T.C.

SAKARYA ÜNİVERSİTESİ

MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ

MAKİNE MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ

BİTİRME ÖDEVİ

ELEKTROMANYETİK FIRLATICI

DANIŞMAN
Doç. Dr. Hüseyin PEHLİVAN

HAZIRLAYAN
Mehmet ÇOLAK
Eren SAĞNAK

SAKARYA 2017
 T.C.

SAKARYA ÜNİVERSİTESİ
MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ
MAKİNE MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ

BİTİRME ÖDEVİ

ELEKTROMANYETİK FIRLATICI

HAZIRLAYAN
MEHMET ÇOLAK
EREN SAĞNAK

DANIŞMAN
DOÇ. DR. HÜSEYİN PEHLİVAN

Mehmet Çolak ve Eren Sağnak tarafından Hüseyin Pehlivan danışmanlığında hazırlanan

“Elektromanyetik Fırlatıcı” isimli lisans bitirme çalışması tarafımızca incelenmiş,
kapsamı ve niteliği açısından bir Lisans Bitirme Çalışması olarak kabul edilmiştir.

Danışman Üye Üye

…………………… ……………….. ……………….

 STANDARTLAR VE KISITLAR FORMU

1. Çalışmanın amacını özetleyiniz.

Çalışmada barut veya herhangi bir patlayıcı kullanmadan manyetik özellikteki mermiyi fırlatmayı
…….hedeflendi

2. Çalışmanın tasarım boyutunu açıklayınız.

(Yeni bir proje mi? Bir projenin parçası mı? Var olan bir projenin tekrarı mı?)
Bu çalışma ile ilgili daha önce pek çok çalışma yapılmış olup kullanımı yaygınlaşmaktadır.

3. Kullandığınız veya dikkate aldığınız mühendislik standartları nelerdir?

Ekonomi ve güvenlik standartlarına uyum sağlanmıştır

4. Çalışmada kullandığınız yöntemler nelerdir?

Manyetik alan ile manyetik özelliği yüksek olan cismi fırlatabilmek

5. Kullandığınız veya dikkate aldığınız gerçekçi kısıtlar nelerdir? Lütfen çalışmanıza uygun yanıtlarla
doldurunuz.

a) Ekonomi: Hesaplanan değerlere göre malzeme seçimi yapılarak maliyet en aza indirilmiştir.

b) Çevre sorunları: Çalışmanın çevreye herhangi bir zararı yoktur.

c) Sürdürülebilirlik: Çalışma gelişmeye açık bir konu üzerine olduğu için sürdürebilirlik konusunda
herhangi bir sıkıntı yaşamayacaktır.

d) Üretilebilirlik: Parçanın üretimi çok zor olmamakla birlikte bazı temel konular üzerinde bilgi
birikimine sahip olunması gerekir

e) Etik: Herhangi bir etik problem oluşturmayacaktır.

f) Sağlık: Gerekli güvenlik önlemleri alınırsa çalışmanın sağlığa herhangi bir etkisi yoktur

g) Güvenlik: Gerekli önlemler alınırsa güvenlik konusunda herhangi bir sorun oluşturmaz.

h) Sosyal ve politik sorunlar: Herhangi sosyal ve politik bir sorun içermez

Bitirme Çalışmanın Elektromanyetik Fırlatıcı

Adı

Mehmet Çolak
Bitirme Çalışmasını
Eren Sağnak
Hazırlayan

Danışman Onayı
 ÖNSÖZ

Günümüzde savunma sanayi harcamaları devletlerin ekonomilerinin azımsanmayacak bir

kısmını oluşturur. Bu nedenle hem şirketler hem de devletler tarafından pek çok farklı
alan üzerinde çalışmalar çok hızlı bir şekilde ilerlemektedir.
Biz ise bu çalışmamızda savunma sanayinin geleceğinin önemli bir parçasını
oluşturacağını düşündüğümüz herhangi bir patlama oluşturmadan fırlatma
gerçekleştirebilen elektromanyetik fırlatıcılarının çalışma ilkelerini, veriminin nasıl
yükseltilebileceğini, tasarlarken hangi konulara dikkat edilmesi gerektiğini ele aldık.

Bu tezin hazırlanmasında değerli fikir ve önerilerinden faydalandığımız ve bize her türlü

desteği veren danışman hocamız Sayın Doç. Dr. Hüseyin PEHLİVAN’a teşekkür ederiz.

İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ......................................................................................................................................iii
ÖZET........................................................................................................................................vii
1. GENEL BİLGİLER..............................................................................................................1
1.1 Elektromanyetik Fırlatıcılar..........................................................................................1
1.2 Elektromanyetik Fırlatıcıların Tarihçesi......................................................................2
1.3 Elektromanyetik Fırlatıcılar Kuramı............................................................................4
1.4 Elektromanyetik Fırlatıcıların Kullanım Alanları.......................................................5
1.4.1 Askeri amaçlı raylı fırlatıcılar.......................................................................................5
1.4.2 Tüfek ve tabanca uygulamaları...................................................................................5
1.4.3 Raylı uçak fırlatıcıları (Katapult)..................................................................................6
1.4.4 Uçan Tren (Maglev ve Seraphim)..............................................................................7
1.5 Projenin İçerdiği Yenilik Unsuru..................................................................................8
2. SARGILI ELEKTROMANYETİK FIRLATICI..............................................................9
2.1 Sargılı Elektromanyetik Fırlatıcının Çalışma Prensibi.............................................10
2.2 Sargılı Fırlatıcı ve Kondansatörlerdeki Potansiyel Enerji........................................11
2.3 Kondansatör Potansiyel Enerjisi, Kinetik ve İndüktif Enerji..................................12
3. TEORİK BİLGİLER..........................................................................................................13
 3.1 Elektromekanik Enerji Dönüşümü.............................................................................13
3.2 Kinetik enerji.................................................................................................................14
3.3 Kondansatör bağlantıları ve yüklenecek enerjinin maksimize edilmesi..................14
3.4 Sargılı fırlatma sistemlerinde indüktif gerilim, güç, kuvvet ve verimlilik...............15
3.5 Amper Yasası.................................................................................................................16
3.6 Biot-Savart Yasası.........................................................................................................17
3.7 Faraday Yasası..............................................................................................................18
3.8 Gauss Yasası..................................................................................................................18
3.9 Elektromanyetik Fırlatıcılarda Kullanılan Kütlenin Manyetik Özelliği.................19
3.10 Elektriksel Kuvvet.......................................................................................................20
3.11 Dipol.............................................................................................................................20
3.12 İndüktans.....................................................................................................................21
3.13 Manyetik Alan.............................................................................................................21
3.14 Elektromanyetik Kuvvet............................................................................................22
3.15 Akımın Manyetik Etkisi.............................................................................................23
3.16 Akımı Sınırlayan Direnç Eklemek.............................................................................23
3.17 Endüktans Etkisi.........................................................................................................24
3.18 Kapasitör Etkisi...........................................................................................................24
3.19 Merminin Başlangıç Pozisyonu..................................................................................25
4. YAPILAN ÇALIŞMALAR................................................................................................26
4.1 Yapılan Çalışmanın Amacı...........................................................................................26
5. KULLANILAN MALZEMELER.....................................................................................27
5.1 Kondansatör..................................................................................................................27
5.2 Direnç.............................................................................................................................28
5.3 Köprü Diyot...................................................................................................................29
5.4 Anahtarlama Devresi....................................................................................................30
5.5 İvmelendirici Sargılar...................................................................................................30
5.6 Mermi.............................................................................................................................31
6. SONUÇLAR........................................................................................................................32
7.KAYNAKLAR.....................................................................................................................34
8.ÖZGEÇMİŞ.........................................................................................................................35
SEMBOLLER DİZİNİ

B Manyetik indüksiyon (Akı yoğunluğu)

μ Manyetik geçirgenlik

N Sarım sayısı

E İndüksiyon EMK’si

Φ Manyetik akı

k Coulomb sabiti

M Moment i Ani akım

L Endüktans

R Direnç

C Kapasitör

A Kesit alanı

V Hız

λ Yük yoğunluğu

l İletken boyu

Fü Üretilen kuvvet
Şekiller Tablosu

Şekil 1.4.4.1 Uçan Tren Maglev.....................................................................................15

Şekil 3.5.1 Amper Yasası................................................................................................22
Şekil 3.10.1 Elektriksel Kuvvet.......................................................................................25
Şekil 3.13.1 Manyetik Alan.............................................................................................26
Şekil 3.14.1 Elektromanyetik Kuvvet.............................................................................28
Şekil 5.0.1 Devre Şeması................................................................................................31
Şekil 5.1.1 Devrede Kullanılan Paralel Bağlı Kondansatörler........................................31
Şekil 5.2.1 Devrede Kullanılan 50 Watt 10 Ohm Direnç................................................33
6.0.1 Çalışmanın son hali................................................................................................36
 ÖZET

Bu tez çalışmasında Elektromanyetik Fırlatıcılar konusu ele alınmaktadır.

