Miller Ve Akslar

22.11.
2011
MillerveAkslar
VedatTemizMehmetPalabyk
MakinaElemanlarI MillerveAkslar
MillerVeAkslar
Akslar ve miller benzer elemanlar olmakla beraber aralarnda fonksiyon bakmndan fark vardr. Akslar kasnak, tekerlek, halat makaras vs. gibi elemanlar tarlar ve esas olarak eilmeye ve kesmeye zorlanrlar. Akslarn grevi duran veya dnen makina elemanlarn tamak ve bu elemanlara gelen kuvvetleri takl olduklar yatak zerinden gvdeye iletmektir. Akslar sabit veya dnen akslar olmak zere iki farkl ekilde kullanlr. Sabit akslarda sadece zerlerindeki tekerlekler dner, bu nedenle sabit akslarda meydana gelen eilme gerilmesi statik veya titreimlidir. zerlerine tespit edilen elemanlar ile birlikte dnen akslarda kuvvet sabit olsa dahi meydana gelen eilme gerilmeleri ise tam deikendir.
22.11.2011
MillerVeAkslar
Miller genellikle dnen, ii bo veya dolu olan, dairesel kesitli, boylarna gre aplar kk olan makina elemanlardr. Miller; dili arklar, kay kasnaklar, zincir dilileri, volanlar vs. gibi elemanlar iin tayc olmakla beraber ana grevleri g iletmektir. Bu nedenle millerde eilme gerilmeleri ile birlikte burulma gerilmeleri de meydana gelir. Gemi pervanesini tayan millerde olduu gibi, baz millerde eilme ve burulma gerilmelerinin yan sra eksenel dorultuda ekme ve basma zorlanmalar da sz konusu olabilir.
Miller
Makinalarda, hareketi dnme hareketi olan para ve elemanlarn kullanlmas konstrktif adan ok eitli avantajlar salar. Gerek motor elemannda, gerek g iletim hattnda ve gerekse makinann asl ilevinin yerine getirildii blmlerde mmkn olduu kadar dnme hareketi yapan para ve elemanlar kullanlmaya allr. Bu para ve elemanlarn dnmelerine izin verecek ekilde desteklenmeleri (yataklanmalar) gerekecektir. Ek olarak, dnen bir paradan bir dierine enerji ak (g iletimi) sz konusu olacaktr. Baz basit sistemlerde bu istekler her hangi bir baka eleman kullanlmadan yerine getirilebilir. Daha sk uygulanan bir zm ise dnen para ve elemanlar zerinde tayan ve tad bu paralar arasnda enerji akna da imkn veren ayr bir elemann kullanlmasdr. Bu elemana mil ad verilir. Muylu milin yatak, zellikle kaymal yatak iinde kalan blmne verilen addr.
.
22.11.2011
Mil; dili ark, kay kasna, zincir dilisi, kavrama gbei, volan, rotor vb. paralar zerinde tayan ve bunlarn kendisiyle birlikte dnebilmeleri iin genellikle iki yerinden yataklanm olan nemli bir makina elemandr. Miller, zerinde tad paralardan kaynaklanan ykler sonucu eilmeye, g iletimini salayan dndrme momenti nedeniyle de burulmaya zorlanr.
Miller
ki kademeli bir dili kutusu ve bu kutudaki ayr mil
Milrnekleri
Alttaki ekilde yksek hzl bir dili kutusunun kaymal yataklarla yataklanm mili gsterilmitir. Dzgn, niform kesitli silindirik bir ubuk gerek mukavemet ve gerekse imalat maliyeti asndan bir mil iin ideal bir geometrik ekle sahip olduu halde, ekilde de grlebilecei gibi konstrktif ekillendirme sonucunda ounlukla bundan olduka farkl bir geometri ortaya kar. zerinde tad dili ark, kay kasna, zincir dilisi, kavrama gbei gibi elemanlarla mil arasndaki mil-gbek balants iin feder veya kama yuvas bulunabilir.
Yksek hzl ve gl bir dili kutusuna ait pinyonla (kk dili ark) entegre yaplm mil. Radyal ve eksenel ykleri almak iin ok kamal kaymal yataklar kullanlmtr.
22.11.2011
Milrnekleri
Millerde, mil-gbek balants iin yaplm konik geme yzeyleri, kamal mil eklinde ilenmi blmler olabilir. eitli amalarla alm delikler bulunabilir. zerine taklan paralarn eksenel dorultudaki konumlarn belirlemek amacyla ani ap deiimleri ve bunun sonucu olarak fatura denilen gei blgeleri, emniyet halkalarnn takld kanallar, vida alm blmler olabilir.
Bir talama tezghnn mili. Yataklama iin dtan basnlandrlm (hidro-statik) yataklar kullanlmtr. Mil, deformasyonlarn kk kalmas dnlerek boyutlandrlmtr.
Milrnekleri
Milin ekillendirilmesinde sistemin montajnn, gerekiyorsa demontajnn mmkn ve kolay olmas da gz nnde bulundurulur. Baz uygulamalarda eitli amalarla hafiflik vs. millerin iinin boaltlmas gerekebilir.
Birtornatezgahnnimili
22.11.2011
Milrnekleri
