ZGR

Motor & Generatr

TRANSFORMATR TESTLER
UYGULANAN GERLM TEST

Bu testin amac transformatr sarglarnn biribirine gre ve nve ile ana tank dahil dier tm metal
ksmlarna kar izolasyonunun dayanmmn kontroldr.
Testte kullanlacak cihazlar ;
0 800 V. gerilim ayarl senkron generator veya varyak
0-380 kV gerilim alabileceimiz monofaze bir test transformatr.
0-380 kV. lebileceimiz bir kapasitif gerilim blc.
0-380 kV. lebileceimiz bir kV-metre ( tepe deer, efektif deer, ortalama deer lebilen)
Testte uygulanacak gerilimler standartlarda verilmekte olup transformatrlerin anma gerilim seviyelerine gre
deimektedir. Ayrca deney sresi tm standartlarda 1 dakika olarak verilmektedir. ( IEC 60076-3 )
Test gerilimi sins formundadr ve transformatrn anma frekans ile ayn frekansa sahiptir.
Testin prensip balant emas aada verilmitir.

ekildeki sembollerin anlamlar :

T1 : Maksimum 380 kV bir fazl test trafosu
T2 : Test edilen transformatr
T3 : Akm l transformatr
M1: Maksimum 380 kV lebilen kV-metre
M2: Ampermetre
C : Maksimum 380 kV lebilen kapasitif gerilim blc
Bu test ift ynl tekrarlanan bir testtir, nce yksek gerilim sargsna standartlarda belirtilen test gerilimi 1
dakika sreyle uygulanr. Bu sre ierisinde herhangibir elektriksel atlama olmamaldr. Daha sonra yksek
gerilim sargs metal ksmlarla birlikte topraklanr ve deney alak gerilim sargs iin bu sargnn standartlardaki
test gerilim deerine uygun bir ar gerilimin yine 1 dakika sreyle alak gerilim sargsna uygulanmas eklinde
tekrarlanr. Her iki testte de herhangibir elektriksel atlama olmamaldr.

ZGR
Motor & Generatr
BOTA ALIMA TEST

Bu testin amac, transformatrn anma geriliminde bota (yksz) almas srasnda oluan demir kayplarnn
llmesidir.
Demir kayplarn oluturan balca bileenler, mknatslama akm, hizterezis ve fuko kayplardr.
Bunlarn mertebesi de manyetik ekirdek sa paketinde kullanlan silisyum alaml salarn kalitesine ve dizim
tekniine baldr.
Genellikle laboratuarlarda besleme kolayl asndan YG sargs bota iken AG tarafndan anma geriliminde
besleme yaplr.
Transformatr beslendikten sonra bir sre (5-10 dakika kadar) beklenip sonra besleme tarafndaki l
aletlerinden her fazdan ekilen gler, akmlar ve faz aras besleme gerilimi okunarak kaydedilir.
Btn fazlardan ekilen glerin toplam transformatrn bota kaybn (demir kayb) verir. llen akmlarn
aritmetik ortalamas ise bota alma akmdr.
Besleme gerilimi anma frekansnda ve sins formunda olmaldr.
stenildii taktirde besleme gerilimi 90% ile 110% arasnda kademeli olarak deitirilerek transformatrn bota
alma erisi de kartlabilir.
Bota kayplarn lmne ilikin prensip test balant emas takibeden sayfada verilmitir.
emann ok kark olmamas iin baz kk detaylar gsterilmemitir.

ZGR
Motor & Generatr
ENDKLENEN GERLM TEST
Bu testin amac sarglar oluturan sarmlarn kendi aralarndaki spir izolasyonlarna ar gerilim uygulanmak
suretiyle elektriksel olarak zorlanmasdr.
Testin uygulama ekilleri niform yaltlm sarglarla kademeli yaltlm sarglarda farkl farkldr.
niform yaltlm sarglarda ;
Transformatre alak gerilim tarafndan alak gerilim sargs anma geriliminin iki kat deerinde fazl bir
gerilim uygulanarak yaplr. Bu srada yksek gerilim faz ular botadr.
Uygulanan gerilim sins formunda olmakla birlikte frekans anma frekansndan farkldr ve anma frekansndan
byk ve anma frekansnn katlar eklindedir. ( 150 Hz.)
Burada kullanlan test frekansna bal olarak deney sresi deimekte ve bu srenin hesaplanaca forml
standartlarda ( Baknz IEC 60076-3) u ekilde verilmektedir:
Deney sresi (sn.) = (trafonun anma frekans / deney frekans)*120
Bu formle gre rnein 50 Hz anma frekansna sahip bir trafo iin ve 150 Hz. Test frekans iin deney sresini
hesaplarsak :
Deney sresi (sn.) = (50 / 150)*120 = 40 saniye elde edilir.
Burada alak gerilim sargsna uygulanan nominal gerilimin iki kat deerindeki gerilim, yksek gerilim
sargsnda da bu sargnn nominal geriliminin iki kat eklinde endklenecektir ve bu yksek gerilimin uygulanan
gerilim deneyindeki ar gerilim seviyesini amamas gerektii unutulmamal ve transformatrn yksek gerilim
sargs gerilim kademesi ona gre seilmelidir.
Deneye ilikin prensip balant emas aada verilmitir.

NFORM YALITILMI SARGILI TRAFOLARDA

ENDKLENEN GERLM DENEY PRENSP BALANTI EMASI
ekilden grlecei zere besleme gerilimi iin fazl 150 Hz. Frekansl bir generatr
kullanlmaktadr.
Deney gerilimi alak gerilim tarafnda gerilim l trafolar yardm ile hassasiyeti yksek
voltmetrelerden ya da yksek gerilim tarafndan kapasitif gerilim blcler yardm ile kVmetrelerden
llr.
Kademeli yaltlm sarglarda ;
Kademeli yaltlm sarglarda endklenen gerilim testinin uygulanma yntemi farkldr. Test gerilimi dierinden
farkl olarak faza birden deil, fazlara srasyla teker teker uygulanmaktadr. Test gerilimi ise dierindeki gibi
nominal gerilimin iki kat deerde olmayp transformatrlerin YG gerilim seviyesine gre standartlar-daki
tablolarda verilmektedir. rnein 154 kV anma gerilimine sahip trafolar iin test gerilimi standartlarda 275 kV.
Olarak verilmektedir. Deney sresi yine yukarda 4.a. maddesinde verilen formlle hesaplanr ve test sisteminde
40 saniyedir.

