atlarnda aksaklklar grlr. C1-C2 Vent. Fibr. olasl %5
AC-4 : Tehlikeli fizyolojik etkiler, ar yanklar. C2-C3 %50




20
100
200
500
2000
5000
10000
50
20
10
1000
t
ms
1 0,10,20,52510
AC-1AC-2
10000
500 50100200
I
V
mA
10002000
AC-3AC-4
Alternatif akm etkilerinin akm/zaman blgeleri
C1
C3
C2
Vcut akm I
B

.lisu 7
nsan i direnci dokunma gerilimine olduu kadar, kiiden kiiye; dokunma
noktalarnn yeri ve durumuna gre deiiklikler gsterdii iin akm byklkleri
ile hesap yapmak olanakszdr. Bu sebeple dokunma gerilimi ve etki sresi
byklklerine bal olarak tehlike snrlar tarif edilmitir.

Dokunma gerilimi ve vcut akm ile ilgili dier bilgiler Elektrik Tesislerinde
Topraklamalar Ynetmelii Ek-C de bulunmaktadr.

Alak gerilim iin izin verilen dokunma gerilimi U
L
= 50 Vu amayacaktr.
antiyeler, tarm alanlar v.b. yerlerde bu deer 25 V olarak snrlanmtr.
230/400 V alak gerilim ebekelerinde hatal devre genel olarak:

5 s ve
TN sistemde el aletleri ve portatif cihazlar iin 0,4 s

iinde kesilmelidir.
Yksek gerilim tesislerinde dokunma gerilimi snrlar ise aadaki eri ile
verilmitir.
.lisu 8
3
4
5
6
7
8
9
100
3
2
U
Tp

4 3 5 6 7
4
5
6
7
8
9
1000
V
8 9 0,1 2 8 7 6 5 4 3 9
s
3 9 1 2 8 7 6 5 4 10
Akm sresi t
Bu eri sadece Y.G. ebekeleri iin kullanlacaktr.
Snrl akm sreleri iin izin verilen en yksek dokunma gerilimleri
.lisu 9
Alak gerilim tesislerinde dolayl dokunmaya kar koruma yntemleri:

- Beslemenin otomatik olarak ayrlmas ile koruma,

- Koruma snf II olan donanm veya edeeri yaltm ile koruma,

- letken olmayan mahallerde koruma,

- Topraklamasz tamamlayc yerel epotansiyel kuaklama ile koruma,

- Elektriksel ayrma ile koruma,

- Kk gerilim,

olarak adlandrlan yntemler ihtiyaca uygun olarak deiik yerlerde uygulanr.


Yksek gerilim tesislerinde dolayl dokunmaya kar koruma yntemleri:

Yksek gerilim tesislerinde dolayl dokunmaya kar tek koruma yntemi
topraklamadr.

.lisu 10
Topraklama
Tanm: Elektrikli iletme aralarnn (generatr,
transformatr, motor, kesici, ayrc, direk,
aydnlatma armatr, buz dolab, amar
makinas v.b.) aktif olmayan (normal iletmede
gerilim altnda olmayan) metal ksmlarnn bir
iletken zerinden toprakla birletirilmesidir.
Toprakla balant eitli ekillerdeki
topraklayclarla (toprak elektrotlar) yaplr.
.lisu 11
Topraklamann amaca gre snflandrlmas
Topraklama balca amala yaplmaktadr.

1. Koruma topraklamas
nsanlar tehlikeli dokunma gerilimlerine kar korumak iin iletme
aralarnn aktif olmayan metal ksmlarnn topraklanmas. (Normal
artlarda gerilim altnda olmayan ksmlar)

2. letme topraklamas
letme akm devresinin, tesisin normal iletilmesi iin topraklanmas.
(Aktif ksmlarn topraklanmas. Normal artlarda gerilim altnda
olabilen ksmlar)

3. Fonksiyon topraklamas
Bir iletiim tesisinin veya bir iletme elemannn istenen fonksiyonu
yerine getirmesi iin yaplan topraklama.
Yldrm etkilerine kar koruma, rayl sistem topraklamas, letiim
tesisleri iletme topraklamas.
.lisu 12
Koruma topraklamasnn etki ekli:
A- Topraklanacak cihaz veya blm ile referans toprak (topraklanan
nesnenin elektrodundan olduka uzak, en az 20 m, bir toprak paras)
arasndaki direncin (topraklama direnci, elektrot yaylma direnci)
olabildiince kk olmasn salamak,
B- Bu suretle doacak hata akmlarn yeteri kadar byltmek ve bu srada
dokunma gerilimini tehlike snrlar iinde tutmak,

Bu maksatla yaplan topraklamaya KORUMA TOPRAKLAMASI
denmektedir.

.lisu 13
letme topraklamasnn etki ekli:
ebekelerde arzasz normal iletme durumunda ntr noktasnn topraa
kar gerilimi, dengeli yk hali iin, sfr kabul edilir. Bir fazda faz-toprak
ksa devresi meydana gelmesi halinde ntr noktas topraklanmam ise,
ntr noktas gerilimi faz-ntr gerilimine, arzasz fazlarn gerilimi de
topraa kar faz aras gerilime ular. Yaltm bakmndan istenmeyen bu
durumu nlemek iin ntr noktasnn topraklanmas yoluna gidilir. Dier
taraftan topraklama ile ebeke iin sabit potansiyelli bir nokta elde edilir.
ebekede oluan geici ar gerilimler zerinde de topraklamann etkisi
vardr.
letme esnasnda gerilim altnda olabilen noktalarn topraklanmasna
LETME TOPRAKLAMASI ad verilir.
.lisu 14
Fonksiyon topraklamas:
Dn hatt olarak topra kullanan iletiim tesislerinin alabilmesi iin
yaplan iletme topraklamasna FONKSYON TOPRAKLAMASI
denmektedir.
Rayl sistem topraklamas, parafudrlarn topraklamas da bu snf iinde
dnlmektedir.
.lisu 15
Topraklamalarn amalarna rnekler
Koruma
topraklamas
letme
topraklamas
Fonksiyon
topraklamas
Koruma
topraklamas
L1
L2
L3
PEN
R
B
R
A
R
A
Parafudr
.lisu 16
1. Koruma topraklamas
2. Potansiyel dengeleme
baras
3. Topraklama iletkeni
4. Koruma iletkeni
5. A.G.kablolar
6. Ntr (N) veya PEN
7. letme topraklamas
(Topraklamalarn birlemesi
artlarnn geerli olmas
halinde)
8. Potansiyel dzenleyici
topraklayclar
9. Temel topraklama
10. Derin topraklayc
YG
2
8
3
9
4
7
4, 1
Topraklamada kullanlan nemli tanmlar
8
10
4, 1
A.G.
5,6
.lisu 17
Topraklaycdan akm gemesi
Bir topraklaycdan (topraklama elektrodundan) topraa akm akt zaman,
topraklaycdan itibaren evreye doru akm yaylmas meydana gelir. Bu
yaylma topraklayc evresindeki potansiyelin ykselmesine yol aar. Toprak
iinde epotansiyel noktalar birletiren erilerin bir potansiyel adr veya
konisi meydana getirdii dnlr. Topraklayc evresindeki potansiyel
deiimi, referans toprak ile topraklaycya doru deiik noktalar arasndaki
gerilim llerek bulunur.
Aadaki slaydlar da bir ubuk elektrot evresindeki, gerek deerlere gre
izilmi, potansiyel dalm da gsterilmitir. Elektrota yakn noktalarda
potansiyel, hzla deimektedir.
Bir topraklama elektrodunun ykselen potansiyeli, bu elektrodun etki
alannda bulunan ikinci bir elektroda bal metal ksmlara tanarak, bu
ksmlarda referans topraa kar gerilim ykselebilir. Bu olaya Potansiyel
srklenmesi ad verilmektedir.
Adm gerilimleri, ekillerden de grld gibi, elektrot evresinde yksek
olacaktr. Potansiyel deiiminin yumuatlmas maksad ile elektrot
evresine potansiyel dzenleme elektrotlar yerletirilir.
.lisu 18
U
ST
U
E
U
ST
U
SS
POTANSYEL DAILIMI
DZENLENM
POTANSYEL DAILIMI
DZENLENMEM
DOKUNMA
GERLM
TOPRAKLAMA
GERLM
ADIM
GERLM
1 m.
Potansiyel dalm
.lisu 19
IE
V
Ref.topraa gre Elektrot gerilimi
0
20
40
60
80
100
120
140
160
180
0 5 10 15 20 25
L = 2 m. D= 2.5 cm. E = 10 O.m IE = 96 A. r =Elektrotdan uzaklk
ubuk topraklayc evresinde potansiyel dalm
=U-((I
E
.
E
/2H.L).Ln(4.L.r/D(L+(r
2
+L
2
)
1/2
)
m
V
.lisu 20
Potansiyel dzenleme elektrotlar
1. halka
2. halka
~ 0,5 m
~1 m
Toprak yzeyi
.lisu 21
Potansiyel dzenleyici (PD)
tesis edilmi
Potansiyel dzenleyici tesis
edilmemi
Potansiyel dzenleme
Eit derinliklere tesis edilmi potansiyel dzenleyici elektrotlar.
Potansiyel dalmnda dik blmler oluabilir.
U
E