Miller tarafndan tanan ve deiik ilevleri olan para ve elemanlarn ayr olarak imal edilip mile taklmas daha yaygn bir durum olmakla birlikte, bunlarn mil ile entegre olmas da sk rastlanan bir durumdur. Milin bir blm dili ark, rotor vb. eklinde ilenebilir. Bu tr millere en tipik rnek krank milleridir (dirsekli millerdir.) zellikle pistonlu makinalarda kullanlan bu zel milde, krank-biyel mekanizmasnn kollarndan biri ve mafsal muylusu mile entegre edilmi ve ortaya zel bir mil kmtr. Krank millerinin hesab ok zordur.
Birtataait krankmili
Milrnekleri
22.11.2011
Milrnekleri
Milveaftayrm
Baz miller yalnz mekanik enerjiyi bir ucundan dierine aktarma ilevini yerine getirir. Bu tr millere aft denir. Tatlarda diferansiyel kutusu ve tekerlek arasnda kullanlan aftlar, iki kardan kavramas arasnda kullanlan ii bo mil, gemilerde motor ile pervane arasnda kullanlan birok halde epeyce uzun olan aft bu tr millere rnek olarak verilebilir. aftlar sadece burulmaya maruz kalr.
Birartatnmafsallmili(Kardanmili)
22.11.2011
aftlar
Birndenekili(tahrikli) otomobileaitntekerlek konstrksiyonunda tekerleitayanmilve tahrikmilibalants 1. Tekerleitayanmil, 2. Tahrikmili(aft), 3. Sabithzkavramas, 4. Rulmanlyatak, 5. Jant, 6. Frendiski
Elastikmiller
Nispeten uzun mesafelerde ve kk glerin iletiminde elastik miller kullanlmaktadr. Elde kullanlan delik delme ve talama aparatlar, otomobillerin kilometre lme cihazlar ve hz gstergeleri bunlarn en ok kullanld yerlerdir. letilen g ve devir saysna bal olarak imalatc firma kataloglarndan seilir. Alttaki ekilde grld gibi bir elastik mil esas olarak birbirine ters ynde sarlm yay tellerinden olumaktadr.
Elastik (esnek, fleksibil) miller a)Elastik milin yaps, b) Metal koruma klf, c) Elastik mil ve u balantlar 1.Mil ucu, 2. Klavuz kovan, 3. Tutma pimi, 4. Kavrama yars, 5. Koruma klf burcu, 6. Metal koruma klf, 7. Elastik mil, 8. El ile tutma klf.
22.11.2011
Akslar
Akslar; baz dnen veya salnm hareketi yapan para ve elemanlar zerinde tayan ancak enerji iletme zellii olmayan elemanlardr. Halat makaralar, tat tekerlekleri, konveyr destek makaralar ve tamburlar, gergi kasnaklar, yine gergi amal zincir dilileri, baz hallerde dili arklar akslar tarafndan tanan elemanlara rnek olarak verilebilir.
Birbantlkonveyrndestekmakaralarvebunlartayan dnmeyentrdenakslar.
DnenveDnmeyenAkslar
Rayl tatlar iin tekerlek aks olarak dnmeyen (a) ve dnen (b) aks eklinde iki farkl konstrksiyon. b deki aks tam deiken eilme zorlanmasna maruz kalr. Bu aks virajlarda ray ile tekerlek arasndaki srtnmeden dolay bir miktar burulma yk de alr.
22.11.2011
Aksrnekleri
Bir krene ait dndrlen tekerlei ve ona bal diliyi tayan dnmeyecek ekilde yaplm aks (Baz hallerde perno da denir)
Aksrnekleri
Birkamyonunn tekerlek konstrksiyonuve tekerleitayan dnmeyentrdenaks
22.11.2011
Aksrnekleri
Bir torna tezgahna ait dner punta. Dnen blm ilev itibar ile bir aks olarak dnlebilir.
MilveAksmalzemeleri
En ok kullanlan malzeme eliktir. Aks ve millerin retiminde kullanlan malzemeler St42, St50, St60 ve St70 elikleridir. Byk yklerde veya yzey sertletirmenin gerekli olduu hallerde slah elikleri (C35, 40Mn4, 34Cr4) tatlarda ise sementasyon elikleri (16MnCr5, 20MnCr5, 18CrNi8) ok kullanlan malzemelerdir. Kimya sanayi gibi zel i kollarnda miller paslanmaz elikten yaplabilir. Baz yerlerde rnein deirmenlerde aa miller, tuzlu sularda ise bronz miller kullanlr. Bu seimler yaplrken akslar ve millerin kesit bykl deiikliindeki geilerdeki entik etkisine ok dikkat edilmelidir. Yksek nitelikli ve alaml eliklerde entik etkilerinin yksek olduu da unutulmamaldr.
10
22.11.2011
MilveAksmalzemeleri
Elastik deformasyonlarda (sehim, burulma gibi) yksek nitelikli ve alaml eliklerin hibir avantaj olmad unutulmamaldr. nk btn eliklerde elastiklik modl hemen hemen ayndr. Sfero dkme demir baz krank milleri gibi karmak ekilli millerin yapmnda kullanlabilir. Kompozit malzemeler.
MilveAksleme
Yapm ve yataklama kolayl ve mukavemet stnl bakmndan miller genellikle dairesel kesitli yaplrlar. aplar 150 mm ye kadar dz miller tala kaldrarak, souk veya scak ekilerek imal edilir. Muylulara (yatak ierisinde kalan ksmlara) ince tornalama ve talama ilemleri uygulanr.
MilveAksleme
Byk apl miller fatural miller ve krank milleri dvlerek ekillendirilir. Dvme ileminden sonra, salg gidermek amacyla, miller torna edilir veya talanr. Souk ekilen millerde imalat metodunun bir sonucu olarak milin d yzeyinde bas gerilmeleri, i ksmnda ise ekme gerilmeleri meydana gelir ve bu gerilmeler, mil zerine herhangi bir delik veya kama yuvas almad srece dengededir. Mil zerine kama yuvas ald takdirde gerilmeleri dengesi bozulacandan milde eilme ve deformasyonlar meydana gelebilir. Bilya pskrtme (shot-peening) ve yzey ezme, ezerek parlatma (burnishing) gibi yararl artk gerilme oluturma amal ilemler de fatura gibi kritik blgelerde seyrek de olsa uygulanr.