ZGR
Motor & Generatr
Deneyin prensip balant emas YNyn-0 vektr grubunda ve yldz noktas 1/3 test gerilimine gre yaltlm bir
g trafosu iin aada verilmitir.

SARGILARI KADEMEL YALITILMI YNyn-0 GRUBU G TRAFOSUNDA

ENDKLENEN GERLM DENEY PRENSP BALANTI EMASI
ekilde verilen transformatrn YG sargs anma geriliminin 154 kV olduunu varsayarsak,
U1 test gerilimi 275 kV. Olacaktr. YG-Ntr ucunda oluan gerilim ise ;
U2 = U1 / 3 = 275 kV / 3 = 91,66 kV Olacaktr.
AG tarafna uygulanan u3 test gerilimi ise alak gerilimi yldz bal trafoda aadaki formlden hesaplanr.
u3 = ( un / UN ) * (275 / 3)
AG taraf gen bal trafolarda ise formln sa taraf karekk ile arplmaldr.
u3 = ( un / UN ) * (275 / 3)*3
Aada AG taraf gen bal, kademeli yaltlm trafoda endklenen gerilim deneyi prensip balant emas
verilmektedir.

SARGILARI KADEMEL YALITILMI YNd-1 GRUBU G TRAFOSUNDA

ENDKLENEN GERLM DENEY PRENSP BALANTI EMASI

ZGR
Motor & Generatr
KISA DEVRE TEST
Testin amac transformatrn anma gcne edeer bir yk beslemesi srasnda, Sarglarn empedanslarndan
kaynaklanan ve s enerjisine dnen kayp gcn llmesidir.
Bu testin gerekletirilebilmesi iin transformatrn yklenmesi gerekir ve ideal durum trafonun anma gcne
edeer ve sabit bir harici yk beslemesidir. Ancak bu pratikte mmkn olmamaktadr. Nedeni de trafolarn biri
birinden ok farkl ve byk glerde retilmesidir. Bu nedenle suni ykleme yntemi denen yntemler
gelitirilmitir ve laboratuarlarda bu yntemler kullanlmaktadr.
Suni ykleme ynteminde trafonun AG ular, kesiti AG taraf anma akmn karlayacak boyutta bir bakr lama
ile ksa devre edilir. Transformatre YG tarafndan, bu tarafn anma akm ya da standartlara gre en azndan
anma akmnn 50 % sine tekabl edecek kadar bir akm gemesini salayacak gerilim uygulanr. stenen deere
ulalr ulalmaz mmkn olan en ksa srede besleme tarafndan gerilim, akm ve g lmleri yaplr. Eer
bu lmler yaplrken ok beklenirse sarglar snmaya balayacandan salkl sonu alnamayabilir. Bunu
denetleyebilmek iin testin banda ve sonunda trafonun st ya scakln lp kaydetmekte yarar vardr.
Bu lmler sonucu okunan gerilim trafonun ksa devre gerilimini, okunan glerin toplam ise yk kaybn
hesaplamamza yarayacak ham deerlerdir. Daha sonra elde edilen bu test deerleri nce nominal akma
ardndan da 75 C referans scakla gre irca edilir. Bu lmler ok kademeli trafolarda srasyla en dk, ana
ve en yksek kademeler iin ayr ayr yaplmaldr.
imdi ham test deerlerinin anma akmna ve 75 C scakla nasl irca edildiini grelim.
Ut
It
Pt
IN

: Deneyde llen faz aras gerilim

: Deneyde YG tarafndan llen akm
: Deneyde llen toplam g
: Trafonun YG taraf anma akm

Olmak zere,
a) Anma akmna dntrme,
UK = (IN / It) * Ut
PK = (IN / It)2 * Pt

: Anma akmndaki ksa devre gerilimi

: Anma akmndaki ykleme kayb

b) 75 C referans scakla dntrme,

Sarg DC-direnlerinde meydana gelen DC kayplar (PDC) :
PDC = 1,5 * ( IN2 * R + in2 * r )
: lme scaklndaki toplam DC kayplar
Bu formlde R direnci YG tarafnda fazlar arasndan llen edeer direnlerin aritmetik ortalamas ve r
direnci de AG tarafnda fazlar arasndan llen edeer direnlerin aritmetik ortalamasdr. IN ve in srasyla YG
ve AG tarafn anma akmlardr.
Sarglardaki AC kayplar (PAC) :
PAC = PK - PDC

: lme scaklndaki toplam AC kayplar

75 C scaklktaki toplam yk kayb :

PK75 = [ PDC * (235 + 75) / (235 + t) ] + [PAC * (235 + t) / (235 + 75) ]
Formlnden hesaplanr.
NOT : Formldeki 235 says, standartlarda bakr iletkenler iin verilen sabittir.

ZGR
Motor & Generatr
Ksa devre empedans gerilimi :
UKM (%) = 100 * UK / UN
URM (%) = 100 * PK / SN ( Ohmik bileen )
UXM (%) = UKM2 - URM2 ( Endktif bileen )
UR (%) = 100 * PK75 / SN (75 C scaklktaki ohmik bileen)
Uk (%) = UR2 UXM2

(75 C scaklktaki ksa devre empedans gerilimi)

Bu testin prensip balant emas verilmemitir. Test devresi bir nceki test olan bota alma emas gibidir.
Tek fark test edilen transformatrn AG ularnn ksa devre edilmesi ve beslemenin YG tarafndan
yaplmasdr.

