Ders Kodu: MAK 303

Ders Adı : ENERJİ TEKNOLOJİLERİ I

Ders İçeriği :

Türbomakinaların Tanımı ve Sınıflandırılması, Temel Kavramlar, Temel denklemler,

Daimi Akış enerji denklemi ve uygulamalar,
Sıkıştırılabilir Akış özellikleri,ses hızı, Süreklilik denklemi, ses dalgaları ve uygulamalar,
İzentropik akış ve özellikleri, akışkanın durma özellikleri, akış kesitinin izentropik akışa
etkileri,
Lülelerde ve difüzörlerde izentropik akış özellikleri ve uygulamalar,
Türbin Kademelerinde iş ve verimler tek ve çok kademeli türbinlerde temel denklemler
ve uygulamalar,
Kompresör Kademelerinde iş ve verimler, Tek kademe ve çok kademeli kompresörlerde
temel denklemler ve uygulamalar,
Termik Turbomakinalarda Boyut Analizi ve Boyutsuz sayılar ve uygulamalar,
Turbomakinalarda Enerji Transferi ve uygulamalar,
Çok kademeli impuls türbinleri ve reaksiyon türbinleri ,türbinlerde enerji kayıpları,
verimler, özgül enerji ,özgül buhar ve özgül yakıt tüketimleri Uygulamaları
Aksiyal Kompresörler, Santrifüj kompresörler ve uygulamaları
Gaz Türbini Sistemleri, Kapalı ve Açık Çevrimler ve uygulamalar
Turbofanlar ve jet motorları ve uygulamalar Dersle ilgili genel değerlendirmeler.
 Önerilen Kaynaklar
1. Ders Notları

2. Öztürk, E., “Turbomakinelerde Akıs:

Turbomakinelerin Termodinamiği ve Akışkanlar
Mekaniği”, Birsen Yayınevi, 1997, İstanbul.

3. Kayansayan. N.,”Termik turbo makinaları”,Dokuz

Eylül Üniversitesi Yayınları,İzmir
 Haftalık Ders Planı
Haftalar İçerik
Türbomakinaların Tanımı ve Sınıflandırılması, Temel
1 Kavramlar, Temel denklemler,Daimi Akış enerji
denklemi ve uygulamalar
Sıkıştırılabilir Akış özellikleri,ses hızı, Süreklilik
2 denklemi,ses
dalgaları ve uygulamalar
İzentropik akış ve özellikleri,akışkanın durma
3 özellikleri,akış

kesitinin izentropik akışa etkileri

4 Lülelerde ve difüzörlerde izentropik akış özellikleri ve
uygulamalar
 Haftalık Ders Planı
Haftalar İçerik
Türbin Kademelerinde iş ve verimler tek ve çok kademeli
5
türbinlerde temel denklemler ve uygulamalar

6 Kompresör Kademelerinde iş ve verimler

7 Tek kademe ve çok kademeli kompresörlerde temel

denklemler ve uygulamalar

8 Termik Turbomakinalarda Boyut Analizi ve Boyutsuz sayılar ve

uygulamalar
 Haftalık Ders Planı
Haftalar İçerik

9 ARASINAV

Turbomakinalarda Enerji Transferi ve uygulamalar,Çok

10 kademeli impuls türbinleri ve reaksiyon türbinleri ,türbinlerde
enerji kayıpları, verimler,özgül enerji ,özgül buhar ve özgül
yakıt tüketimleri

11 Uygulamalar

12 Aksiyal Kompresörler ,Santrifüj kompresörler ve uygulamaları

 Haftalık Ders Planı
Haftalar İçerik

13 Gaz Türbini Sistemleri, Kapalı ve Açık Çevrimler ve

uygulamalar

14 Turbofanlar ve jet motorları ve uygulamalar

15 Dersle ilgili genel değerlendirmeler.

 1. Temel Kavramlar
1.1. Giriş

Uygulamada enerji dönüşüm makineleri diye adlandırılan

grubun büyük bir bölümü, akışkanın mevcut iç enerjisini
veya potansiyel enerjiyi faydalı işe çeviren ve “ Akım
Makinaları” olarak adlandırılan makinaları kapsamaktadır.

