Mira Marcinów

Bezmatek
Książka, którą nabyłeś, jest dziełem twórcy i wydawcy. Prosimy, abyś przestrzegał praw, jakie im
przysługują. Jej zawartość możesz udostępnić nieodpłatnie osobom bliskim lub osobiście znanym. Ale nie
publikuj jej w internecie. Jeśli cytujesz jej fragmenty, nie zmieniaj ich treści i koniecznie zaznacz, czyje to
dzieło. A kopiując ją, rób to jedynie na użytek osobisty.

Projekt okładki Hanna Cieślak

Projekt typograficzny i redakcja techniczna Robert Oleś / d2d.pl

Copyright © by Mira Marcinów, 2020

Redakcja Magdalena Budzińska

Korekta Gabriela Niemiec, Alicja Listwan
Skład Robert Oleś / d2d.pl

Skład wersji elektronicznej d2 d. pl

I S BN 97 8- 8 3- 8 19 1- 0 25 - 5

WYDAWNI CTWO CZARNE sp. z o.o.

czar ne. co m . pl

Wydawnictwo Czarne
@wydawnictwoczarne

Redakcja: Wołowiec 11, 38-307 Sękowa

Wołowiec 2020
Wydanie I
Bezmatek – rodzina pszczela pozbawiona matki pszczelej.
1
Lekcja matki: na oczko w rajstopach najlepszy jest lakier do paznokci. Żeby nie
poszło dalej. Jak już rajstopy muszą być cieliste, to tylko w zimnym odcieniu,
wtedy nogi wyglądają zgrabniej. Ciepły pogrubia. I nikt nie może się
dowiedzieć, że jestem próżna.
 – Nie lubię, gdy patrzysz, jak robię sobie oko. Wtedy ręce mi się trzęsą
i muszę robić od nowa. Zawsze lubiłaś patrzeć, jak się maluję. Dziewczynki tak
mają. I nie dotykaj moich pleców. To mnie drażni. Nie ufam ci za bardzo. Matki
tak mają.

Potem pije wódkę i popija piwem. Robi się wesoła, głośna i tańczy jak Tina
Turner. Innym razem robi się smutna, płacze, pali, a łzy ze smarkami mieszają
jej się na łuku Kupidyna.

I taka wyniosła się zdaje, kiedy siedzi przodem do mnie, załamana matka, gdy
ją suszy i próbuje rozmawiać serdecznie o sensie życia, kiedy jest po kilku
piwach, a nigdy mnie nie lała pasem po gołych pośladkach i nie maglowała
w Wigilię o inicjacje seksualne, od chwili kiedy sąsiadki zaczęły plotkować
i w ogóle wszyscy byli przekonani, że matka gary myje w rękawiczkach, jak
niematka w pomalowanych paznokciach i w innych ozdobach.

Babcia nosiła podomki, a mama: szpilki, skórzane ołówkowe spódnice i obcisłe

bluzki. Tak ją pamiętam. Miała sto sześćdziesiąt cztery centymetry wzrostu,
włosy kasztanowe, skórę oliwkową, a nawet rodzina mówiła o niej
„wysokaczarna”. I tak sobie rozmawiałyśmy: „Ojej, jak nie włożysz szpilek, to
jaka będzie z ciebie wysokaczarna?”. Albo: „No tak, trzeba chodzić z głową
podniesioną i wciągniętym brzuchem, żeby być wysokączarną”. Zawsze przy
ludziach dodawała sobie jeden centymetr:
– Ja mam metr sześćdziesiąt pięć. – I się prostowała.
Ale nie przy mnie.
Nigdy nie widziałam, żeby się spowiadała. Nigdy nie poczułam.
Mama mówi, że jak urosnę, to wyskubie mi brwi i wtedy będę naprawdę ładna.

Chociaż mieszkamy w nowym bloku, bo z lat siedemdziesiątych, a lata są

dopiero dziewięćdziesiąte, to marzymy, żeby mieszkać gdzie indziej. Nie
w domku z ogródkiem, ale w dużym mieście. Kiedyś przeprowadzimy się do
Szczecina. Mama mówi, że to jest ogromne miasto. Tak wielkie, że jeżdżą po
nim pociągi, ona mówi „tramwaje”. Tam nie trzeba myśleć o sąsiadach i każdy
żyje, jak chce. Mama kupiła już figurkę dzikiej kaczki pomalowaną na żółto i na
niebiesko do naszej nowej kuchni, a potem jeszcze pomarańczowe jajka
z drewna. Teraz nie ma gdzie ich postawić. Dziadkowie, u których mieszkamy,
lubią ciemne kolory ziemi i takie jak moja skóra. Babcie to w ogóle lubią
smutniejsze miejsca niż matki. Tylko w dużych miastach można mieć wesołe
ozdoby.

Mama marzy o własnej kuchni. A ja o własnym pokoju. Pewnego dnia

będziemy miały w dużym mieście kawalerkę, tak tam mówią na mieszkanie.
Mama jest ładna jak Cindy Crawford, więc szybko znajdzie pracę i zamieszka
w swojej żółto-pomarańczowo-niebieskiej kuchni. Będzie w niej gotować
makaron z koncentratem pomidorowym i jajkami. To moje ulubione danie.
Mama nazwała je „kolorowy makaron”. Teraz rzadko gotuje, bo to kuchnia
babci. Każda kuchnia ma swoją panią. Gdy do kuchni wejdą dwie dorosłe
kobiety, to strasznie się kłócą. Dla mamy liczy się to, jak jedzenie wygląda na
talerzu. A dla babci to, żeby się dużo odżywiać. Jedzenie mojej mamy pachnie
przyprawami, które lubię wąchać, ale nie lubię ich jeść. Chciałabym mieć
czerwony pokój z zielonymi szafami, w których trzymałabym wypukłe
kolorowe karteczki. Ale sama wiem, że wypukłych nie ma naprawdę, nawet
jeśli można o nich marzyć przed snem.

