1.

TRANSFORMATRLERN YAPISI, LETME, BAKIM VE ONARIMI

1.1. TRANSFORMATRLERN YAPISI
G santrallerinde retilen enerjinin tketim yerlerine iletilmesi gerekir. letme ilemi nce gerilimin ykseltilmesi daha
sonra da yeni tketim yerlerinde gerilimin drlmesiyle salanr. Elektrik enerjisinin gerilimini ykselten veya
alaltan cihazlara transformatr denir.
Transformatrler hareket etmeyen elektrik cihazlardr. Halen gc 250.000 KVA ve gerilim 750 KV'a kadar olan
trafolar imal edilmektedir. Transformatrler genellikle iki sargldr, fakat sargl olanlar da mevcuttur. Keza
trafolar genellikle tek ve fazl olarak imal edilirler. Trafolar birbirine ve topraa kar izole edilmi iki sarg ile
zerinde sarglar tayan demir ekirdekten ibarettir. Trafolarn en byk zelliklerinden biri de verimlerinin dier
elektrik makinalarndan yksek olmasdr. Byk trafolarda % 99,5a kadar verim elde edilebilmektedir.
Transformatrlerde uyarlan sargya primer, dier sargya sekonder denilmektedir. Primer sargya uygulanan gerilim
vastasyla burada magnetik bir alan uyarlr. Primer gerilim alternatif bir gerilim olduundan meydana gelen bu alan da
alternatif olup, devresini kapamak zere sekonder sargnn bulunduu demir ekirdekten geerken sekonder sargda bir
elektromotor kuvvet endkler. Endklenen bu gerilim sekonder sarm says, primerde uyarlp sekonder sarg iinden
geen magnetik akmn azami deeri ve iki sargy kavrayan alternatif alann frekansna baldr.
Demir ksmn yapl ekline gre transformatrler ekirdek tipi ve mantel tipi olmak zere ikiye ayrlr. Btn
makinalarda olduu gibi trafolarda da sarg ve demirde kayplar meydana gelir; bu kayplar s eklinde kendini gsterir.
Meydana gelen snn uygun bir ekilde ortama, yani havaya iletilmesi gerekir. Soutucu ortam olarak hava veya ya
kullanlr.
Soutma ekline gre trafolar;
1-Kuru trafolar,

2-Yal trafolar olmak zere ikiye ayrlr.

Kuru trafolar daha ok kk gtedirler. Son yllarda 20 MVAya kadar kuru tip trafolar yaplmaya balanmtr.
Yal trafolarn soutmas ya kendi kendine ya da cebri olur. Trafo sarglar yldz,gen ve zikzak olmak zere 3 trl
balanr. Bu anlamda fazl trafolar yldz-yldz-gen,gen-yldz, yldz-zikzak ve gen-zikzak gibi eitli
ekillerde balanabilirler. Gerilim dmlerini karlayabilmek iin sekonder sarglar genellikle ayar bobinlerini de
ihtiva ederler.
Transformatrlerin iten ve dtan gelecek zararl etkilere kar korunmalar gerekir. Koruma amacyla kk gl
trafolarda eriyen adi sigortalar, byk gl trafolarda ise zerinde ar akm rlesi bulunan kesiciler kullanlr.
Transformatrleri trafo iindeki mevzii snma, gerilim atlamalar, bobinler veya sarmlar arasndaki ksa devrelerden
korumak iin BUCHOLZ koruma tertibat kullanlr. Byk gl transformatrlerin hepsi yal olarak yaplr. arza
sebebiyle yada gaz habbecikleri oluur. Gaz habbecikleri Bucholz koruma tertibatn faaliyete geirerek kesicinin
almasn salar. Bucholz rlesi trafonun stnde bulunan ve trafo kazann genleme kabna birletiren irtibat borusu
zerine yerletirilir. Rlenin iki adet konta mevcut olup az gaz olumasnda alarm konta, ok gaz olumasnda ise
kumanda konta da alarak, kesicinin amas salanr.
Bucholz koruma tertibat trafolar sadece i arzalardan korumaya yarar. Halbuki trafolarn d arzalardan da korunmas
gerekir. Bunun iinde differansiyel koruma tertibat yaplr. Trafonun giri ve kna balanan akm trafolarndan
beslenen ve akmlarn farkyla alan diferansiyel rleler, arza halinde faaliyete geerek kesicileri atrp trafoyu devre
harici yapar.
Transformatrler ar yklenmelere kar da korunmaldrlar. Trafolarn ar yklenmelere kar korunmalar trafo
kapa altna yerletirilen bimetal levhalarla yaplr. Bimetal levhalarn, trafonun ar sndn belirten alarm ve ok
ar sndnda trafoyu devre harici etmeye yarayan kumanda kontaklar mevcuttur.

A. Iletmede dikkat edilecek hususlar:

Hibir zaman transformatrlere emniyet mesafesinden daha yakn bulunulmamaldr.

Transformatr nominal gcne kadar yklenmelidir. Gerekli hallerde azami bir saat sreyle nominal gcn %10 fazlasyla
ykleme yaplabilir. Bilhassa puant zaman yk durumu ampermetrelerden takip edilmeli ve trafo fazla ykleniyor ise, daha
yksek gte baka bir trafo ile deitirilmelidir.
Transformatrlerde ya miktar normal deerde olmaldr. Yan eksik olmas trafonun ar snmasna, fazla olmas ise
genleme kabndan yan tamas gibi sakncal durumlara neden olur. Ya eksik ise tamamlanmal, fazla ise fazlas
alnmaldr.
Transformatrn snmas termometresinden her gn takip edilerek anormal durumlarda gerekli nlemler alnmaldr.
Transformatr zerine monte edilmi olan silikajel kab her gn kontrol edilmeli; silikajel maviden pembeye dnm
ise,silikajel kurutulup (mavi hale getirilip) yerine konulmaldr.
Transformatrdeki yan herhangi bir yerden szp szmad her gn kontrol edilmelidir.
Gece karanlnda trafonun giri k balantlarnda ark meydana gelip gelmedii kontrol
edilmeli ve ark
grldnde hemen nedeni aratrlarak giderilmelidir.
Gece sessizliinde trafodan anormal bir ses gelip gelmedii dinlenilmelidir. Bir arza durumu varsa ilgililer hemen
haberdar edilmelidir.
Trafonun soutulmas fanlar ile temin ediliyorsa; fanlarn normal alp almad her gn kontrol edilmelidir. Arzal
fan varsa ya yedei ile deitirilmeli veya hemen tamiri yaplmaldr.
Trafoda koruyucu rleler (Bucholz,termik imaj) varsa bunlarn normal alp almadklar kontrol edilmeli,arizi bir
durum varsa hemen giderilmelidir.
Trafo sahasna girmenin yasak ve tehlikeli olduunu belirten ikaz levhalarnn yerinde olup, olmad kontrol edilmeli
varsa eksikler tamamlanmaldr.

B-Bakm ve tamirde dikkat edilecek hususlar :

Bakm yaplacak trafoda can ve mal gvenlii ynnden btn tedbirler alnm olmaldr.
3 ayda bir trafo giri ve kndaki klemens vida ve somunlar gzden geirilmeli varsa geveklikler giderilmelidir.
1000 KVA ve daha byk gl trafolarn izalasyon yalarnn delinme gerilimleri her yl kontrol edilmelidir. Delinme
gerilimlerinde dmeler varsa uygun bir zamanda yalar ya tasfiye edilmeli veya deitirilmelidir.
Topraklama irtibat kontrol edilmeli, geveklikler varsa giderilmelidir.
3 ayda bir trafo ile giri ve klarn temizlii yaplmaldr.
Trafonun d yzey boyalar dklm ise yenilenmelidir.
Trafo ya hava ile temas ettiinde havann rutubetini alr. Bylece yan delinme gerilimi der ve ayrca ya ierisindeki
rutubeti de sarglar alarak sarglarn elektriki dayanm azalr. Bu gibi sakncal durumlarn olmamas iin,trafo yann
rutubet almamasna ok zen gsterilmesi gerekir. Ayrca toz toprak v.b gibi yabanc maddeler de trafo yann zelliini
bozarak amurlamann teekkln salar. Bu sebeplerden dolay trafo yann rutubet almamasna ve keza iine
toz,toprak v.b yabanc maddelerin karmamasna dikkat edilmesi gereklidir. Bu itibarla izalatr ve conta deitirme gibi
ilemler,iyi havada ve ksa sre ierisinde gerekletirilmelidir.
Bir trafoya hep ayn cins ya konulmaldr, ayet ayn cins ya bulunamazsa daha stn kaliteli trafo ya ilave edilebilir.
Herhangi bir sebeple trafo tankndaki ya boaltlacak ise temiz bir ya kabna alnmal, rutubet almamasna ve keza toz,
toprak v.b gibi yabanc madde karmamasna dikkat edilmelidir .
Trafonun onarm mevcut imkanlarla giderilemiyor ise Tamir-Bakm Atlyelerine sevk edilmelidir.