Elektromanyetik fırlatıcıların günümüze gelene kadar geçirmiş olduğu evrelere kısaca
göz atılmaktadır. Elektromanyetik alanlarla ilgili temel kanunlar hakkında genel bilgiler
verilmektedir. Elektromanyetik fırlatıcıyı oluşturan parçalar, parçalar üzerinde meydana
gelen çeşitli manyetik alanlar ve kuvvetler incelenmiştir. Elektromanyetik fırlatıcıların
temel çalışma ilkeleri, çeşitleri, kullanım alanları anlatılmaktadır. Sargılı fırlatıcıda
kullanılacak sargıların belirlenmesi, sargıların oluşturduğu kuvvetin sistem üzerindeki
etkisi, verimi artırma yöntemleri, elektromekanik enerji dönüşümü ve fırlatılan cismin
(mermi) özellikleri ayrıntılı olarak bahsedilmektedir. Çalışmamızda elektromanyetik
fırlatıcı ile herhangi bir mekanik itici kullanmadan sargının oluşturduğu manyetik alanın
etkisiyle, cismin fırlatılması gerçekleştirilmektedir. Bu amaçla tasarlanan uygun bir
anahtarlama devresi, ivmelendirici sargılar ve bu sargıları besleyen güç katı ile cisminin
yatay (doğrusal) olarak fırlatması sağlanmıştır. Çalışmamızda bir elektromanyetik
fırlatıcı tasarlanırken göz önünde bulundurulması gereken hususlar incelenmiş, hem
kuramsal hem de uygulamada izlenmesi gereken yollar belirtilmiştir. Diğer taraftan
uygulamasını gerçekleştirdiğimiz fırlatıcının daha yüksek verimli nasıl çalışacağı bu
çalışmada yine anlatılmıştır. Elektromanyetik fırlatıcı çeşitlerinden Karma (sargılı ve
raylı) fırlatıcı ve Sargılı fırlatıcı deneysel olarak gerçekleştirilmiştir
 1

BÖLÜM 1. GENEL BİLGİLER

1.1 Elektromanyetik Fırlatıcılar

Elektromanyetik fırlatıcıların temel çalışma ilkesi sürücü kısımda oluşturulan yürüyen

elektromanyetik dalganın mermide Lorentz kuvveti oluşturarak merminin ivme kazanıp
fırlatılmasına dayanmaktadır. Teorik olarak cisim üzerinde indüklenen itici kuvvet nedeni
ile oluşan cismin hızının elektromanyetik dalga hızına ulaşması bakımından bir kısıt
mevcut değildir. Bu bakımından elektromanyetik fırlatıcıların gelişime açık olması
oldukça ilgi çekici gözükmektedir. Elektromanyetik fırlatıcılar temelde üç türe sahiptirler.

- Bobinli Elektromanyetik Fırlatıcılar,

- Raylı Elektromanyetik Fırlatıcılar,

- Hibrit Elektromanyetik Fırlatıcılar.

Bobinli Elektromanyetik Fırlatıcı temel olarak elektriksel olarak beslenen sabit sürücü
bobinler ile fırlatılan mermiden meydana gelmektedir. Sürücü bobinlerden akan akımlar
mermi üzerinde itici bir kuvvete neden olup, merminin ileriye doğru fırlamasını
sağlamaktadır.

Raylı Elektromanyetik Fırlatıcıların çalışma ilkesi, metal iki ray arasına yerleştirilmiş
cisimlerin elektromanyetik itme kuvveti ile fırlatılmasına dayanmaktadır. Raylı
fırlatıcılarda ray malzemesi genellikle bakır olmakla beraber, yüksek verimliliğe sahip
raylı fırlatıcılarda mekanik basınçlara dayanıklı çok yüksek amperler mertebesinde akım
taşıyabilecek ve iletkenliği daha yüksek olan çeşitli özel malzemeler kullanılmaktadır.
Raylı fırlatıcılarda rayların ısınması, rayın ömrü ve ray oyuk geometrilerinin verimliliğe
etkisi gibi birçok konuda araştırmalar devam etmektedir.

Hibrit Elektromanyetik Fırlatıcılar yapılarında raylı, bobinli ve veya kimyasal patlamalı

fırlatıcıların kombinasyonlarını bulunduran sistemlerdir. Hibrit fırlatıcıların yüksek
akımlara ihtiyaç duyan Raylı Elektromanyetik Fırlatıcılar ve Bobinli Elektromanyetik
Fırlatıcılara karşın en büyük üstünlüğü aynı sonuçlara ulaşmak için daha az akıma ihtiyaç
duymalarıdır.
 2

Elektromanyetik fırlatıcıların uygulama alanları oldukça geniş olup aşağıda belirtilmiştir

- Uçak gemilerinden uçakların fırlatılması,

- Güdümlü silah sitemlerine karşı koruma sağlanması,

- Çeşitli askeri elektromanyetik zırh koruma sistemlerinin geliştirilmesi,

- Denizaltı ve gemilerden torpido fırlatılması,

- Zırhlı sistemlerin zırhlarının tahrip edilmesi,

- Uzun menzilli güdümlü füzelerin fırlatılması.

1.2 Elektromanyetik (EM) Fırlatıcıların Tarihçesi

Elektromanyetik fırlatıcı geliştirilmesinde bilinen ilk çalışma 1845 yılında Wheatstone

tarafından yapılmıştır. Daha sonra ilk ciddi gayret 1901 yılında Kristian Birkeland
tarafından yapılmıştır. Birkeland, deneylerinde bobin içinden demir parçacıklarının
çekilerek bir mermi gibi davrandığını gözlemlemiştir. Böylece sürücü bobin dizileri
tarafından manyetik olarak etkinleştirilen demir mermi kullanarak, bir yıl içinde ilk
elektromanyetik silahını yapmıştır. Birkeland, bu konuda ilk patenti aldıktan sonra ikinci
deneyinde mermi olarak katı demir yerine bobin deneyerek araştırmalarına devam
etmiştir. Birkeland, araştırmalarında özellikle fırlatıcının elektriksel anahtarlaması
konusundaki gelişmeleri dikkate değerdir. Burada sürücü ve mermi bobinlerinin
indüktansları birbirine göre denkleştirilmelidir. Bu durumda besleme (sürücü) bobininden
kaynaklanan ters elektromanyetik kuvvet, mermi geçerken mermi üzerine uygulanan
gerilime denk olması için anahtarlar sıfır akımda açılmalıdır. Birkeland bu çalışmalarında
en yüksek 100m/sn mermi hızına ulaşabilmiştir. Bundan daha yüksek hızlar elde
edilmesinde yeterli enerjiyi mermiye ulaştırabilecek bir besleme kaynağı gerektiği
anlaşılmıştır. Daha sonra 1936 yılında Edwin Northrup tarafından Amerikan ordusu için
elektromanyetik fırlatıcı tasarımı geliştirilmiştir. Bu fırlatıcı yapısı üç fazlı güç kaynakları
ile beslenerek silahın namlusu bölmelere ayrılmıştır. Her bir bölme altı bobinden oluşup,
bir sonrakine göre derece faz farkı gözetilerek, yürüyen elektromanyetik dalganın mermi
üzerinde akım indüklenmesine dayanarak tasarlanmıştır. 1961 yılına gelindiğinde Thom
ve Norwood tarafından kayan kontaklı fırlatıcılar üretilmiştir. Bu fırlatıcının fonksiyonu
için üç farklı düzenleme denemişlerdir. İlkinde fırlatıcı yapısı dört kayan kontaktan
oluşarak, birinci kontak kaynak rayından sürülen bobine akım taşımada, ikinci kontak
sürülen bobinden sürücü bobini beslemede, üçüncü kontak sürücü bobinden akımı alarak
son kontak ile besleme rayına tekrardan geri vererek fırlatıcı sistemi tasarlanmıştır. Diğer
düzenlemeler ise biri kaynaktan akımı çekmeyi, diğeri de sürücü ve sürülen bobinler
 3

(mermi) arasındaki bağlantıyı kurmayı sağlayan iki kayan kontaktan meydana gelmiştir.
1966 yılında her bir sürücü bobinin kapasitörlerle beslendiği Winterberg fırlatıcısı
tasarlanmıştır. Bu fırlatıcı yapısı bobinlerin ve kapasitörlerin iletim hatları parametreleri
kullanılarak modellenmesi üzerine dayandırılmıştır. Buna göre namluyu oluşturan sürücü
bobinler ile mermi arasında bir eş zamanlılık gerekli olmayıp, başlangıç anahtarından
başka diğer anahtarlar pasiftir.

Elektromanyetik fırlatma bilimi ve teknolojisinde özellikle son yıllarda büyük ilerleme

görülmüştür. Bu teknolojik ilerleme ile geleceğin silah sistemlerinin belirlenmesinde çok
yüksek hızlı fırlatıcılar önemli bir yer teşkil etmektedir. Yüksek hızlı elektromanyetik
fırlatma teknolojisinin güdümlü ve kontrol elemanları üzerindeki dikkate değer
gelişmelerle gelişmiş elektromanyetik fırlatıcı sistemlerinin elde edilmesi Amerika
Birleşik Devletleri (ABD) tarafından ciddi olarak desteklenmiştir. Bu konuda ilk olarak
birkaç gramdan daha ağır kütlelerin yüksek hızlarla fırlatılmasının başarımı 1980 yılında
ABD’nin elektromanyetik silah teknolojileri konusunda ulusal programının kurulmasını
sağlayarak Strategic Defense Initiative Organization (SDIO) tarafından desteklemiştir.
Öyle ki bu ulusal program on yıl içinde geniş kalibreli elektrik silah sistemini
gerçekleştirmeyi amaç edinmiştir. Amerikan ordusu ve Defense Advanced Research
Projects Agency (DARPA) ile yapılan işbirliğiyle geleceğin savaş sistemleri için ileri
teknolojilerin geliştirilmesi, ileri katı hal radarları, geniş bantlı yarı iletken teknolojisinin
geliştirilmesi ve gelişmiş insansız hava savaş sistemleri ve arazi araç sistemleri ele
alınmıştır.