Moja siostra nie lubi czerwonego, a mama mówi, że siostra musi z nami
mieszkać do czasu, aż urośnie. Moja siostra ma swoje życie. Chociaż jest tylko
o pięć lat starsza ode mnie, to jest kimś poważnym, ponieważ wydawała już
pieniądze. Moja siostra kradnie kołpaki i sprzedaje komuś z osiedla. Opowiada,
że ukradła już milion felg, ale tak naprawdę to było ich mniej i to były kołpaki,
a nie felgi, mówi mama. Moja mama jest mądra i dobra, więc nie pozwala nam
kraść.
Najbardziej chciałabym namalować z mamą świecówkami kaczkę i jajka tak,
żeby pokolorować całą kartkę. Żeby nie było białych plam, bo mama ich nie
lubi. Póki są prześwity, to nie jest prawdziwy obraz, mówi mama. Najbardziej
chciałabym być artystką jak ona.
Wieczorami mama zmywa makijaż mydłem. Wtedy pozwala mi patrzeć.
Trzyma głowę pod kranem i szoruje twarz. Woda pieni się na biało. Matki
w ogóle dużo mówią, kiedy się myją. Moja na przykład powtarza wtedy, że nie
zwariuje, a tylko wtedy wygląda jak szalona Marta – tak u nas mówią
o wariatkach. Moja matka nie jest wariatką. Jest moją mamą.
 – W naszej rodzinie kobiety nie siwieją – mówiła moja mama. Nie zdążyła
osiwieć.
Opowieść o dzieciństwie rozpoczynała od historii, że zaczęła palić w wieku
pięciu lat. Ale wtedy to raczej popalała. Śmiesznie tak wcześnie. Za wcześnie.
To miało być zabawne. Znałam wielu, którzy śmiali się z jej żartów.
Paliła jak smok. Kiedy się budziłam, wypalone było już kilka, czasami nawet
kilkanaście papierosów. Odmierzała tak czas. Poznawałam po popielniczce,
o której wstała. Piąty papieros. Może siódmy. A może dziesiąty. Nie wiem, dwa
razy wysypywałam pety do śmieci. W lepszych czasach paliła czerwone
marlboro. Albo żółte camele. Nawet te w twardym opakowaniu. Hard cover –
wyższa półka. Gromadziła te twarde pudełeczka. Przekładała do nich papierosy
z miękkich paczek. W czasach przeciętnych paliła czerwone caro. W gorszych
klubowe. Mówiła, że mocnych bez filtra nigdy by nie włożyła do ust. Ale
wkładała, kiedy nie miała na lepsze. Gdy w ogóle nie miała pieniędzy, to
wysyłała mnie do babci po kilka fajek. Biegałam też po sąsiadach. W tamtych
czasach sześciolatka z papierosami w dłoni to był normalny widok. Tak
myślałam.
Na lodówkę przyklejała karteczki: „Przepaliłam już malucha”. Miało ją to
zmotywować do rzucenia palenia. Rysowała obok fiata 126p, ale to nie działało,
bo bardzo nie lubiła samochodów. Oczywiście rozumiałam przekaz: maluch był
dla bogaczy, gdyby nie paliła, bylibyśmy bogaci. Potem na karteczce pisała:
„Przepaliłam już poloneza”. I dołączała rysunek poloneza caro. A potem to już
było po prostu auto. Tylko że nie miała prawa jazdy na samochody osobowe.
W technikum kazali jej zrobić na ciągnik, ale ponoć nigdy nie odebrała. Gdyby
narysowała dom z ogródkiem albo chociaż sztalugi i ulubione tubki
rembrandtów, może 16 marca 2017 roku, w pierwszą rocznicę diagnozy, nie
umarłaby tak naturalnie.

A ludzie wokół mówili, że palenie zabija, że od papierosów robią się pożółkłe

paznokcie, nieświeży oddech i brzydkie zęby.
Mówili do niej Lila – takie jakieś kocie imię.
Wiedziała, że zawsze może zmienić zdanie. Nigdy nie zmieniła.
Zanim przytyła i zrobiła się „szczęśliwa”, nawet w natapirowanej grzywce
z początku lat dziewięćdziesiątych wyglądała naprawdę dobrze. Mało kto tak
potrafił. I jeszcze w czarnych cienkich rajstopach. W tamtych czasach chodziły
w nich tylko prezenterki z losowania Lotto, a ich ufokształtne kolana straszyły
grzeczne dzieci przed telewizorami. Podczas gdy nogi mojej matki wciąż
wyglądały ludzko, miło, zgrabnie i przytulnie.
„Komora maszyny losującej jest pusta. Następuje zwolnienie blokady.
I rozpoczynamy losowanie sześciu liczb”.
Myślała, że kiedyś wygra w totka. Nigdy nie wygrała.

– Dziewczynki! Podajcie mamie kozaki! Idziemy na wielkie zakupy.

– Jak to?
– Coś czuję, że dziś nam się poszczęści.
– Gdzie?
– Przerzuć na Polsat i pogłośnij!
– Ale tam są reklamy.
– Zaraz! Będzie losowanie. A wy w tym czasie przygotujcie największe
torby, jakie mamy.
– Naprawdę? Co sobie kupisz? Wezmę też mój tornister.

Albo to był jakiś przelew, który nigdy nie dotarł. Pamiętam ten spacer
z walizkami po wielkie zakupy. Pamiętam, jak na mnie patrzy smutna przy
okienku na poczcie. Wracałyśmy z pustymi, sflaczałymi torbami. Imponowało
mi, że pozwalała nam marzyć.
Miała swoje lata, spodnie rybaczki, miętowy sweter w serek i granatowe
baletki. Mówili, że za mocno się malowała. Nie sądzę. Każdy niech się maluje,
ile chce. Bałam się jej dekoltów. I że zabraknie mamie pieniędzy. Zawsze miała
odliczone. Ale zapominała o tym, że życie drożeje. Zwłaszcza mięso.

Lubiła wyglądać. Lubiła na siebie wydawać. I wyglądała. Ale nie miała czego
wydawać.

Kiedyś dużo pracowała. Była zootechnikiem w P G R -ze, recepcjonistką

w Hotelu Pomorskim, kierowniczką w zakładzie pracy chronionej Słowianka.
A po osiemdziesiątym dziewiątym handlowała stalą. Robiła to naprawdę
dobrze. Założyła własną firmę. Zbankrutowała. Próbowała sama utrzymać córki
z roboty na czarno w Reichu. Wyjechała. Trafiła do obozu pracy. Wróciła
z połamanymi żebrami. Nie mogłam się do niej przytulać, bo ją bolało. Szukała
pracy. Nie znalazła. Szukała. Namalowała kilkaset wielkoformatowych
obrazów. Malowała olejnymi. Ze skrawków starych skórzanych ubrań szyła
artystyczne torebki. Sprzedawałam je koleżankom ze studiów. Zbierała ze mną
kamienie nad morzem i robiła z nich broszki. Tworzyła na nich miniaturowe
sceny rodzajowe. Najlepsze były płaskie kamienie: najlepsze do puszczania
kaczek, najlepsze do zarabiania pieniędzy. Chociaż nie zarobiła wiele.

– Najważniejsze to nie być od nikogo zależną, pamiętaj. To najohydniejsze,

co może spotkać kobietę – powtarzała.
I jeszcze:
– Musisz mieć jakąś pasję i przede wszystkim dużo się uczyć. Czego się
nauczysz, tego nikt ci nie zabierze.
Matka wstydziła się kilku rzeczy. Zębów, kuchni i tego, że przerwała studia,
a nie ciążę.
Lila miała trzech mężów. Zmieniała nazwisko po każdym ślubie, nosiła więc
w sumie cztery nazwiska. A nie dożyła nawet sześćdziesiątki. Urodziła tylko
córki. Mój tata był tym drugim. Kiedy miałam siedem lat, przeprowadziłyśmy
się do bloku naprzeciwko bloku dziadków, do kogoś, kto nie był moim tatą.
Za to mama miała tam własną kuchnię. W tym nowym domu mieszkały trzy
kobiety o różnych nazwiskach. Czasami nawet cztery, ale to w mieszkaniu
babci, jak od ostatniego męża mamy uciekałyśmy do niej. Posiadanie różnych
nazwisk ułatwiało wiele spraw. Na przykład kwestię tego, kto zaczyna daną grę:
kto pierwszy liczy w państwach-miastach, kto jest na musiku w tysiącu.
Grałyśmy w porządku alfabetycznym. Oczywiście można tak robić z imionami,
tak się pewnie gra w normalnych rodzinach. Ale po nazwisku było bardziej
profesjonalnie. Zaczynała więc mama, potem ja, babcia i na końcu moja siostra.
To było w czasach, kiedy kosz na śmieci wykładano gazetami. Ekologicznie.
Tylko pety przyklejały się do kubła i trzeba było myć po brzegach. W czasach,
kiedy pytałyśmy: „Czy to jest derma?”, trzymając skóropodobną torbę. Dziś
trzeba by powiedzieć „z ekoskóry”. O ile bliższa była mi ta „derma”. Derma,
z łaciny „skóra”. Ale łacina to taka podróba. Taka pretensjonalna. W każdym
razie to było wtedy, gdy drzwi do mieszkań w blokach obijano drewnem, a po
drugiej stronie dermą z ćwiekami. Boazerię kładziono w przedpokojach.
Baranek na ścianach sypialni. Kasetony na suficie. Te czasy.
W moim domu zawsze było zapotrzebowanie na intensywność. Wyznawaliśmy
zasadę, że kiedy trzeba, powinno się mocno wejść w coś przesadnego. Wtedy
należy porzucić prawdę. Wtedy się żyje.
Poszła krowa, niech idzie łańcuch – by użyć dziarskiego powiedzenia
mojego ojczyma.
Lila lubiła dziewczyny, o których mówi się źle. Sama była jak one. Mimo że
zrobiła wszystko, czego od niej oczekiwano. Znalazła pracę. Wyszła za mąż.
Nawet trzy razy. I urodziła dzieci. Dwa razy. Zamieniła jeżyka na skromnego
boba. Ubierała się w sklepach dla dojrzałych kobiet, ani trochę nie tracąc
wdzięku. Wszyscy mówili, że ważne jest zdanie innych. Tylko Lila sprawiała
wrażenie, że nie obchodzi jej, co ludzie powiedzą.
Można było przypuszczać, że rozmawiamy o wszystkim, robimy sobie
paznokcie i gadamy o seksie. W każdym razie wyglądało to na ten typ relacji.
Ale tak nie było.
Dość szybko dowiaduję się od starszej siostry ciotecznej, że kobiety z naszej
rodziny mają duży temperament w łóżku i przez to trudno im znaleźć facetów.
Ona rozmawia o tych sprawach z moją mamą, to wie. Mam dziesięć lat i
martwię się o ten temperament w łóżku. Słyszałam już, że mam charakterek i
przez to będzie mi trudno w życiu. A teraz jeszcze ten temperament. Choć
kuzynka wydaje się dumna, kiedy to mówi.

