GMI2106

GEMİ DİZEL
MOTORLARI I

1. GİRİŞ

Doç. Dr. Ramazan ŞENER

Dersin Amaçları

✓ İçten yanmalı motorlarda kullanılan mantık ve uygulamalara mühendislik açısından

giriş yapmak.
✓ Motorlarının temel termodinamik çalışma prensiplerini anlamak.
✓ Motorda meydana gelen farklı fenomenolojik süreçler arasındaki bağlantıyı anlamak.
✓ Gemilerde kullanılan motorları tanımak.
✓ Termo-akışkan kavramlarını güçlendirmek ve motor analizine uygulamak.
✓ Motorlardaki güç, yakıt ekonomisi ve emisyon sınırı gereksinimleri anlamak.

Gemi Dizel Motorları 2

Öğrenme Çıktıları

✓ Hava ve yakıt karışımlarının termodinamik özelliklerini belirlemek;

✓ Boyutlarına, hızlarına ve yakıt türlerine göre motorların temel performans parametrelerini tahmin
etmek;
✓ Uygun motor tasarımı değişkenlerini anlamak ve uygulamak;
✓ Sınıflandırma ve konfigürasyon hakkında bilgi sahibi olmak;
✓ Yanma ürünlerini tahmin etmek;
✓ Motor yanma teknolojisindeki yeni gelişmelerin fizyokimyasal prensiplerini anlamak ve açıklamaktır.

Gemi Dizel Motorları 3

Kaynak Kitaplar
✓ Willard W. Pulkrabek, Engineering Fundamentals of the
Internal Combustion Engine, 2014.
✓ Willard W. Pulkrabek (Çeviri Editörü: Prof. Dr. Halit
Yaşar), İçten Yanmalı Motorlar - Mühendislik Temelleri,
Celsus Yayınları.
✓ Fahrettin Küçükşahin, Gemi Dizel Motorları, Birsen, 2010.
✓ J.B. Heywood, Internal Combustion Engine Fundamentals,
McGraw-Hill, 1988.

Gemi Dizel Motorları 4

Gemi Dizel Motorları
Rüzgar ve akıntı dış kuvvetleriyle hareket haricinde gemilerin sevki için temel

prensip hep aynı kalmıştır. Bir cismi su içinde hareket ettiren itme kuvveti,

cismin hareketinin zıt yönünde ivmelendirilen bir akışkan kütlesine karşı olan

tepki kuvvetidir. Bu itme kuvvetine su içinde hareket eden cismin oluşturduğu

hidrodinamik kuvvetler direnç gösterirler. Bu prensip bir kanonun kürekle

sevkinden, modern bir pervanenin hareketine veya yüksek hızlı su jetinin

havaya püskürtülmesine kadar değişik sevk cihazlarına uygulanabilir. İtme

kuvvetinin büyüklüğü ivmelendirilen akışkanın kütlesi ve ivmelenme hızı ile

orantılıdır. Sevk verimi, sevk edilen teknenin büyüklüğü ve hızına bağlı olarak

temin edilmesi gereken enerjinin bir fonksiyonudur.

Gemi Dizel Motorları 5

Gerekli güç sevk Sevk cihazı
makinası (Dizel Motor) tarafından absorbe
tarafından üretilir ve edilen güç teknenin
sevk cihazına iletilir. sevki için itme
Burada modern bir kuvvetine çevrilir.
pervane
gösterilmektedir, ancak
diğer tip sevk cihazları
da olabilir.

Gemi Dizel Motorları 6

 Gemi Makinalarının
Sınıflandırılması

Isı enerjisini mekanik enerjiye ya da Çalışma İlkeleri

Bakımından
işe çeviren gemi makinaları başlıca Motorlar

iki ana bölüme ayrılır; bu

Dıştan Yanmalı İçten Yanmalı
bölümlerden birincisi makinanın Motorlar Motorlar

çalışma ilkeleri, ikincisi ise görevleri

Pistonlu buhar Buhar Benzin
bakımından gemi makinalarıdır. makinaları Türbinleri
Dizel motorları
motorları
Gaz Türbinleri

7
Gemi Makinalarının
Sınıflandırılması
Görev
Bakımından
Makineler

Gemi
Ana Görev
Yardımcı
Makineler Makineleri
Makineleri

PRESENTATION TITLE 8
Ana Makineler
Gemi sevk makinası olarak pervaneyi tahrik eden dıştan veya içten
yanmalı makinalardır. Bazı gemi makinalarının devir sayısı çok
yüksektir. Örneğin buhar türbinlerinde devir sayısı 3500-6000
dev/dak arasında değişmektedir. Çoğu zaman küçük teknelerde
kullanılan motorlarında devir sayıları da 2000 dev/dk'nın
üzerindedir. Bu tip makinalar devir sayıları düşürülerek pervaneye
bağlanırlar. Devir sayısını düşüren bu donanıma redüksiyon dişlisi
veya devir düşürücü dişli donanımı adları verilir. Devir sayısı düşük
olan makinalar pervaneye doğrudan bağlanmaktadırlar.