Ayrıca ulusal program, uzayda yüksek hızlı silahların balistik füze savunma sisteminin
bir parçası olabileceği fikrini geliştirmek amacıyla SDIO tarafından cesaretlendirilmiştir.
1985’lerde ise Amerikan ordusu ve DARPA arazi savaş araçları için gelişmiş zırhlı savaş
araçlarını yenilgiye uğratacak elektromanyetik fırlatıcı teknolojilerini değerlendirmeye
almıştır. Ancak zırhlı araçları tahrip etmek amacıyla fırlatılacak mermilerin uçuşlarının
atmosferin yoğun olduğu yerlerde gerçekleşecek olması sebebiyle, fırlatma hızları
3km/sn ’de sınırlı kalmıştır. Bu durum zırhlı bir aracı tahrip etme yeteneğini zorlaştıran
bir etkendir. Bu sebeple daha sonraları elektromanyetik fırlatıcı sistemlerinden daha
yüksek bir verim elde etmek için çeşitli Raylı Elektromanyetik Fırlatıcılar kullanılmıştır.
Güç kaynakları olarak kondansatörler ve darbeli alternatörlerle kullanılmıştır. 1990’lı
yıllarda Sandia Ulusal Laboratuvarlarında selonoidal sarılmış bobinler ile sıra dışı
tasarımlara sahip Bobinli Elektromanyetik Fırlatıcılar üzerine çalışılmıştır. Bu
çalışmalarda kullanılan düz tabakalı mermi, sürücü bobinlere ulaştığı anda anahtarlama
devresinden bobinlere akım verilmesi, mermi üzerinde manyetik alanın tersi yönde akım
indüklenmesine ve mermiyi iten bir kuvvetin meydana gelmesine neden olmuştur. Mermi
tabakasına etki eden kuvvetin manyetik alan çizgilerinin eksen boyunca düz olduğu
görüntülenmiş ve bu fırlatıcıya Yeniden Bağlantılı Silah denilmiştir. Yapılan çalışmalar
neticesinde 150kg ağırlıklı düz-tabakalı mermi ile 1km/sn hıza, 10gr ve 5gr ağırlıklı
silindirik mermilerle 335m/sn’a ulaşılmıştır. Bunlardan başka yapılan elektromanyetik
fırlatma çalışmaları raylı silahlar ve hibrit sistemler üzerine olmuştur. Ayrıca çeşitli
bileşke teknolojileri üzerindeki çalışmalar elektrik silah sistemleri yapmaya katkı
sağlamıştır. Bu tür yeni elektromanyetik fırlatıcı sistemlerinin araştırılması ve
geliştirilmesi büyük bir hızla devam etmektedir.
 4

Manyetik fırlatma sistemi için özellikle gelişmiş ülkelerde birçok geliştirme çalışması
yürütülmektedir. Nitekim ABD ordusu bu konuda 2005 yılından bu yana üzerinde
çalışılmaya devam eden projeyi geliştirilerek silah yapma aşamasına kadar gelmiş ve bu
projeye 211 milyon dolar harcayarak 9 kilogramlık bir merminin saatte 9076 kilometrelik
hızla hedefe göndermeyi başarmıştır.

Elektromanyetik Fırlatıcı uygulamalarında karşılaşılan problemlerden biri, fırlatılan

merminin hızı ve ivmesinin ölçülmesidir. Elektromanyetik Fırlatıcı çevresinde kuvvetli
manyetik alan oluşturmaktadır. Elektronik devre sistemleri manyetik alana yakın
bölgelerde kullanıldığında sağlıklı sonuçlar vermemektedir. Elektromanyetik alan
elektrik sinyallerinde bozulmalara neden olmaktadır. Mermi namlu içinde hızlı hareket
etmektedir. Merminin namlu içinde kalış süresi kısa olmaktadır. Hata oranının azaltılması
için merminin namlu içinde kaldığı süre boyunca mümkün olan en fazla sayıda örnek
alınması gerekmektedir. Algılamada kullanılacak sensörlerin hızlı olması gerekmektedir.

1.3 Elektromanyetik Fırlatıcılar Kuramı

Elektromanyetik fırlatıcıların çalışmasının temel ilkesi, elektromanyetik teoriye dayanır.

Gerçekleştirilmek istenen durum, değişen ya da hareket eden güçlü bir elektromanyetik
alan yaratarak, hareket ettirilecek ya da fırlatılacak nesnenin bu elektromanyetik alanı
takip etmesini sağlamaktır. Kuramsal olarak elektromanyetik alanın hareket etme hızında
bir sınır olmadığı için, itici kuvvetin hızına ulaşması beklenen durumda, hızlandırılan
nesne için de bir hız limiti yoktur. Bu tip uygulamaları bu denli ilginç kılan özellik de
gelişmeye açık olmasıdır. Hareket eden elektromanyetik alan ile nesneleri hareket
ettirmek ilkesinden yararlanarak, farklı tipte uygulamalar yapmak mümkündür. Aslında
bu yeni değildir; günlük hayatta sık sık kullandığımız elektrik motorları bunun çok genel
uygulamalarıdır. Bu fırlatıcı türünde asenkron motorlarda olduğu gibi,
elektromıknatıslara benzer bir yapı kullanılmaktadır. Bir sargıdan akım aktığında sargının
çevresinde manyetik alan oluşturacaktır. Sargının iç hacminde bu manyetik akı
yoğunlaşacaktır. Metalik bir cisim (mermi) sargının yakınına yerleştirilecek olursa
manyetik akı, düşük relüktanslı olması nedeniyle bu cisim içinden akmayı tercih edecek
ve manyetik indüksiyon oluşturarak cismi içine çekecektir. Sargı içerisinde hız kazanan
mermi sargı sonunda elde ettiği kinetik enerji sayesinde fırlatılma gerçekleşecektir.
 5

1.4 Elektromanyetik Fırlatıcıların Kullanım Alanları

Elektromanyetik fırlatıcılar elektromanyetik silah sistemleri, uçak gemilerinden uçakların

kaldırılması (fırlatılması), güdümlü silah sistemlerine karşı koruma sağlanması,
mermilerin çok uzak menzillerde fırlatılması, askeri araçlara uygulanabilen
elektromanyetik zırh koruma sistemlerin geliştirilmesi, denizaltı ve gemilerden torpido
fırlatılması, zırh delme yolu ile zırhlı sistemlerin bozguna uğratılması vb. birçok
uygulama alanına sahiptir. Bu bağlamda Elektromanyetik Fırlatıcı teknolojileri
geleneksel silah ve füze sistemlerine karşı esas tehlike ve önemli bir rakip olarak
gösterilmektedir. Askeri açıdan sargılı fırlatıcılar takip edilmesi gereken teknoloji
konumundadır ancak raylı fırlatıcılar kinetik enerji fırlatma sistemlerinin öncelikli
araştırma konusudur.

1.4.1 Askeri Amaçlı Raylı Fırlatıcılar

ABD Savunma Bakanlığı İleri Araştırma Projeleri Ajansı, The DefenseAdvanced

Research Projects Agency(DARPA), 90mm fırlatma sisteminde 9MJ enerjiyle denemeler
yapıldı ve oluşan sistem tahribat yüzünden sistem elden geçirildi. Lineer asenkron motor
teknolojisi kullanıldığında eriştiği hız ve maruz kaldığı sürtünme ile lancher içindeki
mermi erime durumuna gelmektedir. Amerika tarafından desteklenen denemelerde
Teksas Üniversitesi Elektro Mekanik Merkezinde, Hayes tarafından saniyede 3km hızla
ve tungsten karbürden yapılmış yaklaşık 2 kg’lık mermilerin kazandığı 9 MJ kinetik
enerjiyle konvansiyonel savaş tankı tahrip edilmiştir. Benzeri bir şekilde 2,5 kg’lık
malzemeler, tatbik edilen 8.1MJ enerjiyle saniyede ulaşılan 2,6 km hızlar fırlatma
sistemleri üzerinde test edilmiştir. Ayrıca 100 kg’lık faydalı yük saniyede 10 km üzerinde
test edilerek fizibilite çalışmaları yapılmıştır.
 6

1.4.2 Tüfek Ve Tabanca Uygulamaları

Herhangi bir patlayıcı içermeyen mermilere EMFS ile saniyede 3 500 metre hız
verilmektedir. M16 tüfeğinde bu hız 975 m/s değerine ulaşmaktadır. Vuruşta erişilen
kinetik enerjinin patlayıcı tahribatının daha yüksek değerlere ulaştırılmasına çalışıldı.
Elde taşınabilir tüfek ve tabanca gibi silahlarda EMFS(Electro Magnetic Launch) fırlatma
sistemi ve güç kaynağı minyatürize edilerek taşınabilir halde paketlense bile geri tepme
sınırlaması yüzünden mermiye verilecek ilk hızı ve dolayısıyla merminin hedefe vuruş
hızının düşük olması sebebiyle hedefte istenilen tahribat sağlanamamaktadır.

Bu konuda diğer bir sorun ise tabancada geri tepmeyi azaltmak için mermi kütlesi
düşürülmesinin ve buna karşılık mermi hızının artırılmasının zorunluluğudur. Aksine orta
ağırlıkta ve daha düşük hızdaki bir mermi daha fazla tahribat sağlamaktadır. Bir üçüncü
husus ise zırh üzerine gelen merminin malzemesidir. Metal merminin yine metal zırh
üzerinde daha etkin olduğu gerçektir. Geri tepme, silahın maruz kaldığı momentumla
değişir. Dolayısı ile düşük hızlı mermilerle daha az geri tepme yaratılmaktadır.

1.4.3 Raylı Uçak Fırlatıcıları

ABD’de bin dokuz yüz kırklı yıllarda “Westinghouse Electropult” firması tarafından bu
teknolojinin uçak fırlatma sistemi olarak kullanılması denendi. Denenen uçak fırlatma
sistemleri performanslarında, buhar veya sıkıştırılmış hava uygulamalarındaki eşdeğer
başarı sağlanamadı.

Elektromanyetik Uçak Fırlatma Sistemi’ne günümüz teknolojisinin katapult sisteminin,

frenleme düzeneği için gerekli hidrolik, yağ, su ve bunlarla birlikte çalışan pompa, motor
ve kontrol sistemleri ilave edilmiştir. Sonuçta 150 ton kütleli, ağır ve hantal, birçok
önemli bakım gerektiren ve operasyonlarında geri beslemeli ve kontrol kabiliyeti
olmayan, maruz kalınan ani şoklarda, uçak gemisi üzerindeki uçak kanatlarını tehdit
altında tutan bir sistem olarak değerlendirilmektedir. Uçak gemileri üzerinde (Truman
Carrier) 600MW güçlü nükleer reaktörlere sahip örnekler bulunmaktadır.

Tipik fırlatmada standart 25 ton uçak, 2.7 s içinde ve 90m kalkış mesafesinde 70 MJ
enerjiyle ivmelendirilir. Uçağa “5 g” ivmelendirme kazandırmak için gerekli maksimum
 7

hız ile strok mesafesi 2 s süre içinde tamamlanmaktadır. Sistem çalışmaları, enerji
depolama, elektrik makineleri, güç elektroniği, kontrol sistem tasarımı konularında
yoğunlaşmaktadır.