U
S

U
T

.lisu 22
Farkl derinliklere tesis edilmi
potansiyel dzenleyici elektrotlar
U
S2

Potansiyel dzenleyici topraklayclarn yerleimi
U
T

U
S1

Dzenleyici elektrotlarn ap ve derinliklerine gre
adm geriliminde deiiklikler meydana gelir.
U
S2
> U
S1

.lisu 23
U
TST
U
TSTE
Potansiyel srklenmesi
IE
.lisu 24
Yksek gerilim ebekeleri:
Yksek gerilim ebekelerinin ntr noktasnn topraklama durumu ekilde
olabilir.
Ntr:
1. Yaltlm
2. Empedans zerinden topraklanm
3. Direkt topraklanm

Ntr noktasnn topraklanma durumu, Faz-Toprak ksa devrelerinde geecek
akma etki ettiinden, ksa devre akmnn kltlmesi iin, ntr noktasnn
empedans zerinden topraklanmas tercih edilmektedir.

Orta gerilim ebekeleri toprak ksa devresi akmlar 1000 Ai amayacak ekilde
snrlandrlmaktadr. Yurdumuzda 34,5 kVluk orta gerilim ebekelerinin 20
ohmluk bir ohmik diren ile toprakland bilinmektedir.

Dier taraftan hata akmnn rleler tarafndan doru bir ekilde
deerlendirilebilmesi ve toprak ksa devresi halinde salam fazlarda ortaya
kan ar gerilimleri snrlayabilmek iin yksek gerilimli iletim ebekelerinde
hata akmnn, byk lde snrlandrlmamas yoluna gidilmektedir.
ebekelerde topraklama ekilleri
.lisu 25
YILDIZ NOKTASI YALITILMI EBEKE




Ic1
Ic2
L1
L2
L3
I
CE
UL1
UL2
UL3
I
CE
Un: Faz aras gerilim olmak zere
c : Gerilim faktr
I
CE
= 3.eC
E
.cUn/ \3
C
E
C
E


I
C2
I
C1
Ntr yaltlrsa toprak hatasnda
salam fazlarn toprakla aralarndaki
gerilim ykselir.
.lisu 26
YILDIZ NOKTASI BOBN ZERNDEN TOPRAKLANMI EBEKE
IL
Ic1
Ic2
L1
L2
L3
I
CE
UL3
UL1

UL2
I
CE
IL
IRes
L
I
CE
= 3.eC
E
.cUn / \ 3
I
L
= c.Un / \3.e.L
I
CE
= I
L
3eC
E
= 1/ eL
27
Topraklama direnci

Topraklama direnci, bir topraklama tesisi ile bundan yeteri kadar uzakta
bulunan referans toprak arasnda llen diren deeridir. Bu deer topraklama
barasndan balayarak, topraklama iletkeni ve barasnn direnleri, topraklama
elektrotlarnn yzeyi ile toprak arasndaki gei direnci, topraklaycdaki
yaylma direnci ve referans toprak noktasndan sonraki toprak blmnn
direncinden oluur.
Ana epotansiyel bara
Repb
Rti
Rg
Ry
Rtg
Bir topraklama tesisinin direnci, seri bal
5 direnten oluur. Ry yannda dierleri
ok kk kalr.
.lisu 28
Topraklama iletkenleri ve topraklama barasnn direnleri, yaylma direnci
yannda ok kktr. Elektrot yzeyindeki gei direnci de iyi yaplm bir
tesisde ihmal edilebilir. Referans topraktan sonraki blmn direnci ise toprak
zgl direncinin ok byk olmasna karn akmn toprak iinde getii
yzeyin bykl dikkate alnarak, hesaplara girmez. Sonu olarak
topraklama direncinin, topraklaycnn yaylma direncinden olutuu kabul
edilir.
Topran zgl direnci toprak cinsine, rutubet durumuna ve scaklna
baldr. Elektrik Tesislerinde Topraklamalar Ynetmelii Ek-K de eitli
toprak cinsleri iin toprak zgl diren deerleri bildirilmi ve baz
topraklayclarn yaylma direnleri de grafik olarak verilmitir.
.lisu 29
Toprak zgl direncleri

Toprak cinsi Toprak zgl direnci
E
(O.m)

Bataklk 5-40
amur,kil,humus 20-200
Kum 200-2500
akl 2000-3000
Hava etkisi ile dalm ta ounlukla <1000
Kumta 2000-3000
Granit >50000
Buzulta >30000

imento (saf) 50
1ximento+3xKum 50-300 (Rutubetli)

Deiik derinliklerdeki tabakalarn farkl zgl direnleri, llen toprak
zgl direncini etkiler.
.lisu 30
Topraklayclarn yaylma direnlerinin hesab
Yaylma direnci topraklaycnn ekline, boyutlarna ve topran zgl direncine
baldr. Baz elektrot ekilleri iin yaylma direnleri aadaki hesap yntemi ile
belirlenir.