1.2. TRANSFORMATRLERIN SOUTULMASI

Bilindii gibi transformatrlerin gerek verimli almas,gerekse mr, iyi soutulmasna veya baka bir deyile nominal
snma snrlar iinde kalmasna baldr. Iyi soutulmayan ve ar derecede snan transformatrn sarg izalasyonu
kavrulur,ya bozulur ve transformatrde arzalara
neden olur. zellikle dahili tip bina iinde
alan
transformatrlerin bulunduu yerler, ynetmeliklerde belirlenen esaslara gre ina edilmeli, trafonun kabine kolay
giri k,altnda ya szntlarnn toplanaca ksm ve gene alttan souk hava geecek stten snm havann
kaca bir bacann bulunmas ve bu ksmlarn hava aknn uygun tarzda ina edilmesi esastr. ou kez bu giri ve
k kanallarnn kesitlerinin ne lde olmas eklindeki sorularla karlaldndan, iinde trafo olan bir kabinde giri
ve k kanallarnn kesitinin ve gemesi gereken hava miktarnn (hava debisinin) nasl hesaplanaca aada
gsterilmitir.

TEDA zmir Elektrik Datm Messese Mdrl, Tamir-Bakm ve Atlyeler Bamhendisliinde

transformatrlerin bakm veya tamiratnda gz nnde bulundurulacak esaslar aadaki ekilde tarif edilmitir.

1- Bakm veya tamir iin gelen trafoyla ilgili yaz veya i emri olmaldr.
2- Trafonun arzasyla ilgili, yani arzalar belirten test raporu veya yaz olmaldr.
3- Atelyeye intikal eden trafo zerinde atelye ekibi test veya kontrollar yapp belirtilen arzalar tahkik etmeli,varsa
belirtilmi olan arzalarda kaydetmelidir.

4- Bakm veya tamir iinde alma plan dzenlenmeli almalar da i emniyeti kaidelerine tamamen uyulmaldr.
5- Demontaja balamadan nce fotoraf ekmek veya teknik resmini izmek suretiyle,montaj yapabilecek ekilde
trafonun konstrksiyonu tesbit edilmelidir.

6- Demontaj srasnda gerekli markalama ilemleri yaplmal trafonun eitli ksmlarna ait para,civata,somun,rondela
7-

v.b ayr ayr sandk veya kutularda muhafaza altna alnmaldr. Sklen para v.bnin kaybolmamasna ve keza
kartlmamasna dikkat edilmelidir.
Trafonun ya:
a)Temiz ya tank b) Tasfiye edilmek suretiyle kullanlabilecek ya tank c) Tasfiye kabul etmeyecek ya
tanklarndan uygun olanna veya 200 Lt'lik varillere boaltlr.

8- Tanknda ya bulunan trafolarda her trl testin yaplmasnda

herhangi bir saknca yoktur.Tanknda ya

bulunmayan trafolarda ok dikkatli hareket edilmesi gerekir. Bilindii zere arza geirmi olsun veya olmasn eer
belirli bir sre iletmede alm ise bu trafonun ierisinde hidrokarbon gaz ve hidrojen gaznn bulunma olasl
vardr, Bu gazlar arza geirmemi olanlar da iletmede iken izolasyon yann termik ayrmas sonucu,arza
geirmi olanlarda ise arza yerindeki arkn izolasyon malzemelerin yakmas sonucu oluur.Trafo yan boaltarak
bu gazlarn tamamn tankn ierisinden almak mmkn olamamaktadr.Trafo tanknn st ksmnn havaya ak
olmasna ramen havaya nazaran daha ar olan Etan-Btan Propilen gibi yanc ve patlayc gazlar tankn alt
blmnde bulunabilir.Ya boaltlm kapal trafolarda ise bunlara ilaveten Asetilen, Metan, Etilen gibi yanc ve
patlayc zellikte gazlarda bulunabilir. Bilindii gibi yukarda belirtilen hidrokarbon gaz bileimleri ve hidrojen
gaz gerek hava ierisinde ve gerekse oksijen bulunan bir ortam ierisinde en geni yanma olaslna sahiptir.
Dolaysyla trafo tank ierisinde yeterli ide hava ve oksijen bulunmas halinde ufak bir kvlcmla yangn,hatta
uygun gaz younluklarna eriilirse patlama tehlikesi bile sz konusu olmaktadr. rnein; yasz vaziyette bu gibi
trafolarda yaplacak testler srasnda uygulanan herhangi bir gerilimde oluacak bir atlama sonucu meydana
gelebilecek bir kvlcm veya yaplacak tamir srasndaki bir kaynak ileminin ve hatta srf arza yerini grebilmek
maksadyla menholden giren bir personelin ayakkabsndaki demirin ierideki baka bir demire arpmas sonucu
oluabilecek kvlcmn bile bahis konusu gaz ortamnn tutumasna ve hatta patlamasna neden olmas mmkndr.
Ayrca, trafo tank ierisinde yaplacak bakm ve tamir almalar srasnda alan personelin bu gazlarn solunumu
neticesinde zehirlenmeleri tehlikesi de sz konusu olabilmektedir. Dolaysyla bu gibi hallerdeki trafolarda
yaplacak test, gzle kontrol bakm ve tamir almalarnda almaya balamadan nce ve alma srasnda aada
belirtilen gvenlik nlemlerine uyulmas zorunludur.

a) zerinde test,bakm ve tamir almas yaplacak yasz vaziyetteki trafoda ilk nce tankn ierisinde kalan bu gazlar
tazyikli kuru hava ile tamamen dar atlmaldr.
b) Testler yaplrken mmkn olan durumlarda,sarglarn ve nvenin azot gaz ierisinde bulunmasn salamak zere
trafo tankna kuru azot gaz baslmaldr.
c) Yukarda (a) ve (b) maddelerinin uygulanmas durumlarnda sarglar ve nve tanktan karldktan sonra trafo test
edilmelidir.
d) Testler srasnda uygulanan gerilimler mmkn olduu kadar dk seviyede seilmelidir.
e) Yukarda maddeler halinde belirtilen btn bu nlemlere ramen kabilecek herhangi bir yangn tehlikesine kar
alma alannn yaknnda kullanacak personeliyle birlikte yeteri kadar CO'li yangn sndrme tpleri hazr vaziyette
bulundurulmaldr.
f) alma alannn evresi kordon altna alnarak yaplan almalarla ilgisi bulunmayan kiilerin yaklamalar
nlenmelidir.
g) Bakm veya tamir iin atelyeye gelen her trafo iin bir dosya almaldr. Bu dosya da:
-Bakm veya tamire ait yaz veya i emri,
-Arzalar belirtir yaz veya rapor,
-Atelyede tanzim edilen Bakm tamir fy
-Bakm veya tamir neticesinde trafonun nereye gnderildii v.b hususlar belirten belgeler bulundurulmaldr. Bahse
konu dosyalar trafonun geldii yerin adna gre alfebetik sraya konulup,elik dolaplarda muhafaza altna alnmaldr
h)-Bakm veya tamirata ait masraflarla ilgili dekont ilemleri mevzuata uygun ekilde ayrca yerine getirilmelidir.

1.3. G TRAFOLARI
1.3.1. TRANSFORMATRLERN TANIMI, NEM VE KULLANMA ALANLARI
Fazla teoriye girmeden hazrlanan bu brorde transformatrlerin ksa bir tantm ile iletme ve bakm koullar
anlatlmtr.Transformatrler bir datm yada tketim merkezinde en fazla maliyet getiren donanmlardr.
Arzalanmalar, sistemin tmyle devre d kalmasna ve dolaysyla retim aksamalarnn yannda istenmeyen
durumlara da neden olur. Bu yzden tasarm ve iletme srecinde nemli bir yer tutarlar.
Elektrik santrallar genellikle retimin en ucuz olaca yerlerde kurulur. Dolaysyla retilen enerjinin tketim yerlerine
tanmas gerekir. retim yerlerinden tketim yerlerine enerji, iletim hatlar ile tanr. Generatrler tarafndan retilen
gerilim ekonomik enerji nakli ynnden ok dktr. Bu sebeple santrallerde retilen enerji gerilimi ykseltilerek
tketim yerlerine nakledilir. Dier taraftan tketim yerlerine nakledilmi olan enerjinin gerilimi de tketim iin ok
yksek olup drlmesi gerekir. Elektrik enerjisinin gerek nakli ve gerekse datm iin gerilimini ykselten veya
alaltan cihazlara "transformatr" denir.
Transformatrler hareket etmeyen cihazlardr. Halen gc 1000 MVA ve gerilimi 750 kV 'a kadar olan trafolar imal
edilmektedir. Verimleri de ok yksek olup % 99.7 mertebesine ulamaktadr. Son yllarda 1100 kV ve 1500 kV luk
trafolar zerinde almalar yaplmaktadr.
Enerji retim, iletim ve datmnda;genellikle l0.6 veya l4.4 kV retim gerilimi, 380 ve 750 KV iletim gerilimi 154,
34.5, l5, 10 ve 6.3 KV datm gerilimi olarak kullanlmaktadr.
Transformatrlerin balca kullanlma alan vardr.
Elektrik enerjisi tekniinde; Elektrik enerjisi retildii generatrlerden tketicilere iletilirken, birok gerilim
dzeyinden geer ve bu gerilim deiikliini transformatrler salar. Yani Transformatrler deiik gerilimli iki dzen
arasnda gerilim uyumu salar. Bylece her dzen en uygun gerilimde tasarlanp, gerekletirilebilir.
Haberleme Tekniinde; Transformatrler gerilim uyumu dnda, uyum transformatr olarak empedans uyumu
salarlar.Bu sayede birka ohm'luk bir ykn,i direnci birka bin ohm olan bir enerji kaynandan azami g almas
mmkn olur.
Makina Mhendisliinde; Kaynak transformatrleri, ark oca transformatrleri, endkleme eritme ve scak tutma
ocaklar endkleme ile sl ilemler sertletirme, kaynak vb.
Transformatrlerin trifaze olarak imal edilmeleri ekonomik ise de herhangi bir fazn arzas halinde trafo
kullanlmayacak hale geleceinden trafolarn monofaze olarak imali nem kazanmaya balamtr. (yaygn olarak A.B.D
de) Bylece arlk azalaca iin tamada da kolaylklar salanmaktadr. Genellikle bir adet yedek monofaze trafo
bulundurularak iletme emniyeti salanm olmaktadr. lkemizde ise trifaze transformatrlerin kullanm yaygndr.
1.3.2. Transformatrlerin Elektriksel zellikleri
Transformatrler Faraday yasasnn dorudan bir uygulamasdr. Faraday yasas manyetik ak deiimi ile elde edilen
kaynak gerilimini belirler.
d
e = -N
, = ma x
dt
= -N d ( m a x sin(wt) )
dt
=-N * 2 * * f * cos(wt)

sin(wt)

= 4.44 * N * f * (efektif deer) , f; frekans

Endklenen gerilimin oluturduu akm, deiimine daima kar gelecek yndedir. Yani akm akya deil ak deiimine
kar gelir. Transformatr zamanla deien bir ortak ile halkalanan iki sargdan ibarettir.

