HAVZA MESLEK YÜKSEKOKULU

İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ
PROGRAMI
ISG 108 – ARAMA VE KURTARMA
BİLGİSİ
Dr. Cihan YAYLACI
 GİRİŞ
ISG 108 – ARAMA VE
KURTARMA BİLGİSİ
Hafta-10
ELEKTRİK TEHLİKELERİ
RİSKLERİ VE
ÖNLEMLERİ

3
 KONU BAŞLIKLARI
Elektrikle İlgili Tanımlar
Alınması Gereken Önlemler Ve Kişisel Koruyucu Donanımlar
Topraklama
Paratoner
Örnekler

Kaynaklar

4
Konuya özgü kavramlar
Elektrik kuvvetli akım tesisleri: İnsanlar, diğer canlılar ve nesneler için bazı durumlarda

(yaklaşma, dokunma vb.) tehlikeli olabilen ve elektrik enerjisinin üretilmesini, özelliğinin

değiştirilmesini, biriktirilmesini, iletilmesini, dağıtılmasını ve mekanik enerjiye, ışığa,

kimyasal enerjiye vb. enerjilere dönüştürülerek kullanılmasını sağlayan tesisler

Alçak gerilim (AG): Etkin değeri 1000 volt ya da 1000 voltun altında olan fazlar arası gerilim

Yüksek gerilim (YG): Etkin değeri 1000 voltun üstünde olan fazlar arası gerilimdir.

Tehlikeli gerilim: Etkin değeri alçak gerilimde 50 voltun üzerinde olan, yüksek gerilimde hata

süresine bağlı olarak değişen gerilimdir.

5
Konuya özgü kavramlar
Toprağa karşı gerilim: Orta noktası ya da yıldız noktası topraklanmış şebekelerde, bir faz

iletkeninin bu noktalara göre potansiyel farkıdır.

Elektrik işletme elemanları: Elektrik enerjisinin üretilmesi, dönüştürülmesi, iletilmesi,

dağıtılması ve kullanılması amacına hizmet eden (örneğin makineler, transformatörler,

bağlama cihazları, ölçü aletleri, koruma düzenleri, kablolar ve hatlar ile tüketici cihazları

gibi) bütün elemanlardır.

6
7.1. Elektrik

7
Elektrik akımı yalıtkan cisimlerde elektron akımını sağlayamadığı için bu cisimler
elektrik akımını iletmezler,

8
Elektrik Yükü

9
Elektrik Akımı
AKIM: Bir iletkenden birim zamanda geçen elektrik yükü miktarına akım denir.

10
Elektrik Akımı Nasıl Oluşur?

Elektrik akımı iletkenin atom yapısındaki elektronların hareketiyle meydana

gelmektedir.
Elektronlar negatif (-) 'den Pozitif (+) yönüne doğru hareket etmeye başlar.
Bu harekete "Elektrik Akımı" denir.

11
Akım Yoğunluğu
Akım yoğunluğu elektrik devresinde yoğunluğun bir ölçüsü,
Vektör olarak tanımlanır ve elektrik akımının kesit alana oranı,
SI'de akım yoğunluğu amper/metrekare,

I : Amper cinsinden iletkenden geçen akım şiddeti,

S : mm2 cinsinden iletkenin kesiti,
J : A/mm2 akımın yoğunluğu,

12
Gerilim (Potansiyel Fark)
Elektrik akımının oluşabilmesi için iletken telin iki ucu arasındaki elektrik yüklerinin
enerjilerinin farklı olması gerekir,

Bir iletkenin iki ucu arasındaki elektrik yüklerinin enerjilerinin fark,

U=W/Q
U : volt,
W : iş (joule),
Q : yük (coulomb)

13
Elektrik Akımı Kısa Devre
Elektrik Akımı
Basit bir elektrik
devresinde;

 Kaynak,
 Yük,
 İletkenler,
Sigorta
Elektrik Enerjisi ve Gücü
I

A B
Güç: birim zamanda yapılan iş miktarı,

R
Güç = İş/Zaman = W/t (joule/saniye, watt)