A) TP DENEYLER
1. SICAKLIK ARTII TEST
Bu testinn amac transformatrn ya ve sarg scaklklarnn standart ve teknik projelerde belirtilen deerlere
uyup uymadnn kontrol edilmesidir.
Transformatr yk kayplarnda anlatlan suni ykleme yntemiyle yklenir. Yalnz bu testte YG sarglarndan
geirilecek srekli ykleme akm (Id) :
Id = (P0 + PK) / PK
Formlnden hesaplanarak uygulanr. Burada P0 trafonun botaki kayb, PK ise 75 C scaklktaki yk kaybdr.
Testin yaplaca ortam kapal bir ortam olmal ve trafonun scakln etkileyecek hava akm, gne, rzgar gibi
etkenlerden yaltlm olmaldr. Teste balanmadan nce YG ve AG tarafndan sarg DC direnleri ve trafonun
st ya scakl llp kaydedilir. Daha sonra trafo Id akm ile yklenir.
Bu akmda yklendikten sonra her bir saatlik periyotlarda srasyla st ya scakl, radyatr st balantdan,
radyatr alt balantdan llen scaklklar ile trafo evresinde ( trafoya olan yatay uzaklklar en az
2m.olmaldr.) farkl noktaya yerletirilen termometre sensrlerinden llen ortam scaklklar okunup
kaydedilir. Test bu ekilde st ya scakl ile ortam scaklklar aritmetik ortalamas arasndaki fark bir saatlik
dilimde 1 C veya daha az bir deere ulaana kadar devam eder. Daha sonra besleme akm anma akmna
drlerek iki- saat daha scakln art gstermediinden emin olununcaya kadar yine her saat diliminde
scaklklar llp kaydedilerek devam edilir. Scakln artmadndan emin olununca trafo devreden kartlp
sratle AG ve YG sarglarndan en az 3 er dakikalk srelerle direnlerin zamanla deiimi 20 saniye aralklarla
llp kaydedilir.
Daha sonra bu deerler yardm ile AG ve YG sarglar iin ayr ayr diren-zaman grafikleri izilip grafik
extrapolasyon yntemi ile devreyi ama anndaki sarg direnleri bulunarak aadaki formlleri kullanmak
suretiyle direnlerden ama anndaki sarg scaklklar hesaplanr.
t2 (C) = (R2 / R1) * (235 + t1) 235
Bu formlde t2 deney sonundaki maksimum sarg scakln, t1 ise deney banda llen st ya scakln
ifade eder.
Sonu olarak sarg scaklk artlar :

ZGR
Motor & Generatr
(K) = t2 tf
Formlnden AG ve YG sarglar iin ayr ayr hesaplanr. Bu formldeki tf deney sonunda llen ortam
scaklklarnn aritmetik ortalamasdr.
Ya scaklndaki art ta aadaki formlle hesaplanr:
ya (K) = ty - tf
Formldeki ty trafo devaml ykleme akmnda beslenirken en son llen maksimum st ya scakldr.

2.DARBE GERLM DENEY

letmede yksek gerilim sistemine bal trafolar zaman zaman atmosferik boalmalarn etkisinde
kalabilmektedir. Bilindii zere havai hatl enerji iletim sistemine yldrm dtnde hat zerinde ok
yksek genlikli yryen dalgalar meydana gelmektedir.Bu dalgalarn genlii darbe akmna ve darbenin
olutuu yerdeki darbe empedansna baldr. Mertebe olarak ta trafonun anma geriliminin birka kat
deerde olabilmektedir. Transformatrlerin izolasyon ynnden bu darbe gerilimlerine dayankl olarak
imal edilmesi gerekmektedir. te bu deneyin amac transformatrlerin zaman zaman yldrm darbe
gerilimine maruz kalmalar halinde bu ar gerilimlere kar dayankllklarnn test edilmesidir.
Trafo test laboratuarlarnda bu deneyin gerekletirilmesi iin Darbe Jeneratrleri kullanlr. Bu jeneratrler
prensip olarak arj nitesi, YG kapasitr gruplar, cephe ve srt direnleri, dearj kreleri ile baz yardmc diren
ve topraklama sisteminden oluurlar. Literatrde bu devre elemanlarnn oluturduu devreye Marx n ok Katl
Balam denir. Jeneratrn darbe gerilimi retmesi iin nce kapasitr gruplar paralel balantda arj edilir.
Daha sonra atlama kreleri tetiklenerek kapasitrlerin seri olarak cephe ve srt direnleri zerinden boalmalar
salanr.
Bu Jeneratrlerin rettii darbe gerilimleri (+) ya da (-) polaritede olabilir. Genellikle transformatr testlerinde () polarite kullanlmakla beraber nadiren baz teknik artnamelerde bu deneyin (+) polaritede yaplmas da
istenebilmektedir.
Yldrm darbe gerilimi grafiksel olarak aadaki ekilde gsterilmi ve tanmlanmtr.

