BLGSAYARLI VER TOPLAMA VE KONTROL

Topak

BLGSAYARLI VER TOPLAMA VE KONTROL

BLM 1

Topak

OTOMASYON SSTEMLER
1.1. GNMZDE OTOMASYON
retimin,alanlarn says ve performansyla paralel olduu,ne kadar ok ii alrsa o kadar ok retim mantyla yryen ama kalite sorunu bir trl zlemeyen sistemlerin ardndan gnmzde otomasyon sistemlerine geilmitir.

TEKNOLOJDE EVRM

RLE

ARDIIK KONRTROL

PC BAZLI VER TOPLAMA

1970
RLE

1980 PLC PC

1990

2000

AIK FIELDBUS DZ KONTROL PANOLARI MICROSOFT WINDOWS ekil 1.1. Teknolojide Evrim Otomasyon sistemlerine geiin ilk yllarnda,zm araylar rleli sistemleri ve elektronik kartlar ok hzl bir deiim sreci iinde yerlerini PLClere brakmaya zorlad.Bu deiim sreci sonucunda otomasyon sistemlerinin tek bir at altnda toplanmasyla farkl prosesler iin tek tip zm ihtiyac ve kartl sistemlerin yetersizlii ortaya kt.nk her makine iin o makineye zg bir kart yaplmas gerekiyordu.PLClerle bu sorunun zlmesinin yannda ayn ilevi gerekletiren PC tabanl zm alternatifleri karsnda,endstriyel ortamlardaki saha gvenilirlii konusunda da gelime salanm oldu. Gnmz teknolojisinin geliim hz iinde PLC sistemleri,endstriyel ortamlarda (tozlu,nemli,parazitik,ar scak-souk fark) gvenli bir alma ortam salamaktadr.Gnmzde,retimdeki ksa aralkl kesintilerin bile reticilere yeterince pahalya mal olmas,mevcut personel ile daha ok i yapabilme imkan otomasyon sisteminin kendisini amorti etmesinde rol oynayan nemli bir faktrdr.Bu 1

BLGSAYARLI VER TOPLAMA VE KONTROL

Topak

erevede gnmz PLC sistemleri sayesinde enerji altnda yedekli alabilme zellii ve arzal modl zellii salanmaktadr.Arzal modl,otomatik olarak hafzasndaki sensr durumu,motor konumu gibi bilgileri daha nceden konfigre edilmi modle aktarmakta ve retim yedek retimle kald yerden aksamasz olarak devam edebilmektedir.Arzal modl yenilendiinde yedek veya ana nite konumunda grevine devam etmektedir.zellikle petrokimya gibi kritik proseslerde bu zellik byk nem kazanmaktadr. Artk tek zmn bir ok alanda uygulanabilmesi zorunluluu kendini hissettirmektedir.Her uygulama iin farkl bir sisteme ihtiya duyulmamas,zaman ve masraftan tasarruf salar.Bu ihtiyalar salayacak esnek ve modler bir mimariye ihtiya vardr.Bu mimari iinde farkl boyutlarda modler yapya(rnein; 2,3,4,10,16lk slotlara ) ihtiya duyulur.Bylece PLC sahaya dalabilir. Bu dalm farkl ekilde salanabilir: 1. Uzak mesafeler ve hzl veri iletiimi sz konusu olduunda RIO,(remote giri/k, koaksiyel kablo ile 4kmye veya fiberoptik kablo ile 12kmye kadar sahaya datlr,giri/k birimleri bir g kayna ve RIO modl ile desteklenir. 2. Daha ksa mesafeler ve daha yava veri iletimi sz konusu ise DIO,(distrubited giri/k,burulmu iki telli kablo ile 1.5kmye veya fiberoptik kablo ile 10kmye kadar sahaya datr,g kayna ve DIO modl tek nite halindedir,bu nitenin yannda dorudan giri/k modlleri yer alr) 3. Daha basit zm araylarn TIOlar (Terminal giri/k,g kayna,giri/klar ve TIO tek modl halindedir,bu modl aracl ile dorudan sahaya datlr.) karlar. RIO ve DIO zmlerinde a balantlar istenirse birbirinden bamsz iki ayr kablo ile yaplarak,herhangi bir kablonun kopmas durumunda sistemin alma dzeni etkilenmeden,durumu belirtir bir arza sinyali ile kullanc uyarlr.Ayn sistem iinde bu seeneinde kullanlabilmesi mimariye geni bir esneklik salamasnn yannda oluturulan aa istenilen noktalardan operatr panelleri,motor srcleri, SCADA sistemlerine balanabilir.Ayrca bu aa haberleme modlleri zerinden kabilmenin yannda CPU zerinden de yaplabilmesi maliyeti drr, esneklii arttrr. Gnmz artlarnda bir otomasyon sisteminin yalnzca kurulu pratiklii yeterli deildir; nk kurulu aamasnda gsterdii pratikliin iletim bakm ve yeni sistemlerin eklenebilmesinde de gsterebilmelidir. rnein; arza tespit aamasnda hata PLC tarafndan tespit edilmemise tm sistemin batan aa kontrol edilmesi sz konusudur. Basit bir arza iin retimin saatlerce durmas bunun yannda arza tespiti iin yaplan stresli almalar iten bile deildir. Bunlarn haricinde tespit edilen bir arzann bulunduu modl deitirmek, tm iletmenin durdurulmasn gerektirmenin yan sra sizi neredeyse kurulu aamasna geri dndrr. Modern PLClerde rehberiniz yine modllerinizdir. Her modln zerinde kendi ilevine ait bilgiler ve hata uyarlar bulunmaktadr.