E
Topran zgl direnci (O.m)
l ubuk boyu (m)
d ubuk ap (m)
olmak zere
ubuk topraklayc (Derin topraklayc) iin yaylma direnci
R
E
=(
E
/2.t.l)ln(4l/d)
l erit veya halka topraklayc uzunluu (m)
D=l/t halka topraklaycnn ap (m)
d letken kalnl veya erit kalnlnn yars (m)
olmak zere
erit topraklayc yaylma direnci R
E
=(
E
/tl)ln(2l/d)
Halka topraklayc yaylma direnci R
E
=(
E
/t
2
D)ln(2tD/d)
D Gzl topraklaycnn alanna edeer alanl daire ap (m) olmak zere
Gzl topraklayc yaylma direnci R
E
=(
E
/2D)+
E
/l
yaklak ifadeleri ile bulunur.
.lisu 31
Yaylma direnci hesap rnekleri:
rnek 1:
ubuk Topraklayc R
E
= (
E
/2.t.l)ln(4l/d)
Toprak zgl direnci
E
= 200 O.m
ubuk boyu l = 2 m.
ubuk ap d = 0.025 m.
R
E
= 200/(2xtx2)xln(4x2/0.025) = 91.8 O
rnek 2:
Halka Topraklayc R
E
=
E
/(t
2
xD)xln(2tD/d)
Toprak zgl direnci
E
= 200 O.m
Halka ap D = 20 m. (20m.edeer apl halka)
Topraklayc ap d = 0.015 m.
R
E
= 200/(t
2
x20)xln(2tx20/0.015) = 9.15 O
Ekte eitli topraklayclarn boyutlarna bal olarak yaylma direnleri
verilmitir. ubuk topraklayclarda kullanlan malzemenin artmasna karlk
yaylma direncinin ayn oranda artmad grlmektedir. Levha topraklayc ile
erit topraklayc karlatrldnda ayn malzeme miktar iin erit
topraklaycda yaylma direncinin yaklak % 66 azald hesaplanmaktadr.
.lisu 32
eitli topraklayclarn boyutlarna gre yaylma direnleri
0,5 m2
UBUK ERT GZL LEVHA
Toprak zgl direnci ro 100 100 100 100
Gmlme derinlii h
Uzunluk L 2
ap/edeer ap d 0,025
Edeer daire ap D
Kenar boyu s 0,75
UBUK ERT GZL LEVHA
Malzeme Diren Gmme derinlii (m) 0,50
ubuk ap = 0,025 m. artm azalm 30x3,5 mm
ubuk boyu (m) Re (ohm) erit boyu (m) Re (ohm) Boyut Edeer ap (m) letken uzunlu (m) Re (ohm) Yzey (m2) Kenar boyu(m) Re (ohm)
0,5 139,48 0,5 267,36 4x5 5,05 20,00 9,91 0,50 0,71 47,14
1 80,77 1,0 1,00 1 155,74 4x5 5,05 25,00 9,91 1,00 1,00 33,33
1,5 58,15 1,5 1,39 2 88,90 4x5 5,05 30,00 9,91 1,5 1,22 27,22
2 45,90 2,0 1,76 5 41,39 6x6 6,77 30,00 7,39 2 1,41 23,57
2,5 38,14 2,5 2,12 10 22,90 6x6 6,77 36,00 7,39 2,5 1,58 21,08
3 32,75 3,0 2,47 15 16,13 6x6 6,77 42,00 7,39 3 1,73 19,25
3,5 28,77 3,5 2,81 20 12,56 6x6 6,77 48,00 7,39
3,6 28,10 3,6 2,87 30 8,80 10x10 11,28 60,00 4,43
3,7 27,46 3,7 2,94 40 6,83 10x10 11,28 70,00 4,43
3,8 26,85 3,8 3,01 50 5,61 10x10 11,28 80,00 4,43
4 25,71 4,0 3,14 100 3,02
4,5 23,27 4,5 3,47
5 21,28 5,0 3,80
5,5 19,62 5,5 4,12
6 18,22 6,0 4,43
6,5 17,01 6,5 4,75
7 15,96 7,0 5,06
7,5 15,05 7,5 5,37
0,5 m2 levhadan 16,3 m; 3cmgenilikte erit elde edilir. Levhann yaylma direnci 47,14 ohmiken
Bu erit, topraklayc olarak kullanlrsa elde edilen diren 16,13 ohm
.lisu 33
Topraklama tesislerinin boyutlandrlmas.
Topraklama tesislerinin kurulmas iin temel koullar:
1. Mekanik dayanm ve korozyona kar dayanklln salanmas,
2. Isl bakmdan en yksek hata akmna (hesap yolu ile bulunan)
dayankllk,
3. letme aralar ve nesnelerin zarar grmesinin nlenmesi,
4. En yksek toprak hata akm esnasnda, topraklama tesislerinde ortaya
kabilecek gerilimlere kar insanlarn gvenliinin salanmasdr.
Bu koullarn salanmas iin
- Hata akmnn deeri,
- Hatann sresi,
- Topran zellikleri nemlidir.
.lisu 34
1. Mekanik dayanm bakmndan boyutlandrma:
Topraklama elektrodu ve topraklama iletkenleri korozyona kar dayankl
malzemeden yaplmaldr.
1.Topraklama elektrodu en kk boyutlar El.Tes.Topraklamalar
Ynetmelii Ek-A da verilmitir.
2.Topraklama iletkenleri iin en kk kesitleri El.Tes.Topraklamalar
Ynetmelii izelge-4a da, iletkenin mekanik olarak korunmu veya
korozyona kar korunmu olup, olmamasna bal olarak:
Malzeme Kesit
Bakr 25 mm2
Daldrma galvanizli demir 50 mm2
olarak bildirilmektedir.
l trafolarnn topraklanmasnda en kk kesit koruma durumuna bal olarak
2.5-4 mm2 dir.
Potansiyel dengeleme iletkenleri ile ilgili en kk kesitler ise El.Tes. Topraklamalar
Ynetmelii izelge-4b de gsterilmitir.
.lisu 35
Minimum boyutlar
iletken Kaplama/D klf
Malzeme Topaklayc eidi
ap (mm) Kesit
(mm
2
)
Kalnlk
(mm)
Tekil
deerler
(um)
Ortalama deerler (u;n
erit
2)
90 3 63 70
Profil (levhalar
dahil)
90 3 63 70
Boru 25 2 47 55
Derin topraklayclar
iin yuvarlak ubuk
16 63 70
Scak
daldrma
galvaniz
Yzeysel
topraklayclar iin
yuvarlak tel
10 50
Kurun
1)
klfl
Yzeysel
topraklayclar iin
yuvarlak tel
8 1000
Svanm
bakr klfl
Derin topraklayclar
iin yuvarlak ubuk
15 2000
elik
Elektrolitik
bakr
kaplamal
Derin topraklayclar
iin yuvarlak ubuk
14,2 90 100
erit 50 2
Yzeysel
topraklayclar iin
yuvarlak tel
25
3
rgl iletken 1,8* 25
plak
Boru 20 2
Kalayl rgl letken 1,8* 25 1 5
Galvanizli erit 50 2 20 40
rgl iletken 1,8* 25 1000
Bakr
Kurun
1)
klfl
Yuvarlak tel 25 1000
*)rgl iletkeni oluturan her bir tel iin
1)Beton iine dorudan gmlenler iin uygun deildir
2)Kenarlar yuvarlatlm, souk ekme veya kesilmi eritler
3)Deneyimlere dayanarak korozyon ve mekanik anma tehlikesinin ok az olduu tespit edilirse olaanst koullarda 16 mm
2
kullanlabilir.
Topraklayclarn en kk kesitleri (El.Tes.Topraklamalar Ynetmelii Ek-A)
53
.lisu 36
Topraklama iletkenlerinin (Topraa denmeleri durumunda)
minimum kesitleri
Mekanik olarak korunmu Mekanik olarak korunmam
Korozyona kar
korunmu *
)
Isnmaya gre hesap veya seim 16 mm
2
bakr
16 mm
2
demir,daldrma
galvaniz
Korozyona kar
korunmam
25 mm
2
bakr,
50 mm
2
demir, daldrma galvaniz
*
)
Korozyona kar koruma, bir mahfaza ile salanabilir.
Elek.Tes.Topraklamalar Ynetmelii izelge 4a
.lisu 37
Potansiyel dengeleme iletkenlerinin kesitleri


Ana potansiyel
dengeleme

Tamamlayc potansiyel dengeleme

ki gvde arasnda

1 x En kk ilelken kesiti

Normal

0,5 x Tesisin en byk
koruma iletkeninin kesiti

Bir gvde veya
yabanc iletken
blmler arasnda

0,5 x Koruma iletkenlerinin
kesiti

Mekanik olarak
korunmu

Cu 2,5 mm
2
veya Al
*)

Enaz

6 mm
2
Cu

Mekanik olarak
korunmam

Cu 4 mm
2
veya Al
*)

Yaplabilecek
snrlama

25 mm
2
Cu veya edeer
iletkenlikte

-

-

*
)
Alminyum iletkenli hatlarn korumasz olarak denmesi durumunda, mmkn olan
korozyon ve dk mekanik dayanmndan dolay iletken kopma olasl yksektir.


