Elektrik Tesislerinde Temel Elektriksel Kavramlar

Elektrik Tesislerinde, anma akımı ve anma gerilimi temel

büyüklüklerdir.
Anma gerilimi, sistemde kullanılacak teçhizatın etiketinde yazılı olan
değer olup, sistemin tasarımında esas alınan ve en iyi verimle çalışmayı
sağlayan gerilim değeridir. Bir iletim hattının anma geriliminin
belirlenmesinde, proje çalışmalarına ön hazırlık olması bakımından
amprik formüllerden yararlanılır. Daha sonra proje hesaplamaları
sonucuna göre, kayıplarla ilgili gerekli kriterleri sağlayan ve en ekonomik
bir iletim hattı tesis edilmesini sağlayan gerilim değeri, anma gerilimi
olarak alınır.
 Bunlara ilave olarak, «İzin verilen en yüksek işletme gerilimi (Max.
İşletme Gerilimi)» tanımlaması da özel bir öneme sahiptir.
İletim ve dağıtım hatlarında «izin verilen en yüksek işletme
gerilimi» değerleri, anma gerilimine bağlı olarak Kuvvetli Akım Tesisleri
Yönetmeliğinde ve Yalıtım Koordinasyonu standartlarında belirtilmiştir.
Bu değer, anma geriliminin yaklaşık %10 fazlasıdır. Örnek olarak;
anma gerilimi 66, 110, 154 ve 220 kV olan hatlarda müsaade edilen en
yüksek işletme gerilimi değerleri, sırasıyla 72.5, 120, 170 ve 245 kV’tur.
Herhangi bir anda, hattın işletme geriliminin belirlenen sınırın
üzerine çıkması halinde, bu değer aşırı gerilim olarak tanımlanır.
Yönetmeliklerimize göre müsaade edilen gerilim düşümü üst
sınırları, iletim hatları için %10, dağıtım hatları için %5-6’dır.
 Alternatif Akım Devrelerinde Güç hesabı
Tek Fazlı AA Devrelerinde Güç:
Bir elektriksel yükün çektiği güç, yük üzerinde düşen gerilim ile yükten
geçen akımın çarpımıdır. Eğer gerilim ve akımlar, ani değer olarak hesaba
katılırsa, gücünde ani değeri bulunmuş olur.

şeklinde hesaplanır. Sonraki slaytta verilen şekil; gerilim, akım ve gücün

zamana bağlı değişimlerini göstermektedir. Herhangi bir andaki gerilim ve
akım değerleri aynı işaretli olduğunda, ani güç pozitif; farklı işaretli
olduğunda ise ani güç değeri negatif olacaktır.
 Gücün pozitif değerli çıkması, sistemden yüke V
enerji transfer edildiği anlamını taşır. Negatif güç I
değeri ise, yükten sisteme enerji transfer edildiğini
gösterir.
Pmax
1) Eğer gerilim ve akım aynı fazda ise (φ=0); yük
tamamen aktif dirençtir.
Vmax

I max

V(t)
I(t)
P(t)

0 0.005 0.01 0.015 0.02 0.025 0.03 0.035 0.04 0.045 0.05
Zaman (saniye)
2. Eğer akım gerilimden 90° geride ise (φ=-90°), bu durum saf endüktif yük durumudur.

Qmax

Vmax

I max

V(t)
I(t)
Q(t)

0 0.005 0.01 0.015 0.02 0.025 0.03 0.035 0.04 0.045 0.05
Zaman (saniye)

Görüldüğü gibi güç, gerilimin frekansının 2 katı ile salınmaktadır. İndüktans, ¼ periyotta çektiği
gücü bir sonraki ¼ periyotta geri vermektedir. Bu güce reaktif güç denir. Devreden çekilen ortalama
güç sıfırdır. İdeal bir indüktans enerji harcamaz.
3. Eğer akım gerilimden 90° ileride ise (φ=90°), bu durum saf kapasitif yük durumudur.