ZGR
Motor & Generatr

YILDIRIM DARBE GERLM

Yldrm darbe gerilimi erisi ekilde grld gibidir. Burada Um darbe geriliminin genliini ifade eder. Bu
ayn zamanda deneyde trafo fazlarna uygulanacak gerilim deeridir.Yukardaki eride T1 ve T2 srelerinin
bulunmas iin ekilden de grlecei gibi nce Um geriliminin 0,3 ve 0,9 kat hesaplanp bu noktalardan yatay
eksene paraleller izilerek eri cephesini kesen noktalar bulunur. Bu noktalar birletiren doru izilerek, yatay
ekseni ve dalgann tepe noktasndan yatay eksene izilen paraleli kestirilir.Yatay eksen zerinde bulunan nokta
darbe geriliminin Anma balang noktas olarak isimlendirilir. Tepe noktasndan izilen paralelle bu dorunun
kesim noktasndan aaya bir dikme indirilir. Bu dikmenin yatay ekseni kestii nokta T1 noktasdr. Sonra Um
geriliminin 0,5 kat hesaplanp buradan yatay eksene erinin srtna kadar uzanan bir paralel izilir ve eri
srtyla kesime noktas bulunur. Bu noktadan yatay eksene inilen dikmenin ekseni kestii nokta T2 noktasdr.
Buna gre bir yldrm darbe geriliminin aadaki byklkle tanmlandn ifade edebiliriz. Bunlar :
Um: Darbe gerilimi genliidir ve deeri standart ve artnamelerde verilir. ( Tolerans 3% )
T1 : Anma cephe sresidir ve deeri 1,2 s 30%
T2 : Anma srt yardeer sresidir ve deeri 50 s 20%
Test yaplrken nce jeneratr ayarlanr. test geriliminin 50% si kadar dk bir gerilim test edilen trafo
sargsnn fazlarndan birine uygulanr. Bu esnada sargnn dier fazlar mutlaka topraklanm olmaldr.
Osiloskop ve PC yardm ile dalga ekli deerlendirilip uygun deerde olup olmad kontrol edilir. Uygunsa
teste balanr. Deilse jeneratr ayarlar deitirilerek yeniden kalibre edilir.
Standartlardaki prosedr takip edilerek deney tamamlanr. Baz hallerde bu deneyde Kesik dalga yldrm darbesi
uygulanmas da istenebilir. Byle bir talep olmas halinde de darbe jeneratrne ilaveten kesik dalga cihaz da
kullanlr.
Kesik dalga darbe gerilimi grafiksel olarak aadaki ekilde gsterilmi ve tanmlanmtr.

ZGR
Motor & Generatr

KESK DALGA DARBE GERLM

ekilden de grlecei gibi burada tam dalgadan farkl olarak anma srt yardeer sresi yoktur. Bunun
yerine Anma kesme sresi denen TC vardr. Bunun deeri de 2 s ile 6 s aralnda olabilir.
Yldrm darbe gerilimi prensip deney balant emas aada verilmitir.

ZGR
Motor & Generatr
3. DUYULABLR GRLT SEVYESNN LLMES
Testin amac transformatrn projesinde dikkate alnan ve hesaplanan duyulabilir grlt seviyesinin uygun olup
olmadnn saptanmasdr. Deneyin yaplabilmesi iin uygun bir grlt ler cihaza gereksinim vardr.
Bu dtestte nce transformatrn evresinde, gvdeden AP= 0,3m ( ONAN alma ekli iin ) ve AP= 2m (
ONAF alma ekli iin) uzaklktaki noktalarn geometrik yerleri izilir. Sonra da bu yeni evre izgileri
zerinde biribirinden eit uzaklkta en az 16 nokta ( Datm trafolarnda 8 nokta ) iaretlenir. aretlenen
noktalar arasndaki uzaklk 1 metreden fazla olmamaldr.
aretleme yapldktan sonra transformatr bota alma deneyindeki gibi AG tarafndan nominal geriliminde
beslenir. Grlt seviye lm cihaz ayakl bir sehpaya monte edilerek trafo evresinde iaretlenen
noktalarda lm yaplr ve kaydedilir.
NOT : l cihaznn mikrofonunun yerden ykseklii trafonun st kapak seviyesi yksekliine baldr. Kapak
seviyesi 2,5 metreye kadar olan trafolarda mikrofon ykseklii bu kapak seviyesi yksekliinin yars kadar
olmaldr. Daha yksek trafolarda ise kapak seviyesinin 1/3 ve 2/3 yksekliklerinde ayr ayr lm yaplr.Eer
trafo ONAF cebri soutma sistemine sahipse lmeler ana gvdeden 2m uzaklktaki evre izgisi zerinde de
yaplr.
Grlt seviyesi lmne ilikin noktalar gsteren ekil aada verilmitir.

GRLT SEVYES DENEYNDE LM NOKTALARI

ZGR
Motor & Generatr
4. KISA DEVRELERE KARI MEKANK DAYANIM TEST

Bu test onlarca kiloamperler mertebesinde ksa devre akmlar ile yapldndan ok zel ve pahal
yatrm gerektiren laboratuarlarda yaplmaktadr. Ayrca test srasnda enerji iletim ve datm sistemleri
ar zorlanmalara maruz kalabilmektedir. Bu sakncalarndan tr dnya zerinde ksa devrelere kar
mekanik dayanm deneyinin yaplabilecei laboratuar says pek fazla deildir. Trkiyede de byle bir
laboratuar mevcut deildir. Ancak mteri tarafndan talep edildii taktirde creti alnmak kouluyla
yurtdndaki laboratuarlarda yaptrlabilmektedir.
Bu laboratuarlardan balcalar CESI ( talya), KEMA (Hollanda) ve IPH (Almanya) laboratuarlardr.
Bu testte transformatr anma geriliminde altrlrken ksa devreye maruz braklr yani ksa devre sresince
teste tabi sarg anma geriliminde sabit tutulur. Deneyden sonra transformatre izolasyon testleri yaplr. Bu
testlerden de baarl olarak geerse trafo aktif ksm kazandan kartlarak genel gz kontrolu yaplr. Sarglarda
ksa devre neticesinde herhangibir deformasyon olmamaldr.

B) ZEL DENEYLER
1.

KAPASTE VE ZOLASYON KAYIP FAKTR LM (DOBLE TEST)

Pratikte transformatr imalatnda kullanlan yaltm malzemelerinin hi biri mutlak yaltm

salamamakta, trafolar anma geriliminde iletmede alrken yaltm malzemelerinden ok kk
mertebelerde de olsa kaak akmlar gemekte ve bu akmlar ok kk mertebelerde yaltm
kayplar yaratmaktadrlar. Bu kayplar aslnda trafonun bota ve ykte kayplarnn yannda hibir
anlam ifade etmezler ancak bunlarn llmesi ve P.F.% denen izolasyon kayp faktrnn
hesaplanarak bulunmas bize trafonun yaltm durumu hakknda yorum yapma frsat verecektir.
Ayrca bu deneyin 6 aylk ya da 1 yllk periyotlarla tekrarlanp kaydedilmesi ile trafo yaltm
durumu srekli kontrol altnda tutulmu olur.