11
22.11.2011
MilveAksleme
MakinaElemanlarI
Millerin ekillendirilmesi; genellikle milleri tayan yataklar, ya keeleri, mil zerine tespit edilen dili ark, volan, kay kasna ve tekerlek vs. gibi paralara baldr. ekillendirmede en nemli husus, balant yerlerinin doru yaplmas, fatural yerlerin ve entik etkisi yapacak blgelerin uygun bir ekilde yuvarlatlmasdr. entik etkisi yapan kademe geilerinin mmkn olduunca byk yarapl olmas, ayrca bu geilerde yzey przllnn kk olmas (yaklak 10 m) entik etkisini azaltr. nce uzun miller iin talal imalat ncesinde eksen dzeltme (dorultma) ilemine tabi tutulurlar. Makinann veya bir nitesinin dna doru uzanm olan g girii veya k iin kullanlan mil ularnn ekil ve lleri ilgili standartlar, keza rulmanl yatak gibi baz standart llerde yaplan elemanlar milin llerine ve ekline baz kstlamalar getirir.
MilveAksleme
12
22.11.2011
Kompozit aftlar
Son yllarda karma (kompozit) malzemelerden aftlar da yaplmaktadr. Karbon elyafnn tayc malzeme olarak kullanld bu aftlar elik aftlara gre biraz daha hafiftir. Ek olarak metal aftlarda olmayan grlt snmleme zellii de bu aftlarda bir lde bulunur.
Konstrktif neriler
Millerin ve akslarn toleransl olarak ilenmesi gereken blmlerinde gereinden dar boyut ve ekil toleranslar seilmemelidir. Benzer ekilde gereksiz yzey kalitesinden kanmak gerekir. malat srasnda uygulanacak ilem saysnn ve tezgh eidinin nispeten daha az olmas ekillendirme aamas srasnda gz nnde bulundurulmaldr. Silindirik ubuk veya ktk gibi malzemeden yalnz talal imalat ilemleri ile yaplacak millerde ar ap farklarndan kanmak gerekir. Bu hem malzeme hem de ileme maliyetinin dk kalmasn salar.
MakinaElemanlarI
13
22.11.2011
Konstrktifneriler
Sreksizlik blgelerinde oluabilecek gerilme ylmalarn azaltmak iin uygun yuvarlatmalar yaplmaldr. Milin ar zorlanan blgelerinde bu yuvarlatmalar daha nemlidir. Baz hallerde yaplacak ek entikler entik etkisini azaltc ynde yarar salar. Millerin ve akslarn toleransl olarak ilenmesi gereken blmlerinde gereinden dar boyut ve ekil toleranslar seilmemelidir. Benzer ekilde gereksiz yzey kalitesinden kanmak gerekir. malat srasnda uygulanacak ilem saysnn ve tezgh eidinin nispeten daha az olmas ekillendirme aamas srasnda gz nnde bulundurulmaldr. Silindirik ubuk veya ktk gibi malzemeden yalnz talal imalat ilemleri ile yaplacak millerde ar ap farklarndan kanmak gerekir. Bu hem malzeme hem de ileme maliyetinin dk kalmasn salar.
Konstrktifneriler
Sreksizlik blgelerinde oluabilecek gerilme ylmalarn azaltmak iin uygun yuvarlatmalar yaplmaldr. Milin ar zorlanan blgelerinde bu yuvarlatmalar daha nemlidir. Baz hallerde yaplacak ek entikler entik etkisini azaltc ynde yarar salar. Mil boylar mmkn olduu kadar ksa tutulmal ve kuvvet etkime noktalar yataa yakn olmaldr. Bylelikle sehim ve eilme momentleri azaltlm olur. Mil boylar mmkn olduu kadar ksa tutulmal ve kuvvet etkime noktalar yataa yakn olmaldr. Bylelikle sehim ve eilme momentleri azaltlm olur. Mmkn olduu takdirde gerilme ylmasna neden olabilecek konstrktif tedbirleri yksek gerilme blgelerinden uzak tutmak daha uygundur. Bu mmkn deilse byk yuvarlatma yarap ve hassas talanm st yzey de yarar salar.
14
22.11.2011
Konstrktifneriler
Mukavemetin yeterli olduu, yalnz deformasyon asndan kritik olan konstrksiyonlarda ucuz elikler kullanlmaldr. Btn eliklerin elastiklik modlnn hemen hemen ayn olduu unutulmamaldr. Konstrksiyonda bir arlk problemi mevcut ise ii bo mil kullanlmaldr. Eilme burulma gerilmelerinin kesit iindeki deiimi dikkate alndnda mukavemet asndan ok byk bir kayp olmayaca grlebilir. Milin ekillendirilmesinde sistemin montajnn, gerekiyorsa demontajnn mmkn ve kolay olmas gz nnde bulundurulmaldr.
entiketkisinoktalar
15
22.11.2011
entiketkisininazaltlmas
Miller ve akslarda entik etkisini azaltmak iin zmler
entiketkisininazaltlmas
entik etkisinin ek entiklerle azaltlmas (a, b, c, d) ve gemelerde oluan gerilme ylmalarn azaltc zmler (e, f)
16
22.11.2011
Millerin ve Akslarn Hesaplanmas