Obawiam się młodych mężczyzn. Ale jeszcze bardziej boję się starych.
Dziadek, tata mojej mamy, nosił żonobijkę: prążkowaną białą koszulkę na
ramiączkach. I krótkie kalesony. Wystawał mu. Babcia krzyczała:
– Schowaj przy dzieciach!
Wielka rura, nigdy później niczego takiego nie widziałam. To była chyba
jakaś choroba, przerost czy coś takiego.
Drażniła mnie postępująca z wiekiem skłonność matki do relacjonowania
wszystkiego, co robiła. Mówiła sama do siebie. To nie demencja, nie dożyła
wieku starczego. Była przed pięćdziesiątką, jak zaczęła szeptać pod nosem:
„Gdzie jest ta miska dla psa? Już, już mu nakładam, dobrze. Mogę choć raz w
spokoju napić się kawy? Czajnik włączyłam. Gdzie może być popielniczka?
Znowu nikt nie zalał tych petów! Ile garów! Czy tu mieszka wojsko?”. Mówiła
sama do siebie, tak jak jej ojciec. Mój dziadek gadał do siebie po zabużańsku.
Pamiętam zdania, które brzmiały jak magiczne zaklęcia:
– O mój maly saczek, czemuż ty porwal się?
– Patrzaj, kajtek!
– Pjat lat ja mial, kiedym poszedl za krową.
– Apiać to samo.
– Job twoju mać!
Gdy byłam mała, ten, kto mówił do siebie, był wariatem. Dziś niby też.
Chociaż ta reguła zdaje się omijać matki, od kiedy psychologowie napisali, że
rozwój mowy dziecka można przyspieszyć przez komentowanie tego, co
właśnie zrobiło. Na placach zabaw roi się więc od szemrających kobiet
relacjonujących każdą czynność dziecka: „O, teraz Kubuś zjechał ze zjeżdżalni,
teraz biegnie, teraz się przewrócił, a teraz patrzy na mamusię”. I tak w kilku
językach. To już wolę moją mamę, przynajmniej mówiła do siebie o sobie, a nie
o mnie.
A ja wolę moją mamę,
co ma włosy jak atrament,
złote oczy jak mój miś
i płakała rano dziś.

A ja wolę moją mamę,

co ma włosy jak atrament,
złote oczy jak mój miś,
może się uśmiechnie dziś.

Majka Jeżowska, A ja wolę moją mamę

Wraca z jednorazówkami. Ile tego. Jeszcze nie wie, że takie siaty z plastiku
szkodzą. Nie doczeka wiadomości ze zdjęciami reklamówek w oceanie, fal z
butelek, płaskich ryb z otwartymi pyskami. Nie doczeka tego lata, kiedy
wszyscy się dowiedzieli, że Ziemię uduszono plastikiem. A lato było piękne
tego roku.
Matka na obcasach. Jeszcze nie wiem, że na obcasach trudniej nosić siaty.
Ciężar się inaczej rozkłada. Haluksy wychodzą. W szpilkach, z reklamówkami
pełnymi kurzych nóżek i kasz jęczmiennych wygląda pięknie. Pociągałaby
mnie, gdyby mogła.
Sama robiła pasztet z kurzych skór. Jak je dostawała za darmo w mięsnym,
mówiła ekspedientce, że to dla psa. Ale dla jej suczki były kurze łapy. Skóry
były dla nas. Uwielbiałam ten pasztet.
– Kanapki z pasztetem zrobiłam wam na drogę.
Tylko iść nie było gdzie.
 – Nie chcę seksu, w którym muszę sobie wyobrażać seks.
Zaczekaj, mamo. W klasach jeden–trzy jeszcze tego nie zrozumiem. Wiem,
że kiedy już będę duża i chuda, to dostanę okres, później zrobię sobie
skrobankę, a na koniec urodzę dzieci, choć ja nie chcę mieć dzieci. Wszystkie
kobiety tak mają. Ale teraz nie chcę słyszeć o twojej fantazji.
Bo fantazja, fantazja, bo fantazja jest od tego,
aby bawić się, aby bawić, aby bawić się na całego.

To szkiełko wszystko potrafi,

na każde pytanie odpowie,
wystarczy wziąć je do ręki
i wszystko będzie różowe,
wystarczy wziąć je do ręki,
dosypać ziarnko fantazji
i już za chwilę można
dolecieć aż do gwiazdy.

Fantazja, fantazja, bo fantazja jest od tego,

aby bawić się, aby bawić, aby bawić się na całego.

To szkiełko nigdy nie płacze,

zawsze jest w dobrym humorze,
to szkiełko wszystko rozumie,
każdemu chętnie pomoże,
wystarczy wziąć je do ręki
ziarnko fantazji dosypać
i już za chwilę można
z panem Kleksem w świat pomykać!

Bo fantazja, fantazja, bo fantazja jest od tego,

aby bawić się, aby bawić, aby bawić się na całego.

Fasolki, Moja fantazja

Słowa matki:
– Chyba nie wiesz, do kogo mówisz.
– Jestem twoją matką, a nie koleżanką.
– Póki mieszkasz pod moim dachem, nie życzę sobie takiego zachowania!
– Tak to możesz mówić do swoich koleżanek, a nie do mnie.
– Proszę, drzwi stoją otwarte, idź, nikt cię siłą w domu nie trzyma.
– Wynoś się z mojego domu!
– Kogo ja wychowałam?!

Także słowa matki:

– Możesz mi zawsze wszystko mówić.
– Jesteś moją córką, ale i najlepszą przyjaciółką.
– Który raz już mi życie uratowałaś?
– Nie zasługuję na tak wspaniałą córkę.
– Dlaczego jesteś dla mnie taka dobra?
– Zawsze będę cię kochała!
– Jak dorosnę, chcę być taka jak ty!
Jej macierzyństwo nie było zwykłe. Tak jak jej kuchnia. Rozwadniana zupa nie
rosła w jej garnku, nigdy by sobie na to nie pozwoliła. To nie kotlety schabowe,
tylko kurczak w sosie curry, jeśli matki redukować do smaku ich potraw. Nawet
wigilijne uszka w jej wykonaniu to były chrupiące rumiane pierogi z bogatym,
pikantnym grzybowym farszem. Nigdy nie było mdło. Wręcz przeciwnie:
bywało za ostro.