ZGR
Motor & Generatr

Yaltkanlk

Edeer Devre

Vektr

Diagram

Yukardaki ekilde grld gibi toplam akm I ile kapasitif akm IC arasndaki a direkt
olarak yaltkanlkla ilgili bir deerdir.
Kayp as yaltm malzemesinin kalnlna, yzeyine ve malzeme ierisindeki iyonizasyona,
yabanc madde ve partikllere, hava boluklar v.b. etkenlere baldr. Bu nedenle kayp as
lmleri yaltm malzemelerinin yaltkanln deerlendirebileceimiz sonular verir.

ekildeki devrede aktif kayp :

P = U.I.Cos = U .C.tgn

Olur.

tgn ve Cos byklklerinin llmesi iin srasyla Schering Kprs ve Doble M2H l
cihazlar gelitirilmitir.

lmler sarglar arasnda ve sarglarla tank arasndaki edeer kapasiteler zerinde yaplr. Bu
esnada transformatrn st ya scakl llp kaydedilir ve daha sonra llen deerler
referans scakla irca edilir.

ZGR
Motor & Generatr
Doble cihaz ile llen P.F.% deeri Cosye tekabl etmektedir. Dier bir deyile :

Cos = P / U.I formlnde eitliin her iki tarafn 100 ile arparsak;

100 * Cos = 100 * P / U.I = P.F.%

olarak isimlendirilir.

Aadaki ekilde iki ve sargl transformatrlerin edeer kapasiteleri gsterilmitir.

K SARGILI TRANSFORMATR

2.

SARGILI TRANSFORMATR

YALITIM DRENC LM (MEGGER TEST)

Bu deney transformatrn yaltm durumu hakknda yorum yapmamz salayan ve pratikte en yaygn
olarak kullanlan deneydir. Yaygn olarak kullanlabilmesinin nedeni deneyde kullanlan l aletlerinin
dier l aletlerine kyasla daha ucuz ve kullanmnn ok kolay olmasdr. Yaltm direnci len cihzlara
MEGAOHMMETRE ya da ksaca MEGGER ad verilir. Dinamolu, bataryal ve motorlu olmak zere
balca farkl tr vardr. Megger l aletleri 500-1000-2500-5000-10000-15000 V. Gerilim kademeleri
olan ve DC gerilim reten cihazlardr. Uygulamada dinamolu ve bataryal meggerlerle 1 dakika sreli
lm yaplr. Bu 1 dakikalk sre zarfnda her 15 saniyede bir deer okunup kaydedilir. Ayrca test annda
trafo st ya scakl ve havadaki nem oran ( llebiliyorsa ) llp kaydedilir. Deney tamamlandktan
sonra llen byklkler 20 C referans scakla irca edilir.Daha sonra llen son deer (60. saniyedeki
deer), 30.saniyede okunan deere blnerek Polarizasyon Endeksi denen deer bulunur ve bu deere gre
transformatrn yaltm durumu hakknda yorum yaplr. Motorlu meggerlerle ise genellikle 10 dakikalk
lm yaplr ve her dakika llen deerler kaydedilir. Polarizasyon Endeksi burada 10. dakikada llen
deerin 1. dakikada llen deere oranlanmasyla bulunur.
Deney yaplrken transformatrn yaltm seviyesi st gerilimi bilinmeli ve deney gerilimi ona gre
seilmelidir. Aksi taktirde trafo yaltmna zarar verebiliriz. Ayrca deneyde trafo buingleri kuru ve
temiz durumda olmaldr. Aksi taktirde deney salkl yaplamaz ve kan sonular yanltc olur.

ZGR
Motor & Generatr
Deneyde YG ve AG sarglar varsa ntr ular da dahil olmak zere bir bakr iletkenle kendi aralarnda ayr
ayr biri birine kprlenir. lmler YG-AG, YG-TANK, AG-TANK, ve ekirdek topraklama ucu darya
kartlmsa EKRDEK-TANK arasnda yaplr. Bunun iin megger cihaznn (-) ve (+) polariteli ular
ayr ayr lm yapacamz u iftine balanr. Guard (ekran) ucu da bota kalan uca balanr. Daha sonra
lmler yukarda belirtildii gibi yaplr.
sargl trafolarda ise yukardaki lmlere ilaveten nc sargnn tanka ve dier sarglara kar
yaltmnn da llmesi gerekmektedir.
Yaltm direnci lm prensip test balant emas aada verilmitir.

YALITIM DRENC LM PRENSP BALANTI EMASI

3. TRANSFORMATR YAINDA DELEKTRK DELNME DAYANIMI VE

P.F.%LM
3.1. DELEKTRK DELNME DAYANIMI LM
Bu deneyin amac trafolarda kullanlan sv yaltm malzemelerinin delinme dayanmlarnn tespit
edilmesidir.
Bunun iin delinme dayanm l cihazlar gelitirilmitir. Bu cihazlar prensip olarak gerilimi srekli
olarak ve belirli bir hzla arttrlabilen, camdan yaplm bir numune kab ierisine yerletirilmi mantar ya
da silindirik ekilde iki elektrottan oluturulmutur. nce transformatrn numune alma vanalarndan bu
tanabilir cam kap ierisine itinal bir ekilde ya numunesi alnr. Numune alnrken nce bir miktar ya (
500 gr. Kadar ) bir kap ierisine aktlr bylece boru tesisatnn ve vanann tortu, yabanc partikl, toz v.s.
maddelerden arndrlmas salanr. Ardndan numune kab ierisine 200 300 gr. Kadar ya alnp kapa
kapatlarak iyice alkalanr ve bu ya tamamen dklr. Bu ilem en az 3 kez tekrarlanmaldr. Kabn iyice
temizlendiinden emin olununca vana az alarak ( akan yan kpkl akmasn nlemek iin ) numune
kap doldurulur.
Az kapatlarak hemen test cihazna yerletirilir. Cihazn koruyucu n kapa kapatldktan sonra
5-10 dakika numune ya dinlendirilir. Bu srenin sonunda ya lm standartlarndan uygun olan seilerek
teste balanr. ( rnein IEC-156 )
Gnmzdeki modern ya test setleri artk otomatik almakta ve hatta test standartlar hafzalarna
yerletirilmektedir. Yalnzca lmde takip edilecek standart seilip start butonuna basmak yeterli
olmaktadr.
lm esnasnda test cihaznn elektrot akl 2,5 mm. Olmaldr. Deneye balamadan nce bu aklk 2,5
mm.lik elik ablonlarla kontrol edilmelidir.
3.2. P.F.% LM
Trafo yanda P.F.% lm DOBLE M2H cihaz ile yaplr. Bunun iin doble cihaznn ya numunesi
lm kab kullanlr.