Millerin ve akslarn hesaplanmasnda ncelikle milin veya aksn zerine gelen ykleri emniyetle tamas hedeflenecektir. Baz millerin ve akslarn ise titreim ve/veya ekil deiimi, deformasyon bakmndan da hesaplanmas gerekir. Bu nedenle millerin hesaplanmas denildiinde birbirinden ayr hesap ekli akla gelir. 1)Mukavemet hesab- Zorlayan kuvvet ve momentler altnda krlmama. 2)Titreim hesab- letme esnasnda rezonans tehlikesinin olumamas. 3)ekil deitirme (deformasyon) hesab- Eim ve sehimin ngrlen snr amamas.
MukavemetHesab
Millerin mukavemet hesabn 1. Boyutlandrma Hesab nce kaba bir yaklamla ap bulunur, daha sonra proje geliip kuvvetlerin etki noktas, yataklar aras mesafe, mile geirilecek elemanlarn arlklar, faturalar, kamalar, dier entikler ve gemelerin yerleri belli olduktan sonra da bulunan ap kontrol edilir. 2. Kontrol Hesab olarak ikiye ayrmak mmkndr.
17
22.11.2011
BoyutlandrmaHesab1
Yeni bir konstrksiyonda hesabn balangcnda mil veya aks ekil itibar ile mesnet noktalar (yataklarn bulunduu yerler) yaklak olarak belli olan bir kiriten baka bir ey deildir. Milin son ekli ortaya kmadan gerek zorlanma durumunu bilebilmek mmkn olmaz. Mile taklan para ve elemanlardan kaynaklanan ykler ve bu elemanlarn mil ekseni boyunca konumlar yaklak olarak belirlenirse hesaba balayabilmek iin bir model oluturmak mmkn olur. Mile ya da aksa etkiyen ykler yayl ykler olmakla birlikte ounlukla birer tekil yk olarak modele yerletirilirler. Yayl yk yerine bilekesi olan tekil yk almakla bir miktar daha byk bir zorlanma iin hesap yaplm olur. Tekil ykler varsaym ile yaplacak hesaplarla n grlenden biraz daha byk bir emniyet katsays olan mil veya aks elde edilir. ok nemli uygulamalarda yayl yk durumu dikkate alnarak daha gereki hesaplar yaplabilir.
BoyutlandrmaHesab2
ncelikle belirlenmesi gereken, d yklerin zaman iindeki deiim durumudur. Dorultusu deimeyen, sabit eilme momenti oluturan ykler bile miller veya dnen akslarda dnme hareketinin bir sonucu olarak tam deiken eilme zorlanmasna neden olur.
Sabit yklere yani sabit eilme momentine maruz bir milde herhangi bir noktann gerilmesinde dnmenin bir sonucu olarak ortaya kan deiim.
18
22.11.2011
BoyutlandrmaHesab3
Dnen yklerin sz konusu olduu durumlarda milin asal hz ile dnen ykn asal hz eit ise bu yk statik bir yk gibi etki yapar. Dnmeyen akslarda ise dorultusu ve yn deimeyen yklerin byklndeki deiim ihmal edilebilecek mertebede ise yine statik yk gibi dnlebilir. G iletimi nedeniyle oluan burulma zorlanmasnda farkl durumlar sz konusu olabilir. Baz sistemlerde bykl pek fazla deimeyen burulma momentleri sabit varsaylabilecek kayma gerilmeleri oluturur. Baz makinalarda ise burulma momentinin byklnn yan sra ynnn de dikkate alnmas gereken deiimler grlebilir.
BoyutlandrmaHesab4 aftlarnboyutlandrlmas
Boyutlandrma hesabnda yalnz burulmaya zorlanan millerde (aftlarda) ap ifadesi
i dolu miller iin
Statikhalde Dinamikhalde
Boyutlandrlmas gereken mil iin ap faktr b0 , yzey kalite faktr b1 ve entik faktr k iin tahmini deerler alnr.
19
22.11.2011
BoyutlandrmaHesab5 Akslarnboyutlandrlmas
Eilmeye alan akslarda eilme gerilmesi bants
idoluakslariin
Statikhalde
(Duranaks)
Dinamikhalde
(Dnenaks) Boyutlandrlmas gereken aks iin ap faktr b0 , yzey kalite faktr b1 ve entik faktr k iin tahmini deerler alnr. MakinaElemanlarI MillerveAkslar
BoyutlandrmaHesab6 MillerinBoyutlandrlmas
Hem eilmeye hem de burulmaya zorlanan millerin boyutlandrlmasnda iletilmekte olan gten kaynaklanan burulma zorlanmas esas alnarak yaklak ap hesab yaplr. Millerin ounluunda, burulmayla birlikte tam deiken eilme zorlanmas da bulunduundan emniyet gerilmesi nispeten kk alnarak eilme etkisi dolayl yoldan hesaba katlr. St 42, St 50, St 60 ve St 70 gibi karbonlu imalat elikleri ve bunlara benzer elikler mil malzemesi olarak dnlyor ise em=12...20 N/mm2 arasnda seilerek bir ap hesab yaplr.