D C
Doğru Akım
Yönü ve şiddeti zamana göre
değişmeyen işaretlere doğru
akım denir,

Direct Current, DC
Alternatif Akım
Yönü ve şiddeti zamana
göre değişen işaretler
alternatif akım,

Alternative Current, AC
 İnsan vücudu homojen bir yapıya sahip olmamakla birlikte
iletken bir yapıya sahip,
 İnsan vücudu elektrik akımını iletir.
 İnsanların elektrik çarpılmalarında korumanın en klasik yöntem
elektriğin insan vücuduna girişini yada çıkışını engellemektir,

21
 İnsan Vücudunun Özellikleri
Alçak Gerilim
• İnsan vücudunun her yeri ayni
iletkenlik veya direnç seviyesinde
değildir.
• Alçak gerilime maruz kaldığında
elektrik akımı direnci en düşük
yolu tercih etmektedir. Bu yol da
dolaşım sistemi ve kalptir.
• Kalpten geçen elektrik akımı
fibrilasyona ve şok sonucu ölüme
neden olmaktadır. 22

Atrial fibrilasyon (AF) en sık gözlenen ritim bozukluklarından biridir

 İnsan Vücudunun Özellikleri
Yüksek Gerilim
 Yüksek gerilimde elektrik akımı tüm vücutta etkili
olmakta, vücuda uygulanan elektriksel alan şiddetinin daha
fazla olması nedeniyle dolaşım sistemi dışındaki bir çok
organ da iletken hale gelmektedir.

 Yüksek gerilim nedeniyle, vücuda giriş ve çıkışlarında, deri

dokusunun direncinin daha yüksek olması sonucu aşırı ısı
oluşmakta ve dokusunda yanıklar meydana gelmektedir.
23
 İnsan Vücudunun
Özellikleri
Alçak gerilime maruz kalan vücutta şok,

Yüksek gerilime maruz kalan vücutta ise

ağır yanıklar meydana gelir,
24
 Elektrik İle İlgili Fen
Adamlarının Yetki, Görev
Ve Sorumlulukları Hakkında
Yönetmelik
Fen Adamlarının Gruplandırılması
Madde 3

Elektrik ile ilgili fen adamları, gördükleri teknik veya mesleki

öğrenim seviyelerine göre aşağıdaki gruplara ayrılırlar;

1. Grup: Enaz 3 veya 4 yıl yüksek öğrenim görenler.

Fen Adamlarının Gruplandırılması
Madde 3

2. Grup:

En az 2 yıllık yüksek teknik öğrenim görenler ile

ortaokuldan sonra en az 4 veya 5 yıl mesleki ve teknik
öğrenim görenler.
Fen Adamlarının Gruplandırılması
Madde 3

3. Grup:

En az lise dengi mesleki ve teknik öğrenim görenler, lise

mezunu olup bir öğrenim yılı süreyle Bakanlıkların açmış
olduğu kursları başarı ile tamamlamış olanlar ile 3308 sayılı
Çıraklık ve Mesleki Eğitimi Kanununun öngördüğü eğitim
sonucu ustalık belgesi alanlar
 ELEKTRİK YÜKSEK GERİLİM TESİSLERİ İŞLETME
SORUMLULUĞU YÖNETMELİĞİ

Madde 1 — Bu Yönetmelik, elektrik yüksek gerilim

tesislerinde, can ve mal güvenliğinin sağlanması, ekonomik
kayıpların önlenmesi için gerekli işletme hizmetleri ile bu
hizmetlerin yürütülmesini üstlenen işletme sorumlusu elektrik
mühendisinin, görev, yetki ve çalışma yöntemlerini düzenlemek
amacı ile hazırlanmıştır.
İşletme Sorumlusunun Yükümlülükleri

Madde 7 — İşletme sorumlusunun yükümlülükleri şunlardır.

