ჯემალ ქარჩხაძე

ანტონიო და დავითი

ნაწყვეტი წიგნიდან „ისტორიები და ზნე-ჩვეულებანი, ანუ აღწერა ქვეყნებისა,

რომლებიც ღვთის შეწევნით მშვიდობიანად მოიარა მოგზაურმა და ვაჭარმა
ბართოლომეო დ’ანიტიმ, მოთხრობილი ხსენებული დ’ანიტის მიერ დაწვრილებით
და შეულამაზებლად”.

როგორც ამ წიგნის დასაწყისში ვთქვი, ცხოვრების დიდი ნაწილი მოგზაურობაში

გავატარე და მრავალი ქვეყანა მოვვლე, ზოგი ჩემივ სურვილით და ზოგიც სამეფო
კარის დავალებით. ისე მიყვარდა მოგზაურობა, სახლში დიდი ხნით ვერ ვდგებოდი.
მართალია, უცხოეთში მყოფს ზოგჯერ მძიმე სევდა შემომაწვებოდა და სამშობლო
მომენატრებოდა, მაგრამ, დავბრუნდებოდი თუ არა შინ, გული მაშინვე კვლავ უცხო
ქვეყნებისაკენ გამიწევდა. საცა კი ვიყავი, შეძლებისდაგვარად ყველა ხალხის ენა
შევისწავლე. თავდაპირველად უცხო ენებს უცხო ქვეყნებში ვსწავლობდი
ადგილობრივი მოსახლეობისაგან, მერე კი, როდესაც შევამჩნიე, სხვათა ენებს იოლად
ვითვისებდი, ვცდილობდი თავიდანვე მესწავლა, გამგზავრებამდე. ვისაც
მოგზაურობა უყვარს, ყველას ვურჩევ ასე მოიქცეს, რადგან ენის ცოდნა დიდად
უადვილებს საქმეს მოგზაურს. ჯერ ერთი, თარჯიმანი უამრავ დროს გაკარგვინებს,
და მეორეც, უცხო კაცს რომ მის ენაზე დაელაპარაკები, ნდობით იმსჭვალება და
ხელად გადაგიხსნის გულს. ეს ყველგან შემიმჩნევია. ეტყობა, ადამიანის ბუნებაა
ასეთი... სამოცდახუთი წლისა რომ შევიქენი, გადავწყვიტე მოგზაურობაზე ხელი
ამეღო. უკვე ხანში ვიყავი შესული, ჯანი ძველებურად აღარ მომდევდა და თანდათან
შიში შემომეპარა, ვაითუ სადმე გზაში მომისწროს სიკვდილმა და ჩემი ცხედარი
უცხოეთში დარჩეს-მეთქი. კაცს მუდამ გაქვს გაუაზრებელი სურვილი შენს ქვეყანაში
დაიმარხო, სადაც შენი მამა-პაპა მარხია. ესეც არ იყოს, უეცრად რომ მოვმკვდარიყავი,
ის ცოდნა და გამოცდილებაც თან უნდა წამეღო, რაც ხანგრძლივი მოგზაურობისას
მოვიპოვე, და ეს წიგნი, რომელსაც ახლა ვწერ, დაუწერელი დამრჩებოდა. არ
იფიქროთ, სახელსა და დიდებას მიველტვი, როგორც მრავალნი მიელტვიან. არა.
მოგზაურობისას იმდენი ხიფათი და გაჭირვება გადავიტანე, ახალგაზრდული
პატივმოყვარეობიდან აღარაფერი შემომრჩენია და სახელი და დიდებაც არად მიჩანს.
დღეს უბრალო, მკაცრი ცხოვრება ჩემთვის ერთადერთი ცხოვრებაა. წიგნის დაწერა
მხოლოდ მოვალეობაა, რადგან ადრეც მწამდა და ახლაც მწამს, რომ, კაცმა თუ რამე
ცოდნა შეიძინა, იგი ვისმეს უნდა დაუტოვოს, თან თუ წაიღო, ცოდვად ჩაეთვლება და
იმ ქვეყნად მოეკითხება. ამ ორი მიზეზის გამო დავანებე თავი მოგზაურობას. ეგებ
დავიღალე კიდეც, დასვენება მომენატრა და იმ ორ მიზეზს ეს მესამეც დაემატა. ასე
იყო თუ ისე, მოგზაურობა მივატოვე და ნათესავებისა და ახლობლების
გასაკვირველად, ჩემი დიდებული სახლი, ჩემი მეგობრების უსაყვარლესი ადგილი,
სადაც ყოველი მოგზაურობის შემდეგ ვიკრიბებოდით და ხშირად ღამეებს
ვათენებდით ტკბილ მასლაათში, გავყიდე. გავყიდე ქალაქგარეთა მამულებიც.
გავყიდე მთელი ჩემი უძრავი ქონება. სამაგიეროდ, ქვეყნის სამხრეთით, ზღვის პირას,
პატარა მზიანი და ტყიანი ადგილი ვიყიდე და ავაშენე სახლი, რომელმაც ჩემს
ნაცნობ-მეგობრებსა და ნათესავებს კიდევ უფრო განუმტკიცა აზრი, რომ მე უცნაური
და ახირებული კაცი ვარ. სახლი მართლა უჩვეულო გამოვიდა: თუ არ ჩავთვლით
ვრცელ სამუშაო ოთახს, მის მიმდებარე პატარა საძინებელს და მსახურთა სადგომს
ქვედა სართულზე, აქ იმდენი ოთახია, რამდენ ქვეყანაშიც ვარ ნამყოფი. თითო ოთახი
თითო უცხო ქვეყანას განასახიერებს, იქაურ წესზეა მოწყობილი და იქაური
ნივთებითაა მორთული. აგერ უკვე შვიდი წელია ამ სახლში ვცხოვრობ სამი
მსახურისა და ორი მზარეულის ამარა. ეზოდან თითქმის არ გავდივარ, შუადღემდე
სამუშაო ოთახში ვზივარ და ვწერ, ნაშუადღევს ეზოს ბოლოს, ჭალაში ვსეირნობ
ნაკადულის პირას, საღამოს ოთახიდან ოთახში დავდივარ, უცხო ქვეყნებიდან
ჩამოტანილ მრავალრიცხოვან სამახსოვრო ნივთებს ვათვალიერებ და გარდასულ
ამბებს ვიგონებ. ჩემს ცხოვრებას ზოგჯერ განდეგილის ცხოვრებას ადარებენ, მაგრამ
რა განდეგილობაზე შეიძლება ლაპარაკი, როცა კვირა ისე არ გაივლის, ორ-სამჯერ
მეგობრებმა არ მომაკითხონ. მეგობრებს ხან რომელ „ქვეყანაში” მივიღებ ხოლმე, ხან
რომელში. სუფრასაც შესაბამისად ვუშლი. ვსხედვართ, ვსაუბრობთ, თავს ვიქცევთ
ღვინით. ზოგჯერ, როცა მთხოვენ, მოგზაურობის ამბებსაც ვყვები. ასე ვცხოვრობ და
ველოდები ღვთის განჩინებას...
ვინც მოგზაურობის წიგნსა წერს, უეჭველად უნდა გაითვალისწინოს ადამიანთა
ნაირ-ნაირი მიდრეკილება და ჭრელი გემოვნება. ზოგს ქვეყნების გეოგრაფია
აინტერესებს – ადგილმდებარეობა, საზღვრები, ჰავა, ნიადაგი, მდინარეთა სიგრძე და
ტყეთა სიხშირე; ზოგს პოლიტიკა უყვარს – ტახტისათვის ბრძოლა, შეთქმულება,
ინტრიგები; ზოგი მშენებლობის ხელოვნებითაა გატაცებული – როგორ სახლებს
იგებენ, აგურს წვავენ თუ არა, ციხეებს რითი ამაგრებენ, ხიდები რამდენ დაწოლას
უძლებს; ზოგს ხალხის ყოფა-ცხოვრება უნდა გაიგოს – ვისგან წარმოიშვნენ, საიდან
მოვიდნენ, როდის დაეფუძნენ ამ მხარეში, რა წესები და ადათები აქვთ,
ღვთისმსახურების რიტუალებს როგორ ასრულებენ; ზოგს მეცნიერული
დაკვირვებანი სულ არ ედარდება, ყველაფერს გასართობი ამბები ურჩევნია – ნაირ-
ნაირი ისტორიები, ფათერაკები, ანეკდოტები. ამიტომ, მოგზაურობის წიგნი ისე უნდა
დაიწეროს, რა ჯურისა და ყაიდის კაცმაც არ უნდა გაშალოს, რაღაც ჰპოვოს შიგ
საინტერესო – ან საგულისხმო, ან თავშესაქცევი. მე სწორედ ამ წესის დაცვას
ვცდილობ: დაწვრილებით და ზუსტად აღვწერ ყველაფერს, რაც ჩემი თვალით
მინახავს ან სხვებისგან მსმენია, თან შიგადაშიგ გასართობ ისტორიებს ვყვები – ხან
სასაცილოს, ხან სერიოზულს, ხან სევდიანს. დღეს ანტონიოსა და დავითის ამბავს
აღვწერ და ვინც წაიკითხავს, თუ ისევე დანაღვლიანდება და ჩაფიქრდება, როგორც
წუხელ ჩემი სტუმრები დანაღვლიანდნენ და ჩაფიქრდნენ, ეს იმის ნიშანი იქნება, რომ
საქმისთვის თავი რიგიანად გამირთმევია.
დღეს დილიდანვე წვიმს და შემოდგომის ცივი ქარი უბერავს. ასეთ დროს – როცა
ქარი ქრის და წვიმა ირიბად და მონოტონურად უკაკუნებს ფანჯრებსა და
სახურავებზე – ყოველთვის სევდიანი ფიქრები მომეძალება ხოლმე და ისე
ამიყოლიებს, თავის დაღწევას ვეღარ ვახერხებ. გუშინაც ასე იყო. მთელი დღე
გადაუღებლად წვიმდა და საქმეს გული ვერ დავუდე. ტყუილად ვუჯექი საწერ
მაგიდას, ამაოდ ვცდილობდი იმ ადგილიდან განმეგრძო წერა, საცა გაჩერებული
ვიყავი. დიდხანს ვიჯექი და თვალგაშტერებული ვიცქირებოდი სარკმლიდან.
ზღვაზე სქელი ნისლი იწვა და ისე გულისგამაწვრილებლად წვიმდა, გეგონებოდათ
არასოდეს გადაიღებსო. ეზოში პატარ-პატარა გუბეები იდგა. ხეებს უკანასკნელი
ფოთლები სცვიოდა. ირგვლივ მძიმე მოწყენილობას დაესადგურებინა, ყველა ნივთი
მოწყენილობით იყო გაჟღენთილი. რაკი შევატყე, საქმეს წინ ვერ წავწევდი, მუშაობა
მივატოვე და ოთახებში ბოლთის ცემა დავიწყე. გულზე უმიზეზო სევდა მაწვა და
ერთ ადგილას ვერ ვისვენებდი. როცა თითქმის ყველა „ქვეყანა” შემოვიარე და
ბოლოს იმ ოთახში შევედი, რომელსაც „კოლხეთი” ჰქვია, სხეულში გაბნეული სევდა
ნელ-ნელა ერთ ადგილას დაილექა, შედედდა და უეცრად გონების თვალწინ დავითი
წარმომიდგა. მაშინ ბუხრის პირას დავჯექი, ცივ ნაცარს ჩავაშტერდი და შემოსეულ
ფიქრებს მივნებდი...
შუადღისას მეგობრები მესტუმრნენ და სევდა გადამეყარა. მეგობარი, ღვთის
წყალობით, ბევრი მყავს, თანაც ისეთები არიან, სტუმრობა თუ განიზრახეს,
ვერანაირი ამინდი ვერ დააბრკოლებთ. როგორც ვთქვი, შუადღისას მეწვივნენ. ჩემი
ეზოს ჭიშკრიდან ხეივანში ლარივით სწორი გზა მიემართება და მსახურებმა
შორიდანვე შენიშნეს მათი ეტლი. სტუმრებმა, თუმცა ყველა მათგანი იყო აქ ნამყოფი,
კიდევ ერთხელ მოისურვეს სახლის დათვალიერება. მეც დავათვალიერებინე. ყველა
ოთახი შემოვატარე, ბოლოს „კოლხეთში” შევუძეხი და ვახშამიც იქ გავუმართე.
„კოლხეთი” ჩემს მეგობრებს ძალიან მოსწონთ, მუდამ აღტაცებით სინჯავენ იქაურ
ნივთებს და ყოველ ნახვაზე ახალ-ახალი შეკითხვები უჩნდებათ. მეც სიამოვნებით
ვაკმაყოფილებ მათ ცნობისწადილს, ყველა შეკითხვაზე ამომწურავ პასუხს ვაძლევ,
დაწვრილებით ვუხსნი ამა თუ იმ ნივთის დანიშნულებას და თან მათს ქართულ
სახელებსაც ვეუბნები ხოლმე, რომლებსაც, ხმამაღლა რომ წარმოვთქვამ, ასე მგონია,
ტკბილი და სევდიანი სურნელი ასდით. გუშინ განსაკუთრებით ბევრი ათვალიერეს
და ბევრიც აქეს ვერცხლის ქამარ-ხანჯალი და ამან მე ძალიან გამახარა, რადგან ეს
ქარმარ-ხანჯალი დავითის ნაქონია. საღამო რომ მოახლოვდა, ბუხარი ავანთეთ,
სამფეხა ჯორკოები დავიდგით და ტაბლას შემოვუსხედით. მსახურმა ვახშამი
შემოგვიტანა – ქოთნით ლობიო, ცხელი მჭადები, ჭყინტი ყველი, მწვანილი და
ხელადით ღვინო. ერთხანს ვახშამს შევექცეოდით და საუბარი წამდაუწუმ
ინაცვლებდა ერთი საგნიდან მეორეზე, როგორც ეს მოცალეობის დროს ხდება ხოლმე
მეგობართა ვიწრო წრეში. მერე მთხოვეს, რამე გვიამბეო. მეც ავდექი და ანტონიოსა
და დავითის ამბავი ვუამბე. ბოლოში რომ გავედი, სიჩუმე ჩამოვარდა და ამ სიჩუმეს
წვიმის წკაპუნის მეტი დიდხანს არაფერი არღვევდა. სტუმრებს ნაღველი
შემოსწოლოდათ და ფიქრებს მისცემოდნენ. ბოლოს ისევ ღვინომ გაგვიხსნა შეკრული
კრიჭა. შუაღამისას წავიდნენ. ბევრი ვეხვეწე, დარჩით-მეთქი, მაგრამ არ გამიგონეს,
შეზარხოშებულები ჩასხდნენ ეტლში და გზას გაუდგნენ. მე ისინი ჭიშკრამდე
გავაცილე, მერე მოვბრუნდი, ისევ იმ ოთახში შევედი, სადაც საღამო გავატარეთ,
ბუხრის პირას დავჯექი და მინავლულ ცეცხლს ჩავაშტერდი. ჩემი ფიქრები შორეულ
კოლხეთში დაფარფატებდნენ და კიდევ უფრო აღვივებდნენ ნაღვლიან მოგონებებს.
დღეს ისევ ქრის შემოდგომის ქარი და ისევ გადაუღებლად, გულისგამაწვრილებლად
წვიმს. ამიტომ გადავწყვიტე, დროებით მივატოვო ეთიოპიელთა ეროვნული
ჩაცმულობის აღწერა და ამის ნაცვლად ანტონიოსა და დავითის თავგადასავალი
გიამბოთ.

ანტონიო
მაშ ასე. ეს მოხდა ორმოცი წლის წინ. მე მაშინ ოცდათორმეტი წლისა ვიყავი, ანტონიო
კი – ღმერთო, შეიწყალე მისი უსპეტაკესი სული – ხუთი წლით ჩემზე უფროსი იყო.
ერთ დღეს, სამეფო კარის დიდმა მოხელემ, რომელიც იმხანად უცხო ქვეყნებში
მოგზაურობის საქმეებს განაგებდა, სასახლეში დამიბარა და მითხრა, სხვა ჩვიდმეტ
კაცთან ერთად კოლხეთში უნდა წახვიდეო. ის მხარე, ჩვენში რომ „კოლხეთის”
სახელითაა ცნობილი და, როგორც ძველი მწერლები გვარწმუნებენ, ოდესღაც
ერთიანსა და ძლიერ სახელმწიფოს წარმოადგენდა, იმჟამად პატარ-პატარა
სამთავროებად იყო დაქუცმაცებული. მთავრებს, რომლებიც პატივმოყვარეობის გამო
თავიანთ თავს ზოგჯერ მეფეებსაც უწოდებდნენ, ერთმანეთში გაუთავებელი შუღლი
და ქიშპობა ჰქონდათ, რის გამოც გარეშე მტერს ჯეროვან წინააღმდეგობას ვერ
უწევდნენ. და აი, ერთ ასეთ მეფე-მთავარს დესპანი ეახლებინა ჩვენი
ხელმწიფისათვის და დახმარება ეთხოვა იმ უთანასწორო ბრძოლაში, რასაც მისი
ხალხი ეწეოდა მუსულმანების წინააღმდეგ თავისუფლებისა და ქრისტეს რჯულის
დასაცავად. მთავარი, კერძოდ, ითხოვდა სესხს მთიელთა მომთაბარე ტომებში ჯარის
დასაქირავებლად, აგრეთვე ხელოსნებს, განსაკუთრებით იარაღისა და მადნეულის
დამმუშავებელ ოსტატებს, და ღვთისმსახურებს, რომელთაც თავიანთი ქადაგებითა
და მაგალითით ადგილობრივ მოსახლეობაში ქრისტეს რწმენა უნდა
განემტკიცებინათ. სასახლეში იმ დასკვნამდე მისულან, რომ, სანამ სესხის მიცემას
გადაწყვეტდნენ, ჯერ ეს ქვეყანა კარგად შეესწავლათ. ხელოსნებისა და
ღვთისმსახურთა გაგზავნას სიამოვნებით დაპირებიან, თავის მხრივ, ერთი ვაჭარიც
დაუმატებიათ და არჩევანი ჩემზე შეუჩერებიათ. ამ დროისათვის მე რამდენიმე
ქვეყანა უკვე შემოვლილი მქონდა, აღებ-მიცემობაში გვარიანად ვიყავი
დახელოვნებული და საკვირველი არ იყო, რომ სწორედ ჩემი გაგზავნა გადაწყვიტეს.
პოლიტიკა, როგორც ცნობილია, უანგარობასა და წმინდა კაცთმოყვარეობას არა
ცნობს. სახელმწიფოსათვის მთავარია საკუთარი სარგებლობა, და ჩვენი
მოგზაურობის ძირითადი მიზანის იმის დადგენა უნდა ყოფილიყო, თუ რა
სარგებელს ნახავდა ჩვენი ქვეყანა იმით, რომ იმ მთავრისთვის დახმარება გაეწია. მე
წასვლაზე სიამოვნებით დავთანხმდი, რადგან იმ ქვეყანაში მოგზაურობა, რომელსაც
ძველი მწერლები ასეთი აღტაცებით იხსენიებენ, ჩემი დიდი ხნის ოცნება იყო, და
ვიკითხე, როდის მივემგზავრებით-მეთქი. იმ მოხელემ ზუსტი ვადა ვერ მითხრა (ან
შესაძლოა დამიმალა, როგორც თანამგზავრთა ვინაობა დამიმალა დრომდე და
ვადამდე), მხოლოდ ის მითხრა, ექვსი თვე შენს განკარგულებაშია, ექვსი თვის შემდეგ
კი, რა დღესაც გეტყვით, იმ დღეს უნდა შეგეძლოს გემზე ასვლაო.
ექვსი თვე საკმარისი დრო იყო. კაცმა რომ თქვას, რასაც ჩვეულებრივ მომზადებას
ეძახიან, იმისთვის დრო სრულებით არ მჭირდებოდა. მე სულით ხორცამდე
მოგზაური ვიყავი და, დილით რომ გაგეფრთხილებინეთ, შორეულ ქვეყნებში ხარ
წასასვლელიო, ნაშუადღევს ყველაფერი მზად მექნებოდა. მე მომზადებაში სხვა რამეს
ვგულისხმობდი და ეს ექვსი თვე იმისთვის მჭირდებოდა, რომ ცნობები
შემეგროვებინა იმ ქვეყნის შესახებ, სადაც უნდა წავსულიყავი, რათა იმაზე, რისი
გაგებაც აქ შეიძლებოდა, იქ დრო აღარ დამეკარგა. გამგზავრების წინ, ეჭვი არაა,
სამეფო კარზე ცნობებსაც მოგვაწვდიდნენ და რჩევა-დარიგებასაც მოგვცემდნენ,
მაგრამ ეს ცნობები, მსტოვართა მიერ შეგროვებული, უმთავრესად პოლიტიკური და
სამხედრო ხასიათისა იქნებოდა, მართალია, ზუსტი, სანდო და უტყუარი, მაგრამ
დროებითი და მერყევი, ისეთი ვითარების შესატყვისი, რომელიც დღეს ასეთია, ხვალ
კი შეიძლება სულ სხვაგვარი გახდეს. მე უფრო არსებითი ცნობები მჭირდებოდა,
ხალხის ბუნება მინდოდა გამეგო, ხასიათი, ადათ-წესები, ერთი სიტყვით, ის, რაც
საუკუნეების მანძილზე ჩამოყალიბებულა და მუდმივია, ან, უკიდურეს შემთხვევაში,
ხანგრძლივი მაინც.
გამოვედი თუ არა სასახლიდან, მაშინვე ჩემი გეგმის ხორცშესხმას შევუდექი. იმხანად
სასახლეში ორი ქართველი კაცი მსახურობდა, ორთავეს ძალიან მაღალი
თანამდებობა ეკავა, რაც თავისთავად უკვე მათი ხალხის ღირსებაზე მეტყველებს.
გადავწყვიტე ეს კაცები გამეცნო და ამ მიზნით მათთან დარბაზობა ვითხოვე, თან ამ
დარბაზობის მიზანიც შევუთვალე. ჩემდა გასაკვირველად, ორივესგან უარი მივიღე,
თავაზიანი, მაგრამ მტკიცე უარი. მე მრავალი მიზეზის წყალობით, როგორიცაა
გვარიშვილობა, ჩამომავლობა, პაპაჩემისა და განსაკუთრებით მამაჩემის დიდი
დამსახურება სამეფო კარის წინაშე, აგრეთვე ჩემი გახმაურებული მოგზაურობები,
სასახლეში მიღებული კაცი ვიყავი და ამიტომ ამ უარმა გამაკვირვა. როდესაც ჩემი
გაკვირვება ჩემს რამდენიმე მეგობარს გავუზიარე, რომლებიც ამ კაცებს შედარებით
ახლო იცნობდნენ, გაეცინათ და მითხრეს, შეხვედრის მიზანი წინასწარ არ უნდა
გეცნობებინაო. თურმე ეს კაცები ერთთავად იმაზე ზრუნავდნენ, მათი უცხო ტომობა
ზედმეტად თვალში არავის მოხვედროდა, ცოლ-შვილიც კი ჩვენს ენაზე
ლაპარაკობდნენ და თავი ისე ეჭირათ, ვითომ თავიანთი ენა აღარც კი იცოდნენ. ასე
იმიტომ იქცეოდნენ, რომ ვინცობისაა სამეფო კარზე რაიმე არასასურველი
პოლიტიკური ვითარება შექმნილიყო, მათი წარმოშობა ვინმეს ხელზე არ დაეხვია და
თანამდებობა არ დაეკარგათ. ჯამაგირში მყოფი კაცისთვის თანამდებობაზე ზრუნვა
სავსებით ბუნებრივი რამ არის და არავის დაეძრახება, მაგრამ ამის გამო საკუთარ
გვარტომობაზე უარის თქმა, ჩემი აზრით, უკადრისი საქციელია, რომელსაც არც
ღმერთი მოგვიწონებს და არც კაცი. მაგრამ მე მაშინ ჯერ კიდევ არ ვიცოდი ის, რაც
მოგზაურობისას გავიგე, კერძოდ, რომ ამ ხალხში რაღაც გაუგებარ ძალას ერთ
მუშტში უჭირავს ისეთი საპირისპირო თვისებები, როგორიცაა ღალატი და
თავდადება, სიძულვილი და სიყვარული, ლაჩრობა და სიმამაცე, ბოროტება და
სიკეთე. ზემოთ, თავის ადგილას, სადაც კოლხებისა და იბერების ზნე-ჩვეულებანი
აღვწერე, ამაზე დაწვრილებით მქონდა ლაპარაკი და თუ ახლა ეს ორი მაღალი
თანამდებობის პირი გავიხსენე, მხოლოდ იმიტომ, რომ იქ გამოთქმული მოსაზრება
კიდევ ერთი მაგალითით გამემაგრებინა. ეს ორი კაცი ამ მოსაზრების ერთი პოლუსია,
მეორე პოლუსი კი ის პატარა, ჩია მეკუბოვე იყო, რომელიც ამის შემდეგ გავიცანი.
მასთან ერთმა ნაცნობმა მიმასწავლა, როცა შეიტყო, რომ ისეთ ქართველს ვეძებდი,
ვისაც თავისი ქვეყანა ეხსომებოდა და მშობლიური ენა ეცოდინებოდა. მეკუბოვეს
სახელოსნო ქალაქის შუაგულში ჰქონდა გამართული, ერთ ვრცელ, ნახევრად ბნელ
სარდაფში. გადავაბიჯე თუ არა ზღურბლს, მეკუბოვე – კაფანდარა, ქაჩალი,
გრძელცხვირა და გრძელულვაშა კაცი – სწრაფად შემომეგება. მობრძანდით, ბატონო,
ბედნიერი იყოს თქვენი ფეხი ამ ჩემს სამყოფელშიო, მითხრა, ორივე ხელი გაშალა და
თავი მდაბლად დამიკრა, მერე, სანამ რაიმეს თქმას მოვასწრებდი, სხაპასხუპით
შეუდგა საქონლის ქებას. საუკეთესო მასალააო, მიმტკიცებდა და თავისი სიტყვების
დასადასტურებლად კუბოებს თითს უკაკუნებდა, საიმედო, საშვილიშვილოო. მე რომ
შევაწყვეტინე და ვუთხარი, კუბო არ მჭირდება-მეთქი, სახე ერთბაშად შეეცვალა,
თვალებში ცეცხლი ჩაუქრა, დანაღვლიანდა და წუწუნს მოჰყვა იმის გამო, რომ
აღარავინ კვდება, რომ მუშტარი სანთლით საძებნელი გახდა, რომ ღმერთმა სულ
ააღო ხელი ამ ჩვენს ქალაქს, რომ აგერ უკვე რამდენი ხანია, ეპიდემიის ხსენებაც კი
აღარ არის, რომ ხალხი სახიფათოდ მრავლდება და ასე თუ გაგრძელდა, მალე მიწაზე
ფეხის დასადგმელი ადგილი აღარ დარჩება... მე ისევ შევაწყვეტინე და ვუთხარი, ეგ
არ მაინტერესებს, მე შენი ქვეყნის ამბები მინდა გავიგო და, თუ რამე იცი, მითხარი-
მეთქი. ამის გაგონებაზე წამსვე გაჩუმდა, თითქოს სიტყვა პირზე შეაშრაო, უცნაურად
შემომხედა და წამით თვალი თვალში გამიყარა. მერე ერთი გრძნობით აღმოხდა, ჩემი
ქვეყანაო, მაგრამ გაგრძელება ვეღარ შეძლო, რადგან ცრემლები წასკდა. ტიროდა,
მკერდზე მჯიღს იცემდა და დროდადრო ისე ამოიკვნესებდა „ჩემი ქვეყანაო”, ან „ჩემი
საყვარელი სამშობლოო”, გეგონებოდათ გულ-ღვიძლი ამოაყოლაო. მე გამიკვირდა,
თუ ასე უყვარს თავისი ქვეყანა, აქ რაღა აჩერებს-მეთქი. მერე, ახლო რომ გავიცანი,
გავიგე: ახალგაზრდობაში ჩამოსულა (მაშინ ჭკუა არ მქონდაო, მითხრა), მერე აქ
ჩვენებური ქალი შეურთავს ცოლად და ჩარჩენილა და ჩარჩენილა. ერთი პატარა
ეპიდემია რომ დაგვერიოსო, ოცნებით გამომიტყდა ერთხელ და ამ დროს ნეტარი და
სათნო სახე ჰქონდა, ყველა კუბოს გავასაღებდი, გზის ფულს ვიშოვნიდი და ცოლ-
შვილს გავეპარებოდიო. თან ამიხსნა, სიბერეში შევდივარ უკვე, მშობლიურ მიწაში
მინდა დავიმარხო, ცოლსა და შვილს ჩემი ქვეყნის ერთი მუჭა მიწა მირჩევნიაო.
თავიდან მე ამ კაცს ვერაფერი გავუგე, მერე და მერე კი, როცა კარგად დავუახლოვდი
და გულშიაც ჩავხედე, ბევრ რამეს მივხვდი. რაც მთავარია, ვისწავლე, მისი
აბურდული გრძნობიერებიდან მართალი და ჭეშმარიტი ძაფები ამომეძრო. ბოლოს
და ბოლოს, ისე დავხელოვნდი, რამდენიმე სასარგებლო ცნობაც კი დავტყუე მისი
სათაყვანებელი სამშობლოს შესახებ, თუმცა, უნდა ითქვას, ეს ძალიან ძნელი საქმე
იყო, რადგან, როგორც კი ამ საგანზე დავიწყებდით ლაპარაკს, მაშინვე მკერდზე
მჯიღების ცემას მოჰყვებოდა და ისეთი ზოგადი სიტყვებით კმაყოფილდებოდა,
როგორიცაა „მიწა”, „წყარო”, „მდელო”, „მამა-პაპის ძვლები” და სხვა, რაც ყველა
ქვეყნისა და ყველა სამშობლოსათვის საერთოა. ის რამდენიმე უმნიშვნელო ცნობა,
რომლებიც მან მომაწოდა, ცხადია, დიდ ვერაფერ სარგებლობას მომიტანდა, მაგრამ
ეს კაცი სხვა მხრივ გამომადგა: მე მისგან ენა ვისწავლე. ამ საქმეში მართლა დიდი
ოსტატობა და გონებამახვილობა გამოიჩინა. რაღაც განსაკუთრებული წესები
მოიგონა, ისეთი, როგორიც არც წიგნებში წამიკითხავს და არც ვინმესგან გამიგონია,
და ჩინებულად მასწავლიდა. სამაგიეროდ მეც კარგი ფული გადავუხადე. არ ვიცი,
ეყო თუ არა ეს ფული იმისათვის, რომ ცოლ-შვილს გაპარვოდა და ოცნებად ქცეულ
სამშობლოში წასულიყო, ან, თუ ეყო, გაბედა თუ არა ამ სახიფათო და, ჩემი აზრით,
უგუნური ნაბიჯის გადადგმა. ყოველ შემთხვევაში, შემდეგ მე ის კაცი აღარ მინახავს
და არც მისი ასავალ-დასავალი გამიგია.

ექვსმა თვემ სწრაფად გაირბინა. გამგზავრებამდე ერთი კვირით ადრე კვლავ მიხმეს
სასახლეში, ამჯერად თვრამეტივეს ერთად მოგვიყარეს თავი და კოლხთა დესპანებიც
შეგვახვედრეს. თანამგზავრთაგან ზოგი ნაცნობი გამოდგა, ზოგიც პირველად ვნახე.
ანტონიო პირველად ვნახე. გუშინდელივით მახსოვს: ჩვიდმეტნი უკვე შეკრებილი
ვიყავით, როცა კარი გაიღო და ანტონიო შემოვიდა. საშუალო ტანისა იყო,
ჩაფსკვნილი და ბეჭებგანიერი. მოკლე ჟღალი წვერი ჰქონდა, მაღალი შუბლი,
წაბლისფერი თმა, სწორი, ფართონესტოებიანი ცხვირი და ნახევრადმოჭუტული
ჭროღა თვალები, რომლებიც შიგნიდან გარეთ კი არ იმზირებოდნენ, არამედ გარედან
შიგნით, რის გამოც მთელ სახეს ისეთ იერს ანიჭებდნენ, გეგონებოდათ, ფიქრებით
სხვაგანაა და რაც აქ ხდება, სრულებით არ აინტერესებსო.
როგორც მოველოდი, საჭირო ცნობები და რჩევა-დარიგებანი მოგვცეს, გამგზავრების
ვადა დაგვინიშნეს და გამოგვისტუმრეს.
ამგვარად, გემზე რომ ავედი, ანტონიო მხოლოდ ერთხელ მყავდა ნანახი და შეიძლება
ითქვას, არც კი ვიცნობდი, ხოლო როდესაც მოგზაურობის მიზანს მივაღწიეთ და
ღუზა ჩავუშვით იქ, სადაც აპოლონიოს როდოსელისა და სხვა ძველ მწერალთა
ცნობით თავის დროზე არგონავტებმა ჩაუშვეს ღუზა, უკვე გულითადი მეგობრები
ვიყავით.
მოგზაურობამ მშვიდობიანად ჩაიარა, მართალია, ევქსინის პონტოზე ნაოსნობა
მაშინაც ძლიერ საშიში იყო და ამიტომ ყველანი შეიარაღებულები და თავდასაცავად
მომზადებულები ვიყავით, ღვთის წყალობით არავითარი ხიფათი არ შეგვმთხვევია.
ანტონიოს გემზე განცალკევებით ეჭირა თავი. პირქუში კაცი ჩანდა, მიუკარებელი.
პირველ ხანებში ამპარტავანიც კი მეჩვენებოდა. ასე მეგონა, რაღაც იცის ისეთი, რაც
სხვებმა არ ვიცით, ამიტომ ყველას ზემოდან დაგვყურებს და თავს არ გვიყადრებს-
მეთქი. გაღიმებული არასოდეს მინახავს, ლაპარაკითაც ძალიან ცოტას ლაპარაკობდა,
მეტწილად თავის ფიქრებში იყო ჩაღრმავებული და ჩვენცა და გემის დანარჩენი
მგზავრებიც ნაკლებად ვაინტერესებდით.
მოგზაურობისას ჟამიდან ჟამზე თვრამეტივე ერთად ვიკრიბებოდით. ეს საჭიროც იყო
და სასიამოვნოც. სასიამოვნო იმიტომ, რომ ვსაუბრობდით, ვიცინოდით,
ვერთობოდით, რითაც მგზავრობის ერთფეროვნებას წარმატებით ვებრძოდით და,
გარდა ამისა, ნაღვლიან ფიქრებს, რომლებსაც ბუნებრივად იწვევს ოჯახთან და
ახლობლებთან განშორება (ეს განსაკუთრებით იმათ ეხებოდა, ვინც პირველად იყო
ესოდენ ხანგრძლივ მოგზაურობაში), უფრო იოლად ვიგერიებდით. საჭირო კიდევ
იმიტომ იყო, რომ კარგად გაგვეცნო ერთმანეთი, შევკავშირებულიყავით,
დავახლოვებულიყავით, ყველა მოსალოდნელი გაუგებრობანი, რაც კი
განსხვავებული ბუნებისა და ხასიათის გამო შეიძლება წარმოქმნილიყო, აქვე,
გემზევე გაგვერკვია და ამოგვეძირკვა, რადგან უცხო ქვეყანაში ყოფნისას ბევრი რამ
იქნებოდა დამოკიდებული ჩვენს ერთსულოვნებაზე, ერთმანეთის გატანაზე,
ერთმანეთის ნდობასა და მხარში დგომაზე. ამგვარ შეკრებებს, ცხადია, ანტონიოც
ესწრებოდა, მაგრამ ყოველთვის ჩუმად იჯდა ხოლმე თავისთვის და საუბარში
მონაწილეობას არ იღებდა. ზოგჯერ თანამგზავრები მე, როგორც გამოცდილსა და
მრავალ ქვეყანაში ნამყოფ კაცს, მთხოვდნენ, რამე გვიამბეო. მეც სიამოვნებით
ვყვებოდი, თუკი სადმე საინტერესო რამ შემმთხვეოდა. ასეთ დროს რამდენჯერმე
შევამჩნიე, რომ ანტონიოს მზერას, მუდამ საკუთარი ფიქრებისაკენ ჩაბრუნებულს,
მიმართულება შეუცვლია და ნახევრადმოჭუტული თვალების ჭროღა ნაპრალებში
ცნობისმოყვარეობა გამკრთალა. ამგვარ შემთხვევებში, ცოტა არ იყოს, სიამაყე
შემომეპარებოდა, ისეთი გრძნობა მიჩნდებოდა, თითქოს ღირსეული მოწინააღმდეგე
დამემარცხებინოს, და ჩემდაუნებურად ვცდილობდი ამბისთვის მეტი ხატოვანება,
მეტი ფერადოვნება, მეტი გამომსახველობა მიმენიჭებინა. ცხადია, ეს უგუნურება იყო,
რადგან მე თვითონვე ვატყობდი, ამ გადამეტებული მონდომების გამოისობით
როგორ ვკარგავდი თხრობის ბუნებრიობას და როგორ შემომეპარებოდა ხოლმე
სიყალბე.
ჩვენი მისიის წინამძღოლი, რომელიც ამ შეკრებათა მოთავეც იყო (შესაძლებელია
დავალებულიც ჰქონდა), ანტონიოს ადრევე იცნობდა. დანარჩენებმა ჩემსავით გემზე
გაიცნეს. მისიის წინამძღოლს, ამ ერთადერთ ნაცნობს, ანტონიო მაინცდამაინც არ
ეპიტნავებოდა. მტრობდა-მეთქი ვერ ვიტყვი, მაგრამ სიყვარულით რომ არ უყვარდა,
ეს აშკარა იყო. საერთოდ ალერსიანი და გულისხმიერი, მასთან ურთიერთობისას
ერთბაშად ცივი, გულგრილი ხდებოდა და მკაცრად იცავდა წინამძღოლის კილოსა
და მანძილს.
მე ჩემი თანდაყოლილი ხასიათისა და მოგზაურობაში შეძენილი გამოცდილების
წყალობით ყოველთვის იოლად ვპოულობდი ადამიანებთან საერთო ენას და მალე
მართლაც ყველას დავუახლოვდი. ჩემი თანამგზავრები გულღია, კეთილი,
ზნემაღალი ადამიანები იყვნენ, რომელთაც კარგად იცოდნენ თავიანთი ვალი
როგორც იმ ქვეყნის წინაშე, საიდანაც მიემგზავრებოდნენ, ისე იმ ქვეყნის წინაშე,
სადაც მიემგზავრებოდნენ. მათი მრჩეველი და მოკავშირე ყოველგვარ საქმეში იყო
კეთილსინდისიერება, მოვალეობა და მოყვასის სიყვარული. ყველას დავუახლოვდი
ანტონიოს გარდა. მე კი ყველაზე მეტად სწორედ ანტონიო მაინტერესებდა. ძალიან
მინდოდა ამ მარტოსული კაცის გულში ჩამეხედა და დამენახა, რა იმალებოდა იქ
ისეთი, რომ უცხო ქვეყანაში მიმავალიც კი, სადაც ყველა ხიფათი სწორედ მარტო
დარჩენილ, უამხანაგო კაცს ეძებს, გაგვირბოდა და თავს გვარიდებდა. ერთხელაც
დრო შევარჩიე და წინამძღოლს ჩამოვუგდე მასზე სიტყვა, მაგრამ ამ უკანასკნელმა
სასწრაფოდ გადაიტანა საუბარი სხვა საგანზე. ეს ჩემთვის მოულოდნელი არ ყოფილა.
რაკი ერთმანეთი არ უყვარდათ, სავსებით ბუნებრივი იყო, წინამძღოლს არ
მოესურვებინა ანტონიოზე ლაპარაკი და სიტყვა ბანზე აეგდო. და თუ მაინც
წამოვიწყე საუბარი, მხოლოდ იმიტომ, რომ იმედი მქონდა, დროის იმ მცირე
მონაკვეთში, სანამ სხვა საგანზე გადავიდოდა, რაღაც შეეტყობოდა ან ხმის კილოში, ან
მოძრაობაში, ან გამომეტყველებაში ისეთი, რაც ნაწილობრივ მაინც გამიწევდა
პასუხის მაგივრობას. მაგრამ წინამძღოლი ურთიერთობაში კარგად გაწაფული კაცი
აღმოჩნდა და, რისი დამალვაც ეწადა, იოლად მალავდა. მიუხედავად სისწრაფისა, ისე
მსუბუქად და შეუმჩნევლად გადაიტანა საუბარი სხვა საგანზე, ხელმოსაჭიდი და
კვალზე დასაყენებელი არაფერი დამიტოვა. ერთი-ორჯერ გადავწყვიტე პირდაპირ
მივსულიყავი ანტონიოსთან და გამოვლაპარაკებოდი, მაგრამ თავის დამცირების
მეშინოდა და ბოლო წამს მუდამ უკან ვიხევდი: დარწმუნებული ვიყავი, რომ ამ
უკარება და, როგორც მაშინ მეგონა, ქედმაღალ კაცს სულ ადვილად შეეძლო
მოურიდებლად შემოექცია ზურგი და უხეშად გავეწბილებინე.
მაგრამ ერთ დღეს ანტონიო თვითონ გამომელაპარაკა.
წყნარი საღამო იდგა. მე საქმე მოვითავე და გემბანზე ავედი. ზღვა მშვიდი იყო,
უმოძრაო, სარკესავით სწორი და კრიალა, ცა – მოწმენდილი და ღრმა. მზე
ჰორიზონტზე დაშვებულიყო, წყალს უკვე შეხებოდა და ნელ-ნელა იწყებდა
ჩაყურყუმალავებას. ანტონიო გემბანის კიდეზე იდგა ჩემკენ ზურგშექცევით, ხელები
მკერდზე დაეკრიბა და მზის ჩასვლის თვალწარმტაც სურათს გასცქეროდა.
საღამოობით სხვა დროსაც შემიმჩნევია გემბანზე. ზოგჯერ საათობით იდგა ხოლმე
ასე და ზღვის უკიდეგანო სივრცეს გაჰყურებდა. მე შემეშინდა, არ ეგონოს საუბრის
გაბმას ვუპირებ-მეთქი, და გადავწყვიტე გემბანის მეორე მხარეს წავსულიყავი.
სწორედ ამ დროს შემეხმიანა. თავი არ მოუბრუნებია, პოზა არ შეუცვლია, არც კი
შერხეულა, ისე გამომძახა ხმადაბლა, მაგრამ მკაფიოდ:
– კეთილშობილო ბართოლომეო!
რაკი დამიძახა, მეც მისკენ წავედი.
– საღამო მშვიდობისა.
– საღამო მშვიდობისა, – მიპასუხა მან. მერე სულ ახლო რომ მივედი და გვერდით
ამოვუდექი, დასძინა, – არ გიყვართ მზის ჩასვლის ცქერა?
– მზის ჩასვლის ცქერა მიყვარს. ოღონდ ის არ მიყვარს, ჩემი გამოჩენით ვინმეს
მყუდროება დავურღვიო.
ანტონიომ ახლაღა მოატრიალა თავი. სახეში შემომხედა და ჩვენი ნაცნობობის
მანძილზე პირველად გაიღიმა. დიდი კბილები ჰქონდა, ცოტა უსწორმასწორო და
არცთუ მთლად თეთრი, მაგრამ ღიმილი უხდებოდა. ამ ღიმილის წყალობით
ნახევრადმოჭუტულ თვალებში სითბო ჩაუდგა და სახის კუშტი გამომეტყველებაც
გაუქრა. მერე თავი ისევ ჩამავალი მზისკენ მიატრიალა. დისკოს ერთი მესამედი უკვე
წყალში იყო, ხოლო იმას, რაც ჯერ კიდევ წყალზემოთ ჩანდა, წინ თეთრი ღრუბლის
პატარა, ვიწრო ზოლი გასდევდა და შუაში ჰყოფდა. მზე ნელ-ნელა იწევდა დაბლა,
მალე ღრუბლის ზოლს ჩასცდა და ბოლოს სულ ჩაიძირა ზღვაში. სხივები ერთხანს
კიდევ ლივლივებდა ცის კაბადონზე. მერე ისიც გაქრა და ბინდმა იწყო ჩამოწოლა.
ანტონიო ახლა ჩამუქებულ ზღვას გადასცქეროდა. მეც ზღვას გადავქცეროდი და
ველოდი, რომ რაკი თვითონ შემეხმიანა, თვითონვე გამომელაპარაკებოდა. მცირე
დუმილის მერე მართლაც გამომელაპარაკა.
– წარმოიდგენთ, რომ ამ ხნის კაცი ხომალდზე პირველადა ვარ? – ამ სიტყვებით ისევ
ღიმილით შემომხედა, – თქვენ იმდენი გიმოგზაურიათ, ალბათ მობეზრებულიც
გექნებათ.
– არა. მოგზაურობა ისე მიყვარს, ალბათ არასოდეს მომბეზრდება.
– უცნაურია... – დაფიქრებით თქვა ანტონიომ.
– უცნაური? რატომ?
– უცნაურია, რომ კაცს დაბეჯითებით შეუძლია თქვას, რა უყვარს და რა არა.
– განა ეს ასე ძნელია?
– არ ვიცი... მე, მაგალითად, სანამ ბოლომდე ვიტყოდე იმას, რაშიაც დარწმუნებული
ვარ, უკვე იმაში ვარ დარწმუნებული, რომ ვცდები.
მე გამეცინა.
– წეღან უკან არ მოგიხედავთ, მაგრამ ისე დაბეჯითებით შემეხმიანეთ, არა მგონია
ეჭვი შეგპარვოდეთ, რომ მე ვიყავი.
ამაზე მასაც გაეცინა.
– ეს უბრალო გულთმისნობაა. როგორც კი ფეხის ხმა შემომესმა, გონების თვალწინ
მაშინვე თქვენ დამიდექით.
– მერედა ეს უფრო უცნაური არ არის?
– არა. გულთმისნობა იოლი ხელობაა, კაცი თუ ცოტა დაკვირვებული ხარ. მე
შემჩნეული მაქვს, რომ საღამოობით თქვენც ჩემსავით გიყვართ გემბანზე გამოსვლა.
ეს არის და ეს.
– მართლა იოლი ყოფილა!
– რაც ამოხსნილია, ყველაფერი იოლია.
საუბრის ძაფი ბუნებრივად და ძალდაუტანებლად გაიბა. მალე ჩვენს მოგზაურობაზე
დავიწყეთ ლაპარაკი და გამოირკვა, ანტონიომ არა მარტო კარგად იცოდა ყველაფერი,
რაც კი ძველ და ახალ მწერლებთან მოიძევებოდა კოლხეთ-იბერიის შესახებ, არამედ
ღრმადაც ეფიქრა ამ ცნობებზე, ერთმანეთთან შეეჯერებინა და არაერთი საინტერესო
დასკვნაც გამოეტანა. როდესაც გაიგო, მე ცოტ-ცოტას ვლაპარაკობდი ქართულს, ჯერ
გაუკვირდა, მერე გაეხარდა და მთხოვა, მეც მასწავლეო. მე სიამოვნებით დავთანხმდი
და იქვე შევუდექი საქმეს. ანტონიო ნელა, დაფიქრებით იმეორებდა უცხო სიტყვებს
და ყურადღებით აკვირდებოდა მათ ჟღერას. მალე მისი გალჩათხრობილობის,
ქედმაღლობისა და პირქუშობისაგან კვალიც არ დარჩენილა. ჩემს წინაშე იყო
გულღია, გონებამახვილი კაცი, რომელიც სითბოს სითბოთი პასუხობდა და
კეთილმოსურნეობას კეთილმოსურნეობით. მაშ ის კუშტი განმარტოება, რომელშიაც
მე ჩემი დაუკვირვებლობით ამპარტავნობასაც კი ვხედავდი, გამოწვეული ყოფილა
არა ხასიათით, არამედ რაღაც სხვა, ჩემთვის უცნობი მიზეზით.
მეორე დღეს ძველი მეგობრებივით შევხვდით ერთმანეთს, საღამოს კი გემბანიდან
კვლავ ერთად გავცქეროდით მზის ჩასვლას... მზე რომ ზღვაში ჩაიძირა და ბინდი
ჩამოწვა, ამ ბინდმა თითქოს კიდევ უფრო დაგვაახლოვა. ერთხანს სიჩუმე ჩამოვარდა.
ჩვენ გვერდიგვერდ ვიდექით და მე ვგრძნობდი, რომ სიჩუმე ჩვენი საუბრის
გაგრძელებას წარმოადგენდა. ეს ის სიჩუმე იყო, რომელიც კი არ თიშავს ადამიანებს,
არამედ აკავშირებს. გულის გადაშლისკენ უბიძგებს და მეგობრობის საიმედო გზა
გაჰყავს.
ამ მეტყველი სიჩუმითა და იდუმალ-საამო ბინდით ოდნავ გაბრუებულმა, მე ჩუმად
ვთქვი:
– ყმაწვილობაში, მას შემდეგ, რაც პირველად წამაკითხეს წმინდა სახარება, სულ
იმაზე ვოცნებობდი, რომ გავიზრდები, ზღვა ფეხდაფეხ უნდა გადავიარო-მეთქი.
– მერე? ვერ გადაიარეთ?
მე გამეცინა.
– ვერა. თანდათან დავრწმუნდი, რომ იესო ქრისტეს მაგალითი მე არ გამომადგებოდა,
რადგან იესო ქრისტეს, ჩემგან განსხვავებით, ღვთაებრივი ბუნება ჰქონდა.
ამაზე ანტონიომ უეცრად სერიოზული ინტერესით მკითხა:
– ღვთაებრივი ბუნება რა არის, ბართოლომეო?
მე წამით დავიბენი. მერე ვამჯობინე კითხვაზე კითხვითვე მეპასუხა:
– ეჭვი გეპარებათ, რომ ქრისტეს ღვთაებრივი ბუნება ჰქონდა?
– მე არ ვიცი, რა არის ღვთაებრივი ბუნება, – თქვა ანტონიომ და მის ხმაში
მოულოდნელად თითქოს რაღაც ნაღვლიანი დაცინვა გაისმა, – რადგან ვიცი, რომ
ღმერთი უბუნებოა. – მერე გულღიად გაიცინა და დაუმატა, – კიდევ ის ვიცი, რომ, თუ
ჯერ არ გაუფრთხილებიხართ, რომ ჩემთან ამ საგანზე საუბარი არ შეიძლება, მალე
უეჭველად გაგაფრთხილებენ.
მე გაკვირვებით შევხედე. იგი ზღვას გასცქეროდა და მისი პროფილი ფართო, მაღალი
შუბლითა და ჟღალი წვერით, რომელიც ბინდის გამო ახლა უფრო მუქი ჩანდა, წყლის
შავ ფონზე უცნაური და არაბუნებრივი მეჩვენა, თითქოს ნამდვილ პროფილს კი არა,
პროფილის ვეება ჩრდილს ვუყურებდი.
იმ ღამეს, ჩემს კაიუტაში მარტო დარჩენილი, დიდხანს ვფიქრობდი ანტონიოს
სიტყვებზე და დროდადრო თვალწინ დამიდგებოდა მისი პროფილი – ვეება,
არაბუნებრივი ჩრდილი ჩამუქებული ზღვის ფონზე – უცნაური, იდუმალი და
სახიფათო.
წინასწარმეტყველება კი სულ მალე ამიხდა. ერთ დღეს წინამძღოლმა თავის კაიუტაში
მიხმო. წინამძღოლს ფორმალურად მხოლოდ ღვთის მსახურები ემორჩილებოდნენ
და მისმა გამოგზავნილმა კაცმა დანაბარები თავაზიანობის ყველა ნორმის დაცვით
გადმომცა: მამა სებასტიანეს თქვენი ნახვა სურს და, თუ დრო გექნებათ, ეგებ
ნასადილევს ცოტა ხნით ეწვიოთო. სინამდვილეში წინამძღოლის თხოვნა
განკარგულებას ნიშნავდა, რადგან სამეფო კარმა გამომგზავრების წინ მას
განუსაზღვრელი უფლებები მიანიჭა, რომელიც შეხედულებისამებრ ყოველ წუთს
შეეძლო გამოეყენებინა, და საამისოდ საიდუმლო სიგელიც უბოძა. ეს ყველამ
ვიცოდით. ამიტომ დანიშნულ დროს ვეახლე. წინამძღოლი, როგორც საერთოდ
ჩვეოდა, თავაზიანად და გულთბილად შემხვდა. მისი კაიუტა უბრალოების ნიმუშს
წარმოადგენდა. ერთი მაგარი და უხეში ხის ტახტი ედგა, უბრალო მაგიდა და ორი
უბრალო სკამი. ამ ოთახში ფასეული მხოლოდ შანდალი იყო, რომელიც მაგიდაზე
იდგა, და მაცხოვრის გარდამოხსნა, რომელიც მაგიდის ზემოთ, კედელზე ეკიდა. სხვა
მხრივ იქაურობა უფრო განდეგილის სენაკს ჰგავდა, ვიდრე გემის კაიუტას. თავად
წინამძღოლიც განდეგილს ჰგავდა. მაღალ-მაღალი კაცი იყო, ბეჭებში ოდნავ
მოხრილი და ისეთი გამხდარი, არათუ ქონი, ხორცის ნატამალიც კი არ ეტყობოდა.
თვალის უპეები და ლოყები ჩაცვივნული ჰქონდა, შუბლი და ხელები –
დანაოჭებული, თვალები – გამოღამებული. თუმცა ამ გამოღამებულ თვალებს რომ
მოგაპყრობდათ, ისეთი გრძნობა გეუფლებოდათ, თითქოს შიშველი იყავით.
წინამძღოლმა პირჯვარი გადამწერა, ერთ-ერთ, შედარებით უკეთეს სკამზე დამსვა,
მეორეზე თვითონ დაჯდა და წყნარი, გულითადი საუბარი გამიბა. ჯერ ზოგად
საგნებზე ილაპარაკა, რომლებიც არც არაფერს მავალებდა და არც რაიმე
განსაკუთრებულ ყურადღებასა და სიფრთხილეს მოითხოვდა. მერე ჩემს
ჩამომავლობას შეეხო. გაიხსენა ჩემი წინაპრები და ხანგრძლივად შეჩერდა მამაჩემზე,
რომელსაც თურმე პირადად იცნობდა. აქ უკვე მენიშნა ანტონიოს
წინასწარმეტყველება და ყურადღება მოვიკრიბე. მამაჩემზე დიდხანს ილაპარაკა და
საქებარი სიტყვებიც უხვად დახარჯა. უმამაცესი კაცი იყოო, თქვა, მრავალი
სახელოვანი გამარჯვება მოიპოვაო, მის ძალგულოვნებას, გამჭრიახობას, სამხედრო
ხელოვნების დიდ ცოდნას მტრებიც კი აღტაცებაში მოჰყავდაო, მთელი სიცოცხლე
ტახტის ერთგულებას შესწირაო. ბოლოს ჩემზე გადმოინაცვლა:
– შენ კი, შვილო ჩემო, ბართოლომეო, მამაშენის ღირსეული მემკვიდრე გამოდექი და
ახალგაზრდობის მიუხედავად უკვე დიდი ამაგი დასდე სახელმწიფოსაც და
ეკლესიასაც. მე აღტაცებული ვარ შენი გაბედული მოგზაურობებით, რომლებიც
მრავალ ხიფათს გიქადდა. განსაკუთრებით ის მახარებს, რომ, საცა კი იყავი, კარგი
სახელი დატოვე. ამ მოგზაურობებმა სახელმწიფოს მრავალი ახალი მეგობარი შესძინა
და სავაჭრო არხებიც დიდად გაუფართოვა, ხოლო შენს მიერ გაკვალულ გზას
შემდგომში არა ერთი და ორი მისიონერი დაადგა, რათა უცხო ქვეყნებში ქრისტეს
რჯული ექადაგებინათ და ჭეშმარიტი რწმენა შეეტანათ. მე მქონდა პატივი
წამოსვლის წინ მის უდიდებულესობასთან ვყოფილიყავი დარბაზობაზე და
შემიძლია დაგარწმუნო, შვილო ჩემო, რომ მისმა უდიდებულესობამ ქებით მოიხსენია
შენი ღვაწლი.
– გმადლობთ, მამაო სებასტიანე. ჩემი მცირე ღვაწლი მისი უდიდებულესობის
ყურადღების ღირსი არ არის.
– მისი უდიდებულესობა შენგან კვლავაც ერთგულ სამსახურს მოელის.
– მე დიდად ვაფასებ მისი უდიდებულესობის ნდობას და ყველაფერს ვიღონებ, რომ
ეს ნდობა გავამართლო.
წინამძღოლი ჩემი პასუხით, ეტყობა, კმაყოფილი დარჩა, რადგან მისი ნაოჭებით
დაღარული შუბლი ცოტა გაიშალა. ერთხანს ჩუმად იყო და სადღაც ჩემს მიღმა
იყურებოდა. მერე თავისი ღრმად ჩამსხდარი თვალები კვლავ მომაპყრო და ისე
მომაბჯინა, მეგონა, ჩემს ძარღვებში სისხლის მოძრაობას აკვირდება-მეთქი. მიყურა,
მიყურა და ბოლოს ტკბილად მითხრა:
– მაგ ანტონიოს ერიდე, შვილო, ნუ გაუშინაურდები.
– რატომ, მამაო სებასტიანე?
– იმიტომ, რომ ღვთისმგმობელია და მკრეხელი. გვამში ეშმაკეული უზის. ჯვარი
აქაურობას! – ამ სიტყვებზე თვითონაც გადაიწერა პირჯვარი და მეც გადამწერა, –
თავად წაწყმედილია და სხვათა ცდუნებასაც ლამობს.
გაკვირვებისაგან მგონი პირიც კი დავაღე. ანტონიოს წინასწარმეტყველების შემდეგ
წინამძღოლის მხრივ მამაშვილურ შეგონებასა და გაფრთხილებას კი მოველოდი,
მაგრამ ამას როგორ წარმოვიდგენდი! ანტონიოს გვამში ეშმაკეული?! მე ანტონიოს
მიმართ უკვე ისეთი სიმპათიით ვიყავი გამსჭვალული, რომ წინამძღოლის ნათქვამის
დაჯერება საკუთარი უგუნურობისა და ბრმა მიამიტობის აღიარება იქნებოდა. არადა,
წინამძღოლმა თავისი თავის ფასი იცოდა და სიტყვებს ქარს არ ატანდა.
– მამაო სებასტიანე, ნუთუ ასეთი განათლებული და გონიერი კაცი...
– განათლება, შვილო ჩემო, რწმენას არ განამტკიცებს, – შემაწყვეტინა წინამძღოლმა
და ამ დროს მისი ხმის კილოში სულ ოდნავ შემოიპარა უფლებამოსილება და
შესაძლოა მოუთმენლობაც, – მეტიც: თუ რწმენა მკვიდრ ნიადაგზე არაა
დაფუძნებული, განათლება ადვილად იქცევა ცდუნებად. ეგ ანტონიო თავის დროზე
მოძღვარი იყო და მრევლი ებარა. მაგრამ მალე მიატოვა ეკლესია და რამდენიმე წელი
უდაბნოში ცხოვრობდა განდეგილად. რას აკეთებდა ამ ხნის მანძილზე, არავინ იცის.
ეტყობა, მაშინ მიჰყიდა სული ეშმაკს. შესაძლებელია, სწორედ განათლების
საფასურად. უდაბნოდან რომ დაბრუნდა, წმინდა კათოლიკური ეკლესიის გმობა
დაიწყო. რამდენიმე მალემრწმენიც აიყოლია. დოგმების უარყოფას მოითხოვდნენ,
ეკლესიის მსახურთ ჩირქსა სცხებდნენ და კიდევ ბევრ საძრახის საქმეს ჩადიოდნენ,
რის გამოც ყველანი შეიპყრეს და წმინდა ინკვიზიციის სამსჯავროს გადასცეს.
სამსჯავროზე მრავალმა ფეხის ხმას აყოლილმა გულწრფელად მოინანია შეცოდება
და წმინდა ინკვიზიციამაც მათ დიდსულოვნად შეუნდო. ესა და სხვა სამი ცოდვილი,
რომლებიც ეშმაკეულის მიერ იყვნენ გათანგული, ჯიუტად იდგნენ თავისაზე და
ამტკიცებდნენ, კათოლიკურმა ეკლესიამ ჩვენი უფალი მაცხოვრის მოძღვრება
გააუკუღმართაო. წმინდა ინკვიზიციამ ოთხივე მათგანს კოცონზე დაწვა
გადაუწყვიტა. სამი ცოდვილის მიმართ განაჩენი ასრულებულ იქნა, ამან კი
დიდგვაროვნებისა და გავლენიანი მეგობრების წყალობით სასჯელს თავი დააღწია.