1.4.4 Uçan Tren (Maglev ve Seraphim)

Karada kullanılan Maglev adıyla anılan hızlı tren önemli bir kullanım alanıdır. Bobinli
fırlatma sistem teknolojisinden türetilmiş ve Maglev teknolojisinde kullanılan bir kara
uygulamasıdır. Maglev teknolojisinde trenlere trenle ray arasında manyetik yastık
yaratılır. Maglev rayın üzerinde havada asılı olarak yine manyetik olarak eksenel itki
kuvvetiyle saate 500 km hıza kadar ulaşabilen uçan trendir. Sistemin çalışma prensibi
bobinlere ard arda verilen enerjiyle zamana bağlı elde edilen manyetik alan ve verilen
akım ve kısa devre yapan bobinlerle yaratılan itki üzerine kuruludur.

Sarımlarının yarıçaplarının yer değişimiyle manyetik eşleşme kaybolana kadar motor

bobini takip bobini üzerinde merkezlenir. Optimum pozisyonlarda verilen enerjiyle çoklu
bobin kullanmak suretiyle araç için sürekli ve belirgin zaman aralıklarında fren ve itki
edilir. Her bir vagonda dört kırmızı bobinli Seraphim motoru bulunur. Yeşil bobinlere en
uygun pozisyonlarda güç verilmektedir

Şekil 1.4.4.1 Uçan Tren Maglev

 8

1.5 Projenin İçerdiği Yenilik Unsuru

Projenin önemli özelliği bugüne kadar alışagelmiş barutlu ateşleyici bir sistem olmadan
sadece basit bir elektrik mekanizması ile yapılan atış işlemini daha verimli hale
getirmesidir. Tasarım bakımından diğer atış sistemlerinden daha farklı ve ergonomik
olması da bir diğer özelliğidir. Önceden alınmış diğer tescillere göre, nihai çıktı
sonucunda endüstriyel tasarım, patent gibi fikri/sınai mülkiyet hakkı yüksektir.
 9

BÖLÜM 2. SARGILI ELEKTROMANYETİK FIRLATICI

Şekil 2.0.1 Sargılı Elektromanyetik Fırlatıcı

Sargılı fırlatıcılarda faydalı yük Meissner etkisiyle halkalar halinde elde edilen akımla
hareket yönüne dik olarak itici kuvvetlerle hareket eder. Bir sargıdan akım aktığında
sargının çevresinde manyetik alan oluşturmaktadır. Bu manyetik akı sargının iç hacminde
yoğunlaşmaktadır. Metalik bir cisim (mermi) sargının yakınına yerleştirilmek suretiyle
manyetik akı, düşük manyetik dirençli bu cisim içinden akmayı tercih etmekte ve
manyetik indüksiyon oluşturarak cismi içine doğru çekmektedir. Verilen manyetik alan
oluşturan sargılar faydalı yük armatür için manyetik yastık olur ve armatür havada asılı
kalır. Her bir armatür zaman sürecinde sargı kızakları boyunca enerji alır ve yarattığı bir
manyetik alanla itki ve hareket sağlar. Armatür üzerinde her bir sargı çekici ve itici rol
oynamaktadır. Çekici kuvvetler dengeleyici, itici kuvvetler ise denge bozucu tırmanış
özellikleri göstermektedir. Simetrik zamanlama koşulları vermek suretiyle net denge
unsurları temin edilmektedir. Ancak çekici vuruşların itici vuruşlardan daha büyük
olduğu koşullarda yanal denge sağlanmaktadır.
 10

Elektriksel itme kuvveti ile bu bobinler arasındaki cismin fırlatılması prensibine dayanır.
Sargılı f ırlatıcılar ardışık sürücü bobinler kullanılarak oluşturulur. Tek bir sargı
kullanmak yerine, yan yana dizilmiş belirli sayıda sargılar kullanmak suretiyle cismin
değişik bölgelerindeki hızlarına da bağlı olarak, “elektrik akım ateşlenmekte ve
tetiklenmektedir. Yan yana dizilmiş ve sıra ile akım verilen cismi içlerine çeken sargılar
tarafından mermi hızlandırılmaktadır.

Sargılı fırlatıcılar büyük kütleli cisimlerin fırlatılmasında önemli rol oynarlar.

Elektromanyetik fırlatıcıların çalışmasının temel ilkesi, değişen ya da hareket eden güçlü
bir elektromanyetik alan yaratarak, hareket ettirilen ya da fırlatılan cismin bu
elektromanyetik alanı takip etmesinin sağlanılmasıdır.

2.1 Sargılı Elektromanyetik Fırlatıcının Çalışma Prensibi

Bobinli Elektromanyetik Fırlatıcı lineer indüksiyon fırlatıcısının hava boşluklu bir

çeşididir. Bu fırlatıcının sürücü kısmı (namlu) lineer bir bobin dizisinden oluşur ve bu
kısım jeneratör ya da kapasitör gibi güç kaynaklarıyla beslenir. Sürücü bobinin içine
yerleştirilmiş mermi olarak tanımlanan hareketli diğer kısım ise genellikle, fırlatıcı yükü
tutan pasif içi oyuk silindirik bir iletkendir. Lineer indüksiyon fırlatıcısı asenkron
indüksiyon motor ile aynı prensiple çalışır. Yani namlu kısmında üretilen yürüyen
elektromanyetik dalga paketi mermi üzerinde akımlar indükler. Böylece elektromanyetik
dalga ile indüklenen akımlar arasındaki etkileşme mermi üzerinde itme kuvveti oluşturur.
Bu olay, mermide indüklenen elektromanyetik kuvvetin hareketli kısmı sürüklediği
anlamına gelir. Sürücü bobindeki akımlar, mermi bobini üzerinde itici bir Lorentz
kuvvetine sebep olurlar. Mermi bobini önce radyal eksene göre dengeye gelerek, daha
sonra z ekseni yönünde fırlar. Mermideki itici kuvvet manyetik akı yoğunluğunun radyal
bileşeni ile mermide indüklenen akım yoğunluğunun çarpımına eşittir.

Elektromanyetik fırlatıcı tasarımında ana amaç mümkün olduğu kadar çok elektrik
enerjisini mermi üzerinden kinetik enerjiye dönüştürüp, yüksek verim elde etmektir.
Sonuç olarak fırlatıcı için etkin bir yürüyen elektromanyetik dalga üretilerek sürücü
bobinler ile mermi arasında iyi bir kuplajlama yapılmalıdır. Sürücü bobinlerinde yayılım
hızı yüksek bir elektromanyetik dalga elde etmek için, kaynak frekansını (jeneratör kutup
sıklığını) arttırmak gerekir. Bobinli Elektromanyetik Fırlatıcının performansının iyi
olması için kullanılacak mermi malzemesi de ısıl ve mekanik basınç sınırlarını
karşılayabilecek şekilde uygun olmalıdır.
 11

2.2 Sargılı Fırlatıcı ve Kondansatörlerde Potansiyel Enerji

Sargılı EMFS sistemlerde küçük faydalı yükleri ivmelendirmek için lineer senkronize
motorlar kullanılır. Bu faydalı yük armatürlerinde birkaç kilometre boyundaki üstün
iletkenli sargı boyunca sürekli akımla enerji beslemesi yapılmaktadır. Sistemde
potansiyel güç kaynakları olarak da batarya, volan, SMES veya kapasitörlerler
kullanılmaktadır.

Kapasitörlerde biriktirilen toplam enerji, uçulacak menzil için mermiye verilecek hız ve
toplam kinetik enerji gereksiniminden daha büyüktür. Kapasitörde depolanan enerjinin
boşalma süresi, t ve kapasitans, C,

t=2 π √ LC

t2
C= 2
4π L

bağıntılarıyla ifade edilmektedir.

L, Sarımın endüktansı olup, birimi Henry (H) 'dir. Zaman değerleri 1 - 4 ms.
mertebesindedir.

Minimum kapasitans, C (düşük t, yüksek L):

(1 ms)2
C= =253 μF
4 π 2 (100 μH)

Düşük endüksiyon değerleri 1–100 µH alınmaktadır.

Orta kapasitans, C(orta t, orta L):

(2 ms)2
C= =10142 μF
4 π 2 (10 μH)

Orta endüksiyon değerleri 1–10 µH alınmaktadır.

Maksimum kapasitans, C(yüksek t, düşük L):

( 4 ms)2
C= =405696 μF
4 π 2 (1 μH )
 12

En yüksek endüksiyon değerleri 1 µH alınmaktadır.

2.3 Kondansatör Potansiyel Enerjisi, Kinetik ve İndüktif Enerji

Kondansatör potansiyel enerjisi kapasitans katsayısı ve verilen gerilimin karesiyle

belirlenmektedir. Kondansatör gerilimi ‘V’ volt, kapasite ise ‘C’ farad olarak,
kondansatör üzerinde biriktirilmiş enerji

1
PE= C V 2 Joule,
2

bağıntısıyla hesaplanmaktadır. Sargı üzerinde yaratılan akım verildikten sonra,

Bw
N k I k= ,
μ0

İndüktif enerji miktarı bulunur.

βL( N k I k )2
PE=
2

Uygulamalardaki Lineer Motor tasarımlarında gövde ağırlığı hafifletilmiş mıknatıs

etkileşimsiz taşıyıcılardır. İskeleti çelik yerine titanyumdan, sargı telleri bakır yerine
alüminyumdan yapılan lineer indüksiyon çekirdeklerinin flaks yoğunluğu mevcutların iki
katı olmaktadır.
 13

BÖLÜM 3. TEORİK BİLGİLER

3.1 Elektromekanik Enerji Dönüşümü

Elektromekanik enerji dönüşümündeki çekirdek prensipleri tüm elektrik makinelerine

uygulanmaktadır ve sargılı f ırlatıcılar da bir istisna değildir. Sargılı f ırlatıcılara
değinmeden önce bir stator alanı ve bu alana maruz kalan bir armatürü olan basit bir
lineer elektrik motorunun incelenmesinde fayda olacaktır. Yalnız bu analizde gerilim
kaynağı ve armatür devresinde indüktans bulunmamaktadır. Bu şu anlama gelmektedir;
sistemde armatür’ün hareketinden dolayı indüklenen gerilim manyetik endüksiyon ile
ilişkilidir. Armatür uçlarına bir gerilim uygulandığında onun direncine bağlı olarak bir
akım meydana gelecektir. Bu akım ‘I x B’ ile verilen kuvvete bağlı olarak armatürü
hızlandıracaktır. Bir manyetik alanda hareket eden iletken boyunca bir gerilim
endüklenir. Bu endüklenen gerilim uygulanan gerilime ters yönde bir gerilim oluşturur
(Lenz Yasası).

