AG Tesis Tipleri

Doç. Dr. Engin CETIN

EMO Denizli Şube Eğitim Kom. Bşk.

engincetin@pau.edu.tr
Dr. Engin ÇETİN, Elektrik İç Tesislerinin Denetimi ve Raporlama Eğitimi 1
Dünya Standartları

Dr. Engin ÇETİN, Elektrik İç Tesislerinin Denetimi ve Raporlama Eğitimi 2

Hata Durumları

Dr. Engin ÇETİN, Elektrik İç Tesislerinin Denetimi ve Raporlama Eğitimi 3

Hata Durumları
Hata akımı
Normal olmayan veya istenmeyen bir yol oluşması sonucunda akım akan bir devre
durumudur. Genellikle bir yalıtım hatası veya yalıtımın köprülenmesi sonucu oluşur.
Hata durumunda, gerilim altındaki iletkenler arasında veya gerilim altındaki
iletkenler ile açıktaki veya yabancı iletken bölümler arasında empedansın ihmal
edilecek kadar çok küçük olacağı göz önünde bulundurulmalıdır.

Kaçak akım
İşletme araçlarının gerilim altındaki bölümlerinin yalıtımları içinden veya üzerinden,
normal şartlarda toprağa akan akımdır. Bilgisayar sistemleri için tehlikelidir. Sistem
TN-S olarak kurulmalıdır.

Kısa devre akımı

Normal işletme şartlarında potansiyelleri farklı olan gerilim altındaki iletkenler
arasında ihmal edilebilir empedanslı bir hata sonucu meydana gelen akımdır.
Projelerde bir ve üç fazlı kısa devre akımlarının hesabı yapılmalıdır.

Dr. Engin ÇETİN, Elektrik İç Tesislerinin Denetimi ve Raporlama Eğitimi 4

Hata Durumları
Hata akımı çevrimi

Hatanın başladığı noktadan itibaren aşağıdakilerden oluşur:

1. Devrenin koruma iletkeni,

2. Tüketicinin topraklama bağlantı ucu,
3. TN sistemler için, koruma iletkeni PE veya PEN dönüş yolu (çevrim empedansı
denir),
4. TT ve IT sistemler için toprak dönüş yolu,
5. Çevrim üzerinde varsa transformatörün topraklı nötr noktası,
6. Transformatör sargısı,
7. Transformatörden hata noktasına kadar faz iletkeni.

Dr. Engin ÇETİN, Elektrik İç Tesislerinin Denetimi ve Raporlama Eğitimi 5

AG Elektrik Tesisleri

Dr. Engin ÇETİN, Elektrik İç Tesislerinin Denetimi ve Raporlama Eğitimi 6

AG Elektrik Tesislerinde Topraklama Sistemleri

Dr. Engin ÇETİN, Elektrik İç Tesislerinin Denetimi ve Raporlama Eğitimi 7

AG Elektrik Tesislerinde Topraklama Sistemleri

Dr. Engin ÇETİN, Elektrik İç Tesislerinin Denetimi ve Raporlama Eğitimi 8

AG Elektrik Tesislerinde Topraklama Sistemleri

Dr. Engin ÇETİN, Elektrik İç Tesislerinin Denetimi ve Raporlama Eğitimi 9

TN Sistem

Dr. Engin ÇETİN, Elektrik İç Tesislerinin Denetimi ve Raporlama Eğitimi 10

TN Sistem
TN Sistemin Özellikleri

1. TN sistemde aşırı akımlar toprağa bağımlı değildir.

2. PEN veya PE koptuğunda temel topraklama ve potansiyel dengeleme önemli
rol oynar.
3. L-N arasında oluşan tek faz hata akımı (kısa devre akımı) minyatür devre kesici
tarafından kesilecektir.
4. L-PE arasında oluşan gövde hata akımı minyatür devre kesici ve RCD
tarafından kesilecektir.
5. Aşırı yük akımını minyatür devre kesecektir.
6. Kısa devre akımını minyatür devre kesecektir.
7. RCD aşırı yükte ve kısa devre akımlarında kullanılmaz. Sadece gövdede oluşan
hata akımlarında canlıları korumak için tesis edilir.