ამ პროცესის ამბავი მე ყურმოკვრით ვიცოდი. იმ დროს მოგზაურობაში ვიყავი და,

როცა დავბრუნდი, უკვე თავდებოდა მითქმა-მოთქმა. მაშინ დიდი ყურადღება არ
მიმიქცევია. რაც ჩვენს თვალწინ არ ხდება, იმას ყოველთვის ნაკლებად განვიცდით.
ახლა კი წინამძღოლის ნაამბობმა ერთიანად შემძრა. მაშ, აი თურმე რა ყოფილა
ანტონიოს გულჩახვეულობისა და განკერძოებულობის მიზეზი!
ერთხანს ორივენი ჩუმად ვიყავით. მერე ვკითხე:
– ჩვენთან ერთად რაღად გამოგზავნეს? განა რა განსხვავებაა, ეშმაკეული ერთ
საქრისტიანო ქვეყანაში იქნება თუ მეორეში?
– ის ქვეყანა, სადაც ჩვენ მივდივართ, მუსულმანთა ალყაშია მოქცეული. ამიტომ იქ
იმდენად არეულ-დარეულია ყველაფერი, ერთი ანტონიოთი მეტი იქნება თუ
ნაკლები, ეს ბევრს არაფერს შეცვლის. გარდა ამისა, – აქ წინამძღოლი გაჩუმდა და
ერთი გამომცდელად შემომხედა, თითქოს ვერ გადაეწყვიტა, ეთქვა თუ არა. მერე
დასძინა, – იქ მფარველები არ ეყოლება.
ამ ნათქვამიდან მე სამი დასკვნა გამოვიტანე. ერთი ის, რომ ეკლესიას მართლა დიდი
შიში ჰქონია ანტონიოსი, რაკი, როგორც კი შემთხვევა მიეცა, ქვეყნიდან გააძევა.
მეორე – ანტონიოს მეგობრები მართლა დიდად გავლენიანი ხალხი ყოფილა, თუკი
ეკლესიამ მათ ანგარიში გაუწია მიუხედავად იმისა, რომ ასეთ საშიშ კაცთან ჰქონდა
საქმე. და მესამე – ანტონიოს კვლავ ხიფათი ელოდა. ვინ იცის, ეს ხიფათი დაგეგმილი
და მომზადებულიც კი იყო.
– ასე რომ, შვილო ჩემო, – ჩამესმა ამ დროს წინამძღოლის ხმა, – გიჯობს მაგ კაცისგან
შორს დაიჭირო თავი.
მე ვიცოდი, რომ ანტონიოს ეგრე იოლად ვერ შეველეოდი. წინამძღოლმა კი თავისი
ნაამბობითა და რჩევა-დარიგებით მისდაუნებურად კიდევ უფრო გამიღვივა
ინტერესი. მაგრამ არც იმის დაშვება შემეძლო, რომ მე და ანტონიოს ურთიერთობას
აკრძალვის ბეჭედი დასმოდა და ქურდული ხასიათი მიეღო. ამიტომ წინამძღოლს
თვალი გავუსწორე და ვუთხარი:
– მამაო სებასტიანე, ჩემი რწმენა მტკიცეა. ვინც ცდუნებას ემალება, ის უძლურია.
ძლიერი ის არის, ვინც ცდუნებას ამარცხებს. მე არ მეშინია.
წინამძღოლს ჩემი სენტენცია, ეტყობა, არ მოეწონა, რადგან შუბლზე კიდევ უფრო
მოუმრავლდა ნაოჭები, და თუმცა სიმშვიდე შეინარჩუნა, მის ხმაში მაინც გაისმა
შორეული სუსხი:
– რა თქმა უნდა, შვილო ჩემო, სრული უფლება გაქვს ისე მოიქცე, როგორც
უმჯობესად მიგაჩნია. მე მხოლოდ გაგაფრთხილე, ვინაიდან ეს ჩემი მოვალეობა იყო.
წინამძღოლთან საუბარს ჩემზე გავლენა არ მოუხდენია. მართალია, პირველ ხანებში
ჩემდაუნებურად ვფრთხილობდი და, როცა ანტონიოს ველაპარაკებოდი, სიტყვებს
უფრო დაკვირვებით ვწონიდი, ვიდრე საერთოდ მჩვევია, მაგრამ მალე ამანაც
გამიარა. ახლა ერთადერთი კვალი წინამძღოლის დარიგებიდან ის დარჩა, რომ
ეკლესიასა და რელიგიაზე ლაპარაკს ვერიდებოდი. თუმცა ამ საქმეში თავად
ანტონიოც მეხმარებოდა. იგი ჩემზე მეტი გულმოდგინებით გაურბოდა ამ საგანზე
საუბარს. სამაგიეროდ დიდი გატაცებით ვასწავლიდი ქართველთა ენას და ისიც
დიდი გატაცებით სწავლობდა. სადაც არ უნდა ყოფილიყო, გამუდმებით იმეორებდა
უცხო სიტყვებს და თვალსაჩინო წარმატებასაც აღწევდა. ამას გარდა სხვაც ბევრი რამ
ვიპოვეთ ისეთი, რაზედაც არასოდეს გვწყინდებოდა საუბარი და აზრთა გაცვლა-
გამოცვლა. აქამდე მე ჩემი თავი განსწავლული კაცი მეგონა, მაგრამ, რაც უფრო
ვუახლოვდებოდი ანტონიოს და რაც უფრო მეტს ვბაასობდით, მით უფრო
ვრწმუნდებოდი, რომ შემცდარი ვყოფილვარ. მართალია, მე მასზე არანაკლებ
ნაკითხი ვიყავი, ნახვით კი მოგზაურობისადმი ჩემი მიდრეკილების გამო მეტიც
მენახა, მაგრამ ჩემი განსწავლულობა ცოდნის დაგროვება იყო, მისი კი – ცოდნის
შესისხლხორცება. მე ცოდნა მქონდა როგორც ნივთი, როგორც საუნჯე, რომელსაც
მეხსიერების სკივრში ვინახავდი და, როცა მინდოდა, მაშინ გამოვფენდი, ის ცოდნას
საზრდოდ ხმარობდა, მისთვის ცოდნა პური იყო, რომელიც მის არსებაში იხსნებოდა
და სიცოცხლის ნიშნად იქცეოდა.
მალე ისე დავახლოვდით, რომ წინამძღოლთან ამასწინანდელი საუბარი თანდათან
სინდისის ქენჯნად მექცა. წინამძღოლს მაშინ არ უთქვამს, რაც გითხარი ჩვენს შორის
უნდა დარჩესო, მაგრამ, ჩემი აზრით, ეს თავისთავად იგულისხმებოდა. დღემდე ამ
უსიტყვო პირობას პატიოსნად ვასრულებდი. ახლა პატიოსნება ჩემგან სწორედ
პირობის დარღვევას მოითხოვდა, რადგან მე და ანტონიო უკვე მეგობრები გავხდით,
მე კი მის შესახებ საიდუმლო ცნობები მქონდა. ვგრძნობდი, რომ ბოლოსდაბოლოს ეს
რელიგიასთან და კათოლიკურ ეკლესიასთან მიგვიყვანდა, მაგრამ გაჩუმებაც უკვე
აღარ შემეძლო და ერთხელ ვუთხარი:
– წინამძღოლი ცუდი თვალით გიყურებს.
– ვიცი, – უბრალოდ, თითქმის დაუდევრად მიპასუხა ანტონიომ.
– გახსოვს, ამასწინათ რომ მითხარი, გაგაფრთხილებენო?
– მახსოვს. გაგაფრთხილეს?
– გამაფრთხილეს. წინამძღოლმა დამიბარა და მირჩია, თავი შორს დამეჭირა შენგან.
– წინამძღოლის რჩევა ბრძანების ტოლია, ბართოლომეო.
– ვიცი.
– მერე?
– ერეტიკოსიაო, მამა სებასტიანემ. მართლა ერეტიკოსი ხარ?
ანტონიომ გამომცდელად შემომხედა.
– ეკლესიას მე ვგონივარ ერეტიკოსი, მე კი ეკლესია მგონია ერეტიკოსი. ძნელი
დასადგენია, სიმართლე ვის მხარესაა, რადგან ეკლესიის მხარეს ძალა-უფლებაა. – აქ
ცოტა ხანს ჩუმად იყო, მერე თქვა, – კარგია, რომ გაგაფრთხილა წინამძღოლმა. მან
იცოდა, რომ არ გაუგონებდი, მაგრამ ისიც იცოდა, მისი რჩევა უკვალოდ არ
ჩაივლიდა. მისგან გაფრთხილებული იოლად არაფერს დამიჯერებ და სწორადაც
მოიქცევი. – ისევ გაჩუმდა და შედარებით დიდხანს იყო ჩუმად. ბოლოს განაგრძო, –
ტანჯვაა, ბართოლომეო, ისეთ ქვეყანაში ცხოვრება, სადაც შენს აზრს თავისუფლად
არ გათქმევინებენ. რომ შეეძლოთ, თავისუფლად ფიქრსაც აგიკრძალავდნენ. პაპი
ჩვენსავით ადამიანია და ჩვენსავით შეუძლია შეცდეს. მას კი თავი შეუმცდარი
ჰგონია, ამიტომ ბრმად მიგვერეკება, საითაც სურს. თვალი ღვთითა გვაქვს,
ბართოლომეო, და სახედველად მოგვეცა, ისინი კი ჩვენს მაგივრად თვითონ
იყურებიან და გვაიძულებენ თეთრი ვთქვათ იმაზე, რასაც შავად ვხედავთ. აზრიც
ღვთითა გვაქვს და განსასჯელად მოგვეცა, ისინი კი გვაიძულებენ ჩვენი აზრი
ჩავიხშოთ და მათი აზრის კვალობაზე ვსაჯოთ. იესო ქრისტე დოგმებს ებრძოდა. რა
იცოდა, რომ მისი მიმდევრები ძველი დოგმების ადგილას ახალს დაამკვიდრებდნენ
და ძველი ფარისევლების ადგილას ახლებს დააყენებდნენ!
– რა იცოდა? მაშ შენ მართლა ფიქრობ, რომ უფალი ჩვენი მაცხოვარი მხოლოდ
ადამიანი იყო?
– არა, ბართოლომეო, მე სულ სხვა რამეს ვფიქრობ. მე ვფიქრობ, რომ ბუნების კანონი
ერთია და განუყოფელი და მას ყოველი ხორციელი ემორჩილება.
– მაგრამ უფალი...
– მე არა მგონია, ღმერთი თეატრონს მართავდეს, ბართოლომეო. ხორციელად
დაბადებულ ღმერთს რომ ის დაჰყვეს, რასაც შენ ერთხელ „ღვთაებრივი ბუნება”
უწოდე, ყველაფერი იოლი და მარტივი იქნებოდა. ღმერთს შეუძლია ერთი
ბუნებიდან მეორეში გადავიდეს, მაგრამ არ შეუძლია ერთი ბუნების კანონი მეორეში
წაიღოს, რადგან ამით სწორედ იმას დაარღვევდა, რაც თავისი ყოვლისშემძლეობის
მეოხებით დაურღვეველი და აბსოლუტური შექმნა. არა, ბართოლომეო, ხორციელად
დაბადებული ღმერთი ადამიანი უნდა იყოს, უკეთესი ადამიანთა შორის, მაგრამ
მაინც ადამიანი. და იმ კანონებს უნდა დაემორჩილოს, რასაც მე და შენ
ვემორჩილებით. – ანტონიო კვლავ გაჩუმდა, ხელები, რომლებიც აქამდე მკერდზე
ჰქონდა დაკრებილი, ჩამოუშვა და მერე რაღაც თბილი, თითქოს შემრიგებლური
კილოთი განაგრძო, – ეს ჩემი კერძო აზრია, ბართოლომეო, და იგი შეიძლება ისეთივე
მცდარი იყოს, როგორც პაპის ან რომელიმე კარდინალის აზრი. მაგრამ მე არ
მოვითხოვ, ჩემი ნათქვამი ჭეშმარიტებად აღიარეთ-მეთქი. დამიმტკიცონ, რომ
ვცდები, და მეც უყოყმანოდ უარვყოფ.
– მაგრამ ის ათასი ყური და ათასი გული, რომელიც ამასობაში გაიგონებს და იტაცებს
ამ შენს ნათქვამს, რაკი ერთხელ თავში ჩაეჭედება, ასე უყოყმანოდ აღარ უარყოფს.
ამის შიში აქვს ეკლესიას.
– ეგ მართალია, მაგრამ იმავე ათას ყურსა და ათას გულს ახლა ეკლესიის ქადაგება
აქვს ატაცებული, რომლის ჭეშმარიტება ასევე დაუდგენელია. ჩემთვის დოგმაა ის,
რაც უფლის ბაგეთაგან გამოსულა და რასაც წმინდა მახარებლები მოგვითხრობენ, ის
კი, რაც შემდგომ ეკლესიამ მიაბა და მიაკოწიწა, სადაო და შესამოწმებელია.
– ადამიანის გული და გონება იმგვარია, რომ ყოველ კაცს შეიძლება განსხვავებული
აზრი და შეხედულება ჰქონდეს. ასეთ ვითარებაში დავა შეიძლება უსასრულო და
ამიტომ უაზროც იყოს, და ამ უსასრულო გზაზე, ვინ იცის რწმენა, ის მთავარი, რის
გამოც ვდაობთ, სულ დაგვეკარგოს. დიდი სოკრატე არა სცნობდა ათენელთა
კანონებს, მაგრამ უყოყმანოდ კი ემორჩილებოდა.
– სახელმწიფო კანონებს ადამიანები ქმნიან და ადამიანებსვე შეუძლიათ საჭიროების
შემთხვევაში ახლით შეცვალონ. როცა საქმე დროებითსა და წარმავალს ეხება,
უმცირესობა მოვალეა უმრავლესობას დაემორჩილოს და შეეგუოს იმას, რაც მისი
აზრით სწორი არ არის. რელიგია სხვა რამეა. ჭეშმარიტება ერთია და მარადიული.
რწმენა კი ღვთის გზაა. ადამიანს, თუნდაც იგი ათასჯერ პაპი იყოს, არც შესწორება
შეუძლია მისი და არც შეცვლა. სხვის რწმენას ვერ შეეგუები და ვერ დაემორჩილები,
თუ იგი შენიც არ არის. ჩემი რწმენა და ჩემი გზა სხვაა, პაპისა და ჩვენი წინამძღოლის
რწმენა და გზა – სხვა.
ანტონიო გაჩუმდა. მე ამით ვისარგებლე და, ჩემი ჭკუით, შევეცადე საუბარი სხვა
კალაპოტში გადამეგდო, ვინაიდან ის კალაპოტი, რომელშიაც მიედინებოდა,
სახიფათო მეჩვენა.
– ჩვენს წინამძღოლს, როგორც გავიგე, ადრევე იცნობდი.
– პროცესზე გავიცანი, – აქ ანტონიომ წეღანდელივით გამომცდელად შემომხედა და
დასძინა, – ერთი მსაჯულთაგანი იყო. არ უთქვამს?
ეს რომ მკითხა, უცნაური მოლოდინით შემომაცქერდა. თან რაღაც გაუგებარი
აღელვება ეტყობოდა.
– არა. პროცესის ამბავი მითხრა, მაგრამ, თვითონ თუ მონაწილეობდა, არ უთქვამს.
უეცრად მძიმე სიჩუმე ჩამოვარდა. ანტონიოს სახე შეეცვალა. გაფითრდა და
გამომეტყველება ძველებურად კუშტი გაუხდა. ერთხანს გახევებული იდგა, მერე
შებრუნდა და შორეულ სივრცეს მიაშტერდა. მე ვიგრძენი, რომ ჩემდაუნებურად
რაღაც საჩოთიროსა და მტკივნეულს წამოვედე, მაგრამ ვერც ვერაფერი მოვიფიქრე
ისეთი, რომ ეს საშიში დუმილი დამერღვია და საუბრისთვის ისევ შემეცვალა
მიმართულება. ძალიან დიდხანს ვიყავით ჩუმად. ბოლოს ანტონიომ შეცვლილი,
მოგუდული და, როგორც მომეჩვენა, ცოტა ნაძალადევი ხმით დაიწყო:
– კარგია, რომ წინამძღოლს პროცესის ამბავი უთქვამს. დღეს თუ ხვალ მე მაინც
გიამბობდი. აქამდეც არაერთხელ დავაპირე, მაგრამ დაწყება მიჭირდა. ახლა, რაკი
მთავარი ცნობილია შენთვის, დანარჩენს უფრო მშვიდად გეტყვი. ყური დამიგდე,
ბართოლომეო, ეს ჩემი აღსარებაა და მას პირველი შენ ისმენ... მე ძმობის მოთავედ
ვითვლებოდი და მართლაც მოთავე ვიყავი, მაგრამ მოთავე ვიყავი იმის გამო, რომ
პირველმა ავიმაღლე ხმა, თორემ სხვა მხრივ ჩემი სულიერი მოძმეები – მე
მხედველობაში მყავს ის სამი, რომლებიც ბოლომდე რწმენის ერთგულნი დარჩნენ, და
არა დანარჩენები, ვინც, ღმერთმა შეუნდოს, უარყვეს ძმობა და ყოველივე მოინანიეს,
რათა სიცოცხლე შეენარჩუნებინათ – ბევრად მჯობდნენ. მათი რწმენა ჩემს რწმენაზე
ღრმა იყო, მათი სული ჩემს სულზე ძლიერი, მათი გონება ჩემს გონებაზე ნათელი და
მათი ცოდნა ჩემს ცოდნაზე ვრცელი. მე, ისევე როგორც ამ სამ მოძმეს, ეჭვი არ
მეპარებოდა, რომ სასამართლო კოცონზე დაწვას გადაგვიწყვეტდა, მაგრამ, როდესაც
განაჩენი გამოგვიცხადეს, უეცრად ტანში გამბურძგლა, მთელ სხეულში რაღაც მწვავე,
ძლიერმა სიმხურვალემ შანთივით დამიარა და ვიგრძენი, რომ ბალანი ამეშალა. ეს
ყველაფერი ერთ წამში მოხდა და ამ ერთი წამის განმავლობაში მე ვცდილობდი
სულის გადარჩენილი ძალები მომეკრიბა, რათა ფერი არ შემცვლოდა და ამ
შემაძრწუნებელ სიმხურვალეს, რომელიც ალბათ შიში იყო, სახეზე არ გამოეჟონა.
მივაღწიე თუ არა საწადელს, არ ვიცი, მაგრამ, ეს წამიერი სიძაბუნე სინდისზე მწარედ
დამაწვა. გულზე რაღაც მწიწკნიდა და ჩემი სხეული მეზიზღებოდა, როგორც
უბოროტესი მტერი. როდესაც სასამართლო დარბაზიდან გაგვიყვანეს და კვლავ
საკანში შეგვლალეს, მე უპირველეს მოვალეობად მივიჩნიე, ეს ჩემი სისუსტე ჩემი
მოძმეებისთვის გამემხილა და მეღიარებინა, რომ ჩემს რწმენას სისრულე აკლდა.
როგორც გამოირკვა, მათაც იგივე დამართნოდათ. ყოველ შემთხვევაში, ასე მითხრეს
და მაშინ მე ეჭვი არ შემპარვია, რომ სიმართლეს მეუბნებოდნენ. ის ღამე ლოცვაში
გავატარეთ, ჩვენი სულები ღმერთს შევავედრეთ და, როდესაც საკნის ვიწრო
სარკმელში სინათლის პირველი სხივი შემოიჭრა, ოთხივენი მზად ვიყავით მშვიდად
და უდრტვინველად მიგვეღო სასჯელი. განაჩენის აღსრულება საღამოსთვის იყო
დანიშნული, დილის მეათე საათზე კი შეწყალების ცნობა მივიღე. ციხის დარაჯმა
საკნის რკინის კართან თითით მიმიხმო და საიდუმლოდ მითხრა, შეწყალებული
ხარო, თან დაატანა, ბრძანებას შენი განთავისუფლების თაობაზე სატუსაღოს უფროსს
ორი საათის შემდეგ გამოუცხადებენო. ჩემს მეგობრებსა და ნათესავებს არა მარტო
ჩემს შეწყალებაზე ეზრუნათ, არამედ დარაჯიც კი მოექრთამათ, რათა
განთავისუთლების ამბავი რაც შეიძლებოდა ადრე შეეტყობინებინათ და ამით,
როგორც თვითონ ფიქრობდნენ, რამდენიმე საათის ზედმეტი ტანჯვა აერიდებინათ.
საკვირველი რამ მოხდა, ბართოლომეო: როცა დარაჯმა გამიხმო და განთავისუფლება
ჩურჩულით მახარა, ზუსტად ისე გამიარა სხეულში გავარვარებულმა შანთმა და
ზუსტად ისე ამეშალა ტანზე და ხელებზე ბალანი, როგორც განაჩენის
გამოცხადებისას. დარაჯი რომ გამშორდა, მე ცოტა კიდევ შევიცადე, რათა ჟრჟოლას
გაევლო, მერე მივბრუნდი, დარაჯის ნათქვამი ჩემს მოძმეებს ვაცნობე და თან
დავძინე, შეწყალებაზე უარს ვიტყვი-მეთქი... ბართოლომეო! ამას რომ ვამბობდი,
ბუნდოვნად ვგრძნობდი, რომ ჩემი თავი მეზიზღებოდა, და ბუნდოვნადვე
ვცდილობდი ეს ზიზღი ჩემი თავისთვის დამემალა. იმიტომ, რომ მე ეს შეგნებულად
ჩავიდინე. მართალია, ჩემი საქციელი მაშინ ნათლად არ მქონდა გააზრებული, მაგრამ
ამას რა მნიშვნელობა აქვს! მთავარია ეს მე ვიყავი და მე განგებ გავუმხილე ჩემს
თანამოძმეებს დარაჯის მოტანილი ამბავი, რადგან ვიცოდი, რომ შეწყალებაზე უარის
თქმას არ დამანებებდნენ. არც მანამ, არც მაშინ და არც შემდეგ ჩემი რწმენა ჭეშმარიტი
რწმენა არ ყოფილა, ბართოლომეო. მე რომ ჭეშმარიტი რწმენა მქონოდა, მაშინ
კრინტსაც არ დავძრავდი, ხოლო ორი საათის შემდეგ, როცა სატუსაღოს უფროსს
მიმგვრიდნენ და განთავისუფლების ამბავს გამომიცხადებდნენ, უარს ვიტყოდი
შეწყალებაზე და საღამოს ისე მივიღებდი სასჯელს, ჩემი მოძმეები ვერასოდეს
ვერაფერს გაიგებდნენ. ჩემს ადგილას სამივე მათგანი სწორედ ასე მოიქცეოდა. მე კი
სიკვდილის შიშისა თუ ჩემი წარმავალი სხეულის მდაბალი სიყვარულის გამო
ყველაფერი იმწამსვე მათ ვუთხარი. ბართოლომეო! თავი ისე მეჭირა, ვითომ
აღშფოთებული ვიყავი ჩემი მეგობრებისა და ნათესავების არამკითხე
გამოსარჩლებით! რაღა თქმა უნდა, სამივემ მაშინვე იმის მტკიცება დამიწყო, რომ
შეწყალებაზე უარის თქმა არამც და არამც არ შეიძლებოდა. იმ წუთს რომ ვიგონებ,
ახლაც მთელი სხეული შიშით მიკანკალებს და ოფლს მასხამს. იცი რატომ? ეჭვი
მაქვს, რომ განზრახვას მიმიხვდნენ! ბართოლომეო! ვისაც ეს არ გამოუცდია,
მხოლოდ მას შეიძლება სიკვდილი ყველაზე მძიმე სასჯელი ეგონოს. სამივემ
ერთხმად დამიწყო დარწმუნება, რომ ჩემი მეგობრები და ნათესავები უბრალო
იარაღები არიან, რომელთა მეშვეობითაც უფლის ნება უნდა აღსრულდეს.
უფლისთვის სიკვდილი გაცილებით იოლია, ვიდრე უფლისთვის ბრძოლაო,
მეუბნებოდნენ. ჩვენი სხეული ჩვენს სულს უკვე აღარ ეკუთვნის და ამ უარყოფილი
სხეულის წამიერი ტანჯვა კოცონზე რა არის იმ ნეტარებასთან შედარებით, რაც ამ
ტანჯვის შემდეგ მოგველის, როცა ღვთის საუფლოში შევალთ და მაცხოვრის სპეტაკ
სახეს ვიხილავთო, შენ კი, ვინ იცის, კიდევ რამდენს ხანს უნდა დაჰყო ამ წარმავალ და
ამაო წუთისოფელში და რამდენი განსაცდელი უნდა გადაიტანო, მაგრამ რას იზამ,
ყველაფერი ღვთის ნებაა, რაკი უფალმა შენ აგირჩია, ისღა დაგრჩენია, მადლი
შესწირო და მორჩილად იტვირთო ეს მძიმე საქმეო. ბართოლომეო! ათასი ურყევი
საბუთის მოტანა შემეძლო ამ მოსაზრების საწინააღმდეგოდ, მაგრამ მე ათასივე ისეთ
ადგილას გადავმალე, სადაც გონება ვერ მიწვდებოდა, მათ ნაცვლად კი ერთი-ორი
მერყევი და იმთავითვე განწირული საბუთი მოვიტანე, რათა ყასიდად მეცადა ჩემი
გადაწყვეტილების გამართლება. ეს საბუთები, როგორც მოსალოდნელი იყო, მათ
იოლად გააქარწყლეს, ხოლო ორი საათის შემდეგ, როდესაც სატუსაღოს უფროსმა
დამიბარა, სიხარულის ცრემლებით იტირეს, მხურვალედ გადამეხვივნენ და ლოცვა-
კურთხევით გამომისტუმრეს. სატუსაღოდან რომ გამოვედი და მეგობართა შორის
აღმოვჩნდი, მაშინღა მივხვდი, როგორ დავებრმავებინე სიცოცხლის წყურვილს, რა
ჯანღი გადამკროდა გონებაზე. მაგრამ რაღა დროს! რაკი ნაჩუქარი თავისუფლება
სულმოკლედ მივიღე და უარის სათქმელად ძალა არ მეყო, უკვე ყველაფერი გვიანი
იყო. რაღა უნდა მექნა? ახლა რომ უკან მივბრუნებულიყავი და მეთქვა, არ მინდა
თქვენი ნაბოძარი თავისუფლება, დამსაჯეთ-მეთქი, მხოლოდ სიცილს დამაყრიდნენ,
დასჯით კი აბა ვინღა დამსჯიდა! შემეძლო მე თვითონ დამესაჯა სიკვდილით ჩემი
თავი, მაგრამ ამით ვერც შვებას მოვიპოვებდი და ვერც შერცხვენილ სახელს
აღვიდგენდი, მხოლოდ ცოდვაზე ცოდვას დავიმატებდი. ბრძოლის გაგრძელებაც
ამაო იყო. მე სულიერად დამარცხებული და განადგურებული ვიყავი.
დამარცხებული და გალახული მოწინააღმდეგე რომ მტვრიდან წამოდგება და
უაზროდ დაიწყებს მუშტების ქნევას, იმას ვინღა გაუყადრებს თავს!.. არავითარი გზა
აღარ დამრჩა გარდა იმისა, რომ ნაწყალობევ თავისუფლებას შევგუებოდი. ასე
დავრწმუნდი, ბართოლომეო, რომ პატიება ყველაზე მძიმე სასჯელი ყოფილა.
თავიდან ეკლესიიდან განკვეთას მიპირებდნენ, მაგრამ სულ მთლად რომ
გავნადგურებულიყავი და არარაობად ვქცეულიყავი, ამაზეც უარი თქვეს. იციან, რომ
კაცი, რომელიც მათი ხელიდან თავისუფლებას მიიღებს, საშიში აღარ არის.
ანტონიო გაჩუმდა. მაშინ მე ვუთხარი:
– მე კი წინამძღოლთან საუბრიდან ის აზრი გამოვიტანე, რომ ეკლესია შენს საქმეს
სულ სხვა თვალით უყურებს. მან არ იცის, თუ რა სასჯელი გაგიმზადა ამ
შეწყალებით. ეკლესია იძულებული გახდა ანგარიში გაეწია ქვეყნის გავლენიანი
პირებისათვის და საკუთარი სურვილის წინაღმდეგ წასულიყო. ეს აწუხებს და
დღემდე ვერ მოუნელებია. მე ასე მგონია, ანტონიო, კოლხეთში შენი გამოგზავნა
კარგად გაანგარიშებული ნაბიჯია.
– მე არავის გამოვუგზავნივარ. ჩემით ვითხოვე წამოსვლა.
– რატომ?
– იქ არავინ მიცნობს. არავინ იცის ჩემი არარაობის ამბავი. იქნებ უცხო ქვეყანაში
ღირსეული სიკვდილი ვპოვო.
– მე მაინც გაანგარიშებული ნაბიჯი მგონია. წამოსვლა შენ ითხოვე და სწორედ ამით
მიაწოდე აზრი. ყოველ შემთხვევაში, იცოდე, ხიფათი გელის. მამა სებასტიანეს იმედი
აქვს, რომ, თუ იქაც დაიწყე შენი მოძღვრების ქადაგება, სასამართლო
ხელფეხშეხსნილი იქნება, რადგან მეგობრები და ნათესავები შორს გეყოლება და
ვეღარაფერს გიშველიან.
ანტონიომ მწარედ ჩაიცინა.
– არა, ბართოლომეო. სასამართლოს ვინღა მაღირსებს! ანდა კოლხეთში რა
ქადაგებაზე და თეოლოგიურ კამათზე შეიძლება ლაპარაკი! ეს ხალხი საუკუნეების
მანძილზე ურჯულოთა გარემოცვაში ცხოვრობს და ერთი და იმავე ხმლით იცავს
სამშობლოსაც და ქრისტეს რჯულსაც, რადგან სამშობლოსაც და ქრისტეს რჯულსაც
იქ ერთი და იგივე ხიფათი ემუქრება. ბრძოლა კი იგივე მეზობლობაა და ამ
ხანგრძლივი მეზობლობის განმავლობაში მათ ბევრი რამ შეითვისეს თავიანთი
მტრებისგან. ამიტომ ჭეშმარიტი რწმენა მოირყა და შეიბღალა. ასე რომ, იქ ჩვენი ვალი
იქნება არა თეოლოგიური დავა და ნიშნების განმარტება, არამედ იმ საძირკვლის
გამაგრება, რაც ყველა ქრისტიანისათვის საერთო და ჭეშმარიტია.
მე წინამძღოლთან საუბარი გამახსენდა და წამით მომეჩვენა, თითქოს ეს ორი კაცი,
მდინარის სხვადასხვა ნაპირზე მდგომი და შეურიგებელი მოწინააღმდეგენი, ორივე
მართალი იყო. როცა ორი კაცი ერთმანეთს უპირისპირდება, ან ორივე მტყუანია, ან
ერთ-ერთი მათგანი მაინც. მე კი მეჩვენებოდა, რომ ორივე მართალი იყო. დოგმები,
რომლებსაც ბავშვობიდანვე მინერგავდნენ, მტკიცედ მქონდა შეთვისებული, ამიტომ
ანტონიოს შეხედულებას იმის შესახებ, თითქოს ხორციელად დაბადებულ ღმერთს
მხოლოდ ადამიანური ბუნება ჰქონდეს, ცხადია, ვერ გავიზიარებდი, მაგრამ ეს ხელს
არ მიშლიდა ანტონიოს სიმართლე დამენახა, რადგან ანტონიოს სიმართლე მის
აუმღვრეველ პატიოსნებაში იყო. ჩვენშიც და უცხოეთშიც ბევრი მინახავს ისეთი კაცი,
ვისაც მთელი არსებით სწამს, მაგრამ უფრო მეტი ისეთი მინახავს, ვინც თავის გულში
დარწმუნებული არაა, რომ სწამს, და უბრალოდ აღიარებს, ვინაიდან მიაჩნია, რომ
ასეა საჭირო. ანტონიო მხოლოდ იმას აღიარებდა, რაც სწამდა. ასეთი ბუნება ჰქონდა
და სხვაგვარად ვერ მოიქცეოდა. ამიტომ თავის მრწამსს დაუფარავად და უშიშრად
ამჟღავნებდა, ოღონდ თავს არავის ახვევდა და, როდესაც განსჯის საგნად აქცევდა,
იმას კი არ ცდილობდა, ყველა საშუალება ეხმარა, ოღონდ კი დაეცვა, როგორც
უმრავლესობას სჩვევია, არამედ მის სიმართლეს ამოწმებდა. მეორე მხრივ, ვერც მამა
სებასტიანეს სიმართლეს გავხდიდი სადაოს. ისევე, როგორც ანტონიოს სიმართლე,
მამა სებასტიანეს სიმართლეც მისსავ პატიოსნებაზე იყო აღმოცენებული. მე ეს კაცი
კარგად გავიცანი ჩვენს ხანგრძლივ მოგზაურობაში და მისი პატიოსნებაც დავინახე,
მისი კეთილშობილებაც და გულისხმიერებაც. როგორც კრუხი წიწილებზე, მუდამ
ისე ზრუნავდა ჩვენზე. ჩვენი გულისთვის არაერთხელ საკუთარი სიცოცხლე ჩაუგდია
საფრთხეში და ამისთვის მადლობის თქმის ნებასაც კი არ გვაძლევდა. ოღონდ
ანტონიოსგან განსხვავებით მამა სებასტიანეს თავისი რწმენა სამსჯავროზე არ
გამოჰქონდა და საკამათოდ არ ხდიდა. იმიტომ, რომ მის რწმენას ეკლესია და თავად
პაპი ედგა მცველად, ძალაუფლება უმაგრებდა ზურგს, ძალაუფლება კი ისეთი რამაა,
რწმენას შეუვალ და საყოველთაო მნიშვნელობას ანიჭებს. ძნელია გაამტყუნო
მოსამართლე, რომელიც ეკლესიის სახელით გამოდის და არა თავისი პირადი
სახელით. მის ადგილას რომ ანტონიო ყოფილიყო, ეგებ ისიც ასევე მოქცეულიყო,
რადგან პატიოსანი კაცი იყო, პატიოსნება კი – ამ შემთხვევაში არა პირადი, კერძო,
არამედ სახელმწიფოებრივი პატიოსნება – სწორედ ასეთ საქციელს მოითხოვდა.
იმ დღიდან მოყოლებული ანტონიოს აღარასოდეს თავისი თავგადასავალი არ
უხსენებია. ჩემი მხრივ მეც, რაკი ვხედავდი, თუ როგორ ტანჯავდა ეს მოგონება,
ვცდილობდი საბაბი არ მიმეცა და სალაპარაკოდ არ გამომეწვია. რელიგიაზე
საუბარსაც გაურბოდა და მხოლოდ მაშინ, როცა ჩემი მოგზაურობის ამბებს
ვუყვებოდი ხოლმე, დაინტერესდებოდა, ამა თუ იმ ქვეყანაში რა აღმსარებლობას
მისდევენ, რაში მდგომარეობს მათი რელიგიის არსი, რა რიტუალები აქვთ ან რა
დოგმებს იცავენ.
წინამძღოლმა, რაკი მე და ანტონიოს მუდამ ერთად გვხედავდა, საჭიროდ მიიჩნია
კიდევ ერთხელ დავებარებინე, მაგრამ მე დავარწმუნე, რომ ანტონიოსთან
მეგობრობით ჩემს რწმენას ხიფათი არ მოელოდა, და მანაც თავი დამანება.
ნაპირს რომ მივადექით, მასპინძლობა უკვე კოლხმა დესპანებმა ითავეს. ცხენები და
ხარ-ურემი დაგვაქირავებინეს, შეიარაღებული რაზმიც იახლეს, რადგან ყაჩაღთა
სიმრავლისა და მუსულმანთა თარეშის გამო გზა სახიფათო იყო, და მალე
მშვიდობით მივაღწიეთ სატახტო ქალაქს. ეს იყო პატარა ქალაქი, ნესტიანი და ცხელი.
უმთავრესად ხის სახლები იდგა, რომელთაგან ზოგი საკმაოდ ლამაზი მეჩვენა,
ზოგიც – უსახური და უგვანი. ქუჩებში ხალხი ცოტა იყო. სამაგიეროდ ჩვენს
გამოჩენაზე აივნებზე წამსვე ქალები და ბავშვები გამოეფინებოდნენ და
ცნობისმოყვარე მზერას გვადევნებდნენ.
იმ დღეს მთავრის მოხუცმა კარისკაცმა მიგვიღო. ჭკვიანი კაცი ჩანდა, გამჭრიახი და
ცბიერი. თავაზიანად გვესაუბრებოდა, პირზე ღიმილი არ შორდებოდა, მაგრამ ისეთ
შეკითხვებს გვაძლევდა, რომ, ჩემი აზრით, იმის დადგენა ეწადა, თუ ვის რა
საიდუმლო დავალება შეიძლებოდა გვქონოდა.
მეორე დღეს მთავარმა დარბაზობა გაგვიმართა. დარბაზობას მრავალი დიდებული
ესწრებოდა, რომლებიც ძალიან ბევრს ხმაურობდნენ. მთავარი სრულიად
ახალგაზრდა იყო, თვალტანადი, წარმოსადეგი, მოხდენილი, დახვეწილი ნაკვთები
ჰქონდა, დარბაისლური მიმოხრა და კეთილმოსურნე ღიმილი. იგი გაცილებით
უფრო გულღია და მიმნდობი ჩანდა, ვიდრე მისი კარისკაცი.
მთავარი ხელმოკლე იყო. მას რომ სასახლე ჰქონდა, ისეთ სასახლეში ჩვენი არც ერთი
ასე თუ ისე მაღალი ჩინის მოხელე არ იკადრებდა ცხოვრებას. იმპერატორსა და მის
მინისტრებზე ხომ ლაპარაკიც ზედმეტია. ღატაკ დიდებულებს ჩვეულებრივ
რცხვენიათ თავიანთი სიღატაკისა და ეს სირცხვილი რომ დამალონ, ან გადამეტებულ
ამპარტავნობას იჩენენ, ან არადა წინასწარ ისეთ მუქ ფერებში დაგიხატავენ თავიანთ
სიღარიბეს, რომ მერე, რასაც სინამდვილეში ნახავთ, სიმდიდრედ მოგეჩვენოთ.
აქაური მთავარი ასე არ იქცეოდა. იგი უბრალოდ და ბუნებრივად იყო შეგუებული
თავის მდგომარეობას. სიღარიბე მისთვის გარდაუვალი და ამიტომ ჩვეულებრივი
რამ იყო, ღვთის განჩინება, რომლის შეცვლა კაცს არ ძალუძს. და სწორედ ამით –
ბუნებრივი კეთილშობილებითა და გულთბილი უბრალოებით – აქარწყლებდა
სიღარიბის მძიმე შთაბეჭდილებას.
დარბაზობის შემდეგ, როდესაც ყველანი ნადიმზე მიგვიწვიეს, მთავარმა ჩვენი
წინამძღოლი გვერდით მოისვა. ეს განსაკუთრებული და ცოტა გაუგებარი პატივი
ჩანდა და, მისი გულღია სახე და ალალმართალი, ლამის ბავშვური ღიმილი რომ არა,
ვიფიქრებდი რაღაც ფარული განზრახვა აქვს-მეთქი. მაშინ გაკვირვებული დავრჩი,
მერე და მერე კი, აქაურებს კარგად რომ დავაკვირდი, ამ უცნაური საქციელის
მიზეზსაც მივხვდი. საქმე ისაა, რომ ეს ხალხი უცხოელებს რაღაც განსაკუთრებული
მოწიწებით უყურებს. ერთი უცხოელის აზრს მეტ ფასს ადებენ, ვიდრე ასი
თავისიანისას, თუნდაც ასივე ბრძენი და საქმეში კარგად ჩახედული იყოს. რაც
ყველაზე უფრო საოცარია, ასე სწორედ ისეთ საკითხებში იქცევიან, რაც აშკარად მათ
უკეთ იციან. მაგალითად, აქ განსაცვიფრებლად მღერიან და ისე არიან გაწაფული
მელექსეობაში, მგონი თვით ჰომეროსსაც ტოლს არ დაუდებენ, მაგრამ მიუხედავად
ამისა, როცა კარის მომღერლები სიმღერას იტყოდნენ, ან რომელიმე კარის პოეტი
ლექსს წარმოთქვამდა, წამსვე ყველანი მოგვიტრიალდებოდნენ და ისე
მოგვაჩერდებოდნენ, თითქოს ჩვენ პოეზიისა და მუსიკის კანონმდებლები
ვყოფილიყავით. ამ მხრივ არც მთავარი გამოირჩეოდა დანარჩენებისაგან.
ის ზამთარი სატახტო ქალაქში გავატარეთ და ბევრი საჭირო საქმის გაკეთებაც
მოვასწარით. იარაღის ოსტატებს მთავარმა დაუყოვნებლივ მისცა სამუშაო და იმათაც
ზამთრის მიწურულს პირველი ზარბაზანი ჩამოასხეს. ჩვენს ოსტატებთან ერთად
მთავრის ბრძანებით რამდენიმე ახალგაზრდა აზნაურიც მუშაობდა, რომლებიც
ჩვენებს ეხმარებოდნენ და თან ხელობას ეუფლებოდნენ. ღვთისმსახურებმაც
ფართოდ გაშალეს მოღვაწეობა. გასაკეთებელი ამ მხრივაც ბევრი იყო.