20
22.11.2011
KontrolHesab
n ekillendirme milin veya aksn zorlanma durumunun daha gereki olarak belirlenmesine imkn verir. Kiri eklindeki model zerine d ykler yerletirilerek yatak reaksiyon kuvvetleri bulunur. Gerekiyorsa eilme ve burulma momentlerine ait diyagramlar izilir. Bu diyagramlara ek olarak milin ekli de dikkate alnarak bir veya birka kritik kesit belirlenir. Bu kesitlerin belirlenmesinde kesite ait moment deerlerinin yannda geometrik sreksizlikler (entik etkileri) de dikkate alnmaldr. Nispeten kk eilme ve burulma momentlerine maruz kesitlerde de entik etkisi dolays ile kritik bir durum olabilir. Kritik olduu dnlen ounlukla bir, baz hallerde ise iki veya kesit ortaya kar. Bu kesitlerde emniyet katsaylar ayr ayr belirlenmelidir.
Kritikkesitler,11,22,33
Kontrol Hesab
21
22.11.2011
KontrolHesab2
Kritik olarak belirlenen kesitler yalnz eilmeye ya da burulmaya zorlanyorsa kontrol hesab basit ekilde yaplabilir. Bu kesitlerin mukavemetini temsil eden gerilmeler e muk veya b muk deerleri bulunur. Statik zorlanma iin e muk=Ak , b muk=Ak alnr. Deiken zorlanma durumunda ise e muk=SM.b0.b1/k ya da b muk=SM. b0.b1/k b0, b1 ve k iin kontrol yaplan kesite ait deerler kullanlmaldr. SM yada SM ise zorlanmann zamana gre deiim karakteri dikkate alnarak mil veya aks malzemesine ait srekli mukavemet diyagramlarndan elde edilir. Kesite ait emniyet katsays,
Sadeceeilmevarise, Sadeceburulmadavarise,
KontrolHesab2
Kesit hem eilmeye hem de burulmaya zorlanyor ise kesitteki zorlanmay temsil etmek zere bir edeer gerilme, uygun bir krlma hipotezi esas alnarak hesaplanmaldr.
Edeergerilme(Max.biimde.enerjisihip.) Emniyetkatsays
Birok milde eilme gerilmesi tam deiken olduu halde burulma gerilmesi pratik olarak sabittir ya da bu gerilmedeki deiken bileen Dzeltme katsays Kd=e muk/(2b muk) dikkate alnmayacak kadar kktr. Tam deiken eilme ve sabit burulma iin Kd<1 olur. Kd nin deeri malzemeye bal olarak 0,6...0,8 arasnda deerler alabilir. Sradan uygulamalarda Kd=1 almak yaplacak hesaplarda kolaylk ve zaman tasarrufu salar. Bu durumda, gerek emniyet katsays hesapla elde edilecek deerden bir miktar daha byk olur.
22
22.11.2011
KontrolHesab3
Dahadorubirhesapalgoritmasiseaadakigibidir. nceliklekesiteaitdeikenvestatikgerilmelerhesaplanr. Statikvedinamikgerilmelerayrayredeergerilmeleraltndatoplanr. Statikedeergerilme (Ortalamagerilme) Dinamikedeergerilme (Gerilmegenlii)
Daha sonra srekli mukavemet diyagramndan vm ye karlk gelen yorulma dayanm okunur.
KontrolHesab4
Budurumdaszkonusu kesitiinemniyetkatsays ed
vm
23
22.11.2011
entikFaktrnnBelirlenmesi 1
ekil faktr ( gerilme ylma faktr ) k sadece geometriye ve zorlanma durumuna bal olarak diyagramlar halinde verilir.
a)
b)
Fatural mil hali iin k gerilme ylma faktr diyagramlar a) Eilme, b) Burulma zorlanmas iin
entikFaktrnnBelirlenmesi 2
ekilfaktrentikfaktrneaadakibantile balanr k=(k1)/(k1)
k,entikhassasiyetfaktr
Malzeme malat elii, St 37...St 60 Islah elii Yay elii Hafif metaller (Alminyum vb) k 0,4...0,8 0,6...0,9 0,9...1 0,3...0,6
24
22.11.2011
Milveya akslarda sk rastlanan baz geometrik dzgnszlkler iin yaklak entik faktr deerleri
ap dzeltme katsaylar
ap,d[mm] 10 15 20 30 40 60 120 b0 1,00 0,98 0,95 0,90 0,85 0,80 0,75
25
22.11.2011
Yzey dzgnlk katsaylar, b1
Kopma dayanm (N/mm2) ok ince parlatlm Parlatlm Talanm nce tala alnm Kaba tala alnm Tufall
300 1,0 1,0 0,97 0,93 0,91 0,80
400 1,0 0,99 0,96 0,92 0,90 0,74
500 1,0 0,985 0,95 0,91 0,88 0,67
600 1,0 0,98 0,94 0,90 0,86 0,61
700 1,0
800 1,0
1000 1,0 0,97 0,93 0,88 0,78 0,43
0,975 0,972 0,935 0,932 0,89 0,84 0,56 0,885 0,82 0,51
Millerinlleri