Dr. Engin ÇETİN, Elektrik İç Tesislerinin Denetimi ve Raporlama Eğitimi 11

TN Sistemde Çevrim Empedansı

Dr. Engin ÇETİN, Elektrik İç Tesislerinin Denetimi ve Raporlama Eğitimi 12

TN Sistem
TN-Sistemde açma şartları aşağıdaki formül ile sağlanır:

ZS . Ia ≤ U0
Burada:

Ia : Aşırı akım koruma cihazının açma akımı

U0 : Ana dış iletken (faz iletkeni) ile toprak arası gerilim (230 V)
ZS : Transformatör ile hata arasındaki çevrim empedansı

Açma şartı için ayrıca;

Iıık1min > Ia
sağlanmalıdır. Burada Iıık1min; IEC60909’a göre hesaplanan tek kutuplu kısa devre
akımıdır. Dr. Engin ÇETİN, Elektrik İç Tesislerinin Denetimi ve Raporlama Eğitimi 13
TN Sistemde Açma Zamanları

Şebeke Gerilimi (U0) 230 V 400 V > 400 V

Açma Süresi (ta) 0.4 s 0.2 s 0.1 s

Dr. Engin ÇETİN, Elektrik İç Tesislerinin Denetimi ve Raporlama Eğitimi 14

TN Sistemde Otomatik Açma / ÖRNEK SORU ÇÖZÜMÜ
Bir elektrik prizi, ADP’den 15 m uzaklığa 3x2,5 mm2 NYM kablo ile tesis edilmiştir.
YBK-ADP arasında 4x10 mm2 / 5 m NYY kablo mevcuttur. Şebeke ön empedansı
0,5 Ω’dur. Priz, B16 A MCB ile korunmaktadır. Bu minyatür devre kesicinin, L1–PE
teması halinde koruma yapıp yapamayacağını belirleyiniz.

Zk = Zön + Z1 + Z2

Z1-2 = (t x 2 x l) / (k x s)

t = 1 + [0,004 x (T – 20 0C)]

Iıık1min = (c x Un) / (√3 x Zk)

Dr. Engin ÇETİN, Elektrik İç Tesislerinin Denetimi ve Raporlama Eğitimi 15
TT Sistem

Dr. Engin ÇETİN, Elektrik İç Tesislerinin Denetimi ve Raporlama Eğitimi 16

TT Sistemde Çevrim Empedansı

Dr. Engin ÇETİN, Elektrik İç Tesislerinin Denetimi ve Raporlama Eğitimi 17

TT Sistem
TT-Sistemde topraklama şartları aşağıdaki formül ile sağlanır (koruma düzeneği
mevcut:

ZS . Ia ≤ U0
Burada:

ZS : Akım kaynağı, kablo ve iletkenler, koruma iletkeni, koruma ve işletme

topraklayıcılarının dirençlerinin toplamı.
Ia : Koruyucu düzenin otomatik çalışmasına sebep olan akım.
U0 : Ana dış iletken ile toprak arasındaki gerilim (230 V).
Koruma düzeninin bir artık (kaçak) akım koruma düzeni olması halinde, Ia’nın yerine
artık (kaçak) çalıştırma akımı RCD’nin nominal akımı IΔn (Örn. 30 mA) alınmalıdır. TT
sistemde sigortanın veya minyatür devre kesicinin yanısıra RCD kesinlikle tesis
edilmelidir. Bu durumda topraklama dirençleri aşağıdaki gibi hesaplanır.

Dr. Engin ÇETİN, Elektrik İç Tesislerinin Denetimi ve Raporlama Eğitimi 18

TT Sistem
Akım devresinde RCD tesis edilirse aranan topraklama direnci:

Ra ≤ 50 V / IΔn
şeklinde olur.