ZGR
Motor & Generatr
Numune kab ierisine yukarda dielektrik delinme dayanm lmnde anlatld ekilde ya numunesi
alnr. Doble cihaz ya lm talimatlarna gre kabn enerji kulpuna 10 kV. Gerilim tatbik edilerek akm,
gerilim ve g llr. Daha sonra P.F.% lm ksmnda anlatld ekilde P.F.% hesaplanarak yan
yaltm durumu hakknda yorum yaplr. Yeni bir transformatrde ve kaliteli bir yada bu deer 0,1% den
byk olmamaldr.
4.BOTA AKIM HARMONKLER LM
Bu deney bota kayplarn lm srasnda yaplr. Transformatrlerde tek sayl harmonikler nem
tamaktadr. ift sayl harmoniklere trafonun konstrktif zelliklerinden tr rastlanmamaktadr.
Deneyde bota alma durumundaki enerjili transformatrn l devresi zerindeki akm trafolar
sekonder ularndan heterodyne analizr cihazna balant yaplarak, bu cihazn lm talimatlar uyarnca
3-5-7 ve 9. harmonikler llp kaydedilir. Harmonikler iin garanti deerleri verilmise bu deerlere uyup
olmad kontrol edilir. Harmonik lmne ilikin prensip test balant emas aada

verilmitir.

HARMONK LM PRENSP BALANTI EMASI

5. KISM DEARJ DENEY

Transformatrlerde sarg iletkenleri ve balant iletkenlerinin dier metal ksmlardan ( kazan, kapak,
ekirdek sa paket v.s. ) yaltlmas iin farkl tr ve zellikte yaltm malzemeleri kullanlmaktadr. Bu
malzemelerin yapsnda bulunabilecek baz yabanc partikl ve bozukluklar, transformatrler iletmeye
alndnda gerilim altnda ksmi boalmalara neden olabilmektedir.
Belirli periyotlarla oluan bu ksmi boalmalar zamanla transformatrn yaltmn bozmakta ve ileri
safhalarda byk arzalara neden olabilmektedir. Bu deneyin amac imalat bitiminde transformatr
ierisinde ksmi dearj oluturan bu tarz bozukluklarn olup olmadnn aratrlmasdr. Deney, prensip
olarak elektriksel boalmalarn olumas srasnda ortaya kan yksek frekansl elektromanyetik dalgalarn
yakalanmas ve llmesi yntemine dayanr. Bunun iin zel olarak gelitirilmi yaps bir radyo alcsna
benzeyen PD-meter (ksmi dearj lm cihaz) denen l aletleri kullanlr. Bu aletler yapsnda yksek
frekans tarama devreleri bulundurur. Bu devreler 0,6 MHz den 2,4 MHz e kadar tarama yaplabilen
devrelerdir.
Deney prosedr yle uygulanr :
1. Transformatr buingleri kondansatrl ve TAP ucu olan buinglerse, bu tap ularndan
PD-meter cihazna aadaki ekilde gsterildii gibi l ular balants yaplr.
Transformatr buinglerinde TAP ucu yoksa yardmc bir coupling kondansatr
kullanlarak bu balant yaplr.

ZGR
Motor & Generatr
2.
3.
4.

5.
6.

PD-meter cihaznn kalibratr ile trafo buing tap balant ucundan 500 pC deerinde bir
kalibrasyon sinyali gnderilerek cihaz kalibre edilir.
Transformatre 3 fazl besleme endklenen gerilim deneyi balants yaplr.
Transformatre 150 Hz. Frekansta nominal gerilimin 1,3 kat uygulanp her fazdan ksmi
boalmalar pC olarak llp kaydedilir. Daha sonra transformatr 5 dakika bu gerilimde
bota altrlmaya devam edilir. 5 dakika sonra yeniden tm fazlarda lm yaplp
kaydedilir.
Gerilim nominal gerilimin 1,5 katna ykseltilip lmeler tekrarlanr. 5 saniye beklenir ve
yeniden ksmi dearjlar llr.
Gerilim yeniden nominal gerilimin1,3 katna drlr ve lmeler yaplr. 30 dakika
beklenip son lmler yapldktan sonra deney sona erer.

Deneyde takip edilen gerilim uygulama ve bekleme sreleri grafiksel olarak aada verilmitir.

KISM DEARJ DENEY TEST PROSEDR GRAF

Ksmi dearj deneyi prensip balant emas aada verilmitir.

KISM DEARJ DENEY PRENSP BALANTI EMASI

6.SIFIR BLEEN EMPEDANSI LM
Bu deney yalnzca sarglarndan biri ya da her ikisi de yldz veya zigzag bal transformatrlerde
yaplabilir. Deneyde lm yaplacak tarafta ntr ucu hari faz ular biribirine kprlenerek ksa devre
edilir. Daha sonra ksa devre edilen faz ular ile ntr arasndan deeri nominal akm deerinin 0,1 kat bir
akm geirecek ekilde gerilim tatbik edilip bu gerilim ve devreden geen akm llp kaydedilir. (Bu
deney istenirse dier sarg ular ksa devre iken de tekrarlanabilir.) Daha sonra aadaki formlden sfr
bileen empedans hesaplanr.
Z0 = 3*U0 / I0

( / faz

ZGR
Motor & Generatr

)
SIFIR BLEEN EMPEDANSI LM PRENSP BALANTI EMASI

7. YKTE KADEME DETRC FONKSYONEL TESTLER

G transformatrleri, hatlardaki gerilim dmlerine kar k gerilimlerinin sabit tutulabilmesi amacyla
yk altnda kademe deitiricili olarak ta imal edilebilirler. Bu ekilde imal edilmi transformatrlerin
YAKD sisteminin gerilim altnda bota ve ykte fonksiyonel olarak test edilmesi gerekir.
Test prosedr yle uygulanr :

Trafo enerjisiz durumdayken manuel olarak mekanik kolla st ve alt kademeler arasndaki
tm kademelerde pe pee kademe deitirme ilemi yaplr.Bu esnada kademe deitirici
mekanizma ile bu mekanizmann tahrik sistemi arasndaki uyum ve ayar kontrol edilir.