BLGSAYARLI VER TOPLAMA VE KONTROL

Topak

Tabi sadece arzann bulunmas da yeterli deildir, bu arzann giderilmesi srasndaki hz ve pratiklik de ok nemlidir. Bu konuda modler yap ve hot swap zellii ortaya kmaktadr. Modler yaps ierisinde fiziksel adresleme yaplmamas; daha ak bir ifadeyle kullanlan modln kontrolnde olan giri ve klarn modl zerindeki anahtarlarla deil yazlm ierisinde konfigre edilmesi istenilen her modln istenilen her slota taklmasna izin verir. Bylece deimesi gereken bir modl ambalajndan kt ekilde kullanma alnabilir. Bu modl yapaca grevi yazlmla belirttii ekilde stlenecektir. O an iin yeni modln temin edilememesi durumunda ise retimde daha az kritik olan ayn tip bir modl sklerek bozuk modln yerine taklabilir. Eer sistemin kurulu aamasnda ayn tip modllerin kullanlmasna zen gsterilmise yedeklemede de kolaylk salanm olur. Hot swap zellii ise; modllerin enerji altnda sklp taklabilmesine olanak salar. Bylece arzal modln iletmenin durdurulmasna gerek kalmadan arzann bulunduu blgede ok ksa sreli bir kesinti ile deitirilebilmesine imkan tanr. Bu kesintinin sresi arzal modln deitirilebilmesi iin geen sre ile yani modln fiziksel balants ile orantldr. Modllerin dorudan birbirine balantl olduu durumlarda o modl skmek iin dier modllerinde sklmesinin gerekmesi, durumu daha da karmaklatrr. Modllerin backplane vastas ile balanmas her birinin tek tek birbirinden bamsz olarak deitirilebilmesine olanak tanr. Modler yapnn getirdii bir dier avantajda arzal modl deiirken zerindeki saha balantlarn tek tek sklmesine gerek kalmamasdr. Saha sensrlerinin baland terminal blou tek para halinde sklerek yeni modle taklabilmektedir.Donanm fonksiyonlarnda aranan bir baka zellikte; uygulama alanlarna ynelik akll modllerdir. PLClerle sistemde gerekli kontrolleri yapabilmek iin bir yazlma ve programlama diline ihtiya vardr. Yazlm ve programlama dillerinin eitlilii,bunlarn genel tanmlarnda tek bir at altnda toplanmas gereksinimi ile IEC standartlarnn olumasn zorunlu klmtr.bu standartlar dahilinde baz semboller ve fonksiyonlar tanmlanmtr.(rnein; giriler I, klar O harfi ile belirtilip banda % sembol ile ifade edilecektir.) Bylece kullanc IEC standartlarn uyumlu dillerde yabanclk ekmeyecektir. Bu standardizasyona uyumlu farkl programlama dillerinin bir yazlm paketi iersinde bulunmas kullancya esneklik salayacaktr.bu farkl programlama dillerinin ayn yazlm paketi iersinde beraberce kullanlabilir olmas ortaklaa yaplan programlarda her programc kendi tercih ettii dili veya bir programc her programlama dilinin getirdii avantajlar kullanacak ekilde program oluturabilir. Bu tr yazlmlarda hata bulmada deiken aramada kullanlmayan deikenlerin tespitinde kolaylk salaya arma fonksiyonlarna ihtiya duyulur.bunun yannda iletim srasnda kullancya yetkisi paralelinde programa mdahale imkan ifre korumas ile verilerek bakmla ykml personelin programa zarar vermesinin nne geilir ve iletim gvenirlilii arttrlr.