U1 ,N1

U2,N2

Sarglardan herhangi biri bir alternatif akm enerji kaynana balanrsa geen alternatif akmn zamanla oluturduu
deiken ak, Faraday yasasna gre, dier sargda deiik byklkte bir alternatif gerilim endkler. Bu sarg ile
tketiciler veya ayr bir ebeke beslenebilir. Yani sarg dardan belli bir U1 geriliminde g almakta, bu g elektro
magnetik yoldan dier bir sargya gemekte, gei esnasnda gerilim deimekte ve g U2 geriliminde transformatr
dna verilmektedir. Dier bir deyile g U1 geriliminde girmekte ve U2 geriliminde kmaktadr. Sarglarn rol
deiebilir olup; darya g veren U2 geriliminde beslenecek olursa, dardan g alan sargda U gerilimi elde edilir
ve tketiciler beslenebilir.
Transformatrn esas yalnz deiken akmda alabilmesidir. Pratikte deiken akm olarak alternatif akm kullanlr,
fakat herhangi bir deiken akm da alnabilir. rnein giri sargs doru akmla beslenirse bu devrenin her
kapanmasnda ve almasnda transformatr etkisi grlr. Doru akmn sabit deerle getii srede ise k
sargsnda hibir gerilim elde edilemez.
ekildeki devrede primer ve sekonderdeki gerilimler;
U1=4.44 * f * N1 *
U2=4.44 * f * N2 *
olacaktr.
Ksa Devre Gerilimi ; u k
Transformatrn sekonder taraf ksa devre edilmi iken , primer tarafta nominal frekansta nominal akm aktan
gerilimdir.
Uk
% u k = - 100
Un
Nominal Ksa Devre Akm ; Ik
Nominal primer akmn kat olarak tanmlanr. Transformatrn sekonder tarafnda, normal alma koullarnda ksa
devre oluursa; nominal akmlarn 15-20 kat ksa devre akmlar oluur. ok tehlikeli olan bu durum en ksa zamanda
ortadan kaldrlmaldr.
rnek: uk = %5 ise
100
Ik = In * = 20 * In dir.
5

1.3.3. G TRAFOLARININ YAPISI

Genel olarak trafo, magnetik devreyi oluturan demir nve ile bu nve zerine yerletirilmi primer ve sekonder elektriki
devreleri oluturan sarglardan ibarettir. Trafoyu oluturan dier elemanlarn veya tehizatn tm iletme esnasnda
duyulan ihtiyac karlayc niteliktedir. DIN VDE 0532, DIN 42500-42523-42524 normlarna gre imal edilirler.
1.3.3.1. DEMR NVE (EKRDEK):
Enerji tekniinde ve Makina Mhendisliinde kullanlan btn transformatrlerin magnetik devreleri demirdendir.
Haberleme tekniinde kullanlan trafolar ise, magnetik devrelerini havadan tamamlar. Demir ksmn yapm ekline gre
trafolar ekirdek tipi ve mantel tipi olmak zere ikiye ayrlr. Demir ekirdek drt kenarl ereve eklindedir. ekirdek
ince saclardan ibarettir. Bu saclar yksek nitelikte zel saclardr. Demir kayplarn azaltmak iin saca %3 kadar
silisyum katlr. Saclar 0.35 mm kalnlkta olup zerlerinde 0.0l5 mm yaltkan bir tabaka vardr. Sac paket izole
saplamalar ile sktrlarak magnetik aknn dalmas ve ses yapmas nlenir. Ayrca toprak (asi) potansiyelinde
tutulmasn salamak zere genellikle st boyunduruk ksmndan iletken maalar kullanlarak epotansiyel balant
salanr.
ekirdek alt ve st boyunduruk ile bacaklardan ibarettir. Boyunduruklarn her iki tarafndan boyunduruk demiri mevcut
olup boyunduruk sac paketi izole saplamalarla gzelce sktrlmtr. Bacaklar sadece izole saplamalar ile
sktrlmtr.

Yaltma contas

Saclar

Boyunduruk demiri

Yaltlm saplamalar
st boyunduruk

Bacaklar

Alt boyunduruk

stten Grn

BR FAZLI EKRDEK TP
TRANSFORMATR

BR FAZLI MANTEL TP
TRANSFORMATR

Trifaze trafo nvesi, ekonomik adan genellikle bacakli olarak imal edilir. ki yan faza ait magnetik devre orta faza
nazaran daha uzun olduundan aralarinda l20 faz fark olan aklarn toplam sfrdan farkl bir deerdedir. Anlan fark
ak magnetik devrede st boyunduruk dier iki bacak ve alt boyunduruk zerinden devreder. Bahse konu fark akya
tekabl eden endklenen gerilim, dolaysyla akm; yldz bal sargda ntr iletkeni zerinden akar, gen bal sarg da
ise kapal gen iinde devreder. Ayn nedenle trafo sarg fazlarndaki mknatslanma akmlar farkl olur. Sekonder
sargda endklenen gerilimlerin tam sinsoidal olmaylar ve eitli harmonikler ihtiva etmelerinde bu husus etkili olur.
Anlan harmoniklerin mmkn mertebe azaltlmas amacyla imalatclar eitli nlemler alrlar.Boyunduruk kesitinin
artrlmas, zel sarg ilavesi magnetik akya dn yolu yaratlmas, scak ekilmi sac imalatnda, deoksidasyon ilemi,
souk ekilmi sac kullanlmas v.b gibi yntemlere bavurulmas ve zellikle gen sarg balant ekli tercihi veya
tersiyer sarg ilavesi bu sebebe dayanr. Souk ekilmi sacn magnetik zellii daha stn ( 2l.000 Gauss'luk imal
edilebilmektedir) olduu gibi mknatslama akm da olduka dzgndr. Ayrca scak ekilmie gre % 10-20 daha az
kaypldr.
ekirdek dzenlenirken saclarn preste muntazam kesilmesi ve delinmesi, kayplarn dk seviyede tutulmas
ynnden nemlidir. Keza, soutma kanallarnn yeterli dzeyde braklmamas snma neticesi aradaki izolasyonun
bozulmasna ve fuko kayplarnn artmasna sebep olur.
1.3.3.2. TRAFO SARGILARI
Sarglar genellikle elektrolitik bakrdan (saflk derecesi %99.9) imal edilir, bazen elektrolitik alminyumdan da (saflk
derecesi % 99.9 ) yaplr. Sarglar birbirinden ve magnetik devreden yaltlmtr. Sarg iletkenleri vernik veya zel
kat ( kraft kad) kapldr.
Yapllarna gre sarglar silindirik veya dilimli sarg olmak zere ikiye ayrlr. Yksek gerilim transformatrlerinde
yaltkan en nemli sorunlarn banda gelir. Yaltm kolaylatrmak iin st gerilim sargs ekirdek tipinde en da,
mantel tipinde daima i tarafa konur ve bylece magnetik devreden uzaklatrlr. Dilimli tip sargda disk eklindeki
primer ve sekonder sarg bobinleri sra ile ekirdek zerine btn ekirdek (bacak) boyunca sralanmtr. zalasyonu
kolaylatrmak ve dalmay artrmamak maksad ile balang ve son bobinler olarak alt gerilim sargsna ait iki yarm
bobin kullanlr.
ounlukla trafo yksekliini ve dalma reaktansn kltmek amacyla, ya mantel tipi nve kullanlr veya silindirik
tip sargda alak gerilim sargs iki ksma blnerek yksek gerilim sargs bu iki ksm arasna yerletirilir. Eer bir
yksek gerilim sargsndan birbirinden farkl 2 alak gerilim sargs beslemek istenirse, bu taktirde sargl
transformatrler kullanlr.