9
Gemi Yardımcı Makineleri
Her türlü hava ve deniz koşullarında ve limanlarda gemilerin normal
çalışma düzenini sürdüren makinalara gemi yardımcı makinaları denir.
• Ana makina yardımcıları
Gemi sevk görevi yapan makinaların çalışmasına yardımcı olan
makinalara ana makine yardımcıları denir. Bu makinalara, sirkülasyon
pompası, yağlama yağı pompası, soğutma suyu pompası, yakıt pompası
örnek gösterilebilir.
• Güverte yardımcıları
Ana makinanın çalıştırılması ile ilişkisi bulunmayan makinalardır.
Geminin yük alıp vermesinde yararlanılan vinçler, filika mataforaları
yada filika vinçleri, çekme makinaları, dümen makinaları ve dümen
donanımları güverte yardımcıları sınıfına girer.

10
İçten Yanmalı Motorlar

Amaç:
Yakıtın içerdiği kimyasal enerjiden mekanik güç üretmektir.

1. Kimyasal enerji yanma sonucu ısıl enerjiye dönüştürülür.

2. Isıl enerji mekanik enerjiye dönüştürülür.

İçten vs Dıştan Yanmalı Motorlar
External combustion engines: The processes are in different chambers

1. Firebox
2. Kazan
3. Silindir
4. Piston
5. Krank Ve Bağlantı Çubuğu
6. Tekerlekler
7. Baca

Buharlı Lokomotif
 İçten Yanmalı Motorlar

Emme supabı Silindir kafası

Yanma odası Su ceketi

Silindir bloğu Piston

Kon. rot Krankcase

Krankşaft
 Tarihçe
Lenoir’s Combustion Engine
• French engineer built a double-acting acting with a
combustion chamber one ach side of the piston, spark-ignition
engine that could be operated continuously
J.J.E. Lenoir (1822 - 1900) :
• He developed the first marketable engine (1860)
• 5000 engines were sold during 1860-1865
• Engine was successful, but required too much fuel for
small power output (5% efficiency)
• Fuel : coal gas/air mixture
Lenoir’s Combustion Engine

1860 Lenoir’s engine

(a converted steam

engine) combusted

natural gas in a

double acting piston,

using electric ignition

Alphonse Beau de Rochas

French scientist/engineer
n 1862 patented (did not build) a four-stroke engine cycle of operations
for gas engines

n Majority of modern engines work based on this cycle

n Gases drawn in during one stroke

n Mixture compressed during following stroke

n Mixture ignited at end of compression stroke, followed by expansion
of gases during third stroke

n Burned gases discharged during final stroke of cycle

Nicolaus A. Otto (1832-1891) &
Eugen Langen (1833-1895)
• German engineer invented the first practical alternative to the
steam engine
• In 1867 they developed the Lenoir engine
• The thermal efficiency of the engine increased from 5% to 11%
• Again 5000 engines were built and sold
• Ignition was by a gas flame
Nicolaus A. Otto
• In 1876, Otto proposed a cycle with 4 piston strokes:

First stroke : induction

Second stroke : compression

Third stroke : expansion

Forth stroke : exhaust

• By 1890, nearly 50,000 engines had been sold.

Motorların Sınıflandırılması
Motorlar birçok özelliğine göre sınıflandırılabilir:
➢ Ateşleme türüne,
➢ Motor çevrimine,
➢ Supap konumuna,
➢ Silindir sayısı ve konumuna,
➢ Emme prosesine,
➢ Yakıt tipine,
➢ Uygulama alanına,
➢ Soğutma yöntemlerine,
Göre sınıflandırılabilir.
 Ateşleme Türüne Göre Motorlar
Buji ateşlemeli motorda, üst kapağa takılan bir buji vardır. Buji,
yakıtın sıkıştırılmasından sonra kıvılcım çıkarır ve yanma için hava
yakıt karışımını tutuşturur. Benzinli motorlar kıvılcım ateşlemeli
motordur.