Lubiła mortadelę z pistacjami. Spróbowała jej w Toskanii i się zakochała. I

jeszcze w takiej kiełbasie z czosnkiem, którą turlałyśmy po ceracie na stole w
mikroskopijnej kuchni.
– Ja nie wiem, ile jeszcze będę żyła czy nie żyła, ale to jem.
 – A jak smakuje twoja matka?
– Moja ostro. Ale też bez przesady. Z wiekiem złagodniało. Dodawała mniej
chili do dziecięcych potraw.
Jakże przecie nie ulec starszej nieco – bo od szesnastu do czterdziestu pięciu lat
– kobiecie, która twierdzi, że jest z nami spokrewniona, i uwodzi nas słowami:
– To ja cię urodziłam, dupę ci podcierałam, a ty tak mi za to dziękujesz?
Jednak trudno nie ulec jakże przecie opalonej i wymalowanej kobiecie, z
którą dzieli nas optymalna różnica wieku.
Dlaczego matki są opalone?
Po porodach robi im się zimniej i muszą się wygrzewać na słońcu, nawet
jeśli tego nie lubią.
Po co matki są wymalowane?
Żeby córki uczyły się od nich malować swoje twarze. I jeszcze żeby szukały
wskazówek na temat tego, jak ma wyglądać pośmiertny makijaż matki
(tanatokosmetyka, toaleta pośmiertna – te sprawy): w ich sposobach malowania
się za życia oraz w filmikach pod hasłami „Pięciominutowe sztuczki w
makijażu” i „19 rzeczy, które przez całe życie robiłaś źle”, gdzie nie ma nic o
byciu niewdzięczną córką, za to jest sporo o niewłaściwym układaniu okrągłych
plasterków kiełbasy na kwadratowej przecież kanapce. (Przekrójcie dwa
plasterki kiełbasy na pół i ułóżcie je na kromce rozcięciami na zewnątrz.
Problem rozwiązany).
Ulegać matce, zaprzyjaźniać się z matką – to słaby interes. Umrze przed nami.
Zostawi. Zrani. Odejdzie. Nie ukrywajmy: nasze mamy nie będą z nami do
końca, to nie tak.
Jakie są matki? Matki są zmęczone. Szczególnie stare matki, martwe matki i
młode matki.
 – Zatrzepocz rzęsami – często tak mnie zaczepiała.
Trzepotałam. Mrugałam. A moje rzęsy muskały jej policzki. Na taką
zażyłość mi pozwalała. Na taki dystans mnie dopuszczała. Można powiedzieć,
że byłyśmy ze sobą dość blisko. Byłyśmy ze sobą na odległość rzęs. Choć w
tamtym czasie rzęsy miałam za długie.

Zaczęłam się do niej przytulać późno, chyba w ostatniej klasie liceum. Jak mnie
wołała do siebie do kuchni, natychmiast do niej biegłam, a ona dodawała:
– Tup, tup, tup, przybiegnij do mnie swoimi małymi nóżkami!
Nie pamiętam, żeby mówiła tak do mnie wcześniej.
Pamiętam za to naszą pierwszą kłótnię. Często do niej wracałyśmy. Poszło o
czołówkę programu Domowe przedszkole. Trudno było zrozumieć jedno
zasadnicze pytanie, które pada w piosence. Uważałam, że brzmi ono tak:
„Dokąd tu-pta nocą jeż, możesz wiedzieć, jeśli chcesz”.
A moja mama tłumaczyła, że dzieci śpiewają: „Dokąd tu-pie nocą jeż”.
Dziś można to sprawdzić, przejrzeć w internecie memy jeży z podpisami:
„Wiemy, dokąd nocą tupta jeż” albo „Kim jesteśmy, dokąd tuptamy?”.
To ja miałam rację.
Tyle że z tego nie wynika nic.
Myślałam, że bardziej, że dalej w doznawaniu własnego życia posunąć się nie
można. Dalej niż moja matka.
 – Z ciebie to będą kiedyś ludzie.
Tak mi mówiły moja mama i wychowawczyni z podstawówki. Od kogoś
jeszcze to słyszałam. Nie pamiętam już od kogo. Ale nigdy tego nie
rozumiałam. Wiedziałam, że to dobrze, że wyrosnę na człowieka. Tyle że nie
byłam pewna, dlaczego jeszcze nim nie jestem. Może dlatego, że nie wszystko
było u nas tak jak u innych? A właściwie było tego za dużo. Za dużo, bo dopóki
nie poszłam do szkoły, nie znałam swojego ojca, bo moja siostra nie znała
swojego, bo miałyśmy różnych tych ojców i o nich fantazjowałyśmy. Za dużo,
bo nie było co jeść. I marzło się zimą w bloku od czasu, kiedy zamontowali
liczniki na kaloryferach. Za dużo, bo dziadek bił babcię. Za dużo, bo babcia
wciąż rozpaczała po śmierci syna, który się powiesił. Za dużo, skoro mama piła,
tyła i płakała.
O swoim młodszym bracie denacie mówiła:
– Był nienasycony, wiecznie chciał więcej, zawsze chciał być pierwszy. I
nawet śmierci spróbował przede mną. Paweł chciał mnie we wszystkim
prześcignąć.
O mnie do mnie mówiła:
– Pamiętaj, że wszystko zawdzięczasz sobie.
I jeszcze:
– Pieniądze można przejeść lub przepić, ale swoje trzeba przeżyć.
– Kto szybko je, ten szybko pracuje. – Twierdziła, że to z La Strady
Felliniego.
Jadła przy mnie na stojąco, dopytując, czy mi smakuje, jak to matka, a dania
w jej ustach znikały nieprzeżute, nieposmakowane.
– Kto jada ostatki, ten piękny i gładki.
– Zjem, co się będzie marnować.
I jeszcze:
– U nas świń nie ma.
Dojadała po niejadkach.
W innych niekomfortowych sytuacjach mówiła:
– Od smrodu jeszcze nikt nie umarł, od przeciągów już niejeden.

Wypowiadała wszystkie te pseudopowiedzenia z urokiem, uśmiechała się,

zwłaszcza przy ostatnim. Tak się u nas mówiło. Zdążyłyśmy sobie jeszcze z
tego pożartować.
Smaży, smaży, tylko na słonecznikowym. Piecze, piecze, tylko mięsa, ciasta są
dla innych, bardziej uległych kobiet. Jak to jest codziennie przed snem myśleć o
tym, co do garnka włożyć? Nie wiem, to ona myślała. A ja w tym czasie
zasypiałam, wyobrażając sobie, w co się ubiorę do szkoły. Nie z biedy, tylko z
fanaberii.
Miałyśmy swoją piosenkę. Ona mnie jej nauczyła. Trzymałyśmy się za ręce.
Tańczyłyśmy do niej zachłannie. Mama śpiewała, a właściwie skandowała
głośno:
– Matka! Ciało ma zwiotczałe, goni resztką sił.
– Czemu? – To była moja kwestia, kabaretowy okrzyk zdziwienia.
Na co mama odpowiadała śpiewająco:
– Bo ma dziecko małe, krew wypruwa z żył.
Przez lata myślałam, że ona ją wymyśliła, że ta piosenka jakoś wyszła jej w
praniu. Ale ostatnio znalazłam informację o tym utworze. W oryginale brzmi
tak:

Matka noce całe

musi tańczyć, pić,
bo ma dziecko małe,
ma dla kogo żyć.
Ciało ma zwiotczałe,
goni resztką sił.
Bo ma dziecko małe,
krew wypruwa z żył.