Genel olarak enerji dönüşüm makinaları, içinde direk enerji

dönüşümü sağlayan Yakıt Hücreleri, Elektro-Hidrodinamik
enerji dönüşüm makinaları ve dinamik enerji dönüşüm
makinaları ( Buhar türbinleri, Gaz Türbinleri, İçten
Yanmalı Motorlar) yer almaktadır.

Burada daha çok dinamik enerji dönüşüm

sistemleri ele alınacaktır.
 1.2. Enerji Dönüşüm Makinalarının
Sınıflandırılması
Türbo makinalar açık ve kapalı olarak pratikte iki gruba
ayrılmaktadır.
Pervane, rüzgar türbini ve fan gibi açık makinalarda akışkan
sonsuz ortama çıkacak şekilde çalışırlar.
Kapalı turbo makinalar ise kapalı ortamdaki sonlu miktarda
akışkanla çalışan makinalardır.
Türbo makinalar akışkan türüne göre de kategorize
edilmektedir.
Akış dönme eksenine paralel ise, aksiyal akışlı makina,
dönme eksenine dik ise radyal akışlı makinalar denilmektedir.
Üçüncü bir kategori olarak da, hem radyal hem de aksiyal akış
hızlarının mevcut olduğu makinalardır.
Turbo makinalar, dördüncü bir kategori olarak, pompa, fan
ve kompresörlerde olduğu gibi,
akışkanın basıncının arttırmak için enerji absorbe eden ve
türbinlerde olduğu gibi daha düşük basınçlara genleşerek
enerji üreten makinalar şeklinde sınıflandırılmaktadır.
Bir Turbomakinenin Akış Dinamiği
Bir Turbomakine

Şekil 1: Türbo makinenin çalışma prensibi

Genel anlamda akışkan ile mil arasındaki enerjinin transfer
yönüne göre akım makinaları iki ana grupta
toplanmaktadır.

1.2.1. Güç Üreten Makinalar

Şekil 1.1.1. Basit bir enerji dönüşüm makinası

 Akışkanda mevcut enerjinin yararlı mil işine dönüşümünü
sağlayan ekipmandır.
Türbin üzerindeki dış yükler bir elektrik jeneratörü olabileceği gibi
bir otomobilin krank mili ve tekerlekleri olabilmektedir.
Bu gruba giren makinalar arasında gaz türbinleri, buhar türbinleri,
içten yanmalı motorlar sayılmaktadır.

1.2.2. Güç Tüketen Makinalar

Enerji üreten makinalara nazaran çalışma prensipleri ters yönde

olan cihazın miline verilen enerjinin akışkana aktarılarak
termodinamik özelliklerinin değişmesini sağlayan türbo
makinalardır.
Örneğin, akışkan basıncının, hızının veya sıcaklığının artması gibi
akışkan enerjisinin arttırılması sağlanır.
Bu grup içinde Pompalar, Kompresörler, Fanlar, Blowerler ve
Helikopter rotoru gibi türbo makinalar sayılmaktadır.
Şekil 1.1.2. Aksiyal Fan ve Radyal Blower
Gazların basıncını arttırmada kullanılan güç tüketen
makinalara KOMPRESÖR denir.
Kullanılan gaz çeşitleri hava, CO2, buhar olabilir. Sıvıların
enerjisini yükseltmek için kullanılan makinalara ise, POMPA
adı verilir.
Kullanılacak akışkan sıcaklığı cryogenic pompalarda olduğu
gibi 100 K den buhar ve gaz türbinlerinde 3000 K ‘ e kadar
değişmektedir.
Enerjisi yükseltilen akışkan SIKIŞTIRILABİLİR (Gaz) olduğu
gibi
SIKIŞTIRILAMAYAN (Sıvı) da olabilir.
Aşağıda verilen sınıflandırma şemasından da görülebileceği
gibi enerji dönüşümünde uygulanan prensipler açısından
makinaları iki grupta toplamak mümkündür.