მთავარმა რამდენჯერმე მამა სებასტიანე იწვია სასახლეში და, როდესაც იქიდან

მობრუნებული შეხვედრის ამბავს გვიყვებოდა ხოლმე, მუდამ პატივსიცემითა და
აღტაცებით ლაპარაკობდა მთავარზე. მთავარმა რომ გაიგო, მე მოგზაური და ვაჭარი
ვიყავი, თანაც ამ ორივე საქმეში გვარიანად გამოცდილი, ერთხელ მეც მიმიპატიჟა.
ვრცელ, მაგრამ ძალიან სადად მორთულ დარბაზში მიმიღო და დიდხანს მესაუბრა.
ჯერ თავის ხალხსა და თავის ქვეყანაზე ილაპარაკა და ამ დროს სახეზეც და ხმის
კილოშიც მწარე ნაღველი ჰქონდა. მუსულმანებმა ისე შეგვავიწროვეს, ლამის
სახლებში შემოგვიცვივდნენო, მითხრა, ქვეყანა გაჩანაგდა, ხალხი შიშმა დაზაფრა და
იმის მაგივრად, რომ მხარში ამოუდგეს ერთმანეთს და თავი დაიცვას, კიდევ უფრო
გაითიშა, სასოწარკვეთამ დააბნია და დაფანტა, ყველა მარტო თავის თავზე და თავის
ოჯახზე ზრუნავს და როგორც მოუხერხდება, ისე გააქვს თავი. შიშიანობამ
სიძულვილი მოიტანა თან, გაუტანლები და დაუნდობლები გავხდით, ძმა არ ვიცით
და ნათესავი. ყოველი კაცი იმას ფიქრობს, ოღონდ მე გადავრჩე და თუნდ ქვა ქვაზე
ნუ დარჩენილაო, იმას ვეღარ ვხვდებით, რომ მოყვასმა თუ მოყვასი გაწირა, მალე
მართლა ქვა ქვაზე აღარ დარჩება. შიშმა გონება დაგვიბნელა, სიძულვილმა სისხლი
გაგვიცივა, მშველელი არსაიდან ჩანს, ევროპა შორსაა და ჩვენთვის არა სცალია, ყველა
თავისთვის ცდილობს და თავის სარგებელს ეძებს, ჩვენ კი აღარ შეგვიძლია, საკუთარ
თავში იმედს და ღონეს ვეღარ ვპოულობთ. ამოვწყდებით. მალე ჩვენი სახსენებელი
აღარ იქნება. მაგრამ ვის შევჩივლოთ ჩვენი უბედურება და ვის შევავედროთ თავი,
როცა ყველაფერი, რაც ჩვენ თავს ტრიალებს, ჩვენივ ბრალია! გაერთიანება რომ
შეგვეძლოს, საქართველო არც ისე პატარა და უძლური ქვეყანაა, მაგრამ რა
გაგვაერთიანებს! მტრებისაგან წაქეზებულები და გაბრიყვებულები ერთმანეთს
ვჭამთ. მეფე მეფეს მტრობს, თავადი თავადს, აზნაური აზნაურს. ხალხი
დამფრთხალია და აღარ იცის რომელ ერთს დაემალოს – შემოსულ მუსულმანს,
საკუთარ ბატონს, შიმშილს, უღმერთობას თუ სნეულებას...
უცხოსთან ასეთი გულახდილობა მთავრისგან მოულოდნელი იყო და ცოტა
დავიბენი. ნუგეშისცემა ჩემი მხრივ, ცხადია, უტაქტობა იქნებოდა, ამიტომ ღმერთის
სახელი ვახსენე და იმის ყოველისშემძლეობას შევეფარე, ვისაც ერთადერთს ძალუძს
ყოველ ჭრილობას მალამო დაადოს, ყოველ უსასოოს ცრემლი შეუმშრალოს და
ყოველი დავრდომილი ფეხზე წამოაყენოს. უფალი ჩვენი მაცხოვარი არ გასწირავს
თავის სამწყსოს-მეთქი, ვუთხარი. ამაზე მთავარს გაეღიმა, გაეღიმა მწარედ, უიმედოდ
და ამავე დროს ისეთი ღიმილით, თითქოს აქეთ მიპირებდა დამშვიდებას. მერე
ვაჭრობაზე ჩამომიგდო სიტყვა. ევროპასთან ვაჭრობით შეიძლება ცოტა სული
მოვითქვათ და წელი წამოვიდგათო, მითხრა. ეტყობოდა ამაზე ბევრი ეფიქრა.
ჩამოთვალა, რისი გატანა შეეძლოთ და სამაგიეროდ რისი შემოტანის იმედი
ჰქონდათ. სავაჭრო არხების გაჭრაზე ილაპარაკა და რამდენიმე ფრიად საინტერესო
და გონებამახვილური წინადადებაც გამოთქვა. მე აღვუთქვი, რომ პირველსავე
ანგარიშში, რომელსაც ჩვენს სამეფო კარს გავუგზავნიდი, ამ მნიშვნელოვან
მოსაზრებებს ჩავრთავდი, რათა იქ დროულად განეხილათ და საქმე წინ წასულიყო.
ბოლოს ჩემი მოგზაურობის ამბები გამომკითხა და ბევრიც მალაპარაკა.
განსწავლულობას მაინცდამაინც ვერ დაიკვეხნიდა, მაგრამ ცოდნის წყურვილი
უსაზღვრო ჰქონდა და ყველაფერს სწრაფად და იოლად უღებდა ალღოს. სხვა
ვითარებაში და სხვა პირობებში ალბათ უგამოჩენილესი მეცნიერი დადგებოდა,
მაგრამ ბედმა ღონემიხდილი კუთხის გამგებლობა არგუნა და იძულებული გახდა
მთელი ახალგაზრდობა გარეშე მტერთან ბრძოლაში და შინაურ მტრებთან
გაუთავებელ კინკლაობაში გაეტარებინა, ხშირად გაუხდელი და იარაღაუყრელი
დაწოლილიყო, დროდადრო რომელიმე თავადისთვის თვალები დაეთხარა,
სამღვდელოების გარყვნილებასა და ფუქსავატობას შეჰგუებოდა, თავი ისე დაეჭირა,
ვითომ ვერ ამჩნევდა, რომ მისი დიდებულები საკუთარ ყმებს მონებად ჰყიდდნენ,
მლიქვნელობა ეთმინა და ხანდახან თვითონაც ემლიქვნელა, განდგომილი
თავადების შემოსარიგებლად დამამცირებელი დიპლომატიის გზას დასდგომოდა,
ხოლო თუ ვერც ეს გაჭრიდა, ურჯულოებისაგან ჯარი ექირავებინა და საკუთარი
ხალხისთვის მიესია.
მთავარმა ჩემი მოგზაურობის ამბები დაწვრილებით გამომკითხა. ყველაფერი
აინტერესებდა – სახელმწიფოების გამგებლობა, ქვეყნების ისტორია, მეცნიერების
დარგები და განვითარების დონე, ხელოვნება, ჰავა, ჯარის შეიარაღება, მოსავალი,
ბაზარი... ტანსაცმლითაც დაინტერესდა, საცხოვრებელი სახლების ფორმითა და
სიდიდითაც, ისიც კი მკითხა, პირუტყვს სად როგორ უვლიან და სად როგორ
გამოაზამთრებენ ხოლმეო. ბოლოს მადლობა გადამიხადა და ტოლივით მთხოვა,
კიდევ მესტუმრეო. მე მოვახსენე, თუკი თქვენი უდიდებულესობა დროს გამონახავს,
ჩემთვის ყოველთვის დიდი პატივი იქნება თქვენთან სტუმრობა და საუბარი-მეთქი.
ამაზე გაეცინა და მეტი აღარაფერი უთქვამს.
თუ წიგნის დასრულება დამცალდა, ამ საკვირველ მთავარს კიდევ დავუბრუნდები
და დაწვრილებით აღვწერ მის ტანჯულ ცხოვრებას, რადგან ეს ცხოვრება, გულისა და
გონების შემძვრელი, ერთსა და იმავე დროს სავალალოცაა და სამაგალითოც. იგი მე
მაგონებს ბნელ ჯურღმულში გამომწყვდეულ სხივს, რომელიც, რა დარწმუნდა,
წყვდიადს ვერ გაარღვევდა და მზეს ვერ შეუერთდებოდა, კეთილსინდისიერად
შეეცადა იმ გარემოს შეჰგუებოდა, სადაც ცხოვრება უხდებოდა, დიდხანს
ფართხალებდა უვიცობისა და ინტრიგების ქსელში და ბოლოს შემაძრწუნებელი
ტრაგედიით დაასრულა სიცოცხლე. ყოველივე ამას, თუ შევძელი, თავის ადგილას
აღვწერ, ახლა კი, რაც ვთქვი, იმით დავკმაყოფილდები, მხოლოდ იმას დავუმატებ,
რომ საღამოს, როდესაც მთავართან საუბარი ანტონიოს ვუამბე და გულისტკივილით
დავძინე, ეს ხალხი ღმერთს გაუწირავს და აღარავითარი იმედი აღარ არის იმ ქვეყნის
გადარჩენისა, რომელიც ძველი მწერლების აღტაცების საგანს წარმოადგენდა-მეთქი,
ანტონიომ მითხრა:
– უცნაურია, ბართოლომეო: შენ ამ კეთილშობილი მთავრის ნახვამ გადაგიწურა
იმედი, მე კი იმედი მაშინ გადამეწურებოდა, ეგ რომ არ მენახა. მართალია, მე მასთან
საუბრის საშუალება არ მქონია, მაგრამ დარბაზობაზე და ნადიმზე ვაკვირდებოდი და
ვიცი, რასაც შენ ახლა მის შესახებ ამბობ, სრული სიმართლეა. იგი სწორედ რომ ბნელ
ჯურღმულში გამომწყვდეული სხივია, ეს კარგად თქვი, ბართოლომეო, მაგრამ ხომ
გახსოვს, რას ბრძანებს მახარებელი: „და ნათელი იგი ბნელსა შინა ჩანს, და ბნელი იგი
მას ვერ ეწია.” ყველაფერი, რაც მისმა დიდებულებმა დაკარგეს, მასშია თავმოყრილი.
ამიტომ სძულთ კიდეც. ალბათ შეამჩნიე, რომ თითქმის ყველას სძულს. ეს კარგია,
ბართოლომეო, რადგან სანამ ბოროტებას სიძულვილი არ განელებია, მანამ სიკეთე
ცოცხალია. ამ მთავრის ცხოვრება მძიმე ტანჯვაა, ამიტომ ქვეყანა არ დაიღუპება.
ქვეყანა მაშინ იღუპება, როცა იქ ტანჯვის უნარი აღარავის შერჩება.
ზამთარი, როგორც ვთქვი, ქალაქში გავატარეთ. მთავარმა, რაც შეეძლო, კარგად
დაგვაბინავა. რა თქმა უნდა, იმ პირობებს, რომელშიაც ცხოვრება გვიხდებოდა, ჩვენს
ქვეყანაში არათუ კარგს, საშუალოსაც ვერ დავარქმევდით, მაგრამ იქ უკეთესის
ნატვრაც არ შეიძლებოდა. ესეც არ იყოს, ჩვენ საქმის გასაკეთებლად ჩამოვედით და
ყოველგვარი გასაჭირისათვის მზად ვიყავით. საქმე კი რიგიანად მიდიოდა. მთავარი
კმაყოფილი იყო ჩვენი ხელოსნების მუშაობით, რაც თვითონაც უთქვამს ჩვენი
წინამძღოლისთვის და კარისკაცების პირითაც არაერთხელ შემოუთვლია. მამა
სებასტიანემ დიდი და კეთილშობილური საქმე წამოიწყო: თავისი მახვილი ჭკუითა
და დაკვირვებული დიპლომატიით იმას მიაღწია, რომ მრავალი წინააღმდეგობის
მიუხედავად გადაწყდა დაეარსებინათ სასწავლებელი, სადაც ღვთისმეტყველების
გარდა უნდა ესწავლებინათ სხვადასხვა დარგის მეცნიერება და აგრეთვე ლათინური
ენა. ბერები თავდაუზოგავად იღვწოდნენ, არავითარ სამუშაოს არ თაკილობდნენ,
აკეთებდნენ ყველაფერს, რისი გაკეთებაც კი კაცის ხელს შეეძლო, და თავიანთი
მაღალი ზნეობით, ღვთის მორჩილებითა და კეთილსინდისიერი შრომით სანიმუშო
მაგალითს იძლეოდნენ. აქაურებს ყველაზე მეტად ის უხაროდათ, რომ ბევრ ჩვენგანს
მკურნალობა ემარჯვებოდა. ამ საქმეში განსაკუთრებით ანტონიო იყო
დახელოვნებული. მან არა მარტო წამლებითა და დიეტით მკურნალობა იცოდა,
არამედ დასტაქრობაც ეხერხებოდა. პირველ ხანებში ხალხი შიშითა და უნდო
თვალით უყურებდა დანას, მაგრამ რა დაინახეს, ეს განკურნების ჩინებული
საშუალება იყო, ნელ-ნელა შეეჩვივნენ და მალე ანტონიო საქმეს ვეღარ აუდიოდა.
მკურნალობისა ცოტა რამ მეც გამეგებოდა, ამიტომ, როცა ავადმყოფთან მიჰყავდათ,
მეც თან მივდევდი და შეძლებისდაგვარად ვეხმარებოდი. სამაგიეროდ, სავაჭრო
საქმეებზე რომ წავიდოდი, ის მომყვებოდა. ერთად ვესაუბრებოდით თავადებსა და
დიდებულებს, ვაჭრობის გზებს ვსინჯავდით, ნიადაგს ვამზადებდით და ამ საქმეში
მისი სიბრძნე და გონივრული რჩევა არაერთხელ გამომდგომია.
ღვთისმსახურები ცალკე ცხოვრობდნენ და მე და ანტონიო მათ არც თუ ისე ხშირად
ვხვდებოდით, მაგრამ ამის მიუხედავად მამა სებასტიანესა და ანტონიოს შორის
უკმაყოფილება დღითიდღე იზრდებოდა. ამის მიზეზი მკურნალობა იყო. საქმე ისაა,
რომ ბერები ღვთის სახელით მკურნალობდნენ და, როცა ვინმეს მოარჩენდნენ, ამას
ღვთის წყალობას მიაწერდნენ და არა თავიანთ ცოდნასა და ოსტატობას. ეს არც
გაემტყუნებოდათ, რადგან, კაცი რომ მტანჯველ სენს თავს დააღწევდა, ისიცა და მისი
ჭირისუფლებიც უფრო მეტი რწმენითა და გულისყურით ისმენდნენ ბერების
ქადაგებას, გატაცებით სწავლობდნენ იმას, რაც მათთვის თავიანთ მღვდელს უნდა
ესწავლებინა, და თანდათან იწმინდებოდნენ ურჯულოთაგან გადმოღებული ან
ძველი აღმსარებლობიდან შემორჩენილი ჩვევებისაგან. ანტონიო სხვაგვარად
იქცეოდა. თან მკურნალობდა და თან მკურნალობას ასწავლიდა. ასწავლიდა, თუ
როგორ დაეცვათ თავი ხელახალი დასნეულებისაგან, რა ეღონათ, როცა ამა თუ იმ
ავადმყოფობის ნიშნები გამოაჩნდებოდათ, რა წესით ეცვალათ საფენები, როგორ
გამოეწოვათ ჩირქი და რა საშუალებით გამოედევნათ ორგანიზმიდან ზედმეტი
სიცხე. ანტონიოც მართალი იყო. ცხადია, ყველანი ღვთის ხელში ვართ და ღვთის
უნებურად თმის ერთი ღერი არ ჩამოგვივარდება თავიდან, მაგრამ ეს იმას როდი
ნიშნავს, რისი ცოდნაც შეგვიძლია, არ ვიცოდეთ. ვერც ანტონიო იტყოდა უარს თავის
მრწამსზე და ვერც ბერები. შეტაკება გარდაუვალი იყო. ამიტომ, ჩემი აზრით,
ანტონიომ დიდი გონიერება და წინდახედულობა გამოიჩინა, როცა გაზაფხულზე
ჩემთან ერთად მთაში წასვლა გადაწყვიტა. მე თვითონ მთაში ორი მიზეზის გამო
მივდიოდი: ერთი ის, რომ ჩვევადა მაქვს, საცა კი შესაძლებელია, ყველგან ჩემი ფეხით
მივიდე და ყველაფერი ჩემი თვალით ვნახო, მეორე და ძირითადი მიზეზი კი ის იყო,
რომ ქალაქში ძალიან მიქეს იქაური თაფლი, სხვადასხვა ნადირის ტყავი და, რაც
მთავარია, სპილენძის მადანი, რომლითაც ეს მთა ძალიან მდიდარი ყოფილა. უფრო
ადრეც ვაპირებდი წასვლას, მაგრამ ზამთარში დიდი თოვლის გამო გზა გაუვალი
იყო.
ანტონიოს გადაწყვეტილება რომ შევიტყვე, დიდად მეამა. არანკლებ ეამა მამა
სებასტიანესაც, რომელმაც აღარ იცოდა როგორ აერიდებინა შეტაკება.
მთავარმა შეუვალობის სიგელი გვიბოძა, იქაურ თავადთან საგანგებო წერილი
გაგვატანა, ხუთიოდ შეიარაღებული კაციც გაგვაყოლა ერთი ახალგაზრდა აზნაურის
მეთაურობით და აპრილის დასაწყისში გზას გავუდექით.
მთა არც ისე შორს იყო. დილაუთენია გავედით ქალაქიდან და საღამოს, მზის
ჩასვლის ჟამს, უკვე დანიშნულების ადგილს მივაღწიეთ.
უკანასკნელი აღმართი რომ ავათავეთ და ქედზე გადავდექით, ჩვენს წინაშე
თვალწარმტაცი სურათი გადაიშალა: ქვემოთ, მაღალი მთებით შემოზღუდულ
ვრცელ ტაფობზე, ოთხი, ერთიმეორისაგან კარგა მოშორებული, სოფელი ჩანდა.
მთათა ფერდობებზე თოვლი უკვე აღებული იყო, მაგრამ მწვერვალებს ჯერ კიდევ
ეხურა თეთრი, ქათქათა ქუდები, რომლებიც ჩამავალი მზის სხივებში ზღაპრულად
ელვარებდნენ. მთების კალთებზე ტყეებს მუქი მწვანე ფერი ედო, სოფლებში კი უკვე
ნუში და ტყემალი ყვაოდა. ტაფობის შუა წელზე ვიწრო, ჩქარი მდინარე
მოედინებოდა, რომლის შორეული შხუილი ყრუდ აღწევდა ჩვენამდე. უახლოეს
სოფელში, ერთ მაღალ ბორცვზე, რუხად მოჩანდა მოზრდილი ციხე.
რაზმის უფროსმა ერთი თავისი ქვეშევრდომი დააწინაურა, რათა მასპინძლისთვის
სტუმრების მისვლა ეცნობებინა, დანარჩენები კი ნელა დავუყევით თავდაღმართს.
თავადის სასახლე ციხის ქვემოთ იყო, ბორცვის ძირას. ჩვენ იგი სოფელში
შესვლისთანავე შევნიშნეთ და, რაც უფრო ვუახლოვდებოდით, მით უფრო
ვრწმუნდებოდით, რომ თუ ჯობდა მთავრის სასახლეს, თორემ არაფრით
ჩამოუვარდებოდა. ძირითადი ნაგებობა – თავადისა და მისი ოჯახის საცხოვრებელი
სახლი – ქვისა იყო, მკვიდრად ნაშენი და კრამიტით დახურული, სამ მხარეს ხის
ფართო აივნები ერტყა უაღრესად ნატიფად დამუშავებული მოაჯირებით.
მოშორებით ხის რამოდენიმე შენობა იდგა – მსახურთა საცხოვრებელი, ბეღლები,
თავლები და სხვა ნაირ-ნაირი სადგომები თუ სათავსოები. ირგვლივ ხასხასა
ბალახით დაფარული დიდი ეზო იყო.
მასპინძელი ეზოში ჩამოგვეგება. ორმოციოდე წლისა იქნებოდა, მაღალი იყო, ბრგე,
მაგრამ დუნე სახე ჰქონდა და მოშვებული, ფომფლო ლოყები. სქელ თმაში და გრძელ,
ტუჩის კუთხეებზე გადმოკიდებულ ულვაშებში ჭაღარა შერეოდა, ხმადაბლა
ლაპარაკობდა, ცოტა ენას უკიდებდა და უნდო, ეჭვიანი თვალით გვიმზერდა.
ეზოში ვახშმის სამზადისი იყო გაჩაღებული. თავადმა მოურავს უბრძანა, ბარგი და
ცხენები დაებინავებინა და ხალხისთვის მიეხედა, ჩვენ კი – რაზმის უფროსი,
ანტონიო და მე – ზემოთ მიგვიპატიჟა, ვრცელ, მდიდრულად მორთულ დარბაზში,
და ერთიანი ხის სავარძლებში ჩაგვსვა, რომელთა საზურგეები და მკლავსაყრდენები
კიდევ უფრო ნატიფად იყო დამუშავებული.
იქ თავისი ოჯახი გაგვაცნო – ცოლი, შეუდარებელი სილამაზის ქალი, და შვილები,
ორი პატარა ანგელოზი, ათი წლის ქალი და ცხრა წლის ვაჟი. საერთოდ ქართველები,
ქალებიცა და კაცებიც, ლამაზები და მოხდენილები არიან, ოღონდ ესაა, რომ
მოზრდილთა გარეგნობას თავის მტკიცე დაღს ამჩნევს ხასიათიც, რომელიც აქ
ყოველთვის როდია მათი სილამაზის დარი და ფარდი. მაგრამ თუ ადამიანი მართლა
ღვთის ხატად და სახედაა შექმნილი, როგორც ამას ბიბლია გვასწავლის, ყველაზე
უფრო ეს აქაურ ბავშვებზე ითქმის. ასეთი ლამაზი ბავშვები სხვაგან არსად
შემხვედრია. უყურებ და ცხადად ხედავ, როგორ შემოგცქერის მათი საოცრად
მეტყველი თვალებიდან ნათელი და შეურყვნელი სული. ჩვენი მასპინძელი თავადის
შვილები გარდა იმისა, რომ გარეგნული სილამაზითა და სინატიფით ყვაოდნენ,
უაღრესად ზრდილები იყვნენ, თავდაჭერილები და მკვირცხლი და მოქნილი
გონების პატრონები. თავადის მეუღლე სათნო ადამიანი ჩანდა, თავმდაბალი და
მოკრძალებული, ძალიან ცოტას ლაპარაკობდა და თვალებში თითქოს გაუგებარი
ნაღველი ედგა.
თავადმა გამოგვკითხა, ვინ ვიყავით და საიდან მოვედით, ოღონდ არა ისე, როგორც
მთავარმა გამომკითხა ერთხელ, – დაწვრილებით და საფუძვლიანად – არამედ
ზერელედ, თითქოს უინტერესოდაც. როგორც კი მის შეკითხვაზე პასუხს
დავიწყებდით, ისეთი სახით დაგვიქნევდა თავს, თითქოს ყოველივე ეს მისთვის
დიდი ხანია ცნობილი იყო და ის ქვეყანა, საიდანაც ჩვენ ჩამოვედით, სულ ნაბიჯ-
ნაბიჯ ჰქონდა შემოვლილი, თუმცა მალე შევიტყე, რომ არათუ უცხოეთში, თავიანთ
სატახტო ქალაქშიც კი მხოლოდ ერთხელ იყო ნამყოფი.
ვახშამი კარგი გაგვიმართეს, სასმელ-საჭმელი უხვად იყო, მაგრამ ეს ვახშამიც
რაღაცით თავადის დუნე სახეს ჰგავდა: ქართველთა ჩვეულებების წინააღმდეგ,
სუფრაზე უცხო თითქმის არავინ ყოფილა, ვინც იყო, ისინიც ცოტას და ხმადაბლა,
თითქოს უხალისოდ ლაპარაკობდნენ. მეორე დღეს კი, ნასაუზმევს, თავადმა მოურავს
სოფლიდან ერთი შავებში ჩაცმული დედაბერი ამოაყვანინა და ჩვენი თავი მას
ჩააბარა.
– ეს კაცები შენთან დამიბინავე და კარგად მიმიხედე, – უთხრა დედაბერს, – რაც რამ
სარჩო და სანოვაგე დაგჭირდება, მოურავს უთხარი და ყველაფერს მოგცემს. სადილ-
ვახშამი გაუკეთე, სარეცხი დროზე დაურეცხე, სახლი სუფთად შეინახე და სხვაც,
თუკი რამე სამსახური მოგთხოვონ, არაფერი დაიზარო. აბა შენ იცი! სამაგიეროდ, რაც
შენს ქმარ-შვილს ჩემი ვალი გაჰყვა, სულ მიპატიებია.
– ღმერთმა გადღეგრძელოს, ბატონო, – მიუგო მორჩილად დედაბერმა.
დედაბერი სოფლის განაპირას ცხოვრობდა. პატარა, მაგრამ მოვლილი ეზო ჰქონდა,
რომელშიაც ხის მსხვილ ბოძებზე შეყენებული მოზრდილი ოდა იდგა. ოდა სამი
ოთახისაგან შედგებოდა. ორი მათგანი დიასახლისმა მე და ანტონიოს დაგვითმო.
ბებერი ნაგაზი, რომელიც დიასახლისმა ხეზე დააბა, ყეფით იკლებდა იქაურობას და,
სანამ თავადის შინაყმები ბარგს ეზიდებოდნენ, სულ იმას ცდილობდა, როგორმე
აეწყვიტა. მერე, როცა ისინი წავიდნენ, ცოტა დამშვიდდა, ხოლო საღამოს, ეზოში რომ
გამოვედით, ანტონიოს გვერდულად მიაჩერდა, კარგა ხანს უყურა და ბოლოს,
თითქოს რაღაც დაასკვნაო, ნელა შეარხია კუდი.

დავითი
ადგილობრივ მცხოვრებლებთან შეჩვევა და დაახლოება, რასაც, ანტონიოსი არ ვიცი
და, მე ყოველთვის იოლად ვახერხებდი, ამჯერად ძალიან გაგვიჭირდა. ასეთი კუშტი,
შუბლგაუხსნელი, სიტყვაძვირი ხალხი არსად მენახა. თუ გააჩერებდით და
გამოელაპარაკებოდით, მოთმინებით კი მოგისმენდნენ, რადგან ზრდილობა და
თავაზიანობა, რაც ოდითგანვე ძვალსა და რბილში აქვთ გამჯდარი, სხვაგვარი
მოქცევის ნებას არ აძლევდა, მაგრამ პასუხს მოკლედ მოგიჭრიდნენ, მხოლოდ იმას
იტყოდნენ, რაც აუცილებელი იყო, ერთ ზედმეტ სიტყვას არ დაამატებდნენ, თქვენს
მიმართ არავითარ ინტერესს არ გამოიჩენდნენ და, როგორც კი შესაფერის საბაბს
იპოვნიდნენ, წამსვე გაგეცლებოდნენ. აქ არც საჩუქრები გამოგვადგა – ყველა
მოგზაურის ნაცადი და საიმედო ხერხი. საჩუქარს კი იღებდნენ, ოღონდ ამასაც
თავაზიანობის გამო ჩადიოდნენ, სტუმრებს რომ საწყენად არ დარჩენოდათ, თორემ
შემდგომი ურთიერთობის ხიდი ამ საშუალებით, აშკარად ჩანდა, ვერ გაიდებოდა.
საერთოდ, სიცოცხლე აქ, თითქოს რაღაც ძარღვი ჩაწყდომიაო, უცნაურად ჩუმად
მიედინებოდა, დუნედ, გაუბედავად, მფრთხალი მოთმინებით...
თავიდან ეს ზოგადი და ბუნდოვანი შთაბეჭდილება მეგონა, რომელიც უცხო
ადგილას ზოგჯერ უმიზეზოდ გიჩნდება ხოლმე კაცს, მაგრამ მალე დავრწმუნდი,
რომ ამ შთაბეჭდილებას სერიოზული და დამაფიქრებელი საფუძველი ჰქონდა: აგერ
უკვე ამდენი ხანია ამ ტაფობზე ვცხოვრობდით და არც ერთხელ სიმღერა არ
გაგვეგონა. ვინც ქართველებს იცნობს, უეჭველად დამიდასტურებს, რომ ეს მართლაც
უცნაური და საკვირველი რამ არის. ეს ხალხი ყველგან და ყოველთვის მღერის.
სიმღერა მისი არსებობის ერთი უმთავრესი ძარღვთაგანია, შეიძლება ითქვას, თავის
გატანის ერთი უმთავრესი საშუალებაც. ყველა შხამი, რაც კი ამქვეყნიური ცხოვრების
სიმწარემ და ამაოებამ შეიძლება ადამიანის გულში დააგროვოს, ქართველებს
სიმღერით გამოაქვთ, და ყოველგვარ გრძნობას, იქნება ეს დარდი თუ სიხარული,
რისხვა თუ აღტაცება, სიყვარული თუ სიძულვილი, სიმღერაში ხარჯავენ. აქ კი
სიმღერა არ გამიგონია. გარდა ამისა, არასოდეს მინახავს, ბავშვები სოფელს
გასცდენოდნენ და ტყეში შესულიყვნენ, ხოლო როგორც კი დაბინდდებოდა,
მშობლები მათ ეზოს გარეთაც კი აღარ უშვებდნენ.
რაც უფრო ვაკვირდებოდი ამ ხალხს, მით უფრო მიპყრობდა ეჭვი, რომ ყოველივე
ამის უკან რაღაც გამოცანა იმალებოდა, ზოგჯერ მეჩვენებოდა, თითქოს აქაურობა
ზებუნებრივ ძალას უცხო ჯადოთი შეეკრა და იდუმალი შიშით მოენუსხა, ეს
იდუმალი შიში მთელ ტაფობს დასწოლოდა, ყოველივე გაეჟღინთა და, ავად
გატრუნული და გადარაჯებული, ხარბი მოუთმენლობით ელოდა უმცირეს მიზეზს,
რომ შესაძლებლობიდან სინამდვილედ ქცეულიყო და უბედურების ქარბორბალა
დაეტრიალებინა.
როდესაც ჩემი ეჭვები ანტონიოს გავუზიარე და გამოირკვა, რომ თურმე მასაც იგივე
გრძნობა გასჩენოდა, ეს იდუმალი შიში კიდევ უფრო თვალსაჩინო გახდა.
ამ შიშის მიზეზს მაინცდამაინც არ ჩავღრმავებივართ – ყოველ შემთხვევაში, მე არ
ჩავღრმავებივარ – ვინაიდან ეს მიზეზი, რაც არ უნდა ყოფილიყო და როგორიც არ
უნდა ყოფილიყო, ჩემი საქმის მოგვარებაში ხელს არ მიშლიდა. რაც მე მჭირდებოდა,
იმისთვის ცივი და უგულო თავაზიანობაც კმაროდა: სულ მალე უამრავი ტყავი
მაჩვენეს, რომელთაგან ბევრი ჩემთვის უცნობი ნადირისა იყო, ტყავის გამოყვანისა და
დამუშავების აქაური წესიც ამიხსნეს, სკისა და ფუტკრის – გასაოცრად მშვიდისა და
თვინიერის – ზნე-ჩვეულება და მოვლა-პატრონობაც შევისწავლე, ისიც გავიგე,
როგორ იღებდნენ თაფლს, და იმედი მქონდა, მაისის ბოლოს ჩემი თვალითაც
ვნახავდი.
ამასობაში საბოლოოდ დათბა, ამინდებიც მშვენიერი დადგა და ერთ დილით მე და
ანტონიო მადნის საძებნელად გავემგზავრეთ.
ამ დროისათვის დავითის სახელი უკვე რამდენჯერმე გვქონდა გაგონილი. მაშინ
ამისთვის არც ერთს არ მიგვიქცევია ყურადღება და მხოლოდ მერეღა მოვიგონეთ,
რომ ამ სახელს ყოველთვის ხმადაბლა, შიშითა თუ კრძალვით წარმოთქვამდნენ და
წარმოთქმისთანავე პირჯვარს იწერდნენ.
ირიჟრაჟა თუ არა, ავდექით, ცხენები შევკაზმეთ, ცოტაოდენი საგზალი წავიღეთ,
სოფელს გავცდით და ფერდობს შევუყევით. მეგზური ვერ ვიშოვეთ და იძულებული
შევიქენით მარტონი გავდგომოდით გზას.
ქედ-ქედ ვიარეთ აღმოსავლეთის მიმართულებით, ის ღამე ერთ პატარა
გამოქვაბულში გავათიეთ და მეორე დღეს, დაღამების ხანს შინ დავბრუნდით. ამ
პირველ წასვლაზე მადნის ვერავითარ კვალს ვერ წავაწყდით, თუმცა ამის გამო იმედი
არ გადაგვიწყვეტია, რადგან კიდევ მრავალი ადგილი გვქონდა მოსავლელი და
სანახავი.
უკან მოკლე გზით წამოვედით. მართალია, აქ ბილიკი არ იყო და ადამიანის ნავალი
არსად ჩანდა, მაგრამ ცხენებს მივენდეთ, რომლებიც კლდე-ღრეებში სიარულს
ნაჩვევი იყვნენ, და ტყე-ტყე დავუყევით ფერდობს. ფერდობის შუა წელს მიტანებული
არ ვიყავით, როცა ანტონიომ უეცრად ცხენი შეაყენა და ქვევით რაღაცას
დაკვირვებით დაუწყო ცქერა.
– რა იყო, ანტონიო? – ვკითხე და მეც მის მზერას გავაყოლე თვალი.
– რაღაც ნაგებობა ჩანს, – მიპასუხა ანტონიომ და თითი ქვემოთ გაიშვირა, – თითქოს
ციხე უნდა იყოს.
მე დავაკვირდი. კარგა ხანს ვერაფერი გავარჩიე, ბოლოს კი ხეებსა და ხეებს შუა
დავინახე კედლის ვიწრო ზოლი, რომელიც ქონგურებით ბოლოვდებოდა.
– ციხეა, – დავუდასტურე მე ვარაუდი.
– საკვირველი კია, ამ ტყეში ციხეს რა უნდა! – დაეჭვებით თქვა ანტონიომ და მხრები
აიჩეჩა.
გზა რომ განვაგრძეთ, შენობა ხან გამოჩნდებოდა, ხან ისევ ხეებში მიიმალებოდა.
ცოტა ხნის შემდეგ ბილიკს წავაწყდით. ბილიკი მარცხენა მხრიდან ირიბად მოდიოდა
და ქვემოთ უხვევდა. ჩვენც იმ ბილიკს დავადექით. მალე შენობა მთლიანად
გამოჩნდა და დავრწმუნდით, რომ მართლა ციხე ყოფილა. მთის ფერდობზე, შუაგულ
ტყეში, ერთი მოვაკებული ადგილი იყო და სწორედ ამ ვაკეზე იდგა მაღალი
გალავნით შემოზღუდული მომცრო ციხე.
უეცრად ძაღლების ყეფა გაისმა. რამდენიმე ძაღლი ერთბაშად აყეფდა ძლიერი, ბოხი,
ავი ხმით.
ჩვენ გაკვირვებული და ცოტა არ იყოს შემკრთალები შევჩერდით. ნუთუ ამ
განმარტოებულ, სოფლებიდან ესოდენ მოშორებულ ციხეში ვინმე სახლობდა? სანამ
რამეს მოვიფიქრებდით, ყეფა შეწყდა. ისე უეცრად შეწყდა, მზად ვიყავით
დაგვეჯერებინა, რომ ორივეს მოგვეჩვენა.
რაკი ყეფა შეწყდა, გზა განვაგრძეთ. მალე გალავანში დატანებული რკინის
გისოსებიანი ფართო ჭიშკარიც დავინახეთ. ჭიშკარს, თითქოს ზედაა ასხმულიო, წინა
თათებით ატორღიალებოდა რამდენიმე ქოფაკი. ყურები დაეცქვიტათ, დრუნჩები
გისოსებს შორის გამოეყოთ, ბასრი კბილები გადმოეყარათ და ჩუმად, მაგრამ
გაალმასებით გვიცქერდნენ.
ყველაზე მოულოდნელი და საკვირველი კი ის იყო, რომ ძაღლებს შუა ერთი მაღალი,
ხუჭუჭთმიანი ზანგი იდგა. სიშავისაგან ერთიანად ლაპლაპებდა. ხელები აქეთ-იქით
ჩაევლო გისოსებისთვის და გახევებული, უტყვი სახით, რომელზედაც ერთი ძარღვიც
არ უტოკავდა, თვალმოუშორებლივ მოგვჩერებოდა.
პირველმა შეკრთომამ რომ გაგვიარა, ანტონიომ – ჩემი აზრით უფრო იმიტომ, რომ
საკუთარი თავი დაერწმუნებინა, ყოველივე ეს სინამდვილე იყო და არა მოლანდება,
გამარჯობა, ძმობილოო, ქართულად გასძახა.
ანტონიოს ხმის გაგონებაზე ძაღლებმა ერთი ყრუდ დაიღრინეს და გაჩუმდნენ. ზანგი
არ შერხეულა, ისევ ისე უტყვი სახით მოგვჩერებოდა.
მაშინ ანტონიომ მისალმება თურქულად გაუმეორა. ძაღლებმა კვლავ ჩაიღრინეს.
ზანგს ძარღვი არ შეტოკებია.
მე ვიფიქრე, ალბათ არც ქართული იცის და არც თურქული-მეთქი, ამიტომ კიდევ
რამდენიმე ენაზე შევეხმიანე. ზანგი წარბშეუხრელად, მდუმარედ მოგვჩერებოდა.
ყრუ-მუნჯი იყო? არც ერთი ენა არ იცოდა? პასუხის გაცემა არ სურდა?
რაღა დაგვრჩენოდა? ცხენები შევატრიალეთ და გზა განვაგრძეთ. ვიდრე ბილიკი
მარჯვნივ მიუხვევდა და ტყეში შევიდოდა, უკნიდან მოუშორებლად ვგრძნობით
ზანგის მზერას და მე მეჩვენებოდა, რომ ამ მზერაში რაღაც იყო მღვრიე და ავბედითი.
იმ დროს ორთავეს, მეცა და ანტონიოსაც, ერთი და იგივე აზრი გვიტრიალებდა
თავში: ეს იდუმალი ციხე და ტაფობის იდუმალი შიში ერთმანეთში იყო
გადახლართული. ხოლო საღამოს, როდესაც დიასახლისმა ვახშამი შემოგვიტანა და
მე რაც შემეძლო მშვიდი და უდარდელი კილოთი ვკითხე, ზემოთ, ტყეში რაღაც ციხე
დავინახეთ და რა ციხეა, ან შიგ ვინ ცხოვრობს-მეთქი, ეს ვარაუდი კიდევ უფრო
განგვიმტკიცდა. დიასახლისმა სწრაფად შემხედა და თვალი წამსვე ისევ ამარიდა.
– ეშმაკის ციხეა, – თქვა, პირჯვარი გადაიწერა და დაუმატა, – ნუ გააციებთ საჭმელს,
ახლავე ღვინოსაც მოგართმევთ.
როგორც კი ღვინო შემოიტანა, მაშინვე გაბრუნება დააპირა, მაგრამ მე შევაჩერე და
ვუთხარი, იმ ციხეში ვიღაც კაცი დავინახეთ-მეთქი. ეს რომ გაიგონა, სახეზე შიშმა
გადაუარა.
– მოგეჩვენებოდათ, ბატონო. ეშმაკი იქნებოდა. ჯვარი აქაურობას! – აქ ისევ
გადაიწერა პირჯვარი და რა შეატყო, მე ისევ ვაპირებდი რაღაცის თქმას, მუდარის
კილოთი დაუმატა, – ნურაფერს მკითხავთ, ბატონო, არ შეიძლება ამაზე ლაპარაკი!
იმ ღამეს მე და ანტონიო გვიანობამდე ვსაუბრობდით, ნაირ-ნაირ ვარაუდს
გამოვთქვამდით და, თუმცა საბოლოოდ ვერაფერს მივხვდით, ერთი უცნაური
დასკვნა კი გამოვიტანეთ: ეს ხალხი თითქოს ორმაგი შიშით იყო შეკრული – ეშინოდა
და, რომ ეშინოდა, ამისიც ეშინოდა.

ერთ დღეს თავადს ჩამოვუგდეთ ამ საგანზე სიტყვა. თავადი ზრუნვასა და

ყურადღებას არ გვაკლებდა და კვირაში ერთხელ ან ორჯერ მშვენიერი სადილით
გვიმასპინძლდებოდა, ოღონდ შიგადაშიგ იმასაც შეგვახსენებდა ხოლმე, რომ ჩვენი
გამასპინძლება მის მოვალეობას არ შეადგენდა და თუ მაინც გვიმასპინძლდებოდა,
მხოლოდ და მხოლოდ გულმოწყალებისა და ხელგაშლილობის გამო. თუმცა,
ღმერთო შეგცოდე და, მგონი უფრო იმიტომ გვპატიჟებდა, რომ უცხოთა წინაშე
ტრაბახით გული ეჯერა. ასე იყო თუ ისე, იმ დღეს, სუფრაზე რომ მარტონი დავრჩით,
ანტონიომ ჰკითხა:
– თავადო, ზემოთ რომ ციხეა, ტყეში, თქვენია ის ციხე?
თავადმა ეჭვის თვალით შემოგვხედა ჯერ ანტონიოს, მერე მე. ბოლოს თქვა:
– არავისი არ არის. ეშმაკებისაა.
– ეშმაკების?
– კი. უხსოვარი დროიდან ეშმაკების ხელშია.
– მე და ბართოლომეომ კი ეზოში ადამიანი დავინახეთ.
თავადს ფერი წაუვიდა.
– საიდან დაინახეთ?
– გვერდით ჩავუარეთ. ერთი ზანგი დავინახეთ. მგონი ყრუ-მუნჯი უნდა იყოს. თან
ძაღლების ხროვა ახლდა.
თავადს ულვაშები აუცახცახდა და დიდხანს ხმა ვეღარ ამოიღო.
– ეშმაკი იქნებოდა, – თქვა ბოლოს, – ეშმაკი გეჩვენათ, – და მოულოდნელად
გაბრაზდა, – მაგ ციხესთან გავლა არ შეიძლება! უწმინდური ძალა აგყვებათ!.. ხალხმა
რომ გაიგოს, იმ ციხეს ახლო გაეკარეთ, ჩაგქოლავენ და მე ვეღარაფერს გიშველით!
მერე ისევ დაწყნარდა და უცებ ჩვენს ქალაქში დაბრუნებაზე დაგვიწყო ლაპარაკი.
შეეტყო, რომ – თუმცა თავისი სურვილი პირდაპირ ვერ გამოგვიცხადა – რაც მალე
წავიდოდით, ის ერჩივნა.
ამგვარად, ცხადი შეიქნა, თავადი თავის ხალხზე მეტად თუ არა, ნაკლებად არ იყო
შეშინებული.
მაგრამ რა იყო ამ შიშის მიზეზი?
მე ყოველთვის მქონდა იმედი, რომ ის უნდობლობის ღობე, რაც ამ ხალხმა თავიდანვე
შემოგვავლო, ადრე თუ გვიან დაირღვეოდა, რადგან უნდობლობა კაცის ბუნებრივი
თვისება არ არის. როდის ან როგორ გალღვებოდა ყინული, ამას, ცხადია, ვერ
ვიტყოდი, მაგრამ რომ გალღვებოდა, ეჭვი არ მეპარებოდა, და ბოლოსდაბოლოს
გალღვა კიდეც.
მალე აქაურებმა შეიტყეს, რომ ანტონიოსა და მე მკურნალობა გვეხერხებოდა.
თავიდან ამ ამბავს უნდობლად შეხვდნენ, მაგრამ მას შემდეგ, რაც ერთხელ ნადირის
მიერ დაბეგვილი მწყემსი, რომელიც სასიკვდილოდ გადადებული ეგონათ, ორ
დღეში ფეხზე დავაყენეთ, უნდობლობა ჯერ კითილმოსურნე ეჭვით შეეცვალათ, მერე
კი გაკვირვებული აღტაცებით. და თუმცა ამ აღტაცებას ერთხანს კიდევ ბორკავდა
შიში, ვინაიდან ჩვენს საქციელში უფრო ჯადოქრობას ხედავდნენ, ვიდრე ცოდნასა და
ხელოვნებას, მაინც თანდათან გათამამდნენ, უფრო და უფრო გაბედულად
გვიწვევდნენ შინ, უფრო და უფრო იმედიანად გვანდობდნენ თავიანთ ავადმყოფებს
და ნელ-ნელა ჩვენსა და მათ შორის ის გულითადობაც აღმოცენდა, როდესაც კაცი
კაცს თავის დარდს, თავის შიშსა და ეჭვს აღარ უმალავს, და, ბოლოსდაბოლოს,
უაღრესად საიდუმლოდ ყველაფერი გვიამბეს.
არ ვიცი, რამდენად სარწმუნოა ეს ამბავი. ჩემი მხრივ მხოლოდ იმის თქმა შემიძლია,
რომ ზოგი რამ აქაურებს საკუთარი თვალით ჰქონდათ ნანახი და ამდენად სანდო
უნდა იყოს, ზოგიც აშკარად ცრუმორწმუნეთა ფანტაზიის ნაყოფია, საერთოდ კი, ჩემი
აზრით, ნამდვილი და გამონაგონი უღვთოდაა ერთმანეთში არეული და
გადახლართული.
დიდი ხნის წინ მიტოვებულ ციხეში თურმე ბინა დაედო ყაჩაღების გუნდს, რომელიც
აგერ უკვე რამდენიმე წელიწადია მთელ ამერ-იმერს თავზარს სცემდა. გუნდის
მეთაური, სახელად დავითი, თავზეხალაღებული, დაუნდობელი და
მოუხელთებელი კაცი, ჩვენი მასპინძელი თავადის ულამაზესი მეუღლის ძმა
ყოფილა, უფრო სწორად, ნახევარი ძმა. მამამისს, აქაურობის პატრონსა და გამგებელს,
საკუთარი მოახლე შეჰყვარებოდა და მასთან საიდუმლო რომანი გაეჩაღებინა.
ქალბატონს ქმრის ღალატი მაშინღა შეეტყო, როცა ურცხვი მოახლე ფეხმძიმედ
შექნილიყო და მუცელი დასტყობოდა. ქალბატონი გონიერი ქალი ყოფილა და
უწინარეს ყოვლისა ოჯახის სახელს გაფრთხილებია. გულისთქმას არ აჰყოლია,
განგაში არ აუტეხავს, ქმრისთვის ჩუმად მიუტევებია ცოდვა, ფეხმძიმე მოახლე კი
ბარად გაუგზავნია და იქ ერთი თავისი შორეული ნათესავისთვის უფეშქაშებია. ამის
შემდეგ ოჯახში კვლავ სიმშვიდე ჩამოვარდნილა და ის მყუდროების დამარღვეველი
მოახლე ყველას დავიწყნია, მით უმეტეს, რომ მალე თავადი გარდაცვლილა კიდეც.
მაგრამ რამდენიმე წლის შემდეგ – ქალბატონის ერთადერთი ასული, ამჟამინდელი
ჩვენი თავადის მშვენიერი მეუღლე, მაშინ თორმეტი წლისა ყოფილა – ერთ დღეს
გაჩუქებული მოახლე ისევ გამოჩენილა, თან თურმე შვიდიოდე წლის ქერათმიანი,
მზესავით ლამაზი ბიჭუნა ახლდა. მოახლე პირდაპირ ქალბატონთან მისულა,
მამულიდან წილი მოუთხოვია და თან დამუქრებია, თუ ნებით არ მომცემ, რკინის
ქალამნებს ჩავიცმევ, ხელთ რკინის ჯოხს დავიჭერ, ქვეყანას შევძრავ და ჩემს დავითს
კი სამართალს გავუჩენო. ამ ამბავს ქალბატონი ძალიან შეუშფოთებია. იმის უარყოფა,
რომ მოახლეს დავითი მართლა მისი ქმრისგან ჰყავდა, შეუძლებელი იყო: და-ძმა
გაჭრილი ვაშლივით ჰგავდა ერთმანეთს. მართალია, მიუხედავად ამისა, ქონებას
ხიფათი არ ელოდა, რადგან სასამართლოზე რომ მიმდგარიყო საქმე, ეჭვი არაა,
ყველანი ქალბატონს დაუჭერდნენ მხარს და არა ხარჭა-მოახლეს, მაგრამ მოახლემ
კარგად იცოდა, რომ ქალბატონი ამ ამბავს არამც და არამც ქვეყნის სალაპარაკოდ არ
გახდიდა, უმალ მთელ ქონებას შეელეოდა, ვიდრე სასამართლოს წინაშე წარდგებოდა
და თავისი ოჯახის სირცხვილს გამოამზეურებდა, ამიტომ დამშვიდებული იყო და
წყნარად ელოდა, როდის დაცხრებოდა ქალბატონის რისხვა, რომ მისი ადგილი საღ
გონიერებას დაეჭირა. ქალბატონს კი სხვაგვარად განუსჯია. ერთხანს ცდილობდა
თურმე საჩუქრებით მოექრთამა უტიფარი მოახლე და საქმე მიეფუჩეჩებინა, მერე კი,
რაკი ამან არ გაჭრა, უკიდურესი ღონე უხმარია, რის შედეგად ერთ მშვენიერ დღეს
მოახლე და მისი ვაჟი უკვალოდ გამქრალან. მათი ასავალ-დასავალი დიდხანს არავის
გაუგია და ალბათ ვერც ვერასოდეს გაიგებდნენ, ქალბატონი რომ სინდისის ქენჯნას
არ დაეტანჯა და რამდენიმე წლის შემდეგ, როდესაც სიკვდილის მოახლოება იგრძნო,
მღვდლისთვის აღსარება არ ეთქვა. აქაური მღვდლები – ცხადია, ეს ყველაზე არ
ითქმის, მაგრამ ბევრი მათგანი კი ნამდვილად ასეთია – აღსარებას არაფრად აგდებენ
და სხვისი საიდუმლოს გამხელა დიდ ცოდვად არ მიაჩნიათ. მართლაც,
გარდაცვლილა თუ არა ქალბატონი, მყისვე მთელ კუთხეს შეუტყვია, რომ, რაკი
მოძალადე მოახლე საჩუქრებით ვერ დაუყოლიებია და მიმხვდარა, მისი ოჯახის
სირცხვილი შეიძლებოდა ქვეყნის სალაპარაკო გამხდარიყო, ქალბატონი ვიღაც
ავაზაკებს დაკავშირებია – რა გზითა და რა საშუალებით, არავინ უწყოდა – და
მოახლე და მისი ვაჟი ისე უჩუმრად მოუტაცინებია, ეჭვი არავის აუღია. ყველაფერი
ეს, დავითის აქამომდელი თავგადასავალი, აქაურთა თვალწინ მოხდა და მათი
მონათხრობიც პირადად მე სარწმუნოდ მიმაჩნია. რაც ამის შემდეგ გადახდა დავითს,
მართალია, იმასაც ასეთივე დაბეჯითებით ყვებოდნენ, მაგრამ რა წყაროებიდან
გაიგეს, ან რამდენად შეესატყვისება სინამდვილეს, მაშინ არ ვიცოდი. მოყოლით კი
ყვებოდნენ შემდეგს: ავაზაკებს დედა-შვილი სტამბოლის ბაზარზე წაუყვანიათ და
ვიღაც ბერძენი ვაჭრისთვის მიუყიდიათ. მრავალი წელი დაჰყვეს თურმე იმ
ბერძენთან, ბევრი გაჭირვებაც გამოიარეს – შიმშილი, სიცივე, შეურაცხყოფა,
ავადმყოფობა. მთელი ამ ხნის განმავლობაში დედა სულ იმის ცდაში ყოფილა,
შვილის გულში სიძულვილი ეღვივებინა, რათა, დიდი რომ გაიზრდებოდა, შინ
დაბრუნებულიყო, შური ეძია და მამულის ნაწილს, რომელიც კანონით მას
ეკუთვნოდა, დაპატრონებოდა. სიკვდილის წინაც ანდერძად მხოლოდ ეს
დაუბარებია, თუ გინდა ჩემმა სულმა საიქიოში მოისვენოს, ჩვენი გამამწარებელი
გაამწარეო. დავითს, თუმცა კი დედას ანდერძის ასრულებას აღუთქვამდა, შორეული
მამული და შურისძიება დიდად არ ანაღვლებდა, სამაგიეროდ მთელი ბავშვობა
მონობიდან თავის დაღწევაზე ოცნებობდა და, დედა რომ გარდაიცვალა და საკუთარი
თავის მეტი საზრუნავი აღარავინ დარჩენია, შეუსრულებია კიდეც წადილი: პატრონს
გაპარვია და სტამბოლს გაქცეულა. მრავალი წლის განმავლობაში თურმე ქვეყნიდან
ქვეყანაში დაწანწალებდა. პირველ ხანებში ძალიან გასჭირვებია. უსახლკარო,
ულუკმაპურო, უნათესაო და არასმქონე ხან შემთხვევითი სამუშაოთი ირჩენდა თავს,
ხან კეთილი ხალხი შეიფარებდა, ხან მდიდარი ოჯახების ახალგაზრდა მოახლეთა
ხარჯზე ცხოვრობდა, რაც მისი სილამაზის პატრონისათვის ძნელი არ იყო;
სასოწარკვეთამდე მისული მათხოვრობასაც არ თაკილობდა. მალე, როგორც ხშირად
ხდება, როცა კაცი ამგვარ ცხოვრებას ეწევა, საეჭვო ხალხში გარეულა. ჯერ წვრილმან
მპარავებს დაკავშირებია და ბაზრებსა და მოედნებზე ქურდობაში ხელი კარგად
გაუწაფავს. მერე ყაჩაღთა ბრბოში მოხვედრილა და მოგზაური ვაჭრების ნამდვილი
რისხვა შექნილა, ერთი ხანობა თურმე დაქირავებული მკვლელის ხელობასაც
მისდევდა და მრავალი ადამიანის ცოდვა დაუდვია. ბოლოს ბედმა საქართველოში
ჩამოიყვანა, სადაც მასავით თავზეხელაღებულ რამდენიმე ავაზაკთან ერთად
ბავშვების მოტაცებასა და მონებად გაყიდვას მიჰყო ხელი. დიდხანს თარეშობდნენ
თურმე აქ და დიდძალი ოქროც იშოვეს, მაგრამ ბოლოს მახეში გაებნენ და მთელი
გუნდი მეკობრეთმძებნელებს ჩაუვარდა ხელთ. სამსჯავროს ყველასთვის სიკვდილი
გადაუწყვეტია, მაგრამ, როდესაც განაჩენის აღსასრულებლად სატუსაღოდან
გამოუყვანიათ, სათვალავში ერთი კაცი დაჰკლებიათ. ეს ერთი კაცი დავითი იყო.
უჩინმაჩინის ქუდი რომ არ ჰქონოდაო, ამბობდნენ აქაურები, ისე იმ სატუსაღოდან
ვერ გამოიპარებოდაო. როდესაც ქვეყანაში ჭეშმარიტი რწმენა მოირყევა, არ შეიძლება
იქ ცრუმორწმუნეობა არ აღორძინდეს, ამიტომ მე და ანტონიოს არ გაგვკვირვებია,
რომ ეს ხალხი დავითის სატუსაღოდან გაქცევას ზებუნებრივ ძალებს მიაწერდა. ასე
იყო თუ ისე, სატუსაღოდან რომ გაპარულა, ახალი გუნდი შეუდგენია, თავად
ჩადგომია სათავეში და ძველი საქმიანობა განუახლებია. ამ გუნდისთვის ქართველებს
ვერაფერი მოუხერხებიათ. დავითი ყველა ხაფანგს წინასწარ გრძნობდა, ყველა მახეს
იოლად უვლიდა გვერდს, ყველა მდევარს უსხლტებოდა. არავინ იცოდა, ეს
ნადირივით ფრთხილი და მოუხელთებელი კაცი როდის სად გამოჩნდებოდა, როდის
რომელ სოფელს დააცხრებოდა და როდის რომელი გზით წავიდოდა. მალე
ეშმაკეულის სახელი დავარდნია. ამბობდნენ, სული სატანას მიჰყიდა, ამიტომ ტყვია
არ ეკარება და ხმალი არ ჭრისო. ეშმაკეულისა რა მოგახსენოთ, მაგრამ, ყველაფერი
რომ ერთიმეორეს შევაჯერეთ, მე და ანტონიომ დავითის მოუხელთებლობის ორი
აშკარა მიზეზი დავინახეთ: ერთი ის, რომ, ეტყობა, მართლა ეშმაკივით მარჯვე და
მოხერხებული იყო, თან ცბიერი, გულადი და დაუნდობელი; მეორე მიზეზი,
უაღრესად სამწუხარო და რამდენადაც სამწუხარო, იმდენადვე სამარცხვინო, ის არის,
რომ მუდმივი და უშიშარი ადგილსამყოფელი გაიჩინა. ყაჩაღის მთავარი მტერი არის
არა მდევარი, არამედ ერთთავად ტყე-ტყე წანწალი, კლდე-ღრეში და
გამოქვაბულებში ღამის თევა, ნადირის ნახევრად ფხიზელი ძილი, დაძაბული
სიფრთხილე, ხიფათის გაუთავებელი მოლოდინი. რაოდენ მამაცი და მარჯვეც არ
უნდა იყოს კაცი, არ იქნება ადრე თუ გვიან ასეთმა ცხოვრებამ არ დაღალოს, არ
გამოფიტოს, ყურადღება არ მოუდუნოს და საბოლოოდ სიცოცხლე სახრჩობელაზე ან
ჯალათის ნაჯახქვეშ არ დაასრულებინოს. დავითმა, ეჭვი არაა, ყოველივე ეს კარგად
იცოდა და დიდხანს ეძებდა მუდმივ ბუნაგს, სადაც დროდადრო დასვენება
შეეძლებოდათ, მშვიდი ძილი და ძალების მოსაკრებად ესოდენ აუცილებელი
უხიფათო ცხოვრება. აი, სწორედ მაშინ გახსენებია დედის ანდერძი და ისეთი გეგმა
მოუფიქრებია, რომ მის სითამამეს მხოლოდ მისივე უტყუარობა თუ შეედრებოდა.
აქაურობა ჯერ კარგად დაუზვერავს და შეუსწავლია, მერე კი, ერთ მშვენიერ დღეს,
მთელი გუნდით ამოსულა და მიტოვებულ ციხეში დაბანაკებულა. ციხეს, გარდა
იმისა, რომ მოშორებით იდგა უღრან ტყეში და ყაჩაღებისათვის დასაბინავებლად
ზედგამოჭრილი იყო, კიდევ ერთი დიდი ღირსება ჰქონდა, რომელიც, ჩანს, დავითმა
კარგად იცოდა და კარგადაც გამოიყენა: იგი უხსოვარი დროიდან ადგილობრივ
მცხოვრებთა შორის „ეშმაკის ციხის” სახელით იყო ცნობილი. ძველი თქმულების
თანახმად, ციხის პატრონი თურმე ეშმაკებს მოუჯადოებიათ, ჭკუაზე გადაუცდენიათ
და საკუთარ ეზოში ხის ტოტზე თავი ჩამოუხრჩობინებიათ, ციხეს კი თვითონ
დაპატრონებიან. იმ დროს ციხის ირგვლივ, ფერდობზე, მრავალი მოსახლე მდგარა,
მაგრამ ეშმაკებისაგან დამფრთხალები თანდათან ქვემოთ, ტაფობში
ჩამოსახლებულან. ამის შემდეგ ის ციხე მუდამ ეშმაკების ხელში ყოფილა და ხალხი
არათუ გალავნის შიგნით შესვლას, ახლო გავლასაც ვერ ბედავდა. იმასაც
ამტკიცებდნენ, დროდადრო, უფრო გაზაფხულზე და შემოდგომაზე, ციხიდან რაღაც
იდუმალი ხმები ისმისო. ასეთ ადგილას რომ კაცი ბინას დაიდებდა, რა გასაკვირია, ის
კაცი აქაურ მცხოვრებთ, რომელთაც ჭეშმარიტ რწმენაზე ფრიად ბუნდოვანი
წარმოდგენა ჰქონდათ, ეშმაკად მიეღოთ, მით უმეტეს, რომ დავითს ამისათვის
საგანგებოდ უზრუნია და აქაურთათვის თავისი ეშმაკეულობის სხვა უტყუარი
საბუთიც მიუცია: ციხეში ისე უჩუმრად შემოსულა, რომ არავის არაფერი გაეგო,
ხოლო მეორე დღეს მონა ზანგი – სწორედ ის, მე და ანტონიომ რომ ციხის ჭიშკართან
ვიხილეთ – ძაღლების ხროვით გარშემორტყმული და ნახევრად შიშველი ტაფობში
ჩაუგზავნია, რათა იქ მწყემსებს ჩვენებოდა, რომლებიც ტყის პირას ნახირს
აძოვებდნენ, და ამგვარად, თუ ვინმეს ჯერ კიდევ ეპარებოდა ეჭვი, რომ ციხეში
ეშმაკები სახლობდნენ, ეს უკანასკნელი ეჭვიც მოესპო. ზანგს თავისი როლი
ჩინებულად შეუსრულებია, – თავზარდაცემულ მწყემსებს ნახირი მიუტოვებიათ და
უკანმოუხედავად გაქცეულან – ხოლო დავითსა და მის თანაგუნდელებს რომ ამის
შემდეგ სამი ღამის განმავლობაში თავაშვებული ღრეობა ჰქონდათ, მცხოვრებლებს ეს
ღრეობა ეშმაკების დაფა-ზურნად მიუღიათ და დაზაფრულები დიდხანს სახლებიდან
გამოსვლას ვერ ბედავდნენ. მაშინ დავითს რამდენიმე კაცი გაუგზავნია, რომელთაც
ჩვენი თავადი საკუთარ ეზოში უხმაუროდ შეუპყრიათ, გაუთოკავთ და
მეთაურისთვის ციხეში მიუგვრიათ. აქამდე დავითისა მხოლოდ სახელი იცოდნენ,
ახლა კი, ჩვენს თავადს რომ გაუგია, ეს სწორედ ის დავითი იყო, რომელიც მისმა
სიდედრმა სტამბოლის ბაზარზე გააყიდვინა, ისედაც შეშინებული მთლად წამხდარა.
დატყვევებული რომ მიჰყავდათ, მონად გაყიდვის შიში ჰქონდა, ხოლო დავითის
ვინაობა რომ შეიტყო, მონად გაყიდვა უკვე სანატრელი გაუხდა. შიშისაგან ესოდენ
წამხდარ და გონებადაბინდულ კაცთან დავითს გარიგების დადება არ გასჭირვებია.
თავადი ყველაფერზე თანახმა იყო, ოღონდ კი თავისი თავი და თავისი ოჯახი
გადაერჩინა. საბოლოოდ, დავითის პირობები რომ მოუსმენია, კმაყოფილიც
დარჩენილა, რადგან გაცილებით უარესის მოლოდინი ჰქონდა. პირობები ასეთი
ყოფილა: პირველი და ყველაზე მთავარი – ყაჩაღთა გუნდის აქ ყოფნა საიდუმლოდ
უნდა შენახულიყო და ამ პატარა ტაფობს არ გასცდენოდა, მეორე – სანამ ყაჩაღები ამ
მხარეში დარჩებოდნენ, მათი რჩენა და სურსათ-სანოვაგით მომარაგება თავადს უნდა
ეკისრა. სამაგიროდ, მამულის ნახევარს, რაც კანონით ეკუთვნოდა, არ მოითხოვდა,
ყაჩაღების სხვა გუნდს, მთელ საქართველოში რომ დაძრწოდნენ, ამ მხარეში არ
გააჭაჭანებდა და, თუ საჭიროება მოითხოვდა, აქაურობას სხვა მტრისა და
მოძალადისგანაც დაიცავდა. ხოლო თუ ამ ჩემს პირობაზე უარს იტყვიო, უთქვამს
დავითს, ან დამთანხმდები, მაგრამ გულში ღალატს გაივლებ, მაშინვე არ მოგკლავო,
ჯერ იმას გაყურებინებ, აქაურობას როგორ გადავბუგავ, მერე იმას გაყურებინებ, ჩემს
დასა და პატარა დისწულებს როგორ დავაჭრი ყელებს, და მხოლოდ ამის შემდეგ
გამოგაბამ ჩემს საუკეთესო ცხენს, რათა, სანამ სული არ ამოგხდება, ისეთ ადგილებში
გათრიო, რომლებიც ყველაზე უფრო ბასრი და წვეტიანი ქვებით იქნება მოფენილიო.
ადამიანის გამტყუნება ძალიან იოლია, როცა მის ტყავში არ ყოფილხარ და
ყოველივეს მხოლოდ გარედან უყურებ, მაგრამ მაინც გავბედავ და ვიტყვი: ჩვენი
თავადის ადგილას რომ სხვა, ნაკლებ მხდალი კაცი ყოფილიყო, ასეთ პირობებზე
დათანხმებას არ იკადრებდა, სამარცხვინო უღელს არ დაიდგამდა და ყაჩაღის
თანამზრახველი არ შეიქნებოდა. მაგრამ ჩვენი თავადი ლაჩარი იყო, შიშმა გონება
აუმღვრია და სულის ის ნათელი დაუხშო, ურომლისოდაც ადამიანს არ შეუძლია
მიხვდეს, რომ ქვეყნად იმიტომ არ მოვდივართ, სანამ სიკვდილი მოგვკლავს, ჩვენი
უმთავრესი საზრუნავი სიცოცხლის შენარჩუნება იყოს.
ამგვარად თავადი პირობას დათანხმდა და სამარცხვინო პატიოსნებითაც
ასრულებდა. მეტიც: იმის შიშით, რომ დავითისთვის განრისხების საბაბი არ მიეცა და
ცოლ-შვილი საიმედოდ ჰყოლოდა დაზღვეული, წლიურ სარჩოს იმაზე მეტს
აძლევდა, ვიდრე პირობით იყო გათვალისწინებული. იმ დიდი შიშის შემდეგ, რაც
გადაიტანა, ასეთ გარიგებას ბედის წყალობად თვლიდა. თან გულში იმედი ჰქონდა,
რომ ამგვარი ვითარება დიდხანს არ გაგრძელდებოდა, ყაჩაღები მთავარს
ჩაუვარდებოდნენ ხელთ, და თუ მთავარს არ ჩაუვარდებოდნენ, ადრე თუ გვიან
აქედან აიყრებოდნენ და სადმე სხვაგან გადაიხვეწებოდნენ.
ხალხს კი, ასეთი პატრონის შემხედვარეს, აბა რა უნდა ექნა!
საქართველოში ხშირად გამიგონია: როგორიც ერიო, ისეთი ბერიო, რაც არსებითად
იგივე სიბრძნეა, – ოღონდ აქაურთა ჩვეულებისამებრ ხატოვნად გამოთქმული – რასაც
ფილოსოფოსები ძველთაგანვე გვასწავლიან: მსგავსი მსგავსსა შობს. ეს მართლაც ასეა,
მაგრამ ამ კუთხეში (და საქართველოს ბევრ სხვა კუთხეშიც) მე ისეთი რამ ვიხილე,
რომ ალბათ უმჯობესი იქნება ეს ანდაზა ამგვარად შევაბრუნო: როგორიც ბერიო,
ისეთი ერიო. ხალხი აქ მზის ამოსვლიდან მზის ჩასვლამდე მიწას ჩასცქერის და
პიროფლიანი მუხლჩაუხრელად მუშაობს. ყოველივე დანარჩენზე ბატონი ზრუნავს.
ხოლო ეს „დანარჩენი” იმდენ რამეს მოიცავს, რომ ხალხის ბედი მთლიანად იმაზეა
დამოკიდებული, თუ როგორი ბატონი ჰყავს. აქაურებს გულდედალი ბატონი
ჰყავდათ, რომელმაც დავითის ეშმაკეულთან წილნაყარობით ისედაც დაზაფრული
ხალხი კიდევ უფრო დააშინა, ტაფობის დატოვება და სადმე წასვლა ყველას სასტიკად
აუკრძალა და, უფრო იმედიანად რომ ყოფილიყო, ერთგული ყმებიც დარაზმა და
მეთვალყურეებად მიუჩინა. ხალხი, თუმცა თავს ზევით ძალა არ ჰქონდა და
ნებაუნებურად ბედს შეურიგდა, ბატონისაგან განსხვავებით, მწარე ტკივილით
გრძნობდა, რომ უმძიმეს დანაშაულს ჩადიოდა. მართალია, ამაზე ლაპარაკს ყველა
ერიდებოდა, მაგრამ ყველამ კარგად იცოდა, რომ დავითის გუნდი ქვეყნის
სხვადასხვა კუთხეებში ქალებსა და ბავშვებს იტაცებდა და ახალციხის ბაზარზე
მონებად ჰყიდდა. ყველამ იცოდა და ყველა მაინც დუმდა. გულხელდაკრეფილები
უმოქმედოდ, სამარცხვინო მოთმინებით შეჰყურებდნენ ყაჩაღების პარპაშს და ამ
უმოქმედობით, უნდოდათ თუ არ უნდოდათ, მათი ავკაცობის თანამზრახველები
ხდებოდნენ. ამის გამო იყო ხალხი შეძრწუნებული, თორემ გაჭირვება რა ბედენაა!
შიშსა და გაჭირვებას შეჩვეული იყვნენ, მათს მამა-პაპასაც აუტანია, თვითონაც
იტანდნენ და მათი შვილებიც აიტანდნენ.
აი, რატომ არავინ მღეროდა ამ მხარეში! არა შიშის გამო, არა გაჭირვების გამო, არა
მწარე ხვედრის გამო, არამედ იმის გამო, რომ დანაშაულის გრძნობა ლოდივით აწვათ
და სინდისი ქენჯნიდათ. მე ზემოთ ვთქვი, ეს ხალხი ყველგან და ყოველგვარ
ვითარებაში მღერის-მეთქი. ასეცაა. გაჭირვებულიც მღერის, შეშინებულიც მღერის,
დამარცხებულიც მღერის, მშიერ-მწყურვალიც მღერის, შიშველ-ტიტველიც მღერის,
ობოლ-ოხერიც მღერის, სიკვდილმისჯილიც კი მღერის. მხოლოდ ის ვერ მღერის,
ვისაც სინდისი სუფთა არა აქვს.
როდესაც დავითის თავგადასავალს გვიყვებოდნენ, ამით აქაურები თავიანთ
მადლიერებას გამოხატავდნენ იმის გამო, რომ მრავალი ავადმყოფი განვკურნეთ,
თორემ მათი მხრივ ეს დიდი და სახიფათო მსხვერპლი იყო, ვინაიდან თავადისაგან
საიდუმლო ბრძანება ჰქონდათ, დავითის შესახებ ჩვენთან კრინტი არ დაეძრათ.
თავადს, ბუნებრივია, ეშინოდა, აქედან რომ წავიდოდით, ამბავი არ წაგვეღო.
რაკი თავადი სულმდაბალი გამოდგა და ვერ გაბედა იმათზე ზრუნვა, ვისზე
ზრუნვაც ღვთისა და ქვეყნისგან ევალებოდა, ხალხის ერთადერთი მშველელი და
ნუგეშისმცემელი მღვდელი უნდა ყოფილიყო. ბატონის შემდეგ მღვდელია მრევლის
პატრონი და ქომაგი. მაგრამ აქაური მღვდელი აქაური ბატონის ფეხი იყო. კაცი ჭამაში
იცნობაო. ჩვენ არაერთხელ, როცა თავადთან ვიყავით ხოლმე სადილად, გვინახავს,
რომ ეს ღვთისმსახური ისე ხარბად ჭამდა და სვამდა, თითქოს ეს მისი უკანასკნელი
სადილი იყო და ეშინოდა, არაფერი დაკლებოდა. ასეთი კაცის იმედი აბა ვის უნდა
ჰქონოდა!
მე და ანტონიომ მრავალჯერ ვცადეთ აქაურებისთვის აგვეხსნა, რომ არავითარი
ეშმაკეული ძალა დავითს არ შეიძლებოდა ჰქონოდა და ყველაფერი ეს მხოლოდ მათ
დასაშინებლად მოუგონია, ხოლო რაც შეეხება იმ „ეშმაკს”, რომელიც მწყემსებმა
თავიანთი თვალით ნახეს, ეს ისეთივე ადამიანია, როგორც ყველა ჩვენგანი და, რომ
ასეთი შავი ფერის ადამიანები ქვეყნიერების მრვალ კუთხეში ცხოვრობენ, მაგრამ
ვერავინ დავაჯერეთ.
რა შეგვეძლო ამგვარ ვითარებაში მე და ანტონიოს?
მე, საზოგადოდ, როცა კი უცხო ქვეყანაში ვარ, ყოველთვის იმას ვცდილობ,
ადგილობრივ მკვიდრთა საქმეებში რაც შეიძლება ნაკლებად ჩავერიო, რადგან
გამოცდილებით ვიცი, უცხოელის ჩარევამ შესაძლოა ასი შემთხვევიდან ერთხელ
სარგებლობა კი მოიტანოს, მაგრამ ოთხმოცდაცხრამეტჯერ უეჭველად ზიანს
მოიტანს. ამის მიზეზი ის არის, რომ ყოველ ქვეყანას თავისი კანონები აქვს, თავისი
ადათ-წესები, თავისი ზნე-ჩვეულებანი, თავისი სულიერი წყობა, და როცა კაცი უცხო
ქვეყანაში უსამართლობას წააწყდება და აღშფოთებული სიმართლის აღდგენას
მოიწადინებს, ის ამ დროს საკუთარ, თავისი ქვეყნიდან წამოღებულ სიმართლეს
იცავს, რომელიც აქ, უცხოეთში, შესაძლოა სრულიად გაუგებარი და მიუღებელი
იყოს.