a) İşletme sahibine ait olan bu Yönetmelik kapsamındaki

YG tesislerinin (üçüncü şahıslarla ortak kullanılan YG
tesisleri hariç olmak üzere) işletme sorumluluğunu
üstlenmiş olur. İşletme sorumlusu kanunlar karşısındaki
sorumluluk dışında, işletme sahibi adına enerji sağlayan
kuruluşa karşı da sorumlu ve muhataptır.
İşletme Sorumlusunun Yükümlülükleri

b) Görevi üstlenmesini takiben mevcut YG

tesislerini denetler, tesislerin hali hazır
durumda işletme yönünden kusur ve
eksiklerinin bulunup bulunmadığını
belirler ve durumu işletme sahibine
rapor eder.
c) Belirlenen işletme personelinin eğitimini yaptırır ve
herhangi bir yanlış manevraya meydan vermeyecek şekilde
gerekli önlemleri alır.

d) YG tesislerinin tek hat şemasını hazırlayarak YG

hücrelerinin yer aldığı bölüme asılmasını sağlar.

.
Tek Hat Şeması
Elektrik Dağıtım Sistemini
Kolayca Öğrenebilir,
Gerekli Analizleri Ve
Müdahaleleri Tek Hat
Şeması Sayesinde
Kolayca Yapılabilir !
f) Güvenlik malzemelerinin yetersizliği halinde durum
işletme sorumlusu tarafından işletme sahibine
raporlanır ve yeterli duruma getirilmesi sağlanır. İşletme
sorumlusu tarafından var olan güvenlik malzemelerinin
bakımlarının, yeterli aralıklarla kontrol ve testlerinin
yaptırılması sağlanır.
l) Mevcut YG teçhizatının durumunu sürekli olarak izler ya da izletir. Yapacağı
değerlendirme sonucunda müdahaleyi gerektirecek bir tespitin yapılması halinde
durumu işletme sahibine yazılı olarak bildirir.

m) Sorumluluğu altındaki tesislerin günlük bakımının işletme personeli

tarafından yapılmasını sağlar.

n) İşletmeye ilişkin topraklama testlerini, işletmenin çalışma koşullarına ve

Elektrik Tesislerinde Topraklamalar Yönetmeliğine göre düzenli aralıklarla veya
gerektikçe yaptırılmasından sorumludur.

o) Gerek gördüğünde ya da en fazla dört ayda bir tesisin durumuna, yapılacak

çalışmalara, varsa sorunlara, çözüm önerilerine ve alınacak önlemlere ilişkin
raporunu enerji sağlayan kuruluşa, işverene ve ilgili EMO birimine vermek üzere
rapor düzenler.
İnsanın elektrik akımından korunmasında temel prensip

İnsan üzerinde Sistem üzerinde

önlem, önleme,

36
İzole Eldiven

38
İzole Baret

39
 Sistem Üzerinde Önlem

Koruyucu Hat
İletkeni İle
Kaçak akım Uzakta Küçük gerilim
İzole etme, koruma
önleme, bulundurma, kullanma,
(Topraklama,
Sıfırlama),

40
Çift Yalıtımlı Cihaz

41
 Topraklamaya İlişkin Tanımlar

Toprak: Elektrik potansiyelinin her noktada sıfır olduğu

yeryüzünün madde ve yer olarak ifadesidir.

Örnek: humuslu toprak, killi toprak, kumlu toprak, çamur,

kayalık arazi.

43
Topraklama iletkeni: Topraklanacak bir cihazı ya da tesis bölümünü, bir
topraklayıcıya bağlayan toprağın dışında veya yalıtılmış olarak toprağın
içinde döşenmiş bir iletkendir.

Nötr iletkeni veya ana iletken ile topraklayıcı arasındaki bağlantıya bir
ayırma bağlantısı, bir ayırıcı ya da bir topraklama bobini veya direnç
bağlanmışsa, bu durumda sadece topraklayıcı ile belirtilen cihazlara en
yakın toprak tarafındaki bağlantı ucu arasındaki bağlantı, topraklama
iletkenidir.