Üzerine uygulanan gerilimle armatürün nasıl mekanik güç meydana getirdiğine bakılacak
olursa; Armatürün indüksiyon alanına doğru bir açı ile yerleştirilmesi durumunda, kuvvet
aşağıdaki basitleştirilmiş formül ile ifade edilir.

F=B .i .l

Ani mekanik güç kuvvet ve hızın çarpımıdır.

Pm =B . i. l. v

Burada ‘v’ armatür hızıdır. Devreden;

E=e r +e i=iR+ ei

E−ei
i=
R

İndüklenmiş gerilim armatürün hızının bir fonksiyonu olarak ifade edilebilir.

 14

ei=Bvl

3.2 Kinetik Enerji

Kondansatör üzerine yüklenen potansiyel enerji mekanik enerjiye dönüştürmek suretiyle

lançer çıkış hızı hesaplanır.

1
KE= m v 2ç =ηPE
2

1 1
m v 2ç =η C V 2
2 2

v ç =¿ V ηC
m √
v 2ç =2 as

P gücü, EMLS tarafından elde edilen itme kuvvetinin sarım mesafesinde ve geçiş
süresince yaptığı iştir.

PE
PE Fv= =ma v ç
P= = w
t
vç

donatı üzerinde faydalı yük yüksek hızlara eriştirilir. Kondansatörler üzerinden depolanan
elektriksel potansiyel enerji bir değişim verimliliği çerçevesinde mekanik kinetik enerjiye
dönüştürülür.

3.3 Kondansatör Bağlantıları ve Yüklenecek Enerjinin Maksimize Edilmesi

Dirençlerin paralel ve seri bağlantı gibi kondansatörlerde de paralel bağlantı devreleri

kurulmaktadır.

• Kondansatör paralel bağlantısı

 15

Kondansatörlerin paralel bağlantı hesaplamaları, direncin seri bağlantı hesaplarıyla

aynıdır. Kurulan devrede kapasitans ve gerilim,

C TOPLAM =C 1+C 2 +C3

Formülleri ile ifade edilir. Tüm kondansatörlerin üzerindeki gerilimler eşittir. Bu elektrik
kondansatörlerin içinde depolanmış olan elektriktir. 1-V gerilimine tabi olan n adet
paralel bağlanmış kapasitör,

1 1
P E paralel = ( nC ) V 2=n( C V 2 )
2 2

Her iki bağlantıda toplam potansiyel enerji birbirine eşittir fakat paralel kapasitörler daha
emniyetlidir.

3.4 Sargılı Fırlatma Sistemlerinde İndüktif Gerilim, Güç, Kuvvet ve Verimlilik

Faraday kanununa göre “ ψ “ toplam flaks bağlantılı sistemlerde gerilim, aşağıdaki

terimle tanımlanır.

dφ d (LI ) dI dL
V= = = L + I =V el + V gv
dt dt dt dt

Yukarda yer alan ilk terim indüktörü bir seviyeye taşıyan, yukarıda yer alan ikinci terim,
sisteme mekanik enerji sağlayan geri gerilimidir. Geri gerilimin sisteme kazandıracağı
kinetik enerji,

( dLdt )=I dLdt =I dLdx = dxdt = dLdx v

Pkinetik =I V gv =I I 2 2

Yukarda bulunan,

v=armatür hızı ve

dL
=indüktansın sarım boyunca değişimidir .
dx

Sargılı f ırlatma sistemlerinde fırlatma kuvveti indüktif olarak depolanan enerjinin

gradyenidir.

d
F=∇ W e = ( L I 2 )=I 2 dL
dx dx
 16

Pkinetik =Fv=ηPdinamik ,

ηE
=Pkinetik =Fv
w P, sisteme verilen güç miktarıdır.
v

mwa
η=
E

η=sistem verimi

m=armatür veya uçan cisim kütlesi

w=sarım uzunluğu

v=uçan cisme kazandırılan hız

Elektromanyetik sistem verimi;

Pkinetik 1 1
η= = =
P kinetik+ P R sistem λ
dirençkaybı
1+ 1+
dL v
v
dx

λ=fırlatma sistemi karakteristik hızı

v=armatür hızı

Sistemin verimi elde edilen itme kuvvetinin önemli bir parametresi olan akım şiddetiyle
doğru orantılı olarak artmaktadır. Ancak yüksek akım şiddeti yüksek ısıl kayıplarına
sebep olduğu için sistem verimi önemli bir şekilde düşmektedir. Bu nedenle tasarımcılar
çoklu sargı teknolojileriyle düşük akım ve düşük kayıplarda çalışmayı tercih
etmektedirler. Ayrıca üstün iletken ve soğutma teknolojileriyle kayıplar daha da
azaltılmakta ve verim yükseltilmektedir

3.5 Amper Yasası

 17

Şekil 3.5.1 Amper Yasası

Üzerinden akım geçen bir iletkenin çevresinde bir manyetik alan oluşur. Bu durumda
manyetik dolanım, iletkenden geçen akımla doğru orantılıdır. Buna Amper kanunu denir
ve

∮⃗
B.⃗
dl=μ 0 i

Formülü ile gösterilir. Burada B manyetik alan, dl sonsuz küçük yol vektörü, manyetik
geçirgenlik sabiti, i ise akımdır.

Boşluk için μ0=4 π . 10−7 [Wb / A . m]’dir.

Üzerinden i akımı gecen düz bir telin r kadar uzağındaki manyetik alan;

μ0i
B=
2 πr

Olur. Genişliği a olan ince bir iletken levhadan bir i akımı geçiyorsa, akımın levhadan R
kadar uzaklıkta oluşturduğu manyetik alan

μ0 i −1 a
B= tan
πa 2R

Şeklindedir. N sarımlı bir solenoidin merkezindeki manyetik alan

μ0 ¿
B=
2π r

dir. Manyetik alanın yönü sağ el kuralıyla bulunur. Üzerinden akım geçen ve birbirine
paralel iki düz tel için manyetik kuvvet

μ 0 l i1 i2
F=
2 πd

Şeklindedir. Akımlar aynı yönlü ise teller birbirini çeker, zıt yönlü ise iterler. Burada i
akımları, L telin alanının uzunluğunu, d ise teller arasındaki uzaklığı belirtmektedir.
 18

3.6 Biot-Savart Yasası

Üzerinden akım geçen eğri ya da düz tellerin herhangi bir kesiminin (dL) r kadar
uzaklıktaki bir P noktasında meydana getirdiği manyetik alan (dB); akım ve dL uzunluğu
ile doğru, P’ye olan uzaklığın karesi ile ters orantılıdır. Elektrostatikteki coulomb
kanununa benzeyen bu kanun Biot-Savart kanunu olarak ifade edilir. Bunun formülü

μ0i d ⃗
L . r⃗
d⃗
B=
4 π r3

Şeklindedir. Üzerinden i akımı geçen düz bir telden R kadar uzaklıkta oluşan toplam
manyetik alan

μ0i
B=
2 πr

Kadardır. Yarıçapı R olan ve üzerinden i akımı geçen bir halkanın merkezinden x kadar
uzaktaki manyetik alanı ise

μ0i R2
B= 2 2 3 /2
2.(R + x )

Kadardır. Bir dış alan içerisinde bulunan bir elektrik dipolünün enerjisi U =−⃗
P. ⃗
E
şeklinde idi. Buna benzer olarak manyetik dipolün enerjisi de U =−⃗μ . B şeklindedir.
⃗

3.7 Faraday Yasası

Üzerinden akım geçen iletken bir telin, çevresinde manyetik bir alan meydana getirdiği
1819 yılında H.C.Oersted tarafından bulunmuştur. 1831 yılında Henry ve Faraday bir
devrede manyetik alanın değiştirilmesiyle de elektrik akımının meydana gelebileceğini
gösterdiler. Bu sonuç elektrik ve manyetizmayı birleştiren temel ilkelerden biridir.
Buna göre Faraday yasası, bir devrede indüklenen elektromotor kuvvetinin büyüklüğü,
devreden geçen manyetik akının zamanla değişim hızına eşittir. Bu yasa, Faraday’ın
indüksiyon yasası olarak bilinir. Manyetik akı olmak üzere endüklenen gerilim

−dϕ
E=
dt
 19

İndüksiyon akımının yönü Lenz kanunu ile belirlenir. Lenz kanununa göre indüksiyon
akımının yönü, kendisini meydana getiren etkene zıt yöndedir. Faraday yasasındaki eksi
işareti bunu anlatmaktadır. Sabit manyetik alan içerisinde bulunan bir telden akım
geçirilirse bu tele bir kuvvet etki eder. Tele etkiyen bu kuvvet

F =i ⃗
⃗ Lx⃗
B

şeklindedir. İndüksiyon emk’sı ise

E=−B . L . v . sinθ

dir. Burada L, telin (halka) hareket doğrultusuna dik uzunluk, v hız,

θ ise B ile v arasındaki açıdır. Manyetik alan değişimi bir elektrik alan ürettiğinden
dolayı, manyetik alan içerisindeki elektriksel dolanım ∮ ⃗ E d l⃗ =−d ϕB /dt şeklinde
indüksiyon λemk’sına eşittir. Manyetik alan ve içerisinde bağıl hareketle oluşan elektrik
alan, birbirine ve hıza ⃗ E =⃗v x ⃗
B şeklinde bağlıdır.