Buji Ateşlemeli Motorlar

➢ Genel olarak homojen karışım kullanılır.
➢ Buji gibi harici bir kaynakla ateşleme yapılır.
➢ Düzenli alev yayılımı-önceden karıştırılmış yakıt hava
karışımı
➢ Kontrollü enerji salınımı
➢ Gaz kelebeği kullanılır.
➢ Yakıt hava oranında sınırlı değişiklik yapılabilir.
➢ Sıkıştırma oranındaki sınırlamalar vardır.
 Ateşleme Türüne Göre Motorlar
Sıkıştırma ateşleme motorun silindir kapağında buji yoktur. Yakıt,
basınçlı havanın ısısı ile ateşlenir. Dizel motorlar sıkıştırma ateşlemeli
motorlardır.

Sıkıştırma Ateşlemeli Motorlar

➢ Homojen olmayan karışım kullanılır.
➢ Yakıt, ÜÖN öncesi enjektör ile silindire gönderilir.
➢ Yüksek sıcaklık dolayısıyla yanma başlatılır.
➢ Kontrolsüz yanma meydana gelir.
➢ Emme havasında kısılma olmaz.
➢ Geniş Hava yakıt oranları kullanılabilir.
➢ Yüksek sıkıştırma oranları kullanılabilir.
 Çevrim zaman Sayısına Göre Motorlar

Dört Zamanlı Motorlar

Dört zamanlı motorlar (Dört Fazlı), pistonun bir çevriminin (cycle) 4
aşamada (4-stroke cycle) tamamlandığı motor tipleridir. Dört zamanlı
motorda bu işlem şu aşamaları izler:
1. Yakıt ve hava karışımı pistonun dışarı hareketiyle dolar.
2. Karışım pistonun içeri hareket etmesiyle sıkıştırılır.
3. Sıkışmış karışım benzinli motorlarda bir kıvılcım ile tutuşturulur,
dizel motorlarda ise yüksek basınç ve sıcaklık altında
kendiliğinden tutuşur ve yanma gerçekleşir. Yanma sonucu açığa
çıkan enerji ile piston dışarı doğru itilir. Bu sayede krank mili
döndürülür ve kinetik enerji elde edilmiş olur.
4. Pistonun geri dönüşü sırasında egzoz valfi açıktır ve egzoz
gazları silindirden atılır. Döngü böylece başlangıç konumuna gelir
ve 1. aşamadan itibaren işlemler yinelenir.
 Çevrim zaman Sayısına Göre Motorlar
İki Zamanlı Motorlar
➢ Daha yaygın olarak kullanılan dört zamanlı motordan farkı, pistonun
doğrusal hareketlerinde 4 yerine 2 stroka sahip olmasıdır. Fakat bu iki
strokta, 4 zamanlı motorda oluşan 4 işlemde (emme, sıkıştırma, yanma,
egsoz) meydana gelmektedir.
 Çevrim zaman Sayısına Göre Motorlar
İki Zamanlı Motorlar

➢ Emme ve sıkıştırma: Bu motor tipinde emme ve egzoz portları vardır.

Piston yukarı hareket ederken, üst kısımdaki karışımı silindir içinde
sıkıştırmaya başlar. Bu esnada pistonun yukarı hareketi ile krank
bölümünde bir vakum oluşur ve karışım krank bölümüne dolar. Bu karışım
yakıt, yağ ve hava karışımıdır. Sıkışan karışım buji ile ateşlenir. Çıkan
enerji pistonu aşağı iter.
➢ Yanma ve egzoz: Pistonun aşağı itilmesi ile egzoz portu açılıp emiş ağzı
kapanır. Yanma sonucu ortaya çıkan atık gaz, egzoz borusundan atılır.
Pistonun hareketi ile aşağıda sıkışan karışım, taşıma cebinin açılması ile
pistonun üst kısmına dolar. Üst kısma yeni karışım dolması ve egzoz
gazının tamamen atılması ile çevrim tamamlanır ve diğer çevrim başlar.
2- ve 4-Zamanlı Motorların Farkları

➢ İki zamanlı motorlarda yakıt tüketimi fazladır,

➢ İki zamanlı motorlarda yağ tüketimi fazladır, (Yakıta 1/20 oranında yağ ilave edilir.)

➢ İki zamanlı motorlar ile teorik olarak aynı hacimdeki dört zamanlılara kıyasla iki kat
fazla güç elde edilir. Ancak silindire yeterli karışım sağlanamadığından, bu mümkün
olmamaktadır.

