Makine Elemanlar Yl Sonu devi

Akslar ve Miller

Yrd. Do. Dr. Hseyin KURT

indekiler

Giri
Temel Kavramlar
Snflandrma
Aks ve Mil Mukavemet Hesab
Millerde Titreim Kontrol
Konstrksiyon in Tavsiyeler
Kaynaklar

Giri
Dnen para veya elemanlar tayan ve eitli elemanlar arasnda
enerji akna da yardmc olan ayr bir eleman kullanlr. Bu elemana genel
olarak mil ve baz durumlarda da aks ad verilir.

Akslar
Akslar genel olarak grn ve geometrik yaplar bakmndan millere
benzemekte olup

sadece

yk

tayan

ve

bu

nedenle

sadece

eilmeye zorlanan makine elemanlardr. Akslar baz dnen elemanlar

tar fakat enerji iletimi yapmaz. Millerden en nemli farklar burulmaya
maruz kalmamalardr. Akslar genellikle halat makaralar, tat tekerleri,
konveyr destek makaralar ve tamburlar gibi makine elemanlar tarlar.

Akslar dnen ve dnmeyen akslar olarak ikiye ayrlr. Dnen akslar ekil
olarak millere benzer ve dnebilecek ekilde sabit bir gvdeye yataklanmtr.
Tekerlek vb elemanlar aksa kama veya sk geme ile balanmsa aks
tekerlekle birlikte dner. Dnen aksa gelen eilme gerilmeleri dnmeden

dolay dinamik karakterdedir.

Miller
Miller, dili ark, kay kasna, zincir dilisi, kavrama gvdesi ve gbei,
volan, rotor vb. elemanlar tayan genellikle dairesel kesitli ve tadklar
elemanlar

ile

birlikte dnerek

moment

ve

hareket

elemanlardr. Genellikle iki tarafndan yataklanrlar

ileten

makine

ve zerine monte

edilecek balantlar iin kama yuvalar, delikler ierebilir.

Btn

miller

tadklar

elemanlarla

birlikte

dndkleri

iin

bu

elemanlardan gelen ykler statik bile olsa dinamik eilme gerilmeleri oluur.
Millerin g veya moment iletirken maruz kalacaklar burulma gerilmeleri
genellikle statik kabul edilmekle birlikte ksmen deiken olabilir. Genellikle
miller ana zorlanma olarak burulmaya ve tayc olduklarndan eilmeye
maruzdurlar. Buna ek olarak eksenel kuvvetler varise ekme ve basma
gerilmeleri de oluabilir.

Miller grn ve eksenlerine gre snflandrlrlar. Balca; dz, ii bo,

fatural, dirsekli, mafsall ve esnek miller olarak snflandrlrlar.

Milin

yatak iinde kalan ksmna muylu denir.

Aks ve Mil Malzemeleri

Normal zorlamalarda akslar ve miller iin malzeme olarak DIN 17100e gre
yap elikleri (St37

St70) kullanlr. Yksek zorlamalarda rnein dili

mekanizmalarda, trbinlerde, motorlarda DIN 17200e gre slah elikleri

(rnein 25 CrMo4, 40 Mn4, 18 CrNi8) kullanlr. Anmaya maruz kalan aks ve
miller iin DIN 17210 a gre malzeme kullanlr.

Aks ve Miller in Mukavemet Hesab

Aks ve milin boyutlandrlmasnda aada belirtilen 3 husus dikkate alnmaldr:
1. zerlerine etki eden ykleri emniyetle tayabilmelidirler.
2. Yeterli rijitlie sahip olmaldr. Yani, tadklar elemanlardan dolay
meydana gelen eilme ve kme belirli snrlarda kalmaldr.

3. Millerde ise asal hz veya dnme hz rezonans

oluturmayacak ekilde belirlenmelidir.

Mukavemet hesabnda aada belirtilen yol takip edilir:

1. Serbest Cisim diyagram izilir
2. Oluan eilme momentleri izilir (hesaplanr)
3. Burulma diyagram izilir (hesaplanr)
4. Burulmann ve eilmenin maksimum olduu kritik kesit seilir
5. Uygun bir krlma hipotezi seilir ve gerekli boyutlar bulunur.

Verilen admlar takip edilerek akslarda oluan gerilmeler tayin edilir.

Emniyet Gerilme Deerleri

Statik Zorlamada

Dinamik Zorlamada

Yaklak Hesaplamalarda

Sabit Aks in

Dnen Aks in

Burulma Hali
zerlerinde eleman bulunmayan ve sadece moment ileten miller
sadece burulmaya zorlanr.

Emniyet Gerilme Deerleri

Statik zorlanmada

Dinamik zorlanmada

Mili burulmaya zorlayan moment g kaynandan veya motordan gelen

moment olup Md ile gsterilir.

Burulma ve Eilme Hali

En fazla karlalan ykleme durumudur
Eilme gerilmesi dinamik,
Burulma gerilmesi statik kabul edilir.

Boyutlandrmada
Edeer moment

Edeer gerilme

ekil Deitirme (Deformasyon) Hesab

Miller, eilme veya burulmaya zorlandklarnda durumda millerde
kme(sehim) veya burulma ekil deiimleri meydana gelir.