Elek.Tes.Topraklamalar Ynetmelii izelge 4b
.lisu 38
2. Isl dayanm bakmndan boyutlandrma:
Isl bakmdan boyutlandrma iin gz nne alnacak akmlar El.Tes. Topraklamalar
Ynetmelii izelge 1 de bildirilmitir.
Yksek gerilim sistemlerinde topraklama elektrodu ve topraklama iletkeni, yldz
noktasnn topraklanma ekline bal olarak, genellikle bir kutuplu ksa devre veya
ift toprak ksa devresi akmna gre boyutlandrlmaktadr.
Toprak ksa devreleri ebeke ynnden dengesiz ileme durumu olduundan teorik
olarak ksa devre akmlarnn simetrili bileenler kullanlarak hesaplanmas gerekir.
Orta ve alak gerilim ebekelerinde hata akm yolu zerindeki direnler dikkate
alndnda hesaplarn klasik devre hesab eklinde yaplmas sakncal deildir.
.lisu 39
Topraklama tesislerinde kullanlacak ksa devre akmlarnn hesab:
Ntr topraklanm ebekelerde bir kutuplu ksa devre akm:
c : Gerilim katsays,
Z : Hata akm yolu toplam empedanslar,
U
FN

: Faz-Ntr gerilim,
U
FF
: Faz aras gerilim
olmak zere
I
k1
=c.U
FN
/ Z
dir.
Ntr yaltlm ebekelerde ift toprak ksa devre akm ise, toprak
yaylma direnleri hesaba girmezse
en byk deer olarak

' '
3
' '
.
2
3
K KEE
I I =

' '
3 K
I : fazl ksadevre akm
eklinde hesaplanr.
.lisu 40
Gerilim katsays (c), en byk akm hesabnda kaynak E.M.K. ni ve yksek
iletme gerilimi halini dikkate almak iin Y.G. ve A.G. de 1,1-1,05; en kk akm
hesabnda ise dk iletme gerilimi ve anahtar kontaklar, ek yerleri v.b. yerlerdeki
kayplar karlamak zere Y.G. de 1.0 ve A.G. de 0,95 alnmaldr.
Devre elemanlarnn akm tama kapasiteleri kontrol edilirken en byk hata akm
deeri kullanlr.
Koruma cihazlarnn hata halinde devreyi kesip kesemiyeceklerinin kontrolu ise en
kk hata akmna gre yaplmaldr. Hat sonu toprak ksa devrelerinde eriyen telli
sigortalarn kesme kontrolu da en kk hata akmna gre yaplr.
.lisu 41
rnek 3 Yksek gerilim tesislerinde toprak ksa devresi akm hesab
50 MVA;154/34.5 kV; uk=%12.5 630 KVA;34.5/0.4 kV
Hesap aada verilmi olup; topraklama iletkenlerinin direnleri, dier direnler
yannda kk kaldndan dikkate alnmamtr.
3x240 XLPE
6 km.
R
E1
= 1 O
R
B
=20 O
k1
25 mm
2
Cu
25 mm
2
Cu
R
E2
= 1 O
.lisu 42
kA 96 , 0
8 , 22 . 3
5 , 34 . 1 , 1
Z . 3
U . c
I
82 , 22 074 , 4 44 , 22 X R Z
074 , 4 104 , 1 97 , 2 X
44 , 22 22 44 , 0 R
104 , 1 6 . 184 , 0 l . x X
44 , 0
240 . 56
6000
s .
l
R
97 , 2
50 . 100
5 , 34 . 5 , 12
S
U . u
X
n ' '
1 k
2 2 2
top
2
top
top
top
'
hat
hat
2 2
k
tr
= = =
O = + = + =
O = + =
O = + =
O = = =
O = =
k
=
O = = =
Hata akmnn belirlenmesi
Xtr Rhat Xhat
RB RE1 RE2
UFN
.lisu 43
Isl ynden boyutlandrma
Topraklama iletkenleri ve koruma iletkenleri kesitleri, El.Tes.Topraklamalar
Ynetmelii madde 9-e ye gre hesaplanrlar. Bu iletkenler, hata sresinin 5
saniyeden kk olduu dikkate alnarak, hata akmnn sresine ve byklne
gre seilir.
A Kesit (mm2)
I letken akm (A)
t Hata sresi (s)
k Malzeme katsays. (Ynetmelik izelge B1den)
| Malzeme direncinin scaklk katsaysnn tersi. Ynetmelik izelge B1den
ui Balang scakl (
0
C) Genellikle 20
o
C
u
f
Son scaklk (
0
C)
alnarak

| u
| u
+
+
=
i
f
t
k
I
A
ln
forml ile kesit kesaplanr.
.lisu 44
Ayn sonuca daha kolay yoldan
I Hata akm (A)
t Hata sresi (s)
k Malzeme katsays (A.s
1/2
/mm
2
)

Ynetmelik izelgeler 5-7den alnarak
S=(I
2
t)
1/2
/k
forml ile de varlmaktadr. Bulunan kesitten daha byk kesit kullanlmaldr.
rnek 4:
I= 700 A.
t= 2 s
Malzeme: plak bakr
Yukardaki artlara gre kesit ne olmaldr?
k katsays: Bakr malzeme, normal koullar (u
f
=200
o
C), komu ksmlarn
tehlike altnda olmayaca durum iin izelge 7den 159 A.s
1/2
/mm
2
alnarak
S=(I
2
.t)
1/2
/ k = (700
2
x 2)
1/2
/159 = 6,22 mm2 bulunur.
Isnma artlarna gre nominal 10 mm
2
kesit seilir. Bu kesit mekanik artlara
gre kontrol edilir. Minimum deerlerden kk olmayacaktr.
45
.lisu 46
ndirici merkezdeki 154/34,5 kV transformatr knda
toprak ksa devresi akm hesab
50 MVA;154/34.5 kV; uk=%12.5
Hesap aada verilmi olup; topraklama iletkenlerinin direnleri, dier direnler
yannda kk kaldndan dikkate alnmamtr.
R
B
=20 O
25 mm
2
Cu
R
E
=1 O
rnek 5
Hata, transformatr
k izolatrnde veya
ebekede olabilir.
.lisu 47
rnek 3teki 50 MVA; 154/34.5 kVluk transformatrn ntr noktas
topraklama hatt iin hesap:
50 MVA trafo: k izolatrlerinde bir toprak ksa devresi iin bulunacak
ksa devre akm yaklak I

k1
= 1,03 kA dir. 20 Oluk direncin balant hatt
olarak plak bakr iletken kullanlacaktr.
S=(I
2