Mil ve akslarn aplar DIN3 de verilmitir. Buna gre millerin aplar 10 mm den 22 mm ye kadar 2 mm ara ile 25 mm den 60 mm ye kadar 5 mm ara ile 60 mm den 160 mm ye kadar 10 mm ara ile 160 mm den 500 mm ye kadar 20 mm ara ile deiir. 500 mm den sonraki mil aplar 560 mm, 630 mm ve 710 mmdir. Millerin boylarnda aynen aplar gibi standarttr. Miller genellikle 5m, 6m, ve 7m olarak imal edilirler. Millerde, muylular boyuna snrlandran faturalarn ykseklikleri genellikle 0.1d (d: mil ap) ve genilikleri 0.1d..0.15ddir. Bazen fatura yerine pres edilmi bilezik veya tespit bilezikleri de kullanlr.
26
22.11.2011
TitreimHesab
Millerbiraradabulunduklardierparalaragre nispetenesnekelemanlardr. Milyay,taddierelemanlarktleolarak dnldndeeitliyayktlesistemleriortaya kar. Bazdnmehzlarndabuyayktlesistemleri nispetenbykgenliklititreimleryapabilirler. Butitreimlermiliniindebulunduusistemin almasnolumsuzyndeetkileyebileceigibierken hasarlaradanedenolabilir. Bazkonstrksiyonlardamilinbukritikdnme hzlarnnbelirlenmesigerekebilir.
TitreimHesab
MiliC yaylanmasaysnasahipbiryay,diskiise ktlesim olanbirelemangibidndmzdebu sisteminbirdoal(zgl,kritik)frekansolaca bilinmektedir.Bufrekansasalfrekanscinsinden
dir. Hertzcinsindenfn=n/2 ,dakikadakidnmesays cinsindenisenn=60.fn olur.Buyayktlesistemi, makinanndierblmlerindenveyamakina dndangelebilecekperiyodikdikazlarnetkisiile titreimyapabilir.Ancak,ennemliikazkuvveti milindnnnbirsonucuolarakkendisinden kaynaklanr
27
22.11.2011
TitreimHesabEilmeTitreimleri
ekil de grld gibi M noktas diskin simetri eksenidir ve duran bir mil iin yataklar birletiren eksen zerinde O noktas ile st stedir. S noktas ise diskin ktle merkezidir. Gerek sistemlerde dnme ekseni ile ktle merkezi arasnda az ya da ok, ekilde e ile gsterilen bir kaklk sz konusu olur. Bu kaklk dnme srasnda dnen bir kuvvet olarak, merkezka kuvvete neden olur ve mili titreim yapmaya zorlar. Her ne kadar M ve S noktalar dnme srasnda dairesel bir yrnge izerlerse de bu hareketlerin eksenin de zerinde bulunduu herhangi bir dzlemdeki izdm harmonik bir titreim hareketidir. Bu gibi sistemlere ikaz, sistemin hareketinden kaynakland iin kendi kendini ikaz eden sistemler denir.
TitreimHesab
Milin dnmesiyle, mil zerindeki diskin eksantrik konumda olmas nedeniyle gibi bir merkezka kuvveti mili emeye alr. Milin rijitliinden dolay gibi bir kuvvet ise merkezka kuvvetini dengelemeye alr. Belirli bir asal hznda bu iki kuvvet birbirini dengeler. Kuvvetlerin dengede olduu durumda milde bir kmesi sz konusu olup mil dnmeye devam eder. Kuvvetlerin dengede olmas halinde yazlr ve buradan merkezka kuvvetinin etkisi altnda milde meydana gelen kme dir. Mildeki kmenin deerini sonsuz yapan asal hz dir
28
22.11.2011
Sistemde ikaz frekans milin dnme hzna eittir ve asal frekans cinsinden =2n/60 olacaktr. kaz frekans genlik davran (cevab) boyutsuz byklkler ile alttaki ekilde grafik olarak verilmitir. Sistemde yataklar bata olmak zere snm yaratacak eitli etkiler sz konusu olduundan diyagramlar eitli snm oranlar iin izilmitir. ekilden de grlebilecei gibi /n=1 olmas rezonans durumudur. Bu deer ve civarnda byk genlikli titreimler ortaya kar. x, milde titreimin neden olduu sehim (titreimin genlii) dir. Diyagramdan bir kritik alt alma blgesi (<n) bir de kritik st alma blgesi (>n) olduu grlebilir. Kendikendiniikazedenbirsistemin ikazfrekansgenlikdavran (R:snmoran)
Birok mil zerinde birden fazla ktle bulunur ve sistemin serbestlik derecesi de birden fazla olur . Sistemin titreim modu says da serbestlik derecesi kadardr ve ayn sayda kritik frekans (kritik dnme says) sz konusu olur. Eer bir mil "n" sayda paralar (ktleleri) tayorsa, o milin "n" sayda kritik devir says var demektir. Pratikte genel olarak yalnz en kk kritik devir says (ana titreim veya 1. derece titreim) hesaplanr ve konstruksiyon buna gre yaplr. ok serbestlik dereceli sistemlerin kritik frekanslar iin ayrntl bilgi Mekanik Titreimler ile ilgili kaynaklardan bulunabilir.
ki eilme serbestlik derecesine sahip sisteme bir rnek
serbestlik dereceli bir sistem sahip sisteme bir rnek