44
Topraklama
• Akım taşıyabilecek madeni
kısımların toprak ile yapılan
elektriksel bağlantı düzeni,

• Makine şasesi ile yeryüzündeki

toprağın birbirleri ile bağlanması,

45
Topraklama

46
Topraklama Denetleme Periyotları:

Elektrik üretim, iletim, dağıtım tesisleri ( Hatlar hariç ) : 2 yıl

Enerji nakil ve dağıtım hatları : 5 yıl

Sanayi tesisleri ve ticaret merkezleri : 1 yıl

Topraklamalara ilişkin dirençlerin muayene ve ölçülmesi : 1 yıl

Topraklama tesisleri ile ilgili diğer kontroller : 2 yıl

Topraklama Denetleme Periyotları:

Sabit olmayan tesisler:

Sabit işletme elemanları : 1 yıl

Yer değiştirebilen işletme elemanları : 6 ay

Kaçak Akım Rölesi

49
Uzakta Bulundurma

50
UZATMA KABLOLARI
Yıldırımlıklar (Paratönerler)

52
 Yıldırımlıklar (Paratönerler)
Madde 64 - Patlayıcı maddeler, kibrit, petrol, alkol,
sıvılaştırılmış petrol gazı (SPG), doğalgaz gibi kolay yanıcı
maddelerin üretimi ve depolanması için kullanılan
binalarda; tiyatro, sinema, ibadethane, hastane, okul, sergi
binası, cezaevi, tutukevi, elektrik üretim ve dağıtım
merkezleri, haberleşme merkezi, banka, silo, otel, eğitim-
dinlenme tesisi, su tevzi merkezi ve benzeri yerlerde
yıldırımdan korunma tesisatı yapılacaktır.
Sigorta, şalter ve anahtarların
üzerine, kumanda ettiği yeri
gösteren etiketler bulunmalı,
Kapalı ve dış etkenlere karşı yalıtılmış ve
korunmuş olmalı
 Panolarının metal gövdesi ile
gerilim altında olmayan bütün
metal bölümleri topraklanmalı,
 Ex-proof motor,
 Standart motorlardan iç
yapıları itibariyle farklı,
 Tasarımları patlayıcı gaz,
buhar ya da toz bulunan
yerlerde infilak etmemek
üzere yapılır,
 Bu motorlar ATEX
direktifleriyle düzenlenir,
 Ex-proof elektrik motoru
öncelikle ATEX sertifikasına
sahip olmalı,
Yeterli sayı ve uygun şekilde
topraklanmış elektrik prizleri
bulunmalı,
 Kablo kaplamaları dayanıklı
kauçuk / plastik malzemeden
olmalı,

 Dayanıklılığı metalle
artırılmalı,

 Bağlantıları iyi durumda

olmalı,
Acil Aydınlatma Tesisatı

Arıza sebebiyle ışıkların

sönmesi ihtimaline karşı
yedek aydınlatma
tesisatı bulundurulmalı,
Acil Aydınlatma Tesisatı

Kaçış yolları her zaman

aydınlatılmış durumda
olacaktır.
Acil Aydınlatma Tesisatı
• Kaçış yollarında tabanlarda, döşemelerde
ve yürüme yüzeylerinde ölçülen
aydınlatma seviyesi en az 10 lux
olacaktır.
• Toplanma amaçlı binalarda, gösteri veya
projeksiyon yapılan sürelerde bu
aydınlatma seviyesi en az 2 lux olabilir.
Acil Aydınlatma Tesisatı
En az 1 saat süreyle
aydınlatma sağlanacaktır.
Kullanıcı Yükü
100'den fazla : 2 saat,
500'den fazla :3 saat
68
71
72
73
74
75
KAYNAKLAR
Atatürk Üniversitesi, BİNA YÖNETİM SİSTEMLERİ Dr. M. Fatih ALTAN Uzaktan Eğitim
Ders Notu,
6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu,
Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelik,
İşyeri Bina Ve Eklentilerinde Alınacak Sağlık Ve Güvenlik Önlemlerine İlişkin
Yönetmelik,
Tozla Mücadele Yönetmeliği
http://www.anadoluissagligi.com/img/file_957.pdf
Elektrik Tesislerinde Topraklamalar Yönetmeliği

76