BLGSAYARLI VER TOPLAMA VE KONTROL

Topak

1.2. ENDSRYEL OTOMASYON

Endstriyel otomasyon; teknik proseslerin gereklemesinde insann bizzat otomatik retim yapma grevini, otomatik retim ve bunu kontrol etme grevine dntren bir kavram deiimidir. Kontrol; endstriyel otomasyon cihaz ve sistemleri kullanarak otomatik almay genellikle retim iin koordine etme ve ynlendirme anlamnda kullanlmaktadr. Dier bir tanmla kontrol: iletmeyle sonu arasndaki banty kurarken iletme iin gerekli gzlemleri yapma, tanmlanm mdahaleleri uygulama ve tasarlanan denetleme mekanizmalarn, ayrca iletme iin ilgili sonular snflandrarak bildirme olana anlamna gelir. Teknik prosesler, en genel ekilde enerji retiminden balayarak tm genel dier endstrilerdeki retimler ve endstrilerde kullanlan makinelerin ve proseslerin alma ekilleridir.

ekil 1.2. Endstriyel Kontrol Sreleri Otomasyon retilen rne bal deildir. Otomasyon, iletmeyi ve sreci ilgilendiren bir yapdr. Bu yzden otomasyon asndan iletmede hazrlanan rnn ok byk bir nemi yoktur. nemli olan, elde edilen rnn cinsi ne olursa olsun iletmenin iyi kontrol edilmesidir. Ancak dzenli kontrol edilen bir iletme kaliteli ve rekabet edebilir rn ve hizmet retebilir. Rekabetin fiyat ve kalite baznda birbirine ters orantl olarak srekli artt gnmzde retim srecinin srekli denetimi n grlen sapmalarn bu sre iinde her an ihbar dzeltici admlarn anlk olarak yaplmas ok nemlidir. retim srecinin tm bilgilerinin toplanyor olmas, gerekli grld yerde basl rapor ve izelgeler halinde alnmas, retim srecinin bir sonraki aamas iinde geerlidir. zellikle endstri sektrnde, otomasyon; endstriyel tesislerin

BLGSAYARLI VER TOPLAMA VE KONTROL

Topak

retim srecinin kontrol veya yardmc iletmelerin kontrol zerinde odaklanr. Yeni teknolojiye dayanan kontrol sistemleri uyguland iletmelerde gerekli mdahaleyi salarken kontrol edilen ksmla ilgili tm verilere erime imkan da vermektedir. Otomasyonun bir kavram olan kontrol mekanizmas, gnmzde neredeyse iletmeler iin snrsz uygulama imkanlar sunmaya balad. letmede uygulanan otomasyon iletmeyi kontrol eden elektromekanik, elektronik devrelere veya yalnzca bilgisayar araclyla srekli elde edilen verilere dayanarak, neyin ne kadar yapldn yada yaplmadn snflandrarak grme olana getirdi. Otomasyonun temel kavramlarndan biriside metafiziktir. Bu kavramn temel var saym otomasyon iin gerekli (birazda hayal gcne dayal) tasarmn ve zm kolaylnn arkasnda uygulanm ve zaman iinde denenerek geerlilik kazanm temel bir ablonun var oluudur. Teknolojinin buradaki hedefi en iyi iletme koullarn salayarak en fazla eitte rn veya hizmetin en uygun maliyetle retilmesine ortam hazrlamaktadr. Otomasyon sistemiyle kontrol edilen bir iletmenin en belirgin sonucu verimliliin artmas ve kaliteli rn veya hizmetin gereklemesinde kolayln elde edilmesidir. Bu iki nemli parametrenin yansmasyla kukusuz karlln artmasdr. [1] Gnmzde modern otomatik kontrol sistemlerinin ana faydalar unlardr: Veri iletiminde kolaylklar (dijital bilgi) Gvenlik kontrol (alarmlar hakknda srekli bilgi) Hzl ilem Yksek kalitede retim Otomatik kontrol sistemlerinin nemli zellikleri ise: Malzeme aknn kontrol (giri/k dahili hareketler) Seviye ve scaklk kontrol Malzeme hakknda veri iletimi Giri ve k malzeme aklarnn karlatrlmas Motor, anlk ykler, alma sreleri ve bakm ile ilgili bilgilerin kaytlar lemlerin istatistii ve raporlar Dahili datm iin doru hatlarn bulunmas Gnlk, haftalk ve aylk olarak hazrlanan raporlarn skk durumlarda ykleme ve boaltma prosedrlerini kolaylatrmas Seilmi olan ekipmanlar endstriyel kontrol sistemlerinin standardn salar ve ilem yaparken de ok sayda uyarlara ayn anda cevap verir. Bylece pek ok cevabn pek ok kullanc tarafndan izlenmesi salanr. Bu ok amal ok kullancl ortamlar iin gerek zamanl iletim sistemleri kullanlr.[2]