➢ İki zamanlı motorlarda her devirde iş olduğu için ölü noktaları aşmak kolaydır. Bu
nedenle devir sayıları yüksek ve volanları küçüktür.

25
 Avantaj ve Dezavantajları

➢ İki zamanlı motor, dört zamanlı motora göre daha basit ve az maliyetlidir.

➢ Soğuk havalarda çalıştırılması daha kolaydır.

➢ Yakıt karışımının bir kısmı yanmadan egzoz gazı ile atıldığı için çevre ve yakıt ekonomisi
konularında başarılı değildir.

➢ Yakıt karışımının pistonun üst kısma ulaşması krank bölümü ile sağlandığından, krank bölümü
devamlı yağlamaya maruz değildir ve yağlama yakıt karışımı içine karıştırılan yağ ile olur. Bu
yağın yakılması çevre açısından zararlıdır.

➢ İki strokta çalıştığı için pistonun her yukarı çıkışında yanma olur ve aşırı ısınma meydana gelir.
26
Emme Stroku
◼ Intake valve opens and Engine pulls
piston out of cylinder

◼ Low pressure inside cylinder

◼ Atmospheric pressure pushes fuel and air
mixture into cylinder

◼ Exhaust valve closed for most of stroke

Sıkıştırma Stroku
◼ Both valves are closed

◼ Engine pushes piston into cylinder

◼ Mixture is compressed to high pressure
and temperature

◼ Spark ignites mixture near end of stroke

Güç Stroku

◼ Mixture is ignited & burned to form hot gases

◼ Explosion forces piston downward and Gases

expand to lower pressure and temperature

◼ Both valves closed - exhaust valve opens near

end of stroke
Egzoz Stroku
◼ Engine pushes piston into cylinder

◼ Exhaust valve opens

◼ Rising piston pushes exhaust products from

cylinder.

◼ Intake valve opens near end of stroke

◼ Supap Konumuna Göre

➢ Supapların kafada olması

(üst valf-over head), aynı
zamanda I-head motor
olarak da adlandırılır.
➢ Supapların blokta olması
(düz kafa), aynı zamanda L-
head motor veya T-head
motor olarak da adlandırılır.
Turbojet Motorlar
Silindir Sayısı ve Düzenine Göre:

Yatay
Tek silindirli Sıralı tip, V motor (Boksör)
motor

Karşıt
silindirli W motor Radyal motor
motor

35
Silindir Sayısı ve Düzenine Göre:

Sıralı motor: Sıralı motorlarda, silindirler dikey olarak sıralı bir

şekilde yer alır.
Silindir Sayısı ve Düzenine Göre:

V motor: V motor türlerinde, silindirler aralarında bir açı yapacak şekilde

iki sıraya yerleştirilir. İki sıra arasındaki açı, titreşim ve dengeleme
problemini önlemek için mümkün olduğunca küçük tutulur.
Silindir Sayısı ve Düzenine Göre:

W tipi motor: W tipi motorlarda, silindirler W tipi düzenleme

oluşturacak şekilde üç sıra halinde düzenlenmiştir. W tipi motor
12 silindirli ve 16 silindirli motorlarda kullanılır.
Silindir Sayısı ve Düzenine Göre:

Yatay (boksör) motor: Yatay motorlarda, silindirler yatay

olarak karşılıklı bir şekilde yerleştirilir.
Porsche 911 GT3 Engine

n 3.6 liter DOHC

n 4 Valves per cylinder
n Opposed six cylinder
n 381 hp at 7400 rpm
n 8200 rpm redline
n rc = 11.7:1 on 93
octane
n 106 hp/liter
Silindir Sayısı ve Düzenine Göre:

Radyal motor: Aynı zamanda 'yıldız' motoru olarak da adlandırılan bu motor

tipinde silindirler krankın etrafında yuvarlak masa düzeni gibi dizilirler. Jet
motorları yaygın hale gelmeden önce yaygın olarak uçak motorları için
kullanılmaktaydılar.

(Aircraft)
Silindir Sayısı ve Düzenine Göre:

Karşıt silindirli motoru: Karşı silindir motorunda, silindirler birbirine

zıt yerleştirilir. Aynı silindir içinde iki piston karşılıklı olarak çalışır.
Soğutma Türüne Göre:
Hava soğutmalı :
Su soğutmalı :
Bu motorlarda motoru soğutmak
Su soğutmalı motorlarda da,
için hava kullanılır. Hava soğutmalı
adından anlaşılacağı gibi motorun
motorlarda silindirler net bir
soğutulması için su kullanılır. Soğuk
şekilde ayrıklardır ve dışarıdan
havalarda donmasını önlemek için
görülebilirler. Ayrıca
suya bir antifriz eklenmesi gerekir.
motosikletlerden aşina olduğumuz
Su soğutmalı her motor, motordan
şekilde yüzey alanını arttırıp
çıkan sıcak suyun soğutulması için
soğutmayı sağlayan metal kanallar
radyatöre ihtiyaç duyar.
kullanılır.