OG
YG

AG AG
2
2

AG

YG

FT SLNDRK SARGILI
SARGILI TRANSFORMATR

Trafolar gerek ksa devreler ve gerekse enerji nakil hatlarndan intikal eden st gerilim dalgalar neticesi mekanik
ynden zorlanrlar. Trafo sarglarnn bu zorlamalar neticesi meydana gelecek radyal ve aksiyal yndeki dinamik
kuvvetlere dayanmas gerekir. Ayrca devreye girip-kmalar sebebiyle trafo sarglar azda olsa zorlanrlar. Bilindii
zere zerinden akm geen iletkenler akmlarn ynlerine gre ya ekilir veya itilirler.

zerinden ayni ynde akm geen iletkenler birbirlerini eker, aksi ynde akm geen iletkenler ise birbirlerini iterler.
Normal iletme akmlarnda trafolarda herhangi bir zorlama olmaz. Ancak ksa devre hallerinde akmlar normal akmn
20-30 misli byyecei iin sarglar ar derecede zorlanr.
Transformatr sarglarna tesir eden kuvvetler radyal ve aksiyal olmak zere iki trldr. Radyal kuvvetlerin etkisiyle i
silindir ie doru, d silindir da doru itilir. Eer i silindir ile ekirdek aras iyi takviye olunmam ise i sargda
kntler olabilir.
Sarmlardan geen akmn husule getirdii kuvvet izgileri yollarn ksaltmak isteyerek sarmlarn aksiyal ynde
birbirlerine ekilmelerine sebep olurlar. Bu suretle sarg silindiri aksiyal olarak zorlanr. ayet sarg silindirlerinin
boylar birbirlerinden farkl olursa, bu taktirde de aksiyal kuvvetler meydana gelir ve bu kuvvetler silindirleri
birbirlerinden ayrmaya zorlar. Bu kuvvetler silindirlerin ba ve sonlarna konulan takozlarla karlanr.

Takozlar
AG Sarglar
YG Sarglar
Trafo sarglarnn izalasyonu iin prensbant,kat, pamuklu erit ve benzeri sellz meneli kat izolasyon maddeleri
kullanlr. zolasyon maddeleri cinsleri ve scakla dayanmlar itibaryla snflandrlmtr. Trafolarda kullanlanlar
genellikle A ve Ao snf olup 115 C'ye kadar ki scaklklarda zelliklerinden hi bir ey kaybetmezler.
Nem, scaklk, iyonizasyon (korona), yldrm veya sistemde oluan ar gerilim darbelerinin tahrip edici etkileriyle
izolasyonun zamanla zayflayaca dikkate alnmaldr. Trafo sarglarndaki gerilim dalmnn tayin ettii tarzda,
zellikle sarg balar takviyeli izolasyonlu yaplmaldr.
Trafo ya takriben l25 KV/cmlik dielektrik dayanmyla sarg izolasyonuna nemli katkda bulunur. Trafo sarglar
yldz ve zikzak olmak zere balanr. Bu meyanda fazl trafolar yldz-yldz, yldz-gen, gen-gen, yldzzikzak ve gen-zikzak gibi eitli ekillerde balanabilirler. Gerilim dmlerini karlayabilmek iin sekonder sarglar
ekseri ayar bobinlerini de ihtiva ederler.
1.3.3.3. BUNGLER:
Transformatr sarg uclarnn baralara balanabilmesi iin tanktan darya karlmas gerekir.Tank toprakl olduu iin
sarg ularnn tankla temas etmemesi ve gerilim seviyesine gre arada uygun bir izolasyonun bulunmas gerekir. Bu
izolasyon "buing" tabir edilen porselen silindirik elemanlarla salanr.
Orta gerilimde gerilim seviyesi dk olduu iin yalnzca porselenden herhangi bir tedbir alnmadan imal edilen
buingler kullanlr. Bu tr buinglerde alan buing yzeyinde eksenel ynde ve izolasyon maddesi iinde radyal ynde
ok dzensiz olur. Buingin deiik noktalar deiik gerilimlerle zorlanr. Ancak buna O.G buinglerinde msaade
edilir. Gerilim bydke alan dzensizlii buing iin tehlikeli boyutlara ular. Bu nedenle yksek gerilimde alan
dzeltmek iin izolasyon maddesi iine silindirik ince metal levhalar yerletirilir. Bylece izolasyon tabakas etkili bir
tarzda ayn eksenli silindirik kapasitelere blnm olur. Bu tr buinglerde gerek radyal ve gerekse aksiyal ynde alan
olduka dzenlidir. Gerilim bydke izolasyon maddesi olarak preslenmi sentetik reineli kat kullanlr.
letme halindeki buinglerin ierisi trafo ya ile doludur. Bu husus genleme tanknn buinglerden daha yksek
seviyede olmasyla salanr.

Ancak 154 KV'un zerinde buing boylar ok artacandan genleme tankn (rezerve tank) ok yksee monte etmek
gayri ekonomik olacaktr. Bu trafolarda buingler iin daha kk hacimli ayr bir rezerve tank tesis edilerek buing
iindeki ya trafo tank ierisindeki yadan mstakil tutulur.
Yksek gerilim hatlarndan intikal edecek gerilimlerden buingleri korumak iin ark boynuzlar monte edilir.

Gerilim seviyesine gre ark boynuzu atlama aralklar

Normal Gerilim
Kv

Msaade edilen Max

Srekli Gerilim (KV)

Ark Boynuzu atlama

aral (mm)

10
l5
30
60
l50
380

11.5
17.5
35
70
l70
420

85
115
220
400
830
2300

1.3.3.4. KAZAN VE RADYATRLER:

Demir nve ve sarglar (trafonun aktif ksm) kazan tabir olunan bir kap ierisine yerletirilir. Kazan trafo ya ile
doludur. Bir kazanda, ya szdrmamas, 50-l00 % vakuma dayankl olmas ve trafonun soumasn salamas hususlar
aranr. Kazan 1-10 mm kalnlndaki salardan yaplr, ve dayanklln artrmak iin U ve I demirleriyle takviye
edilir.
Btn makinalarda olduu gibi transformatrde de, sarg ve demir nvede kayplar husule gelir ve kayplar kendini s
eklinde gsterir. Meydana gelen snn uygun bir ekilde evreye yani havaya iletilmesi gerekir. Soutucu ortam olarak
hava veya ya kullanlr. Soutma ekline gre trafolar kuru trafolar ve yal trafolar diye ikiye ayrlr. Kuru trafolar
kazan konstrksiyonu transfomatrn byklne ve soutma ekline gre deiir.
Trafo kazanlar kk glerden, byk glere doru dz cidarl, kaburga veya perdeli cidarl, dalgal cidarl, borulu
veya radyatrl olarak imal edilirler. Cebri olarak soutulan byk glerdeki trafo kazanlar kaln salardan dz cidarl
olarak imal edilirler. Trafo kazann i taraf trafo yandan etkilenmeyen ve sya dayankl zel bir boya ile boyanr.
D yzeyleri ise gne nlarnn byk ksmn yanstacak zellikte, genellikle ak renkte sentetik harici boya ile
boyanr. Kazandan yan tasfiyesi ve sarglarn kurutulmasn salayacak ekide alt ve st tarafnda vanalar bulunur.
Alttaki vana seviyesi tabandan biraz yksekte olup tanktaki yan boaltlmas halinde kazann dibinde toplanan tortunun
birlikte gelmemesi salanm olur. Keza numune ya almak iinde eitli seviyelerde zel musluklar (vanalar)
yerletirilmitir. Sarglarda husule gelecek arzalarda oluacak ya basncn ve ya hacminin artmasn karlamak zere
trafo kazanna emniyet tpleri (deve boynu) monte edilir. Trafo kazanlarnn alt tarafna 90 derece dnebilen 4 adet
tekerlek yerletirilmitir. Trafo kazannn ayrca trafonun kriko veya vinle kaldrlabilmesini salayan mesnetler ve
kanca yerleri mevcuttur. Radyatrler trafonun soutulmas iin monte edilir. Radyatrle soutma ya tabii veya cebri
olur.
1.3.3.5. GENLEME (REZERVE) TANKI VE TENEFFS TERTBATI:
Trafo yann hacmi gerek yke ve gerekse evre scaklna bal yadaki hacim genilemesini karlamak ve
buinglerin iinin trafo ya ile dolu olmasn temin iin kazann stne genleme kab, bir boru vastasyla da ak hava
ile irtibatldr. Bilindii zere trafo ya snnca geniler, souyunca bzlr. Ya hacim olarak artar. Bu hacim
deiikliinden trafo kazannn etkilenmemesi gerekir. Bu ise teneffs cihaz ile temin edilir. Dier taraftan trafo yann
rutubetten ve havadan korunmas gerekir. Teneffs cihazna konulan silikajel ve alt tarafnda bir kaba konulan trafo
ya, trafo yan rutubetten ve havadan korur. Kuru silikajel mavi renkte olup rutubetlenince pembeleir. Pembeleen
silikajel tavalarda kurutularak (180+ ye kadar) tekrar aktif hale getirilebilir.

1.3.3.6. GENLEME TP
Trafo iinde meydana gelen sarg arzalar esnasnda ar scakln yaratt ani genleme ve basn Bucholz balants
yoluyla genleme tank tarafndan karlanamaz. Bu gibi hallerde trafoda dier zayf noktalarn hasarlanmasn nlemek
amacyla, genleen yan atmosfere emniyetle kmasn salayacak bir gei yoluna ihtiya vardr. te bu amala
emniyet tp tesis edilir. Meydana gelen basnla, kolaylkla patlayan bir diyafram (ince alminyum levha) emniyet
tpnn ucuna yerletirilmitir. Bu sayede kazandaki yan d atmosferle temas kesilmi olur.