To teatrzyk Bim-Bom, piosenka z filmu Do widzenia, do jutra Janusza

Morgensterna.

Nasza piosenka.
Droga do matki była zamknięta, przynajmniej dla mnie, a do tego padało.
Moja matka malowała. Gdy obraz daleki był jeszcze od ukończenia,
zobaczyłam, że przedstawia poduszkę na parapecie. Namalowana w tym
miejscu poduszka sugerowała, że mamy do czynienia z obserwatorem. A
żyłyśmy okno w okno z mieszkaniem matki mojej matki. Coś jeszcze mogło się
wydarzyć na kanale pomiędzy naszymi blokami. Wielu patrzyło. Ale z jakiegoś
powodu czułyśmy się lepsze od tych pań opartych na poduszkach. My
oglądałyśmy życie na blokowisku dyskretnie. Przez zielone żaluzje
patrzyłyśmy, jak umiera jesień i jak zdychają inne, mniej lubiane pory roku.
Malowałyśmy razem martwą naturę. Mama ustawiała jakąś butelkę, obok
doniczkę i talerzyk. A potem dawała mnie i mojej siostrze kubeczek z wodą do
farb. Od kiedy pamiętam, bałam się martwej natury.

Moja matka miała pojęcie o sztuce życia. Chodzi mi o to, że cieszyła się
drobiazgami. Dostrzegała urok w nieurodziwych rzeczach. Tak potrafiła
urządzić czterdziestoośmiometrowe mieszkanie w brzydkim bloku z lat
siedemdziesiątych, że miało klimat. Większość ludzi nie umie cieszyć się
życiem, którego nie wybrali, które było odwzorowaniem tego, czego bali się
najbardziej. Ona to potrafiła. Ona pierwsza mi to pokazała.
W kuchni, na stołku przy oknie, spędzała każdy poranek. Tam piła i paliła,
płakała i robiła sobie oko, wszystko mi opowiadała i niczego mi o sobie nie
powiedziała. Do ilu mogła, do tylu zdrad się przyznała. Nie dała rady przyznać
się do wszystkich, bo przez alkohol nie wszystkie pamiętała.
Kuchnia wszystko zniosła. Herbaciane od dymu firanki, rozbite butelki pod
stołem, stos petów w pozłacanej popielniczce w kształcie liścia. Zapachy domu:
papierosy, wódka, kiszonki, farby olejne, curry z czosnkiem, fiksatywa.
To trwało dwadzieścia pięć lat. Ćwierć wieku mieszkała u ostatniego ze
swoich mężów, zanim umarła.
Najpierw mieli umrzeć jednak dziadkowie. Potem rodzice wszystkich
znajomych. A potem dopiero można by się było tego spodziewać.
Powinna być jakaś kolejność umierania.
Gdy nie wracała na czas, warowałam w mieszkaniu po zmroku. W kuchni, na
stołku przy oknie. Bez światła. Z nosem przy szybie. Z podniesioną firanką,
nakładałam na nią frotkę, żeby nie spadała. Z podniesionymi żaluzjami, żeby
widzieć więcej, szybciej. Otwierałam drzwi do przedpokoju i siedziałam po
ciemku, nasłuchując kroków. Uwielbiałam stuk jej obcasów na schodach.
Szczególnie ten szybki, donośny, miarowy. Gdy odgłos był niewyraźny,
wiedziałam, że muszę zbiec po klatce schodowej, często w samych skarpetach.
Chwiejny krok wydaje inne odgłosy. Szpilki inaczej dzwonią wtedy o beton.
Czasem trzeba było pomóc jej wejść. Gdy byłam obok, upadała częściej. Jakby
czuła się już bezpieczna. Beze mnie jakoś się trzymała.
Nigdy ci nie wybaczę tego spóźnienia, myślałam. Ale kiedy tylko trzeźwiała,
kochałam ją jeszcze bardziej, jak syna marnotrawnego. O tych lękach podczas
jej nieobecności nie zdążyłyśmy nigdy porozmawiać.

Od kiedy pamiętam, bałam się, że umrze. Zawsze wiedziałam, jak to się stanie.
Gdy nie wracała przez kilka dni, jej siostra mówiła, że pewnie moja mama leży
gdzieś pod śniegiem. Pijana. Bez majtek. Zaśnie. Zamarznie. Wiedziałam, że
umrze późną zimą, a o jej śmierci dowiemy się na wiosnę. I to pierwsze się
sprawdziło.
I tak jak wtedy, na tamtych schodach, tak zawsze się o nią martwiłam. Bardzo
późno nauczyłam się jakoś sobie z tym radzić. Gdy wyjechałam na studia, nie
dzwoniłam do niej wieczorem. Ani nawet po południu. Zmniejszałam ryzyko,
że usłyszę ją pijaną, szczerą, rozpaczającą. Zazwyczaj dzwoniłam tuż po
przebudzeniu. I jeszcze około południa. Prowadziłyśmy długie rozmowy. Była
bezpieczna. Byłam bezpieczna.
Tego się nie da wspominać.
Mówiła: „rozczapierz paluszki” (a ja rozczapierzałam, czyli rozsuwałam palce u
stóp); „przygarnij w domu” (przygarniałam, znaczy sprzątałam, ale nie tak na
sto procent); „potarkuj ziemniaki” (tarłam). Używała wielu regionalizmów i
zaciągała kresowo.

Mama siedziała rano w kuchni i piła w ciszy kawę po turecku. Nagle wydała
stłumiony krzyk.
– Nie ma co siedzieć, trzeba brać się do roboty! Nikt za mnie tego nie zrobi!
Minęła siódma, a poranne mgły widoczne jedynie nad Tesco rozeszły się w
zimnym powietrzu. I już matka krzątała się przy garach. Zahaczała też o mój
pokój, gdzie stały jej sztalugi. Tam, wpatrując się w swój kolejny obraz,
wypalała jeszcze jednego papierosa. Sprawdzała, czy olejna wyschła, czy już
można położyć następną warstwę. Paliła, patrzyła, a na jej twarzy rysowało się
coś na kształt uśmiechu Mona Lisy. Wyglądała na spełnioną. W tamtym czasie
już nigdzie nie pracowała. Ale nad sobą harowała jak wół.
Posprzątała, nalała sobie w kuchni, kolejny dzień przetrwała.
Mama płakała.
Historia naszego pochodzenia za każdym razem brzmi inaczej. Raz Tatarzy
zgwałcili prababcię i dlatego mam takie czarne oczy. Przez ich kolor matka ma
kłopoty, bo podczas rozwodu z moim tatą jej teściowa mówi, że nikt u nich nie
miał takich oczu, a mamy oczy są zielone, taty niebieskie. Innym razem
jesteśmy Żydami albo brat babci mojej mamy został rozstrzelany z żoną i
synem, bo ukrywał dwie żydowskie koleżanki ze studiów.
Nigdy za to, przenigdy nie jesteśmy Ruskimi, tylko tak na nas mówią przez
ten mocny akcent. W dowodzie mojej mamy widnieje: „Miejsce urodzenia:
ZSRR”. Mówi mi, że źle jej napisali, bo tam, skąd pochodzi, żyli Polacy. Ja się
już urodziłam w Polsce, ale zaciągam. Dzieci z podwórka śmieją się ze mnie, bo
gadam jak Niemen. A on śpiewa dla starych i smutnych ludzi.
We wszystkich historiach jesteśmy mieszańcami. Dlatego nam tak trudno.
Ale Polska jest ważna, nawet jak nas tu nie lubią, bo dziadkowie zginęli za
Polskę. I teraz możemy mówić po polsku. W innym wypadku, gdyby nie moi
dziadkowie, nie moglibyśmy w Polsce rozmawiać po polsku, musielibyśmy się
chyba uczyć języków obcych, a to bardzo trudne i drogie. Nie stać nas. Tak
wtedy myślałam.
Matka nie pozwalała mi mówić „o niej” przy niej.
– Nie jestem dla ciebie żadna ona, tylko mama.
W każdą niedzielę o dziesiątej włączała swoim córkom Polsat. Program Disco
Relax, dzięki któremu Polacy lepiej znosili kaca. Tańczyłyśmy do Bierz, co
chcesz Shazzy i śpiewałyśmy z Casablancą:

Oj, mamo, mamo, mamo,

Ja kocham się w Cyganie,
Chcę zostać Cyganeczką
I tańczyć cały ranek.