t)
1/2
/ k
bantsnda
t =5s ve k izelge-7den 159 (A.s)
1/2
/mm
2

alnarak
S=(1033
2
.5)
1/2
/ 159 = 14,5 mm
2
bulunur.
Korozyona kar ve mekanik olarak korunmam ise nominal kesit 25 mm
2
alnr.
.lisu 48
630 KVA trafo: Trafo gvdesini potansiyel dengeleme barasna balayan
iletken, yukardaki gibi 0,96 kA.lik Y.G. taraf ksa devre akm iin 25 mm2
bulunur.
Bu koruma iletkeni alak gerilim ksa devrelerinde de akm tayacandan
kesitin alak gerilim taraf ksa devreleri iin de kontrolu gerekir.
A - Verilen ekilde iletme topraklamas ile koruma topraklamas
birletirilmemitir. Trafo A.G. k izolatrlerinde kazana atlama olursa, ksa
devre yolunda en az 1 ohm topraklama direnci bulunacaktr. A.G. ksa devre
akm 230 A. mertebesindedir. Kesit yeterlidir.
RA = 1 O
25 mm
2
Cu
RB =1 O
L1
L2
L3
N
.lisu 49
B letme ve koruma topraklamalar birletirilirse, yukardaki gibi bir ksa
devrede, akm yalnzca trafo empedans ve topraklama hatlarnn direnleri
tarafndan snrlanr.
Hesap ekli ve emas aada verilmitir.
Koruma ve iletme topraklamalarnn birletirilme ekline gre iletken
uzunluklar ve balant noktalar deiir. Ancak akm hesabnda deiiklik
sz konusu deildir.
25 mm
2
Cu
R
E1
= 1 O
S
h
,R
h
Topraklamalar bir barada birleiyor.
R
E1
= 1 O
S
h
,R
h
Topraklamalar elektrotta birleiyor.
.lisu 50
U
FN
X
tr
Rth
Xtr=0,04.0,4
2
/0,63=0,01015 O
S
h
=50 mm
2
L = 3m. Seilerek R
h
=0,00142 O ve t =1s k=159
I
k1
=1,1.230/0,01015=24926 A. S=(24926
2
.1)
1/2
/159 =156,7 mm
2
bulunur.

Sh =150 mm
2
olmaldr.
Rth < 0,3.Xtr olduundan dikkate alnmamtr.
R
E1
= 1 O
25 mm
2
Cu
S
h
,R
h
.lisu 51
3.letme aralar ve nesnelerin zarar grmesinin nlenmesi:
Topraklama hatlar, zerlerinden geecek akmlarn, evrede meydana
getirecei mekanik ve sl etkiler dikkate alnarak tesis edilmelidir.
4.Dokunma ve adm gerilimine gre boyutlandrma:
Alak gerilim ve yksek gerilim tesislerinde topraklama blmnde ayr
ayr incelenecektir.
.lisu 52
rnek 7 Sistemlerin kark kullanlmas
34.5/0.4 kV
1000 Kva
uk = % 6
R
B
=2 O
35 A
16 A
3x50+25 mm
2

100 m
R
A
V
U
ts
U
E

RA IE UE Uts
2 56,93 113,8 113,8
1 75,65 75,65 151,3
0,566 83,88 50 176,4
.lisu 53
Trafo reaktans X
tr
=6/ 100 x0,4
2
/ 1=0,0096 O
ebekenin toprakl tketiciye kadar olan ksmnn direnci ve reaktans :
Rh = 100/(56x50) = 0.0357 O ~ 0.04 O Xh = 8.478 m O
Hata akm yolundaki toplam diren ise
Z
toplam
=R
A
+2.04 O dir. (Reaktanslar kk olduu iin ihmal edilmitir.)


Tketicideki toprak elektrodunun R
A
toprak yaylma direncine bal olarak hata
akm ve sfr hatt potansiyeli iin aadaki deerler bulunur.
R
A
(O) I
E
(A) U
E
(V) U
ts
(V)
2 56,93 113,8 113,8
1 75,65 75,65 154,3
RA toprak direncinin yeteri kadar kk olmad grlmektedir.
.lisu 54


R
A
direnci, hata halinde zerinde dokunma gerilimi, emniyet snr olan 50 Vu
almayacak ekilde seilirse
230-50=180 V. 180/2.04 =88.23 A. gemeli ve R
A
= 50/88.23 =0.566 O olmaldr.
Motor 35 Alik Ia=173 A (5s) olan sigortalarla korunmaktadr.
Ia =173 > 88.23 A
Sigorta ani kesme akmnn hata akmndan byk olduu grlr.
Sonu olarak sigortann ksa srede devreyi kesmeyecei, trafo topraklamas zerinde
oluan 176.4 Vluk gerilimin, sfr hatt yolu ile arzasz cihaz zerine gelecei ortaya
kar.

.lisu 55

Faz - ntr gerilimi 230 V olan bir ebekede, 5 s kesme akm 173 A olan bir
sigortann hata halinde alabilmesi iin, ksa devre yolundaki toplam direncin
(evrim direnci) 1.33 O olmas gerekir.

rneimizde geebilecek en byk ksa devre akm RA = 0 ohm iin 112,7 A dir. Bu
durumda, ksa devreye sigorta, olduka ge cevap verecektir.