მაგრამ ანტონიოს ვერაფერი შევასმინე. რაც დრო გადიოდა, მით უფრო დრტვინავდა,
ბორგავდა და ზოგჯერ, რისხვამორეული, შეპყრობილი ნადირივით აწყდებოდა აქეთ-
იქით.
– გულისყურით გისმენ, ბართოლომეო, – მეუბნებოდა, როცა ვცდილობდი
დამეშოშმინებინა და საშუალება არ მიმეცა რაღაც ისეთი ჩაედინა, რასაც მერე
აღარაფერი ეშველებოდა, – გულისყურით გისმენ და ყველაფერი, რაც კი ჩემში
გონიერია, ფხიზელი და უსულგულო, უყოყმანოდ აღიარებს შენი ნათქვამის
ჭეშმარიტებას. მაგრამ ჩემი არსების ის ნაწილი, რომელიც გონებას არ მორჩილებს და
საბუთებს სულ სხვა უფსკრულებში ეძებს, მეუბნება, რომ მართალი არა ხარ.
ღვთაებრივი სიმართლე კანონებსა და ადათ-წესებზე არაა დამოკიდებული და მე
დარწმუნებული ვარ, იმ ვითარებაში, რომელშიაც მე და შენ განგების ძალით
აღმოვჩნდით, ჩარევა აუცილებელია, თუნდაც ამან ზიანი მოიტანოს, ვინაიდან
ჩაურევლობა დანაშაული და ცოდვა იქნება. განა შენ სადმე, რომელიმე ქვეყანაში,
გინახავს, სიმართლე ყაჩაღთან, მკვლელთან, ბავშვების გამტაცებლებთან გარიგებასა
და ლაჩრულ მორჩილებას დასტურს აძლევდეს? არა, ბართოლომეო, ღმერთს
ადამიანი ასეთი არ შეუქმნია.
– ღმერთი შორსაა. ადამიანურ სიმართლეს კი მუდამ დრო-ჟამის ბეჭედი აზის.
სხვადასხვა ქვეყანას სხვადასხვა სიმართლე აქვს. ერთსა და იმავე ქვეყანასაც
სხვადასხვა დროს სხვადასხვა სიმართლე აქვს. როცა ქვეყანა ძლიერი და ღონიერია,
ერთ სიმართლეს აღიარებს, როცა დაეცემა და დაძაბუნდება, სხვა სიმართლეს ირჩევს.
ყაჩაღთან გარიგება რომ დანაშაული და ცოდვაა, ყველამ კარგად იცის, მაგრამ ეს
განგებაა, ბედის განჩინება, დრო-ჟამმა კი ეს ხალხი აიძულა თავის სიმართლედ
მორჩილება და მოთმინება აერჩია.
– დრო-ჟამმა კი არა, ბართოლომეო, ამ კურდღელივით მშიშარა თავადმა აიძულა.
მაგის ადგილას რომ ისეთი კაცი იყოს, როგორიც ახალგაზრდა მთავარია, განა მაშინაც
მოთმინებას ამჯობინებენ!
– ეს თავადიც დრო-ჟამის ქმნილებაა. რამდენი კაცი გეგულება მთავრის ამალაში, რომ
ჭეშმარიტი სიმართლის აღიარება გაბედონ?
– ცოტა, ძალიან ცოტა. მაგრამ ყველაფრის მოთმენა მაინც არ შეიძლება.
– რომ არ მოვითმინოთ, რა შეგვიძლია მე და შენ, ორ უცხოელს? ვთქვათ, ქალაქში
წავედით და ყველაფერი მთავარს ვაუწყეთ. მერე? ვინ მოგვცემს იმის რწმუნებას, რომ
ორგული დიდებულებით გარშემორტყმული მთავარი შეძლებს ისე ჩუმად და
საიდუმლოდ იმოქმედოს, დავითმა ყოველივე წინასწარ არ შეიტყოს და თავისი
საზარელი მუქარა სისრულეში არ მოიყვანოს? შენ იმედი გაქვს, რომ მთავარი
უეჭველად შეძლებს ამას?
– არა, მაგის იმედი არა მაქვს, – ნაღვლიანი კილოთი თქვა ანტონიომ.
– მაშ, რა ვქნათ?
– ერთი გზა არსებობს, ბართოლომეო. დავითი ახლა აქ არ არის და, როდის
გამოჩნდება, არავინ იცის.
– შესაძლოა, ხვალვე გამოჩნდეს. შესაძლოა, რამდენიმე თვეს არ გამოჩნდეს.
– იმედი ვიქონიოთ, რომ ხვალ არ გამოჩნდება.
– მერე?
ანტონიო სწრაფი, ფიცხი ნაბიჯით მიმოდიოდა ოთახში. მთელი სხეული
უკიდურესად ჰქონდა დაძაბული. ერთხანს უხმოდ იარა ასე, ბოლოს მოწყვეტით
შედგა ჩემს წინ და თვალი თვალში გამიყარა.
– თავადი უნდა დავიყოლიოთ, ბართოლომეო.
– თავადი? რაზე უნდა დავიყოლიოთ?
– ბრძოლაზე. თავადი თუ დავიყოლიეთ, ხალხიც გამოვა. ჩუმად, საიდუმლოდ
დავრაზმავთ ყველას, ვისაც კი იარაღის ხმარება შეუძლია, და, როდესაც დავითი
გამოჩნდება, თავისსავე ციხეში დავეცემით.
მე მთელი ჩემი არსებით ვგრძნობდი, რომ ეს უგუნური გეგმა იყო, რომელიც სიკეთეს
არავის მოუტანდა, არც ამ ხალხს და არც ჩვენ.
– შენ კარგად იცი, ანტონიო, – ვუთხარი მე, – რომ აქაურ მცხოვრებთ თავადისგან
ნაბრძანები აქვთ, დავითის ამბავი ჩვენ არ გაგვაგებინონ. ისინი კი ბრძანებას
გადავიდნენ და საიდუმლო გაგვანდეს, რაც მათი მხრივ დიდი გაბედულება იყო და,
ჩემი აზრით, იმის ნიშანია, რომ ვერც დავითმა და ვერც საკუთარმა ბატონმა ამ ხალხს
ადამიანური სახე ჯერ კიდევ ვერ დააკარგვინა. მაგრამ საიდუმლოს ხომ შენახვა
უნდა! თავადი რომ მართლა დავიყოლიოთ, მაშინ შენი გეგმა ეგებ გამართლებულიც
იყოს, მაგრამ თუ თავადი ვერ დავიყოლიეთ, – და გარწმუნებ, ასეთ კაცს ვერც
ვერასოდეს დაიყოლიებ სახიფათო საქმეზე – მაშინ მაგ შენი გეგმის ერთადერთი
შედეგი ის იქნება, რომ ხალხს, რომელიც გვენდო, ჩვენი დაბეზღებით ახალ ხიფათს
გავუმზადებთ. აღარაფერს ვამბობ იმაზე, რომ ამით ჩვენც დიდი საშიშროება გველის,
რადგან თავადი, რა შეიტყობს, დავითის ამბავი გავიგეთ, ყოველნაირად ეცდება
აქედან ცოცხალი აღარ გაგვიშვას.
ანტონიო ერთხანს თვალმოუშორებლივ მიყურებდა. მერე ნელა შეტრიალდა,
სარკმელს მიადგა და წყნარი და ჩუმი, ცოტა მორიდებული კილოთი მითხრა:
– გეშინია, ბართოლომეო?
მაცხოვრის სახელს ვფიცავ, არ მეშინოდა.
– არა, ანტონიო, – მივუგე მე, – სიკვდილის არ მეშინია. მე მხოლოდ იმის მეშინია,
ჩვენი წინდაუხედაობით ეს ხალხი უარეს განსაცდელში არ ჩავყაროთ.
და კიდევ იმის მეშინოდა, ანტონიოს რაიმე გამოუსწორებელი შეცდომა არ ჩაედინა.
ვხედავდი, რა მძაფრად განიცდიდა იმ უკეთურებას, რაც აქ ტრიალებდა, იმასაც
ვატყობდი, რომ სინდისის ქენჯნა, რამაც აქაურებს სიმღერა დაავიწყა, თავის
წარსულს აგონებდა და საკუთარი სინდისის ქენჯნას უახლებდა.
უგულო არც მე ვყოფილვარ. მეც მაწუხებდა ამ ხალხის ბედი, მაგრამ მე იმ ქვეყანაზეც
ვფიქრობდი, რომელმაც აქ გამომგზავნა. ბოლოს ისეთი გეგმა მოვიგონე, რომელსაც
ანტონიოც უნდა დაემშვიდებინა და, საერთოდაც, ჩემი აზრით, ერთადერთი სწორი
გზა იყო.
– ანტონიო, – ვუთხარი ერთხელ, როდესაც ეს ჩემი გეგმა კარგად ავწონ-დავწონე, –
თუ ვიჩქარებთ, ერთ კვირაში აქ ყველა საქმეს მოვითავებთ. ერთი კვირის შემდეგ
ქალაქში დავბრუნდეთ და მთავარს არა და მამა სებასტიანეს კი ყველაფერი
ვაცნობოთ. ვიცი, არ გიყვარს ჩვენი წინამძღოლი, არც გამტყუნებ, მაგრამ იმას ხომ ვერ
უარყოფ, რომ ჭკვიანია, წინადახედული და ღვთისმოშიში! გარდა ამისა, მეტი
უფლებებიცა აქვს, ვიდრე მე და შენ. ყველაფერი დაწვრილებით ვუამბოთ და დაე მან
გადაწყვიტოს, რა უმჯობესი იქნება.
ჩემი თათბირი ანტონიოს ჭკუაში დაუჯდა და გადავწყვიტეთ, ასეც
მოვქცეულიყავით.
მომდევნო დღეს კიდევ ერთხელ გავემგზავრეთ მთაში, რათა საბოლოოდ
დავრწმუნებულიყავით, რომ სპილენძის მადანი, რაზედაც ქალაქში ბევრს
მელაპარაკნენ, სინამდვილეში იმდენად ცოტა იყო, ხარჯის გაწევად არ ღირდა.
სამაგიეროდ, ტყავების ნიმუშები ბლომად შევიძინე. გარდა ამისა, თავადი, რომელიც
აშკარად კმაყოფილი დარჩა, ჩვენი მალე გამგზავრების ამბავი რომ შეიტყო, შემპირდა,
მაისის თაფლს, როგორც კი ამოვიღებ, მაშინვე გამოგიგზავნიო.
ამასობაში ოთხი დღე გავიდა. ყველაფერი ისე მიდიოდა, როგორც ვვარაუდობდით.
წვრილმანი საქმეებიღა დაგვრჩა მოსაგვარებელი, რასაც სამ დღეში თავისუფლად
მოვასწრებდით.
მაგრამ, როგორც ქართველები იტყვიან ხოლმე, კაცი ბჭობდა და ღმერთი იცინოდაო.
გამგზავრების სამზადისი უკვე დაწყებული გვქონდა, როცა, ერთ საღამოს, ხმა
გავარდა, დავითის გუნდი მთავრის დიდ რაზმს წაწყდომია და ტყვედ ჩავარდნილა,
თავად დავითი შეტაკების დროს მოუკლავთო.
ეს მოულოდნელი ცნობა ელვის სისწრაფით მოედო მთელ ტაფობს. ხალხი ახალ
ამბავს ჩურჩულით უზიარებდა ერთმანეთს და სასოებით იწერდა პირჯვარს.
თავადმა მე და ანტონიოს კაცი გამოგვიგზავნა, ვახშმად დაგვპატიჟა და, რის
გამხელასაც აქამდე ყველას სასტიკად უკრძალავდა, გახარებულმა თვითონვე
გვიამბო.
უფრო სწორად, ამ ისტორიის საკუთარი ვერსია გვიამბო, რომელშიაც თავად
ძალგულოვანი გმირის, მოწყალე პატრონისა და სულგრძელი ნათესავის როლს
განასახიერებდა. დავითის კაცებმა რომ საკუთარი ეზოდან გაიტაცეს, ამაზე კრინტი
არ დაუძრავს; არც სამარცხვინო გარიგებაზე დასცდენია სიტყვა. მისი ნაამბობის
მიხედვით ისე გამოდიოდა, თითქოს დავითი თვითონ ეახლა, მუხლებში ჩაუვარდა,
კაცი შემომაკვდა, დასაჭერად დამდევენ და წასასვლელი არსაითა მაქვსო, უთხრა და
სასოწარკვეთით შემოეხვეწა, ვიცი, კეთილი და დიდსულოვანი ბრძანდები, ნუ
გამწირავ და ტყე-ღრეში სახეტიალოდ ნუ გამიმეტებ, მოიღე მოწყალება და ნება
დამრთე მცირე ხნით „ეშმაკის ციხეს” შევეფაროო. თავადმაც შეივრდომა. ან კი რა
ექნა? ნათესავი იყო, საყვარელი მეუღლის სისხლი და ხორცი. აბა რა იცოდა, რომ
წუნკალი თურმე ურცხვად ტყუოდა, სინამდვილეში ავაზაკი ყოფილა და ავაზაკობას
მისდევდა! ეს რომ სცოდნოდა, სისხლსა და ნათესაობას სულ არ მიხედავდა, გულს
გაიქვავებდა და, თუნდაც ამით დიდი ცოდვა დაედო, გველს საკუთარი ხელით
გაუჩეჩქვავდა თავს. ნათესავი კი არა, ღვიძლი ძმაც რომ ყოფილიყო, ბავშვების
გამტაცებელსა და ქვეყნის ამწიოკებელს როგორ დაინდობდა! როცა ნამდვილი გაიგო
– გაგებით კი ამ ერთი თვის წინ გაიგო – ასეც გადაწყვიტა, დაბრუნდებოდა თუ არა,
საკუთარი ხელით უნდა მოეკლა. მაგრამ განზრახვას არავის უმჟღავნებდა.
სიფრთხილეს თავი არა სტკივა, ვაითუ იმ წუპაკს შეეტყო და მაშინ ხომ აქეთ პირს
აღარ იზამდა!
თავადმა კიდევ ბევრი იტრაბახა, როგორც ეს ლაჩრებს სჩვევიათ, განგების ძალით
რომ მოულოდნელად ვითარების ბატონ-პატრონი შეიქნებიან. ბოლოს, ტრაბახით
რომ გული იჯერა, გვითხრა:
– მადლი უფალს, ჩემს ჩაურევლად აღსრულდა სამართალი და ნათესავის სისხლით
არ შევიღებე სუფთა ხელები. მაგრამ ჩვენ ჩვენის მხრით მაინც რამე უნდა ვიღონოთ.
ხომ იცით, ხალხი ბნელი და ავყიაა, შეიძლება ხმა დამიგდონ, ვითომ ვიცოდი, რომ
ყაჩაღი იყო, მაგრამ ნათესაობით ხელს ვაფარებდი. ამიტომ ხვალ ეკლესიაში ჩვენი
მღვდელი საჯაროდ შეაჩვენებს.
– მკვდარს? – გაუკვირდა ანტონიოს.
– რა უჭირს, – თქვა თავადმა, – იცოცხლეთ, ჯობდა, ჯერ შეგვეჩვენებინა და მერე
მოგვეკლა, მაგრამ არც ასე დაშავდება რამე. ხომ უნდა გაიგოს ყველამ: როცა საქმე
სიმართლის დაცვაზე მიდგება, ნათესაობა მე ჩირად არ მიღირს!
თავადის შემზარავმა ტრაბახმა მე და ანტონიოს გუნება მოგვიშხამა და ნავახშმევს
გულდამძიმებულები წამოვედით შინ.
გზაში არც ერთს ხმა არ ამოგვიღია. ანტონიოსი არ ვიცი და მე კი ისეთი გრძნობა
მქონდა, თითქოს მთელ სხეულში მატლები დამიდიოდნენ.
იმ ღამეს სოფელში სიმღერა გაისმა. ჩუმი, წყნარი, თითქოს გაუბედავი, თითქოს
ნაღვლიანიც, მაგრამ მაინც სიმღერა, რომელიც, როგორც დაგუბებული წყალი იპოვის
მცირე რამ ბზარს და წანწკარით გადმოეშვება, ისე წკანწკარით მოედინებოდა ღამის
მდუმარებაში.
დილით ზარების რეკვა ატყდა და ოთხივე სოფელმა ეკლესიას მიაშურა.
მე და ანტონიოს, როგორც საპატიო სტუმრებს, ეკლესიაში თავადმა იმთავითვე
თავისი ოჯახის გვერდით მიგვიჩინა ადგილი. ახლაც მათთან ერთად შევედით.
თავადსა და მის მეუღლეს შვილები წინ ეყენათ და თითო ხელი – ქმარს
გოგონასათვის, ხოლო ცოლს ვაჟისთვის – მხარზე ედოთ. მე და ანტონიო ოდნავ
გვერდზე და ნახევარი ნაბიჯით უკან ვიდექით. ეკლესია გაჭედილი იყო ხალხით და
ჰაერში ოფლისა და ჭუჭყის სუნი ტრიალებდა. საერთოდ, მთელ ამ კუთხეს ეს ერთი
პატარა სამლოცველო ემსახურებოდა და, უნდა ითქვას, აქამდე სავსებითაც
ჰყოფნიდა, რადგან ხალხი მაინცდამაინც არ იწუხებდა თავს ღვთისმსახურებისათვის.
დღეს კი, რაკი გაიგეს, მღვდელმა დავითი უნდა შეაჩვენოსო, მთელი ტაფობი
დიდიან-პატარიანად ეკლესიას მოაწყდა. შიგნით ხომ ტევა არ იყო, ეზოშიაც იმდენი
ხალხი ირეოდა, ნემსი არ ჩავარდებოდა, თუმცა ჩვენ მაინც ხალვათად ვიყავით,
ვინაიდან ხალხი ბატონის შევიწროებას ვერ ბედავდა.
მღვდელს, რომელიც წუხელ ჩვენთან ერთად იჯდა თავადის სუფრაზე და კარგადაც
გამოთვრა, ეტყობა, გამოსაფხიზლებლად ცოტა ამ დილითაც დაემატებინა. თვალის
უპეები და ლოყები შეშუპებოდა და, ისედაც მსუქანსა და ფერხორციანს, სახე
ვარდისფრად უღაჟღაჟებდა. ეს კაცი, გარდა იმისა, რომ მუცელს აღმერთებდა,
უწიგნურიც იყო. მე და ანტონიოს ხშირად გვიხდებოდა მასთან შეხვედრა –
უმთავრესად თავადის სახლში – და დარწმუნებული ვარ, წმინდა წიგნი ბოლომდე
წაკითხული არც ჰქონდა, ან, თუ წაკითხული ჰქონდა, ვერავითარი სარგებლობა ვერ
გამოეტანა. ამ ქვეყანაში ხშირია შემთხვევა, როცა მღვდლად ამწესებენ არა იმას, ვინც
ამ საქმისათვის უფრო გამოსადეგია, არამედ იმას, ვინც ეპისკოპოსს სხვაზე მეტ
ქრთამს მიართმევს. ეს ჩვენი მღვდელი სწორედ ამგვარ ღვთისმსახურთა რიცხვს
მიეკუთვნებოდა. მას თავის დროზე დიდი საფასური გადაეხადა იმისთვის, რომ
მღვდლის ადგილი ეშოვა, ამიტომ ახლა მხოლოდ იმას ცდილობდა, დანახარჯი
ამოეღო და შეძლებისდაგვარად მოგებაც ენახა. საკვირველია, რომ ასეთი მოძღვრის
ხელში აქაურ ხალხს სულის ნათელი საბოლოოდ არ ჩაუქრა და სინდისის ხმა
სამუდამოდ არ დაეხშო. მამაო ჩვენოს მეტი ზეპირად მე მგონია სხვა არაფერი იცოდა,
წირვისა და ქადაგების დროს გაუგებრად ლუღლუღებდა, ქშინავდა და გამუდმებით
ბორძიკობდა. ახლაც ასე იყო, მაგრამ, დავითის ამბავზე რომ გადავიდა,
მოულოდნელად ისე შეიცვალა, ყველანი სახტად დავრჩით. ხმა ომახიანი გაუხდა,
კილო – მკაფიო და დაჯერებული, ისე მწყობრად ალაპარაკდა, ისე ლაღად და
დალაგებულად, რომ ჩვენს წინაშე ნამდვილი მჭევრმეტყველი ქადაგი იდგა. ხალხმაც
იგრძნო ეს უეცარი ცვლილება და, თუ აქამდე ხმაურობდა, ახლა ერთიანად გაისუსა.
გარეთაც, ეზოში, სიჩუმე ჩამოვარდა. ვინც მოახერხა და სხვას მოასწრო,
შემოსასვლელში ჩადგა, რათა უკეთ მოესმინა.
მღვდელმა დიდხანს ილაპარაკა დავითის ავკაცობაზე, დაახლოებით, ოღონდ ცოტა
შერბილებულად და ბუნდოვნად, გაიმეორა ის, რაც თავადმა გვიამბო, და ღმერთს
მადლი შესწირა, რომ ამ ავაზაკს, ამ გველს, ამ სატანას სამაგიერო მიეზღო. მერე
ჯვარი მაღლა აღმართა, ხმასაც კიდევ უფრო აუწია და ომახიანად განაგრძო:
– კრულ იყოს საშო – დავითის მშობელი! კრულ იყოს პური – დავითის
გამომზრდელი! კრულ იყოს სახლი – დავითის შემფარებელი! უფალი ჩვენი
მაცხოვრის იესო ქრისტეს სახელით შეჩვენებულ იყოს უკუნითი უკუნისამ...
მერე, როცა ეს საკვირველი დღე მიიწურა, მე შევეცადე ყოველივე თანმიმდევრულად
აღმედგინა და გამეხსენებინა, რათა ის, რაც დილას მხოლოდ გულით დავინახე, ახლა
გონებით დამენახა, მაგრამ ამ მცდელობიდან არაფერი გამოვიდა, აზრი ამაოდ
ცდილობდა აზვირთებულ განცდებში სიმწყობრე და სინათლე შეეტანა,
იმდილანდელი შთაბეჭდილება სამუდამოდ გრძნობიერ შთაბეჭდილებად დარჩა.
შთაბეჭდილება კი ისეთი იყო, თითქოს რამდენიმე უეცარი მოვლენა ერთდროულად
და ერთმანეთში არეულად მოხდა. სრულ სიჩუმეში, როდესაც ირგვლივ ყველანი
გატრუნულები იყვნენ და ხარბად, გაფაციცებით უსმენდნენ მღვდლის
თავდავიწყებულ ღაღადს, ანაზდად ეზოდან რაღაც ხმა მოისმა. არა აზრი, არა სიტყვა,
არამედ დაუნაწევრებელი ბგერა, შიშის, განცვიფრების, სასოწარკვეთის
გამომხატველი ბგერა, თითქოს ეზოში თავმოყრილმა ხალხმა რაღაც თავზარდამცემი
სასწაული იხილა და ამით გამოწვეული უნებური, ერთბაშად ამოხეთქილი გმინვა,
ტკივილისა და სიმწრის ერთ მკვრივ, მძიმე გორგლად შეკრული, ეკლესიის ღია კარში
მეხივით შემოვარდა. იმავ წამს მღვდელს სიტყვა გაუწყდა. პირი გაღებული და ცოტა
მოღრეცილი დარჩა, გეგონებოდათ ამთქნარებსო. ფერი არ შეცვლია და ეს იმდენად
საკვირველი არ იყო, რამდენადაც შემზარავი, რადგან ამ ნაბახუსევ, წითლად
მოღაჟღაჟე სახეს რომ სიკვდილის შიში შეერია, ისეთი გამომეტყველება დაედო,
თითქოს მის წინაშე უეცრად ჯოჯოხეთის კარიბჭე გაღებულიყოს. თვალები
გაუფართოვდა (მარჯვენა რატომღაც უფრო მეტად, ვიდრე მარცხენა), ხელი,
რომელშიაც ზეაღმართული ჯვარი ეჭირა, ისე აუცახცახდა, რომ რამდენიმე ხელი და
რამდენიმე ჯვარი მოჩანდა. ხალხის გმინვა ჯერ ისევ გუგუნებდა ეკლესიაში, რომ მის
უკან რაღაც სხვა ხმა მოისმა, რომელიც წამის შემდეგ, როდესაც გმინვა კედლებს
შეასკდა და დაიმსხვრა, კიდევ უფრო მკაფიო შეიქნა. ახლა, სრულ სიჩუმეში,
მხოლოდ ეს უცნაური, გაუგებარი ხმა ისმოდა, რომელიც თითქოს რაღაცას
მაგონებდა, მაგრამ ვერ მომეგონებია, რადგან ვგრძნობდი, რომ ის, რასაც მაგონებდა,
შეუძლებელი იყო ეკლესიისთვის დამეკავშირებინა.
ყოველივე ეს – გმინვის გორგალიც, მღვდლის მოულოდნელი გაქვავებაც, ის
გაუგებარი ხმაც, რომელიც აქ, ეკლესიაში, ყრუ მკრეხელობად გაისმა და ჩანს, სწორედ
ამიტომ ვერ გამოვიცანი, ყოველივე ეს ელვის სისწრაფით, ერთი თვალის
დახამხამებაში მოხდა. ვიდრე თავის მიტრიალებას მოვასწრებდი, ის ხმაც მიწყდა და
ირგვლივ კვლავ სამარისებური დუმილი ჩამოვარდა. თავი რომ მივატრიალე,
დუმილი კიდევ ერთხელ დაირღვა. ჰაერში რაღაცამ გაიზუზუნა. მომეჩვენა, თითქოს
ხალხის თავზემოთ, გუმბათქვეშ, გველმა გაიელვა, რომელიც კლაკვნითა და სისინით
მიქროდა საკურთხევლისაკენ. თავიდან მართლა გველი მეგონა, მაგრამ მყისვე,
როდესაც მღვდელს თავზე ყულფი ჩამოეცვა, მივხვდი, რომ ქამანდი იყო. ქამანდის
ბოლო შუაგულ ეკლესიაში მარჯვენა ხელით ეჭირა მხედარს, რომელიც სპარსულ
მინიატურაზე გამოსახულ ნახატს ჰგავდა. მღვდელმა განწირულების უკანასკნელი,
სასოწარკვეთილი სიმარჯვით მოასწრო ორივე ხელი, რომელთაგან ერთში ჯერ კიდევ
ჯვარი ეჭირა, თავზე ჩამოცმულ ყულფსა და ყელს შორის შეეყო. რაკი ეს მოახერხა,
გამწარებით ჩააფრინდა ყულფს და, რაც ძალი და ღონე ჰქონდა, აწვებოდა, რათა
ყელი დაეცვა. სახე ჯერ კიდევ წითლად უღაჟღაჟებდა.
ერთბაშად ვერ მივხვდი, რომ მხედარი, რომელსაც ქამანდის ბოლო ეჭირა, დავითი
იყო. არა იმის გამო, რომ მთელი ტაფობი და, მის კვალობაზე, მე და ანტონიოც,
მკვდრად ვთვლიდით. ეს ვერ შემიშლიდა ხელს. ხელი სხვა რამემ შემიშალა. მე ამ
კაცს სხვათა მონათხრობით ვიცნობდი, მაგრამ, როგორც ახლა მივხვდი, ჩემი
წარმოდგენა მონათხრობს არ დასჯერებოდა და ამ მონათხრობის მიხედვით მისი
გარეგნობაც შეექმნა. ხელიც სწორედ იმან შემიშალა, რომ თვალით ნანახი არ
ეხამებოდა იმას, რაც მე ჩემდაუნებურად ფანტაზიის ძალით შემიქმნია. ლამაზი რომ
უნდა ყოფილიყო, ეს ვიცოდი, რადგან არაერთხელ გამიგონია, დასა ჰგავსო, და კი,
ჩვენი თავადის მეუღლე, მე ერთი ყველაზე მშვენიერი ქალი მგონია იმათგან, ვინც
ოდესმე მინახავს. მაგრამ მე ეს სილამაზე სხვაგვარად მქონდა წარმოდგენილი. ჩემი
ვარაუდით ეს უნდა ყოფილიყო პირქუში, ბნელი, ავი სილამაზე, რომელსაც
მომხიბლაობის ნაცვლად უწმინდურობის ბეჭედი აზის. სინამდვილეში კი სულ სხვა
რამ ვიხილე.
დამფრთხალი და გაოგნებული ხალხი აქეთ-იქით მიწეულიყო, კიდევ მეტად
მიჭეჭყილიყო კედლებისკენ და შუაში, კარიდან მოყოლებული ეკლესიის მთელ
სიგრძეზე, დავითისთვის გზა მიეცა.
ცხენს პატარა თავი ჰქონდა, ფართო მკერდი, წვრილი და მაღალი ფეხები და
თოვლივით თეთრი იყო, ისეთი თეთრი, რომ ერთ მცირე წერტილსაც კი სხვა ფერისას
ვერ უპოვიდით. დავითს ალისფერი ახალუხი ეცვა, ქამარშემოკრული და
გულგახსნილი. თხელი იყო, წელწვრილი და ბეჭებგანიერი. მზით გარუჯული
სწორი, მოგრძო სახე ჰქონდა, ნატიფი და მკაცრად დასრულებული ნაკვთები, ქერა,
თითქმის ჩალისფერი, მოკლე და ცოტა მეჩხერი წვერი, თხელი ტუჩები და თხელი,
ოდნავ კეხიანი ცხვირი, აზიდული წარბები და ფართო შუბლი, რომელზედაც
ოქროსფერი კულულები ეყარა. ცისფერ თვალებში უცნაურად არეულიყო
გამარჯვებულის ნიშნისმოგებაც, დამცინავი ამპარტავნობაც, შორით მომზირალი,
თითქოს შეკავებული ზიზღიც, მიამიტური, დაუოკებელი ცნობისწადილიც და
წრფელი, ლამის ბავშვური სიხარულიც. საკვირველი სანახაობა იყო: როგორც ჭრელ
ხალიჩაზე, რომელსაც დაჟინებით მისჩერებიხართ, ხან ერთი ფერი გამოიკვეთება და
ხან მეორე, დანარჩენი კი ფონად იქცევა, ისე ამ სახეზე ხან ამპარტავნობა ჩანდა, ხან
ზიზღი, ხან ცბიერი სიხალისე, ხან მიამიტური ცნობისწადილი და ხან ბავშვური
სიხარული, და როგორც ჭრელი ხალიჩის ცქერისას თქვენს მზერაზეა
დამოკიდებული, თუ როდის რომელი ფერი გამოიკვეთება, ასევე თითქოს
მაყურებლის მზერაზე იყო დამოკიდებული, როდის რა გამომეტყველება
გაბატონდებოდა დავითის სახეზე, რადგან თვითონ ქანდაკებასავით იყო
გაშეშებული, ძარღვი არ უტოკავდა და კუნთი არ უმოძრავებდა. ცხენზე ლარივით
გამართული იჯდა, მთელი ტანით სულ ოდნავ უკან გადაზნექილი და ცოტა
გვერდზე შებრუნებული. მარჯვენა ხელში ქამანდის ბოლო ეჭირა, რომლის ყულფი
მღვდელს ჰქონდა თავზე ჩამოცმული, მარცხენაში – სადავე და მოკეცილი მათრახი.
ცხენის ორსავ მხარეს უკანა ფეხებზე ჩაცუცქული და წინა ფეხებს დაყრდნობილი
ორი ვეებერთელა, ბანჯგვლიანი ნაგაზი გაშეშებულიყო.
ჩქამი არსაიდან ისმოდა. ირგვლივ ისეთი სიჩუმე და უძრაობა სუფევდა, თითქოს ეს
ამქვეყნიური ეკლესია კი არა, მკვდართა საუფლო ყოფილიყო, სადაც ხორციელი
ადამიანების ნაცვლად სხეულს გაყრილი, უჩინარი სულები შეკრებილიყვნენ და
მარადიულ დუმილს მისცემოდნენ.
ბოლოს ეს საშინელი სიჩუმე დავითმა დაარღვია.
– განაგრძე, მამაო, – დაბალი, რბილი ხმით თქვა, – თუ გიჭირს, ცოტა მოვუშვებ
სადავეს, – ამ სიტყვებით დაჭიმული თოკი ოდნავ მოასუსტა, – მეც მინდა გავიგო,
როგორ შეაჩვენებ დავითს.
ისეთი კილოთი ლაპარაკობდა, ძნელი მისახვედრი იყო, დასცინოდა თუ მართლა
აინტერესებდა საკუთარი შეჩვენების მოსმენა.
მაგრამ მღვდელს შიშისაგან ყველა გრძნობა წართმეული ჰქონდა და დავითის
ნათქვამი, ეტყობა, არც გაუგია.
სწორედ ამ დროს შეტრიალდა ანტონიო. მე ვიგრძენი, რომ შეტრიალდა, დანახვით კი
მხოლოდ მაშინ დავინახე, როცა უკვე ნელი, მშვიდი, მტკიცე ნაბიჯით მიემართებოდა
იქითკენ, სადაც დავითსა და მღვდელს შორის ქამანდი იყო გაბმული. ისე მიდიოდა,
როგორც გემბანზე მიდიოდა ხოლმე მზის ჩასვლის საცქერად, ანდა ჩვენი
დიასახლისის ეზოში ბებერ ნაგაზთან სათამაშოდ, რომელსაც, არ ვიცი რა
ჯადოქრობით, პირველი დანახვისთანავე შეაყვარა თავი.
დავითი არ შერხეულა, ისე გამოხედა, და მის თვალებშიც და მის სახეზეც ყველა
გამომეტყველება ახლა ცნობისმოყვარეობამ დაფარა.
რას ჩაიდენდა ანტონიო, არ ვიცოდი, მაგრამ, რაც არ უნდა ჩაედინა, მისი შეჩერება მე
უკვე აღარ შემეძლო.
ამასობაში თოკს მიუახლოვდა.
დავითი ცნობისმოყვარე მზერას არ აშორებდა. ტუჩებზე ოდნავ შესამჩნევი ღიმილი
დასთამაშებდა.
ანტონიომ მარცხენა ხელი თოკს ჩაავლო და თავისკენ მოზიდა, იმავ წამს მარჯვენათი
ხანჯალი იძრო და ირიბად, თითქოს ჯოხს თლისო, დაუსვა. თოკის ერთი ნაწილი,
რომლის ბოლო დავითს ეჭირა, ცხენის მკერდთან აკონწიალდა, მეორე კი, რომელიც
მღვდელს თავზე ჰქონდა ჩამოცმული, იატაკზე დავარდა.
დავითმა წარბები ოდნავ შეჰყარა და სახეზე ნიავივით გადაურბინა გაკვირვებამ.
მაგრამ გაკვირვებამ წამსვე გაუარა და გაიღიმა. წარბები ჯერ კიდევ შეყრილი ჰქონდა
და ასე წარბშეყრილი რომ იღიმებოდა, ძნელი გასარკვევი იყო, რას ნიშნავდა ეს
ღიმილი – ანტონიოს დასცინოდა თუ ანტონიოს საქციელში რაღაც სახალისო
გასართობი იპოვა. მერე წარბები დაუშვა და ღიმილიც ერთბაშად გულღია გაუხდა,
ალალი და მიამიტური. ავკაცის სახეზე ასეთი ღიმილი ვერ წარმომედგინა. მახსოვს,
გავიფიქრე კიდეც, ნეტა რისგანაა, რომ ადამიანის ბუნებასა და გარეგნობაში ასეთი
შეუსაბამობა იჩენს-მეთქი თავს. წამით ორივე – ანტონიოცა და დავითიც –
გაშეშებული იდგნენ და ერთმანეთს შესცქეროდნენ. მერე დავითმა მათრახი, რომლის
ტარი და კუდი ერთად ეჭირა მარცხენა ხელში, ოდნავ აღმართა. ხელი არ გაუშვია,
მხოლოდ მაჯაში მოხარა, რის გამოც მუშტი ოდნავ აიწია და მათრახის ბოლოც
აიყოლია. იმავ წამს დადთავა, ბომბორა ნაგაზებმა, აქამდე რომ დინჯად
თავაღერილები შესცქეროდნენ ანტონიოს და რაღაცას ელოდნენ, ყურები დაცქვიტეს,
დაიძაგრნენ და თავდასასხმელად მოემზადნენ. ამის დანახვაზე მე ხელი ჩუმად
გავაპარე დამბაჩისაკენ, რომელსაც, როცა უცხო ქვეყნებში ვარ, ტანსაცმლის ქვეშ
მუდამ თან ვატარებ ხოლმე. ეჭვი არ მეპარებოდა, რომ დავითის ამხანაგები სადღაც
აქვე იქნებოდნენ, ეკლესიის ეზოში, მაგრამ, თუ არ ავაცდენდი, ეგებ ხალხი გონს
მოსულიყო, მიმხვდარიყო, რომ ყაჩაღების დამარცხება შესაძლებელია, და ხელი
გამოეღო. მე მაშინ ამაზე არ მიფიქრია, მხოლოდ ვგრძნობდი, რომ ერთადერთი
იმედი ეს იყო. თუ ხალხი არ დაგვეხმარებოდა, მეცა და ანტონიოსაც უაზრო,
არაფრისმაქნისი სიკვდილი გველოდა.
დავითმა ჩემი მოძრაობა შენიშნა და წამით გამომხედა თვალის ერთი კუთხით,
რომელშიაც იმოდენა თავდაჯერება დავინახე, საკუთარი თავის იმოდენა რწმენა და
ისეთი რისხვა, გამოგიტყდებით, ჩემი მდგომარეობა სრულიად უიმედო მეჩვენა და
დამბაჩისაკენ წაღებული ხელი, მიუხედავად თავგანწირული მცდელობისა, ცოტათი
ამიკანკალდა.
დავითმა კი ის ელვისებური მზერა მყისვე მომაშორა და მათრახის ტარი დაუშვა.
ძაღლებმაც მაშინვე მიატოვეს საბრძოლო პოზა.
ახლა ანტონიო და დავითი ისევ ერთმანეთს შესცქეროდნენ. ანტონიო ჩემკენ ზურგით
იდგა და მის სახეს ვერ ვხედავდი, დავითს კი თვალებში კვლავ ცნობისმოყვარეობა
ედგა.
ცოტა ხანს ორივენი დუმდნენ. მერე ანტონიომ თქვა:
– საყდრის წაბილწვისათვის უკეთესი საყდრის აგება მოგიწევს, თუმცა ამით შენი
სული შვებას ვერ ჰპოვებს. წადი აქედან!
დავითი თვალს არ აშორებდა და ოდნავ გაკვირვებული ყურადღებით უსმენდა.
ბოლოს გაიცინა და მღვდელს გასძახა:
– მამაო! თუ მომზადება გჭირდება, ორი დღე მომიცია. ორი დღის შემდეგ ახალციხის
გზას გავუყვებით.
მღვდელი ყულფს ორივე ხელით ჩაფრენოდა და, თუმცა უკვე აღარაფერი უშლიდა,
გადაძრობა ვერ მოეფიქრებინა.
ანტონიომ მარჯვენა ხელი შემართა, გაშალა და დავითის ცხენს შუბლზე მიაბჯინა.
ცხენმა თავი ჯერ შეარხია, მერე ოდნავ ჩაღუნა.
– შენი ცოდვები ნისლია, – მშვიდი, მკაფიო ხმით თქვა ანტონიომ, – და შენი სული
ნისლშია ჩაძირული. მაგრამ მე ვხედავ: ზეციური ნათლის სხივს ნისლი გაურღვევია
და შენი პირველარსება დიდი სასწაულით შეუძრავს. ქედზე სინანულის მძიმე ჯაჭვი
გადევს, შუბლს მიწას ახლი და მამაზეციერს ცოდვების მიტევებას ევედრები.
დავითმა ახლაც ყურადღებით მოუსმინა, მაგრამ ამჯერად არ გაუცინია. წარბები
ოდნავ აზიდა და სახეზე ისეთი სისწაფით გადაუარა რაღაცამ, რომ დაბეჯითებით არ
შემიძლია ვთქვა, რისხვა იყო ეს თუ ამპარტავნობა. იმავ წამს თავადს მიუბრუნდა,
რომელსაც ულვაშები უთრთოდა, და უთხრა:
– სიძევ ბატონო! კარგად ვხედავ, თუ რა ბერიკონს გამართავ, მართლა რომ მოესწრო
დავითის სიკვდილს, მაგრამ ეს მიპატიებია, – აქ ხმაში სუსხი გამოერია, – ეს ორი
გადამთიელი რად შემოუშვი ჩემს უკითხავად?
თავადი საწყალობლად ალუღლუღდა:
– შენ იმ დროს აქ არ იყავი, დავით...
– ვიყავი თუ არ ვიყავი, რაკი ჩემს უკითხავად შემოუშვი, უნდა ზღო კიდეც. ზეგ
დილით ორ ყმაწვილს მომგვრი, რომ მღვდელთან ერთად ახალციხეს წავიყვანო, – ეს
რომ თქვა, ცოტა შეყოვნდა და ღიმილით დასძინა, – თუ გემძიმება, უარი მითხარი.
– არა, არა... – სწრაფად თქვა თავადმა და წინ გაშვერილი ორივე ხელი გაასავსავა.
– ეგრე. ეს გადამთიელები კი, არ ვიცი, აქ როდემდე გეყოლებიან, მაგრამ გახსოვდეს:
დავითის რისხვა დიდი იქნება, მისი აქ ყოფნის ამბავი რომ ამ ტაფობს გასცდეს.
მე ამ დროს თავადის მეუღლეს შევხედე. თავჩაქინდრული იდგა, გაფითრებული,
სახე ისე დაღარვოდა, თითქოს უმშვენიერესი ქალი კი არა, ერთი ვინმე
გადამღრძვალი დედაბერი ყოფილიყო.
ანტონიო დავითის ცხენს შუბლზე მიბჯენილი ხელისგულით მძლავრად მიაწვა.
ცხენი ადგილზე შეტოკდა, მაგრამ არ დაძრულა, ყოყმანობდა და მხედრის ნიშანს
ელოდა. დავითს კი სადავე მოშვებული ეჭირა და ანტონიოს ახლა გაუგებარი
გამომეტყველებით შესცქეროდა, რომელიც არც დაცინვას ჰგავდა, არც რისხვას, არც
გაკვირვებას, არც ცნობისმოყვარეობას და არც სხვა რომელიმე იმ გრძნობათაგანს,
თავიდან რომ ერთმანეთში არეულად ედგა ცისფერ თვალებში. რაკი მხედრისაგან
ნიშანი ვერაფერი მიიღო, ცხენი, ბოლოსდაბოლოს, მინებდა შუბლში მობჯენილ
ძალას, ჯერ ერთი ფრთხილი ნაბიჯი გადადგა უკან, მერე მეორე და ნელა დაიძრა.
მცირე ყოყმანის შემდეგ ძაღლებიც მიჰყვნენ. ხალხი განაბული და შეშინებული
შესცქეროდა ამ სანახაობას და ჰაერში დაძაბული დუმილი იდგა.
როგორც კი ეს უცნაური პროცესია გასასვლელისკენ დაიძრა, მეც მაშინვე უკან
გავყევი. კარს რომ გავცდით და ეზოში გავედით, სადაც, ჩემდა გასაკვირველად,
ისეთი არავინ დამინახავს, ვინც შეიძლებოდა დავითის ამხანაგად მიმეღო, ხალხიც
ნელ-ნელა გამოიკრიფა. უხმოდ მოდიოდნენ, ფრთხილად, თითქოს რაღაცას
ეპარებიანო. მალე ყველანი გამოვიდნენ, მათ შორის მღვდელიცა და თავადიც.
მხოლოდ ქალბატონი და მისი შვილები არ გამოსულან. ისინი ეკლესიაში დარჩნენ.
ზღურბლს რომ გასცდნენ, ანტონიომ ცხენს შუბლზე მიბჯენილი ხელი მოაშორა,
დავითს თვალი თვალში გაუყარა და რაღაცნაირი, შეცვლილი, უცნაური ხმით,
რომელიც სრულ სიჩუმეში შორეული ზარის რეკვას ჩამოჰგავდა, უთხრა:
– იჩქარე, თორემ ამქვეყნიურ სხეულს მალე დრო-ჟამის ამაოება ჩამოგართმევს და,
ამპარტავანი სული რომ შიშველი მიადგება მარადისობის კარიბჭეს, ყველა შენი
ნამოქმედარი წინ დაგხვდa