Tahrik motoru besleme gerilimi faz sralar kontrol edildikten sonra tahrik sistemine
besleme gerilimi verilir. Burada faz sras doru olmazsa motora yol verilirken termik
koruyucu devreyi aar ve motora giden enerjiyi keser. Besleme yapldktan sonra trafo
henz enerjisiz durumdayken kademe deitirici, minimum kademeden maksimum
kademeye doru bir tur ( veya ters ynde ) daha sonra da maksimum kademeden
minimum kademeye doru bir tur altrlp normal alp almad gzlenir. Bu arada
maksimum ve minimum kademelerdeki limit koruma anahtarlarnn normal alp
almad da kontrol edilir.

Transformatr yksz durumda nominal geriliminde enerji altna alnp YAKD, bir komple
evrim de bu durumdayken altrlr.

Daha sonra transformatr suni ykleme yntemi ile yklenip YAKD, son olarak bu
durumda bir komple evrim altrlr.

ZGR
Motor & Generatr
SARGI DC DRENLERNN LLMES
Sarg direnleri, imalat tarafndan mteriye garanti edilen deerler deildir. Bununla birlikte yk
kayplarnn hesaplanarak 75 derece scakla uyarlanabilmesi iin bu diren deerlerinin elimizde
bulunmas gerekir. Yk kayplarnn doru akm bileeni ancak ve ancak sargdan geen akmn karesinin,
sarg direnci ile arplmas sonucu hesaplanabilir.
Dier bir konu da rnein sarglardaki iletken kopukluu ya da sarg iletkenlerindeki kaynak ya da birleme
noktalarndaki hatalarn diren lm yntemiyle tespit edilebilme olasldr.
DC-diren lmnde kullanlan balca iki yntem vardr. Bunlar srasyla :

a)
b)

Wheatstone veya Thomson (Kelvin) diren lme kprleri

Akm-gerilim yntemi

Her iki yntemde de besleme gerilimi bir doru gerilim kaynandan salanr. ( Akmlatr ya da batarya )
Burada dikkat edilmesi gereken nokta l srasnda sargdan geecek akmn, doruluu yksek bir
lmeye olanak tanyacak kadar byk ancak bu esnada sarg scakln artrmayacak kadar da kk
olmas gerektiidir. Uygulamada bu akm deeri trafonun bota alma akmnn 1,2 katndan daha byk,
trafonun nominal akmnn 10% undan ise daha kk seilmektedir. l devresinin zaman sabiti L/R
oranna baldr. Devre beslendiinde lmenin salkl yaplabilmesi iin tam doyma salanana kadar
beklenilmesi gerekir.

Diren lmede kullanlan wheatstone ve thomson kprleri prensip emalar aada verilmitir.

Her iki emada da RX direnleri llen sarg direnlerini simgelemektedir.Dier A,B,a,b,Rn direnleri
deerleri kademeli olarak deitirilebilen ( seilebilen ) n direnlerdir. Re simgesi ile gsterilen devre
eleman ise reosta olup geen akm snrlamamza yarar. lm yaplrken sarg direncinin mertebesinin az
ok bilinmesinde yarar vardr. Buna gre n diren deerleri seilirse daha abuk sonuca ulamamz
mmkn olur.
Akm gerilim yntemiyle diren lme prensip emas da aada verilmitir.

ZGR
Motor & Generatr

AKIM-GERLM YNTEM LE LME

Burada S anahtar kapandktan sonra reosta yardm ile devreden uygun bir akm geirilir. Ampermetreden
geen akm sabit bir deere ulatnda akm ve gerilim lm yaplr.Buna gre llen gerilim UX ve
llen akm IX ise llen diren :

RX = UX / IX

Formlnden hesaplanarak bulunur. Gnmzdeki modern digital sarg direnci lme dzenekleri
genellikle bu yntemi kullanmaktadr.

ZGR
Motor & Generatr

evirme oran lm
evirme oran lm, zel cihaz yadm ile kolaylkla yaplabilen bir testtir. Transformatr sarglarnn sarm
saylarnn projeye uygun olup olmadn tespit edebildiimiz bir testtir. Bu test ile trafo sarglarnda herhangibir iletken
kopukluu ya da ksa devre arzas olup olmad da kolayca tespit edilebilir.
Prensip olarak primer (YG) sargs sarm saysnn, sekonder (AG) sargs sarm saysna oran eklinde dnlerek test
yntemi gelitirilmi ve EVRME ORANI KPRLER imal edilmitir. Bu kprlerle test yaplabilmesi iin
ncelikle testten nce trafolarn vektr
gruplarnn ( ya da balant grubu) bilinmesi ve fazr diagramlarnn
incelenmesi gerekmektedir.
rnek olarak Dyn-5 grubu bir trafo vektor diyagram aadadr

ekilde grld gibi paralel vektrlere dikkat etmek gerekir. Uygulanacak gerilimlerde gerilim vektrlerinin
paralellii arttr.
Bu durumda AB arasna bir gerilim uygulanr ve bu gerilim llerek na arasndan llen gerilime oranlanrsa evirme
oran,
AB / na = n (evirme oran)
eklinde bulanabilir. Daha sonra ayn ekilde srasyla BC / nb ve CA / nc oranlar llerek bulunur ve daha nceden
hesaplanan teorik oranlarla mukayese edilir.Standartlarda teorik orana nazaran gerek oran sapmas iin 0,5 %
tolerans verilmitir. Gerek oran sapmasnn bu toleranslar iinde kalp kalmadna baklr.