En byk sigortas In= 35 A olan bir tesis iin gvenli bir toprak gei direnci 50
/173 = 0.289 O olmaktadr. Ancak bu diren deerinin her iklim koulunda
salanmas arttr. Byle bir gei direnci deerini elde etmek iin yaplacak yatrm
gze almak gerekir.
Bu arada belirtelimki ebeke ntr hattnn topraa nazaran gei direnci kldke,
ntr hattna bal tesislerin gvenlii artacak; motor iin yaplan topraklamann
direnci de klecektir.
.lisu 56
lmeler:
1.Toprak zgl direnci ve elektrot yaylma direncinin llmesi.
1.1. Toprak zgl direncinin llmesi.
Bu lme drt sonda yntemi ile yaplmaldr. Wenner Metodu ad verilen bu
yntem aadaki slaydda aklanmtr. Sondalar aras uzaklklar iin
Ynetmelik Ek-N 2.2.1e baklabilir. Metodun uygulanmas iin zel cihazlar
gelitirilmitir. lmenin prensibi d elektrotlar arasna, frekans 150 Hze
kadar olan bir gerilim uygulanr. Geen akm sebebi ile i sondalar arasnda
oluan gerilim llr. Geen akm ve llen gerilimden bulunan diren
deeri ve ara mesafe ile zgl toprak direnci hesaplanr. Gelimi toprak
direnci lm aletlerinde, elektrotlar aras mesafenin girilmesi ile, direkt olarak
zgl diren ekrandan okunur. l yerindeki toprakta bulunacak dier
akmlarn etkisini ortadan kaldrmak iin uygulanacak gerilimin frekans
deiken olmaldr.
57
Topraklama zgl direncinin llmesi
Wenner Medotu: TS.4363 de metod aklanmtr.
a a a
e
ea
/3
e s a / 20 olmak zere
E
= 2.t.a.R eklinde bulunur.
a : Olabildiince byk olmaldr.
R (O ) llen diren
E
(O .m) a ve e (m) cinsindendir.
Sondalar
Yardmc
topraklayc
Topraklayc
A
V
.lisu 58
Topraklama zgl direncinin llmesi
Elektrotlarn yeri:
Sondalar
Yardmc
topraklayc Topraklayc
T I
88,88
Toprak potansiyeli
Gerilim
Gerilim sondalar potansiyelinyaklak
olarak lineer degiim gsterdii blgede
bulunmaldr.
.lisu 59
Topraklama sisteminin byklne gre bir yntem uygulanr.
Yukarda sz edilen zel toprak direnci lm aletleri ile topraklayclarn
yaylma direnleri de llebilir.
Daha basit bir metod Ynetmelik ekil 8b de verilmitir.
Y.Gerilim indirici trafo istasyonlar gibi byk tesislerde, direklerde bulunan
topraklama telleri veya kablo klflar istasyon topraklama tesisine bal
olduklarndan, hata akm bu gibi balantlara da dalr; topraklama tesisi
zerinden topraa giden akm azalr. Ynetmelik Ek-N ekil N1de l yntemi
verilmi ve hesap tarz N.2.2.3 de aklanmtr.
1.2. Toprak yaylma direnlerinin llmesi.
88,88
T I
.lisu 60
D
0,62 D
0,38 D
Toprak yaylma direnlerinin llmesinde ara uzaklklar
88,88
T I
Elektrotlarn diren alanlar
lnn doruluundan emin olmak iin ortadaki elektrot yeri iki tarafa %10 D
deitirilerek 3 l yaplr.Bulunan deerler byk farkllk gstermezse bu deer
kabul edilir.
Kk elektrotlarda D mesafesi en az 10 m olmaldr. Kareye yakn elektrotlarda ara
mesafenin, kenar uzunluunun 3-4 kat olmas istenir. Topraklama tesisinin
byklne gre ara mesafe daha da arttrlr.
.lisu 61
oklu topraklamada akm pensi ile lm
A1
A2 V
G
I1
I2
RE1 RE2 RE3 RE4
U
RE
RE3=U/I1
RE=U/I2
Alet komutatr
ile seim yaplr.
.lisu 62
L1
L2
L3
N
R
V
A
R
A
=U/I
R
dir.
Sigorta
R
A
>20 m
Ri=40 kO
I
R
U
Ampermetre Voltmetre yntemi ile topraklayc yaylma direncinin llmesi
.lisu 63
nokta metodu ile toprak yaylma direncinin llmesi
Topraklayclarn yaylma direnci lm, yeterli toprak yzeyi bulunamamas
gibi baz olumsuz hallerde baka topraklayclardan yararlanlarak llebilir.
Burada lnn doru olabilmesi, dier yardmc topraklayclarn yaylma
direnlerinin kk olmasna baldr. Balant iletkenlerinin direnleri ihmal
edilirse
Rx
RA
RB
R1
R2
R3
R1=Rx+RA
R2=RA+RB
R3= RB+Rx
deerleri llecektir. Topraklayclar
birbirlerinin etki alannda deilse, bilinmeyen
ve denklem olduuna gre
Rx = (R1-R2+R3)/2 olarak bulunur.
N
T I
88,88
Rx
RA
Toprak direnci lme cihaz ekildeki
gibi balanarak deiik ular arasnda
l yaplabilir.
.lisu 64
1.3. Topraklama geriliminin tespiti.
Yaylma direnci lmnde kullanlan yntemlere gre
U
E
=Topraklama empedans x Topraklama akm
eklinde hesaplanr.
.lisu 65
2.Dokunma geriliminin llmesi.
Bu maksatla akm-gerilim yntemi kullanmak zorunludur.
aada yntem aklanmtr. Deneyin yeni devreye girecek tesislerde numune
deneyi olarak yaplmas yeterlidir. Deney sonunda bulunan gerilim deeri,
kullanlan kaynak gerilimine gre dzeltilmelidir. Tesisin durumuna gre
deneyde kk gerilim kullanlmas tavsiye edilir.
1.3. Topraklama geriliminin tespiti.
Yaylma direnci lmnde kullanlan yntemlere gre
U
E
=Topraklama empedans x Topraklama akm
eklinde hesaplanr.
.lisu 66
V
A
Sigorta
I
R
500 N
400 cm
2
metal levha
Ya bez
Deiken gerilim kayna
ile dokunma gerilimi dk
bir deerde kalacak ekilde
kk bir akm geirilir.
Uygulanan gerilim dikkate
alnarak bulunan deer
ebeke faz-ntr gerilimine
indirgenir.
Tesisin eitli
noktalar
Faz
U
N
L1
L2
L3
N
.lisu 67
L1
L2
L3
N
R
V
A
PE
Z evrim empedans
U
1
Yk yokken llen gerilim
U
2
Yk bal iken llen gerilim
I
R
Yk direncinden geen akm
olmak zere
Z=(U
1
-U
2
)/I
R
dir.
(Ynetmelik EK-Nde verilmitir.)
Sigorta
3. Arza evrim Empedansnn llmesi
.lisu 68
Topraklama tesislerinde muayene, lme ve denetleme:
Ynetmelik madde 10-a da akland zere her topraklama tesisi,
montaj esnasnda ve iletme aamalarnda periyodik olarak kontrol
edilecektir. Yaplacak kontrollar
- Gzle muayene,
- Koruma iletkenlerinin, ana ve tamamlayc potansiyel dengeleme
iletkenleri balantlarnn srekliliinin llmesi ve denetlenmesi,
- Elektrik tesisinin yaltm direncinin llmesi ve denetlenmesi,
- Toprak zgl direncinin llmesi,
- Topraklama (yaylma) direncinin llmesi,
- Beslemenin otomatik kesilip kesilmediinin denetlenmesi,
- evrim empedansnn kontrolu,
- Artk akm koruma dzeninin kontrolu,
eklinde sralanmaktadr.
Yaplacak kontrollarda Ynetmelik Ek-Pde verilen ekilde formlarn
kullanlmas tavsiye olunur. Kontrol periyotlarna da ayn ekte
deinilmitir.
.lisu 69
eitli topraklama tesislerinin iletme dnemi iinde denetlenme periodlar

Elektrik retim, iletim, datm tesisleri (Hatlar hari): 2 yl
Enerji nakil ve datm hatlar: 5 yl
Sanayi tesisleri ve ticaret merkezleri:
- Topraklamalara ilikin direnlerin muayene ve llmesi 1 yl
- Topraklama tesisleri ile ilgili dier kontrollar 2 yl
Sabit olmayan tesisler iin :
- Sabit iletme elemanlar 1 yl
- Yer deitirebilen iletme elemanlar 6 ay
.lisu 70
Topraklama tesisinin muayene ve denetlenmesinin amac :

1. Tesisin salamlnn denenmesi,
2. Dokunma geriliminin izin verilen snrlar iinde olup olmadnn belirlenmesi,
dir.
- Tesisin salamlna, toprak yaylma direncinin (topraklama direnci) llmesi ile
karar verilebilir.

- Topraklama tesisinin dokunma gerilimi asndan yeterli olup olmad, topraklama
direnci llmesi ile belirlenemez. Farkl topraklayc tipleri ve topraklama
dzenleri ayn topraklama direncine sahip olmalarna ramen dokunma gerilimi
veya adm gerilimi bakmndan farkl zellikler gsterirler.