3.8 Gauss Yasası

Bir yüzeyden geçen elektrik akısı elektrik alan şiddeti ile yüzey alanının çarpımına
eşittir. Bu akı eğri yüzeyler (küresel, silindiriksel vb.) için akı

q
ϕ E =∮ E . ds=
ϵ

şeklinde Gauss kanununu oluşturur. Yük yoğunluğu λ olan sonsuz uzunluktaki ince bir
telin

λ
r kadar uzaklıkta oluşturduğu elektrik alan E= şeklindedir.
2 πεr

3.9 Elektromanyetik Fırlatıcılarda Kullanılan Kütlenin Manyetik Özelliği

Maddelerin manyetik alanla etkileşimini rakamsal olarak ifade eden bağıl manyetik
geçirgenlik µb değeridir;

µb= B/B0
 20

Bağıl manyetik geçirgenliği 1 den biraz küçük olan maddeler diyamanyetik, 1’den biraz
büyük olan maddeler paramanyetik, 1’den çok büyük olan maddeler ferromanyetik
maddeler adını alırlar. Maddelerin manyetik özellikleri, onu oluşturan elektronların
hareketleriyle belirlenir. Elektronların yörüngesel ve spin hareketleri atomda bir akım,
dolayısıyla bir dipol moment meydana getirir. Net dipol momentin büyüklüğü maddenin
manyetik özelliğini belirler. Diyamanyetik maddeler mıknatısa yaklaştırıldığında
mıknatıs tarafından itme etkisi oluşur, yani bunlar manyetik alanı zayıflatırlar. Bakır,
kurşun, bizmut, karbon, gümüş, cıva diyamanyetik maddelerdir. Paramanyetik maddeler
mıknatısa yaklaştırıldığında mıknatıstan çok az etkilenir, yani içine konduğu manyetik
alanı biraz sıkılaştırmış olur. Platin, hava, uranyum, manganez, alüminyum, sodyum ve
oksijen paramanyetik maddelerdir. Paramanyetik maddenin manyetizasyonu manyetik
alan arttıkça artar fakat sıcaklık artarsa düşer. Buna göre manyetizasyon M = CB / T’dir.
Burada C curie sabiti olup, bu kanun Curie kanunu olarak adlandırılır.

Ferromanyetik maddeler mıknatıs tarafından çekilirler. Bu maddelere örnek olarak

demir, yumuşak çelik, nikel, kobalt verilebilir. Bu maddeler ısıtıldıklarında belli bir
sıcaklıkta (curie sıcaklığı) mıknatıstık özelliğini kaybederler ve aniden paramanyetik
olurlar.

Elektromanyetik fırlatıcılarda kullanılacak mermi (çekirdek) sargının oluşturduğu

manyetik alanın etkisiyle ivmelendiği için, merminin diyamanyetik özellik göstermemesi,
yani paramanyetik veya ferromanyetik özellik göstermesi gerekir.

3.10 Elektriksel Kuvvet

Şekil 3.10.1 Elektriksel Kuvvet

Birim yüke etki eden kuvvete elektrik alan denir. Elektrik alanla kuvvet arasında,
F=q . E bağıntısı vardır. Buna göre

1 q
E=
4 πϵ d 2
 21

şeklindedir. Pozitif yüklü cisimlerde elektrik alan çizgileri dışa, negatif yüklü cisimlerde
ise içe doğrudur. Bir cismin yükü; çizgisel (dq=dx λ), yüzeysel (dq= σ ds) ve hacimsel
yük (dq=ρdv) yoğunluklarına bağlı olarak tanımlanabilmektedir

3.11 Dipol

Aynı değerlikli fakat zıt işaretli iki yük çiftinin oluşturduğu sisteme dipol denir.
Aralarındaki uzaklık 2a olan q ve –q yükünün oluşturduğu dipolün “elektrik dipol
momenti” p=2aq şeklindedir. Böyle bir dipolün merkezinden geçen dik bir eksen
üzerinde her hangi bir noktada oluşturduğu elektrik alan,

1 p
E=
4 πϵ (a +r 2 )3/ 2
2

şeklindedir. Burada r merkezden, elektrik alanı bulunan noktaya olan uzaklıktır. Bir
dipol, elektrik alan içerisinde ise ona alan çizgileri tarafından bir dönme momenti (tork)
uygulanır. Bu tork vektörel çarpımı şeklindedir. Bu durumda elektrik alanının yaptığı iş
θ
U =∫ τdθ=− ⃗
P.⃗
E
θ0

3.12 İndüktans

Elektromanyetizma ve elektronikte bir indüktörün manyetik alan içerisinde enerji

depolama kapasitesidir. İndüktansın SI birimlerine göre birimi Henry (H) olarak ifade
edilir. İndüktans, Amper yasasına göre elektrik akımı tarafından yaratılan manyetik
alanın bir sonucudur. Bir devreye indüktans eklemek için, indüktör dediğimiz elektronik
bileşenleri kullanılır. Bunlar genellikle manyetik alanı şiddetlendirmek ve indüklenen
voltajı toplamak için tel bobinlerden oluşur.

3.13 Manyetik Alan

 22

Şekil 3.13.1 Manyetik Alan

Elektrik yükleri hareket ettikleri zaman çevrelerinde manyetik alan oluştururlar. Bazı
materyaller doğal manyetik özellik gösterir, örneğin mıknatıslar. Demir, kobalt vb gibi
bazı materyaller manyetik alan içerisine konduklarında, manyetik alanla aynı yönlü
etkileşerek aynı yönlü manyetik özellik gösterirler. Bu özelliklere sahip materyallere
ferromanyetik materyaller denir. Manyetik alan B ile gösterilir. Bir yüzeyden gecen
manyetik akı

ϕ B=∮ B .dS

şeklindedir. Bir q yükü B manyetik alanına V hızıyla girdiğinde, yüke Lorentz kuvveti
etkir Bu kuvvet ⃗F =q V
⃗x⃗ B şeklindedir. Üzerinden akım geçen bir telin dL kadar kısmının
manyetik kuvveti dF=i . dLxB vektörel çarpımı şeklindedir. Manyetik alan içerisinde
dönme momenti (tork) ise τ⃗ =⃗μ x ⃗
B şeklindedir. Manyetik enerji bir manyetik alan
içerisinde enerji yoğunluğu, yani birin hacme düşen enerji miktarı

1 2
Li 2
uB 2 1B
u B= = =
Al Al 2 μ0

şeklindedir. Burada B manyetik alanı B=μ0 x H şeklindedir.

Bir iletken elektrik ve manyetik alana maruz kaldığında iletkendeki iletim elektronları bu
alanlarla etkileşerek sapmalar gösterir. Bu durumda iletken içerisinde oluşan potansiyele
Hall potansiyeli, dirence ise Hall direnci denir. Böyle bir materyalde Hall alanı
E H =−⃗
⃗ Vd x⃗B

JB
denkleminden E H = şeklinde bulunur. Burada J akım yoğunluğu, B manyetik alan n
ne
elektron yoğunluğu ve e elektron yüküdür. Elektrik ve manyetik alan iletkene dik
olduğunda hall direnci R H =1/ne dir.
 23

3.14 Elektromanyetik Kuvvet

Sürekli mıknatıs tarafından üretilen manyetik akının yönü, daima N-kutbundan S-kutbuna
doğrudur. Manyetik alan içerisine, içinden akım geçen bir iletken yerleştirilirse, manyetik
alan ve akım “elektro manyetik kuvvet” oluşturacak şekilde birbirleriyle etkileşirler.

Fleming’in sol el kuralı, akım, manyetik alan ve akının yönünü belirler. Orta parmak
akımı, işaret parmağı manyetik akının yönünü gösterdiği zaman, başparmağın yönü
kuvvetin yönünü belirler.

Şekil 3.14.1 Elektromanyetik Kuvvet

3.15 Akımın Manyetik Etkisi

Manyetizmanın temelinde hareket eden yüklü parçacıklar vardır. Mıknatısın sahip olduğu
manyetik alanının kaynağı, atomlarında aynı yönde dönen elektronlardır. Yüklü
parçacıkların hareket etmesi manyetik alan, yani mıknatıslık etkisi yaratır. Elektrik akımı
da yüklerin hareketinden kaynaklandığından, içinden akım geçen tel mıknatıs gibi
davranır, yani manyetik alan endükler.

3.16 Akımı Sınırlayan Direnç Eklemek

 24

Paralel bir RL devresi için direnç son derece önemli bir elemandır. Bu direncin yanında
kapasitemizden boşalan akımı sınırlamak amacıyla ufak değerli bir direnç koymak
gerekmektedir. Eklenecek direnç ne kadar büyük olursa kapasitör o kadar yavaş boşalır.

Seçilecek olan direncin değerini belirlerken, akıtılabilecek maksimum akım göz önüne
alınmalıdır. Bobinden akıtılacak olan akım büyük olduğunda, oluşacak manyetik alanın
da büyük olacağı ve bunun da fırlatıcının F kuvvetini arttırarak hızlı bir şekilde
mermimizin hareket etmesini sağlayacağı unutulmamalıdır.

Direnç büyüklük değeri önemlidir aynı zamanda bu direncin gücü de önemli olan başka
bir özelliktir. Direnç üzerinden çok yüksek akım geçeceğinden dolayı (süresi çok kısa
olsa bile), bu akım direnç üzerinde bir ısınmaya neden olacaktır. Devredeki direnç
küçüldükçe kapasitör yükünü hızlı bir şekilde bobin üzerinden boşaltır. Ancak direncin
çok fazla küçültülmesi de ayrı bir probleme sebep olacaktır. Bu durumdan dolayı devre
osilasyona girecek ve enerji kapasitör ile bobin arasında gidip gelecektir. Fırlatılacak
mermi, bobin enerjisinin çoğunu absorbe ederek, osilasyona neden olacak enerjiyi kayda
alınmayacak kadar küçük bir seviyeye düşürecektir, bundan dolayı burada oluşan
osilasyondan korkmaya gerek yoktur.

3.17 Endüktans Etkisi

LC devresinde bulunan C’nin kareköküyle osilasyon frekansı ters orantılıdır. f

f= 1/2

Formülden faydalanılarak, kapasitör ile bobin arasındaki enerji aktarım hızı

hesaplanabilir. Rezonans frekansını azaltmak için C veya L değerlerinden biri veya her
ikisi arttırılabilir. Yukarıda kullanılan formül LC devresi için geçerlidir.