ზღურბლს რომ გასცდნენ, ანტონიომ ცხენს შუბლზე მიბჯენილი ხელი მოაშორა,

დავითს თვალი თვალში გაუყარა და რაღაცნაირი, შეცვლილი, უცნაური ხმით,
რომელიც სრულ სიჩუმეში შორეული ზარის რეკვას ჩამოჰგავდა, უთხრა:
– იჩქარე, თორემ ამქვეყნიურ სხეულს მალე დრო-ჟამის ამაოება ჩამოგართმევს და,
ამპარტავანი სული რომ შიშველი მიადგება მარადისობის კარიბჭეს, ყველა შენი
ნამოქმედარი წინ დაგხვდება. რაც ამქვეყნად შიში დაგითესია, სულ შენს შიშად
იქცევა, რაც ამქვეყნად მწუხარება დაგითესია, სულ შენს მწუხარებად იქცევა, რაც
ამქვეყნად ცრემლი დაგიღვრია, სულ შენს ცრემლად იქცევა, რაც ამქვეყნად ტკივილი
დაგითესია, სულ შენს ტკივილად იქცევა. რაც ამქვეყნად სისხლი დაგიღვრია, სულ
შენი გულიდან გამოიწურება. ვინც ამქვეყნად მოგიკლავს, ყველა სათითაოდ
მოგკლავს, ვინც ამქვეყნად მოგიტაცნია და გაგიყიდია, ყველა სათითაოდ მოგიტაცებს
და გაგყიდის, ვინც ამქვეყნად აგიტირებია, ყველა სათითაოდ აგატირებს. სანამ დროა,
სინანულის ჯაჭვი დაიდე ქედზე, მუხლი მოიყარე შემოქმედის წინაშე და შენდობა
გამოსთხოვე.
ამ სიტყვებით გამოტრიალდა და წამოვიდა. დავითისკენ აღარ მიუხედავს. დავითი კი
კარგა ხანს შესცქეროდა წეღანდელი გაუგებარი გამომეტყველებით, რომელიც ახლა
აზიდულმა წარბებმა კიდევ უფრო გამოკვეთა და კიდევ უფრო გაუგებარი გახადა,
მერე უეცრად მე მომიბრუნდა და მითხრა:
– გადამთიელო! დავითი რომ განრისხდება, მაშინ ღმერთიც დავითის მხარესაა. შენი
ამხანაგი კი გულადი ყოფილა. – აქ თავადსა და მღვდელს მიუტრიალდა, რომლებიც
საწყალობლად იდგნენ ერთმანეთის გვერდით, – ჩემი სათქმელი გითხარით. დავითი
მეტს აღარ გაიმეორებს.
ესა თქვა, ცხენს ქუსლი ჰკრა და გააჭენა. ისევ ისე იჯდა – ლარივით გამართული,
მთელი ტანით სულ ოდნავ უკან გადმოზნექილი და ცოტა გვერდზე შებრუნებული.
ძაღლები ძუნძულით აედევნენ.

ამ შემთხვევამ მე და ანტონიო მძიმე განსაცდელში ჩაგვაგდო. მართალია, შინ რომ

წამოვედით, ხალხმა, რომელიც ჯერ ისევ გაოგნებული იდგა ეკლესიის ეზოში,
ანტონიოს მალულად მადლიერი და აღტაცებული მზერა გამოაყოლა, ხოლო
მოგვიანებით ჩვენი დიასახლისიც, სადილი რომ შემოგვიტანა, ჩვეულებრივზე
მეტხანს და, როგორც მომეჩვენა, უფრო ხალისიანად დაგვტრიალებდა თავს, მაგრამ
გამარჯვება წარმავალი და მოჩვენებითი იყო. იმ დროს ხალხი, ანტონიოს
გამბედაობით მონუსხული, უბრალოდ თავს ანგარიშს ვერ აძლევდა, თორემ მე ეჭვიც
არ მეპარებოდა, რომ სულ მალე მისი აღტაცება რისხვითა და სიძულვილით
შეიცვლებოდა. მღვდელი საკუთარი მჭევრმეტყველების მსხვერპლი შეიქნა, ანტონიო
ჩაერეოდა თუ არა, ამით მისი ბედი არ შეიცვლებოდა, სამაგიეროდ იმ ორი ყმაწვილის
ცოდვა, რომლებიც ახალციხის ბაზარზე უნდა გაგზავნილიყო, ჩვენ დაგვედებოდა,
ვინაიდან ეს მსხვერპლი დავითმა ჩვენი აქ შემოშვების საფასურად მოსთხოვა
თავადს, და ხალხიც ცოტა ხნის შემდეგ, როცა ეს პირველი აღტაცება გაუვლიდა,
უეჭველად გამოიტანდა დასკვნას, – და თუ თვითონ ვერ გამოიტანდა, თავადი
დაეხმარებოდა – რომ ყველაფერი ჩვენი ბრალი იყო და ეს ახალი უბედურება ჩვენი
ჩამოსვლის გამო დაატყდათ თავს. კაცმა რომ თქვას, ასეც იყო! მეორე მხრივ მე და
ანტონიოს ახლა ხიფათი გველოდა არა მარტო დავითისაგან, არამედ თავადისგანაც
და, ვინ იცის, უფრო თავადისგან, ვიდრე დავითისგან. დავითი, ისევე როგორც
ქართველთა უმრავლესობა, გულისთქმას აყოლილი კაცი იყო და მის საქციელსა და
მის მოქმედებას უფრო წამიერი გუნება-განწყობილება განსაზღვრავდა, ვიდრე
წინასწარი განსჯა. გარდა ამისა, მას საკუთარ უპირატესობაში ეჭვი არ ეპარებოდა.
ამიტომ, მართალია მისგან ხიფათი კი იყო მოსალოდნელი, მაგრამ არანაკლებ
მოსალოდნელი იყო, იმდღევანდელი შემთხვევა სულაც არ გაეხსენებინა. თავადს კი
არ შეიძლებოდა ჯავრი არ ჩაედო გულში. საფუძველიც ჰქონდა: ერთი – მთელი
ამასწინდელი ტრაბახი, რითაც თვითონვე იტკბარუნებდა პირს, ეკლესიაში
მომხდარი შემთხვევის შემდეგ სულ წყალში გადაეყარა და მიხვდა, რომ მე და
ანტონიოს თვალში საცოდავი და სასაცილო შეიქნა. ამას კი აბა როგორ გვაპატიებდა!
მეორე – რაკი ახლა მისთვის ცხადი გახდა, რომ მე და ანტონიომ ყველაფერი გავიგეთ,
რაც კი რამ უკანონობა ამ ტაფობზე ხდებოდა, ჩვენი აქედან გაშვება მისთვის ძალზე
საშიში იყო. ამბავი რომ გაგვეტანა, ან მთავარი დასჯიდა, ან, კიდევ უარესი, დავითი.
და მესამე – ჩვენი თავიდან მოშორება გაცილებით უფრო იოლი იყო, ვიდრე
დავითისა, ასეთი მხდალი კაცისთვის კი, სხვა მიზეზიც რომ არ ჰქონოდა,
შურისსაძიებლად მარტო ეს მიზეზიც იკმარებდა.
ანტონიოსთვის ჩემი შიში არ გამიმხელია. მთელი დღე აფორიაქებული იყო, ხან
გაშმაგებული ბოლთას სცემდა, ხან უცებ გაშეშდებოდა, მზერას საკუთარ თავში
ჩაიბრუნებდა და ისე გაირინდებოდა, გეგონებოდათ ამ ქვეყნისა აღარ არისო.
ვიფიქრე, დამშვიდდეს და მერე გადავწყვეტთ, რა ვქნათ და რა ვიღონოთ-მეთქი.
სამაგიეროდ, საღამოს რომ მოურავი მოადგა ჭიშკარს და გარედანვე გადმოგვძახა,
თავადი კითხულობს, როდის აპირებენ სტუმრები გამგზავრებასაო, უყოყმანოდ
მივუგე:
– ვწუხვარ, მაგრამ ყველაფრის მოგვარება, რისთვისაც წამოვედით, ჯერ ვერ
მოვასწარით. ასე რომ, თუ თავადს ჩვენი სტუმრობით თავი ძალიან არ შევაწყინეთ,
ეგებ ნება დაგვრთოს, ორი-სამი კვირა კიდევ დავრჩეთ.
მოურავი დამპირდა, რომ ჩემს თხოვნას დაუყოვნებლივ გადასცემდა თავადს, და
წავიდა.
ანტონიო ხის ძირას იჯდა პატარა სკამზე თავის ფიქრებში ჩაფლული და მე და
მოურავის საუბარში არ ჩარეულა. მაგრამ, მოურავი რომ თვალს მიეფარა, თავი ასწია
და ნაღვლიანი კილოთი თქვა:
– ბართოლომეო! მერწმუნე, მე თვითონვე მწარედ ვნანობ ჩემს საქციელს. გრძნობამ
ამიყოლია და ჭკუით ვერ გავზომე, თორემ რა დიდი მიხვედრა იმას უნდოდა, რომ
ჩემი ჩარევით მღვდელს ვერ ვუშველიდი, მხოლოდ ახალ ხიფათს გადავეყრებოდი
და, რაც მთავარია, შენც ხიფათში გაგხვევდი.
– რაც სანაღვლო არ არის, იმას ნუ ნაღვლობ. შენ შენი ქრისტიანული ვალი აღასრულე.
შენ რომ არ ჩარეულიყავი, მე ჩავერეოდი.
– ჩემი საქციელი რომ მარტო მე მეხებოდეს, არც ვინაღვლებდი, მაგრამ ამ ტაფობში
ჩვენი ბედი ერთმანეთზეა გადაჯაჭვული. ვერც ერთი ჩვენგანი ისე ვერ გადადგამს
ნაბიჯს, რომ მეორეც თან არ გაიყოლიოს. შენ თუ ჩაერეოდი, უფრო გონივრულად
ჩაერეოდი.
– გონივრული ჩარევა მანდ შეუძლებელი იყო. სარგებლობას ვერანაირი ჩარევა ვერ
მოიტანდა, ჩაურევლობა კი ღვთით გაჩენილი კაცისთვის დიდი სირცხვილი
იქნებოდა. მაგრამ მოვეშვათ ამას. თუ ჩვენს მძიმე მდგომარეობას ამით რაიმე ახალი
ხიფათი დაემატა, დავითის მხრივ დაემატა. ჩვენთვის კი ახლა თავადი უფრო
საშიშია, ვიდრე დავითი.
– მეც ეგრე მგონია. თავადი უფრო საშიშია. მაგრამ თავადი მხდალია, ჩვენ კი
მთავრისგან შეუვალობის სიგელი გვაქვს ნაბოძები.
– სწორედ მაგიტომ გამოვითხოვე დარჩენის ნებართვა. სანამ თვალწინ ვყავართ,
საძულველი კი ვართ, მაგრამ საშიში არა ვართ, და სანამ საშიში არა ვართ, მანამ
შეუვალობის სიგელიც იოლად გაჭრის. წასვლა თუ დავაპირეთ, მთავრის შიშს
დავითის შიში გადასწონის და სიგელი ვეღარაფერს გვიშველის. სამი კვირა დიდი
დრო არაა, მაგრამ იმისთვის მაინც კმარა, რამე მოვიფიქროთ. გაპარვა რომ
შეიძლებოდეს, თავადს არც იმდენი ერთგული კაცი ჰყავს, ვერ გავეპაროთ. მაგრამ
ჩვენი გაპარვა თავადის მხრივ პირობის დარღვევა იქნება, დავითი კი, ეტყობა,
მხოლოდ მიზეზს ელოდება...
– მარტო შენ უნდა გაიპარო, ბართოლომეო, – თქვა მოულოდნელად ანტონიომ და, მე
რომ სიტყვის შეწყვეტინება დავუპირე, ხელით გამაჩერა, – ჯერ ბოლომდე მომისმინე.
მე ისეთი გეგმა მოვიფიქრე, ყველაფერი მშვიდობიანად დამთავრდება. მადნის
მომიზეზებით რომ მთაში წავიდეთ, თუნდაც თავადმა მეთვალყურეები
დაგვადევნოს, იქიდან მაინც მოახერხებ გაპარვას და ტყე-ტყე წასვლას. მე კი ყვირილს
ავტეხავ და ყველას დავარწმუნებ, რომ შენ უფსკრულში გადაიჩეხე...
– მერედა, შენ მარტო დაგტოვო ამ განსაცდელში?
– შენ სამეფო კარის დავალებით ხარ წამოსული და სამეფო კარს პასუხი უნდა
მიუტანო. ჩემთვის კი რა მნიშვნელობა აქვს სად ვიქნები. ვინ იცის, ეგებ აქ უფრო
საჭირო ვარ.
– ან ერთად დავაღწევთ თავს ამ დაწყევლილ ტაფობს, ან ერთად დავრჩებით. სამეფო
კარს არც დავალება მოუცია ჩემთვის ისეთი მნიშვნელოვანი და არც ჩემი
სიცოცხლისთვის დაუდვია იმოდენა ფასი, რომ ლაჩრობის გასამართლებლად
კმაროდეს. მაგრამ თუ შენ გულახდილად მეტყვი – შენს გულახდილობას კი სავსებით
ვენდობი – რომ ჩემს ადგილას ასეთ წინადადებას დასთანხმდებოდი და წახვიდოდი,
მაშინ მეც დავთანხმდები და წავალ. ამის მეტი ამ საგანზე სათქმელი აღარაფერი
მაქვს.
ამაზე ანტონიო ერთხანს ჩუმად იყო, მერე მხარზე ხელი დამადო და სახეში არ
შემოუხედავს, ისე მითხრა:
– მაპატიე, ბართოლომეო.
იმ ღამეს ორთავეს ცუდად გვეძინა და ორთავეს ერთი და იგივე ფიქრი
გვიტრიალებდა თავში: თუ ასე გულხელდაკრეფილი ვისხდებოდით და არაფერს
ვიღონებდით, არსებითად ჩვენც ყაჩაღების ისეთივე ტყვე და მონა ვიქნებოდით,
როგორც თავადი იყო.
მეორე დღეს ღრუბლიანი დილა გათენდა. მთებზე სქელი ნისლი იწვა, რომელიც
თანდათან ქვემოთ იწევდა და მალე ტაფობს ოთხივ კუთხით მოადგა. ცა საწვიმრად
ემზადებოდა.
ხელ-პირი რომ დავიბანეთ და დიასახლისმა ჩვეულებისამებრ თბილ-თბილი რძე და
ახლადგამომცხვარი ხაჭაპური მოგვართვა, არ ვიცი, მართლა ასე იყო თუ ეს ჩემმა
გამოუძინებელმა და გაღიზიანებულმა ფანტაზიამ წარმოიდგინა, მომეჩვენა, თითქოს
თვალებში რაღაცის იმედიანი მოლოდინი ეწერა.
ანტონიოს პირი არაფრისთვის დაუკარებია. მე ორიოდე ლუკმა ძალისძალად
გავღეჭე. დიასახლისმა, რა დაინახა არაფერს ვჭამდით, ერთი ღრმად ამოიოხრა და
სუფრის ალაგებას შეუდგა.
მარტო რომ დავრჩით, ანტონიომ მითხრა:
– ბართოლომეო! ახლა ხომ დაბეზღება არ დაგვბრალდება! ეგებ დავიყოლიოთ
თავადი.
მე თავი დავუქნიე. თითქმის მთელი ღამე მეც სწორედ ამაზე ვფიქრობდი.
– ეგრე ვქნათ. მაგრამ ხომ არ აჯობებს, სანამ თავადთან მივალთ, ჯერ მღვდელთან
ვცადოთ ბედი? რაც არ უნდა იყოს, საკუთარი სიცოცხლე უდევს სასწორზე. იქნებ
სასოწარკვეთამ გამბედაობა შეჰმატოს.
ანტონიოს ჩემი თათბირი მოეწონა და მალე ორივე მღვდლის ეზოს მივადექით.
მთელი ტაფობი უკვე ნისლში იყო გახვეული, ირგვლივ ნესტის სუნი იდგა და სახეზე
და ხელებზე შეუმჩნევლად გვედებოდა სისველე.
მღვდლის ეზო დაბალი ღობით იყო შემოკავებული. მარცხნივ, კუთხეში, მოზრდილი
სახლი იდგა, სახლის წინ მცირე მდელო იყო, ზემოთ, სადაც მდელო თავდებოდა,
ვენახი იწყებოდა. მღვდელი ვენახში იდგა, ხელში თოხი ეჭირა და ვაზს ძირს
უთოხნიდა. პერანგისამარა იყო, თავზე ქალის ჭრელი ხილაბანდი წაეკრა და სქელ
ნისლში მისი ფორმადაკარგული სხეული განდღრეულ ლაქასავით ჩანდა. ფეხები
სადღაც მარჯვნივ თავისთვის იყო, ხელები – სადღაც მარცხნივ ასევე თავისთვის, და
დაშლილ-დანაწევრებული, არაბუნებრივად დაგრეხილი ტანი ძლივძლივობით
ახერხებდა მათს შეერთებასა და დაკავშირებას.
– მამაო ეფრემ! – დაბალი ხმით გასძახა ანტონიომ.
მღვდელი შეკრთა და თოხი ჰაერში გაუშეშდა. წამით ასე იდგა, მერმე თავი ნელა
აიღო, უკან გადასწია და ცას ახედა. ბოლოს თოხს მარჯვენა ხელი გაუშვა, პირჯვარი
გადაიწერა და მუშაობა განაგრძო.
– მამაო ეფრემ! – ისევ გასძახა ანტონიომ.
მღვდელმა ახლა თოხი მიწას დააბჯინა, ტარს ორივე ხელით დაეყრდნო და
გაირინდა. მერე სწრაფად მოტრიალდა, ხელი მოიჩრდილა და დაეჭვებული კილოთი
იკითხა:
– რომელი ხარ?
– ჩვენა ვართ, მამაო ეფრემ! – მიუგო ანტონიომ.
მღვდელმა გვიცნო, თოხს ხელი გაუშვა და ჩვენსკენ წამოვიდა. რაც უფრო
გვიახლოვდებოდა, მისი სხეული თანდათან თავის ფორმას იბრუნებდა. ბოლოს,
სულ ახლო რომ მოვიდა და სახეც გავარჩიეთ, ამ სახეზე ერთმანეთში იყო არეული
სიმწარე, რისხვა და სასოწარკვეთა.
– ღმერთო, მოუსპე სიმშვიდე და სიხარული, ვინც მე სიმშვიდე და სიხარული
მომისპო! – ხმადაბლა, მაგრამ ღრმა სასოებითა და ასევე ღრმა სიძულვილით თქვა
მღვდელმა, – ღმერთო, დაამხე და დააქციე, ვინც მე დამამხო და დამაქცია!... რაღა
გინდათ? რიღასთვის მოხვედით?..
– მამაო... – შეეცადა ანტონიო სიტყვა ჩაერთო.
მღვდელმა არ აცალა.
– მამაზეციერმა გაგამწაროთ ჩემი გამწარებისთვის! შენ, პირველ ყოვლისა! – თითი
ანტონიოს მიაშვირა, – შენ! შენ! რა გინდოდა? რას მერჩოდი? ვინ გეკითხებოდა სხვის
საქმეში ჩარევას? რატომ დამღუპე? როგორც აქამდე მომივლია ჩემი საქმისთვის,
ახლაც ისე მოვუვლიდი. დავითმა განრისხება თუ იცის, შებრალებაც იცის.
შევეხვეწებოდი, მუხლებში ჩავუვარდებოდი, ოჯახს შევავედრებდი, ცრემლის ზღვას
დავაყენებდი, იმ დანამ გაგიპოს გული, რა დანითაც ის თოკი გადაჭერი!... წადით,
მომშორდით! ხომ ხედავთ, თქვენთან სალაპარაკოდ არა მცალია! რის გაკეთებასაც
მოვასწრებ, უნდა გავაკეთო, რომ გაკეთებული დავტოვო. უჩემოდ ვინ რას გააკეთებს!
ვინ მიხედავს ჩემს სნეულ ცოლს და უწლოვან ბავშვებს! შიმშილით რომ სული
ამოძვრეთ, ვინ მიაწვდის ლუკმას! წადით აქედან! გამეცალეთ, თქვე წყეულებო!..
მღვდელი გაჩუმდა და წასვლა დააპირა. ანტონიომ ამით ისარგებლა და უთხრა:
– მამაო ეფრემ! ნუ გეშინია, ყველაფერს ეშველება.
ამის გაგონებაზე მღვდელი უკანვე მოტრიალდა. მკვეთრად მოტრიალდა, ფიცხლად,
და ანტონიოს დააცქერდა. სახეზე რამდენჯერმე ტალღა-ტალღა გადაუარა იმედმა და
სასოწარკვეთამ. თვალები ამასწინდელივით გაუფართოვდა: მარჯვენა მეტად,
მარცხენა ნაკლებად. ბოლოს, როგორც იქნა, ხმა ამოიღო და ბორძიკით თქვა:
– რას ეშველება? როგორ ეშველება?
– ყველაფერს ეშველება! – ჩუმად, მაგრამ აღგზნებით უთხრა ანტონიომ, – შენც, შენს
ოჯახსაც, მთელ ამ ტაფობს.
ანტონიოს ბოლო სიტყვებზე მღვდელს სახიდან იმედის ნაპერწკალი გაუქრა. იქ ახლა
უნდო გამომეტყველება დარჩა, რომელშიაც ზიზღი იყო შერეული. მერე, რომ
დაილაპარაკა, ზიზღი ხმის კილოსაც დაეტყო.
– მაინც როგორ?
– ხალხი ავშალოთ. შენ რომ დაუძახო, მამაო, გამოგყვებიან. სულ ცოტა, ასი კაცი
მაინც შეიკრიბება, ვისაც იარაღის ტარება შეუძლია...
სანამ ანტონიო ლაპარაკობდა, მღვდელს სახე თანდათან ეცვლებოდა და საბოლოოდ
ისეთი გაუხდა, როგორც ეკლესიაში ჰქონდა გუშინ, დავითის დანახვაზე. მერე უცებ
მოწყვეტით დაეცა ორთავ მუხლებზე, გაშლილი ხელები, ჩვენკენ მოქცეული
ხელისგულებით, ფარდასავით აიფარა სახეზე და სწრაფად მოჰყვა ბუტბუტს:
– ღმერთო, დიდებულო! განმარიდე ბოროტს, დამიცავ უკეთურობისაგან, ნუ
დამღუპავ და ნუ ამომაგდებ, ოჯახი გადამირჩინე, ღმერთო, შენს სახელს ვენაცვალე!
ჩემი თავი იკმარე მსხვერპლად! – აქ ისევ წამოდგა, ერთი ნაბიჯით მიუახლოვდა
ანტონიოს და შეშლილი სახით მიაჩერდა, – განვედ, სატანავ! განვედ, უკეთურო!
განვედ, ტარტაროზის მოციქულო! – უცებ ხმას აუწია და ყვირილზე გადავიდა, –
წადით აქედან! ჩემი დაღუპვა არ იკმარეთ, ახლა ოჯახიც გინდათ ამომიწყვიტოთ?!
წაეთრიეთ აქედან, თორემ თავს გაგიჩეჩქვავთ ორივეს! – ამ სიტყვებით ერთი
მიმოიხედა, მერე გაახსენდა, რომ თოხი ვენახში დატოვა, შეტრიალდა და
დამუქრებული ნაბიჯით წავიდა.
ამ დროს კარმა გაიჭრიალა და აივანზე ქალი გამოჩნდა, რომელიც ნისლში მოჩვენებას
ჰგავდა.
– ვინ არის, კაცო?
მღვდელი წამით შედგა და მიიხედა.
– ის წყეული უცხოელები არიან... – და ბუტბუტით განაგრძო გზა, – მე თვითონ...
სანამ სხვა ეტყოდეს, მე თვითონ ვეტყვი ყველაფერს... მე თვითონ...
ქალმა ხელები მაღლა აღაპყრო.
– გაგიწყრეთ მამაზეციერი, მიწამ გიყოთ პირი, არ გაიხაროს თქვენმა ცოლ-შვილმა,
დაიქცეს იმის ოჯახი, ვინც ჩვენს დასაქცევად აქ გამოგგზავნათ...
მე და ანტონიო შევბრუნდით და თავჩაქინდრულები უკანვე წავედით. მთელი
სხეული მოწყვეტილი და მოდუნებული მქონდა, ასე მეგონა, ძარღვებში სისხლი აღარ
მოძრაობდა. მღვდლისა და მისი ცოლის ხმა ჯერ კიდევ ყურებში მედგა.
ანტონიო გაფითრებული იყო, ტუჩები მაგრად მოეკუმა და ხმას არ იღებდა.
გზისგასაყარს რომ მივადექით, გეზი შინისაკენ აიღო, მაგრამ მე შევაჩერე.
– თავადთან მივიდეთ. რაკი დავიწყეთ, ბოლომდე ვცადოთ ბედი.
ანტონიომ შემომხედა, მერე მძიმედ დამიქნია თავი და გამომყვა.
თავადმა არ მიგვიღო. არა მცალიაო, მოურავის პირით შემოგვითვალა, არც მეცლება
და ტყუილად ნუღა მომაკითხავთ, მხოლოდ, ქალაქს გამგზავრებას რომ დააპირებთ,
ის კი წინასწარ შემატყობინეთ, რომ შეიარაღებული ხალხი გაახლოთ, თორემ ქვეყანა
ყაჩაღებითაა სავსე და გზა საშიშიაო.
მე და ანტონიო იმედგაცრუებულები და დაძმარებულები დავბრუნდით შინ. კაცმა
რომ თქვას, ჩვენი მცდელობიდან მე სხვა უკეთეს შედეგს არც მოველოდი.
სამაგიეროდ, ერთ რამეში, რასაც აქამდე მხოლოდ ვვარაუდობდით, ახლა საბოლოოდ
დავრწმუნდით: თავადი აქედან ცოცხლებს არ გაგვიშვებდა. მისი „შეიარაღებული
ხალხი”, რომელიც ვითომდა მცველად უნდა გამოეყოლებინა, გზაში დაგვხოცავდა,
ხმას კი გაავრცელებდნენ, ყაჩაღებთან შეტაკებაში დაიღუპნენო.
ირგვლივ ნისლის მეტი აღარაფერი ჩანდა და, თითქოს ყველა სულიერი ერთიანად
ამოხოცილიყო, მთელ ტაფობს მძიმე, სულისშემხუთავი დუმილი ჩამოსწოლოდა.
ბავშვების ხმაც კი არსაიდან ისმოდა. ყველაფერი გაშეშებული და გარინდებული იყო.
სახლს რომ მივაღწიეთ, ჭიშკართან ჩვენი მოხუცი დიასახლისი შეგვეფეთა, წამით
შემოგვხედა და მის თვალებში კვლავ გაკრთა იმედიანი კითხვა და რაღაცის
მოლოდინი.
რას მოელოდა ეს ქალი ჩვენგან? ან ცხოვრებისგან რაღას მოელოდა? ქმარი არ ჰყავდა.
ერთადერთი შვილი ჩვენს ჩამოსვლამდე რამდენიმე თვით ადრე დაემარხა, სხვა კი
მთელ ქვეყანაზე არავინ გააჩნდა არც საზრუნავი და არც მზრუნველი. აღარც
დასაკარგი ჰქონდა რამე, აღარც შესაძენი. მალე თვითონაც თავისი ქმარ-შვილის გზას
გაუყვებოდა და ოჯახის უკანასკნელი კვალიც გაქრებოდა. ამ სახლს, ამ კარ-მიდამოს
თავადი სხვას მისცემდა, სხვა გაიდგამდა ფესვს, სხვისი კერია აინთებოდა, აქაურობას
სხვა სიცოცხლე მოედებოდა, ძველი სიცოცხლე კი, რომელსაც მახსენებელი აღარავინ
ეყოლებოდა, ყველას მეხსიერებიდან გაქრებოდა. მიუხედავად ამისა, ანტონიოს
გუშინდელმა საქციელმა ამ ქალის თვალებში იმედის ნაპერწკალი აანთო. მაგრამ ეს
იმედი თვითონ არაფერში სჭირდებოდა, იგი სხვის იმედს შეჰხაროდა, სხვაზე
ფიქრობდა, მათ შორის, უნდოდა თუ არა, იმათზეც, ვისაც მისი სიკვდილის შემდეგ
მისი და მისი ქმარ-შვილის სიცოცხლე დავიწყებისთვის უნდა მიეცა.
ნაშუადღევს ვეღარ მოვითმინე და ანტონიოს ვუთხარი:
– ანტონიო, ასე გულხელდაკრეფილი ჯდომა აღარ შეიძლება. რამე უნდა ვიღონოთ.
– ჰო, – თქვა ანტონიომ, თავი აიღო და სახეში შემომხედა, – ეშმაკის ციხეში უნდა
წავიდეთ.
მის ღრმა თვალებში ისეთი მშვიდი რწმენა იდგა, ისეთი რბილი კეთილშობილება,
ისეთი უბრალო, ბუნებრივი და უხინჯო იმედი, წამით მომეჩვენა, თითქოს
ღვთაებრივი სინათლის ზღვამ გული გადამიხსნა და თავის გასხივოსნებულ
უფსკრულში ჩამახედა. და მე ერთბაშად მივხვდი, თუ რაოდენ ბედნიერი ვიყავი, რომ
ეს კაცი გვერდით მეგულებოდა და განგებამ მისი მეგობრობა მარგუნა წილად.
ადამიანის არსებობის ღრმა ფენებში, როგორც ფარული წყაროები მიწის გულში, ისეა
ჩაბუდებული იმედის ამოუწურავი მარაგი, რომელიც იმითაც ჰგავს მიწისქვეშა
წყაროებს, რომ არავინ იცის, როდის სად გაიჩენს სადინარს და როდის სად
ამოხეთქავს გვალვისაგან გადახრუკულ უდაბნოში.
– ეშმაკის ციხეში რა გვინდა, ანტონიო?
– ბედისა და ჩვენი თავადისაგან განწირულები უნდა ვიხსნათ. შენ თუ გინდა, ნუ
წამოხვალ. ორივეს წასვლა აუცილებელი არ არის. – აქ ცოტა შეყოვნდა, თითქოს
საჭირო სიტყვებს ეძებსო, მერე განაგრძო, – დავითისთვის სულ ერთი არ არის, ვის
მიჰყიდის თავის საქონელს?! მართალია პატიოსან კაცს არ შეჰფერის ყაჩაღთან
ვაჭრობა, მაგრამ სხვა გზა არა ჩანს.
– მართალი ხარ, ანტონიო. ახლა ამაზე მეტის გაკეთება მე და შენ არ შეგვიძლია.
ცხენებზე რომ შევსხედით და გზას გავუდექით, დიასახლისმა, რომელიც აივნის
კუთხეში მატყლს ჩეჩავდა, თვალი გამოგვაყოლა.
საღამოვდებოდა. ჟინჟლავდა, გრილი ნიავი უბერავდა და ნისლი ხან გადაიყრებოდა,
ხან ირგვლივ მჭიდროდ შემოგვეჯარებოდა.
ნაგაზები ყეფით მოაწყდნენ ჭიშკარს, მაგრამ მათ შუა რომ სქელ ნისლში, თითქოს
მიწიდან ამოიზარდაო, მონა ზანგი გაჩნდა, წამსვე ისევ შეწყვიტეს ყეფა. ზანგი
სწორედ ისე, როგორც ამ სამიოდე კვირის წინ, მდუმარედ შემოგვაცქერდა უტყვი,
გაქვავებული სახით.
ჩვენ სულ ახლო მივედით (რის გამოც ძაღლებს მოუსვენრობა დაეტყოთ) და
ანტონიომ უთხრა ზანგს:
– დავითს დაუძახე. სალაპარაკო გვაქვს.
ეს კი უთხრა, მაგრამ ადრინდელი გამოცდილება გვახსოვდა და ამიტომ დიდი იმედი
არ გვქონდა, რომ რამეს გავაგებინებდით.
ზანგმა ერთხანს კიდევ გვიყურა ძარღვშეუხრელად, მერე უცებ შებრუნდა და
ლამაზად ჩამოსხმული, მოქნილი ტანის ოდნავი რწევით ეზოს სიღრმისაკენ წავიდა.
ძაღლები ჭიშკართან დარჩნენ და ყურებდაცქვეტილები მტრულად
შემოგვცქეროდნენ.
უსიამოვნო ლოდინში კარგა ხანი გავიდა. ბოლოს ფეხის ხმა მოისმა და ჩვენი ზანგი
ისევ გამოჩნდა. თან ორი ახალგაზრდა თურქი მოჰყვებოდა, ორივე შეიარაღებული და
თავგადაპარსული. თურქები ჭიშკარს მოადგნენ, აგდებულად აგვხედ-დაგვხედეს და
ერთმა მათგანმა მკვახე ხმით გვკითხა?
– ვინა ხართ და რა გინდათ?
– დავითის ნახვა გვინდა, – მიუგო ანტონიომ.
– დავითთან რა საქმე გაქვთ?
– დავითთან რა საქმე გვაქვს, მაგას დავითს ვეტყვით! – ხმას აუწია ანტონიომ, –
გასწით და უთხარით, უცხოელები გკითხულობენ-თქო!
თურქმა ანტონიოს ისეთი მზერა მიაპყრო, თითქოს იმაზე ყოყმანობდა, აქვე ხომ არ
დავახალო ტყვიაო. მაგრამ მცირე ხნის შემდეგ მაინც შეტრიალდა და თავის
ამხანაგთან ერთად უკანვე წავიდა. ზანგი დარჩა და ძველებურად უტყვი, უძრავი
სახით მოგვაჩერდა.
ამჯერად წეღანდელზე მეტხანს მოგვიხდა ლოდინი. ბოლოს როგორც იქნა, კვლავ
გაისმა ფეხის ხმა და ვიღაც გამოჩნდა. ესეც თურქი უნდა ყოფილიყო, მაგრამ წინა
ორისაგან განსხვავებით უფრო ხნიერი ჩანდა, უიარაღოდ იყო და თავზე წითელი
ფესი ეხურა.
თურქმა ერთხანს უხმოდ გვიყურა, მერე ზანგს მიუბრუნდა და უთხრა:
– ძაღლები გაიყვანე!
ზანგი ზემოთ წავიდა, ეზოს ბოლოსკენ, ჭიშკარს კარგა მანძილზე გასცდა,
მოშორებით დაჯდა ნამიან ბალახში და ხმადაბლა, შაშვის ხმაზე დაიჭახჭახა.
ძაღლები მყისვე მოსცილდნენ ჭიშკარს, ზანგს მიაშურეს, ირგვლივ შემოეხვივნენ და
ჩაცუცქდნენ.
თურქმა უხმოდ გაგვიღო ჭიშკარი და მერე, რომ ჩამოვქვეითდით, უხმოდვე
გაგვიძღვა წინ.
ძაღლებს არ მოუხედავთ.

ციხე არც ისე პატარა აღმოჩნდა, როგორც პირველ ნახვაზე მოგვეჩვენა. თურქმა
დიდხანს გვატარა ვიწრო და ბნელი ტალანებით, სანამ ბოლოს ერთ ხის მაღალ, მძიმე
კარს არ მივადექით. შიგნიდან გაურკვეველი ხმები ისმოდა, რომელიც მერე, როდესაც
თურქმა ხელით გვანიშნა, შეჩერდითო, თვითონ კი ის კარი შეაღო, ერთბაშად ყაყანად
იქცა. თურქი ზღურბლზე შედგა და თავი მდაბლად დახარა.
მე და ანტონიო აღმოვჩნდით ვრცელსა და მაღალ დარბაზში, რომლის კედლები და
იატაკი ძვირფასი ხალიჩებით იყო მოფენილი. უკანა კედელზე, ასე, ადამიანის
სიმაღლიდან მოყოლებული, თითქმის ჭერამდე ნაირ-ნაირი იარაღი ეკიდა – ხმლები,
ხანჯლები, დანები, თოფები, დამბაჩები – იმდენი, რომ მათ უკან ხალიჩა აღარც კი
ჩანდა. ხელმარჯვნივ და ხელმარცხნივ კედლებს ვიწრო და მაღალი სარკმლები
ჰქონდა დატანებული. შუაგულ დარბაზში დაბალი, მაგრამ ფართო და გრძელი,
მასიური მაგიდა იდგა, რომელზედაც უხვად და უწესრიგოდ ეყარა ხორაგეული.
მაგიდას ათი-თორმეტი კაცი, მათ შორის წეღანდელი ორივე ახალგაზრდა თურქი,
შემოსხდომოდა.
ჩვენს გამოჩენაზე წამით ყველანი გაჩუმდნენ, თავები მოაბრუნეს და უხმოდ
მოგვაჩერდნენ.
ამდენი საშინელი, ველური სიხარბით გამომზირალი თვალი ჩემს დღეში არ მენახა.
ტანში ჟრჟოლამ გამიარა და თავი ძლივს შევიმაგრე, რომ შიში არ დამტყობოდა.
დავითი სუფრის თავში იჯდა, გრძელი სპარსული ხალათი ეცვა, ხელში ღვინით
სავსე თასი ეჭირა და თავისი ოქროსფერი კულულებით, ქერა წვერშულვაშითა და
ნატიფი ნაკვთებით ამ შავ-შავ, გაბურძგნილ, უხეშ თანამეინახეთა შორის ისე ჩანდა,
როგორც წარმართული ღვთაება.
– ესენი არიან, – თურქულად თქვა დავითმა და ისეთი ღიმილით შემოგვხედა,
რომელშიაც, თითქოს მუგუზალს ნაპერწკლები სცვივაო, ერთდროულად და
ერთმანეთში არეულად ინთებოდა და ქრებოდა ულმობელი ცბიერება, თავშესაქცევი
დაცინვა და მიამიტური ცნობისწადილი, – თოკი კი იმან გადამიჭრა, – თითი
ანტონიოს მიაშვირა. მერე ჩვენ მოვგიბრუნდა და ქართულად განაგრძო, – დავითთან
სტუმრობა ჯერ არავის გაუბედავს, გადამთიელებო.
– მაშ, პირველი ჩვენ ვიქნებით, – მშვიდად მიუგო ანტონიომ.
დავითმა შეაწყვეტინა:
– პირველიცა და უკანასკნელიც. მაგრამ რაკი მოხვედით, ბარემ ჩემს სადარდებელსაც
გაგიმხელთ, – ამ სიტყვებით მოწკურული თვალები, რომლებშიაც ახლა მხოლოდ
დაცინვა იდგა, ანტონიოს მიაპყრო, – ერთი ეს მითხარი, გადამთიელო: სული რა
ადგილას მაქვს? წუხელ მთელი ღამე ვეძებდი და ვერსად ვიპოვე. – აქ სუფრას
გადახედა და თანამეინახეებს თურქულად უთხრა, – აი, ამას სცოდნია, სული სადა
გვაქვს, და, თუ ცრუ და მატყუარა არ არის, ახლა უნდა გვაჩვენოს, – და აქ,
თანამეინახეთა საერთო სიცილ-ხარხარში, რაც იმის მანიშნებელი იყო, რომ ამ საგანზე
ჯერ კიდევ გუშინვე ბევრი უცინიათ, ისევ ანტონიოს მიუბრუნდა, – რა ადგილას
მაქვს სული, გადამთიელო?
ანტონიო დაელოდა, სანამ სიცილი ჩაცხრებოდა. მერე დავითს კითხვაზე კითხვითვე
მიუგო:
– დავითია შენი სახელი?
დავითი ამ მოულოდნელი შეკითხვით იმდენად სახტად დარჩა, რომ წარბი,
რომელსაც დროდადრო აზიდავდა ხოლმე, ახლა უნებურად შეუხტა. მერე, წამიერმა
გაკვირვებამ რომ გაუარა, ღიმილით თქვა:
– არ იცი განა?
– ეგ კი ვიცი, – მიუგო ანტონიომ, – მაგრამ ის არ ვიცი, რა ადგილას გაქვს ეგ სახელი.
იქნებ შენ თვითონ მაჩვენო.
დავითი ანტონიოს ერთხანს დაჟინებით უცქეროდა, თითქოს მის სახეზე რაღაცის
ამოკითხვას ლამობსო. მერე ისევ გაიღიმა.
– ვიცი, რისი თქმაც გინდა...
– იცი? – შეაწყვეტინა ანტონიომ, – მაშ, ისიც გეცოდინება, ეგ ცოდნა რა ადგილასა
გაქვს?
დავითს თვალებში ჩრდილმა გადაურბინა და ტუჩები მოკუმა. წამით სიჩუმე
ჩამოვარდა. მისი თანამეინახეებიც მდუმარედ ისხდნენ და ცდილობდნენ დავითისა
და ანტონიოს სახის გამომეტყველებით გამოეცნოთ, თუ რაზე იყო ლაპარაკი. ბოლოს
დავითმა ნელა, დაფიქრებით თქვა:
– სითამამეს გიქებ, მაგრამ...
– მაგრამ, – კვლავ შეაწყვეტინა ანტონიომ, – ის აღარ იცი, სითამამე რა ადგილას მაქვს.
მე მომეჩვენა, რომ ანტონიო ზედმეტად აღგზნებული იყო, ამიტომ საჭიროდ
დავინახე ჩავრეულიყავი.
– უსარგებლო ლაპარაკს ისა სჯობს, სათქმელი ვთქვათ და საქმე გავათავოთ.
დავითმა ახლა მე შემომხედა.
– ეს კაცი უფრო გონიერია, – თურქულად უთხრა თავის ხალხს. მერე ჩვენ
მოგვიბრუნდა და ისევ ქართულზე გადავიდა, – რა საქმეზე მოხვედით?
– რა ღირს ახალციხის ბაზარზე თითო კაცი? – ჰკითხა ანტონიომ.
დავითმა წამით გაკვირვებით შეხედა. მერე გაიცინა.
– სარფიანი საქმეა. თუ გინდათ, ორთავეს ჩემს გუნდში მიგიღებთ.
– ნუ შეწუხდები, – მიუგო ანტონიომ, – გუნდში, როგორც ვხედავ, ჩვენზე უკეთესი
ვაჟკაცები გყავს, – და ერთბაშად მოჭრა, – ეფრემ მღვდელსაც და იმ ორ ყმაწვილსაც,
რომლებიც თავადმა უნდა მოგგვაროს ხვალ, ჩვენ ვყიდულობთ. – აქ წამით
შეყოყმანდა და დასძინა, – თურქულად გადათარგმნა საჭირო არ არის.
მოგვიანებით ანტონიო გამომიტყდა, ამას რომ ვეუბნებოდი, უკვე ვიცოდი, შეცდომა
მომდიოდა, მაგრამ ვეღარ შევჩერდიო.
მართლაც, დავითმა გულღიად გაიღიმა და ხმამაღლა თქვა თურქულად:
– გადამთიელები ხვალინდელი ტყვეების საყიდლად მოსულან.
სუფრას ხარბი გაკვირვების ხმაურმა გადაურბინა და ყველანი ჩვენ შემოგვაცქერდნენ.
ისეთი თვალებით გვიმზერდნენ, როგორც შეიძლება მონადირე უმზერდეს კუთხეში
მიჩიხულ ნადირს, რომელსაც გასაქცევი აღარსაითა აქვს.
მე ჩემი გამძლეობის უკანასკნელ მარაგს ვხარჯავდი, რომ სიმშვიდე შემენარჩუნებინა.
– ფული თანა გაქვთ? – თურქულად გვკითხა დავითმა და ამ დროს ხმა ცოტა
გამომწვევი ჰქონდა.
– თანა გვაქვს, – თურქულადვე მიუგო ანტონიომ. გულში რას გრძნობდა, არ ვიცი,
გარედან კი მისი ცივი, შეუვალი, ცოტა ქედმაღლური სიმშვიდე და აუღელვებლობა
მართლაც რომ მომნუსხველი იყო.
დავითის ხალხი ისევ ახმაურდა. ორი თუ სამი კაცი წამოიწია კიდეც. საშიშროებამ
მწვერვალს მიაღწია. მართლაცდა, რად უღირდათ ამ ავაზაკებს, რომელთაც ძარცვა
და მკვლელობა ხელობად ჰქონდათ გახდილი, აქვე დავეხოცეთ. ტყვეებიც
დარჩებოდათ და ტყვეების გამოსახსნელი ფულიც!
ახლა ჩვენი შველა მხოლოდ დავითს შეეძლო.
დავითმა ცოტა შეიცადა, მერე კი, იმ ორ-სამ კაცს რომ დანარჩენები მიჰყვნენ და
თითქმის მთელი სუფრა წამოიშალა, ხელი ასწია.
ყაჩაღები გაჩუმდნენ და ისევ დასხდნენ. მაშინ დავითმა თქვა:
– ეს ხალხი სავაჭროდ მოვიდა და არა საომრად! თანაც სტუმრები არიან. თითო
ტყვეში ოცდაათ ოქროს გამოგართმევთ, გადამთიელებო!
ფული ანტონიოს ჰქონდა თან. მან ქისა ამოიღო, რომელშიაც ასი ოქრო იყო,
დავითთან მივიდა, ქისა მშვიდად გახსნა, ასევე მშვიდად, ნელა ამოიღო იქიდან ათი
ოქრო და მერე ქისა წინ დაუდო.
– ოთხმოცდაათი ოქროა. დაითვალე.
ყაჩაღები ნადირის უგუნური სიხარბით მისჩერებოდნენ ქისას.
– გენდობი, – თქვა დავითმა.
– მაშ, თავადს ვეტყვით, შეშინებული ხალხი დაამშვიდოს.
– მე თვითონ ვეტყვი. თქვენ რომც უთხრათ, არ დაიჯერებს, რაღაც ოინი ეგონება, – აქ
ერთი ზიზღნარევი დაცინვით გაიღიმა და განაგრძო, – ჩემი სიძე ისე მყავს
გაწვრთნილი, სხვას არავის ენდობა.
– მღვდელსაც შენ ეტყვი თუ ჩვენ ვუთხრათ?
– მღვდელს? – გაჭიანურებით წარმოთქვა დავითმა და ჩაფიქრდა. მერე, ლაპარაკი
რომ განაგრძო, ანტონიოს სახეში უყურებდა და თვალს არ აშორებდა, – მღვდელი
ტუტუცია და თავისი სიტუტუცე უნდა შევანანო. შენ და შენს ამხანაგს, რომელიც
შენზე უფრო წინდახედულია, ალბათ გირჩევნიათ თქვენი გულუხვობა და
ხელგაშლილობა რაც შეიძლება მალე გააგებინოთ ქვეყანას. მაგრამ თავის შეკავება
უნდა გირჩიოთ. დაე, ამაღამდელი ღამეც შიშში და ლოცვაში გაატაროს კეთილმა
მოძღვარმა. ეს მისი სულისთვისაა სასარგებლო, თუ არ ტყუით და მართლა აქვს
სადმე სული. ხვალ, სამგზავროდ გამზადებული რომ მეახლება, მაშინ ვახარებ
თავისუფლებას და მშვიდობით გავისტუმრებ.
– კეთილი, – თქვა ანტონიომ, – ეგრე იყოს.
– ოღონდ გახსოვდეთ: ჩუმად რომ შეატყობინოთ, დავითი ნაწყენი დარჩება და, თუ
სხვა უარესი არაფერი ჩაიდინა, ამ ჩვენს მოლაპარაკებას მაინც გაუქმებულად
ჩათვლის.
ანტონიომ უხმოდ დაუქნია თავი, გამობრუნდა და წამოვიდა. ყაჩაღები შეკავებული
ბოღმითა და მწარე სინანულით გვიყურებდნენ.
– ერთიც გახსოვდეთ, გადამთიელებო, – მოგვაძახა დავითმა, – ამ ციხეში ჯერ გარეშე
არავინ შემოსულა, და თუ შემოსულა, აღარ გასულა. შინ რომ დაბრუნდებით, ღმერთს
მადლი შესწირეთ, რომ დღეს დავითი კარგ გუნებაზეა. სხვა დროს ამის იმედი ნუღა
გექნებათ. ამის შემდეგ თუნდ ამ ციხეში შემოსულხართ და თუნდ საიქიოს კარიბჭე
შეგიღიათ.
მსახური, რომელმაც აქ შემოგვიყვანა, კვლავ წინ გაგვიძღვა.
მონა ზანგი, საცა დავტოვეთ, ისევ იქ იჯდა. ირგვლივ ძაღლები ეხვია.
როდის ან ვისი პირით შეატყობინა დავითმა ჩვენს თავადს ყმაწვილების
გამოსყიდვის ამბავი, არ ვიცი, მაგრამ, ჩანს, იმ დღესვე შეუტყობინებია, რადგან
საღამოს მოხუცმა დიასახლისმა სწრაფად წაიჩურჩულა, ღმერთმა დიდი დღე
მოგცეთ, შვილებოო, და ამ დროს სახეზე პირველად ჩვენი აქ ყოფნის მანძილზე
ღიმილმა – თუმღაცა სუსტმა, გაუბედავმა, უჩვევმა – გადაურბინა.
მეორე დღეს, ნაშუადღევს, მე და ანტონიო რომ მეზობელი სოფლიდან დავბრუნდით,
სადაც ერთი წყალმანკით სნეული კაცი გვყვავდა სანახავი, ეზოში მღვდელი
დაგვხვდა.
ამან ძალიან გაგვაკვირვა. ხის ძირას იჯდა დაბალ სკამზე, შეშფოთებული ჩანდა,
მოუსვენრად წრიალებდა და თვალებს ისე აცეცებდა, თითქოს ეშინოდა, მისი აქ
ყოფნა არავის შეეტყო. ჩვენს დანახვაზე წამოდგა და კიდევ მეტად აწრიალდა.
სალამი რომ ვუთხარით, არც პასუხი მოუცია და არც სახეში შემოუხედავს. ერთხანს
ჩუმად იყო, განზე იყურებოდა და ხელები უცახცახებდა. მერე ენის ბორძიკით,
გაუბედავად და თან თითქოს ცოტა მწყრალადაც გვითხრა:
– საქმე მაქვს თქვენთან, – ამ სიტყვებით სახლისკენ გვანიშნა.
შინ რომ შევედით, თვალების ცეცებასაც უმატა და კანკალსაც. ფერიც კი დაკარგა.
– ბრძანე, მამაო, – უთხრა ანტონიომ.
მე უხმოდ ვუყურებდი და აღელვებული ვფიქრობდი, ნუთუ ეს აფორიაქება იმის
ნიშანია, რომ შიში დაძლია და ხალხის გამოყვანას აპირებს-მეთქი?
ეს ეჭვი მალე გამიქარწყლდა. მღვდელმა ერთხანს კიდევ იწრიალა და აცეცა თვალები,
მერე უბეში ხელი ჩაიყო, ქისა ამოიღო და მაგიდაზე დააგდო.
– ეს რა არის? – ერთდროულად აღმოგვხდა მე და ანტონიოს.
მღვდელი თავჩაქინდრული იდგა, განზე იყურებოდა, მაგრამ ხმაში კი ისევ ის
გაუგებარი წყრომა ედგა.
– ოცდაათი ოქროა.
– პირი გვიშალა?! – განცვიფრებით წამოიძახა ანტონიომ.
– არა, – თქვა მღვდელმა და გაჩუმდა. ცახცახებდა და იატაკს ჩასცქეროდა.
რამდენჯერმე თითქოს რაღაცის თქმა დააპირა, მაგრამ ვერ თქვა. ეტყობოდა საკუთარ
თავს ებრძოდა, ბოლოს, როგორც იქნა, ამოღერღა, – ასე შემოგითვალათ... ფასში
შევცდიო... კარგად რომ გავსინჯე, მივხვდი, რომ ასეთი... – აქ ენა დაება და ერთხანს
ვერაფერი თქვა, მერე თავს ძალა დაატანა, – გაფუჭებული საქონელი გროში არ
ღირსო... თქვენს ფულს უკან გიბრუნებთ... ეს მღვდელი კი... მუქთად მომიციაო...
სახსოვრად გყავდეთ ჩემგანო... ოღონდ... ოღონდ კარგად შეამოწმეთ, სული რა
ადგილას აქვსო...
მღვდელი გაჩუმდა.
შუბლი ოფლით ჰქონდა დაცვარული, სახეზე მკვდრის ფერი ედო და უცნაურად
გამხდარი და დაპატარავებული ჩანდა.
მე და ანტონიოც კრიჭაშეკრულები ვიდექით, მუნჯებივით შევცქეროდით და ვინ
იცის კიდევ რამდენ ხანს ვერ შევძლებდით ხმის ამოღებას, მღვდელს რომ
ბოლოსდაბოლოს თვითონვე არ დაერღვია ეს მძიმე დუმილი; თავი არ აუღია, ისე
წაიბურტყუნა, მაგრამ წაიბურტყუნა ღრჯოდ, უამურად, ნახევარი ხმით, ეტყობოდა
ყელში რაღაც უჭერდა და სიტყვებს ძლივს ერეოდა.
– ჩემსას რას მეტყვით?
მე ჯერ გამიკვირდა, ვერ გავიგე, რას გვეკითხებოდა. მერე ერთბაშად მივხვდი, რომ ის
ახლა ჩვენს მონად, ჩვენს საკუთრებად თვლიდა თავს, და გული ამემღვრა.
– რა უნდა გითხრათ, – მივუგე მე, თან ვცდილობდი, რაც კი შემეძლო, სიბრაზე
დამემალა და მშვიდად მელაპარაკა, – შინ წადი და ოჯახს მიხედე.
– ოღონდ ერთი პირობით, – ჩაურთო ანტონიომ და, თუმცა შენიშნა, რომ სიტყვა
„პირობის” გაგონებაზე მე გაკვირვებით შევხედე, ყურადღება არ მოუქცევია. – ორი
დღეა ეკლესია დაკეტილია. იმის შემდეგ, რაც დავითმა მთელი მრევლის თვალწინ
შეგამთხვია, შენი მღვდლად დარჩენა აღარ შეიძლება. თავადს მოელაპარაკე და, ვისაც
ჯერ არს, შეუთვალეთ, რომ სხვა მღვდელი გამოგზავნონ.
მღვდელმა წამით შეხედა ანტონიოს და მისი თვალებში სირცხვილის ნაცვლად
სასოწარკვეთილის მძულვარება დავინახე. მერე უხმოდ გატრიალდა და წავიდა.
ის, რაც მეორე დღეს განთიადისას მოხდა, მე ჩემი თვალით არ მინახავს და
იძულებული ვარ სხვათა მონათხრობის მიხედვით აღვწერო. ერთის მხრივ ეს ძნელი
და საშიშია: მართალია, მოწმეებმა და მონაწილეებმა – ანტონიომ, დავითმა, მონა
ზანგმა – დაწვრილებით მიამბეს თვალით ნანახიც, ყურით გაგონილიც, გულით
ნაგრძნობიც, და ყველა ჩემს შეკითხვაზე შეძლებისდაგვარად ზუსტი და ამომწურავი
პასუხი გამცეს, რამდენიც არ უნდა ეცადო, სხვის მონაყოლში არ შეიძლება ბევრი რამ,
ზოგჯერ ძალზე მნიშვნელოვანიც, არ დაგეკარგოს, ხოლო თუ ამ ამბის აღწერასაც
აპირებ, თითქმის შეუძლებელ საქმეს ეჭიდები, რადგან წამკითხველმა მონაყოლის
მონაყოლი უნდა იკმაროს.
მაგრამ უსარგებლო წუწუნი ახლა ვეღარაფერს მიშველის. რაკი დავიწყე, ღმერთს
უნდა მივენდო და ვეცადო საქმე ბოლომდე მივიყვანო.
ყველაფერი დაიწყო იმით, რომ მეორე დილით, როდესაც გავიღვიძე და ავდექი,
დიასახლისისგან შევიტყე, რომ ანტონიო შინ არ იყო. დიასახლისი გომურში ძროხას
წველიდა. ჩემს დანახვაზე წველა შეწყვიტა, გარეთ გამოვიდა და რაღაც უცნაურად
შემომაცქერდა. მე ამისთვის ყურადღება არ მიმიქცევია, დილა მშვიდობისა ვუსურვე
და ჩემი გზა განვაგრძე წყაროსაკენ. მაშინ დიასახლისმა მითხრა:
– ბართოლომეო, შვილო! ანტონიო მოუსვენარი კაცია, თავს არა აუტეხოს რა.
მე გაკვირვებული მივუტრიალდი.
– მაგას რაზე ამბობ?
– არ იცი? ამ დილით უთენია ცხენზე შეჯდა და სადღაც წავიდა.
– წავიდა? – მე წამით დავიბენი, – სად წავიდა?
– არ ვიცი. მაგრამ სახე ისეთი ჰქონდა... დავითთან თუ წავიდა, დავითი
დაუნდობელია...
დიასახლისი წინსაფარს ორივე ხელით ჭმუჭნიდა და შეშფოთებული მოლოდინით
შემომქცეროდა. ასაკისა და უსიხარულო ცხოვრების მიერ ერთიანად დაღარული სახე
თითქოს კიდევ უფრო დაღარვოდა.
მე ერთბაშად სახტად დარჩენილი ვიდექი და ვერაფერი მომეფიქრებინა. მერე
რომელიღაც ძლიერ ბიძგს დავმორჩილდი, ცხენს მოვახტი და დავითის ციხისკენ
გავაქროლე.
თავში დავითის გუშინდელი ნათქვამი მიტრიალებდა – ამის შემდეგ თუნდ ამ ციხეში
შემოსულხართ და თუნდ საიქიოს კარიბჭე შეგიღიათო.