10

1.3.3.7. KADEME DETRC:

Gerek enerji nakil hatlarndaki kayplar ve gerekse sekonder devredeki yk miktarlar, sekonder devre geriliminin
dmesine sebebiyet verir. Enerji iletmeciliinde mteriye verilen enerjinin geriliminin deimemesi istenir. te bu
gerilim dmlerini karlamak iin trafo sarglarna gerilim ayar bobinleri ilave edilir.
Gerilim ayar,kk gl trafolarda %4 byk trafolarda ise 20 % mertebesindedir. Ayar bobinleri ya fazlarn u
ksmlarna veya ntr noktalarna ya da fazlarn orta ksmna yerletirilir. Gerilim ayar mekanizmas kazan dndaki bir
tertibatla kumanda edilir. Kumanda elle veya motorla yaplabilir. Gerilim ayar bota veya yk altnda olabilir. Yk
altnda gerilim ayar yapan tertibatlar daha karktr.
Bazen gerilim kademesi ayar mekanizmas ana kazandan ayr bir kazan ierisine konulur. Bylece kademe
mekanizmasnda bir arza meydana gelmesi halinde oluacak karbon zerreciklerinin ana kazandaki ya bozmamas
salanm olur.
1.3.3.8. YA SEVYE GSTERGES :
Ya, trafolarda hem izolasyonu hem de soumay saladndan ok nemli bir unsurdur. Bilindii gibi trafonun yk
durumuna ve ortam scaklna bal olarak yan hacmi deiir. Bir trafo kazannda belirli miktarda yan olmas
gerekir. Yan scaklkla olan deiimi devaml gzetlenmelidir. Genellikle 20Cdeki ya miktar esas alnarak, yan
miktar kontrol edilir.
Ya miktarn gzetlemeye yarayan cihazlara "Ya seviye gstergesi" denir. Ya seviye gstergeleri balca iki trldr.
Birisi birleik kaplar sistemine gre alan ve genleme tanknn yan tarafna yerletirilen tpl (mika veya cam) sistem
, dieri ise genleme tanknn i tarafna amandral ksma yerletirilen ve amandrann koluyla hareket eden bir dzeni
havi amandral tipdir. Tpl sistemde ya seviyesi gzle kontrol edilir. amandral sistemde ise gzle kontrole
ilaveten bir ihbar devresi de altrlabilir.Trafo yann; dielektrik dayanm,power factor, ntralizasyon says, i yzey
gerilmesi ve su miktar ynlerinden kontrol edilmesi gerekir. Alt limit deerleri aadadr.

Dielektrik dayanm

ASTM (KV)
VDE (KV)

Power factr (68 F-%)

Ntralizasyon says (mg KOH/gr)
yzey gerilmesi (din/cm)
Su miktar (68 derece F ppm)

28
14
1.0
0.12
22
40

eitli normlara gre izolasyon yalarnn dielektrik dayanm optimal deerleri aadaki gibidir.

NORM
ASTM
UTE
VDE

DELEKTRK DAYANIM
18 KV
38 KV
23 KV

ELEKTROT API
1 in
2.5 mm
2.5 mm

ELEKTROT ARALII
0.1 in (2054 mm)
0.5 mm
2.5 mm

1.3.3.9. BUCHOLZ RLES:

Transformatrleri trafo iindeki blgesel snma, gerilim atlamalar ve sarg spirleri arasndaki ksa devrelerden
korumak iin bucholz rlesi monte edilmitir. Bucholz rlesi tank ile genleme kab arasndaki boru zerine yerletirilir.
Rlenin iki adet konta mevcut olup, az gaz yaylmasnda alarm konta alarak ihbar alnr. ok gaz yaylmasnda ise
kumanda konta alarak kesicinin amas salanr. Bucholz rlesi normal olarak ya ile dolu olup, ierisinde 2 adet
yzen amandra mevcuttur. amandralar yan yukarya doru itme kuvvetinin etkisiyle ekildeki gibi durum alrlar.
Herhangi bir i arzada kan gazlar yukarya doru hareket ederek Bucholz rlesine gelirler. Rlenin st ksmnda
birikmeye balyan gazlar nce stteki ve daha sonra alttaki amandralarn aaya doru devrilmesine sebebiyet verir.

11

amandrann devrilmesi neticesi harekete balayan cam bilyalar, u taraftaki kontaklarn kapanmasn dolaysyla ihbar
ve atrma devrelerinin almasn salam olurlar.
Trafo ierisinde ne cins bir arzann meydana gelmi olduu, Buchholz rlesinde biriken gazn analiz edilmesiyle
anlalabilir. Bu gazn analizi, srasyla damtk su ierisinde hazrlanm gm nitrat ve amonyakl gm nitrat
eriyiklerinden geirilmek suretiyle kolayca yaplabilir. kinci eriyikten kan gazn yanc olup, olmad kontrol edilir.
ayet toplanan gaz hava ise bu durumda genellikle arza olmayp, test eriyiklerinde herhangi bir renk deiiklii olmaz
ve gaz yanc deildir. Ancak gaz ya ierisindeki bir ark veya akkor halindeki bir metal para ile temas sonucu
meydana gelmi ise birinci eriyikte beyaz ikincisinde ise sar bir kelti grlr ve gaz yancdr. Dier taraftan gaz,
trafo izalasyonunun delinmesi veya ar snmas neticesinde meydana gelmi ise her iki eriyikte de siyah keltiler
meydana gelir ve gaz gene yancdr. Bu testlere ait sonular aada zetlenmitir.
TRAFO GAZLARININ ANALZ VE SONULARI
Eriyik 1
(%5 lik gm Nitrat)
Reaksiyon yok

Eriyik 2
(%5 lik amonyakl
Gm Nitrat)
Reaksiyon yok

Bakye gazn
Yancl
Yanc deil

Ar beyaz kelti

Sar kelti

Yanc

Siyah kelti

Siyah,kurum

Yanc

Arzann
Cinci
Arza yoktur,toplanan
Gaz
Ya ierisinde
Ark veya kzgn
Metalik yzey
Yanc Selloz
(kat) bozulmas

BUCHOLZ GAZ ANALZ TP VE KULLANILMASI:

Eriyik 1 ve eriyik 2 bir mantarla birbirinden ayrlan stste iki tpe konur. Buchholz rlesinden alnan gaz nce stteki
tpte, daha sonra alttaki tpte bulunan eriyiklerden geirilir. Alttaki tpteki eriyik seviyesinin stnde bulunan delikten
kan gazn yanc olup olmad kontrol edilir.
NOT:
1-Buchholz daki gaz beyaz ise izolasyon, siyah veya gri ise ya, sar ise ahap ksmda arza var demektir.
2-Dolu bir tp sadece bir defa kullanlr
3-Gm nitrat eriyikleri devaml olarak muhafaza edilemezler. Bu nedenle 6 ayda bir yenilenmelidir.Bu eriyikler kalay
kadyla kaplanm renkli ielerde ve karanlk bir yerde muhafaza edilmelidir.
Eriyik- 1 : 5 gr AgNO3 100 cm3 damtk suda eritilir.
Eriyik-2: 5 gr AgNO3 100 cm3 damtk su ierisinde eritilir. Buna seyreltik bir amonyakl su eriyii ilave edilir.

1.3.3.10. YA SRKLASYON POMPALARI:

Ya sirklasyon pompalar, trafo yann cebri olarak soutulmas amacyla, radyatrler zerinden yan dolamn
temin ederler.
1.3.3.11. FANLAR:
Fanlar, radyatrler zeri dolam yapan yan hava ile soutulmas iin radyatrlerin alt veya yan taraflarna monte
edilen aksesuarlardr.

12

1.3.3.l2. BMETAL LEVHALAR:

Trafolar ar snmalarndan korumak iin trafo kapa altna bimetal levhalar yerletirilir. Bimetal levhalarn ihbar ve
ama kumandas veren iki konta mevcuttur.
1.3.3.l3. TERMOMETRELER:
Trafolarn snmalar termometreler ile takip edilir. Termometreler trafo kazan iindeki ceplere yerletirilir.
Termometrelerin ihbar ve kumanda veren iki konta mevcuttur.

