BENE VIVĔRE EST HONESTE VIVĔRE 20 marca 2022r.

Lectio secunda A (II) NIEDZIELA

gen.
vivere – żyć felicis
ZASADY AKCENTOWANIA WYRAZÓW ŁACIŃSKICH honeste – uczciwie

W języku łacińskim rozróżniamy samogłoski długie i krótkie.

Zjawisko długości lub krótkości samogłosek nosi nazwę iloczasu.
Znakiem graficznym samogłoski długiej jest pozioma kreska nad samogłoską:
ā, ē, ī, ō, ū, ȳ
Krótkość samogłoski zaznacza się łukiem nad samogłoską: ă, ĕ, ĭ, ŏ, ŭ, ў.
W łacinie występują również dwugłoski: ae, oe, au, eu.

AKCENTOWANIE WYRAZÓW ŁACIŃSKICH ZALEŻY OD ILOCZASU PRZEDOSTATNIEJ SYLABY.

Sylaba jest długa:

• jeżeli zawiera samogłoskę długą lub dwugłoskę: amīcus, persōna, Caesar

• jeżeli po samogłosce występują dwie lub więcej spółgłosek: magister, adventus MEMORIA TENE!
– Zapamiętaj!
Akcent pada na przedostatnią
Sylaba jest krótka: sylabę, jeśli jest długa.

• jeżeli zawiera samogłoskę krótką: femĭna, arbĭter, tunĭca

• jeżeli samogłoska występuje przed samogłoską: historĭa, viděo, victorĭa

UWAGA! Jeśli słownik nie podaje długości przedostatniej sylaby, oznacza to, że jest ona długa i na nią pada akcent.

Wyrazy dwusylabowe mają akcent na drugiej sylabie od końca niezależnie od jej iloczasu:
vía, térra, lúxus, ámor, páter, dómus, fínis, hérba, hónor, língua.

W wyrazach dłuższych - składających się z trzech lub więcej sylab - akcent pada
na drugą lub trzecią sylabę od końca.

Jeżeli 2. sylaba od końca jest długa, Jeżeli 2. sylaba od końca jest krótka,
akcent pada na tę właśnie sylabę. akcent pada na trzecią sylabę od końca.
cultūra cultúra tunĭca túnĭca
persōna persóna tabŭla tábŭla
matrōna matróna machĭna máchĭna
amīcus amícus femĭna fémĭna

WYMOWA – uzupełnienie

Uwaga 1 Spółgłoski podwojone wymawiamy zawsze podwójnie:

annus ∙ Anna ∙ terra ∙ puella ∙ littĕra ∙ hippopotāmus ∙ horror ∙ Colosseum ∙ intelligentĭa

Colosseum/ ogromny amfiteatr Flawiuszów w Rzymie wzniesiony przez cesarza Wespazajana, wykończony przez Tytusa
Odbywały się tam pojedynki gladiatorów, walki z dzikimi zwierzętami.

Uwaga 2 Przymiotniki i przysłówki pochodzące od nazw własnych pisze się wielką literą:

lingua Latīna ∙ lingua Graeca ∙ grammatĭca Latīna ∙ Latīne legĕre ∙ populus Romānus
 Lectio secunda (II)
Uwaga 3 Partykuły- que (i), - ve (lub), - ne (czy) łączą się z wyrazem poprzedzającym
i przenoszą akcent na ostatnią sylabę tego słowa:

pópŭlus + que = populúsque – i naród

pópŭlus + ve = populúsve – lub naród
pópŭlus + ne = populúsne – czy naród

SPQR = Senātus Populusque Romānus (tłum. senat i lud rzymski).To skrót oficjalnej nazwy państwa rzymskiego.
Był umieszczany na sztandarach legionów rzymskich, w dokumentach, w napisach. Jest w herbie współczesnego Rzymu.

Jeżeli przedostatnia sylaba wyrazu przed enklityką jest długa, a pierwsza od końca krótka,
akcent nie ulega zmianie, np.:

mātĕrque – i matka
plērăque – i bardzo wiele
natūrăque – i natura
Watykan jest
jedynym państwem,
w którym oficjalnym
Uwaga 4
językiem jest dziś LINGUA LATĪNA RESTITŪTA – język łaciński przywrócony do pierwotnego stanu.
łacina.
W epoce łaciny klasycznej wymawiano inaczej. Rzymianie każde „c” wymawiali jak „k”,
dwugłoskę „ae” jak „aj”, „oe” jak „oj”, „v” jak „ł”. Wymowę taką stosuje się w wielu krajach
zachodniej Europy. Powieść Sienkiewicza Quo vadis czytamy w łacinie restytuowanej – Kło ładis,
w tradycyjnej wymowie – Kwo wadis. Pozdrowienie wodza czy cesarza Ave, Caesar! w restytucie
brzmi: Ałe Kaisar!

Wyraz łaciński Wymowa tradycyjna Wymowa restytuowana

aqua akwa akła
lingua lingwa lingła
Cicěro Cicero Kikero
poena pena poina
Caesar Cesar Kaisar

Uwaga 5
W czasach antycznych między wyrazami nie było odstępów i interpunkcji.
Wyrażenie NOTA BENE
zwraca uwagę na coś, co NOTA BENE!
jest warte zapamiętania …
Wiele wyrazów łacińskich przeszło do języka polskiego:
• bez zmian, np.: persona, forma, forum, honor, magister,
• z niewielkimi zmianami ortograficznymi i fonetycznymi:
fabuła (łac. fabula), konsul (łac. consul), scena (łac. scaena), profesor (łac. professor),
• rzeczowniki tracą często zakończenia – us lub – um:
nerv/us – nerw circ/us – cyrk gust/us – gust
fact/um – fakt document/um – dokument cult/us – kult
• wiele rzeczowników łacińskich zakończonych na - io w języku polskim ma zakończenie – ia lub – ja:
lectio – lekcja opinio – opinia actio – akcja
• przymiotniki łacińskie z zakończeniem -lis spotyka się w wielu polskich przymiotnikach
zakończonych na – lny, np.: stabilis – stabilny, fatalis – fatalny, naturalis – naturalny,
mobilis – mobilny, legalis – legalny.