ZGR
Motor & Generatr
Vektr grubunun saptanmas
Baz evirme oran kprlerinde vektr grubu saptanmas da kolaylkla yaplabilir.Bu ama iin cihaz zerine bir
polarite anahtar yerletirilmitir. Anahtar kapandnda polarite yani vektr grubu doru ise galvanometre art ynde
sapmaktadr. Grup yanl olduu zaman da eksi yne sapmakta bylelikle vektr grubunun doruluu kontrol
edilmektedir.
Vektr grubu tayininde kullanlan bir yntem daha vardr. Bu yntemde evirme oran kprsne ihtiya
duyulmamaktadr. Sadece maksimum 750 V. AC gerilim lebilen hassas bir voltmetre ile 3 fazl 380 V. Uygun
frekansta bir besleme gerilimi yeterli olacaktr. imdi bu yntemin nasl uygulanacan Dyn-5 ve Dyn-11 vektr

gruplar zerinde incelersek

Her iki ekil dikkatlice incelendiinde Dyn-5 grubunda alak gerilim vektrlerinin sfr grubuna gre 150 saat ynnde
dnm olduu, Dyn-11 grubunda ise bu ann 330 olduu grlmektedir. Yksek gerilim ve alak gerilim
vektrlerinin biribirlerine gre durumlar incelenecek olursa Dyn-5 grubunda ;

yani alak gerilim vektrnn yksek gerilim vektr ile paralel ancak 180 ters ynde olduu grlmektedir. Dyn-11
grubunda ise bu szkonusu vektrler ynde ve paraleldirler;

imdi bu zellikleri inceledikten sonra Dyn-5 ve Dyn-11 vektr gruplarnn oluturulabilmesi iin sarglarn sarm
ynlerinin nasl olmas gerektii hakknda yorum yapabiliriz. Buna gre Dyn-5 grubunda yksek gerilim sargs soldan
saa doru sarlyorsa, alak gerilim sargs ters ynde yani sadan sola doru sarlmaldr. Dyn-11 grubunda ise hem
yksek gerilim hem de alak gerilim sarglar ayn ynde sarlmaldr. Ksaca bu iki grubu biribirinden ayran tek zellik
budur.
imdi bu gruplar daha iyi tanm olduk. Artk vektr grubu saptanmasnn nasl yapldna geebiliriz. Bunun iin
nce transformatrn alak gerilim ntr ucu ile yksek gerilim A-faz ucu bir kablo ile biribirine ksa devre edilir. Daha
sonra transformatrn yksek gerilim A,B,C ularna fazl 380 V. AC gerilim uygulanr, sonra aada belirtilen ular
arasndaki gerilimler llerek kaydedilir.
U (C c)

U (A B C) ( burada sadece faz aras bir gerilim lm yeterlidir, yani UAB , UBC , UCA
gerilimlerinden sadece birini lmek yeterli olacaktr.)
U (B a)

ZGR
Motor & Generatr

Uc-C > UABC > Ua-B

Ua-B > UABC > Uc-C

Yukardaki ekillerden de grlecei gibi Dyn-5 grubunda Uc-C > UABC > Ua-B olurken, Dyn-11 grubunda ise tam
tersi Ua-B > UABC > Uc-C olmaktadr. O halde bu eitsizliklere bakarak transformatrn vektr grubunu
saptayabiliyoruz. Baka bir deyile yukarda belirtilen gerilim lmleri sonucunda elde edilen eitsizlik Uc-C > UABC
> Ua-B ise bu tansformatrn vektr grubu kesinkes Dyn-5 tir diyebiliyoruz. Eer eitsizlik Ua-B > UABC > Uc-C
eklinde ise de vektr grubunun kesinkes Dyn-11 olduunu rahatlkla syleyebiliriz. Benzer yaklamlarla dier tm
vektr gruplar da kolaylkla saptanabilir.

1.c. Farkl vektr grubundan transformatrlerin paralel altrlmas

Eer paralel altrlacak transformatrlerin vektr gruplar iyi biliniyorsa ve transformatrler paralellik
koullarndan vektr grubu hari dier koullar ( nominal glerin uyumlu olmas, nominal gerilimlerin ve kademe
gerilimlerinin eit olmas, ksa devre empedans gerilimlerinin toleranslar dahilinde eit olmas ) tam olarak salyorsa
farkl iki gruptan transformatr baz balant varyasyonlaryla paralel altrlabilir.
imdi bu ilemin nasl gerekletirildiini grelim. nce paralel altrlacak transformatrlerden biri referans
alnr. Dier transformatrn paralel balantda fazlarnn yerleri deitirilir.
rnein Dyn-5 grubu transformatr referans alalm ve Dyn-11 grubu transformatr sisteme balarken yksek gerilim
tarafnda trafonun A ucunu sistemin B fazna, trafonun B ucunu sistemin A fazna ve trafonun C ucunu sistemin yine C
fazna balyalm. Alak gerilim tarafnda da trafonun a ucunu sistemin a fazna, trafonun b ucunu sistemin c fazna,
trafonun c ucunu sistemin b fazna ve de trafonun ntr ucunu yine sistemin ntr ucuna balyalm. Bu durumda Dyn-5
grubu trafo ile balant deiiklii yaplm Dyn-11 grubu trafolarn vektr diyagramlarn yeniden izelim.

ZGR
Motor & Generatr

stteki ekillerden grlecei gibi paralellik artlar ve vektr gruplar artk eitlenmi durumdadr.
imdi bu yntemi daha da pekitirmek iin paralel alacak bu iki transformatrn AG ve YG ebekesine nasl
balandklarn ekil zerinde grelim.

Bugn 1 ziyareti (49 klik) kii burdayd!