ანტონიო გზაში შემხვდა. დავინახე თუ არა, სიხარულის ისეთმა ტალღამ დამიარა,

რომ ერთბაშად მოვდუნდი და ერთიანად მოვითენთე. არსებითად ახლაღა მივხვდი,
თუ რა ზომამდე ვყოფილვარ შეშინებული. მაგრამ შემდეგ, როდესაც ანტონიომ
დიასახლისის ვარაუდი დამიდასტურა და მითხრა, დავითთან ვიყავი და ახლა
იქიდან მოვდივარ, ეს ქამარ-ხანჯალიც დავითმა მაჩუქაო, თან წელზე შემოკრული
ვერცხლის ქამარ-ხანჯალი დამანახვა, ისევ შემიპყრო შიშმა, ქამარ-ხანჯლისთვის
ყურადღება არ მიმიქცევია, სამაგიეროდ ჩემდაუნებურად თავად ანტონიოს დავუწყე
სულელურად სინჯვა და თვალიერება, თითქოს იმას ვამოწმებდი, ნამდვილია თუ
მოჩვენება-მეთქი.
მოგვიანებით, როგორც ზემოთაც მოგახსენეთ, ყველაფერი შევიტყე.

ანტონიომ თქვა:

– სანამ ცხენზე შევჯდებოდი და გზას გავუდგებოდი, დავითთან წასვლა ფიქრადაც

არ მომსვლია. ახლა კი ისიც ვიცი, რომ ყველაფერი, რაც მანამ ხდებოდა, საამისო
სამზადისი იყო. იმ ღამეს ძილი გამიფრთხა. შუაღამემდე მაინც ვიტრიალე ლოგინში
იმის იმედით, რომ დავიღლებოდი და ბოლოსდაბოლის დამეძინებოდა. შუაღამე რომ
გადავიდა და მივხვდი, დაძინებაზე ფიქრიც კი მეტი იყო, ფრთხილად ავდექი, ტანთ
ჩავიცვი და სახლიდან ფეხაკრეფით გავედი. წინა ორ დღეს რომ მთელი ტაფობი
ნისლში იწვა, იმ ნისლიდან ახლა კვალი არ დარჩენილიყო. ცა ისე კრიალებდა,
იფიქრებდი, საგანგებოდ გაუწმენდიათო, და ზედ ურიცხვი მკაფიო, ბრდღვიალა
ვარსკვლავი პატარ-პატარა კოცონებივით ენთო. ირგვლივ ღრმა სიჩუმე იდგა. მე ეზოს
გავცდი, სახლის უკან ბექობზე ჩამოვჯექი და თვალგაშტერებული მივაჩერდი
ჰორიზონტს. არემარე ისე თანაბრად გახვეულიყო ვარსკვლავების დაბინდულ შუქში,
კაცს გეგონებოდა, მთელი ტაფობი ერთსა და იმავე სიზმარს ხედავსო. სოფლებს იქით
მაღალი მთა წვერით ცის კიდეს ეხებოდა და ძნელი გასარჩევი იყო, ვარსკვლავები
ცაზე ისხდნენ თუ მიწაზე. მე ამ უცხო სანახაობას შევცქეროდი და არაფერზე არ
ვფიქრობდი, ამიტომ არ ვიცი, რამდენი ხანი გავიდა. უეცრად დასალიერთან
ვარსკვლავებმა გაფართოება დაიწყეს, ერთიმეორისკენ დაიძრნენ, თანდათან
ერთმანეთს შეერივნენ და გაქრნენ. ახლა იქ, ჰორიზონტზე, სადაც მთა ცას ეხებოდა,
ცალკეული ვარსკვლავების მაგივრად ერთიანი სინათლე იდგა, ვეება, ოქროსფერი
სინათლე – მთის წვერს დაყრდნობილი და ცად აღმართული. ცოტა ხნის შემდეგ ამ
დიდი და ღრმა სინათლის ფონზე ოთხი კაცი გაჩნდა, სწორედ რომ გაჩნდა, რადგან
არსაიდან არ მოსულან, თითქოს მუდამ იქ იყვნენ, ოღონდ ჩემს თვალებს აქამდე მათი
დანახვის უნარი არა ჰქონდა. სამი მათგანი, თოვლივით თეთრ, სპეტაკ სამოსში
გამოწყობილები და ლოცვად ხელაპყრობილები, გვერდიგვერდ იდგნენ პირისახით
ჩემკენ, მეოთხე კი, რომელსაც თეთრი სამოსი არ ეცვა, მაგრამ რა ფერისა ეცვა არ ვიცი,
ორთავ მუხლზე დაჩოქილი იდგა მათ წინაშე, ხელები მკერდზე დაეკრიბა და თავი
ჩაეღუნა. თუმცა ძლიერი სინათლის გამო სახის ნაკვთებს ვერ ვარჩევდი, ყველანი
წამსვე ვიცანი. სპეტაკსამოსიანი მლოცველები ჩემი სულიერი მოძმეები იყვნენ,
რომელთაც ამ რამდენიმე წლის წინ ისეთი სიმშვიდით მიიღეს ინკვიზიციის მიერ
დადებული სასჯელი, როგორც მხოლოდ ამქვეყნიური ამაოებისაგან განმდგარ,
ჭეშმარიტად თავისუფალ სულს შეჰფერის, ხოლო მათ წინ მუხლებზე იდგა დავითი,
თავმოდრეკილი და მონანიე. ყველაზე უფრო საკვირველი ამ ხილვაში მაინც ის იყო,
რომ მე არა მარტო ბექობიდან ვუყურებდი ყოველივე ამას, არამედ ამ სცენის
მონაწილეც ვიყავი, ჩემი არსება მათში იყო გაბნეული, რაც მათ უნდა განეცადათ, მე
განვიცდიდი და ამავე დროს იმას, რასაც განვიცდიდი, შორიდან შევცქეროდი.
დიდხანს გრძელდებოდა თუ ცოტა ხანს ეს უცნაური ყველგანყოფნა, არ ვიცი.
მხოლოდ ის ვიცი, რომ, როცა ხილვა გაქრა და მეც გამოვერკვიე, არემარეს ალიონის
პირველი, ჯერ კიდევ მღვრიე და მკრთალი სინათლე ეფინა. გამორკევით კი
გამოვერკვიე, მაგრამ ჩემს მოქმედებას გონების თვალს ვერ ვადევნებდი. სწრაფად
წამოვდექი, ეზოში შევედი და თავლიდან ცხენი გამოვიყვანე. გადაწყვეტილება, რომ
ეშმაკის ციხეში უნდა წავსულიყავი, ამ დროს ჩემთვის უკვე ცნობილი იყო, ოღონდ ის
კი აღარ ვიცოდი, რატომ უნდა წავსულიყავი, რადგან ეს გადაწყვეტილება მე არ
მეკუთვნოდა, ჩემს ქცევასა და მოქმედებას რაღაც სხვა, ჩემგან დამოუკიდებელი ძალა
განაგებდა, რომელსაც რწმენის ბეჭედი ეპყრა. ციხეს რომ მივაღწიე, მზე ჯერ კიდევ არ
იყო ამოსული. ჭიშკარს ჩვეულებისამებრ ყეფით მოაწყდნენ ძაღლები, მათ შორის კი
მყისვე ზანგი გაჩნდა. მე აღელვებით ვუთხარი, საჩქაროდ დავითს დაუძახე-მეთქი.
პირველად მაშინ ვნახე, რომ ამ ზანგის სახეზე რაღაც შეირხა. თითქოს ქანდაკება
გაცოცხლდაო, წარბის თავები ოდნავ დაბლა დაეშვა და ერთმანეთისკენ მიცურდა.
ჩქარა-მეთქი, რომ გავუმეორე, ზანგმა თავი დამიქნია და სწრაფად გატრიალდა. მე
მეგონა, მსახურს დაუძახებდა, ის კი უკან მარტო მობრუნდა, ძაღლებს რაღაც უთხრა
ჩემთვის უცნობ ენაზე, ჭიშკარი გამიღო, თვითონ გამიძღვა და იმავე დარბაზში
შემიყვანა, საცა მაშინ შევხვდით დავითს.

ზანგმა თქვა:

– ბებეს ძილში ფლოქვების ხმა ჩაესმა. ბებეს ეზოში ეძინა. მზე ჯერ უფსკრულიდან არ
ამოსულიყო, მაგრამ თვალი უკვე გახელილი ჰქონდა. ცა ძალიან მოწითალო იყო და
მიწა ცოტა მოწითალო. თეთრი ბატონი ცხენზე იჯდა და დიდი თვალები ჰქონდა.
რასაც ბებე ამბობს, იმაზე ბებე ათასჯერ დაიფიცებს და არ შეეშინდება,
ტყუილისთვის ჯოჯოხეთში მოვხვდებიო: თეთრ ბატონს თვალებში სანთლები ენთო.
ბებეს მახვილი მზერა აქვს. თეთრ ბატონს დიდ თვალებში თეთრი სანთლები ენთო
და სახეზე ცეცხლი ეკიდა. მაშინ ბებემ ბებეს ბატონი გააღვიძა. ბებეს რომ
მსახურისთვის ეთქვა, მსახური ბებეს ბატონის გაღვიძებას ვერ გაბედავდა. ბებემ
გაბედა, რადგან თეთრ ბატონს ისეთი სახე ჰქონდა, რომ ბებეს შეეშინდა. როცა ბებე
ბებეს ბატონთან შევიდა და უთხრა, თეთრი ბატონი ისევ მოვიდაო, ბებეს ბატონი
ჯერ გაჯავრდა, მერე გაეცინა და ბებეს უბრძანა, შემოიყვანეო. ბებემაც შეიყვანა.

ანტონიომ თქვა:
– ზანგმა კარი შეაღო, მაგრამ თვითონ არ შესულა. მე მანიშნა, შედიო, და წამსვე უკან
გაბრუნდა. დავითს ისევ ის ხალათი ეცვა, შიშველი ფეხები ხის ქოშებში წაეყო და
შუბლშეკრული იდგა. არ ვიცი, შეგიმჩნევია თუ არა, ბართოლომეო, შეუხედავი
ადამიანი, ქალიცა და კაციც, ახალგაღვიძებულზე კიდევ უფრო შეუხედავი ხდება,
ლამაზი კი ამ დროს თითქოს თავისი სილამაზის მწვერვალს აღწევს. დავითი
საოცარი სანახავი იყო.

დავითმა თქვა:

– ანტონიო რომ დავინახე, შევკრთი: თვალები ცეცხლივით უელავდა და სახეზე

ისეთი ალმური ასდიოდა, როგორც ჰაერს ასდის ხოლმე ზაფხულის ხვატში. ისედაც
ხომ დაუჯერებელი იყო, ჩემი მაშინდელი მუქარის შემდეგ ჭკუათმყოფელ კაცს აქ
მოსვლა გაებედა, მით უფრო, რომ არ შეიძლებოდა არ მიმხვდარიყავით, თქვენს
განზრახვას მღვდელი წვრილად შემატყობინებდა, ახლა კი, ეს ანთებული თვალებიც
რომ დავინახე, ვიფიქრე, შეიშალა-მეთქი.

ანტონიომ თქვა:

– ჩემს დანახვაზე დავითი თითქოს ერთი შეკრთომა შეკრთა, მერე შუბლი კიდევ
უფრო შეიჭმუხნა და წყნარად, მაგრამ სუსხიანი ხმით მითხრა: „აკი გაგაფრთხილე,
გადამთიელო, მეორედ რომ მოხვიდე, აქედან ცოცხალი ვეღარ გახვალ-მეთქი! რაკი
გაფრთხილება არად ჩააგდე, მაშ, ჩანს, სიკვდილი მოგნატრებია. კეთილი,
შეგისრულებ მაგ ნატვრას. მაგრამ ჯერ ეს მითხარი, რისთვის მოსულხარ?” მე პასუხი
არ გამიცია. მის მუქარას არ შევუშინებივარ, ისედაც კარგად ვიცოდი, რომ აქ
სიკვდილი მელოდა. პასუხი კი არ მიმიცია იმიტომ, რომ არ ვიცოდი, რა პასუხი
მიმეცა. მე რაღაც უცხო ძალას ვემორჩილებოდი, იმ უცხო ძალამ მომიყვანა აქ და
მხოლოდ იმ უცხო ძალამ იცოდა მოსვლის მიზეზი. პასუხსაც ის ძალა მისცემდა,
როცა საჭიროდ დაინახავდა. მე მარტო იმას ვგრძნობდი, – ოღონდ ძალიან
ბუნდოვნად – დავითს ადრე თუ გვიან თვითონ უნდა მივეხვედრებინე, რისთვის
მოვედი და რა უნდა მექნა.

დავითმა თქვა:

– არც ჩემი მუქარის შეშინებია და არც ჩემს კითხვაზე პასუხი მოუცია. ერთი
შემომხედა, მერე აუჩქარებლად გაიარა მთელი დარბაზი, უკანა კედელს მიადგა და
იარაღს დაუწყო თვალიერება. მე მის ზურგს მივჩერებოდი და ასე მეგონა, რაღაც
მქონდა გასახსენებელი და ვერ ვიხსენებდი.

ანტონიომ თქვა:

– დავითის მზერას ისე ვგრძნობდი, თითქოს ბეჭებში ისარი მქონდა გაყრილი, მე კი

იარაღს ვათვალიერებდი და ველოდი, ხელახლა როდის გამომელაპარაკებოდა.
ბოლოს, როგორც იქნა, ამოიღო ხმა და ახლა ამ ხმაში ძველებური, ნაცნობი დაცინვა
გაისმა: „რაკი ასეთი მამაცი ყოფილხარ, ჯილდოც დაიმსახურე. აირჩიე მაგ იარაღში,
რომელიც მოგწონს, და შენი ფეშქაში იყოს. მართალია, ამ ციხიდან გასვლა არ
გიწერია, მალე ან ძაღლებს დავაგლეჯინებ შენს თავს, ან ჩემს ამხანაგებს, რომლებსაც
სისხლი ძალიან უყვართ, ან ეგებ ჩემი ხელითაც მოგკლა, მაგრამ ეს ნახევარი ან ერთი
საათის შემდეგ მოხდება, მანამ კი, რასაც საჩუქრად ინდომებ, შენი იქნება”.

დავითმა თქვა:

– როგორც კი ეს ვუთხარი, იმ წამსვე მივხვდი, აქამდე რატომ არ მოვკალი: მისი

სითამამე და გულადობა მაშმაგებდა. მას აქეთ, რაც პირველად ვნახე ეკლესიაში,
ჩემდაუნებურად თურმე სულ იმას ვცდილობდი, როგორმე შემეშინებინა, რომ
შეშინებული მომეკლა. მას კი არ ეშინოდა, ან, თუ ეშინოდა, ისე მალავდა თავის შიშს,
ვერაფერს ვამჩნევდი. ახლაც მშვიდად განაგრძო იარაღის თვალიერება. ჩემი მუქარა
აინუნშიაც არ ჩაუგდია. კარგახანს ათვალიერა. ბოლოს ერთ ხანჯალთან შეჩერდა. ეს
ხანჯალი, რომელიც ვერცხლის ქარქაშში იდო, მოვერცხლილი ტარი ჰქონდა და
თავისი ვერცხლის ქამარიც ახლდა, ამ რამდენიმე წლის წინ ერთ ქართველ
დიდებულს წავართვი. დიდხანს უყურა ამ ხანჯალს, მერე ქარქაშს წვერში ხელი
მოჰკიდა, გამოსწია და ახლოდან დააკვირდა. ბოლოს თავმოუბრუნებლად მითხრა:
„აი, ეს მომწონს.” ამ სიტყვებით ქამარ-ხანჯალი ჩამოხსნა და წელზე შემოიკრა. მერე
მოტრიალდა და ღიმილით მითხრა: „გულუხვობისთვის მადლობა მომიხსენებია.
ჩემს ქვეყანაში რომ დავბრუნდები, ამ ხანჯალს საწოლის თავთან ჩამოვიკიდებ და
ყველას ვეტყვი, ეს ყაჩაღების მეთაურმა მაჩუქა, რომელმაც სული დაკარგა და ვეღარ
იპოვა-მეთქი.”

ანტონიომ თქვა:

– დავითს სახეზე წამით რისხვამ გადაურბინა და უეცრად – ისე სწრაფად, რომ იმის
შემჩნევაც ვერ მოვასწარი, თუ საიდან დააძრო – მის ხელში დანა გაჩნდა. დანა
გაშლილ ხელისგულზე ედო ტარით ჩემკენ. ზემოდან ცერა თითით ეჭირა. „კარგად
კი ხუმრობ, გადამთიელო”, ავის მომასწავებელი ხმით მითხრა, „მაგრამ დავითმა
დანდობა არ იცის.” იმავ წამს დანა ჩემს გვერდით, თვალის სიმაღლეზე, კედელში
ჩაერჭო ხმალსა და დამბაჩას შუა.

დავითმა თქვა:

– დანის დანახვაზე ძარღვი არ შეტოკებია. ისე მიღიმოდა, ლამის ხელი ამიკანკალდა.

მადლობა ღმერთს, ჩემი თავის იმედი მაქვს და, რა აღელვებულიც არ უნდა ვიყო,
მიზანი არ მეშლება. ისე დავუმიზნე, რომ მარჯვენა ყურს ლამის გახახუნებოდა. მაინც
არ შერხეულა, მაინც ღიმილით მიყურებდა. უცებ სიბრაზემ გამიარა და წამით
მომეჩვენა, თითქოს მთელი ჩემი სიცოცხლე ამ კაცის გვერდით გამეტარებინოს. იქნებ
ეს გადაჭარბებულია, მაგრამ ის კი ნამდვილად არ არის გადაჭარბებული, რომ მე
ახლა მისი მოკვლა იოლად აღარ შემეძლო. არ ვიცი, თვალი მატყუებდა, არ ვიცი,
უეცრად და მოულოდნელად მართლა შეიცვალა, გულში მის მიმართ ვეღარც
მტრობას ვგრძნობდი და ვეღარც სიძულვილს. ამან ცოტა დამაბნია, რადგან აქამდე
ასეთი რამ არასოდეს დამმართნია.

ანტონიომ თქვა:
– დავითი ერთბაშად დამშვიდდა. ეტყობოდა, მთელი თავისი აფეთქებული რისხვა
ნატყორცნ დანას გამოაყოლა, რომელმაც ისე ახლო ჩამიქროლა, რომ მისგან
აყენებულმა ქარმა ყურის ბიბილოზე ცივად გადამიარა. ერთხანს ჩუმად იყო და
ისეთი სახე ჰქონდა, თითქოს თავისი სიმშვიდე აეჭვებდა და იმაზე ფიქრობდა,
ნამდვილი იყო ეს სიმშვიდე თუ არა. ბოლოს თვალი თვალში გამიყარა და წყნარი
ხმით, რომელშიაც ახლა ცნობისწადილის მეტი სხვა აღარაფერი ისმოდა, მითხრა:
„ვხედავ, რომ სიკვდილს დაეძებ, მაგრამ ის კი ვეღარ გამიგია, რატომ მაინცდამაინც
ჩემი ხელით უნდა მოკვდე”. ამ დროისთვის მე უკვე ვხედავდი ჩემი აქ მოსვლის
მიზეზს, მაგრამ ვხედავდი ბუნდოვნად, როგორც თეთრ მხედარს მღვრიე ნისლში,
ამიტომ ცნობით ჯერ კიდევ ვერ ვცნობდი. დავითის სიტყვებმა კი უეცრად სწორედ
ეს ნისლი გაფანტა და არა მარტო აქ მოსვლის, არამედ ამ ტაფობზე ამოსვლის, ვინ
იცის, საერთოდ, კოლხეთში გამომგზავრების მიზეზი მკაფიოდ, შიშვლად, სრული
სიცხადით დამანახვა.

დავითმა თქვა:

– ანტონიოს თვალებში ისევ ელვა ჩაუდგა, მაგრამ პირი უღიმოდა და ეს ელვა და

ღიმილი ერთმანეთს ძნელად ესადაგებოდა. „სწორედ რომ შენი ხელით სიკვდილი არ
მინდა”, მითხრა მან, „რადგან ამით ორივენი, შენცა და მეც, საბოლოოდ
დავმარცხდებით.” მე ვერ გავიგე, რას გულისხმობდა ამ სიტყვებში და გაკვირვებული
მივჩერებოდი. ვუყურებდი და მეგონა, მისი ღიმილი ჩემს ირგვლივ უხილავ ბადეს
ქსოვდა; ვგრძნობდი, ეს ბადე სახიფათო იყო და ანგარიშმიუცემელი გამწარებით
ვცდილობდი, ძაფები დამეწყვიტა. მცირე დუმილის შემდეგ ანტონიომ განაგრძო:
„ვინც შენთან მომავლინა, ისიც მაჩვენა, რომ ცოდვებისაგან დაბეჩავებულ შენს
არსებაში ჯერ კიდევ ფეთქავს სული და შენი სიმხდალისა და სილაჩრის ბნელ
ხაროში ჯერ კიდევ ბჟუტავს სიმამაცის ნაპერწკალი.”

ანტონიომ თქვა:

– დავითი აშკარად სახტად დარჩა, ეს რომ გაიგონა, და განცვიფრებით აღმოხდა:

„ჩემი სიმხდალისა და სილაჩრის... რა...?”

დავითმა თქვა:

– ანტონიომ ღიმილი მოიშორა, მაგრამ თვალები კი კვლავინდებურად უელავდა და

ისე წყნარად, დაჯერებით ლაპარაკობდა, თითქოს საკუთარი თვალით ნანახს
მიყვებოდა: „ტყუილად გიკვირს. შენ ისეთივე მხდალი და მშიშარა ხარ, როგორც შენი
სიძეა, ან მისი მღვდელი. ყოველთვის გეშინოდა, ახლაც გეშინია და, რაც კი რამ შენს
სიცოცხლეში ჩაგიდენია, ყველაფერი შიშის გამო ჩაგიდენია”.

ანტონიომ თქვა:

– მოულოდნელობის პირველმა გაკვირვებამ რომ გაუარა, დავითის ხმაში ჩვეული

დამცინავი კილო გაისმა: „მაინც რისი მეშინოდა, ან ახლა რისი მეშინია?

დავითმა თქვა:

– ამაზე ანტონიომ ისევ გაიღიმა და მითხრა: „ყველაფრის გეშინოდა. შიმშილის,

სიცივის, ბატონის, როზგის, გაქცევის, დარჩენის, ბოქაულის, მანდატურის,
სასამართლოსი, ხელისუფლების, მეფის, სახელმწიფოსი, ხალხის, სიმართლის,
პატიოსნების, პირდაპირობის, ვაჟკაცობის, სიკეთის, ერთგულების, ამხანაგის,
ნათესავის, მტრის, მოყვრის, გამცემის, მოღალატის, სულმდაბლის, სულმაღლის,
მეკობრეთმძებნელის, დამბეზღებლის, გამვლელის, გამომვლელის, დიდის, პატარის.
ყველაფრის გეშინოდა და ახლაც ყველაფრის გეშინია...”

ანტონიომ თქვა:

– დავითმა გამაწყვეტინა. თვალებში რისხვა ჩაუდგა, მაგრამ ხმას რომ აუწია,

მომეჩვენა, თითქოს ამის გამო რისხვამ ძალა დაკარგა: „ცრუობ, გადამთიელო! თავის
დაძვრენა გწადია. უკვე ნანობ შენს სითავხედეს, რამაც აქ მოგიყვანა, და იმაზე
ფიქრობ, ტყავი როგორ გადაირჩინო! მაგრამ ტყუილი იმედია! ჩემი ხელით გამოგჭრი
ყელს!”

დავითმა თქვა:

– ანტონიომ ამაზე გაიცინა. მერე მშვიდად განაგრძო: „გეშინია. და თუ ყელს

გამომჭრი, ამასაც შიშის გამო ჩაიდენ. კაცი კაცს მხოლოდ იმიტომ ჭრის ყელს, რომ
ეშინია. კაცს იარაღი მხოლოდ იმიტომ დააქვს თან, რომ ეშინია. კაცი სიავეს მხოლოდ
იმიტომ სჩადის, რომ ეშინია. ბოროტებას ბოროტი კაციც ისევე თვლის
უსამართლობად, როგორც კეთილი, და არც ჩაიდენდა, შიშს რომ ლაჩრად არ ექცია.
ლაჩარი და ბოროტი ერთი და იგივეა. შიში ყველა ადამიანს დაბადებითვე თან
დაჰყვება, მაგრამ ზოგს ჰყოფნის გამბედაობა, თვალი გაუსწოროს თავის შიშს, ზოგს
არა. ვისაც არ ჰყოფნის, ის ლაჩარი და უსამართლო ხდება. თანდაყოლილი შიში
სიკვდილის შიშია და, ვინც შიშს ბატონად გაიხდის, მას ყველაზე
მოსაფრთხილებელი ამქვეყნად თავისი სიცოცხლე ჰგონია. შენ რომ იცოდე, შენი
სიცოცხლე იმაზე მეტი არა ღირს, ვიდრე სხვისი, განა მაშინაც მოკლავდი კაცს! ჩვენ
ყველანი მშიშრებად კი ვიბადებით, მაგრამ ყველანი ლაჩრები არა ვართ. შენ ლაჩარი
გამოდექი და შიშის დაძლევას შიშის დამალვა ამჯობინე, რადგან შიშის დამალვა
უფრო ადვილია, ვიდრე შიშის დაძლევა, მოკვლა უფრო ადვილია, ვიდრე გადარჩენა,
გაძარცვა უფრო ადვილია, ვიდრე დახმარება, წაქცევა უფრო ადვილია, ვიდრე
წამოყენება, სიძულვილი უფრო ადვილია, ვიდრე სიყვარული. შენ შენს
თანდაყოლილ შიშს ვერ გაუძელი, ლაჩრად იქეცი და იოლი გზა აირჩიე. შენ
ყველაფრის გეშინია, რაც შენს გარეთაა, ამიტომ ცდილობ, რაც შენს გარეთაა,
ყველაფერი მოსპო, მაგრამ ეს შეუძლებელია. თავს არ უტყდები, თორემ თავადაც იცი,
რომ ეს შეუძლებელია. მთელი ქვეყანა რომ მონად გაიხადო, როგორც შენი
სულმდაბალი სიძე გაიხადე მონად, შენს შიშს მაინც არაფერი ეშველება: ნადირს ხომ
ვერ გაიხდი მონად, სტიქიონს ხომ ვერ დაჩაგრავ და დაიმორჩილებ, ზვავს ხომ ვერ
შეაკავებ, წარღვნას ხომ ვერ დაემალები, ვულკანს ხომ ვერ გაექცევი? ეს კი იცი, მაგრამ
გგონია, რომ, თუ შენს საცოდავ შიშს ზემოდან სხვათა სიცოცხლე დააყარე, სხვათა
ტანჯვაში, სხვათა ცრემლებში, სხვათა შეურაცხყოფაში, სხვათა უბედურებაში
გაახვიე, რაკი ვეღარ დაინახავ, თავსაც მოიტყუებ, ვითომ აღარც არსებობს. მაგრამ
შენი მცდელობა მხოლოდ შენს უსუსურობას ადასტურებს. შენ ხომ არაფერი ისეთი
არ ჩაგიდენია, რასაც შეგიძლია სიმამაცე უწოდო! შენ ხომ მუდამ მხოლოდ იმას
ჩაგრავდი, იმას ძარცვავდი და იმას კლავდი, ვისი დაჩაგვრაც, ვისი გაძარცვაც და
ვისი მოკვლაც ადვილი იყო! შენ ხომ ყოველთვის უხიფათო გზას ეძებდი! ეს ციხეც
ხომ იმიტომ აირჩიე სადგომად, რომ შენი სიძე ადვილი დასამორჩილებელი გამოდგა!
შენზე უფრო ძლიერს რომ გადაეყარო, ხომ მაშინვე სამალავს დაუწყებ ძებნას! შენი
შიში ცოცხალია და არ იქნება ერთ მშვენიერ დღეს მთელი ძალით არ ამოხეთქოს,
სისხლსა და ხორცში არ გაგიჯდეს და მთელი შენი საცოდავი არსება თხემით
ტერფამდის, თმის ძირებამდის შიშად არ აქციოს! მე უიარაღოდ მოვედი აქ,
მკვლელებისა და ყაჩაღების ბუნაგში, სადაც უეჭველი სიკვდილი მელოდა, შენ კი
ახალუხის ქვეშ დამბაჩა გქონდა დამალული, როცა ეკლესიაში შემოხვედი, თუმცა
იცოდი, დაბეჩავებული ხალხი უბატონოდ ხმის გაცემას ვერ გაგიბედავდა. შენ
ცდილობ, ყველა მონად გაიხადო, თავად კი საკუთარი შიშის მონა ხარ და მუდამ იმას
აკეთებ, რასაც შიში გიბრძანებს. მალე შენი მბრძანებელი ჯურღმულიდან ამოვა,
თავზე დაგადგება და თვალს თვალში გაგიყრის. მაშინ ნახავ, რა ყოფილა ის შიში,
სხვებისთვის რომ ასე გულუხვად იმეტებდი! ადრე თუ გვიან წინ შეგეყრება და ისეთ
ადგილას გიყელებს, გასაქცევი არსაით გექნება. ჯალათი რომ სახრჩობელაზე
აგიყვანს და მოქანავე ყულფს დაინახავ, რომელიც წამის შემდეგ კისერზე უნდა
შემოგეჭდოს, მაშინ მიხვდები, რომ შიშის მეტი არაფერი ყოფილხარ... შუაღამისას
ტყეში რომ მარტოდმარტოს მგლების ხროვა ირგვლივ შემოგეხვევა და ნელ-ნელა
დაიწყებს სასიკვდილო წრის შეკვრას, მაშინ მიხვდები, რომ შიშის მეტი არაფერი
ყოფილხარ. დილით რომ გაიღვიძებ და დაინახავ, თავზე მკვლელი გადგას, რომლის
დამბაჩის ლულა შუბლში გაქვს მობჯენილი, მაშინ დაინახავ, რომ შიშის მეტი
არაფერი ყოფილხარ. ღვინით სავსე ჯამის დაცლისას რომ გულ-მუცელი
ჩაგეთუთქება და იგრძნობ, თურმე რომელიღაც შენსავ ამხანაგს საწამლავი
შემოუპარებია, მაშინ მიხვდები, რომ შიშის მეტი არაფერი ყოფილხარ. ყველაზე
დიდი შიში მერე გელის, მას შემდეგ, რაც სიკვდილის შიში მოგკლავს. ყველაზე დიდი
შიში მაშინ გელის, როცა შენი ცოდვები მატლებივით დაგეხვევა და შენი სული
შვების სამყოფელში შვებას ვერ ჰპოვებს. აი, ამის სათქმელად მოვედი. ახლა
შეგიძლია დაუძახო შენს ძაღლებს ან შენს ამხანაგებს, რომლებიც შენს ძაღლებზე
უკეთესები არ არიან.” ანტონიო გაჩუმდა. მეც ჩუმად ვიყავი და საკუთარ სხეულს
ვაყურადებდი. იქ სიბრაზის ტალღა, რომელსაც კარგად ვიცნობდი, რადგან ჩემს
მოქმედებას მუდამ ის წარმართავდა, რამდენჯერმე აიზიდა, მაგრამ ვერც ერთხელ
დასაყრდენი ვერ იპოვა და ამიტომ, რამდენჯერაც აიზიდა, იმდენჯერ უკანვე დაეშვა.

ანტონიომ თქვა:

– დავითი დიდხანს იყო ჩუმად. თვალები მოეწკურა და სადღაც ჩემს მიღმა კედელს
მიშტერებოდა. სახეზე არაფერი ეტყობოდა, მაგრამ ვგრძნობდი, რომ მის გულსა და
გონებაში ახლა ჩემი ბედი წყდებოდა. ბოლოს ასე გაშეშებულმა და
თვალგაშტერებულმა წყნარად მკითხა: „მაშ, შენ სიკვდილისა არ გეშინია?”

დავითმა თქვა:

– „სიკვდილის მეშინია”, მშვიდად მიპასუხა ანტონიომ, „მაგრამ შიშისა კი არ მეშინია,

რადგან გამოცდილებით ვიცი, რომ სიცოცხლე იმად არ ღირს, მისი გულისთვის კაცი
შიშს მონად გაუხდე”.

ანტონიომ თქვა:

– დავითმა სახეში შემომხედა და ერთხანს დაეჭვებითა და ცნობისმოყვარედ

მიმზერდა. ბოლოს მკითხა: „გამოცდილებით იცი? რა გამოცდილებით იცი?”

დავითმა თქვა:

– „მე ჩემი სათქმელი ვთქვი და ჩემი საქმეც გავათავე”, მიპასუხა ანტონიომ, „ახლა
ჯერი შენზეა. შენ შენი სიტყვა გაქვს ასასრულებელი”.

ანტონიომ თქვა:

– დავითი დიდხანს, ძალიან დიდხანს თვალმოუშორებლად მიყურებდა და სახის

გამომეტყველება სწრაფად და ხშირ-ხშირად ეცვლებოდა, თითქოს თავის თავში ისეთ
ძალას ეძებდა, რაც ეჭვებს გაუფანტავდა და მტკიცე გადაწყვეტილებამდე მიიყვანდა.
ბოლოს, ეტყობა, რაღაც განზრახვაზე შეჩერდა. წამით თავისებურმა ცბიერმა და
დამცინავმა ღიმილმა გადაურბინა სახეზე და ყოყმანმაც გაუარა. მსუბუქად
შეტრიალდა, სარკმელს მიადგა და ზანგს დაუძახა. მერე ისევ მობრუნდა და კვლავ მე
მომაჩერდა. ცოტა ხნის შემდეგ კარი გაიღო და ზღურბლზე ზანგი გამოჩნდა. დავითმა
თითით მიიხმო. როცა ზანგი მის ბრძანებაზე ახლო მივიდა, ხელი ჩემკენ გამოიშვირა
და რაღაც უთხრა. რა უთხრა ვერ გავიგე. ჩემი აზრით, ეს იგივე ენა იყო, რომელზედაც
წეღან ზანგი ძაღლებს შეეხმიანა. მხოლოდ ხმის კილოთი და გამომეტყველებით თუ
მივხვდებოდი, რაზე ელაპარაკებოდა. ხმის კილო მწყრალი ჰქონდა, სახე მკაცრი,
შუბლი შეჭმუხნილი. თვალებში რისხვა ედგა. ზანგმა პასუხად თავი დაუქნია და
წამით მის სახეზე რაღაც გამომეტყველება გაჩნდა, რაც კმაყოფილებას ჰგავდა. მერე
ხელით კარი მანიშნა და თვითონაც უკან გამომყვა. ეს ძალიან მძიმე წუთები იყო,
ბართოლომეო, და დამერწმუნე, ერთ-ერთი პირველთაგანი მაშინ შენ გამახსენდი და
ერთ-ერთ პირველთაგანს გუნებაში შენ გამოგეთხოვე. ძაღლები ჭიშკრისკენ მიმავალი
ბილიკის ზემოთ ჩაცუცქულიყვნენ. რომ გავუსწორდით, ყურები დაცქვიტეს და
თავები წამოსწიეს. მე, ჩემდაუნებურად, შევდექი, ზანგმა, რომელმაც ჩემი შეჩერება,
ჩანს, თავისებურად გაიგო, ძაღლებს რაღაც უთხრა. ძაღლებმა ყურები ისევ დაუშვეს.
ზანგმა წინ გადამისწრო და ჭიშკრისკენ წავიდა. მეც უკან გავყევი, თუმცა წამითაც არ
დამიჯერებია, რომ აქედან ცოცხლად გაშვებას მიპირებდნენ. როცა ზანგმა ჭიშკარი
გააღო და მის სახეზე რაღაც ღიმილის მსგავსი გაჩნდა, ჯერ კიდევ ვერაგობას
მოველოდი. მხოლოდ მაშინ, ცხენზე რომ შევჯექი, ციხის გალავანს გამოვცდი და
ზანგმა, რომლისკენაც ვცდილობდი არ მიმეხედა, ჩემს ზურგსუკან ხმაურით დახურა
ჭიშკარი, მივხვდი, რომ სიკვდილის შიში თურმე ჯერ კიდევ ვერ დამეძლია.