Topraklayclardan akm gemesi halinde, toprak iinde oluan potansiyel dalm
dokunma gerilimini belirler.
.lisu 71
Bir yksek gerilim direi veya direk transformatr koruma topraklamas iin
dokunma geriliminin belirlenmesi :
Kaynak
V
1 m
>20 m
A
I
U
.lisu 72
Yukarda verilen l ynteminde oluabilecek tehlikeli adm ve dokunma
gerilimlerinden kanmak iin gerilimi 50 Vu amayan bir kaynak kullanlmaldr.
Voltmetre olarak 3000 O i direnli bir alet tercih edilir. Toprak balantlar
sondalar ile salanr.
Devreden geen akm I ampermetre ile llr.
Direk ile bundan 1m uzaklktaki nokta arasnda gerilim U llr.
Direin tad devrelerde oluabilecek en byk ksa devre akm I
Emax
hesaplanr.
Oluabilecek dokunma gerilimi U
E
= I
Emax
x U/ I dr.
Deney direk evresinde eitli noktalarda tekrarlanr.
Adm gerilimini bulmak iin voltmetre ularndaki sondalar, yaklak 75 cm aralkl
noktalar arasnda dolatrlarak, bulunan deerlerle yukardaki gibi hesaplanr.
.lisu 73
Y.Gerilim tesislerinde topraklama tesisinin tasarm
Boyutlandrma
IE, ZE, UE=IE.ZE
UE<2UTP
UE<4UTP
UT veya IB nin
belirlenmesi
M nlemleri
Uygun Sonu
Evet
Hayr
Evet
Hayr
Evet
UT<UTP
IB<IBE
Ek nlemler
.lisu 74
3m x 6 m boyutunda bina tipi 34.5 / 04 kVluk bir transformatr postas iin
koruma topraklamas yaplacaktr. Topraklayclar ve topraklama iletkeninin
boyutlandrlmas istenmektedir. Toprak zgl direnci 100 O.m llmtr.
34,5 kVluk ebeke besleme noktasnda 20 O direnle topraklanmtr.
D: Temel topraklaycnn evreledii alana eit, alanl dairenin ap olmak
zere
Temel topraklamann yaylma direnci R
E
~ 2.
E
/3D ; D=(4.a.b/t)
1/2

D = (4.3.6/t)1/2 = 4,78 m R
E
=2.100/3.4,78 = 13,94 O
Potansiyel dzenleme
rnek 21 Y.Gerilim tesisleri iin topraklama tesisi hesab
Temel
topraklama
b = 6 m
a = 3 m
Derin topraklayc (ubuk)
(Temel topraklama etki alan
dnda)
.lisu 75
I
E
=1,1x34,5/ \3x(20+13,94) =0,645 kA U
E
=13,94x0,645=8,9 kV
Bulunan topraklama gerilimi ok yksek olup uygun deildir. Direncin
kltlmesi iin 4 adet 2 m uzunluunda ubuk derin topraklayc ilave
edilirse:

ubuk topraklayc iin R
E
~
E
/ L L: ubuk boyu R
E
= 100/2=50 O
4 adet ubuk elektrot, temel topraklayc ile paralel altndan istasyon iin
topraklama direnci 6,59 O bulunur.
I
E
=1,1x34,5/ \3x(20+6,59) =0,823 kA U
E
=6,59 x 0,823=5,4 kV
Bu deer dahi szkonusu ksa devre akm iin yksek bir deer olup ek
nlemler alnmasn gerektirir.
Temel
topraklama
b = 6 m
a = 3 m
Derin topraklayc (ubuk)
(Temel topraklama etki alan
dnda)
.lisu 76
Ynetmelik Ek-D de bildirilen ek nlemlerin alnmas kayd ile ve hata sresi
0,15 s indirilebilirse
U
TP
= 600 V ve U
E
s 4.U
TP
hesabndan
U
E
max = 2400 V bulunur.
Temel
topraklama
b = 6 m
a = 3 m
Derin topraklayc (ubuk)
(Temel topraklama etki alan
dnda)
.lisu 77
Bu istasyonun hava hatt ile beslendii ve kablo klar olmad kabul edilmitir.
Kablo klflar toprak ksa devre akmlarn tayacandan, istasyon topraklama
sisteminden geen akm azalr, topraklama gerilimi de der.
Hata akmnn kabul edilen deere uygunluunu kontrol edersek:
1,1x34,5/ \3-2400=19510 V I
E
= 19510/20= 975,5 A
R
A
= 2400/975,5= 2,46 O
stasyonun topraklama direnci 2,46 O dan kk OLMALIDIR. Topraklama tesisi
takviye edilmelidir.
Yukarda bildirilen ek nlemler Elek.Tes.Topraklamalar Ynetmelii Ek-D ye gre
Bina d duvarnda : M1 veya M2
Bina iinde : M3
olarak verilmitir.
.lisu 78
r katsays 66-154 kVluk hava hatlarnda toprak direncine bal olarak 0,8-0,6 deerleri
arasndadr. Kablolar iin reticisinden deerler alnmaldr.
Transformatr istasyonlarndaki topraklama sistemine bal hava hatt koruma iletkenleri veya
yeralt kablo zrhlar varsa, hata akmnn bir blm bu gibi balantlar zerinden baka
topraklamalara gider. Topraklama gerilimi hesaplarnda istasyonun kendi topraklamas zerinden
topraa akan akm dikkate alnr.
Metal koruyucu klfl
kablo
Ih
IE=r.Ih
(1-r).Ih
Topraklama sisteminin
yaylma direnci
.lisu 79
rnek 22 Topraklama direncinin yeterlilii
34,5 kVluk bir yksek gerilim direi veya direk tipi transformatrde
koruma topraklamas direnci 2 O llmtr.
34,5 kVluk hatt besleyen trafoda 20 O luk bir iletme topraklamas
vardr. Direk evresinde Elek.Tes.Topraklamalar Ynetmeliinde bildirilen
M nlemleri alnmamtr.
34,5 kVluk hattn bandaki kesicinin ama sresi 0,2 s olarak
belirlenmitir.
3. M nlemleri alnmas ile U
E
<4 x U
TP
= 2000 V ve hata sresi t< 0,2 s iin uygun
bulunur.
1. I
E
ve Z
E
belirlenir. Z
E
= 2 O I
E
= 1,1.34,5/\3.22 =0,995 kA
U
E
= 0,995 x 2 = 1,99 kV
2. 0,2 s hata sresi iin U
TP
= 500 V U
E
> 2 xU
TP

Diren uygun deildir.

.lisu 80
Dier elektrot tipleri iin gei direnci hesaplar
Gzl topraklayc
R
E
: Topraklama direnci
D : Gzl topraklaycnn edeer daire alan ap

E
: zgl toprak direnci
L : Topraklayc toplam iletken uzunluu
a
n
adet
b m adet
D
D = (axb/t)
1/2
L = a.n + b.m
R
E
=
E
/ 2D +
E
/ L
.lisu 81
ubuk topraklayc (Derin topraklayc)
d
L
>2L
Baka elektrot varsa
Yaklak hesap:
R
E
=
E
/ L
Toprak
L
d
.lisu 82
erit topraklayc
b
s
L
|
|
|
|
.
|

\
|
+ =
d
L
H
L
d
L
L
R
E
E
2
ln
2
ln
1
2
ln
2t

d = 2(b+s)/t
Levha topraklayc
Gnmzde nemini yitirdiinden tavsiye edilmemektedir.
Yldz topraklayc ve dierleri iin Ynetmelik Ek-T kullanlabilir.
Hesaplarda Ynetmelik Ek-K de verilen diren erilerinden de
yararlanlabilir.