Bobin silahında L endüktansının değeri sabittir. L endüktans değerini değiştirmek için

merminin yerleştirildiği konumun değişmesi gerekir. Bobine giden yarı sinüs dalgası
şeklindeki akımın fazı da bobindeki bu değişimden önemli ölçüde etkilenecektir.
Merminin konumu manyetik akımın yönü üzerinde de etkili olacaktır.

Bobinin endüktans değerini artırmak için;

-Bobinin sarım sayısı N’yi artırmak,

-Bobine sarılan telin kesitini artırmak,

-Bobinin daha sık sarılması, daha kısa bir makara kullanılması ve et kalınlığının daha
kalın yapmak, gerekir.
 25

Ayrıca manyetik alanın maksimize edilmesi için, bobin üzerinde bulunan nüvenin
manyetik özellik barındırmaması gerekmektedir.

3.18 Kapasitör Etkisi

Kapasitörün devrede üstlendiği görev, plakaları arasında indüklenen gerilimi tutmaktır.

Kapasite ile gerilim arasındaki bağıntı Q = C x V ‘ dir.

Kapasite seçilirken sadece gerilime değil, LC devresinde ki rezonans frekansının

oluşturduğu etkiye de dikkat edilmelidir. Bunlara ek olarak, yüksek gerilim değerlerine
uygun bir değere sahip kapasite seçilmelidir. Bu seçimde dikkat edilmesi gereken,
devrenin çok yüksek gerilim değerlerinde manyetik doyuma girebileceğidir.

3.19 Merminin Başlangıç Pozisyonu

Merminin başlangıçtaki konumu, bobin silahı tasarımında dikkat edilmesi gereken

önemli hususlardan biridir. Faz uyumsuzluklarından dolayı, kuvvetin ters yönde
indüklenmesinden dolayı başlangıç konumuna göre mermi geriye doğru fırlatılabilir. Bu
durum merminin başlangıç pozisyonu değiştirilerek giderilebilir. Ayrıca mermi çıkış hızı
da değiştirilebilir.

Yapılan çalışmalar sonucunda gözlenen; en hızlı fırlatma gerçekleştirilebilmesi için

merminin, bobinin başlangıç kısmına yerleştirilmesi gerekmektedir. Bobinin başlangıç
noktasından ileri doğrultuda hareket ettirilmesi durumunda, manyetik alanın mermiye
sadece kısa süreli etki edeceğinden hızı azalacaktır.
 26

BÖLÜM 4. YAPILAN ÇALIŞMALAR

4.1 Yapılan Çalışmanın Amacı

Birçok başarılı uygulamasını iletişim alanında gördüğümüz ve uygulamaları sadece bir

asırlık geçmişe sahip olan elektromanyetik alanlar, yeni bir uygulama alanı ile karşımıza
çıkmaktadır. Varlıkları milattan önceki çağlarda fark edilen elektrik ve manyetik alanlar,
teknolojinin de yeterli olgunluğa ulaşması ile birlikte elektromanyetik fırlatıcılar
çağımızda önem kazanan bir konudur. Günümüzde elektromanyetik fırlatıcıların
uygulama alanları, tekstil sanayisinde mekik hareketi, zıpkın uygulamalarında, yakın
mesafede kütle atışlarında, uçak gemilerinde vb. gibi birçok uygulama alanlarında
kullanılmaktadır. Çalışmamızda elektromanyetik fırlatıcı ile herhangi bir mekanik itici
kullanmadan sargının oluşturduğu manyetik alanın etkisiyle, cismin fırlatılmasını
gerçekleştirmektir. Bu amaçla tasarlanacak olan uygun bir kontrol devresi ile
elektromanyetik fırlatıcı cisminin yatay (doğrusal) olarak fırlatması sağlanmaktadır.
Çalışmamızda bir elektromanyetik fırlatıcı tasarlanırken göz önünde bulundurulması
gereken hususlar incelenmiş, hem teorik hem de pratik olarak izlenmesi gereken yollar
belirtilmiştir. Pratik olarak, teorideki en ideal durumlara ulaşmak mümkün olmadığından
fırlatıcının verimi teorideki kadar yüksek olmaya bilir. Diğer taraftan uygulamasını
gerçekleştirdiğimiz fırlatıcının daha yüksek verimlere nasıl çıkarılabileceği bu çalışmada
anlatılmıştır.
 27

BÖLÜM 5. KULLANILAN MALZEMELER

Şekil 5.0.1 Devre Şeması

5.1 Kondansatör

Bir kapasite elemanı elektriksel yükü elektronların kutuplanması ile depolayabilen,

yalıtkan bir maddenin iki iletken tabaka arasında yerleştirilmesi ile oluşturulmuş
elektronik ve temel elektrik devre elemanıdır. Piyasada kapasitör, sığaç, kapasite gibi
isimler kullanılır. Kondansatörlerin başlıca kullanım amaçları, reaktif güç kontrolü, AC-
DC arasında dönüşüm yapma, elektrik yükü depolama ve bilgi kaybı engelleme vb. dir.
Ayrıca kondansatör bütün elektronik devrelerin vazgeçilmezidir.
 28

Şekil 5.1.1 Devrede Kullanılan Paralel Bağlı Kondansatörler

Kondansatörler;

-plakalar arasında kullanılan yalıtkanın cinsi,

-çalışma ve dayanma gerilimleri,

-depolayabildikleri yük miktarı,

gibi özelliklere göre değişiklik gösterebilir.

Tasarımda elektrolitik kondansatör kullanıldı. Kullanılan kondansatörün değerleri iki adet

4700uF ve 250V’tur. Yüksek kapasite değerlerinde imal edilen, pozitif ve negatif
kutupları belli olan kondansatör çeşididir. Üretim aşamasında çalışabileceği gerilim
aralığı üzerinde belirtilmektedir. Yüksek frekans üretilen devrelerde, frekans
karakteristiği kötü olduğundan tercih edilmeyen devre elemanıdır. Üzerinde belirtilen
maksimum voltaj değeri aşılmamalıdır. Devreye göre kapasite seçimine dikkat
edilmelidir. Doğrultucu filtre devrelerinde, gerilim artırıcılarda, konvertör devrelerinde,
ses, frekans yükselteçlerinde, kuplaj ve dekuplaj devrelerinde, zamanlama devrelerinde
kullanılmaktadır.

5.2 Direnç

Tasarımda kullanılan direnç 100 Ohm 50 Watt değerindedir.

 29

Devreye uygulanan gerilim ve akım bir uçtan diğer uca ulaşıncaya kadar izlediği yolda
elektronların geçişin etkileyen veya geciktiren devre elemanıdır. Birimi ohm’dur.

Devreden geçen akımı sınırlayarak belli bir değerde tutmak,

Devrenin besleme gerilimini bölüp küçülterek diğer elemanların çalışmasını sağlamak,

Hassas devre elemanlarının yüksek akımdan zarar görmesini engellemek,

Yük (alıcı) görevi yapmak ve ısı enerjisi elde etmek gibi amaçlarla kullanılır.

Şekil 5.2.1 Devrede Kullanılan 50 Watt 10 Ohm Direnç

5.3 Köprü Diyot

Alternatif akımı doğru akıma dönüştürmenin en hızlı ve ekonomik yolu köprü diyotlardır.

Köprü diyot girişine uygulanan alternatif gerilimi doğru gerilime dönüştürür. Aynı yapıya
sahip dört adet PN birleşmeli normal diyotun uygun şekilde bağlanması ile köprü diyot
elde edilir.

Tasarımda 35A 1000V değerinde köprü diyot kullanıldı.

 30

Şekil 5.3.1 Devrede Kullanılan Köprü Diyot

5.4 Anahtarlama Devresi

Elektromanyetik fırlatıcılarda sargıların tetiklenme zamanı büyük önem taşımaktadır.

Mermi daha sargının başlangıcında iken sargı enerjilenmeli, tam orta noktada yani sargı
ile mermi merkezleri aynı hizaya geldiğinde sargının enerjisi kesilmelidir. Böyle
yapılmak suretiyle merminin maksimum hıza erişmesi sağlanabilinir.

5.5 İvmelendirici Sargılar

Elektromanyetik fırlatıcılarda, mermiyi ivmelendiren sargılar tasarlanırken belirlenecek

akımı taşıyacak en küçük kesitli, tepe akımının belirlenen akım değerini aşmasını
engelleyecek yeterli dirence sahip olması gerekmektedir. Şu bilinmelidir ki sargı akımını
sınırlayan sargının indüktansı değil sargının direncidir. Akımın oluşması için gerekli
zaman devrenin “L/R” zaman sabiti ile belirlenir. Burada “R” sargının iç direncini ve
aynı zamanda harici direnci içermektedir. Eğer “L/R” çok büyükse mermi sargıdan
geçerken akım maksimum değerine ulaşacak yeterli zamana sahip olamayacaktır.
Maksimum kuvveti elde edebilmek için sargı akımı mermi bobine girmeden önce
anahtarlanarak devreye verilmelidir. Bu anahtarlama mesafesi merminin yaklaşık hızına
ve devrenin “L/R” zaman sabitine bağlıdır. Akım mermi sargının merkezinden geçerken
(veya az öncesinden ) mümkün olduğu kadar hızlı bir biçimde düşürülmeli veya
 31

kesilmelidir. Akımı kesme karakteristiği açma karakteristiğinden daha önemlidir. Çünkü

mermi bu anda daha hızlı hareket etmektedir.

Tasarım prosedürü merminin bobinin dışarısında olmasını gerektirir. Mermi bobinin

dışında olduğu zaman endüktans en düşük değerini alır ve pik akımıysa en büyük
değerini alır.

Sargının kesiti, kullanılmak istenilen mermi tarafından ve enerjiyi depolamak için

kullanılan kondansatörün karşılayacağı endüktans değeri ile belirlenir. Sargının iç çapı
namlu çapı ile sınırlandırıldığı için mümkün olduğu kadar küçük tutulmalıdır.