Nic zdrożnego. Czysta radość o poranku. Jeszcze w piżamach z ukochaną,

ciepłą, trochę ogorzałą mamą. Miałyśmy wtedy telewizor. Ba, miałyśmy nawet
kablówkę. Dobrze nam się powodziło. Chodziłam do czwartej klasy, kiedy
dowiedziałam się od matki, że w życiu liczy się, co człowiek wie i co przeżył, a
nie – co ma. Bawiłyśmy się przy disco polo za zaciągniętymi żaluzjami, ale
rozmawiałyśmy o książkach. Wiedziałam już, że Dostojewski wielkim pisarzem
był. Ale naprawdę zachwycona byłam tylko swoją mamą: śmiesznie tańczyła,
jeszcze śmieszniej śpiewała, czytała tych trudnych pisarzy i znała jeszcze
trudniejsze słowa.
– Mamo, mamo, powiesz jeszcze raz to dziwne słowo?
– Kwas dezoksyrybonukleinowy.
– Wow! Kwas deksopsyronolekleklolowy?… Ble, nie potrafię. Powiesz
jeszcze raz, mamo?

Była źródłem mojej największej radości, tak jak dziś jest źródłem mojej
największej rozpaczy.
„Jedno piękne wspomnienie z dzieciństwa i jesteś zbawiony”.
Jeśli to prawda, moja matka mnie ocaliła.
Czasem w niedzielę spacerowała ze swoimi małymi córkami. Śpiewała z nimi
Parasolki Koterbskiej. A żołnierze w koszarach za nią gwizdali. Latem, nad
jeziorem, gdy na pomoście prostowała się i skakała na główkę w
jednoczęściowym kostiumie kąpielowym, mężczyźni wydawali dziwne okrzyki.
I zapraszali mamę na kolację. Matka nosiła jednoczęściowy strój, bo miała po
mnie bliznę. Bliznę po córce. Podłużną, po cesarskim cięciu. Tymczasem moja
blizna po matce – pępek – to nie był żaden pępek świata, choć tak się
zachowywałam.
Nikt nie potrafił tak stanowczo jak ona odmawiać, tak niekokieteryjnie
reagować na męskie zaczepki.
Jaka piękna musiała być ta moja matka!
Zielone oczy i uśmiechnięta twarz,
a na nosie żółte piegi, a na nogach buty dwa
i wszyscy ludzie dziwią się, że ja
nie mogę jeść, nie mogę spać
i myślę o niej przez cały czas.
Ole, ole, ole, ole,
nie damy się, nie damy się,
ole, ole, ole, ole,
nie damy się, nie damy się.
Cztery do zera, Wielim żegna frajera,
ukochany klubie mój,
i wszyscy ludzie dziwią się, że ja
nie mogę jeść, nie mogę spać
i myślę o niej przez cały czas.
Ole, ole, ole, ole itd.