Qmax

Vmax

I max

V(t)
I(t)
Q(t)

0 0.005 0.01 0.015 0.02 0.025 0.03 0.035 0.04 0.045 0.05
Zaman (saniye)

Şekilden de görüldüğü gibi güç, gerilimin frekansının 2 katı ile salınmaktadır. Kapasite, ¼
periyotta çektiği gücü bir sonraki ¼ periyotta geri vermektedir. Saf indüktansta olduğu gibi devreden
çekilen ortalama güç sıfırdır ve yine ideal bir kapasite enerji harcamaz.
Bir omik-indüktif devrede akım gerilimden φ açısı kadar geridedir (0≤φ≤π/2). Buna göre
devrenin fazör diyagramı şekilde gösterildiği gibi olur.
IR V
Akımın aktif bileşeni, fazör diyagramı yardımıyla, φ
IR=I.Cosφ maksimum değer olarak da IRm= Im.Cos
φ’den hesaplanabilir. IR akımı ile V aynı fazda IXL I
olduğundan zamana bağlı olarak

v(t )  V m .cos t P (t )  V (t ). I R (t )  Vm .cos t . I m .cos  .cos t

iR (t )  ( I m .Cos ).cos t
 Vm . I Lm .cos  .cos 2 t
Vm . I m
 .cos  .(1  cos 2t )
2
olur. Burada cos2ωt’li terimin ortalama değeri Vm . I m 2 .V . 2 . I
daima sıfır olacaktır. Dolayısı ile P(t) eşitliğine Port  P  .cos   .cos   V . I .cos 
2 2
ilişkin ortalama değer, Cosφ’li terimden oluşacaktır:

Bu ortalama güç, aktif güç olarak isimlendirilir. Bu gücün değeri, akım ve gerilim arasındaki φ
açısının kosinüsüne bağlı olarak büyüyüp küçüleceği için, cosφ’ye «güç katsayısı» denir.
Endüktif devrede akım gerilimden geride olduğu için, devre geri güç katsayısına sahiptir.
Benzer şekilde, kapasitif devre için de ileri güç katsayısı ifadesi kullanılır.
 Dengeli Üç Fazlı Devrelerde Güç
Üç fazlı dengeli bir yükün iletim dağıtım hattı aracılığı ile üretim sisteminden çektiği
toplam güç her bir fazdan çekilen gücün 3 katına eşittir.
P  3.V f . I f .cos 
olur. If faz akımı, Vf ise faz (faz-nötr) gerilimi ve φ, akım ile gerilim arasındaki açıdır.

Üç fazlı yükler Y veya Δ bağlı olabilirler:

(a) Eğer yük, Y bağlı ise, U fazlar arası gerilimi (hat gerilimini) göstermek üzere
U
If  I Vf 
3
yazılabileceğinden, hat gerilimi ve hat akımı cinsinden üç fazlı toplam güç,
U
P  3. . I .cos  P  3.U . I .cos 
3
(b) Eğer yük Δ bağlı ise, Q  3.U . I .sin 
I
If  Vf  U S P 2  Q 2  3.U 2 I 2 (sin 2   cos1  )  3 .U . I
3
yazılabileceğinden, hat gerilimi ve hat akımı cinsinden üç fazlı toplam güç,
I
P  3.U . .cos  P  3.U . I .cos 
3
olur. Görüldüğü gibi (a) ve (b) durumları için, fazlar arası gerilim ve bir faz
hattından geçen akım cinsinden güç denklemi aynıdır. Şu halde, yükün Y veya
Δ bağlı olması, hat gerilimi ve hat akımı cinsinden güç hesabını değiştirmez.
Kompleks
Güç
Güç Üçgeni

P=P1+P2+P3
P1 P2 P3
φ
φ1

Q1 Q=Q1+Q2-Q3
S1 Q1
1. Yük Q3
P2 S3 Q3
(Endüktif) φ2
Q2
S2 P3 Q2
φ3
2. Yük
(Endüktif) 3. Yük (Kapasitif)