ამის შემდეგ სამი დღე ისე გავიდა, მნიშვნელოვანი და ღირსსაცნობი არაფერი

მომხდარა. ეშმაკის ციხიდან ჩამი-ჩუმი არ ისმოდა. ტაფობზეც სიწყნარე იდგა. ერთი
ის იყო ახალი, რომ მე და ანტონიო, საცა არ უნდა ვყოფილიყავით, ყველგან თავადის
მეთვალყურეთა გადარაჯებულ მზერას ვგრძნობდით. თავადს, ჩანს, ეშინოდა,
ქალაქში არ გავპარულიყავით. მაგრამ ჩვენ გაპარვას არ ვაპირებდით და ამიტომ არც
იმათ თვალთვალს ვაქცევდით ყურადღებას.
სამი დღის შემდეგ კი, ნაშუაღამევს, მოულოდნელად დავითი გვეწვია.
დიასახლისს უკვე ეძინა. მე და ანტონიო ეზოში ვისხედით და ხმადაბლა
ვბაასობდით. ცაზე სავსე მთვარე კაშკაშებდა და დღესავით ნათელი ღამე იდგა.
უეცრად ჩვენი ბებერი ნაგაზი ყეფით გამოვარდა სადგომიდან. ჩვენ გვეგონა – ყოველ
შემთხვევაში, მე მაშინვე ამ აზრმა გამიელვა – რომ თავადის რომელიღაც
მეთვალყურეს ბატონის ჭარბი ერთგულების გამო მეტისმეტი მოუვიდა და იმდენად
ახლო გაბედა მოსვლა, თავი გაამჟღავნა.
ანტონიომ ძაღლს დაუყვავა და გააჩუმა. მერე ორივენი ჭიშკრისკენ გავეშურეთ. იმავ
წამს ჭიშკარს თავის თეთრ ცხენზე ამხედრებული დავითი მოადგა.
პირველი მე მოვეგე გონს და ჭიშკარი გავაღე. დავითი ჩამოქვეითდა.
ჩემი თვალით რომ არ მენახა, ვერ დავიჯერებდი, რომ ესოდენ მოკლე ხანში ადამიანი
შეიძლებოდა ამ ზომამდე შეცვლილიყო. მის მსუბუქსა და თამამ მოძრაობაში, ლაღ
დგომაში, ბუნებრივ, თანდაყოლილ სიამაყეში, რომელიც მნახველს მისდაუნებურად
შურსა და აღტაცებას აღუძრავდა, ახლა რაღაც ტლანქი სიმძიმე ჩაბუდებულიყო,
შუბლზე ნაოჭები დაყროდა, თვალები თითქოს უფრო ღრმად ჩასხდომოდა და ზედ
რაღაც ჩრდილი გადაჰფენოდა, ბეჭები ძველებურად – ფართოდ და გამართულად –
ვეღარ დაჰქონდა და უცნაურად მოტეხილი ჩანდა. ყოველივე ეს ალბათ იმის
მომასწავებელი უნდა ყოფილიყო, რომ სინათლეს სიბნელეში გზა ეპოვნა, მაგრამ,
უნდა გამოვტყდე, ამის დანახვაზე გულში შემეკუმშა. კიდევ უფრო შემეკუმშა გული,
როცა დავითმა დაილაპარაკა.
– კარგია, ჯერ არ დაგიძინიათ. – ხმაც შეცვლილი ჰქონდა, მოგუდული, ცოტა
გაუბედავი, თითქოს ის ტლანქი, მოუხეშავი სიმძიმე ყელშიც ჩასდგომოდა.
ანტონიოც ვერ იყო ჩვეულ კალაპოტში.
– შინ შევიდეთ, – თქვა ყრუ, ნაძალადევი, უცხო კილოთი.
აივანზე ავედით და ანტონიოს ოთახში შევედით. ანტონიომ დავითს სკამი
შესთავაზა, მერე სანთლები აანთო.
მე დავითს თვალს არ ვაშორებდი და ამაოდ ვცდილობდი მისი მომნუსხველი
სილამაზის კვალი დამენახა. ნაკვთები ისევ ისე სწორი ჰქონდა, მკაფიო და
დასრულებული, მაგრამ ნაკვთებსა და ნაკვთებს შუა უცხო ნაღველი ჩასწოლოდა და
ეს ნაღველი ნაკვთებს საშუალებას არ აძლევდა იმ ჰარმონიად შეერთებულიყვნენ,
რომელშიაც სილამაზის უმთავრესი ძალა დევს.
მე და ანტონიო ჩუმად ველოდით. ანტონიო გაფითრებული იყო. დავითი თავის
ხელებს დასცქეროდა, მაგრამ დროდადრო თვალი ანტონიოს საწოლის თავისკენ
გაურბოდა, სადაც მისეული ვერცხლის ქამარ-ხანჯალი ეკიდა. ბოლოს
თავჩაღუნულმა და თვალებდახრილმა ყრუდ, მძიმედ თქვა:
– თუ შენი სტუმრობა ჩემს მოსატყუებლად გამართული ჯამბაზობა იყო,
მოტყუებული ვარ. უიარაღოდ მოვედი და არც სხვა რაიმე საშუალებით ვაპირებ
თავის დაცვას.
მე გულში თითქოს რაღაც ჩამწყდა. ანტონიო კიდევ უფრო გაფითრდა და ორ-სამჯერ
მძიმედ გადაყლაპა ნერწყვი.
– მე მხოლოდ იმიტომ მოვედი, – მიუგო ბოლოს, – რომ მოუსვლელობა არ შემეძლო.
და მხოლოდ ის გითხარი, რის უთქმელობაც ჩემს ძალ-ღონეს აღემატებოდა.
დავითმა ერთი სწრაფად შეხედა, თითქოს მისი ნათქვამის სიმართლეს ამოწმებსო, და
ისევ დახარა თვალები. მერე უეცრად იკითხა:
– ცოდნა რა ადგილას მაქვს?
– გონებაში, – წყნარად მიუგო ანტონიომ.
– გონება?
– სულში.
– სული?
– ღმერთში.
– ღმერთი სადღაა?
– ღმერთია ყველაფერი, რაც არის და რაც არ არის.
კვლავ დუმილი ჩამოვარდა. დავითი რაღაცას დაძაბული ფიქრობდა. ბოლოს თავი
აიღო, ამჯერად პირდაპირ შეხედა ანტონიოს და ჰკითხა:
– როგორ დაძლიე შიშის შიში?
ამ დროისათვის მე ჯერ კიდევ არ ვიცოდი დაწვრილებით მათი ის საუბარი,
რომელიც ზემოთ აღვწერე. ამიტომ ვერ მივხვდი, რაზე იყო ლაპარაკი.
ანტონიო ერთხანს ჩუმად იყო. მერე ნაღვლიანი კილოთი თქვა:
– გეტყვი... ეს ამბავი ბართოლომეოს მეტმა არავინ იცის. ბართოლომეოსაც მხოლოდ
მაშინ ვუთხარი, როცა გულითადი მეგობრები გავხდით...
და ნელა, დაფიქრებით, ცოტა გაბზარული ხმით და კიდევ უფრო
გულისშემძვრელად, ვიდრე მაშინ, მოყვა სასამართლოს ამბავი.
სარკმლიდან მონაბერი სუსტი სიო სანთლების ალს ოდნავ ათამაშებდა და მძიმე
სიჩუმეში სიტყვები ისე ისმოდა, თითქოს არა მარტო ისმოდა, არამედ ჩანდა კიდეც,
როგორც ხელშესახები რამ საგნები.
ანტონიომ რომ მოყოლა მოათავა, სამივენი დიდხანს, ძალიან დიდხანს ვისხედით
ჩუმად.
ბოლოს დუმილი ისევ დავითმა დაარღვია:
– გუნდი დავშალე... – მძიმედ ლაპარაკობდა, გაჭირვებით, თავს ძალას ატანდა, რომ
სიტყვები მკაფიოდ გამოეთქვა. მე ამ დროს დავითს ვუყურებდი, მაგრამ მაინც
შევნიშნე, რომ ამის გაგონებაზე ანტონიო შეკრთა. – ვისაც რა ერგებოდა, მივეცი და
გავისტუმრე... მაინც სულ დრტვინავდნენ და თვალი გაქცევაზე ეჭირათ. მობეზრდათ
ხეტიალი, მშვიდი ცხოვრება მოენატრათ... მარტო მე და ბებე დავრჩით... – აქ გაჩუმდა
და ერთხანს ჩუმად იყო, თითქოს მოელოდა, რომ სიტყვას ჩამოვართმევდით, მაგრამ
ვერც მე და ვერც ანტონიომ დუმილის დარღვევა ვერ გავბედეთ. მაშინ ისევ თვითონ
განაგრძო, – ჩემი ბედის გადასაწყვეტად მოვედი... მე თვითონ ვერ გადავწყვიტე...
რამდენჯერ მწარედ ვინანე, რომ არ მოგკალი. რომ მომეკალი, იქნებ მომესვენა. მაგრამ
ვერ მოგკალი... არ ვიცი, ეშმაკი ხარ თუ ანგელოზი, მხოლოდ ის ვიცი, რომ ჩემი ბედი
ახლა შენს ხელთაა... მითხარი, რა ვქნა?
ანტონიო თავჩაღუნული იჯდა, როგორც დატუქსული შეგირდი. ბოლოს დამნაშავის
კილოთი მიუგო:
– რაც გითხარი, იმაზე მეტი მეც არაფერი ვიცი...
დავითმა თავი აიღო და ერთხანს უხმოდ უყურა ანტონიოს. მერე უცებ მე
მომიბრუნდა:
– მაშინ შენ მითხარი. შენ ხომ უფრო გონიერი ხარ!
მე ამ საუბარში ჩემს თავს გარეშე კაცად ვთვლიდი და არათუ რჩევის მიცემას,
უბრალო ჩარევასაც არ ვაპირებდი. ამიტომ ჩემი დაჯერებული კილო მე თვითონ
გამიკვირდა:
– აიღე მთელი შენი ფული და ქონება, ახალციხეში წადი და, რამდენსაც შეძლებ,
იმდენი ტყვე გამოიხსენი. დანარჩენი მერე მოვიფიქროთ.
დავითმა ჯერ მე შემომხედა, მერე ანტონიოს შეხედა და, ანტონიომ რომ ნაღვლიანი
ღიმილით დაიქნია თავი თანხმობის ნიშნად, ზეზე წამოდგა. სახეზე კვლავ გაუკრთა
სიცოცხლის ნიშანი.
– ეგრე ვიზამ... – ეს რომ თქვა, ცოტა შეყოყმანდა, – თქვენ ხომ არ წახვალთ ჩემს
დაბრუნებამდე? ხომ დამელოდებით?
– რაკი ბართოლომეოც თანახმაა, დაგელოდებით, – მიუგო ანტონიომ.
დავითი ორი კვირის შემდეგ დაბრუნდა.
მაშინდელივით ნაშუაღამევს მოვიდა, მაგრამ ამჯერად ქვეითად იყო, უცხენოდ.
დაჭმუჭვნილი ტანისამოსი ეცვა. კიდევ უფრო მოტეხილი ჩანდა, კიდევ უფრო
დამძიმებული და კიდევ უფრო დამწუხრებული. შინ რომ შევიყვანეთ, სკამზე
მოწყვეტით დაეშვა და დიდხანს იჯდა ასე მდუმარედ. როდის-როდის ამოიღო ხმა:
– ახლა რა ვქნა? – ისეთი ღრმა ტკივილით იკითხა, რომ მეცა და ანტონიოც ორივენი
შევკრთით.
– რა მოხდა? – ვკითხე მე.
მაშინ თავი ნელა აიღო. მაგრამ ჩვენთვის არ შემოუხედავს, თვალგაშტერებული ერთ
წერტილს მისჩერებოდა სადღაც, სარკმლის მიღმა.
– ძნელი ყოფილა გამოღვიძება... – წყნარად, მაგრამ მწარე ნაღველით დაიწყო მერე, –
განა შესაძლებელია იმდენი ოქრო გქონდეს კაცს, რომ ყველა ტყვე გამოიხსნა?..
სხეული გველებითა მაქვს სავსე... – აქ ჯერ ანტონიოს შეხედა, მერე მე, და ცოტა
უფრო მშვიდად განაგრძო, – ბაზარზე რომ ხმა გავარდა, ვიღაც ახირებული კაცი
ტყვეებს ყიდულობს და ათავისუფლებსო, ჩემი ჩაბალახის დანახვაზე... სახე
ჩაბალახით მქონდა აკრული, რომ ჩემს მიერ გამოსყიდულებს ოდესმე არ ვეცნე... ჩემი
ჩაბალახის დანახვაზე გასაყიდად გამოფენილი ტყვეები წამსვე აჩოჩქოლდებოდნენ
და თვალებში იმედის სხივი უდგებოდათ... ფული რომ აღარ დამრჩა, ცხენები
გავყიდე, ორივე – ჩემიცა და ზანგისაც – და კიდევ ერთი ტყვის გამოსასყიდი თანხა
მოვაგროვე... მხოლოდ ერთის. ისინი კი ბევრნი იყვნენ და ყველას იმედი ჰქონდა...
როგორ ამერჩია?.. რომელი ერთი ამერჩია?.. რა ნიშნით ამერჩია?.. – დავითმა ისევ
ხელებში ჩარგო თავი და ერთხანს ჩუმად იყო. მერე თქვა, – ახლა ვხედავ, რომ
სიკვდილი ყველაზე უარესი არ ყოფილა იმ საშინელებათა შორის, რაც სიცოცხლეში
შეიძლება შეგემთხვეს კაცს...
– ნუ გეშინია, – წყნარად, დაყვავებით უთხრა ანტონიომ და ამ დროს ისეთი თბილი
და გულშიჩამწვდომი ხმა ჰქონდა, როგორიც აქამდე მისგან არასოდეს გამეგონა, –
შენი ტკივილი შენივ განკურნების წამალია. ღმერთი მოხედავს შენს ტანჯვას და
ცოდვებს შეგინდობს.
– განა ყველაფრის შენდობა შეიძლება? – თავაუღებლად თქვა დავითმა ყრუდ და
მწარედ.
– ღმერთი თავად შენდობაა, – მიუგო ანტონიომ.
– არა, – დავითმა თავი ასწია და თვალებში წამით ელვა გაუკრთა, – თუ ღმერთი
მართლა არის სადმე და ის ღმერთი სამართლიანია, ჩემი ცოდვების მიტევება არ
შეიძლება. მე რომ შემინდოს, იმათ რა პასუხს მისცემს, ვინც ამ ცოდვების მსხვერპლი
შეიქნა?.. არა, ისა სჯობს, სადმე ტყეში გამოქვაბული რამე მოვძებნო, იქ დავჯდე და
ვიჯდე გაუნძრევლად, სანამ ან ნადირი არ დამგლეჯს, ან უსმელ-უჭმელობა არ
მომკლავს...
ანტონიომ დავითს შეხედა, მერე უხმოდ წამოდგა, სახარება აიღო, რომელიც ფანჯრის
რაფაზე ედო შანდლის გვერდით, ისევ თავის ადგილას დაჯდა და გადაფურცვლა
დაიწყო.
– უფალმა ჩვენმა მაცხოვარმა იესო ქრისტემ, – თქვა მან, თან წიგნს ფურცლავდა და
რაღაცას ეძებდა, – ხორცი იმიტომ შეისხა და ქვეყანას კაცად იმიტომ მოევლინა, რომ
საკუთარი გამოცდილებით ენახა, რა აიძულებს ადამიანს ბოროტების გზას დაადგეს,
მართლა ბუნებითაა იგი მიდრეკილი ბოროტებისაკენ თუ არა. უაზროდ თავის
მოკვლა კი ღვთის მოსაწონი საქციელი არაა. – ამასობაში, რასაც ეძებდა, იპოვა. – აქ
ლათინურად სწერია. მე წაგიკითხავ და ბართოლომეო გითარგმნის, – ამ სიტყვებით
შეუდგა იმ ადგილის კითხვას, სადაც ძე შეცთომილის ამბავია მოთხრობილი.
მე სიტყვასიტყვით ვთარგმნიდი, ხან ქართულად და ხან, როცა შესაფერის ქართულ
სიტყვას ვერ მოვიგონებდი, თურქულად. დავითი, დაფიქრებული და საკუთარ თავში
ჩაღრმავებული, ერთ წერტილს მისჩერებოდა. ანტონიომ რომ კითხვა მოათავა, კარგა
ხანს ჩუმად იყო. მერე თქვა:
– ჩემი ცოდვები მძიმეა და აურაცხელი.
– შენდობა მონანიების პასუხია, – მიუგო ანტონიომ, – ღმერთი კი, ადამიანისაგან
განსხვავებით, ცრუსა და ჭეშმარიტს კარგად არჩევს ერთმანეთისაგან. ვინც გულით
მოინანიებს და არა მხოლოდ სიტყვით, როგორც ფარისევლებს სჩვევიათ, მას
მიეტევება კიდეც, – ამ სიტყვებით კიდევ რამდენიმე გვერდი გადაფურცლა და ახლა
ზაქეს ამბავი წაიკითხა იმ ადგილამდე, სადაც წერია: „რამეთუ მოვიდა ძე კაცისა
მოძიებად და ცხოვრებად წარწყმენდულისა”.
დავითი ამჯერად წეღანდელზე უფრო დიდხანს დუმდა. მერე უცებ თქვა:
– თავიდან წაიკითხე, – და თითქოს ის, რაც თქვა, უნებურად წამოსცდაო,
შემკრთალმა დაუმატა, – არ შეიძლება?
– შეიძლება, – მიუგო ანტონიომ, წიგნი იმ ადგილას გადაშალა, სადაც წმინდა მათეს
სახარება იწყება, და კითხვას შეუდგა.
დავითი მოდუნებული იჯდა და ნაკვთებსა და ნაკვთებს შორის მძიმე ნაღველი ღრმა
ნაოჭებად ჩაჰფენოდა, რის გამოც ნაადრევად დაბერებულს ჰგავდა.
სიბნელე რომ ოდნავ შეიმღვრა, დავითი წავიდა, რათა ციხეში მანამ
დაბრუნებულიყო, სანამ სოფელი გაიღვიძებდა. წასვლის წინ კართან ცოტა ხანს
შეყოვნდა, თითქოს გუნებაში რაღაცას სწონისო, მერე მოიხედა და გაუბედავად
იკითხა:
– ამაღამაც რომ მოვიდე?..
– მოდი, – მიუგო ანტონიომ.
ცხრა ღამის განმავლობაში ვკითხულობდით წმინდა სახარებას და ორჯერ
წავიკითხეთ. დავითი პირველ ხანებში ისეთი იყო, გეგონებოდათ ბურანშიაო.
გარინდებული გვიგდებდა ყურს და ხმას არ იღებდა. მერე და მერე, განსაკუთრებით
მას შემდეგ, რაც ერთხელ მოვათავეთ წაკითხვა და მეორედ დავიწყეთ, ცოტა
გამოფხიზლდა და, კითხვით დაღლილები რომ წიგნს მცირე ხნით გვერდზე
გადავდებდით და მის მომავალზე დავიწყებდით ბჭობას, დროდადრო თვითონაც
ჩაერეოდა ხოლმე. დავითის მომავლის გადაწყვეტა კი ფრიად საშური საქმე იყო.
მოხუცი დიასახლისის შიში არ გვქონდა. ისა და ჩვენ ამ დროისათვის უკვე უხმოდ და
უთქმელად ვენდობოდით ერთმანეთს, მას თავი ისე ეჭირა, ვითომ დავითის
ღამეული სტუმრობისა არაფერი იცოდა, ჩვენ თავი ისე გვეჭირა, ვითომ
დარწმუნებული ვიყავით, რომ არაფერი იცოდა. სამაგიეროდ, მოსალოდნელი იყო,
რომ თავადის მეთვალყურეები აიღებდნენ ეჭვს. ამიტომ დროზე უნდა
გადაგვეწყვიტა რამე და დავითი დროზე უნდა დადგომოდა რაიმე გზას. ანტონიო
ახლა კარგად გრძნობდა თავისი პასუხისმგებლობის მთელ სიმძიმეს და ყოველ
შესაძლებლობას ზედმეტი შიშითა და ზედმეტი სიფრთხილით ეკიდებოდა. არც
გაემტყუნებოდა: როცა დავითს ციხეში მიუვარდა, მაშინ მის არსებაში, როგორც
თავადაც აღიარა, უცხო ძალა იყო ჩაბუდებული, რომელიც გონებას ანგარიშს არ
უწევდა, თორემ ის რომ სცოდნოდა, დავითს – მკვლელს, მძარცველს, ავაზაკს –
მოსპობდა და მის მაგივრად სულ სხვა ადამიანს შექმნიდა, ასეთი ნაბიჯის გადადგმა
იქნებ ვერც გაებედა, ვინაიდან მაშინ იმასაც მიხვდებოდა, რომ საკუთარ ქმნილებაზე
ბოლომდე უნდა ეგო პასუხი. ამიტომ ახლა ყველაფერს მისხალ-მისხალ წონიდა,
რათა რაიმე ისეთი შეცდომა არ მოსვლოდა, რაც შეიძლებოდა საბედისწერო
გამომდგარიყო. საბოლოოდ იმ აზრისკენ გადაიხარა, რომ დავითი რომელიმე
განდეგილს ან მეუდაბნოე ბერს შეჰკედლებოდა და სიცოცხლე მორჩილებაში,
ლოცვაში და ღვთის სამსახურში გაეტარებინა. რაც შემეხება მე, როგორც ერისკაცსა
და გონიერების მსახურს, არ შემეძლო იმის დაშვება, რომ დავითის უნარი უქმად
დაკარგულიყო. მის გამოცდილებას, რომელსაც აქამდე ბოროტებისთვის მოჰქონდა
სარგებლობა, ახლა სიკეთისთვის შეეძლო სარგებლობის მოტანა, მაგრამ გზას ვერ
ვხედავდი.
თვითონ დავითსაც ვერაფერი გადაეწყვიტა. მართალია, ერთხელ კიდევ ახსენა
პირვანდელი განზრახვა – სადმე გამოქვაბულში წასულიყო და სიკვდილს
დალოდებოდა – მაგრამ მე და ანტონიომ რომ ეს განზრახვა მკაცრად და გადაჭრით
უარვყავით, მეტად აღარ გაუმეორებია. ჩანდა, მთლიანად ჩვენ მოგვენდო – უფრო
ანტონიოს, ვიდრე მე – და ჩვენგან მოელოდა რჩევას, რომელსაც ისე მიიღებდა,
როგორც ბრძანებას.
ასე გავიდა ცხრა ღამე. მეცხრე ღამეს – შუაღამე ახალი გადასული იყო, როცა წმინდა
სახარების მეორე წაკითხვა მოვათავეთ – ჩვეულებრივზე უფრო ადრე მოიწადინა
ციხეში დაბრუნება. წასვლის წინ კარი, რომელიც უკვე გამოღებული ჰქონდა და
გასვლას აპირებდა, ისევ მიხურა, თითქოს რაღაც, რაზედაც აქამდე ყოყმანობდა,
ერთბაშად გადაწყვიტაო, მოგვიბრუნდა და თქვა:
– ანტონიო! შენ ახლა ფიქრობ და ამიტომ ყოყმანობ. ადრე არ ფიქრობდი და ამიტომ
არც ყოყმანობდი. ალბათ მაშინაც მართალი იყავი და ახლაც მართალი ხარ.
თვალახელილმა კაცმა თავის თავს თვითონ უნდა მიხედოს და თავისი ბედი თვითონ
გადაწყვიტოს. მე ჯერ არ ვიცი, რა გზას დავადგები. ეგებ მართლა სადმე
გამოქვაბულში წავიდე და სიკვდილს დაველოდო, ეგებ რომელიმე მეუდაბნოე ბერს
შევავრდომო თავი და ლოცვაში დავლიო დარჩენილი სიცოცხლე, ეგებ სხვა
საშუალება გამოვნახო და დანაშაულის გამოსყიდვას შევეცადო. ის კი ვიცი, რომ,
რომელი გზაც არ უნდა ავირჩიო, ერთხანს ამ ტაფობზე უნდა დავრჩე, რადგან ის, რაც
მთავარია, აქ უნდა გადაწყდეს. ეს – ჩემი. ახლა თქვენი ვთქვათ. ალბათ ატყობთ,
თავადის კაცები თვალს არ გაშორებენ და, წასვლა რომ დააპიროთ, ვეჭვობ, ცოცხალი
გაგიშვან. თავადს არ ენდოთ. როცა წასვლა გადაწყვიტოთ, ციხეში ამოდით. ბებემ აქ
ყველა ბილიკი იცის, ყველა ხე და ყველა ბუჩქი. ისე გაგიყვანთ სამშვიდობოს, ვერავინ
ვერაფერს შეიტყობს. მშვიდობით! – ამ სიტყვებით ისევ გამოაღო კარი და, სანამ მე და
ანტონიო რამეს მოვიფიქრებდით, წავიდა.
დავითის სიტყვებმა შეგვაშფოთა და მისი წასვლის შემდეგ კიდევ დიდხანს
ვისხედით და იმაზე ვბჭობდით, თუ რას გულისხმობდა იმ მთავარში, რაც აქ, ამ
ტაფობზე უნდა გადაწყვეტილიყო. ფიქრში და საუბარში თავზე დაგვათენდა, მაგრამ
ამისთვის ყურადღება არ მიგვიქცევია. ეს ცხრა დღეა – რაც დავითს წმინდა სახარებას
ვუკითხავდით – ღამისთევა და სამაგიეროდ დღე ძილი უკვე ჩვევად გვექცა.
იმ ღამეს დავითი არ გამოჩენილა. მეორე დღეს კი, დილით, ის იყო ხელ-პირი
დავიბანეთ და დიასახლისს ველოდით, რომელსაც საუზმე უნდა შემოეტანა, უეცრად
სასოწარკვეთილი ყვირილი მოისმა. შემკრთალები ზეზე წამოვცვივდით. ანტონიო
მაშინვე აივანზე გავარდა, მე კი, სანამ უკან მივყვებოდი, მოგზაურობაში
გამომუშავებული ჩვეულებისამებრ, წყვილი დამბაჩა პერანგის ქვეშ, შარვლის
სათავეში, გავირჭე. სწორედ იმ წამს, მეც რომ აივანზე გავედი, ეზოში შურდულივით
შემოვარდა დავითის მონა ზანგი.
– კეთილო ბატონებო! ბებეს ბატონს უკლავენ! უშველონ კეთილმა ბატონებმა! ბებეს
ბატონს ქვებს ესვრიან!
– სად არის? – შესძახა ანტონიომ და ორივენი ძირს დავეშვით.
– ეკლესიის ეზოშია... ჩქარა უშველონ კეთილმა ბატონებმა, თორემ ბებეს ბატონს
მოკლავენ!
მე და ანტონიო ელვის უსწრაფესად მოვახტით ცხენებს. ზანგი ფეხდაფეხ
დაგვედევნა.
ეკლესიის ეზოში შემზარავი სურათი გადაგვეშალა თვალწინ: ჩრდილოეთის მხარეს,
ზედ კედლის ძირას, ორთავ მუხლებზე დაჩოქილი, პირქვედამხობილი და
გასისხლიანებული, ეგდო დავითი. ფეხშიშველი იყო და ქედზე სქელი, ვეება ჯაჭვი
ედო, რომლის ნაწილი მკერდქვეშ მოქცეოდა. რამდენიმე ნაბიჯის მოშორებით
ველურად აღგზნებული სახით იდგა შვიდი თუ რვა კაცი, ყველანი თავადის
შინაყმები, და მათთან ერთად მღვდელი. მღვდლის გარდა ხელში ყველას ქვები
ეჭირა.
– შეჩერდით! რას ჩადით! – არაადამიანური ხმით შესძახა ანტონიომ და იმავ წამს
ისიცა და მეც მათსა და დავითს შორის ჩამოვხტით ცხენებიდან. ჩვენს მოულოდნელ
გამოჩენაზე ყველანი დაიბნენ და ქვები ჰაერში გაუშეშდათ. ანტონიო მყისვე
დავითთან გაჩნდა. მე ჯერ კიდევ ვერ გადამეწყვიტა, ანტონიოს მივშველებოდი თუ
ამ სახედაკარგული მკვლელებისათვის გადამეღობა გზა, რომ ამ დროს მღვდელი
გონს მოეგო და ზიზღითა და მძვინვარებით დასძახა:
– ჰკა გადამთიელებს! ჰკა ჯოჯოხეთის მოციქულებს!
მე სხვა არაფერი დამრჩენოდა და იმ წამს, რა წამსაც ქვებჩაბღუჯული ხელები
მუქარით აღიმართნენ, ორივე დამბაჩა ერთდროულად ვიძრე.
– დაყარეთ ქვები, თუ სიცოცხლე არ მოგბეზრებიათ! – ისეთი ხმით დავიყვირე, მე
თვითონ შემზარა. სახე მიხურდა და მთელი სხეული მიცახცახებდა.
ჩემმა დამბაჩებმა და ჩემმა ხმამ წამსვე იმოქმედა. აღმართული ხელები ისევ დაეშვნენ.
ხოლო მერე, როცა ეს ხელები გაიშალნენ და ქვები ყრუ ხმაურით დაცვივდა ძირს, არ
ვიცი, ამ დროს ვინ მბრძანებლობდა ჩემს არსებაში, რადგან იმას, ვისაც მე ჩემს თავს
ვუწოდებ, ფიქრისა და განსჯისთვის დრო არ ჰქონდა, მრისხანე მუქარით დავუმატე:
– გასწით აქედან! ვინც უკან ჩამორჩება, იცოდეთ ვესვრი!
შეშინებულები მართლაც ბეჯითად ცდილობდნენ ერთმანეთს არ ჩამორჩენოდნენ.
თავქუდმოგლეჯილები გარბოდნენ და უკან არავის მოუხედავს.
მაშინ მეც დავითს მივუბრუნდი. ანტონიოს ამასობაში ზანგის დახმარებით მისთვის
ჯაჭვი გადაეძრო და სისხლი მოეწმინდა. დავითი გრძნობადაკარგული იყო. ზანგმა
წყაროდან, რომელიც იქვე ახლო, ეკლესიის გვერდით ამოედინებოდა, რამდენჯერმე
მოარბენინა პეშვით წყალი. ჭრილობები მოვბანეთ, მაგრამ მოსულიერებით ვერ
მოვასულიერეთ.
– უნდა ვიჩქაროთ, – ვუთხარი მე ანტონიოს, – ადვილი შესაძლებელია თოფები
აიღონ და უკანვე მობრუნდნენ.
ანტონიომ თავი დამიქნია. მერე მითხრა:
– ჩვენთან ვერ მივიყვანთ. საშიშია.
– ჩვენთან ვერა, – დავუდასტურე მე, – ციხეში უნდა წავიყვანოთ.
– შინაც საჭიროა შევლა. მალამო დაგვჭირდება. სახვევებიც.
– მე შევივლი.
ზანგს ჯერ ვერ გაეგო, ცოცხალი იყო თუ არა მისი ბატონი, ჩვენი ენა კი არ ესმოდა.
ამიტომ ხან მე მომაპყრობდა შეშინებულ მზერას, ხან ანტონიოს.
– მაშ, ჩვენ წავალთ, – თქვა ანტონიომ, მერე ზანგს მიუბრუნდა და თურქულად
უთხრა, – მომეშველე!
ზანგს გაეხარდა, რომ რაღაც გაიგო და საქმეც გამოუჩნდა. ანტონიო ცხენზე შეჯდა, მე
და ზანგმა დავითი ავწიეთ და წინ შემოვისვით. მერე მეც ცხენზე შევჯექი.
ეკლესიის ეზოს რომ გავცდით, ქვემოთ, გზაზე, რამდენიმე ქალი და კაცი დავინახეთ.
ეტყობა, ზანგის ყვირილზე გამოსულიყვნენ, რათა შეეტყოთ, რა ხდებოდა. ჩვენს
დანახვაზე შედგნენ. მტრობა არ ეტყობოდათ, ამიტომ თამამად განვაგრძეთ გზა. წინ
ანტონიო მიდიოდა, მერე მე. ზანგი ბოლოში მოგვყვებოდა. რომ მივუახლოვდით,
მიიწ-მოიწიეს და გზა დაგვითმეს, ხოლო მერე, როდესაც მათ შუა გავიარეთ და
წავედით, მდუმარედ გამოგვაყოლეს თვალი.
გზისგასაყართან ანტონიომ და ზანგმა ზემოთ გასწიეს, ციხისკენ, მე კი თავქვე
დავეშვი. ეზოში დიასახლისი დამხვდა. მე ცხენიდან ჩამოვხტი, სწრაფად ავიარე
აივანი და შინ შევედი. წამლების ყუთი რომ ავიღე და უკანვე უნდა გამოვსულიყავი,
ერთბაშად მივხვდი, რომ მე და ანტონიოს აქ დაბრუნება ალბათ აღარ გვეწერა. მეტიც:
განრისხებული თავადი ჩვენს სადგომს დაარბევდა და მისი ხალხი, რაც ხელში
მოხვდებოდა, ყველაფერს დაიტაცებდა. მცირე ფიქრის შემდეგ ფული და
აუცილებელი ნივთები ავიღე, მათ შორის დავითისეული ვერცხლის ქამარ-ხანჯალი.
წიგნები დავტოვე, მაგრამ აივანზე რომ გამოვედი, კიდევ ერთხელ შევბრუნდი და
სახარება წამოვიღე. ყველაფერი ეს ორ მოზრდილ ჩანთაში ჩავალაგე, ჩანთები
ერთმანეთს ხურჯინებივით გადავაბი და ცხენს ავკიდე.
დიასახლისი ეზოში იდგა და უხმოდ ადევნებდა თვალს ჩემს სამზადისს.
დაწინაურებულებს შუა გზაზე წამოვეწიე და მალე ციხეს მშვიდობით მივაღწიეთ.
ძაღლები ჭიშკართან შემოგვეგებნენ. კუდებს აქიცინებდნენ, მაგრამ დროდადრო
კუდის ქიცინს შეწყვეტდნენ და ყურებს წამოსწევდნენ, რითაც, ჩანდა, მე და
ანტონიოს მიმართ თავიანთ უნდობლობას გამოხატავდნენ. მერე, ზანგმა რომ
ჭიშკარი გააღო და თავის ენაზე რაღაც უთხრა, საბოლოოდ დამშვიდდნენ.
დავითს ტანთ გავხადეთ და ლოგინში ჩავაწვინეთ. თავი სამგან ჰქონდა გატეხილი,
მარცხენა მხარი ამოვარდნილი, მკერდი და კისერი ჩალურჯებული. რამდენიმე ქვა
ზურგში და ბეჭებთან მოხვედროდა, ეტყობა, მას შემდეგ, რაც ძალაწართმეული
პირქვე დაემხო. საბედნიეროდ, არც ერთი ჭრილობა სასიკვდილო არ იყო.
ჭრილობები კიდევ ერთხელ კარგა მოვბანეთ, მალამო წავცხეთ და შევუხვიეთ. ცოტა
ხნის შემდეგ დავითი გრძნობაზე მოვიდა, თვალი გაახილა, ერთხანს უხმოდ უცქირა
ანტონიოს, რომელიც ტახტის წინ იყო დაჩოქილი და ხელში მისი მაჯა ეჭირა, და ისევ
დახუჭა. ნაშუადღევს საბოლოოდ გამოერკვა, მაგრამ ლაპარაკი უჭირდა. სისხლი
ბლომად დაეკარგა და მისუსტებული იყო.
საჭირო წამლის დასამზადებლად ანტონიოს ბროწეულისა და ჭარხლის წვენი
სჭირდებოდა. ზანგმა ძირისძირობამდე მოჩხრიკა საკუჭნაო, მაგრამ ვერც ბროწეული
იპოვა და ვერც ჭარხალი. ამის გამო, თითქოს ბრალი თვითონ მიუძღოდა, მთელი
დღე ნირწამხდარი დადიოდა და დამნაშავესავით გვიყურებდა. საღამო რომ
მოახლოვდა, მითხრა:
– ბებე სოფელში წავა და ბროწეულსა და ჭარხალს მოიტანს.
– აბა, საიდან მოიტან! – დავუშალე მე, – ვინ მოგცემს!
ზანგმა თავი გაიქნია.
– ბებემ იცის!
მე და ანტონიოს არ გვინდოდა გაგვეშვა, მაგრამ ამ დროს დავითმა, რომელიც
თვალდახუჭული ისმენდა ჩვენს საუბარს, სუსტი ხმით თქვა:
– წავიდეს. ბებეს დარდი ნუ გაქვთ.
კარგად რომ დაბნელდა, ზანგმა ორი ძაღლი გაიყოლა და შუაღამისას ბროწეულითა
და ჭარხლით პირთამდე სავსე კალათით დაბრუნდა.
– აი! – გვითხრა ამაყად – ბებემ იცის!
ბებემ მართლაც რომ „იცოდა”. მისი სიმარჯვისა და მოხერხებულობის წყალობით,
სანამ ციხეში გამოკეტილები ვიყავით, არც ჩვენ და არც ჩვენს დაჭრილს არაფერი
მოგვკლებია. უხმაუროდ გასხლტებოდა ხოლმე ციხიდან და რამდენიმე საათის
შემდეგ, სურსათ-სანოვაგით დატვირთული, ასევე უხმაუროდ შემოძვრებოდა. მე
მოგზაურობისას მრავალი გაჭირვება მინახავს, მათ შორის, უნდა გამოვტყდე,
ისეთიც, რომ თავის გასატანად ზოგიერთ ქრისტიანულ მცნებაზე თვალის დახუჭვა
მიხდებოდა, მაგრამ ეს პირველი შემთხვევა იყო, რომ ნაქურდალს ვჭამდი და ამის
გამო სინდისი არ მაწუხებდა. ბებეს ისე მოჰქონდა თავი თავისი ხელმარჯვეობით,
ისეთი ამაყი სახით დაგვიწყობდა ხოლმე წინ ნაქურდალს და ისე მოუთმენლად
მოელოდა ქებას ერთგული და კეთილსინდისიერი სამსახურისათვის, რომ ჩვენზე
უფრო დარბაისელი კაციც სიცილს ვერ შეიკავებდა, ხოლო სიცილი კი, მოგეხსენებათ,
საუკეთესო ურდულია იმ კარისათვის, საიდანაც სინდისის ხმა გამოდის.