1.4. G TRAFOLARININ LETME, BAKIM VE ONARIMI:

1.4.1. G TRAFOLARININ LETLMES:
G trafolar durumuna gre bota veya ykte, bal olduu ebekenin tketim talebine gre ise mstakil veya paralel
olmak zere iki trl iletilirler. Bota alan bir trafonun sekonder tarafndan herhangi bir akm yoktur. Botaki
alma akm demir kayplarn karlyacak mertebede olup, ekilen g nominal gcn 0,5-l,5 % mertebesindedir.
Ykl alma halinde ise sekonder taraf tketicilere bal haldedir.Bu hal trafonun normal alma durumu olup,
trafonun nominal gcnn stnde yklenmemesine ve ngrlen scaklk derecelerinin stne klmamasna dikkat
edilmelidir. Bir trafonun gc tketicilerin talebini karlyamaz ise iki veya daha fazla trafo paralel altrlarak
tketicilerin talebi karlanr.
Paralel alan trafolarda primer ve sekonder taraflar paralel olarak ebekelere balanr. Paralel alan trafolar
birbirlerine yakn veya uzak olabilirler. Trafolarn paralel alabilmesi iin baz artlarn gereklemi olmas gerekir.
Uygun bir paralel almada; sekonder ebeke yklenmemi durumda olmal yani paralel bal btn transformatrlerin
sekonder sarglarndan hibir akm gememelidir. Ykteki trafolar nominal glerinde yk almaldrlar, keza ykte
alan trafolarn yk akmlarnn fazlar eit olmaldr.
Yukarda belirtilen artlardan birincisinin mevcut olmamas transformatrler arasnda sirkilasyon akmlarnn
teekklne sebebiyet verir ve sarglar lzumsuz yere yklenir. kinci artn tahakkuk etmemesinde paralel alan
trafolardan birinin veya bir kann dierlerinden nce nominal ykne erimesine sebep olur.
Paralel alan transformatrlerin yk akmlarnn eit fazda olmaylar halinde, cebirsel faz akmlarnn toplamnn
toplam yk akmndan byk olmas durumu ortaya kar ki, bunun sonucunda da paralel alan trafolarn toplam
gcne erimek mmkn olmaz. Yukarda bahse konu esas artn gereklemesi iin aadaki artlarn mevcut
olmas gerekir.
a) Paralel alacak trafolar ayn balama grubundan olmaldr.
b) Paralel alacak trafolarn deitirme oranlar eit olmaldr. (Eer deitirme oranlar arasnda ufak
varsa, ksa devre gerilimleri arasndaki fark 10 %u amad taktirde, bu fark %5e kadar kabul edilebilir)

bir

fark

c) Bota alma akmlarnn primer sarglarda meydana getirdikleri gerilim dmleri ile bu gerilim dmlerinin
fazlarnn eit olmas sirklasyon akmlarnn husule gelmesine mani olur.
d) Paralel alan trafolarn nominal gleri orannda sekonder yk akmn trafolara blebilmek iin, nominal akmdaki
ksa devre gerilimlerinin eit olmas gerekir. (Eer bu art mevcut deilse ksa devre gerilimleri arasndaki fark %10'u
amamaldr.)
e) Yk dalm bakmndan kusursuz bir paralel almada trafolarn eit gte olmalar lazmdr. VDE Standartlarna
gre paralel alan trafolarn gleri farkl ise bu takdirde kk gteki trafonun gcnn byk trafonunkinin 1 / 3'
nden aa olmamas art koulmutur.

13

1.4.1.1.

TRAFOLARIN PARALEL ALIMASINDA YK DURUMLARI:

Paralel alan ve nominal gleri ile nominal ksa devre gerilimleri eit olmayan trafolar arasndaki yk dalm:
Paralel bal trafolarn hepsi, eit bir ortak ksa devre gerilimine sahip olacak ekilde zerlerine yk alrlar.
Paralel bal trafolarn nominal gleri N,N2,N3.......ve ksa devre gerilimleri Uk,Uk2,Uk3......ise toplam g Nt ve
ortak (edeer) ksa devre gerilim Uk olmak zere aralarnda aada belirtilen bant vardr.
Nt

Uk

N1
N2
N3
= + +
Uk
Uk2
Uk3

Nt
Uk =
N/Uk1 + N2 /Uk 2 + N3/Uk3 +.......
Bu durumda trafolarn yklenmeleri yle olmaktadr.
N1'= N1 * (Uk/Uk1)
N2'= N2 * (Uk/Uk2)
N3'= N3 * (Uk/Uk3)

1nci trafonun yk.

2.nci trafonun yk.
3.nci trafonun yk.

RNEK:
Paralel bal 3 trafonun gleri ve devre gerilimlerinin farkl olmas halinde bu trafolar paralel balarsak; herbirinin
yk durumu yle olur.
1.Trafo S1 = 100 KVA. % Uk =3.4
2.Trafo S2 = 160 KVA. % Uk =4.6
3.Trafo S3 = 250 KVA. % Uk =4.0
Toplam g

Nt=510 KVA
Uk = 510 / [ (100/3.4) + (160/4.6) + (250/4) ]= 4.02 (%)

Her trafonun zerine ald yk:

N1'= 100 X (4.02/3.4) = 118 KVA
N2'= 160 X (4.02/4.6) = 140 KVA
N3'= 250 X (4.02/4 ) = 252 KVA
Toplam = 510 KVA

(+) % 18
(-) % 12 .5
(+) % 1

Buradan grlecei zere l.trafo % l8, 3.trafo % l fazla yklenmi fakat 2.. trafo % l2.5 eksik yklenmitir. Ancak
trafolarn ar yklenmelerine msaade edilmediinden, trafolar ortak ksa devre gerilimleri % 3.4 (en kk ksa devre
gerilimli trafo) olacak ekilde yklenmelidirler.
Bu durumda trafolarn ykleri:
N =100 X 3.4 / 3.4
N =160 X 3.4 /4.6
N =250 X 3.4 / 4

= 100 KVA
= 118 KVA
= 213 KVA

TOPLAM = 43l KVA olur.

ayet bu g yeterli deilse bu gc byltmek iin 100 KVA'lk ve

trafo ile deitirmemiz gerekir.
1.4.1.2. TRAFOLARIN AIRI YKLENMELER:

14

uks 1. trafonun % uksndan daha byk olan

Trafolar genel olarak normal yklerinin stnde yklenmemelidirler. Gerekli hallerde trafolar aada belirtilen miktar
ve srelerde ar yklenebilirler. (IEC-354 veTSE-3215 )
letme srasnda elektriksel enerji kayb sarmlarda, ekirdekte ve dier aksamlarda s ykselmesine neden olur.
Transformatr ss ykselir. Is art emniyet snrlarn aarsa trafo devre d kalr veya arzalanabilir. Sarglardaki
katlar sya en az dayankl ksmlardr. Bunlar A snf izolasyon seviyesinde yaplrlar ve 105 Cye kadar dayanrlar.
Trafo ya scakl 95 Cden sonra yada oksitlenmeye (yalanmaya )neden olur. Maksimum evre scakl 40 C
olarak alnrsa scaklk snrlar aadaki gibidir.
Sarglar........................650 C
ekirdek .................... 750 C
Ya..............................550 C
Ya (tam kapal)......... 600 C

nceki srekli yk

Soutma tipine gre ya

k scakl 0C

% Sn
15
8
4

Nominal yk %si olarak ar

yklemede msaade edilen ar
ykleme sreleri (%)
%10 %20 %30 %40 %50
3 1,5 60 30
2 1,0 30 15
1 0,5 15 8

SU,FU,VU
50 55 49
75 68 60
90 78 68

S:Tabii soutma,trafo tabii iletim (kondksiyon)ve nlama (radyasyon) ile sour.

F:Cebri soutma, trafo vantilatrlerle sevk edilen souk hava ile soutulur.
SU:Tabii soutma ve ya sirklasyonu ile soutma (sirkle edilen ya, tabii iletim ve nlama ile sour)
FU:Cebri soutma ve ya sirklasyonu ile soutma (sirkle edilen ya vantilatrlerle soutulur.)
WU:Harici su ile soutma ve ya sirklasyonu ile soutma(sirkle edilen ya, ya tank dndaki bir su
soutucusunda soutulur)
Kuru Tip Transformatrlerde Ar Yklenme

nceki
Yk ; % Sn
50
75
90

Srekli

10 %
dk.
60
55
45

20 %
dk.
30
23
16

30 %
dk.
20
15
10

40 %
dk.
15
11
7

50 %
dk.
12
9
5

1.4.1.3. TRAFOLARDA DFFERANSYEL VE TANK KORUMA:

a) Diferansiyel Koruma:
Trafolar,trafo dndan intikal edecek arzalardan koruyan bir koruma tertibatdr. Differansiyal koruma bir g
trafosunun giren ve kan akmlarnn farkna gre alr. Trafoyla birlikte belli bir koruma blgesini kapsar. Akm
trafolarnn ekildeki polarite durumlarna gre, A A rlesinin bobinden geen I = I 1- I2 Akm, tepe deerinden
bykse rle kontan kapatp atrma yaptracaktr. Differansiyel rle genellikle nominal akmn % 30'una ayarlanr,
daha fazla hassasiyete gerek yoktur.
b) Tank Koruma:
Trafonun sarg veya buinglerinden kazana bir atlama olduu zaman geen ksa devre akmyla alan bir koruma
sistemidir. Basit ve olduka kullanldr. Tank topraklamas, sistem topraklamasndan ayr bir topraklamaya
balanabilir. primeri gen ve sekonderi direkt toprakl yldz bal olan g trafosuna, yksz dahi olsa, yldz
sargsnn C fazna ait p noktasndan atlama olduu taktirde arza akmnn sfr bileenleri ekilde grld gibi bir
devre tamamlar. Balanan akm trafo oranna gre tank koruma rlesine intikal eden akm, ayarl olduu akm tepinden
(deerinden) bykse bu rle kontan kapatp atrma yaptrr ve trafoyu servis d eder.