Merminin ivmelenmesi için kullanılan sargının sarım sayısının artırılması ile daha güçlü
bir manyetik alan üretir. Sarım sayısının artırılması indüktansı hızlı bir şekilde
artıracaktır. İndüktansın artışı zaman faktörünü gündeme getirir ki zaman sargılı
fırlatıcılarda önemli bir parametredir. Çünkü mermi hareket etmektedir ve üzerinde
uygulanan kuvveti meydana getirecek olan manyetik alanın zamanı sınırlıdır. Eğer
indüktans çok büyük olursa alan yeterince hızlı oluşturulamaz. Bunun daha ötesinde eğer
manyetik alan mermi bobininin içine girdikten çok sonra en güçlü durumuna gelirse
mermi geriye fırlayacaktır ihtiyaç duyulan indüktans değeri kullanılan kondansatörün
değerine, devre direncine ve anahtar sisteminin dayana bileceği maksimum tepe akımına
bağlıdır. Daha hızlı akım oluşturabilmek için daha küçük indüktans kullanılması
düşünülür. Fakat indüktansın düşmesiyle tepe akımı yükselir. Sargılı fırlatıcılarda
kullanılan iletkenin direnci devredeki tek direnç olup varlığı kaçınılmazdır. Direncin çok
büyük olması kondansatörün yavaşça boşalmasına neden olacaktır. Devredeki direnç
küçüldükçe kondansatör yükünü olabildiğince hızlı bir biçimde bobin üzerine
boşaltabilecektir. Ancak direncin aşırı biçimde küçülmesi de ayrı bir probleme neden
olacaktır. Çünkü bu durumda devre salınıma girecek ve enerji kondansatör-bobin
arasında gidip gelecektir.

Sargılı fırlatıcı tasarımında ilk hedef direnci minimize etmek olmalıdır. Ancak bu şekilde
sargı üzerinde yaratılacak manyetik alan büyütülebilir. Burada osilasyondan korkmaya
gerek yoktur, çünkü fırlatılacak mermi (manyetik iletkenliği olan herhangi bir malzeme)
sargı enerjisinin çoğunu absorbe ederek, osilasyona neden olacak enerjiyi kayda
alınmayacak kadar küçük bir seviyeye düşürecektir. Tasarımda diğer bir amaç ise doğru
zamanlamadır. Eğer sargı akımı çok kısa süreli olursa mermi akımdan sonra hareket
edecektir. Yani mermi bobin boyunca hareket ederken, hareket esnasında bobinde
akmakta olan bir akımdan söz edilemeyecektir. Eğer akım çok uzun süreli olursa da bu
sefer mermi sargının orta noktasını geçtikten sonra tekrar geri çekilecektir. Mermi ve
sargı kombinasyonu için doğru zamanlamanın yapılması şarttır. Sargılı fırlatıcılarda, L
indüktansı sabit değerlidir, fakat merminin yerleştirildiği konum ile değişir. Bobine akan
yarı sinüs dalgası biçimindeki akımın fazı da bobindeki bu değişimden ciddi bir biçimde
etkilenecektir. Merminin yerleştirildiği pozisyon manyetik akımın yönü üzerinde de
etkili olacaktır.
 32

5.6 Mermi

Mermi tasarımında dikkat edilecek olan en önemli husus, kullanılan materyalin iyi bir
manyetik iletken ya da manyetik yalıtkan olduğudur.

Cismin manyetik alanda hareket etmesini sağlayan o cismin manyetik iletken

olmasıdır. Aynı zamanda kullanılan bu cismin ağırlığı da önemli bir rol oynamaktadır.
Kullanılacak cismin ağır olması durumunda tetikleme işlemiyle namludan çıkacaktır
ve ağırlığı sebebiyle yer çekimine fazla direnemeyip yere kısa sürede düşecektir.
Merminin daha hızlı gitmesini sağlamak amacıyla yapılması gerekenlerden en
önemlisi de merminin ucunu sivriltmektir. Bu sayede mermi havayı daha kolay
delecektir.

BÖLÜM 6. SONUÇLAR

6.0.1 Çalışmanın son hali

 33

Tek kademeli olarak tasarlanan fırlatıcımızın toplam bütçesi 200Tl kadardır. Güç kaynağı
olarak şehir şebekesi kullanılmış ve kondansatör doldurmuştur. Kapasitörlerin toplam
değeri 9400 µf ve besleyecek gerilim 250 V dc gerilimdir. Denklem E=0.5.C.V2’yi göz
önüne alırsak, bu değerler denklemde ilgili kısımlara yerleştirildiğinde kapasitörler de
depolanan elektrik enerjisi 0,293 kJ büyüklüğünde olacaktır. Kullandığımız manyetik
merminin boyutu 3-5 cm aralığında olması maksimum verimi sağlayacaktır. Sistemin
toplam çıkış verimi % 2 civarındadır.

Tasarımımız da etkili ve daha verimli bir sonuç almak için; bobin endüktansı,
kondansatör kapasitesi, çalışma gerilimi, akımı sınırlayan direnç değerleri en uygun
değerlerde seçilmesi gerekir. Bobin endüktansı ile mermi bobin içinde olduğu sürece
enerji olduğundan, ancak bobin terk edilirken manyetik alanın ortadan kalkması dikkate
alınması gereken önemli bir durumdur.

Elektromanyetik fırlatıcılarda, tek sargı yerine birden fazla sargı kullanılması, sargı
iletken kesitinin büyük seçilmesi, sarım sayısının az olması uygun olabilir. Sarım
sayısının az olması sargının indüktans ve direnç değerlerinin istenilen sınırlarda olmasını
sağlar. İletken kesitinin büyük olması sargı üzerinde oluşacak manyetik alanın artmasını
sağlar. Elektromanyetik fırlatıcılarda birden fazla sargının kullanılması durumunda
sargıların tetiklenme zamanları çok önemlidir. Bunun için led ya da lazer diyotlar
kullanılarak, devreye her bir sargı için optik kesiciler eklenebilir. Sargı enerjilendiğinde
ilk sargıdan büyük bir akım akacak ve mermi harekete başlayacaktır. Mermi ilk optik
kesiciye ulaştığında bu sargıdan akan akım kesilecek ve sonraki sargıdan akım akmaya
başlayacaktır. İlk sargının manyetik alanı aniden kesilmeyeceği için kesici (foto
transistor) uygun bir yere yerleştirilmelidir. Elektromanyetik alan şiddeti, mermi sargının
ortasına ulaştığında sıfır olacaktır. Bu nedenle momentum, mermiyi sonraki sargının
manyetik alanına itecek kadar büyük olmalıdır. Optik kesiciler uygun bir şekilde
yerleştirilirse mermi, her bir sarımın ivmelendirmesiyle namludan çıkıncaya dek
hızlanacaktır. Ya sargılar ve kesiciler arasındaki mesafe giderek artan bir şekilde olmalı,
ya da mermi hızlanan bir şekilde değil de sabit bir hızla hareket etmelidir. Bu proje tek
sargılı fırlatıcı olduğu için bu tür hesap ve uygulama yapılmasına gerek kalmamıştır.

Hava boşluğu, dolayısı ile manyetik relüktans mümkün olduğunca azaltılmalıdır. Hava
boşluğunu en aza indirgemek için namlu et kalınlığının minimum olması gerekir. Mermi
boyu, yüksek bir hız da manyetik kuvvetin etkisinde en fazla süreyle etkilenmesi
gerektiğinden, bobin boyuna eşit olmalıdır. Enerji kaybını önlemek için namlu
malzemesi, manyetik yalıtkan olarak seçilmelidir. Sarılacak bobinin Q yani kalite faktörü
yüksek değerde olmalıdır. Bunun için de mümkün olduğunca sıkı sarılmalı ve sargılar
vernik vb. tutucu özelliği olan bir yapıştırıcı ile sabitlenenirse daha iyi sonuç elde
edilebilir.

Kullanılacak kondansatörün gerilim değeri, güvenlik amaçlı olarak, kondansatörü

beslemek için düşünülen maksimum DC gerilim değerinden yüksek olmalıdır. Direnç
değerlerinin yanı sıra, ısınmanın olmaması için kullanılan dirençlerin güç değerleri
yüksek olmalıdır. Mermi olarak seçilen malzemenin iyi bir manyetik iletken olması
verimli olur.
 34

BÖLÜM 7.KAYNAKLAR

[0] Mehmet Köksal, “Reaktif Güç Kompanzasyonu”, İstanbul-Birsen Yayınevi,

2000.
[0] İsmail Coşkun, Osman Kalender ve Yavuz Ege, “İndüksiyon Bobin Silahı için
Uygun Statör Bobini Geometrisinin Araştırılması”, BAÜ Fen Bil. Enst. Dergisi
(2006)
[0] F. Yenigün, İ.H. Çavdar “Bobin Silahı”, Bitirme Tezi 2004 K.T.Ü Elektrik-
Elektronik Mühendisliği Bölümü
[0] E. Bıçak, “Elektromagnetik Fırlatıcı“, Lisans bitirme tezi, Gebze Yüksek
Teknoloji Enstitüsü, Gebze, Kocaeli, Haziran 2005.
[0] James Paul, “Coilgun Basics”
http://www.coilgun.eclipse.co.uk/index.html
 35

BÖLÜM 8.ÖZGEÇMİŞ

Mehmet Çolak, 10.04.1995’de İstanbul’ da doğdu. İlk, orta ve lise eğitimini Üsküdar’da
tamamladı. 2013 yılında Hacı Sabancı Anadolu Lisesi’nden mezun oldu. 2013 yılında
başladığı Sakarya Üniversitesi, Makina Mühendisliği Bölümü’ne girip stajlarının birini
Sakarya’da ISILSAN MAKİNE’de diğerini ise İstanbul’da HİDROTANK firmasında
yapmıştır. Eğitimine şu anda devam etmektedir.

Eren Sağnak, 29.11.1994’de Ankara’da doğdu. İlk ve ortaokul eğitimini Çankaya’da

tamamladı. 2012 yılında Çankaya Ömer Seyfettin Anadolu Lisesinden mezun oldu. 2012
yılında başladığı Sakarya Üniversitesi, Makina Mühendisliği Bölümüne girip stajını D.S.İ
Makine Bakım Atölyesinde yapmıştır. Eğitimine şu anda devam etmektedir.