Dr. Engin ÇETİN, Elektrik İç Tesislerinin Denetimi ve Raporlama Eğitimi 19

TT Sistem
TT sistemde Önemli Sorunlar

1. Gövde toprak hata akımı küçüktür.

2. Açma şartları sağlanamaz.
3. RCD tesis edilmesse insan hayatı tehlikededir.

TT Sistemde Topraklamanın Önemi ve Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar

1. TT sistemde gövde-toprak hata akımı toprağa bağımlıdır.

2. TT sistemde kısa devre akımı toprağa bağımlı değildir.
3. PE koptuğunda temel topraklama ve potansiyel dengeleme çok önemli bir rol oynar.
4. L-N arasında oluşan tek faz-hata akımı minyatür devre kesici tarafından kesilecektir.
5. L-PE arasında oluşan gövde-toprak hata akımı minyatür devre kesici ve RCD tarafından
kesilecektir.
6. Aşırı yük ve kısa devre akımını minyatür devre kesici kesecektir.
7. RCD aşırı yükte ve kısa devre akımlarında kullanılmaz. Sadece gövdede oluşan hata
akımlarında canlıları korumak için tesis edilir.

Dr. Engin ÇETİN, Elektrik İç Tesislerinin Denetimi ve Raporlama Eğitimi 20

TT Sistemde Açma Zamanları

Şebeke Gerilimi (U0) 230 V 400 V > 400 V

Açma Süresi (ta) 0.2 s 0.07 s 0.04 s

Dr. Engin ÇETİN, Elektrik İç Tesislerinin Denetimi ve Raporlama Eğitimi 21

TT Sistem / ÖRNEK SORU ÇÖZÜMÜ
Şekilde verilen tesiste; RL1 tesis içi 1 no’lu faz iletkeninin direncini, RA ise temel
topraklama direncini temsil etmektedir. Buna göre; tesiste oluşan L1 – PE hata
durumu için, koruma iletkeni üzerinden akacak kısa devre akımını hesaplayınız.
L1 hattı üzerine MCB (B10 A / 6 kA / 2P) tesisi halinde, bu koruma ekipmanının
otomatik açma yapıp yapamayacağını belirleyiniz.

Dr. Engin ÇETİN, Elektrik İç Tesislerinin Denetimi ve Raporlama Eğitimi 22

IT Sistem

Dr. Engin ÇETİN, Elektrik İç Tesislerinin Denetimi ve Raporlama Eğitimi 23

IT Sistem

Dr. Engin ÇETİN, Elektrik İç Tesislerinin Denetimi ve Raporlama Eğitimi 24

IT Sistem
IT sistemde topraklama şartı:

Ra ≤ UB / Id
Burada:

RA : Toprağa tesis edilmiş gövdelerin eşdeğer toprak değeri.

UB : Dokunma gerilimi, 50 V
Id : Kaçak hata akımı.

Dr. Engin ÇETİN, Elektrik İç Tesislerinin Denetimi ve Raporlama Eğitimi 25

İletkenlerin Aşırı Akıma Karşı Korunması

Dr. Engin ÇETİN, Elektrik İç Tesislerinin Denetimi ve Raporlama Eğitimi 26

İletkenlerin Aşırı Akıma Karşı Korunması

Dr. Engin ÇETİN, Elektrik İç Tesislerinin Denetimi ve Raporlama Eğitimi 27

İletkenlerin Aşırı Akıma Karşı Korunması

Ib : İşletme akımı
In : Aşırı akım koruma düzeneğinin nominal akımı (güç kesicilerinde
ayar akımıdır; Ie)
Iz : Kablo veya iletkenin akım taşıma kapasitesi
I2 : En büyük test akımı (aşırı akımda koruma düzeneğinin hatayı en
geç 1 saat içinde açması gerekir)

Dr. Engin ÇETİN, Elektrik İç Tesislerinin Denetimi ve Raporlama Eğitimi 28

Kısa Devrede Koruma
Kısa devre koruma cihazı, iletkenin
yalıtımının veya bağlantı yerlerinin zarar
görecek bir seviyede ısınmasına meydan
vermeden, akım devresini kesebilmelidir.
Kısa devre akımının tam değeri;

1. Uygun bir hesaplama yöntemi ile,

2. Şebeke modeli üzerindeki

araştırmalarla,

3. Tesis içinde yapılan ölçmelerle,

4. Elektrik şirketinin verdiği bilgiler ile

bulunur.