1.2.3. Türbomakinalar
Akışkan hüzmesinde mevcut iç enerji önce kinetik enerjiye
dönüştürülerek dönen kanatlarla kinetik enerjinin mekanik
enerjiye dönüşümü sağlanır (Kompresörlerde bu durum
tersidir).
 u 1.1.4. Pozitif Yer Değiştirme
Makinaları
Akışkanda mevcut iç enerjisinin
piston-silindir sistemiyle hacim
w1 genişlemesi ve sıkıştırma ile
Dw mekanik enerjiye dönüşümünü
w1
sağlayan makinalardır.
w2
w2 Turbomakinalarla ve Pozitif Yer
değiştirme Makinaları dizayn
yönünden karşılaştırılırsa;
Şekil 1.1.3. Aksiyal Akışta Bağıl
Hız Değişimi a). Turbomakinların akışkanda
mevcut enerjiyi mekanik
enerjiye dönüştürmede “
ROTOR” denilen ve üzerinde
hareketli kanatlar bulunan tek
bir parça kullanılmaktadır.
İçten yanmalı motorlarda ise,
gidip gelme ve dönme hareketi
söz konusudur.
Türbomakinalar daha basit
yapıya sahiptirler.
Şekil 1.1.4. Pistonlu Makina
 R
TO
O
R
b). Türbomakinelar oldukça geniş açısal hız aralığında çalışabilmektedir.
Örneğin 300 d/d ile dönen helikopter rotorundan 20000 d/d hızla dönen
küçük bir gaz türbini rotoruna kadar değişen devirlerde yapılabilmetedirler.
Türbomakinaların boyutları kullanma amaçlarına göre değişiklik
göstermektedir.
Diş hekimlerinin kullandığı minyatür blowerden, uçaklarda kullanılan jet
motorlarına kadar değişik ölçülerde yapılabilmektedirler.
Yüksek kütlesel debilerde, oldukça büyük boyut ve hızların bileşimi
ile türbo makinaların büyük güç üreten veya tüketen biçimlerini
yapmak mümkündür.

Genel olarak türbo makinalarda birim mil gücüne veya akışkanın

birim kütlesi başına ağırlık oldukça düşüktür.

Pozitif yer değiştirme makinalarında hareketli parça sayısının fazla

olmasından dolayı bu makinalar düşük hızlarda çalışırlar.

Basınçları türbo makinalara göre oldukça yüksektir. Kütlesel

debileri daha düşüktür.

Dizayndaki karmaşıklıklar nedeniyle daha ağır ve hantal

makinalardır.

Birim mil gücü için türbomakinalara nazaran daha fazla hacim

kaplarlar.

Türbomakinaları mevcut akışkan yönüne göre de gruplandırmak

mümkündür.

a). Eksenel Akışlı Türbo Makinalar

Akışkanın ana akış yönü mil ekseni doğrultusunda ise eksenel akışlı
makine adını alır.
Şekil 1.1.5. Eksenel Akışlı Türbin Kesiti
 Kaldırma etkisinin oluşturulması

Axial Fan Dönme hareketinin oluşturulması

b). Radyal Akışlı Türbo Makinalar

Akışkanın ana akış yönü mil eksenine dik doğrultuda ise

Radyal Akışlı Makine adını alır.

Şekil 1.1.6. Radyal Akışlı Kompresör Kesiti

c). Karışık Akışlı Türbo Makinalar

Akışkanın akışı ana akış yönü hem mil eksenine dik

doğrultuda hem de mil ekseni doğrultusunda ise
Karışık Akışlı Makine adını verilmektedir.

Dönüşüm makinalarının genel sınıflandırılması aşağıdaki

şemada verilmiştir.
Dinamik Pompa
• Santrifüj Pompa: Akışkan aksiyel
yönde girer ve radyal yönde sistemi
terk eder

• Karışık Akışlı Pompa: Akışkan

aksiyal yönde sisteme girer, radyal
ve aksiyal arasında bir açı ile sistemi
terk eder.

• Aksiyal Pomplara: Akışkan

sisteme aksiyal yönde girer ve
sistemi yine aksiyal yönde terkeder.
 Enerji Dönüşüm Makinelerinin Sınıflandırılması

Dolaysız Enerji Dönüşümü Dolaylı Enerji Dönüşümü

(Yakıt Hücreleri, Güneş Enerjisi Sistemler) (Dinamik Enerji Dönüşüm Makinaları)

Rotodinamik
Enerji Üreten Makinalar Makinalar Volümetrik
(TÜRBO MAKİNALAR) Makinalar