15

KORUMA SSTEMNN SEM VE ZELLKLER:

1) Kazan ile toprak aras balantsnda kullanlacak olan akm trafosu orannn seiminde, sistemin faz-toprak ksa
devresindeki arza akmn bykl gznne alnr. Ortalama bir deer vermek gerekirse minimum arza akmn %
30 mertebesinde alacak ekilde, rlenin akm tepi ayarlanmaldr. Akm trafosunun izalasyonu faz ntr gerilimine
gre seilmelidir.
2) Tank koruma rlesi ani alan bir rle olmaldr, akm tepi ve A.T.O ok kk seildii taktirde zellikle yksek
gerilimli ve byk trafolarda geici rejimlerde alabilir.
TANK KORUMA TESSNDEK ZELLKLER:
Tank korumann yanl almamas iin yapm srasnda u hususlara dikkat edilmesi gereklidir.
a) Tankn (Trafo kazan) tekerleklerinin topraktan izole edilmesi arttr. deal halde sonsuz olacak ekilde tekerleklerle
raylar arasna izolasyon maddesi konulmaldr. Tatbikatta minumum l0-20 civarnda olabilir. Eer tankla toprak
arasnda, R ile gsterilen gei direnci ok kkse hatta meydana gelecek faz-toprak arzasnda, toplam I arza akmn
I ile gsterilen ksm ekildeki gibi devre tamamlar ve sekonderden geecek akm, tank koruma rlesini altracak
mertebe de ise, bu koruma sistemi yanl alm olur ve hakiki bir tank atlamasnda ise almayabilir.
b) Parafudur topraklamalar trafo tankna balanrsa yine yanl alma olur.
1.4.1.4. TRAFOLARIN SERVSE ALINMASINDAN NCE YAPILACAK KONTROLLER VE SERVSE
ALMA:
Montaj bitirilen trafo servise alnaca yere ekilir. Btn kablaj ve topraklama balantlar yaplarak aada belirtilen
son kontroller yaplr.
-Trafoda herhangi bir ya kaann olmad tesbit edilir.
-Teneffs cihazndaki silikajelin mavi renkte olduu ve ya seviyesinden trafoda normal miktarda ya olduu tesbit
edilir.
-Tm vanalarn ve radyatr klepelerinin doru pozisyonda olduklar tesbit edilir.
-Tm conta civatalarnn sklnn normal olduu tesbit edilir.
-Trafo zerinde herhangi bir cihaz, alet ve edevat braklmad tesbit edilir.
-Soutma sistemlerine ait fan veya pompalarn normal olarak kumanda ald ve normal alt tesbit edilir.
-Tm koruma ve sinyal ayarlarnn uygun deerlerde olduklar ve normal altklar denenerek kontrol edilir.
-Trafonun boyas gzden geirilir, boya syr ve kabarmas varsa giderilir.

-Buinglerin, radyatrlerin, emniyet dearj tertibatnn, ya sirklasyon pompalarnn, buchholz rlesinin havalar
boaltlr. Trafonun test ekibince komple testi yaplr. Bu hem trafonun normal olarak servise alnabileceinin tesbiti,
hem de ileride yaplacak testlerde karlatrma yapabilmek iin gereklidir. Yaplmas gereken testler, izolasyon; % pF,
D.C diren lmeleri, ya dielektrik dayanm, ya % pF, ya kimyasal ve sarm oran testleridir.
Test neticelerinde olumlu olduktan sonra, trafo nce bota servise alnr. Trafo sesinde herhangi bir anormalliin olup
olmad dinlenir. Takriben 3-5 dakika sonra yklenmeye balanr. Enerji tekniinde nemli bir yeri olan trafolarn iten
ve dtan intikal edecek arzalara kar korunmalar gerekir.
Trafolar koruyan tertipler aada belirtilmitir.
-Buchholz rlesi -Trafo kademe deitirme Buchholzu -Ani gaz basn rlesi -Buing buchholzu -Termik koruma (ya
ve koruma scakl) -Tank koruma -Differanssiyel koruma -Ya seviyesi - Yangn koruma
1.4.2. G TRAFOLARININ BAKIMI:
Bakm en az iletme kadar nemli olup, iletmenin devamlln salamas ve trafonun mrn artrmas ynnden ok
zen gsterilmesi gereken bir husustur.

16

Trafolarda iki eit bakm yaplr:

-Birincisi trafo iletme halinde iken, iletme personelince gzle yaplan bakmdr.
-Dieri ise trafo izole halde iken bakm personeli tarafndan belirli aralklarla yaplan bakm olup, buna "periyodik
bakm" denilmektedir.
letme personeli tarafndan yaplan gnlk bakmlarda ya seviyesi trafo sesinde bir anormallik olup olmad, ya
scakl gstergeleri, ya kaa olup olmad, sirklasyon pompalar, fanlar trafo tanknn boya durumu, bilhassa
geceleri buing irtibatlarnda elektriki bir atlama olup olmad v.b gzetlenir. Trafoyu izole etmeden giderilebilecek
aksaklklar giderilir. Trafo izole edilerek giderilebilecek aksaklklar ya peryodik bakmdan veya aksakln nemine
gre trafo servis harici edilerek yerine getirilir.
Periyodik Bakmlar:
Yllk yaplan periyodik bakmlarda aada belirtilen hususlar kontrol edilerek gerekli mdahaleler yaplr.
1.4.2.1. TEMELLER, RAYLAR VE TRAFO NAKL AKSAMI:
Temelin atlamas rmesi, kmesi v.b kontrol edilir, herhangi bir anormallik varsa giderilir. Fren tertibatna baklr,
bir aksaklk varsa giderilir. Tekerlekler kontrol edilir, yalacak ksmlar varsa yalanr. Tank koruma mevcutsa
izolasyon durumu kontrol edilir. Raylar kontrol edilir, sktrma civatalar sktrlr.
1.4.2.2.TANK RADYATR VALF VE TAPALARI:
Is yayan tm yzeylerdeki pislik ve ya temizlenir. Bunlar trafo scaklnn darya kolayca geiini engelleyecei
iin trafonun ilave snmalarna sebebiyet verir. Boyal yzeylerde korozyon olup olamadna baklr ve gerekirse boya
tashihleri yaplr. Tm ya borular, vanalar ve tapalar muayane edilir, ya kaaklar varsa giderilir.
1.4.2.3. YA SICAKLIK GSTERGELER VE BUCHOLZ RLES:
Ya seviye gstergesi ve gsterge ya irtibat borular temizlenir, sznt ve kaaklar varsa giderilir. Ya seviye
gstergelerinin normal alp almad kontrol edilir, gerekirse yeniden ayarlanr. Scaklk gstergeleri haricen
temizlenir, sondalarn normal alp almad kontrol edilir, zelliini kaybetmi sondalar deitirilir. Alarm ve ama
ayar deerlerinin doruluu tahkik edilir. Sondann bulunduu cep temiz trafo ya ile dolu olmaldr. Buchholz
rlesinin tamamen ya ile dolu olduu ve herhangi bir ya kaann olmad tesbit edilir. amandra ve kontaklarnn
normal durumda olduu ve keza alarm ve ama kumandasn verdirdikleri tahkik edilmelidir.

1.4.2.4. TENEFFS CHAZI VE EMNYET TERTBATI:

Teneffs cihazndaki silikajel kontrol edilir, pembelemi ise ya deitirilir veya bir tavada kurutulup aktif hale
getirilerek kullanlr. Teneffs cihaznda ya kaaklar varsa giderilir. Ya kirlenmi ise temiz trafo ya konulur.
Emniyet dearj tertibatndaki diyagramn salaml kontrol edilir, icabederse deitirilir.
1.4.2.5. BUNGLER:
Porselen ksmlar kirlilik durumuna gre su veya karbon-tetraklorr ile temizlenir, atlaklklar veya sr kopuk ksmlar
varsa glyptol ile boyanarak srsz ksmlarn hava ile temas nlenir. Conta ve flanlarda ya kaa olup, olmadna
baklr,kaak varsa giderilir. Buinglerin iletkenlere irtibatnda geveklik olup olmadna baklr, gerekirse sktrlr.
Ana kazanla ya bakmndan irtibat olmayan buinglerde ya seviyesi ve zellikleri kontrol edilir. Buinglerdeki ark
boynuzlar erime, yanma, apaklanma, dnme ve ark atlama mesafesi ynlerinden gzden geirilir. Gerekli dzeltmeler
yaplr.
1.4.2.6. TOPRAKLAMA BALANTILARI:
Tm topraklama balantlar geveklik ve kopukluk ynnden kontrol edilir,gevek civatalar sklr, kopukluk varsa
giderilir. Yaz mevsiminde topraklama direnci llr; anormallik varsa giderilir.

17

1.4.2.7. KADEME AYAR TERTBATI:

a) Bota Gerilim Ayar Tertibat:
Mekanik aksam temizlenir ve yalanr. Her kademe pozisyonuna kolayca gemesi temin edilir. Yk altnda kademe
deitirmeye mani olmak iin konmu kilitleme devreleri kontrol edilerek normal altklar tahkik edilir.
b) Ykte Gerilim Ayar Tertibat:
Mekanik aksam temizlenerek yalanr. Uzaktan ve yakndan kumanda edilerek tertibin normal alt gzlenir. Kumanda
panosu ve trafo zerindeki pozisyon gstergelerinin her kademe iin karlkl ayn deerleri gsterdii tahkik edilir.
Numaratrn normal alt kontrol edilir. letme kaytlarna baklarak ka kez kademe deitirildii tesbit edilir.
Katolounda verilen alter kontak deitirme saysna ulamsa kademe deitirme alteri kazandan karlarak kontrol
edilir. Gerekirse deitirilir. Kademe kazan ya kontrol edilir, gerekirse deitirilir. Kademe Bucholzunun normal
alp, almad kontrol edilir.
1.4.2.8. TRAFO KONTROL DOLABI VE RTBAT KUTUSU:
Mevcut g, kumanda ve sinyal devrelerindeki anahtar ve sigortalar muayene edilir. Tesisat balantlar ve terminaller
muayene edilerek sklr. Tesisatta kopukluk, ksa devre arzal izalasyon olup olmad kontrol edilir. Arza durumlar
varsa giderilir.
1.4.2.9. YA DELEKTRK MUAYENELER:
Ana ve yardmc tanklardaki yalar ile ayar tankndaki yan dielektrik gerilimi llr. Bulunan deerlerden
phelenilmesi halinde trafonun komple testi talep edilebilir. zalasyon yann durumunu tesbit etmek iin testlerin
yaplmas gereklidir. Testler ve test proram aada gsterilmitir.