Dr. Engin ÇETİN, Elektrik İç Tesislerinin Denetimi ve Raporlama Eğitimi 29

Kısa Devrede Koruma

Kısa devre koruma cihazları şu şartlara uymalıdır:

- Kesme kapasitesi en azından, kurulu bulunduğu yerdeki bir tam kısa devre
halinde oluşacak en büyük akım kadar olmalıdır.

- Kısa devre akımı kesilinceye kadar geçecek zaman, akımın iletkeni izin verilen
kısa devre sıcaklığına eriştirinceye kadar geçecek zamandan daha kısa olmalıdır.

Dr. Engin ÇETİN, Elektrik İç Tesislerinin Denetimi ve Raporlama Eğitimi 30

Kısa Devrede Koruma
5 saniyeye kadar devam eden kısa devrelerde iletken sıcaklığının, izin verilen en
yüksek sıcaklığı aşmaması için izin verilen açma zamanı yaklaşık olarak;

t = [(k.S)/Iıık1]2
Burada;

t : Kısa devre halinde izin verilen kesme zamanı, s olarak

S : İletken kesiti, mm2 olarak
Iıık1 : Tam kısa devrede akan bir fazlı kısa devre akımı, A olarak (Iıık1 bilinmiyorsa
açma akımı alınabilir. Örnek B16A → 80A)
k : malzeme sabiti, örneğin,
- PVC yalıtımlı bakır iletkenlerde 115 A . √s / mm2
- PVC yalıtımlı aluminyum iletkenlerde 76 A . √s / mm2
- Lastik yalıtımlı bakır iletkenlerde 141 A . √s / mm2
- Bakır iletkenlerde yumuşak lehimli eklerde 115 A . √s / mm2
Dr. Engin ÇETİN, Elektrik İç Tesislerinin Denetimi ve Raporlama Eğitimi 31
Düzeltme Faktörleri
İşletmede kablo ve iletkenlerin yüklenebilirliği için düzeltme faktörlerine dikkat
edilmelidir. Verilen şartlarda iletkenin kesiti aşağıdaki formüller ile
hesaplanabilir.

Iz = I r . f 1 . f 2 . f 3 . f 4
Burada;

Ir : Kablonun normal şartlardaki akım taşıma kapasitesi

f1 : Kabloların döşeme türü
f2 : Kabloların yığılması
f3 : Değişen ortam sıcaklığı
f4 : İşletme türü

Dr. Engin ÇETİN, Elektrik İç Tesislerinin Denetimi ve Raporlama Eğitimi 32

Akım Devresi Hesap Kuralları
1. İşletme (tasarım) akımı ilk önce hesaplanır.
2. Aşırı akım koruma cihazının nominal akımı tespit edilir.
3. Kablo veya iletkenin kesit hesabı yapılır.
4. Kısa devre hesapları yapılır.
5. Şok akımlara karşı güvenlik sağlanır (otomatik açma).
6. Gerilim düşümü hesapları yapılır.
7. Seçicilik kontrol edilir.
8. Topraklamalar yönetmeliğine göre kontrol yapılır.
9. İlk kontroller, denetleme ve ölçüm yapıldıktan sonra tesis raporlanır.

Dr. Engin ÇETİN, Elektrik İç Tesislerinin Denetimi ve Raporlama Eğitimi 33

Kaynaklar

Dr. Engin ÇETİN, Elektrik İç Tesislerinin Denetimi ve Raporlama Eğitimi 34

Teşekkürler 

Dr. Engin ÇETİN, Elektrik İç Tesislerinin Denetimi ve Raporlama Eğitimi 35