Sıkıştırılabilir Akışkanlar Sıkıştırılamayan

Akışkanlar
(GAZ ve BUHAR TÜRBİNLERİ) (SU TÜRBİNLERİ) Enerji Üreten Makinalar
(İçten Yanmalı Motorlar)

Eksenel Akışlı Radyal Akışlı Enerji Tüketen Makinalar

Enerji Tüketen Makinalar
(Pistonlu Pompalar)

Sıkıştırılabilir Akışkanlar Sıkıştırılamayan Akışkanlar

(FAN ve KOMPRESÖR, BLOWER) (POMPALAR)

Eksenel Akışlı Karişık Akışlı

Radyal Akışlı Eksenel Akışlı Radyal Akışlı
Türbomakinalarda radyal simetrik bir ROTOR ile bunu örten
bir gövde veya STATOR mevcuttur.

Radyal simetrik rotorlarda aynı yarıçap üzerindeki noktalar

rotorun merkezine göre aynı özelliğe sahiptirler.

Türbomakinalarda dönme rotora göre simetrik olduğundan

dönme hareketi esnasında yatakları etkileyen tali kuvvetler
meydana gelmez.

Bu nedenle rotorun dönme sayısı için bir sınır söz konusu

değildir.

Türbinler, yüksek sıcaklıktaki akışkanın basıncını düşürerek

entalpinin mekanik enerjiye dönüştürüldüğü makinalar
olduğundan termik kelimesi kullanılmaktadır.

Bu nedenle Termik Türbo Makinaların incelenmesi için

öncelikle TERMODİNAMİK, AKIŞKANLAR MEKANİĞİ,
MEKANİK ve MUKAVEMET konularından yararlanılmaktadır.
ROTOR

STATOR
1.3. Türbomakinaların Yapısı
Daha önce de değinildiği gibi Türbomakinalar bir ROTOR, bunu çevreleyen
gövde ve bunun üzerine monte edilmiş KANATLARDAN meydana
gelmektedir.

Kanatlar iki grupta toplanır. Gövde üzerine monte edilmiş olan kanatlara
SABİT KANATLAR veya KALİTESİZ KANAT, rotor üzerine monte
edilmiş kanatlara ise HARAKETLİ KANATLAR denilmektedir.

Kanatlar monte edilirlerken bir geometriye uygun olarak dizilirler.

Türbinin ekseni kartezyen koordinat sisteminde z ekseni ile gösterilirse, x

ve y eksenleri türbin miline dik bir düzlem oluşturur.

Başlangıç noktasından itibaren z ekseni doğrultusunda aynı mesafedeki bir

düzlem kanat uçlarının başlangıcı olan düzlem olarak alınır.

Profil girişi bu düzlemle sabit açı yapacak şekilde kanatlar yerleştirilir.

Kanatların dizilişi TÜRBİNLERDE önce hareketsiz (sabit) kanatlarla

başla.

Bu şekilde dizilmiş olan sabit kanatlarla sabit kanat dizisi meydana

getirilir. Sabit kanatlar dizisini rotor üzerine sarılmış olan hareketli
kanat dizisi takip etmektedir
Kanat Notasyonları x

KANAT x

Profil kirişi z
mil

Harekerli
Kanatlar Harekerli
Kanatlar

Sabit Sabit
Kanatlar Kanatlar
Kanat Notasyonları
 Harekerli
Kanatlar

t: Bölüm
t t n: Kanat sayısı
D: Rotor çapı
Sabit D
Kanatlar t t
n

Hareketli kanatlarla hareketsiz kanatların sürtünmesini önlemek

için kanat dizileri arasında en az 5 mm aralıklar bırakılmaktadır.

Türbo kompresörlerde, önce hareketli kanatlar yer almakta bunu

hareketsiz kanatlar izlemektedir.

Bununla beraber akışkanın istenilen açı ile gelmesini temin etmek

için, bir birini takip eden iki hareketli kanat dizisinin kullanıldığı
görülür
 Bu kanat dizilerine KLAVUZ KANAT dizileri denilmektedir.
Benzer şekilde, kompresör çıkışında, akışkanı tamamen aksiyon
doğrultuya yönlendirmek için bir veya iki hareketsiz kanat dizileri
kullanılır.

KADEME: Bir türbin kademesi, sabit kanat dizisi ile bunu

takip eden hareketli kanat dizinden oluşur.