29
22.11.2011
1. D kuvvetler merkezka kuvveti etkisinde olmadklarndan kritik devir saysna hibir surette etki edemezler. 2. Kritik devir says milin durumuna da bal deildir. Milin yatay, dikey veya herhangi bir durumda almas kritik devir saysn etkilemez. Kritik devir says her durumda ayndr.
3. Rezonansn olmamas iin iletme devir says kritik devir saysnn ya stnde veya altnda olmaldr. Her halde emniyetli seim yapmak iin iletmedeki devir saysn %10...15 hesaplanan kritik devir saysna gre semekte fayda vardr. Kritik ve zel durumlarda dahi gayet emin olmak %30 ile salanr. Miller kritik devir saysnn stnde daha sakin dnerler. rnein: letme devir says kritik devir saysnn altnda; n (0,85...0,9) . nk , letme devir says kritik devir saysnn stnde; n (1,1...1,15) . nk Kritik devir saysn ok abuk gemekte fayda vardr. Bylelikle ok az titreime frsat verilir. MakinaElemanlarI MillerveAkslar
4. Kritik devir saysnn ayarlanmas iin ya asal hz bytlmeli veya mil veya aksn sehimi kltlmelidir. Burada ya milin boyu (yataklar aras) "L" kltlmeli veya atalet momenti bytlmelidir. Atalet momentini byltmeye mil ap "d" byltmekle ulalr.
5. Pratikte millerin yataklarnda ve silindirik elemanlarn hava srtnmesinden doan bir takm snmleme olaylar vardr ve snmleme saysna (R) bal olarak belirli bir deer alr. 6. kme ile hz arasnda bir faz fark vardr, yani =n ise x= olmaz. Eer sistemin kritik devir saysnn stnde almas gerekiyorsa, kritik devir saysn ok ksa zamanda ve hzla gemek zorunludur.
30
22.11.2011
TitreimHesabBurulmaTitreimleri
Burulmaya alan ve ktlesiz olduu varsaylan ankastre ubuun ucundaki ktlenin burulma titreimlerinin doal frekans
Burulmatitreimiyapanbirsistem
Cb :Milin burulma rijitlii J: Ktlesel atalet momenti
TitreimHesab4
ekildekitekserbestlik derecelisistemin burulmatitreimlerinin doalfrekans
31
22.11.2011
TitreimHesab5
Burulma titreimleri sonular itibar ile eilme titreimlerinden daha nemlidir. Bu tr titreimler ile ilgili analizlerde birok halde tek tek miller deil kavramalar veya dililerle birbiri ile irtibatlandrlm millerden oluan sistemler dikkate alnmaldr.
ekilde grlen bir dili ark mekanizmas ile birbirine bal iki mil ve iki ktleden oluan sisteme denk sistem, millerinden biri tarafna indirgeme yaplarak elde edilebilir. Mekanizmann evrim oran i=z2/z1=n1/n2 dir. Burada z dili arklarn di saylar, n ise millerin dnme hzlarn gstermektedir. ekilde indirgeme pinyonun (kk dili arkn) bulunduu tarafa yaplmtr.
ekilDeitirme(Deformasyon) Hesab1
Baz durumlarda millerde maruz kaldklar ykler sonucunda ortaya kan elastik ekil deiimlerinin de belirli snrlarn altnda kalmas istenebilir. Bu snrlamann nedeni milin kendisi deil, bu ekil deitirmenin bir sonucu olarak yatak, dili ark mekanizmas gibi baka elemanlarda ortaya kabilecek sorunlardr. Takm tezghlarnn i ya da takm millerindeki elastik deformasyonlar da ilenmekte olan paralarn boyut hassasiyetini kt ynde etkileyebilir. Bu nedenle baz millerde ekil deiimlerinin hesaplanmas gerekebilir.
(L)ikiyatakarasuzaklkolmakzere0,0005.Lgibibirsnrdeersylenebilir.zin verilebilecekenbykeimasiinde0,001radyan=0,0535 gibibirstdeersz konusuolur.