პირველ ხანებში ბებე დამწუხრებული იყო. არ იცოდა, გადარჩებოდა თუ არა დავითი

და იმის შიშით, რომ ჩვენს პასუხს სულ არ გადაეწურა იმედი, კითხვასაც ვერ
გვიბედავდა. იმასღა ცდილობდა ჩვენს ქცევაში და გამომეტყველებაში რაიმე
სანუგეშო ეპოვა და ამ ნუგეშის ძებნაში ზოგჯერ ისე საწყალობლად
მოგვაჩერდებოდა, ასე მეგონა, საცაა წკავწკავს დაიწყებს-მეთქი. სამაგიეროდ მერე, რა
დაინახა, დავითმა ამ ქვეყნისკენ ქნა პირი, აქამომდელი ჭარბი მწუხარება ასევე ჭარბ
სიხარულად შეეცვალა.
დავითს კი თავისი ძლიერი აღნაგობისა და ანტონიოს ოსტატობის წყალობით
ყოველდღიურად ეტყობოდა უკეთესობა. ორი დღის შემდეგ ანტონიომ ცოტ-ცოტა
ღვინოც დაუნიშნა. მალე ჭრილობებმა პირი შეიკრა და ახლა იმასღა ველოდით, რომ
იმდენად მოღონიერებულიყო, ცხენზე შეჯდომა შეძლებოდა, რათა აქედან
გავპარულიყავით. ორი ცხენი ხომ გვყვავდა და ორსაც ბებე შეგვპირდა; ბებემ იცისო,
გვითხრა, რა დღესაც ბატონები წასვლას გადაწყვეტენ, ბებე იმ დღესვე გააჩენს
ცხენებსო. ხოლო ბებე რომ თავის სიტყვას შეასრულებდა, ამაში უკვე ეჭვი აღარ
გვეპარებოდა.
თავადისა და მღვდლისგან არაფერი ისმოდა და ეს ამბავი ერთი მხრივ თუ
გვახარებდა, მეორე მხრივ გვაფორიაქებდა და საგონებელში გვაგდებდა, რადგან
თავადის უმოქმედობა ისეთ დროს, როცა მან ჩვენი გაჭირვებული მდგომარეობა
იცოდა, ვაითუ იმას მოასწავებდა, რომ რაღაც მზაკვრულ ოინს გვიწყობდა და უჩუმარ
მახეს გვიგებდა. ჩვენ ჩვენი მხრივ, რამდენადაც შეგვეძლო, ვფრთხილობდით და
ბრძოლისთვის მუდამ მზად ვიყავით. მართალია, დავითს მთელი თავისი ქონება, და
მათ შორის იარაღიც, გაეყიდა, როცა ახალციხეში ტყვეების გამოსახსნელად წავიდა,
მაგრამ ორი თოფი და ოთხი დამბაჩა მაინც დაეტოვებინა და ეს ორი თოფი და ოთხი
დამბაჩა ჩემს ორ დამბაჩასთან ერთად ყოველთვის გამზადებული გვქონდა. თავადი
კი, ჩანს, თავდასხმას არ აპირებდა, რადგან, თუ თავდასხმას აპირებდა, ამისთვის
პირველი სამი-ოთხი დღე ერჩივნა გამოეყენებინა, სანამ დავითი ჯერ კიდევ სუსტად
იყო და ბრძოლაში მონაწილეობის მიღება არ შეეძლო. ამიტომ მე და ანტონიო იმ
დასკვნამდე მივედით, რომ ან შეუვალობის სიგელი აკავებდა, ან მართლა რაღაც
მუხანათურ ხაფანგს გვიგებდა. ბევრი ვიფიქრეთ ამაზე, ბევრი ვიმტვრიეთ თავი,
თითქოს ყველა შესაძლო ვარაუდი ვიანგარიშეთ, მაგრამ ბოლოს მაინც მოტყუებული
დავრჩით.
ამასობაში ორი კვირა გავიდა.
მას შემდეგ, რაც ცოტა მოიკეთა და ლაპარაკისთვის საჭირო ძალა დაუბრუნდა,
დავითმა ნელ-ნელა გული გადამიშალა და მალე დავმეგობრდით კიდეც. ანტონიოს
ის საკვირველი სტუმრობაც, რომელიც ზემოთ აღვწერე, მაშინ მიამბო. ვატყობდი,
რომ ჩემთან საუბარი ეხალისებოდა. ცხადია, ანტონიოს თანდასწრებითაც
ლაპარაკობდა, მაგრამ ანტონიოს თანდასწრებით ლაპარაკობდა მხოლოდ იმას, რაც
აუცილებელი სათქმელი იყო და ისე ბუნებრივად გამომდინარეობდა საერთო
საუბრიდან, რომ ეჭვს არ იწვევდა და ახსნას არ საჭიროებდა. სამაგიეროდ თავის
გულისნადებს, სულის ღრმა ფენებში გამონასკვულს, მრავალგზის აწონ-დაწონილს,
დიდხანს ნალოლიავებს და სწორედ ამის გამო სათუოსა და შესამოწმებელს, მარტო მე
მანდობდა. მაგრამ ამას იმიტომ კი არ ჩადიოდა, თითქოს ანტონიოზე მეტად
შევუყვარდი და ანტონიოზე მეტად დამიახლოვდა. არა. ჩემთან იმიტომ
ლაპარაკობდა, რომ ანტონიოსთან ლაპარაკს ვერ ბედავდა. შედარება რომ
მოვიშველიო, დავითი იმ ყმაწვილს ჰგავდა, რომელსაც დაუოკებელი სურვილი აქვს,
თავისი პირველი სამიჯნურო თავგადასავალი საყვარელ უფროს ძმას გაანდოს,
მაგრამ იმის შიშით, რომ მისი დიდი გამოცდილებისა და დიდი ჭკუის სიმაღლიდან
ეს თავგადასავალი შესაძლოა ბავშვური გამოჩნდეს, გულუბრყვილო და სასაცილო,
ამჯობინებს ისევ თავის კბილა ამხანაგს გაუმჟღავნოს, მასავით გამოუცდელსა და
მიამიტს. საყვედურიც იმის გამო, რომ მღვდელი და თავადის კაცები გავაქციეთ და
სიკვდილს გადავარჩინეთ, მე მითხრა. უფრო ზუსტად რომ ვთქვა, ზოგადი
საყვედური ორივეს ერთად გვითხრა. მაშინ ჯერ კიდევ სუსტად იყო და მიმქრალი
ხმით ძლივს წაილაპარაკა, ნეტა კი იმ ხალხისთვის ჩემი ჩაქოლვა დაგენებებინათ,
ახლა მოსვენებული ვიქნებოდიო, მაგრამ, როდესაც ამ აუხდენელი ნატვრის ახსნა და
განმარტება დასჭირდა, ამისათვის ისეთი დრო შეარჩია, როცა ანტონიო ოთახში არ
იყო. მახსოვს, გულაღმა იწვა გაუნძრევლად, თვალები დაეხუჭა და მეგონა სძინავს-
მეთქი, როცა უეცრად წყნარი, მაგრამ ნაღვლიანი ხმით დაიწყო:
– ცუდად მომექეცით, ბართოლომეო, შენ და ანტონიო... სწორედ მაშინ, როდესაც
ვიგრძენი, რომ სიკვდილის შიშს ვაჯობე, სიკვდილი არ მაცალეთ. რას მერჩოდით!.. –
აქ გაჩუმდა და დაფიქრებული ერთხანს მდუმარედ იწვა. მერე განაგრძო, – თავიდან,
სიმართლე გითხრა, შევკრთი, მღვდელი და ჩემი სიძის კაცები რომ დავინახე, მეგონა
შემთხვევით გამოჩნდნენ, მაგრამ წამსვე გამახსენდა, რომ მოსვლისთანავე
გალავანთან ქვების გროვა შევნიშნე, და მივხვდი, მომზადებული მოსულან. ჩანს, წინა
დილით მნახეს, როცა პირველად შემოვუარე მუხლიჩოქამ ეკლესიას, და
დარწმუნებულებმა, რომ იმ დილითაც მივიდოდი, წინდაწინვე მოაგროვეს ქვები...
ამან დამამშვიდა, ხოლო მერე, პირველი ქვა რომ მომხვდა... მე ორთავ მუხლზე
დაჩოქილი ვიდექი ეკლესიის კედელთან მათ პირდაპირ და ყველას კარგად
ვხედავდი, რადგან ამომავალი მზის სხივები სახეზე სცემდათ... პირველი ქვა რომ
მომხვდა, მათი სახეები და თვალები, რომლებიც თავიდან ავი და ქუში მეჩვენა, ახლა
ერთგულ მეგობართა და მოყვასთა სახეებად და თვალებად იქცა, თითქოს ღმერთმა
წყალობით გადმომხედა და ანგელოზები მომივლინა, რომელთაც ჩემი სხეული
ქვებით უნდა ჩაექოლათ, რათა ამით ჩემი სული გადაერჩინათ. პირველად მაშინ
ვიგრძენი, თუ რა ყოფილა ჭეშმარიტი სიხარული. მწამდა, რომ სიკვდილის შემდეგ
შენდობასაც ვეღირსებოდი, რადგან ვატყობდი, მიზანში მოხვედრილი ყოველი ქვა
ცოდვის თითო მძიმე ლოდს მხსნიდა... თქვენ კი არ დამაცალეთ, შენ და ანტონიომ...
დავითის გაუბედაობა უსაფუძვლო იყო. ამ საგანზე მას სწორედ ანტონიოსთან უნდა
ელაპარაკა და არა ჩემთან. ანტონიოს რელიგიური გრძნობა გაცილებით უფრო ღრმა
იყო, ვიდრე ჩემი, და დავითის განცდებსაც ალბათ სხვა, გაცილებით უფრო
მართებული საზომით შეაფასებდა. ჩემი საზომი მხოლოდ განსჯასა და საგანთა
გონივრულ წესრიგს ემყარებოდა და ამიტომ ასეთი პასუხი მივეცი:
– ნაძალადევი სიკვდილი უაზრო სიკვდილია. სასჯელი კი შურისგებაა და არა
ცოდვებისგან განწმენდა. და თუნდაც შენი სიკვდილით შენდობასა და მიტევებას
ღირსებოდი, მღვდელი და მისი ამქარი ხომ შენი მოკვლით უფრო გაიმრავლებდნენ
ცოდვებს! განა მართებული იქნებოდა, შენი ცოდვებისაგან სხვისი ცოდვების ხარჯზე
განთავისუფლებულიყავი?! ანდა უფალი ჩვენი მაცხოვარი, რომელმაც ყველაზე უკეთ
იცის სხვათა ცოდვების სიმძიმე, ასეთი სიკვდილის ნებას მოგცემდა?! არა, დავით. შენ
სიკვდილში შვებას ეძებ, რადგან სიცოცხლემ დაგტანჯა, მაგრამ ტყუილად გგონია,
რომ, თუ საკუთარ თავზე შური იძიე, ამით განთავისუფლებას ეღირსები.
სინამდვილეში ასეთი სიკვდილით ახალ ცოდვას დაიდებდი. შენი გადარჩენა უფლის
ნება იყო და არა ანტონიოსი, ან ბართოლომეოსი.
დავითმა თავი მოაბრუნა და ერთხანს მდუმარედ მიყურა. მერე ისევ ამარიდა თვალი,
მზერა ჭერს მიაყრო და თავისთვის ჩაილაპარაკა:
– ნუთუ ღმერთი მართლა ყოველივეს ხედავს და მაინც ითმენს!..
ზოგჯერ სახარებიდან ამა თუ იმ ადგილის წაკითხვას მთხოვდა. უფრო ისეთ
ადგილებს არჩევდა, სადაც ლაპარაკი იყო ცოდვაზე, სასჯელზე და შენდობაზე.
მაგრამ ციხეში ყოფნის ბოლო სამი დღის განმავლობაში, როდესაც უკვე იმდენად იყო
მომჯიბინებული, ფეხზე წამოდგომაც შეეძლო, თითქოს ლაპარაკის ხალისი
ერთბაშად წაერთვაო, უეცრად გაჩუმდა. აღარც მესაუბრებოდა, აღარც სახარებას
მაკითხებდა, აღარც რაიმეს მიყვებოდა. წამლებს კი თავის რიგზე იღებდა და,
საერთოდ, ანტონიოს ყველა ბრძანებას მორჩილად და სიტყვაშეუბრუნებლად
ასრულებდა, მაგრამ ლაპარაკით თითქმის აღარ ლაპარაკობდა. გულაღმა იწვა ხოლმე
გაუნძრევლად და, დაფიქრებული და მჭმუნვარე, თვალმოუშორებლად შესცქეროდა
მაღალ ჭერს. ვხედავდი, რომ რაღაცის გარკვევას ცდილობდა და იტანჯებოდა, მაგრამ
ვერაფერს ვშველოდი. ერთი-ორჯერ, როდესაც ნუგეშისცემა დავუპირე, შევატყე, რომ
არ ესიამოვნა. ბოლოს, სწორედ იმ დღეს, რომელიც ბედისწერას ჩვენი იქ ერთად
ყოფნის უკანასკნელ დღედ ჰქონიყო შეგუებული, ისევ ამოიღო ხმა.
საღამო ახლოვდებოდა, როდესაც ბებეს პირით მე და ანტონიო თავის ოთახში გვიხმო.
ჩაცმული დაგვხვდა, ტახტზე იჯდა და ისეთი სახე ჰქონდა, თითქოს რაღაცისათვის
ემზადებოდა. ჯერ კიდევ ფერდაკარგული იყო, მაგრამ უკვე (შესაძლოა, იმის გამო,
რომ ლოგინში არ იწვა) სავსებით გამოჯანმრთელებული ჩანდა.
– მგონია, თითქოს რაღაცას მივხვდი, – მშვიდი და, როგორც მომეჩვენა, ოდნავ
საზეიმო ხმით დაიწყო, რა წამს მე და ანტონიომ ოთახში ფეხი შევდგით. ამჯერად
თვალს არ გვარიდებდა. ხან მე შემომხედავდა ნათელი, დაწმენდილი, დაჯერებული
მზერით, ხან ანტონიოს, – მთელი ეს ხანია ბეჯითად ვცდილობდი გამეგო, რასაც
მეუბნებოდით და რასაც მასწავლიდით, მაგრამ აქამდე შიშის მეტი ვერაფერი გავიგე,
რადგან გულში წყვდიადი მედგა და თქვენი ნათქვამი სიტყვები იმ წყვდიადში
უკვალოდ იკარგებოდა. მას მერე, რაც ეფრემ მღვდელმა ჩაქოლვა დამიპირა, თითქოს
ჭრაქი აინთო და წყვდიადი ნელ-ნელა განათდა. ახლა ყველა სიტყვა ჩანს. ახლა
სიტყვები, გულში რომ შემოდიან, ხნულს ავლებენ და კვალს ტოვებენ, მაგრამ
მიტევება და შენდობა, ეტყობა, სხვადასხვა რამეა. მიტევებით არაფერი მიმეტევება.
თუ იმ ქვეყნად მართლა ღვთის სამსჯავრო მელის, იმ სამსჯავროს წინაშე ცალ-ცალკე
უნდა დავაწყო ცოდვა და მადლი. ერთიერთმანეთში კი ცოდვასა და მადლს არავინ
გამომიბრის. შენდობა სხვა რამე მგონია. წყვდიადში რომ ჭრაქი აინთო, დავინახე,
რომ თურმე დაბადებამდეც ვიყავი და სიკვდილის მერეც ვიქნები. ჩემთვის ეს იყო
შენდობა და, რაკი ჩემს თავს შევუნდე, ღმერთმაც შემინდო, რადგან მივხვდი, რომ
სანამ ცოცხალი ვარ, სიცოცხლე ჩემგან სამსახურს მოითხოვს. ჩემ წილ სამსახურს კი
სხვა ვერ გასწევს. ახლა მზადა ვარ ვიცოცხლო, მზადა ვარ ჩემი ცოდვები ზურგით
ვატარო, მზადა ვარ ვიტანჯო და თავის დროზე სასჯელი მივიღო, ხოლო მანამ,
ვიდრე ღმერთი ჩემს სიკვდილს ინებებს, სიცოცხლის სამსახურში ვიდგე. მაგრამ, ისევ
რომ არ შევცდე და ავი და კარგი ერთმანეთში არ ამერიოს, მინდა ჩემი
გადაწყვეტილება თქვენც აწონ-დაწონოთ და რჩევა მომცეთ. თქვენს სიკეთეს ვგრძნობ,
თქვენს გულმოწყალებას ვხედავ და თქვენს სიბრძნეს ვენდობი. ჩემი
გადაწყვეტილება ესაა: მთავარს ვეახლო, აღსარება ვუთხრა, რა სასჯელსაც დამადებს,
მორჩილად მივიღო და, თუ სიკვდილს არ გადამიწყვეტს, შევევედრო, სასჯელის
მოხდის შემდეგ მეკობრეთმძებნელად გამიშვას.
დავითი გაჩუმდა. მე და ანტონიო დაფიქრებულები ვუსმენდით და ერთხანს ვერც
ერთმა ხმა ვერ ამოვიღეთ. ბოლოს ანტონიომ რაღაცის თქმა დააპირა, მაგრამ აღარ
დასცალდა, რადგან ამ დროს გარედან ძაღლების გაავებული ყეფა მოისმა. ვიდრე
ამით შემკრთალები გონს მოვიდოდით, ოთახში ბებე შემოვარდა.
– ბებემ ცხენები დაინახა! – აღელვებით თქვა მან, – ცხენებზე თეთრი ბატონები
სხედან! თეთრ ბატონებს იარაღი აქვთ!..
– ვინ ბატონები არიან, ბებე? – რაც შემეძლო მშვიდად ვკითხე მე, – თავადის ხალხია?
– არა, – მიპასუხა ბებემ, – უცხო ბატონებია. ბებე იმ ბატონებს არ იცნობს.
– ვნახავ, ვინ არის, – დავიბარე მე და პასუხს აღარ დავლოდებივარ, ოთახიდან
გავედი.
ტალანები გავიარე, წინა განაპირა ოთახში შევედი და საჭვრეტიდან გავიხედე. მალე
ჭიშკარს იარაღში ჩამჯდარი თხუთმეტიოდე მხედარი მოადგა. არც თავადი ერია მათ
შორის, არც მღვდელი და არც მათი ხალხი, მაგრამ ორი კაცი მაინც ვიცანი. ერთი ის
ახალგაზრდა აზნაური იყო, რომელმაც აქ ამოგვიყვანა. იგი ყველაზე წინ იდგა და,
ჩანდა, გუნდის უფროსი უნდა ყოფილიყო. მეორე ნაცნობი გვიან შევნიშნე. ის იყო
საჭვრეტს უნდა მოვშორებოდი, რომ სულ ბოლოში უეცრად ერთი ჩვენებური
მისიონერი – ძმა თადეოზი – დავინახე. თუმცა მთავრის რაზმის გამოჩენაც
მოულოდნელი იყო, გუმანით ვგრძნობდი, რომ ამას რაღაც ბუნებრივი და გასაგები
ახსნა შეიძლებოდა მოსძებნოდა. მისიონერის დანახვამ კი ძალზე გამაკვირვა.
სწრაფად უკან გავბრუნდი და, როდესაც დაზვერვის შედეგები ანტონიოსა და
დავითს ვაცნობე, სამთავემ უყოყმანოდ გადავწყვიტეთ, ბედს დავმორჩილებოდით,
ვინაიდან მთავრის რაზმისთვის წინააღმდეგობის გაწევა უაზრობაც იყო და
უკანონობაც. ანტონიოსა და დავითის თანხმობით მომხდურთა შესახვედრად მე
გავედი. თან ბებე გავიყოლე.
ჩემს გამოჩენაზე აზნაური ცხენიდან ჩამოხტა და ისეთი თავშეკავებული
გულითადობით მომესალმა, როგორსაც მოითხოვდა ერთი მხრივ ჩვენი ძველი
ნაცნობობა და მეორე მხრივ ახლანდელი საჩოთირო ვითარება. მერე მითხრა:
– ვიცი, რომ აქ ყაჩაღთა გუნდის მეთაური იმყოფება. მთავრისგან მისი შეპყრობა მაქვს
ნაბრძანები. წინააღმდეგობის გაწევას არ გირჩევთ, ტყუილუბრალოდ სისხლს ნუ
დავღვრით.
– ჩვენ მხოლოდ უკანონობას ვუწევდით წინააღმდეგობას. კანონის წინააღმდეგობა
ფიქრადაც არ მოგვსვლია, – მივუგე მე, ბებეს ვუბრძანე ძაღლები გვერდზე გაეყვანა
და ჭიშკარი გავაღე.
ყველანი რომ შემოვიდნენ, მე და ძმა თადეოზი სიყვარულით მოვეხვიეთ ერთმანეთს.
რაზმის უფროსმა ვითარება სწორად შეაფასა და, როცა მე ციხის ტალანებში შევუძეხი,
ძმა თედეოზის გარდა თან მხოლოდ ორი კაცი იახლა.
რაზმის უფროსმა დავითს მთავრის ბრძანება წაუკითხა, ძმა თადეოზმა კი მე და
ანტონიოს მამა სებასტიანეს წერილი გადმოგვცა.
მთავრის ბრძანებისა და მამა სებასტიანეს წერილის სიტყვასიტყვით აქ მოტანა
საჭიროდ არ მიმაჩნია. მხოლოდ მოკლედ აღვნიშნავ იმ მიზეზებს, რომლებმაც ამ
რაზმის გამოგზავნა გამოიწვია და რომლებიც ჩვენთვის ნათელი შეიქნა ნაწილობრივ
ამ მოწერილობათაგან და ნაწილობრივ ძმა თედეოზისა და სხვათა ნაამბობიდან.
სანამ მე და ანტონიო იმაზე ვფიქრობდით, თუ რა გეგმები უნდა ჰქონოდა თავადს და
რატომ არ გვესხმოდა თავს, ისა და ეფრემ მღვდელი თურმე მთავრის კარზე მისულან
და წერილობითი საჩივარი მიუტანიათ. საქმე ისე წარმოუდგენიათ – ეს კი ჩვენს
თავადს კარგად ეხერხებოდა – თითქოს ავაზაკთა ცნობილი გუნდი, რომელიც უკვე
რამდენიმე წელიწადია მთელ საქართველოში დაუსჯელად თარეშობდა, ამ ცოტა
ხნის წინ კი თავადის სამფლობელოში გამოჩენილა, თავადს ერთიანად გაუჟლეტია,
მხოლოდ მეთაური, სახელად დავითი, გასხლტომია და აქ მყოფ ორ უცხოელ
მოგზაურთან შეუფარებია თავი. თავადს უცხოელებისთვის დავითი მოუთხოვია,
მაგრამ უარი მიუღია, ძალა კი ვერ უხმარია, ვინაიდან უცხოელებს მთავრისაგან
შეუვალობის სიგელი ჰქონდათ. აქაურ მცხოვრებთ, რომლებიც პირდაპირი და
სიმართლისმოყვარე ხალხია, თავადის უნებართვოდ მაინც მოუნდომებიათ
ავაზაკების მეთაური უცხოელებისთვის წაერთმიათ, მაგრამ შეუვალობის სიგელით
გათამამებული და თავგასული უცხოელები მათ იარაღით დახვედრიან. ახლა აქაური
ბატონი, აქაური მოძღვარი და აქაური მცხოვრებნი მთავარს ევედრებოდნენ, თავისი
ხალხი გამოეგზავნა, ავაზაკების მეთაურიც შეეპყრო და უცხოელებიც გაეწვია.
ამგვარად თავადმა და მღვდელმა დაგვასწრეს და არა მარტო დამაჯერებელი ვერსია
შეთხზეს, რის შემდეგაც ჩვენი სიმართლის დამტკიცება ძალზე ძნელი იქნებოდა,
არამედ – რაც ყველაზე უარესი იყო – თავისდაუნებურად შხამიანი ისარი ისეთ
მიზანს მოარტყეს, რომელზედაც წარმოდგენაც არ ჰქონდათ: დავითს ეშმაკეულობას
სწამებდნენ, საამისოდ მრავალი საბუთი მოჰქონდათ და ბოლოს ვარაუდს
გამოთქვამდნენ, რომ ალბათ ანტონიოსაც (საერთოდ, საჩივარში უმთავრესად
ანტონიოზე იყო ლაპარაკი, ჩემს სახელს კი მხოლოდ შიგადაშიგ იხსენიებდნენ, რის
გამოც, ცოტა არ იყოს, თავს დამცირებულად ვგრძნობდი) სული ეშმაკისთვის უნდა
ჰქონოდა მიყიდული. ანტონიოს წარსული რომ სცოდნოდათ, ამაზე მეტ მზაკვრობას,
მგონი მაშინაც კი ვერ მოიფიქრებდნენ.
მაგრამ ეშმაკეულობის ბრალდება იმ დროს ჯერ კიდევ არ ვიცოდით. რაზმის
უფროსმა მხოლოდ დავითის შეპყრობის ბრძანება ჩამოიტანა, ძმა თადეოზმა კი
მხოლოდ მამა სებასტიანეს წერილი, რომლითაც იგი მე და ანტონიოს უკანვე
გვიწვევდა ისე, რომ მიზეზს არ გვატყობინებდა.
რაზმის უფროსმა ჩვენი თხოვნითა და თავისი კეთილშობილებით ავადმყოფობისაგან
დასუსტებულ დავითს ხელ-ფეხი არ შეუკრა, მხოლოდ სიტყვა ჩამოართვა, რომ
გაქცევას არ შეეცდებოდა.
უკვე შებინდებული იყო, როდესაც ქალაქის გზას დავადექით. ზანგი არავის
მოჰგონებია, მაგრამ, ტაფობს კარგა მანძილზე გაცდენილებს რომ რამდენჯერმე
შაშვის შორეული ჭახჭახი შემოგვესმა, ჩვენ – დავითი, ანტონიო და მე – მივხვდით,
რომ იგი ჩუმად მოგვყვებოდა.
დავითი მთელი გზა დუმდა. დასუსტებულს უჭირდა ხანგრძლივად ცხენზე ჯდომა,
მაგრამ არ იმჩნევდა და დროდადრო ფარულად იწმენდდა ოფლს.
ქალაქამდე ერთად ვიარეთ. ქალაქში რომ შევედით, დავითი მთავრის რაზმმა
წაიყვანა, მე და ანტონიო კი ძმა თადეოზთან ერთად ჩვენი მისიის გზას დავადექით.
გამოთხოვებისას დავითმა მხოლოდ გაგვიღიმა.
მისიაში მისვლისთანავე შევიტყეთ, რომ ანტონიოს (მხოლოდ ანტონიოს, მე – არა)
ისევ ეშმაკეულობა ედებოდა ბრალად. ეს ბრალდება რომ უვიცი თავადისა და
ურწმუნო მღვდლის მოგონილი ყოფილიყო, მამა სებასტიანეს იქნებ ყურადღება არც
კი მიექცია, მაგრამ თავადი და მღვდელი იმას იმეორებდნენ, რაც თავის დროზე
ინკვიზიციის მიერ დასაბუთებულად ითვლებოდა. ამ გარემოებამ ბრალდება მძიმე
და, არსებითად, გამოუსწორებელ ხიფათად აქცია.
მაშინ მე წინამძღოლს ვეახელი იმ ვარაუდით, რომ ყოველივე მეამბნა და ანტონიოს
უდანაშაულობაში დამერწმუნებინა.
მაგრამ მამა სებასტიანე ცივად შემხვდა და, როგორც კი თავადისა და მღვდლის
საჩივარი ვახსენე, მაშინვე შემაწყვეტინა.
– განა შენ წაკითხული გაქვს ეგ საჩივარი? – მკითხა მშრალად და თვალი თვალში
გამიყარა.
– არა, მამაო სებასტიანე, მაგრამ ვიცი, რა ეწერება. მე მაგ თავადსაც კარგად ვიცნობ და
მაგ მღვდელსაც. მერწმუნეთ, ერთიცა და მეორეც სულმდაბალია, გაიძვერა და
მუხანათი.
წინამძღოლმა თვალები დახუჭა და გაახილა. მე ვიცოდი, რომ ამით იგი
მოუთმენლობას გამოხატავდა ხოლმე, და წამსვე გავჩუმდი. მაშინ მან წეღანდელივით
მშვიდად და მშრალად მითხრა:
– ის, რაც უფლის განსასჯელია, უფალს მივანდოთ განსასჯელად. კეთილგონიერებას
არ შეჰფერის სხვის თვალში ბეწვის ძებნა. მართლმსაჯულებას, უნდა ვიფიქროთ,
დააინტერესებს არა მომჩივანთა ადამიანური ღირსებები, არამედ ის, თუ რამდენად
შეესატყვისება სინამდვილეს მათ მიერ წამოყენებული ბრალდებანი.
– მე დარწმუნებული ვარ, იმ საჩივარში სიმართლის ნატამალი არ არის!
– თუ საჩივარში სიმართლის ნატამალი არ არის, მაშინ ასაღელვებელიც არაფერი
ყოფილა, – ნელა, დინჯად ლაპარაკობდა წინამძღოლი და მისი მშრალი, დუნე ხმა
ფეხქვეშ თითქოს ნიადაგს მაცლიდა, რის გამოც გაცილებით უფრო მეტად ვღელავდი,
ვიდრე სხვა ვითარებაში ავღელდებოდი. – მაგრამ დავანებოთ თავი საჩივარს, რაკი
იგი სულმდაბალი და გაიძვერა ადამიანების მიერაა შეთხზული. შენ გკითხავ და
მიპასუხე. შენ ხომ სიმართლეს იტყვი! სულ რამდენიმე შეკითხვას მოგცემ. ოღონდ
მიპასუხე მოკლედ და არსებითად, განმარტებებისა და საკუთარი შეხედულებების
დაურთველად. მაშ ასე: მართალია თუ არა, რომ ეგ დავითი ყაჩაღთა გუნდის
მეთაური იყო?
– მართალი გახლავთ, მაგრამ...
– „მაგრამის” გარეშე, – წყნარად შემახსენა წინამძღოლმა.
– მართალი გახლავთ.
– ძალიან კარგი. ახლა ეს მითხარი, მართალია თუ არა, რომ ბავშვებსა და ქალებს
იტაცებდა და მონებად ჰყიდდა?
– ადრე იტაცებდა და ჰყიდდა. მერე კი პირიქით, ყიდულობდა და ათავისუფლებდა.
– მართალია თუ არა, რომ ადრე ბავშვებსა და ქალებს იტაცებდა და მონებად ჰყიდდა?
მე ტუჩები მოვიკვნიტე.
– დიახ, მართალია.
– ისიც მართალია, რომ ანტონიომ და შენ ადგილობრივ მცხოვრებთ არ დაანებეთ
მისი დასჯა?
– ჩაქოლვას უპირებდნენ, მამაო სებას...
– თქვენ კი წაართვით და შეიფარეთ.
– დიახ.
– და კიდევ ერთი შეკითხვა: ვისია ის კუთხე და ის მიწა-წყალი, სადაც ყოველივე ეს
მოხდა?
მე თავს ძლივს ვიკავებდი.
– ჯერ უფალი ღმერთის, მერე მთავრის და ბოლოს იქაური თავადის.
– მაშ, ცოტათი მაინც იქაური თავადისაც ყოფილა. შენი და ანტონიოსი კი – არა.
ამგვარად, არავითარი ყურადღება რომ არ მივაქციოთ საჩივარს და მხოლოდ შენი
პასუხებით ვიმსჯელოთ, შეგვიძლია დავასკვნათ: საკუთარი მიწა-წყლის გამგებელი
ებრძოდა მის მიწა-წყალზე მყოფ ყაჩაღს და თქვენ – უცხოელებმა, სტუმრებმა – ამ
ბრძოლაში ყაჩაღის მხარე დაიჭირეთ.
მე საბოლოოდ ავღელდი.
– ეგ ყაჩაღი, მამაო სებასტიანე, ათასჯერ უფრო კეთილშობილია, ვიდრე ის
სულმოკლე და ლაჩარი თავადი, რომელსაც, როგორც ვხედავ, მართლმსაჯულება
ქომაგად დადგომას უპირებს!
წინამძღოლმა ხელისგული დაჰკრა მაგიდას და ზეზე წამოდგა. მეც ავდექი.
პირველად და უკანასკნელად მაშინ ვნახე, რომ სიმშვიდემ უღალატა. მაგრამ ეს
მხოლოდ ერთი წამით მოხდა. როცა ლაპარაკი დაიწყო, კვლავ ძველებურად
დამცხრალი იყო, მშრალი და აუღელვებელი.
– იმის მიხედვით, თუ გულში რა გვიდევს, უფალი ღმერთი სჯის. მართლმსაჯულება
კი იმის მიხედვით სჯის, თუ რას ჩავდივართ. სასწორზეა არა ანტონიოს ბედი, არამედ
ჩვენი ქვეყნისა და ჩვენი მისიის კეთილი სახელი. როცა აგორებდით ლოდს, მაშინ
უნდა გეფიქრათ, რომ, სანამ ხევში არ ჩავარდებოდა, ვეღარ შეაკავებდით. ჩვენ კი
უფლება არა გვაქვს აქაურებს იმის მიზეზი მივცეთ, ჩვენს ქვეყანაზე ცუდი იფიქრონ!
თავისუფალი ხარ!
მალე ხმა დაირხა, წინამძღოლი ანტონიოს სასამართლოს გამართვას უპირებსო.
მართალია, მე ეს არ დამიჯერებია, რადგან ეჭვი მეპარებოდა, რომ მამა სებასტიანეს
ამის უფლება ჰქონდა, მაგრამ მაინც შეშინებული ვიყავი. ანტონიო ამ ამბავს მშვიდად
შეხვდა. საერთოდ, მშვიდად იყო. მხოლოდ დავითის ბედი აწუხებდა და ამ საგანზე
რამდენჯერმე ლაპარაკიც დამიწყო, რამაც კიდევ უფრო განმიმტკიცა განზრახვა,
რომელიც ადრევე მქონდა გულში ამოჭრილი: მთავრისთვის დარბაზობა მეთხოვა და
დავითი შემევედრებინა.
მისიაში მე და ანტონიო ერთ ოთახში დაგვაყენეს, რომელშიაც ჩვენს გარდა ძმა
თადეოზიც იდგა. მაშინ ამისთვის ყურადღება არ მიმიქცევია და აზრად არ მომსვლია,
თავი ტუსაღად მიმეჩნია, ძმა თადეოზი კი მეთვალყურედ, მაგრამ სასახლეში წასვლა
რომ დავაპირე, უცებ გამოირკვა, რომ თურმე ქალაქში გასვლის ნება არ მქონდა.
აღშფოთებულმა მამა სებასტიანესთან შეხვედრა მოვითხოვე. მამა სებასტიანე
მაშინდელივით ცივად შემხვდა და, როდესაც ჩემი უკმაყოფილება მოვახსენე, უხმოდ
ამოიღო და მაჩვენა ის საბუთი, რომლითაც განუსაზღვრელი უფლებები ჰქონდა
მინიჭებული და რომელიც ერთხელ მგონი უკვე ვახსენე. მაშინ იძულებული შევიქენი
მეც, ჩემი მხრივ (ამას ყოველთვის ვმალავდი, მაგრამ ახლა, როდესაც ძველი
ხელისუფლება კარგა ხნის შეცვლილია, დამალვას აზრი აღარა აქვს), ჩემი საიდუმლო
სიგელი ვაჩვენე, რომელიც წამოსვლის წინა დღეს მომცეს სასახლის კარზე და
რომლის მიხედვით მთელი ამ მოგზაურობის განმავლობაში უფლება მქონდა ჩემი
შეხედულებისამებრ მემოქმედა და არავისთვის ანგარიში არ ჩამებარებინა. მამა
სებასტიანემ სიგელი დაათვალიერა, ოდნავ გაფითრდა და უხმოდ დამიქნია თავი.
რამდენიმე დღის შემდეგ მთავარმა მიმიღო. ძველი მეგობარივით შემხვდა და
ყურადღებით მომისმინა. რომ მოვათავე, გაიღიმა. გაიღიმა ნაღვლიანად, უმისამართო
დაცინვით, და მითხრა:
– კაცი რომ სიმართლის გზას მიაგნებს, მისი შველა უკვე ძალიან ძნელია. – აქ ცოტა
ხანს ჩუმად იყო, მერე ნაღვლიან-დამცინავი ღიმილი უეცრად გულღია, ნათელი
ღიმილით შეეცვალა, მხარზე მეგობრულად მომითათუნა ხელი და დაუმატა, – რაც
ერთ საწყალ მთავარს შეუძლია, ვეცდები. ეგებ მოვახერხო რამე.
რომ ეცდებოდა, ამაში დარწმუნებული ვიყავი, მაგრამ შეძლებდა თუ არა, ეს კი ძნელი
სათქმელი იყო.
მართლმსაჯულება კი ამასობაში აქეთ ანტონიოს ბედს წყვეტდა, იქით დავითისას.
მაგრამ თუ დავითის ბედი, ასე თუ ისე, წინდაწინვე გარკვეული იყო, ანტონიოს
საქმემ მამა სებასტიანეს მრავალი თავსატეხი გაუჩინა. თავიდან მას იმედი ჰქონდა,
ანტონიოს დავითთან ერთად გაასამართლებდნენ (ეტყობა, სწორედ ამგვარ
შესაძლებლობას გულისხმობდა, როდესაც ერთხელ გემზე მითხრა, იქ მფარველები
არ ეყოლებაო), მაგრამ ადგილობრივმა ხელისუფლებამ უცხოელის თავიანთ
სასამართლოში მიცემა მართებულად არ მიიჩნია და ანტონიოს საქმე მამა
სებასტიანეს მიანდო. სინამდვილეში ეს დიპლომატიური ნაბიჯი იყო, ერთგვარი
პოლიტიკური თავაზიანობა, რომელიც ჩვენი მხრიდან საპასუხო თავაზიანობას
მოითხოვდა. ამგვარ ვითარებაში წინამძღოლმა ყველაზე გონივრულად მიიჩნია,
მთავრის კართან შეუთანხმებლად არაფერი გადაეწყვიტა. ამ მიზნით რამდენჯერმე
ეწვია კათალიკოსსა და მთავრის ზოგიერთ მაღალი ჩინის მოხელეს. ერთი-ორჯერ
ანტონიოც თან იახლა. საბოლოოდ საიდუმლო სასამართლო გამართა და ანტონიოს
კვლავ კოცონზე დაწვა გადაუწყვიტა. მაგრამ რაკი ამ სასამართლოს კანონიერი
უფლებამოსილება არ გააჩნდა, განაჩენი წინასწარი იყო, სავარაუდო და არა
საბოლოო. ამიტომ, განაჩენი რომ გამოიტანა, სასამართლომ ისიც დაადგინა, რომ
ანტონიო სამშობლოში გაგზავნილიყო, რათა საბოლოო განაჩენი წმინდა
ინკვიზიციის სამსჯავროს გამოეტანა. ანტონიოსთან ერთად უნდა გამგზავრებულიყო
ძმა თადეოზი, რომელიც თან წაიღებდა სასამართლოს ოქმს, ბრალდებათა ნუსხას,
საჩივრის ასლს, საერთოდ, ანტონიოს მთელი საქმიანობის აღწერას და აგრეთვე მამა
სებასტიანეს პირად ეპისტოლეს მისი უწმინდესობის მიმართ. ძმა თადეოზსვე
ევალებოდა ინკვიზიციის სამსჯავროზე მოწმედ გამოსვლა.
ეს ყველაფერი ანტონიომ მიაბო. მიამბო მშვიდად, წყნარად, აუღელვებლად. მერე
დასძინა:
– მაგრამ მამა სებასტიანეს შიში აქვს, რომ, რაკი ჩემი დასჯის ამბავს აქაური
ხელისუფლება ვერ შეიტყობს, შეიძლება ამან არასასურველი მითქმა-მოთქმა
გამოიწვიოს. ამიტომ მთავრის კართან და კათალიკოსთან შეთანხმებით არჩევანის
წინაშე დამაყენეს: თუ დავთანხმდები, აქვე მივიღო სასჯელი – ოღონდ ჩემი ნებით და
არა სასამართლოს გადაწყვეტილებით – კოცონზე დაწვას საწამლავით შემიცვლიან.
მე შევკრთი.
– მერე?
– უარი ვუთხარი, – ანტონიო ისე ლაპარაკობდა, თითქოს რაღაც უმნიშვნელო,
უბრალო საგანზე მსჯელობდა, – ჯერ ერთი, უცხო ქვეყანაში სიკვდილს სამშობლოში
სიკვდილი მირჩევნია, მეორე, ჩემი ნებით საწამლავის მიღება არა მგონია ღვთის
წინაშე მართებული საქციელი იყოს, მესამეც, რაც მთავარია, რაკი საშუალება მომეცა,
მოვალე ვარ სწორედ ის სასჯელი დავიდო, რაც თავის დროზე სულმოკლეობის გამო
ავირიდე.
მეც ის მერჩივნა, ანტონიო სამშობლოში გამგზავრებულიყო, ოღონდ სულ სხვა
მიზეზით: მართალია, მცირე, მკრთალი, უღიმღამო, მაგრამ მაინც იმედი მქონდა, ეგებ
მეგობრებმა და ნათესავებმა კიდევ ერთხელ გადაარჩინონ-მეთქი... თუმცა, ვინ იცის,
იქნებ ეს იმედი კი არ იყო, არამედ კაცის ბუნებაში ღრმად ჩამალული ეგოიზმი,
რომელიც საკუთარ სიმშვიდეს უფრთხილდება და ურჩევნია ძვირფასი ადამიანის
სიკვდილი თავისი თვალით არ ნახოს...
გემი, რომლითაც ანტონიო და ძმა თადეოზი უნდა გამგზავრებულიყვნენ, სამი
კვირის შემდეგ გადიოდა.
დადგა მოლოდინის მძიმე, აუტანელი დღეები. მე გულამღვრეული დავდიოდი და
ადგილს ვერ ვპოულობდი. ანტონიო მშვიდად იყო, დილა-საღამოს ხანგრძლივად
ლოცულობდა, გასამგზავრებლად ემზადებოდა და ყოველნაირად ცდილობდა, მეც
დავემშვიდებინე. დავითის ამბავი კი, ისე როგორც მე, მასაც ძველებურად აწუხებდა,
მაგრამ არც მე და არც მას უკვე აღარაფერი შეგვეძლო: ხელმეორედ ხომ ვერ
მივიდოდი მთავართან!
ასე გავიდა რამდენიმე დღე.
ერთ ღამეს, როდესაც ძილის წინ ეზოში ვსეირნობდი, ღობის გადაღმიდან უეცრად
შაშვის ჭახჭახი მომესმა. შევკრთი და გული ისე შემიტოკდა, ლამის ბუდიდან
ამომივარდა. ფრთხილად მიმოვიხედე, და რა დავრწმუნდი, ახლომახლო არავინ იყო,
იქით გავეშურე, საიდანაც ხმა შემომესმა. სანამ სულ ახლო არ მივედი, მანამ ვერ
გავარჩიე ბნელ ღამეში შავად მბზინავი ბებე.
– ბებე! – ვუთხარი ჩურჩულით, თან მღელვარებას ვერ ვმალავდი, – აქ საიდან
გაჩნდი?
– ბებემ იცის! – ჩვეული სიამაყით მომიგო მან და თეთრი კბილები გამოაჩინა. მერე
ხმას უფრო დაუწია, – თეთრმა ბატონმა ბებეს უთხრას: მართალია თუ არა, რომ
თეთრი ბატონის ამხანაგს სიკვდილი ელის?
ცოტა ხნის შემდეგ მე უკვე კარგად ვიცოდი, თუ რა პასუხი უნდა მიმეცა ამ კითხვაზე,
რადგან ცოტა ხნის შემდეგ ყველაფერი ნათელი შეიქნა, მაგრამ მაშინ ვერ
გავითვალისწინე, თუ რამდენი რამ იყო დამოკიდებული ჩემს პასუხზე. ანტონიოს
განაჩენი გონებიდან არ ამომდიოდა. ზოგჯერ შემაძრწუნებელი სიცხადით ვხედავდი
ავად მოლაპლაპე, გველივით დაკლაკნილ ცეცხლის ენებს და უილაჯობის ტკივილი,
რომელიც ყველა ტკივილზე უმწვავესია, მთელ სხეულში შანთივით მივლიდა.
ახლაც, ბებემ რომ ანტონიოს სიკვდილი ახსენა, გული ჩამეთუთქა და
დანაღვლიანებულმა უანგარიშოდ მივუგე:
– მართალია, ბებე.
– თეთრი ბატონის ამხანაგი ცეცხლში უნდა დაწვან? – შეშინებული და თან
დაეჭვებული კილოთი მკითხა მან.
– ჰო, ბებე, – დავუდასტურე მე და მხოლოდ ბუნდოვნად გამიარა გაკვირვებამ იმის
გამო, რომ ბებემ ამდენი იცოდა.
ბნელ ღამეში ზანგის თვალებმა წამით ნაკვერჩხლებივით იელვა.
– მაშ, ბებეს ბატონი უშველის თეთრი ბატონის ამხანაგს!
აი, ამ დროს მივხვდი, თუ რა პასუხი უნდა მიმეცა ბებეს პირველ შეკითხვაზე! მთელი
ჩემი დიპლომატიური გაწაფულობა, რასაც უხვად ვხარჯავდი ჩემი ქვეყნისა თუ სხვა
ქვეყნების მაღალ-მაღალი ჩინის მოხელეებთან, თურმე იმისთვის მქონია
მონიჭებული, რომ ახლა გამომეყენებინა ამ უბირ ზანგთან საუბარში. მე კი ამას
დროზე ვერ მივხვდი და ისეთი შეცდომა ჩავიდინე, რომლის გამოსწორება უკვე
შეუძლებელი იყო.
– განა შენი ბატონი სატუსაღოში არ არის? – გამიკვირდა მე.
– ბებეს ბატონი სატუსაღოდან გამოვა! – ამაყად მიპასუხა ბებემ.
– როგორ გამოვა? – ანგარიშმიუცემლად ვკითხე და სადღაც, გონების მიღმა,
სინანული გამიკრთა მთავართან ამასწინანდელი დარბაზობის გამო.
– ბებემ იცის! – თქვა ბებემ. ხოლო როცა ბებე იტყოდა, ბებემ იცისო, იქ სალაპარაკო
აღარაფერი იყო.
– არა, ბებე, – ვუთხარი მე, ანტონიოს არ სურს... – აქ ენა დამება და გულში შიშმა
გამიარა. არა. ანტონიოს რომ არ სურდა, ეს ცხადი იყო და ამაში ეჭვის შეტანა ჩემი
მხრივ მკრეხელობა იქნებოდა, მაგრამ მე მქონდა უფლება მეთქვა, არ სურს-მეთქი?
– ბებე კიდევ მოვა, – დამიბარა ამ დროს ბებემ და, ვიდრე რამეს მოვისაზრებდი,
გაქრა.
აღელვებული ერთხანს კიდევ დავაბიჯებდი ეზოში, მერე, ცოტა რომ დავმშვიდდი,
ოთახში შევედი, მაგრამ ძმა თადეოზს არ ეძინა და ამიტომ ანტონიოს მხოლოდ მეორე
დღესღა ვუთხარი ბებესთან შეხვედრის ამბავი. ანტონიო შეშფოთდა, საყვედურიც კი
წასცდა ჩემი წინდაუხედაობისა და აჩქარების გამო. ბოლოს გადავწყვიტეთ, თუ
ზანგი ისევ მოვიდოდა, როგორც შემპირდა, ერთად შევხვედროდით და
დავითისთვის მკაცრად შეგვეთვალა, განზრახვაზე ხელი აეღო.
სამი დღის შემდეგ, შუაღამის ხანს, მართლაც, კვლავ გაისმა შაშვის ჭახჭახი. მე და
ანტონიო უჩუმრად გამოვედით ოთახიდან და ფრთხილად გავწიეთ ღობისაკენ.
ჩვენდა გასაკვირველად, ზანგთან ერთად იქ ახლა დავითიც დაგვხვდა. დღესაც არ
ვიცი, დავითის განთავისუფლების მიზეზი მთავართან ჩემი დარბაზობა იყო თუ
ბებეს მოხერხებულობა.
დავითი უგუნებოდ იყო. ქუშად მოგვესალმა და, როგორც კი სალამი მოათავა,
მაშინვე დაადასტურა ის განზრახვა, რაც ამას წინათ ზანგის პირით შემოთვალა. უკვე
ყველაფერი დაწვრილებით იცოდა: სამსჯავროს გადაწყვეტილებაც, გემის გასვლის
დღეც, ანტონიოს აქედან გამგზავრების დროც. ყველაფერი იცოდა და გეგმაც
დაწყობილი ჰქონდა. ანტონიო სწორედ გემზე ასვლის წინ უნდა გაეტაცა.
ანტონიომ ფიცხად, გადაჭრით, ცოტა მკაცრი და მბრძანებლური კილოთიც კი, უარი
თქვა დავითის გეგმაზე. ჩემზე ზრუნვა შენი საქმე არ არის, შენ ის გირჩევნია, შენს
სულზე იზრუნოო.
მე დარწმუნებული ვიყავი, რომ ასეთი პასუხის შემდეგ დავითი იძულებული
შეიქნებოდა თავის განზრახვაზე ხელი აეღო, მაგრამ მოვტყუვდი. ანტონიოს პასუხი
რომ მოისმინა, ერთხანს ჩუმად იყო, მერე ნაღვლიანი, მაგრამ რაღაც უცნაურად
ჯიუტი კილოთი უთხრა:
– რაც არ უნდა თქვა და როგორც არ უნდა გაწყრე, ჩემს განზრახვას მაინც ავასრულებ.
მე შენგან მოთმინება კი ვისწავლე, მაგრამ იმასაც ვხედავ, რომ ამქვეყნად მტყუანს ისე
არ დევნიან, როგორც მართალს.
ანტონიომ, რა დაინახა, დავითის სიჯიუტეს ვერ გატეხავდა, ეშმაკობას მიმართა: ჩემს
დასჯას ვერ გაბედავენო, უთხრა, განაჩენი მხოლოდ შესაშინებლად გამოიტანეს,
თორემ ჩემი მეგობრები და ნათესავები ჩემს თავს ასე იოლად ვის დაანებებენო.
ბნელი ღამე კი იყო, მაგრამ მაინც შევამჩნიე, ამის გაგონებაზე როგორ გაიმართა
უეცრად დავითი, როგორ გაშალა მხრები და როგორ დაუბრუნდა ძველებური ლაღი
სიამაყე. და რაღაცნაირი კილოთი, რომელშიაც ერთსა და იმავე დროს უკმეხობაც იყო
და სიმწარეც, თქვა:
– რა უამური მოსასმენი ყოფილა, ანტონიო, პატიოსანი კაცი რომ ცრუობს! მე ჩემსას
ვიზამ.
ესა თქვა, გატრიალდა და ჩქარი ნაბიჯით წავიდა. ბებეც მყისვე უკან მიჰყვა.
ამ ამბავმა ანტონიო მძიმე საგონებელში ჩააგდო. შფოთავდა, წრიალებდა, თავს
იმტრევდა, რომ რამე გამოსავალი ეპოვა, მაგრამ ვერაფერი მოეხერხებინა.
დარწმუნებული იყო, ერთხელ კიდევ რომ ენახა დავითი, განზრახვაზე ხელს
ააღებინებდა, მაგრამ სად უნდა ენახა! თავისით თუ გამოჩნდებოდა, თორემ მისი
ასავალ-დასავალი არათუ ჩვენ, ქვეყნად ალბათ არავინ იცოდა.
მე, გამოტეხილი უნდა ვთქვა, გულის სიღრმეში მიხაროდა დავითის მტკიცე და
ჯიუტი გადაწყვეტილება. მგონია, რომ მოვალეობაც მესმის რა არის და ზნეობრივი
ტანჯვაც, მაგრამ იმის ფიქრი, რომ შესაძლებელი იყო ანტონიო სიკვდილს
გადარჩენოდა, ყველაფერს მავიწყებდა.
ცხადია, ამ ჩემს სიხარულს საგულდაგულოდ ვმალავდი და ყოველნაირად
ვცდილობდი, არ დამტყობოდა.
რაც უფრო ახლოვდებოდა გამგზავრების დრო, ანტონიოს მღელვარება მით უფრო
იზრდებოდა.
გამგზავრების წინა დღეს ლოგინიდან გაფითრებული და დაღლილი ადგა. მთელი
ღამე თეთრად გაათენა. არ ბორგავდა, არ წრიალებდა, მაგრამ ვგრძნობდი, რომ არ
ეძინა.
ნასაუზმევს მამა სებასტიანე ინახულა. იქიდან მობრუნებული შუადღემდე
მთვარეულივით იყო. დაბნეული მიმოდიოდა, ფიქრებით სადღაც სხვაგან
იმყოფებოდა, რამეს რომ ვეტყოდი, სამ-ოთხჯერ მაინც უნდა გამემეორებინა, რომ
გაეგო. გეგონებოდათ, სული უკვე გაცლოდა და სხეული ბედის ანაბარა
დარჩენილიყო. მე, რა თქმა უნდა, ყოველივე ამას ხვალინდელ გამგზავრებასა და
დავითთან გარდაუვალ შეხვედრას ვუკავშირებდი და ფიქრადაც არ მომდიოდა, ამ
დროს თუ უკვე სულ სხვა გადაწყვეტილებას დასდგომოდა.
ნაშუადღევს დამიძახა და საუბარი გამიბა. ძმა თადეოზი ამ დროს ოთახში არ იყო.
ერთხანს მესაუბრა, მერე სკივრი გახსნა, იქიდან დავითისეული ვერცხლის ქამარ-
ხანჯალი ამოიღო და გამომიწოდა.
– ეს შენი იყოს, ბართოლომეო.
მე ვიგრძენი, რომ ფერი წამივიდა.
– რატომ? შენ გაჩუქა და შენია. თან წაიღე.
– რომ წავიღო, ვის დავუტოვო? დავითისეული ნივთი ან მე უნდა მქონდეს, ან შენ... –
და უცებ დაუმატა, – დავითს გაუფრთხილდი.
ამ დროს განსაკუთრებით ნათლად და მწვავედ ვიგრძენი, სად და რისთვის მიდიოდა,
და გული მომეწურა, მაგრამ შევეცადე სიმშვიდე შემენარჩუნებინა. ქამარ-ხანჯალი
ჩამოვართვი და შევინახე.
თითქმის ორი საათი კიდევ ვისხედით და ვსაუბრობდით. ეს საშინელი საათები იყო.
ამასობაში მოსაღამოვდა. ოთახში ძმა თადეოზი შემოვიდა და მითხრა, მამა
სებასტიანეს შენი ნახვა სურსო. ძმა თადეოზს ხელში სურა და მომცრო ფიალა ეჭირა.
მამა სებასტიანემ ზოგადი საუბარი გამიბა. მე ეს არ გამკვირვებია. ვიფიქრე, ეტყობა
რაღაც მნიშვნელოვანი აქვს სათქმელი და, როგორც ჩვევია, შორიდან უვლის-მეთქი.
წყნარად ვესაუბრებოდი და ველოდი, როდის გადავიდოდა საქმეზე. თან ანტონიოზე
ვფიქრობდი.
დაახლოებით ნახევარი საათი ვისხედით ასე. უცებ კარი გაიღო, ძმა თადეოზი
შემოვიდა და მდუმარედ მიაჩერდა მამა სებასტიანეს. მე მაშინ ფიქრით არაფერი
მიფიქრია, მაგრამ, ძმა თადეოზის სახე რომ დავინახე, რაღაც უცხო, გაუგებარმა შიშმა
ტანში ჟრუანტელივით დამიარა.
მამა სებასტიანე წამოდგა და უხმოდ გაემართა კარისაკენ. მე და ძმა თადეოზი უკან
გავყევით.
ანტონიო გულაღმა იწვა თავის ტახტზე. ძმა თადეოზს მისთვის თვალები დაეხუჭა და
სუდარა გადაეფარებინა. სურა და ფიალა გაეტანა.
მამა სებასტიანემ პირჯვარი გადაიწერა და თავი დახარა.
მეორე დღეს დილიდან საღამომდე აშკარად ვგრძნობდი – გულით, გონებით, მთელი
სხეულით, ყოველი ასოთი, ისე მკაფიოდ და ცხადად, თითქოს თვალით ვხედავდი
და ხელით ვეხებოდი – რომ აქვე, ახლომახლო, უჩინრად და უხილავად ტრიალებდა
ბებე. ზოგჯერ სწრაფად მივაბრუნებდი თავს იქითკენ, სადაც მეგულებოდა, და
მიკვირდა, რომ ვერ ვამჩნევდი.
დასაფლავების წინა დღეს, დილაადრიან, როდესაც მზე ის-ის იყო ამოვიდა და
ირგვლივ სითბოს გამაბრუებელი სუნი დატრიალდა, უეცრად ფლოქვების ხმა მოისმა
და წამის შემდეგ ღია ჭიშკარში ისარივით შემოვარდა მხედარი. ეზოში ამ დროს
რამდენიმე კაცი ფუსფუსებდა. ისინი დავითს არ იცნობდნენ, ამიტომ
მოულოდნელობისაგან გაშეშებულები ისეთი სახით მიაჩერდნენ, მგონი არც კი
ეჯერათ, რომ ხორცშესხმულ ადამიანს ხედავდნენ. დავითი თეთრ ცხენზე იჯდა.
ძველებურად ლარივით გამართული, მთელი ტანით სულ ოდნავ უკან გადაზნექილი
და ცოტა გვერდზე შებრუნებული. ალისფერი, გულგაღეღილი ახალუხი ეცვა,
შუბლზე ოქროსფერი კულულები ეყარა და განრისხებულ ღვთაებას ჰგავდა.
ზედ შენობასთან ცხენი მოწყვეტით შეაყენა, ჩამოხტა, თვალით მომძებნა, ჩქარი
ნაბიჯით მოვიდა, ხელი მაჯაში ისე ჩამავლო, სისხლმა მოძრაობა შეწყვიტა, და
მკითხა:
– სად არის?
– წამოდი, – მივუგე მე და წინ გავუძეხი.
ყველანი, ვინც ამ ამბავს შეესწრო, ჯერაც გახევებულები იდგნენ და გონს ვერ
მოსულიყვნენ.
ანტონიო მძინარეს ჰგავდა.
თავთით ორი ბერი უჯდა, რომელთაც ფეხის ხმაზე თავი ასწიეს და, დავითი რომ
დაინახეს, პირჯვარი გადაიწერეს.
დავითი ანტონიოს დააცქერდა. დიდხანს დასცქეროდა უხმოდ და გაქვავებულ
სახეზე ძარღვი არ უტოკავდა. ბოლოს გამოტრიალდა. მეც გამოვყევი. კარის
ზღურბლს რომ მივატანეთ, წყნარად, მაგრამ ისეთი კილოთი, თითქოს გარინდებულ
ჰაერში მათრახმა გაიტკაცუნაო, მითხრა:
– არაფერი დამიმალო, ბართოლომეო.
ანტონიოს სიკვდილის შემდეგ გონებაში ყველაფერი არეული მქონდა და ერთიანად
შეძრული ადგილს ვერ ვპოულობდი. ძნელია ასეთ დროს კაცს მოსთხოვო საღად
იმსჯელოს და ზუსტად განსაზღვროს, რა მართებულია და რა უმართებულო. სხვას,
ჩემზე უფრო გამოცდილს, ეგებ მოეხერხებინა კიდეც ავი სიმართლე ტკბილი
ტყუილით შეელამაზებინა, მაგრამ მე ვერ მოვახერხე და ყველაფერი ისე ვუამბე,
როგორც იყო. ვუამბე, რომ ანტონიომ უკანასკნელ წამს გადაწყვეტილება შეცვალა და
საწამლავის დალევა არჩია, რათა ამით დავითისთვის მისი გატაცების საშუალება
მოესპო და ახალი ცოდვისაგან ეხსნა.
დავითი თითქოს მშვიდად მისმენდა. პასუხი არ მოუცია, უხმოდ ჩაავლო ხელი
ცხენის სადავეს და ნელი ნაბიჯით გაემართა ჭიშკრისაკენ, სადაც, ღობის გადაღმა,
ბებე ელოდა. ჭიშკარს რომ მივუახლოვდით, მაშინღა ამოიღო ხმა. შეჩერდა, მაგრამ
ჩემკენ არ მოუხედავს, ისე თქვა ნელა, დაფიქრებით:
– იქნებ ყოველივე სიცხიანის ბოდვაა?! იქნებ არაფერიც არ არსებობს?! იქნებ მთელი
ქვეყანა მძიმე სენითაა შეპყრობილი და ყველაფერი – ცოდვაც, მადლიც, სიცოცხლეც,
სიკვდილიც, ღმერთიც, სახარებაც, ცხადიც, სიზმარიც – ყველაფერი მხოლოდ
სნეული გონების მოლანდებაა?!
– არა, დავით, – მივუგე მე და ვიგრძენი, როგორ გადმომედო მისი ტკივილი, – რასაც
შენ ამბობ, ეს სასოწარკვეთილების ხმაა და არა სიმართლე. კაცის გონება მძიმე
სენითაა შეპყრობილი, მაგრამ ეს სენი არც უმიზეზოა და არც საბედისწერო. ადამიანი
სამყაროს ჰარმონიიდან ამოვარდა და მარტო დარჩა. უკვე მრავალი საუკუნეა
განწირული მეცადინეობით ლამობს, კვლავ იმ ჰარმონიას შეუერთდეს. ადრე თუ
გვიან შეუერთდება. მანამ კი ცოდვა-მადლის ტრიალი მუდამ განუკითხაობად
მოგვეჩვენება.
– მაშ, ანტონიო მართლა მკვდარი ყოფილა... – თქვა უცებ დავითმა და გაჩუმდა. მერე
მკვეთრად მოატრიალა თავი, თვალი თვალში გამიყარა და განაგრძო, – შენ ძალიან
ჭკვიანი კაცი ხარ, ბართოლომეო, და იქიდან, რასაც მეუბნები, ბევრი რამ არ მესმის,
მაგრამ თუ ყველაფერი მართლა ასეა არეული, მე როგორღა გავარჩიო ავი და კარგი?
– ავი და კარგი იმთავითვე გარჩეულია, რადგან ღვთით მონაბერი სული ყოველ კაცში
სუფევს. როცა შენ ავს იქმოდი, განა იმიტომ იქმოდი, რომ ავი და კარგი
ერთმანეთისაგან ვერ გაგერჩია! მაშინაც ისევე იცოდი, როგორც ახლა იცი, ავი რა არის
და კარგი რა არის. მაგრამ გარჩევა ადვილია, არჩევა კი ძნელი. არჩევაზე რომ მიდგება
საქმე, მაშინ ვიბნევით, რადგან გულისთქმა ეშმაკისგან გვაქვს.
ჭიშკარს გავცდით. დავითი და ბებე ცხენებზე შესხდნენ.
– როცა ცოდვა-მადლი განუკითხაობად გვეჩვენება, ბართოლომეო, სიმართლის გზა
ალბათ შურისძიება უნდა იყოს.
ამ სიტყვებით ცხენს ქუსლი ჰკრა და მალე ორივენი თვალს მიეფარნენ.
იმ დღეს დავითის სიტყვები რამდენჯერმე გამახსენდა. და რაც უფრო ხშირად
მახსენდებოდა, მით უფრო მიპყრობდა ეჭვი, რომ მათ რაღაც საბედისწერო
მნიშვნელობა ჰქონდა. ამ ეჭვს კიდევ მეტად მიმტკიცებდა ის გარემოება, რომ
დავითის გარეგნობა მოულოდნელად ისევ ძველებური გახდა.
ღამე ცუდად მეძინა. დილით აფორიაქებულმა გავიღვიძე. გონებაში დავითის
სიტყვები მიტრიალებდა და შიში და მღელვარება თანდათან მემატებოდა. ბოლოს,
ანტონიოს ნათქვამიც რომ გამახსენდა, – დავითს გაუფრთხილდიო – დასაფლავებას
აღარ დაველოდე და გზას გავუდექი.
შეუსვენებლად მივაქროლებდი ცხენს და ნაშუადღევს ტაფობს მივაღწიე. ქედზე რომ
გადავდექი, მცირე ხნით შევჩერდი და იქაურობა მოვათვალიერე. ავი წინათგრძნობა
გულს მიღრღნიდა, მაგრამ საეჭვო ვერაფერი შევამჩნიე და ცოტა დავმშვიდდი.
სოფელს შორიდან შემოვუარე, რომ არავის შევფეთებოდი, და პირდაპირ დავითის
ციხისაკენ გავწიე.
ჭიშკარი ღია იყო. ეზოში ჯორი ება. ეს იმდენად მოულოდნელი იყო, რომ ერთხანს
უაზროდ მივჩერებოდი. სანამ რამეს მოვისაზრებდი, ციხის კარი გაიღო და ვიღაც
უცხო კაცი გამოვიდა. გრძელი ანაფორა ეცვა, კისერზე მოზრდილი ჯვარი ეკიდა. შუა
ტანისა იყო, გამხდარი, მაგრამ მკვრივი და ძვალმსხვილი. შავი თმა-წვერი ჰქონდა და
მშვიდი, თაფლისფერი თვალები. მე რომ დამინახა, შუბლი ოდნავ შეიჭმუხნა და
ყურადღებით დამაკვირდა. ბოლოს თქვა:
– ბართოლომეო უნდა იყოთ...
– ბართოლომეო გახლავართ, – დავუდასტურე მე და ციხის კარს გავხედე, რომელიც
მან ღია დატოვა, – თქვენ...
– მე მღვდელი ვარ. ერთი კვირაა, რაც ამ მხარეში გამომამწესეს. დავითს თუ ეძებთ,
დავითი აქ არ არის.
– მაშ სად არის?! – დაუფიქრებლად აღმომხდა მე.
მღვდელმა შემომხედა. მისი თაფლისფერი თვალების მშვიდ მზერაში წამით რაღაც
ინტერესი გაკრთა.
– არ ვიცი... – აქ თვალი ამარიდა. ერთხანს ჩუმად იყო. მერე განაგრძო, – გუშინ
ნაშუადღევს გამოჩენილა. მე არ მინახავს, სხვებმა მითხრეს. ღამით ისევ გამქრალა, –
აქ კიდევ ერთხელ შემომხედა და თვალი არ მოუშორებია, ისე დაატანა, – თავადი და
მღვდელყოფილი ეფრემიც გაქრნენ.
მე გამაჟრჟოლა და თვალწინ წარმომიდგა დავითი – თეთრ ცხენზე ამხედრებული,
ბეჭებგანიერი და ოქროსკულულებიანი, ლარივით გამართული, მთელი ტანით სულ
ოდნავ უკან გადაზნექილი და ცოტა გვერდზე შებრუნებული. წარმართული ღვთაება,
ამაყი, პირგამეხებული, შურისმაძიებელი.
ერთხანს ჩუმად ვიყავით.
– ახალციხეში წაიყვანდა, – ვთქვი ბოლოს.
– მეც ეგრე ვივარაუდე, – მიპასუხა მღვდელმა და თაფლისფერი თვალები მშვიდად
შემომანათა, – ერთი პირობა დავაპირე მდევარი დამედევნებინა, მაგრამ მერე ისევ
გადავიფიქრე, ან კი რა ჭკუა ჰქონდა მდევრის დადევნებას... – ამ სიტყვებით ნელა,
მძიმედ გადაიქნია თავი, – ჯერ სადა ვართ... ჯერ სიმართლეც ისევე მოითხოვს
სისხლს, როგორც უსამართლობა...
ერთხანს კვლავ სიჩუმე ჩამოვარდა. მერე, მღვდელი რომ თავისი ჯორისკენ გაემართა,
ვკითხე:
– აქ ამოსვლა მარტომ როგორ გაბედეთ?
– რატომ? – გაუკვირდა მას, – ძაღლები თავადის ბრძანებით ადრევე დაუხოციათ.
– დავითს რომ გადაჰყროდით?
მღვდელმა შემომხედა და რამდენიმე წამის განმავლობაში თვალმოუშორებლად
მიყურა. მერე წყნარად მკითხა:
– განა დავითი საშიშია? – და მცირე დუმილის შემდეგ დასძინა, – აქაურები თბილად
და სიყვარულით გიგონებენ თქვენცა და თქვენს ამხანაგსაც. მგონი ანტონიო ჰქვია,
არა?
– ერქვა, – მივუგე მე, – დღეს უნდა დაესაფლავებინათ, – და მღვდელმა რომ ნელა
გადაიწერა პირჯვარი და აუმღვრეველი მოლოდინით შემომაცქერდა, უეცრად
მისდამი ისეთი ნდობით გავიმსჭვალე, თითქოს ძველი მეგობრები ვყოფილიყავით,
და მოკლედ ვუამბე ყველაფერი.
– ახლა რას აპირებთ?
– უნდა დაველოდო. თუ ცოცხალია, გამოჩნდება.
– სოფელში არ წამოხვალთ?
– არა, აქ დავრჩები.
მღვდელმა ჯორი ახსნა.
– მაშ, ხვალ წირვის შემდეგ ამოგაკითხავთ.
ციხე დარბეული იყო. ვინც ძაღლები დახოცა, ჩანს, რაღაცის პოვნის იმედიც ჰქონდა,
რომ ყველაფერი გადაუქოთებია.
მღვდელი მეორე დღეს მართლა ამოვიდა. თან ცოტაოდენი საგზალი ამომიტანა.
მერეც თითქმის ყოველდღე ამოდიოდა და ზოგჯერ საღამომდე რჩებოდა ხოლე.
ჭკვიანი კაცი იყო, სასიამოვნო მოსაუბრე, ზნეკეთილი და დიდსულოვანი.
ამასობაში დრო გადიოდა, დავითისა კი არაფერი ისმოდა და ჩემი იმედიც ნელ-ნელა
ილეოდა და იწურებოდა.
მაგრამ ერთ საღამოს, სწორედ მზის ჩასვლის ჟამს, ჭიშკარი გაიღო და ეზოში დავითი
შემოვიდა.
სიხარულის კამკამა ნაკადი და შიშის მღვრიე ზვირთი გულში ერთდროულად
შემოვარდა. დავითი ქვეითად იყო. ძველი ქალამნები და ძველი, ჯვალოს ხიფთანი
ეცვა.
– დავით! – აღელვებით აღმომხდა მე.
– ქალაქში გეძებდი, ბართოლომეო, – გაიღიმა დავითმა, მაგრამ თვალებში წუხილი
ედგა და ამიტომ ღიმილიც ნაღვლიანი გამოუვიდა, – რომ ვერ გიპოვე, მივხვდი, აქ
იქნებოდი.
მე შევეცადე სიხარულიც დამემალა და შიშიც. თვალი თვალში გავუყარე და ვკითხე:
– თავადი და მღვდელი სად არიან?
დავითმა თვალი ამარიდა. მერე წყნარად თქვა:
– შინ შევიდეთ.
ციხის დარბაზები რომ არეულ-დარეული ნახა, ნაკვთებსა და ნაკვთებს შუა ის მძიმე,
ტლანქი ნაღველი ჩაეფინა, რომელიც მის მეფურ სილამაზეს ერთი ხელის დაკვრით
არღვევდა. ბოლოს, მთავარ დარბაზში რომ შევედით, ისევ ვკითხე:
– თავადი და მღვდელი სად არიან, დავით?
– გემზე არიან... დავსხდეთ მცირე ხნით. – ამ სიტყვებით ტახტზე ჩამოჯდა და
დასძინა, – ალბათ, უკვე გემზე არიან.
მე თვალს არ ვაშორებდი.
– გაყიდე?
დავითმა შემომხედა.
– განსჯა უფრო იოლი ყოფილა, ბართოლომეო, ვიდრე სხვის გულში ჩახედვა.
შურისძიება კი სულს აწყნარებს. ქალაქში იმიტომ დაგეძებდი და, რომ ვერ გიპოვე, აქ
იმიტომ ამოგაკითხე, რომ შენს უნახავად არ მინდოდა წავსულიყავი.
– სად მიხვალ? – ვკითხე გაკვირვებულმა.
დავითმა თვალი ამარიდა. ახლა დაფიქრებული სადღაც ჩემს მიღმა მისჩერებოდა
სივრცეს და დიდხანს დუმდა. დაღვრემილი იყო და მოღრუბლული, როგორც
საავდრო ცა. სახე ისეთი ჰქონდა, თითქოს რაღაცის გამო ყოყმანობდა. ბოლოს
ფიქრებში ჩაძირულმა წყნარად დაიწყო.
– შენ მშვიდი და გონიერი კაცი ხარ, ბართოლომეო, და სხვის ტკივილს ალბათ შენი
ტკივილით ზომავ. მე კი ანტონიომ, ერთი უფსკრულიდან რომ ამომიყვანა, მეორე
უფსკრულში ჩამაგდო, სადაც, რამდენადაც საკუთარი ტკივილი იოლი ასატანია,
იმდენადვე ძნელია სხვისი ტკივილის ცქერა. მე ამის არ შემშინებია, რადგან ჩემი
ცოდვები ყოველგვარ ტკივილს აღემატება, მაგრამ ანტონიოს სიკვდილის შემდეგ
მივხვდი, რომ შურისძიება მოვალეობაა. ადამიანი ტანჯვის ღირსი ყოფილა,
თანაგრძნობის ღირსი კი – არა. თავიდან ვაპირებდი ჩემი სიძეცა და მღვდელიც
ცხენის კუდზე გამომება და მანამ მეთრია, სანამ სული არ ამოხდებოდათ. – ეს რომ
თქვა, თვალებში წამით ელვა გაუკრთა, – კარგი კი იქნებოდა, მაგრამ უეცრად
მივხვდი, რომ კაცის მოკვლა თურმე აღარ შემძლებია. მაშინ ორივენი ახალციხის
გზას გავუყენე და ვიღაც იზმირელ თურქს მივყიდე. ტყუილად მიყურებ
საყვედურით, ასე მართებულად, ალბათ, ჩემს სიცოცხლეში არასოდეს მოვქცეულვარ.
იმ ფულით ერთი დედა-შვილი გამოვიხსენი... ქალი სრულიად ყმაწვილი იყო,
ტანისამოსი შემოფლეთილი ჰქონდა, თმა აწეწილი, სახე არეული... ისეთი ლამაზი
იყო, ბართოლომეო, და ისეთი უმწეო, როგორც შეგინებული ხატი. ბავშვი სამიოდ
წლისა თუ იქნებოდა, კრავივით იჯდა დედის კალთაში, არ იცოდა, რა ხდებოდა მის
თავს და გაოცებული ანგელოზივით იცქირებოდა აქეთ-იქით, ჩანდა, ამდენი ჭრელი
ხალხი ერთად არასოდეს ენახა... მუშტარი რომ გამოჩნდებოდა, დედა გულში
იკრავდა შვილს და ზედ ეფარებოდა, თითქოს ამით რამეს უშველიდა... – ამ
სიტყვებზე უეცრად წამოდგა და კილოც შეიცვალა, – ეს მინდოდა მეთქვა შენთვის,
ბართოლომეო. ახლა კი უნდა წავიდე, – და კარისკენ გაეშურა.
– სად მიდიხარ?
– შენც ისევე შეგეთვისე, როგორც ანტონიოს. მაგრამ სიკვდილში ყველა საკუთარი
თავის ბატონ-პატრონია.
ეზოში რომ გავედით, ვკითხე:
– ბებე? ბებე რაღა იქნა?
– ბებეც გავისტუმრე... ბებე გულჩვილია, მაგრამ მარჯვე ხელი აქვს. არ დაიკარგება.
ერთ ნაცნობ ვაჭარს ჩავაბარე და გავისტუმრე... მშვიდობით, ბართოლომეო!
ამ სიტყვებით გატრიალდა და წავიდა. უკან აღარ მოუხედავს. მძიმედ მიდიოდა,
მაგრამ მყარი, მტკიცე ნაბიჯით. ეზოს გასცდა, აღმართს შეუყვა და მალე ტყეში
გაუჩინარდა.
იმ ღამეს თვალზე რთული არ მომკარებია და გათენებამდე, ჩემდაუნებურად, სულ
იმას მოველოდი, ან ახლა გავიგონებ შაშვის ჭახჭახს ან ახლა-მეთქი. მაგრამ ჩემი
მოლოდინი ამაო გამოდგა და მეორე დღეს, მღვდელი რომ ამოვიდა,
გასამგზავრებლად უკვე მზად ვიყავი. მღვდელმა ტაფობის ბოლომდე გამაცილა.
ქედზე რომ ავედით, პირჯვარი გადამსახა, ჯორი მიატრიალა და ნელა დაუყვა
თავდაღმართს. მე მის ზურგს მივჩერებოდი და გულში მწუხარება და სიხარული
ერთმანეთს ებრძოდა.
მერე ტაფობზე გადმოყუდებულ მაღალ ქედს ავხედე, რომელიც გაუვალი, უკაცური,
უღრანი ტყეებით იყო დაფარული...
იმ წელიწადს საქართველოს კიდევ რამდენიმე კუთხე მოვიარე და მომდევნო წლის
გაზაფხულზე სამშობლოში დავბრუნდი.

1984 წელი