TRAFO YAI SAHA TESTLER

Dielektrik dayanm
(ASTM veya VDE)
Ntralizasyon says
Renk(gzle muayene)
yzey gerilmesi
Power Factor

ZAMAN
8 ay
2 yl
6 ay
2 yl
3 yl

Yukarda bahse olunan bakmlara ilaveten test ekiplerince trafolarn periyodik testleri yaplr. Bu test sonularna gre
tavsiye edilecek bakmlar olabilir. Bu bakmlarda planlanarak yaplr. Bir datm trafosunu her zaman servis harici
yapmak mmkn olmaz. Bu nedenle herhangi bir sebeple trafonun servis harici edilmesi sz konusu olursa periyodik
bakm zaman beklemeden trafonun genel kontrolunu yapmak ve mdahaleyi gerektirecek hususlar varsa gerekeni
yapmak uygun olur.
1.4.3. G TRAFOLARINDA ARIZA TESBT VE ONARIM
1.4.3.l. ARIZA TESBT:
Arzal bir trafonun zerinde herhangi bir test ilemine girimeden nce trafonun servisten k nedeni ve o esnada
tutulan kaytlar ve harici gzlemler deerlendirilmelidir. Daha sonra genleme tp diyagram kontrol edilir. Buchholz
rlesinde biriken gazn rengine baklr ve yanc olup olmad aratrlr. Diyagram patlak ve buchholz rlesinde
biriken gaz yanc olan trafo hasarldr, kesinlikle servise alnmamaldr. Arzal bir trafonun kesin durumunu ortaya
karmak zere, test ekiplerince testte tabi tutulmas en doru yoldur. Ancak buna imkan bulunmayan hallerde trafo
bakm ekiplerince yaplabilen arza tesbit almalar unlardr.
a) KOPUKLUK MUAYENES:

18

zolasyon megeri veya avometre (ohm-metre) yardmyla, sarglarda kopukluk olup olmad, buing tijlerinde devre
kontrol yaplarak tesbit edilir.
b) SARGILAR ARASI VE SARGI TANK ARASI KISA DEVRE KONTROLU:
zolasyon megeri ile gerek sarglar aras ve gerekse sarglar tank aras ksa devre lmleri yaplarak tesbit edilir.
c) SARGI ZOLASYON KONTROLLARI:
zolasyon megeri ile sarglar aras sarg-tank l0 dakika izolasyon degerleri llr, alnan deerler, trafonun normal
durumunda iken yaplm izolasyon test deerleri ile mukayese edilip izolasyon durumu hakknda karar verilir. pheli
bir durum varsa, kademe deitirilerek izolasyon testi tekrarlanr.
d) SARIM KISA DEVRE KONTROLU:
Trafonun O.G sarglar tarafndan 220/380 V. A.G gerilim verilip A.G sarglarndan gerilim okumas yaplarak
dntrme oran hesaplanr. Fazlara gre farkllk varsa sarm ksa devresi olduu anlalr.
e) YA KONTROLU:
Trafo kazan alt vanasndan alnan ya bir miktar aktldktan sonra cam kaba alnan numune yada karbon zerrecikleri
ve yank kokusu aranr.
1.4.3.2. ONARIM LER SIRASI:
Trafolarda tesbit edilen arza ekillerine gre onarm ilem srasnn kararlatrlmas gereklidir. Trafolarn
onarmlarnda en nemli husus; sarglarn rutubet almasnn nlenmesidir. Bu sebepten, sarg dnda ve
st ksmlardaki arzalarn onarm iin yan tamamn almak gerekmez, sadece sarglar yala rtl kalacak ekilde
gerei kadar ya boaltlr. Buingler, sarg ba ve tij balant iletkenlerindeki arzalarn onarmlarnda bu tr hareket
edilir. Onarm ilem sras, arza ve hasara gre deiiktir. Tamirata balamadan nce aada belirtilen hazrlklarn
yaplmas gerekir.
- Grev ve sorumluluklar da belirtilerek onarm ekibinin kurulmas
- Onarm i programnn yaplmas.
- Onarm iin zel i elbiselerinin tedariki.
- Onarm ekibine tamirat esnasnda dikkat edecekleri hususlarn izah, (saat ve yzklerin kartlmas, alet ve edevatn
sarglar arasna dmesine mani olmak iin bunlarn salam sicimlerle balanmas. Sicimlerin dier ularnda bunlar
kullanacak personelin bileine balanmas, personelin i elbisesi ceplerinde para v.b bulundurulmamas, sarg
aralklarnn geici olarak bezlerle rtlmesi gibi tedbirlerin alnmas gerekir.

Ayrca trafoya ait elde mevcut projeler gzden geirilmeli, projede yer almayan zelliklerin fotoraflarla icabnda ekil
izerek tesbiti iin luzumlu hazrlklar yaplmaldr.
Bir sarg arzasnda tamirat ilem sras aada belirtilmitir.
a) DEMONTAJ LEM :
Demontaj ilem sras aadaki gibidir:
Trafo kazannda bulunan yan tamam alt vanadan ya tankna veya varillere ya pompas veya cazibe ile alnr. Bu
ilem srasnda tankta meydana gelecek vakumun krlmas gerekir. Sklecek olan aksesuarlar (genleme kab,
Buchholz rlesi, teneffz tertibat, deve boynu, buingler, radyatrler ya sirklasyon pompalar, fanlar v.b)
markalanarak sklr. Konstrksiyon ekline gre trafo kazan kapa, ekirdek (demir nve ve sarglar) kazandan
karlr. Arzal sargnn kademe mekanizmas ve dier sarglarla olan irtibat markalanarak sklr. st boyunduruk
basklarnn kazan kapa ile irtibat saplamalar ve boyunduruk demirleri aras v.b mesafelerin lleri kaydedilir.
Arzal bobin zerinde bulunan metal ve izole bask takozlar alnr. st boyunduruk metal basklar, saplamalar
sklerek alnr. st boyunduruk sa paketi zerinde bulunan metal maalar alnr, boyunduruk saplamalar karlr.
st boyunduruk salar, uzunluk, ve genilikleri ayn olanlar bir arada olacak ekilde dzgn bir ekilde ayr ayr istif
edilir. Arzal bobin kartlmas gereken bobinler bu i iin imal edilmi olan 4 adet kaldrma kolu, kuaklama
emberleri istavroz ve vin vastasyla bacaktan kartlr.

19

b) ONARIM LER:
Arzal bobin iin hasarn kontrolu yaplr. Eldeki imkanlarla arza giderilebilecek ise gerei yaplr. Aksi halde sarlan
veya sipari verilip temin edilen bobin yerine monte edilir.
c) MONTAJ:
Onarlan veya yeniden sardrlan bobin, orjinali gibi bacaa yerletirilir. st boyunduruk salar temizlenip yerlerine
monte edilir. Yerletirme srasnda saplama deliklerinin ayn hizaya gelmesi iin saplama apndaki millerden istifade
edilir. Bobinin st bask takozlar ve diski yerletirilir. st boyunduruk metal basklar, saplamalar saplamalar ile
balanr. Saplamalar orijinal l deerlerine varncaya kadar sklr.st boyunduruktaki metal maalar eski yerlerine
yerletirilir. Montaj yaplan sargnn kademe mekanizmas ve dier sarglarla olan irtibatlar markalama srasna gre
yaplr.rtibatlarn gm kayna ile yaplmas tavsiye olunur. Trafonun aktif ksm vinle kaldrlp, varsa tazyikli
kuru hava ile gzelce temizlenir. Daha sonra aktif ksm takriben kazann iine 1/3'ne kadar indirilmi halde askda
tutularak temiz trafo ya ile pskrtme usul ykanr. Kazanda biriken kirli ya boaltlr. Aktif ksm kazana
tabandaki merkezleme mahmuzlarn ortalayacak ekilde yerletirilir. contas yenilenerek kapak yerine oturtulup
civatalar sktrlr.
d) YA LEM VE YA DOLDURULMASI
Tamir gren trafo tamir sresi inde ve ortamn nem durumuna gre az veya ok rutubet alr.Bu rutubetin giderilmesi
gerekir.Kurutma ilemi kurutma frnlarnda veya izolasyan yann stlarak sargdaki rutubetin yaa intikal ettirilip
yadaki rutubetin filitre preslerde alnmas eklinde olabilir. Bu srada trafo kazanna vakum uygulanrsa daha abuk
sonu alnr.
Trafo kazannn yala doldurulmas eer imkan varsa vakum altnda yaplmaldr. nemli olan kazanda havann
bulunmamasdr. Bucholz rlesi, buing, radyatr ve deve boynunda biriken hava hava boaltma vidalar vastasyla
atlr.

20