Gnmzde gerek zamanl sistemler: yazlm ve donanm sistemleri olarak iki snfa ayrlabilirler. Bu iki snf arasndaki fark zamanlama koullarna verilen nemde yatar. Yazlma dayal gerek zamanl sistemlerde teslim sreleri daha gevektir. Bu

BLGSAYARLI VER TOPLAMA VE KONTROL

Topak

sistemlerin olduka hzl almas istenir. Ancak gecikmeler ou zaman ufak sorunlar yaratmaktan teye gitmez.Donanma dayal gerek zamanl sistemlerde ise zamanlama koullar kritik nem tar.Proses kontrol sistemlerin ou bu snftadr. Gerek zamanl bir sistemi temelde kontrol eden sistem ve kontrol edilen sistem olarak ikiye ayrabiliriz.Kontrol eden sistem: bir bilgisayarla onu denetledii sisteme balayan ara yzden oluur.Kontrol edilen sistem ise: fiziksel bir sistemdir ve istenildii kadar karmak olabilir.kontrol edilen sistem, kontrol eden sistemin fiziksel evresini oluturur. Kontrol eden sistem evreye ilikin olarak bir dizi sensrden ve /veya insan ara yznden meydana gelen enformasyon sayesinde fiziksel evresiyle etkileir ve bir dizi aktatr sayesinde fiziksel evreyi etkiler. Gerek zamanl sistemlerin en nemli zellii nceden kestirilebilirlikleridir.[3]

1.3. PC TABANLI VER TOPLAMA VE KONTROL SSTEMLER

Son yllarda, endstriyel PC giri/k ara birimlerinin giderek daha gvenli,hassas ve ucuz olmas sebebiyle, veri toplama, ekranlama, kontrol ve test gibi endstriyel ve laboratuar uygulamalarndaki yaygnl gnden gne artmaktadr. PClerin gcnn giderek artmas, hesaplama gc, hz, ekranlama ve gze hitab, kullanc dostu olmas gibi zelliklerinden dolay kontrol sistemlerinde kullanm kolayl ve esneklik salamaktadr.PC tabanl bir kontrol sistemi aadaki ksmlardan oluur: Fiziksel sistemler Transdserler ve kontrol elemanlar Sinyal ileme Veri toplama ve kontrol donanm Bilgisayar yazlm

Fiziksel sistemler: Bir DAC sistemi, gerek dnya zerinde karlalan olaylar (scaklk,hz,basn,seviye vb.) bilgisayara aktarr, burada oluan sanal ortamda gerekli ilemleri yrttkten sonra bu kez tersi ilemle fiziksel sistemlere mdahale eder.Burada transdserler fiziksel olaylar; ki hepsi ilikiseldir, (analog) elektriksel bilgiye dntrr ve bilgisayara aktarr.Fiziksel sistemlerdeki var-yok eklindeki olaylar (belli bir noktada cismin olmas veya olmamas) ise A/D dntrc gerekmeksizin kolayca bilgisayara aktarlabilirler. Bilgisayarlar benzer ekilde saysal ve analog klar reterek fiziksel sistemleri kontrol eder. Transdserler ve Kontrol Elemanlar: Transdserler,scaklk,basn uzunluk hz pozisyon gibi fiziksel bilgileri voltaj, akm, frekans, pulse gibi elektriksel sinyallere dntrr. (rnein; termokupl ve RTD elemanlar scaklk lmede ok yaygn kullanlan elemanlardr.)Kontrol