32
22.11.2011
Takm tezgh millerinde sehimin st snr iin genel olarak 0,002.L gibi bir deer verilmektedir. Sonular itibar ile asal sapmalar daha nemlidir. Baz millerde boyutlandrma ekil deiimi esas alnarak yaplabilir. ekil deiimlerini snrl tutmak iin baz ilgin konstrktif zmler de sz konusu olabilir.
Birhassastalamatezghnaaittamili. noktadanyataklbirmil(hiperstatik sistem)
33
22.11.2011
ekilDeitirme(Deformasyon) Hesab3 Bazuygulamalardamildeburulmasonucunda ortayakanasaldnmedehesaplanmaldr.

ekildekigibiniform kesitliLuzunluundakibir ubuktaasaldnme
G:kaymamodul, Ip :polarataletmomenti Makina konstrksiyonunda genel olarak asal dnme iin her 1 metre mil uzunluu iin nn 0,005 radyan amamas istenir.
34

Miller Ve Akslar

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Miller Ve Akslar

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

22.11.

ki kademeli bir dili kutusu ve bu kutudaki ayr mil

Birkamyonunn tekerlek konstrksiyonuve tekerleitayan dnmeyentrdenaks

Miller ve akslarda entik etkisini azaltmak iin zmler

Millerin ve Akslarn Hesaplanmas

Yzey dzgnlk katsaylar, b1

300 1,0 1,0 0,97 0,93 0,91 0,80

400 1,0 0,99 0,96 0,92 0,90 0,74

500 1,0 0,985 0,95 0,91 0,88 0,67

600 1,0 0,98 0,94 0,90 0,86 0,61

1000 1,0 0,97 0,93 0,88 0,78 0,43

ki eilme serbestlik derecesine sahip sisteme bir rnek

serbestlik dereceli bir sistem sahip sisteme bir rnek

Cb :Milin burulma rijitlii J: Ktlesel atalet momenti

(L)ikiyatakarasuzaklkolmakzere0,0005.Lgibibirsnrdeersylenebilir.zin verilebilecekenbykeimasiinde0,001radyan=0,0535 gibibirstdeersz konusuolur.

Birhassastalamatezghnaaittamili. noktadanyataklbirmil(hiperstatik sistem)

ekilDeitirme(Deformasyon) Hesab3 Bazuygulamalardamildeburulmasonucunda ortayakanasaldnmedehesaplanmaldr.

You might also like