Odzyskana z pamięci kompilacja

piłkarskiego hitu i pijackiego śpiewu
ojczyma o mojej matce
Kochała mnie na swój matczyny sposób. Choć zawsze mi się wydawało, że
kochała mnie bardziej.
Potrafiła docenić kicz.
– W każdym domu powinna być odrobina kiczu – mówiła. – Tak tworzy się
miejsce do życia. Inaczej to będzie jak zdjęcie z magazynu wnętrzarskiego.
Matka kupowała „Twój Styl” i „Cztery Kąty”. Wcześniej „Sukces” i
„Burdę”. Kiedyś czytała „Przekrój” i była z tego dumna. Jak na mieszkanie w
tamtych okolicach mieliśmy sporo książek. Jedną meblościankę. Gdy czytałam
„Twój Styl”, zadawałam matce wiele pytań.
– Co to znaczy: anomalia?
Mama cierpliwie tłumaczyła. Albo mówiła, żebym sprawdziła w
encyklopedii, bo „kiedyś jej zabraknie”. Ja zapisywałam definicje w
pamiętniku. Nie miałam głowy do nowych słów.
Pamiętam. W pokoju jest sucho i ciepło. W wiklinowym koszyku
pomalowanym na kobaltowo leży kilka albumów malarskich. Jak w mamy
ulubionych „Czterech Kątach”.
To było w czasach, kiedy lepiej nam się powodziło. Wtedy matka kupowała
książki grube jak uda. Otwarte albumy na ławie wyglądały naprawdę
imponująco. Kiedy byłam mała, matka zawsze kładła nogi na ławie. I wtedy też
powstał Świat Książki. Do domu przychodziły pocztą albumy ze śliskimi
stronami i twardymi okładkami. Pamiętam, że wśród nich był Nostradamus.
Wielka księga przepowiedni. Ale w domu było też sporo rosyjskich książek,
raczej opowiadań niż wielkich powieści. Z Dostojewskiego Białe noce, Tołstoja
Opowiadania i nowele, z których najlepiej pamiętam Trzy śmierci.
Kłóciłyśmy się o książki. Wyśmiewała moją słabość do Raju Joségo Lezamy
Limy, do jego barokowych zdań. A potem przepraszała. Uwielbiała Sto lat
samotności Márqueza. (Tego ja nigdy nie zrozumiałam. I nigdy jej za to nie
przeprosiłam). Podsunęłam jej Henry’ego Millera. I Anaïs Nin, której nie
pokochała. Była dla niej kłamliwą, zwiewną uwodzicielką. Taką, co się pojawia
ni stąd, ni zowąd w deszczu, z zielonym parasolem i w sukience w groszki.
Taką, przez którą w wieku dwudziestu jeden lat jej młodszy brat się powiesił.
Do drzwi puka komornik. Matka i córka udają, że ich nie ma. Bawią się w
chowanego. Proszę otworzyć. Stop zabawa. I do domu wchodzi komornik,
pomoc społeczna czy inny chuj, inna pizda. Wiem, że mogę ich nienawidzić,
choć jestem mała, ale oni nas upokarzają. Nie wiem, co to znaczy. Tylko tyle, że
to niesprawiedliwe. Ludzie są źli i chcą nam dopiec. Rodzina jest
najważniejsza. Chociaż nie nasza. A czasami to ja jestem najgorsza. Gorsza od
babki, ciotki, a nawet od ojca. Jesteś taka sama jak twój ojciec. Mam coraz
więcej lat. Wiem, jak odpyskować. Bo jestem pyskata, naburmuszona i
przemądrzała. Ale to nie ja za niego wyszłam, tylko ty. Ojciec to pijak i
złodziej, w dodatku w ogóle się mną nie interesuje. A rozstali się, jak się
urodziłam, więc to wszystko moja wina. Moja wina, moja wina, moja bardzo
wielka wina. Ja się spowiadam.
Gdy trafiłam do Poradni Zdrowia Psychicznego po raz pierwszy, a miałam
wtedy może piętnaście lat, pani doktor powiedziała: „W gruncie rzeczy mama
jest twoim dzieckiem”.
Trwało to jakieś trzy miesiące, zanim firma matki zbankrutowała. Ale jaki to
był czas! Ile słodyczy, ilu ludzi, ile alkoholu. I polonez caro z salonu. A potem
trzeba było się postarać, żeby coś zjeść.
Latem było łatwiej. Opuszczone działki wokół bloków z ziemniakami
drobnymi jak truskawki. I zdziczałymi truskawkami małymi jak jagody. Trochę
koperku. Dziki szczaw. I mirabelki. Reklamówka pełna łupów. „Szaberek”,
moje młodzieżowe słowo roku 1998. Kradłam po działkach, a mówiłam, że
szukam babci albo dziadka. Przyłapana, opowiadałam, że mieszkam w bidulu.
Nie daliby mi ani jednego jabłka, gdybym powiedziała, że mieszkam z mamą i
ojczymem jak normalny człowiek, jak oni, w bloku. I z tych jabłek mama robiła
ciastka. Z silnym posmakiem margaryny za złotówkę. Potrafiłam to docenić.
Pieczenie ciastek było dla zsamczonych matek, te artystyczne gotowały
pikantne dania dla dorosłych, jak mówiło się u nas w domu. A jednak robiła dla
mnie wyjątek. Margaryna, zakalec i wyżebrane jabłka. Smak lata 1998. Tęsknię
za tym smakiem.
To było w dawnych czasach, gdy na świecie panowała wszechobecna radość, a
matki nie umierały.
Nie ma lodówki, pralki, telewizora, biurko też trzeba było sprzedać, nie ma
zabawek. Ale ława została. Krajalnica do chleba też. To ważne. Chleb można
wtedy kroić bardzo cienko. Szczególnie taki starszy. Gorzej radzimy sobie z
brakiem ubrań. Ale babcia ma tyle starych podomek i pasków. Babcia jest
bogata, bo zawsze jest u niej coś do chleba. Wędzona makrela z majonezem i
cebulą, twaróg ze śmietaną i pasztet. Ma emeryturę, ponoć najniższą, ale chyba
tylko tak kokietuje.
Bieda pozwalała zachować szczupłą sylwetkę w okresie nastoletnim, gdy
wiele koleżanek tyło. Ale i hamowała wzrost. Nie przerosłam rodziców, nikogo
nie przerosłam. Nawet przygarbionej, z każdym rokiem mniejszej babci. Zresztą
dla tancerki, którą chciałam zostać, zbyt wysoki wzrost to przekleństwo.
Trzeba było płacić za ubezpieczenie w szkole – nie płaciliśmy. Ponoć rodzice
innych uczniów składali się dla najbiedniejszych. W ogólniaku tylko ja byłam
najbiedniejsza. Zadzierałam nosa. Odrabiałam prace domowe na przerwach
przed lekcjami, wtedy pożyczałam od innych podręczniki, bo swoich nie
miałam. Gdy dostałam zapomogę na książki i ubrania, to pojechałam za te
pieniądze do Krakowa – miasta artystów, jak wtedy myślałam – kupiłam
czerwony sztruksowy płaszcz, pomarańczowe glany, rozpinany sweter w
kolorowe pasy i torebeczkę na łańcuszku, który szybko się zerwał.
Dlaczego nie mieliśmy pieniędzy? Bo nie oszukiwaliśmy, nie kradliśmy, nie
mieliśmy znajomości, nie należeliśmy do partii. Choć dziadek kazał mojej
mamie rysować Lenina i tak powstała piękna kolekcja małych świętych
komunistycznych obrazków malowanych przez matkę, od kiedy skończyła
siedem lat. Nie wiem, skąd wiedziałam, dlaczego niektórzy ludzie są biedni. Ale
to było dla mnie oczywiste: bieda dotykała dobrych, szlachetnych, uczciwych,
wrażliwych. Albo tych upośledzonych, jak Brzezińscy z ostatniej klatki. Bogaci
byli podejrzani. Nie było im czego zazdrościć. Może w ten sposób matka
chroniła mnie przed poczuciem, że jestem gorsza?
Należeliśmy do rodzin, które i za czasów Pewexu, i Pepco nie mogły sobie
pozwolić na zabawki dla dzieci.
Nigdy nie powiedziałam o niej „stara”. Tylko że się stara. To mówiłam wiele
razy. Tak bardzo się starała. Jak to matka. Tyle że bardziej.
Gdy matka i córka tak mocno się kochają, to aż strach się zbliżać. I strach
umierać. Love story. Komedia romantyczna. Oglądałabym. Piękna matka
poznaje swoją mądrą córkę i się w sobie zakochują. Ale jeszcze o tym nie
wiedzą. Bo to raczej kategoria: przeciwieństwa. Rodzinny czas. Lekko i
słonecznie. Silna postać kobieca. #twojswiat

Kiedyś zabrała nas w nocy na sanki. Mnie, moją siostrę i nasze dwie kuzynki.
Był siarczysty mróz. Takich już teraz nie ma. Poszłyśmy na najwyższą górkę w
okolicy. Siostra i kuzynki zjeżdżały na sankach z moją śmiejącą się mamą. Ja
się bałam. O siebie, ale i o nią. Już wtedy wiedziałam, że omija mnie radość z
czystej zabawy. Tamtej nocy matka złamała rękę na sankach. Matki nie łamią
sobie rąk na sankach, tak wtedy myślałam. Trzeba było poczekać ze szpitalem
do rana, żeby nie trafiła na izbę wytrzeźwień.

Matka była źródłem mojej największej przyjemności. I moich największych

przykrości.
Młoda, ogorzała matka budzi jakiś niepokój.
Córki stają się wtedy strażniczkami jej cnoty.
Noce są trudne.
Noc. Pulchne dziecko wije się w pościelach małżeńskiego łoża. Na krawędzi
posłania leży matka. Dekolt jej podomki sięga pępka. Niczego nie zasłania.
Rybie usta niemowlęcia obejmują jedną brodawkę. Druga poddawana jest
palpacyjnemu badaniu. Żadna kobieta nie wyczynia takich rzeczy z sutkami.
Spogląda na zachłanne ruchy dziecka, żonglującego jej piersiami. Świdruje je
wzrokiem. Nienawiści, rozpaczy, miłości. Wreszcie odrywa jego wargi i palce
od siebie. Ale to już nieważne. Bo córka się budzi.
Widnieje.
W porankach z dzieckiem tkwi jakiś feler. Mlekojebca zerka zza piersi.
Uwodzi w kilka sekund po przebudzeniu.
Dziś rano z piersi nie popłynęło mleko. Bez pośpiechu uciskała kciukiem
miejsce nad brodawką, resztą dłoni obejmując spód piersi. Tak zwykle
uruchamiała fontannę. Minął już czas, gdy wytrysk pojawiał się spontanicznie.
Bez dłoni, bez dziecka. Strumień od razu przechodzi z drogi mlecznej na
pokarmową. Dlatego jego barwa rzadko bywa przedmiotem opisu. Przypomina
płyn wyciskany z wilgotnej gąbki po starciu tablicy. Kreda i woda. Rysowanie i
zmazywanie połączone w mleku, które nie jest od tego. Patrzy na krople innego
niż zwykle koloru. Dziś rano z piersi popłynęła farba.
Najbardziej lubię leżeć twarzą do ziemi.
Ziemia pachnie deszczem, matką i jeszcze czymś.
Dobrze w domu być z mamą,
i wieczorem, i rano.
Razem z mamą w łapki sobie gram.
Narysuje mi kotka, czekoladę da słodką.
No i bajek chyba tysiąc zna.