43
Emme prosesine Göre:

❖ Doğal Emişli (Atmosferik),

❖ Aşırı beslemeli,
1. Superşarjır
2. Turboşarjır
Superşarjır

These devices are used to increase the power of an

IC engine by raising the intake pressure and thus
allowing more fuel to be burned per cycle.

Knock or auto ignition phenomenon limits the amount

of pre- compression.

Superchargers are compressors that are mechanically

driven by the engine crankshaft and thus represent a
parasitic load.
Turboşarjır
Turbochargers couple a compressor with a
turbine driven by the exhaust gas. The
compressor pressure is proportional to
the engine speed.

Compressor also raises the gas

temperature, so after coolers are used
after the compressor to drop the
temperature and thus increase the air
density.
 Yakıt enjeksiyon metoduna göre:

Port Enjeksiyon
✓ Karbüratör
✓ Emme manifolduna
Karbüratör
enjeksiyon
✓ Çok noktalı
manifolda enjeksiyon
✓ Direkt enjeksiyon
Direkt Enjeksiyon
Yakıt enjeksiyon metoduna göre:

❖ Buji ile ateşlemeli motorlarda hava ve yakıt genellikle silindire

girmeden önce karıştırılır.

❖ Düzgün yanma için havanın kütle akışının yakıtın kütle akışına

oranı yaklaşık 15 civarında sabit tutulmalıdır.

❖ Başlangıçta yakıtı ve havayı karıştırmak için karbüratör olarak

bilinen tamamen mekanik bir cihaz kullanılır.

❖ Çoğu modern otomobil elektronik yakıt enjeksiyon sistemlerini

kullanır.
Yakıt türüne göre:
➢ Benzin
➢ Dizel
➢ Doğalgaz
➢ LPG
➢ Alkol
➢ Çift yakıt

49
Uygulama türüne göre:
➢ Model uçak
➢ Elektrikli testere
➢ Otomobil
➢ Kamyon
➢ Lokomotif
➢ Jeneratör
➢ Gemi
➢ Uçak

50
Parts of an IC
engine:
Cross section of

overhead valve four

cycle SI engine
 Cylinder head
Air cleaner
Breather cap

Rocker arm
Choke
Valve spring
Valve guide
Throttle
Pushrod
Intake manifold Sparkplug
Exhaust manifold Combustion chamber

Parts of an IC Piston rings

Tappet
Dipstick
engine: Piston
Wrist pin
Cam
Cylinder block Camshaft
Connecting rod Water jacket
Cross section of Oil gallery to piston Wet liner
overhead valve four Oil gallery to head
Crankcase Connecting rod bearing
cycle SI engine
Crankpin
Crankshaft Main bearing

Oil pan or sump

Krank Mili
Krank mili
Originally steel forged; however, large
stiff crankshafts with relatively low
stresses allowed cast iron to be
substituted as a means to reduce cost
•How is crankshaft supported?
Piston
Piston
Diesel pistons are sturdier and usually have bowl-shaped
crowns. Usually they are made of aluminum for passenger
cars and steel for commercial engines
Gasoline pistons are made of aluminum
New generation gasoline pistons minimize the use of
material and have uneven thrust side areas, major thrust
being bigger (aluminum)
Piston geometry and material are inputs to computational
models
• no difference if diesel or gasoline engine
Piston
Piston

Piston: aluminum, cast steel or cast iron

Pin: machined steel

Biyel kolu: forged-steel or cast iron

Silindir kafası ve Karter
Silindir Kafası ve Karter Cylinder
block

•Crankcase and cylinder block are usually cast iron;

however, some have been assembled from welded

steel plate
Crank case

•Crankcase and cylinder are usually integral for

greater rigidity

•How is cylinder head made?

Üstten Eksantrik Mili ile Popet supabının Çalıştırılması
Supap
Supaplar
Terminoloji
İçten yanmalı
Buji ateşlemeli
Sıkıştırma ateşlemeli
Üst ölü nokta
Alt ölü nokta
Direkt enjeksiyon
Silindir çapı
Strok
Süpürme hacmi
Hava yakıt oranı

61