H
PDB
L
.lisu 83
Y.gerilim ve A.Gerilim sistemlerinde topraklama tesislerinin birletirilmesi:
Ynetmelik madde 11-aya gre, bir yksek gerilim tesisinde, toprak hatas
esnasnda, alak gerilim ebekesinde veya tketim tesislerinde tehlikeli dokunma
gerilimleri ortaya kmaz ise iki sistemin topraklamas birletirilebilir. Y.G.de
meydana gelen hata sonucu oluan potansiyel ykselmesi, alak gerilim tesislerinde,
Ynetmelik izelge-13 de verilen deerlerden kk olmaldr.
Yukardaki koullarn yerine getirilememesi durumunda Y.G. koruma ve A.G.
iletme topraklamas tesisleri mutlaka ayrlmal; 50 kVun altndaki iletme
gerilimli tesislerde Y.G. ve A.G. sistemlerinin topraklayclar arasndaki uzaklk en
az 20 m. olmaldr. Gerekli mesafe D
kabul
formlleri ile (Ek-M) hesaplanabilir.
YG.tesislerinin iinde bulunan AG. iletme aralarnn gvdeleri koruma iletkeni
yolu ile YG. topraklama tesisine balanr.
.lisu 84
L1
L2
L3
PEN
R
E
TN sistemde topraklamalarn birletirilmesi
Potansiyel dengeleme
Temel topraklama
U
E
s U
TP
PEN iletkeni tek noktada toprakl

U
E
s 2.U
TP
PEN ok noktada toprakl

U
F

U
1

U
2
I
E
U
E
= R
E
.I
E
U
1
= U
0

U
2
= U
0
U
F
= U
E

U
0
: Faz-Ntr gerilim
A.G. tablosu
artlar salanrsa topraklamalar birletirilebilir.
R
A

.lisu 85
TN sistemde topraklarn ayrlmas
L1
L2
L3
PEN
R
B
R
E
Min 20 m
I
E
U
E
= R
E
.I
E
U
1
=U
E
+U
0
U
2
=U
0

U
F
=0

U
0
: Faz-Ntr gerilim
U
2
U
1

U
F

U
E
s U
TP
PEN iletkeni tek noktada toprakl

U
E
s 2.U
TP
PEN ok noktada toprakl
artlar salanamazsa iletme topraklamas
ayr yaplr.

R
A

Zorlanma gerilimi asndan
U
E
gerilimi, 5sden byk ksa
devre sreleri iin 250 Vu
amamaldr.
.lisu 86
L1
L2
L3
N
R
E
Temel topraklama
Zorlanma gerilimi asndan:
U
2
250 V t
f
>5 s

U
2
1200 V t
f
s5 s

TT sistemde topraklama sistemlerinin birletirilmesi
PE
I
E
U
E
= R
E
.I
E
U
1
=

U
0
U
2
=U
E
+U
0
U
F
=0

U
2
U
0
: Faz-Ntr gerilim
U
F

U
1

A.G. tablosu
R
A

.lisu 87
L1
L2
L3
N
R
E
Temel
topraklama
Zorlanma gerilimi asndan:
U
1
250 V t
f
>5 s

U
1
1200 V t
f
s5 s

TT sistemde topraklama sistemlerinin ayrlmas
PE
I
E
U
E
= R
E
.I
E
U
1
=

U
E
+U
0
U
2
=U
0
U
F
=0

U
2
U
0
: Faz-Ntr gerilim
U
F

U
1

A.G. tablosu
R
A

.lisu 88
L1
L2
L3
PEN
R
E
rnek 23 TN sistemde topraklamalarn birletirilmesi
Potansiyel dengeleme
Temel topraklama
U
E
s U
TP
PEN iletkeni tek noktada toprakl
U
E
s 2.U
TP
PEN ok noktada toprakl

U
F

U
1

U
2
I
E
U
E
= R
E
.I
E
U
1
= U
0

U
2
= U
0
U
F
= U
E

U
0
: Faz-Ntr gerilim
I
E
= 700 A.
R
E
= 1,5 O
U
E
= 1050 V.
t
F
= 0,5 s. U
TP
= 200 V. Ntrler birletirilmez
I
E
= 1000 A; t
F
= 0,5 s PEN ok noktada toprakl ve
R
E
< 0,4 O ise ntrler birletirilebilir.
R
A

.lisu 89
Ynetmelik Ek-Mde topraklama sistemlerinde tehlikeli
gerilimlerden korunmak iin uygun uzaklklar, yaklak
formllerle verilmitir.
Topraklama tesislerine yaklam uzaklklar
.lisu 90
rnek 24 ubuk topraklayclar iin kabul edilebilir yaklam uzaklklar
Y.Gerilimde ubuk topraklayc
L=2 m d=0.025 m Akm sresi=0,5 s Ynet. ekil 6 dan U
kabul
=220 V
E
=150 O.m
Yaylma direnci R
A
=150/(2xtx2)Ln(4x2/0.025)=68.85 O
34.5 kVluk hatta direkteki toprak ksa devresi iin geecek akm yaklak
34,5 / \3x (20+69)=0,223 kA (Besleme noktasnda ntr 20 O diren ile toprakl)
U
E
= 0,223x69= 15 kV
c=(4x2/0.025)
0,220/15
=1.088 d
Kabul
=2x2x1.088/(1.088
2
-1)=23.6 m
A.Gerilimde ubuk topraklayc
Ksadevre akm=220/(1+69)=3.14 A U
E
=3.14x69=216 V.
c=(4x2/0.025)
50/216
=3.79 d
Kabul
=2x2x 3.79/(3.79
2
-1)=1.13 m
Madde 11d bildirildii zere yksek gerilim tesislerinin topraklama tesislerine, izin verilen
yaklam uzaklklarndan daha yakn baka sistem topraklamas yaplamaz.
.lisu 91
R
E
Trafolarda parafudrlarn balanmas (Yanl uygulama)
RF
Iy
Uy
Uy=RF.Iy+UFN
.lisu 92
R
E
Trafolarda parafudrlarn balanmas (Doru uygulama)
Iy
Uy
Uy=UFN
.lisu 93
Parafudr topraklama direnci
Yurdumuzda oluan yldrmlarn en fazla 20 kA akm tad kabul edilmektedir.
Yldrm akmnn isabet ettii noktadan iki tarafa yayld dncesi ile bir ynde
yaylan Yryen Dalgann 10 kA akm tad anlalr.Yryen dalga parafudra
ulancaya kadar eitli noktalarda oluan dearjlarla zayflar.
Datm trafolar alak gerilim tarafnn 20 kV darbe gerilimi ile denendii
gznne alnrsa parafudrlarda dearj meydana geldiinde, parafudr topraklama
direncinde oluan gerilim, A.G tarafnda en byk darbe gerilimini amamaldr. Bu
gr ile R= 20 kV/ 10 kA = 2 O bulunur.
Topraklayclarn darbe topraklama direnci, yaylma direncinden farkl ise de kk
boyutlu topraklayclarda bu iki deer eit alnabilir.
.lisu 94
Yararlanlan kaynaklar
1- Elektrik Tesislerinde Topraklamalar Ynetmelii
T.C. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl Ankara 2001
2- Elektrik Tesislerinde Topraklama
Prof.Dr.Mustafa Bayram .T..Ktphanesi
3- Elektrik Tesislerinde Ar Gerilimler ve bunlara kar Koruma
Prof.Dr.Mustafa Bayram
4- Elektrik Tesislerinde Ksadevre ve Topraklama
Y.Mh. Nihat Taylan
5- DEHN + SHNE Sugre protection
6- Switchgear Manual 10 th Ed. ABB
7- Elektrik Mhendisli Dergisi Say 241/242 1977
p.g.Laurent eviri: Kemal Bakrcolu