2.

REDÜKTÖR VE ÇEŞİTLERİ

Redüktör, dişlilerin kapalı kutu içinde birbirleriyle koordineli bir biçimde çalışması istenilen
hareketin ortaya çıkmasına yarayan parçadır. Sadece otomobillerde değil, mekanik, elektrik
ve hidrolik gibi pek çok sistemlerde de kullanılmaktadır. Genel olarak otomobillerde
kullanımı şanzıman ve diferansiyel içerisindedir. Redüktörün görevi; devir ve tork oranını
dişli çarklar aracılığıyla değiştiren ve dişli çarkların oluşturduğu sistem olarak
tanımlanmaktadır. Şanzımanlarla birlikte görevini yapan redüktörler, dişli düzeneklerinin
oluşturduğu bir parça olarak görülmektedir.

2.1 DİŞLİ ÇARK SİSTEMLERİNİN AMAÇLARI

Redüktörde bir dişli çark sistemine aittir. Dolayısıyla kullanım amaçları aynıdır. Amaçlarını
şu şekilde sıralayabiliriz.
● Farklı konumlarda olan miller arasında devinim ve gücü iletmek,
● Farklı dönme yönlerini elde etmek,
● Küçük hacimlerde büyük çevrim oranları elde etmek,
● İki döndürülen elemanlardan oluşmuş sistemlerde iki eleman arasında devinim açısından
bağımsızlık elde etmek.

2.2 REDÜKTÖRLERDE ÖNEMLİ PARAMETRELER

Bütün dişli düzeneklerinde olduğu gibi redüktörlerde de çevrim oranı ile birlikte beraber
dönme yönü de oldukça önemlidir. Bu açıdan döndüren ve döndürülen elemanların dönme
yönleri birbirine göre ters olduğu durumlarda (-) işareti, aynı yönde olduğu durumlarda ise (+)
işareti ile gösterilmektedir. Redüktörlerde sistemi oluşturan fark etmeksizin bir dişlinin diş
sayısı çevrim oranını etkilemektedir. Bu kural bütün paralel dişli dizileri için aynıdır. İki
dişliden oluşan bir düzenek birey olarak geçerli sayılırsa, redüktörü oluşturan düzeneklerin
sayısı, hızın kaç kere değiştiğini yani aslında redüktörün kademelerini gösterir. İki aşamalı
redüktörlerde devinim giriş milinden çıkış miline kadar iletilirken devir iki kere değişir. Giriş
milinin üzerindeki dişli en küçük dişlidir ve hız burada en yüksektir, çıkış milinin üzerindeki
dişli ise en büyük dişlidir ve hız burada en düşük, tork en yüksektir. Giriş milinden itibaren
dişlilere sırasıyla 1,2,3 ve 4 dişlileri dersek, z diş sayılarını ve i de çevrim oranlarını
göstermek üzere toplam çevrim oranını;

şeklinde gösterebiliriz. Ayrıca aşamaların sayısı, giriş çıkış ile dönme hızlarının birbirine göre
dönme yönlerini belirler. Aşama sayısının tek sayı olması durumunda giriş çıkış dönme
yönleri ters, çift sayı olması durumunda aynıdır.
2.3 REDÜKTÖR ÇEŞİTLERİ
Günümüzde redüktörler farklı firmalar tarafından standart boyutlarda üretim yapılarak
piyasaya sürülmektedirler. Redüktör tiplerinin seçiminde tork, çevrim oranı, verim, boyut ve
ağırlık gibi faktörleri göz önünde bulundurmak oldukça önemlidir. Redüktörlerin
sınıflandırılması ise aşağıdaki şekildeki gibidir;
● Aşama sayısına göre; 1, 2 ve daha fazla kademeli redüktörler,
● Kullanılan dişli çeşidine göre;
∙ Düz Dişli Redüktör
∙ Sonsuz Vidalı Redüktör
∙ Helisel Dişlili Redüktör
∙ Konik Dişlili Redüktör
∙ Ayna-Mahruti (Konik-Helisel) Dişli Redüktör
∙ Hypoid Dişlili Redüktçr
∙ Harmonik Redüktör
∙ Paralel Dişli Redüktör
∙ Planet Dişli Redüktör
∙ Spinea Redüktör
∙ Hoya Planet Redüktör
∙ Sikloidal Redüktör

3. HELİSEL DİŞLİ ÇARKLAR

Helis dişli çarklar; birbirine yakın bulunan millerdeki hareket ve kuvveti diğer mile iletmekte
kullanılan dişli türü ve makine elemanları olarak tanımlanmaktadır. Helis dişli çarklar, sessiz
çalışma ve mukavemet bakımından düz dişlilerden daha iyi performans göstermektedirler.
Helis dişli çarklar, dişlerin açılış yönlerine göre sağ helis ve sol helis olarak adlandırılırlar.

Dişliyi yatırdığımızda dişler sola doğru yükselir ise sol helis, tam tersine dişler sağa doğru
yükselir ise sağ helis denir.

● Helis Dişli Avantajları

∙ Düz dişli ile karşılaştırırsak düz dişliye göre sessiz ve vuruntusuz çalışması,
∙ Düz dişliler açılı hareket iletimine uygun değilken helis dişlinin açılı çalışmaya uygun
olması,
∙ Sağlam kavraması ve hareket iletimini yumuşak geçişlerle sağlaması.

Helisel dişli çarklar, vidalarda olduğu gibi sağ ve sol 0 olarak  helis açısına sahiptirler. Bu
açı helisel eğim açısı olarak adlandırılır. Helisel dişli çarklardan oluşturulan mekanizmalarda
her iki dişlinin, dişlerinin eğim açıları eşit olmalıdır. Fakat dıştan temaslı dişli
mekanizmalarda diş eğimleri birbirine zıt, içten temaslı dişli mekanizmalarda ise her ikisi de
aynı yönde olmalıdır. Helisel dişli çarkların boyutlarını ve diğer özelliklerini tanıtırken dişli
eksenine dik alın kesiti ve diş doğrultusuna dik normal kesit olarak iki kesit göz önünde
bulundurulmalıdır.
Helisel dişli çarklar çalışma konumunda millerin durumuna göre;
● Mil eksenleri paralel çalışan helisel dişli çarklar
● Mil eksenleri dikey çalışan helisel dişli çarklar
● Mil eksenleri herhangi bir açı altında çalışan helisel dişli çarklar olarak sınıflandırılır.

Helisel dişli çarklara eksenel olarak gelen kuvvetleri karşılamak için dişlilerin milleri çok iyi
yataklanmalıdır. Kaymalı ve rulmanlı yataklar kullanılırken yatakların seçilimin de gerekilen
kuvvetlere önem vermek gereklidir. Grup halinde çalışan helis dişli çarkların birinin eğimi
sağa doğru ise diğerinin eğimi sola doğru olmalıdır. Bu şekilde yataklara gelen eksenel
kuvvetler yok edilmiş olur.

4. RULMANLAR
Rulman, birbirlerine göre farklı yönlerde dönen parçaların hareketini minimum sürtünmeyle
yapmasına yarayan, daha az güç harcayarak daha yüksek devirlere çıkabilmesine olanak
sağlayan bir makine elemanıdır. 4 farklı parçanın bir araya gelmesiyle oluşan rulmanlar,
çeşitli boyutlardaki yataklar ve şaftlar için çeşitli ölçülerde üretilebilen