BLGSAYARLI VER TOPLAMA VE KONTROL

Topak

elemanlar fiziksel sistemleri harekete geiren elemanlar olup proses kontrol salarlar.(pnmatik hidrolik vanalar vb.) Sinyal ileme:Sinyal ileme elemanlar, transdser tarafndan retilen sinyallerin A/D dntrcye girmeden nce kalitelerini arttrmaya yarar. Sinyali skalalandrmada, lineerletirmede, filtreleme ykseltme gibi ilemlerin hepsi bu amaca yneliktir.PC tabanl sistemlerde en yaygn olan ykseltmedir. (Genlii attrma) nk filtreleme,lineerletirme gibi ilemler yazlm ile kolayca zlebilmektedir ki bu da PC kullanmann en avantajl ynlerinden birisidir. Veri toplama ve kontrol donanm:DAC donanm, genelde zerinde aada sralanan niteleri bulunduran ve PCnin basna yerletirilen kartlardr. Denilebilir ki DAC kartlar temelde ayran en byk zellik zerinde CPU bulunup bulunmamasdr. CPU, DRAM ve buna bal iletim sistemi dnda aadaki tm zellikler genelde tm DAC kartlarnda standarttr.Bu donanmlar: CPU letim sistemi (CPU var ise) Analog giri/k (A/D ve D/A) Dijital giri/k Sayc ve zamanlayc nitesi Programlanabilir ykselte Bellek Tampon bellek

Operatr-Makine aras veri transferi: Temel otomasyon sistemlerinin zelliklerinden biridir. Operatrn makine veya sistemler ile uzmanlk gerekmeksizin iletiim kurabilmesini salar ki bu geni saha uygulamalarnda kullanclarn veya teknisyenleri i akn max da tutabilmesini salar.bu zellik kullancnn yada dier adyla operatrn alt sistemden belli kriterleri alabilmesini ve bunu karlnda deerlendirmelerini makine ya aktarlmasn salar. Veri analizi ve depolanmas: Genelde verilerin saha ierisinde bulunan cihazlardan zel durumlarda veya periyodik olarak toplanmas gerekir.Bunun amac hem olabilecek aksiliklere annda mdahale edilmesini hem de toplanan verilerin daha sonra analiz edilerek zel raporlarn oluturulabilmesini salamaktr. Bu sayede kullanlan saha cihazlarnn verimlilik raporlarn karmakta mmkndr. Kullanlan kontrol cihaznn bilgisayar olmas ayn zamanda sistemin herhangi ofis bilgisayar gibi a ortamna dahil edilmesini salar ki bu da a sistemlerinin kullanlabilmesi anlamna gelir.

BLGSAYARLI VER TOPLAMA VE KONTROL Anlaml formatlarda veri sunuu:

Topak

Otomasyon sistemleri, eitli ana blmler ve bunun altndaki alt blmlerden olumaktadr. Bu blmlerden operatre ulatrlan bilgiler kullanc veya kontrol uzman iin her zaman bir anlam ifade etmeyebilir. rnein; Sensrden gelen 5vluk sinyal veya 10mAlik bir deer kullancn bunu ne ynde alglamas gerektiini belirtmez.Fakat kritik scaklk deeri 40 C olarak bilinen bir sistemin ekrannda beliren 50 C scaklk deeri kullancnn mdahale etmesi gerektiini gsteren bir uyar olacaktr. Bu ve bunun gibi proses k hakknda kullancn istedii ekilde (grafiksel veri,listelenmi veri,uyar ve alarm mesajlar ve vb.) anlaml formatlarda veri sunuu nemli bir kriterdir. Operatrn prosesi kontrol imkan : Operatrn sahadan gerekli bilgileri aldktan sonra sistem konfigrasyonu sayesinde cihazlara annda mdahale edebilmesini salayan bir zelliktir. Kullanc, manuel yapmas istenen sistemler iin (arza,bakm,hata mesajlar vb.) sistemden durumu alglayp bunun iin gerekli prosedr yerine getirebilecektir. Bamsz proses kontrol : Proseslerin herhangi bir yardmc veya gzetimciye ihtiya duyulmakszn tmyle bamsz bir ekilde yrtlebilmesi, iletmelerde i ak zaman maliyeti asndan pozitif bir zelliktir. Bu yannda i ortam veya nitelii nedeniyle insan kontrolnn mmkn olmad ortamlarda veri toplama ve kontrol ilemlerinin tamamen otomatik olarak yaplabilmesi, otomasyon sistemlerinin en nemli zelliklerinden biri olup firmalarn verimliliklerini byk bir oranda artrmaktadr.[4]