Eilme Deformasyonu

Eilmeye zorlanan bir milde;

y ekil deiimi (sehim),
eim as oluur.

Eilme Deformasyonu

Eimden dolay oluan ekil deiimi

Emniyet iin ;

Burulma Deformasyonu
Burulmaya maruz bir milde oluan asal dnme veya burulma as;

Deiken kesitli millerde, burulma as yaklak olarak;

Millerde tadklar elemanlar nedeniyle belirli bir kme (sehim) meydana

gelir, ve yksek hzlarda dnen millerde dengeleme ve titreim problemleri
ortaya kar.

Mil sistemindeki kk bir dengesizlik byk merkezka kuvvetlerinin

domasna neden olur ve mil titreimi kritik bir hal alr.
Oluan frekansn milin doal frekans ile karlatrlarak milin hz
asnda alma blgesinin belirlenmesi pratik adan olduka nemlidir.

Eilme Titreimleri
malat ve montaj hatalar nedeniyle;

milin tad dili ark kasnak gibi

elemanlarn arlk merkezi ile mil
merkezi akmaz. Aradaki farka
eksantrisite (eksantriklik) denir.

Bu eksantriklikten dolay oluan merkezka kuvveti:

Bu kuvvetten dolay oluan y kmesi de dikkate alndnda;

Milin rijitliinden doan kar kuvvet;

Bu elastik kuvvet merkez ka kuvvetini dengeledii durumda;

Merkezka kuvveti nedeniyle milin kmesi:

Bu ifadede kme (deplasman) sonsuza gtren deere kritik hz denir:

Kritik devir says ise:

Bu ifadeye bal olarak bir milin zgl hza bal olarak 3 alma blgesi vardr:

kr
Milin kmesi (y) arttka artar. Bu alma blgesine rezonans alt (kritik alt)
veya rijit mil blgesi denir ve kme ile eksantriklik ayn yndendir.

 kr
Teorik olarak y= olur ve mil krlma tehlikesi geirir. Milin doal frekans ile
alma frekans eitlenir yani rezonans oluur. Ancak pratikte mil yataklar
snmleme etkisi yapacandan kme sonsuz deil ancak maksimum bir
deere sahip olur.

kr
nin artmas ile milin kmesi azalr ve teorik olarak = olur ve y=-e olarak
elde edilir yani y ve e farkl ynlerdedir. Bu olaya kendi kendine merkezleme
denir ve mil kritik st blge (rezonans st) blgede daha kararl bir ekilde
alr.

Emniyetli alma blgesi iin pratikte aadaki deerler kullanlr:

Mil zerinde birden fazla tanan ktle varsa yani dili ark, kasnak gibi
sistemin kritik zgl hz Dunkerley yaklam ile aadaki gibi verilir:

Konstrksiyon in Tavsiyeler
Uygulamada mil ve aksn ekillendirilmesinde kullanldklar sistemin zel
koullar belirleyici olmakla birlikte aadaki hususlara dikkat edilmelidir.

1. malat srasnda uygulanacak ilem says ve tezgah eidi az olmaldr.

2. Mil ve akslarn toleransl olarak islenmesi gereken blmlerinde gereinden
kk boyut ve ekil toleranslar seilmemeli. gereksiz yzey kalitesinden
kanlmamaldr.
3. Hem malzeme hem de ileme maliyetinin dk olmas iin talal imalat ile
retilecek millerde ar ap farklarndan kanlmaldr.
4. Mil boyutlan mmkn olduu kadar ksa tutulmal, uygun yataklama ile
eilme momentleri ve kmeler azaltlmaldr (Kuvvetlerin etki noktalarnn
yataa yakn seilmesi gibi).
5. Ucuz elik tercih edilmeli.
6. Sreksizlik blgelerinde oluabilecek gerilme ylmalarn azaltmak iin uygun
ap geileri ve yuvarlatmalar yaplmaldr. Gerekiyorsa yzeylerin hassas
talanmalar salanmaldr.
7. Mil-gbek balantlarnda uygun dayanma kavaklar tasarlanmaldr.
8. ok byk yk tanmas durumunda milin grevini bileenlerine ayrarak
kk boyutlu konstrksiyon rnekleri oluturulmaldr.
9. E alan dili arklarn birbirini tm di genilii boyunca iyi kavrayabilmeleri
iin mil rijitlii yksek tutulmaldr.

Gei konisi uygulamas

Yuvarlatma kavak etkisi

 boaltma

Dayanma kava

Kar entik veya ek entik almas

Elastik gbek kullanm

Dairesel freze ba ile kama yuvas almas

Mil zerine vida almas

Kaynaklar
1.
2.
3.
4.

Hikmet Rende, Makine Elemanlar, Birsen Yaynevi. 2000.

Osman Yazcolu, Makine Elemanlar, Beta Basm. 1999.
Koz Kazhan, Makine ve Mekanizmalar Teorisi, Beta Basm. 1995.
Fatih C. Babalk, Kadir avdar, Makine Elemanlar ve Konstrksiyon
rnekleri , Dora Yaynlar. 2013.
5. Wikipedia, Makine Elemanlar

Hazrlayanlar
Burak Srtma
Berk Doa Mutlu Ilak
Necat Tatli