Dobrze w domu być z mamą,

i wieczorem, i rano.
Chociaż czasem bywa trochę zła.
Kiedy trzeba wyleczy, wycałuje, gdy beczysz.
I naprawdę tysiąc bajek zna.

Czołówka programu Mama i ja

Mogłyśmy wtedy zmieniać świat, obnosić się ze swoją szaloną miłością matki i
córki, pokazać, że życie w tych konfiguracjach ma niezwykły sens. Lecz tego
nie zrobiłyśmy. Prawie nie wychodziła z domu. Tylko drobne zakupy w
Biedronce. Opłaty po pierwszym czy dziesiątym. Już nie pamiętam, kiedy
ojczym dostawał rentę. Ludzie ją zawiedli, zwłaszcza kobiety. Na mężczyzn
nigdy nie liczyła. Przynajmniej odkąd pamiętam, czyli od kiedy skończyła
trzydzieści lat.
W tym momencie zdałam sobie sprawę, że i ja koło trzydziestki znalazłam
się w pułapce: przestałam wychodzić z domu, mówiłam, że jak czegoś nie
załatwię rano, to już w ogóle tego nie zrobię. Że po jedenastej nie mam energii.
Wybiegałam tylko rano po szybkie zakupy do warzywniaka obok. Malowałam
się na tę okoliczność, uzbrajałam. Nasze życia: moje i mojej matki, stały się
nieznośnie podobne. Matka podobnie jak ja ograniczyła swoje życie
towarzyskie do najbliższej rodziny. Tak samo jak ja uśmiechała się za dużo i
wyglądała na nieprawdziwą. Obawiam się, że też podobnie jak ja.
Chciałam śmielszego życia, niż prowadziła moja matka. Zuchwalszego
chciałam.
Codziennie do niej dzwoniłam. Wstydziłam się tego. Zaczęłam na dłużej
wyjeżdżać za granicę jak na odwyk. Bo stamtąd drogo było dzwonić.
Połączenia międzynarodowe. Ale nawet w Nowym Jorku każdego dnia
chodziłam do Starbucksa i rozmawiałyśmy przez Skype’a.
Tak, byłam uzależniona od matki. Po kolejnej rozmowie z nią miałam kaca.
Ale nie potrafiłam się powstrzymać. Potrzebowałam jej jak źródła i świadka
swojego życia. Wiernego kibica: krytycznego, inspirującego, kłótliwego. Bałam
się, że przeze mnie nie ma swojego życia. Upychała je jednak pomiędzy
telefonami. A gdy zdarzały się dni, kiedy nie dzwoniłam, była wściekła. Po
jednodniowej przerwie z wyrzutem pytała:
– Po co dzwonisz?
Lubiła to, że była moją heroiną. A ja lubiłam myśleć, że też jest ode mnie
uzależniona. Tymczasem rosło we mnie poczucie winy.
– Żyj własnym życiem!
A właściwie:
– Musisz nauczyć się żyć własnym życiem!
Tak mówiła. Ale czy tego chciała?
To była bardzo niezdrowa rodzina.
Wymieniam jej wady. I na co mi ta wymiana? Próbuję sobie obrzydzić matkę.
Że wcale nie była taka wspaniała. Że ja wcale nie byłam w niej tak zakochana.
Że wcale tak bardzo jej nie kochałam.

Jak ja ją kocham, tę moją matkę!

Matka – substancja silnie uzależniająca.
Za jej życia wielokrotnie lądowałam na odwyku. Chciałam nauczyć się żyć
bez niej. Bez nałogów. Nie wytrzymywałam długo. Góra dwa, trzy dni.
A teraz – pełna abstynencja.
Opowiedziała mi o sobie przede mną, o Lilce, która zanim zaszła w ciążę,
chodziła boso, bez stanika, w małym miasteczku ogoliła głowę na łyso, a na
lewym nadgarstku zrobiła sobie igłą pacyfę. Pokazywała blizny. Tyle legendy.
Wiele razy opowiadała mi całą tę historię od początku, jakby nie robiła tego
wcześniej.
Wiedziałam, że gdybyśmy się napiły razem, to poznałabym ją lepiej. Więc
piłyśmy z gwinta tanie czerwone wino. Zawsze poza sezonem na plaży w
Mielnie. Piździło. A my się razem upijałyśmy. Tańczyłyśmy na wydmach.
Śpiewałyśmy szlagiery Dody i Ich Troje, Kolorowy wiatr Edyty Górniak z
Pocahontas, repertuar Kayah i Bregovicia też się nadawał. Co rusz się
wywracałam i ciągnęłam za sobą roześmianą matkę. Ryczałyśmy ze śmiechu. I
popuszczałyśmy w majtki. Moja mama pewnie bardziej po dwóch ciążach.
Zawiodłyśmy się na mięśniach Kegla nie raz.
To było wtedy, na wydmach. Obie byłyśmy pijane. Nie czułam już tamtego
lęku o matkę, gdy upijała się sama. Gdy jeszcze myślałam, że ja nigdy nie będę
piła alkoholu. Mówiłam: nigdy nie będę piła. I jeszcze: nie ma nic gorszego na
świecie. A przed snem modliłam się słowami:

Aniele Boży, stróżu mój,

Ty zawsze przy mnie stój.
Rano, wieczór, we dnie, w nocy
Bądź mi zawsze ku pomocy,
Strzeż duszy, ciała mego
I zaprowadź mnie do żywota wiecznego,
Amen.

Od siebie dodawałam:

I pomóż mi, niech mama i ojczym nie piją więcej.

Albo myślałam o nieobecnym ojcu, mówiąc:

A niewiele łoży, sabotażu gnój,

Tezeusza z niego skrój,
Rano, wieczór, we mgle, w mocy
Niech zabiją go prorocy,
dostrzeż uszy ciała mdłego
I doprowadź je do szprota wenerycznego,
Tam hen.
Droga do matki jest długa i męcząca, trzeba się przesiąść w Poznaniu. Lub w
Pile. Ale tam można nie zdążyć.
Matka nie bardzo przejęła się swoją rolą dobrego rodzica. Dzięki temu łatwo mi
było kochać ją całą. Cała matka to:
rozbawiona matka
zatroskana matka
samotna matka
polka matka
zabużańska matka
malarka matka
bezrobotna matka
niewdzięczna matka
sumienna matka
ciepła matka
bohaterka matka
spierdolina matka
modna matka
śpiąca matka
pijana matka
nieumalowana matka
trzeźwa matka
mężolubna matka
cudzołożna matka
fantastyczna matka
skandalistka matka
lokalna matka
moja matka
twoja matka
matka niczyja
czy już ci opowiadałam może tę historię, jak z Pawłem podpaliliśmy komórkę i
przyjechała straż pożarna, a tata, znaczy twój dziadek, zbił nas pasem, ale się
baliśmy, miałam chyba pięć lat, pewnie już ci opowiadałam tę historię, jak
ukradliśmy kapustę Chelisom, ale za nami gonili, a ja się śmiałam, tego chyba
ci jeszcze nie opowiadałam, że na bagnach Paweł prawie się utopił, ja już wtedy
wiedziałam, że ciągnie go do śmierci, mnie nigdy nie ciągnęło, a ci umarłam
2
W dniu, w którym moja matka zaczęła umierać, piłam cappuccino w Bunkrze
Sztuki i karmelowe latte w Tekturze. W tamtym czasie wybierałam pieczywo
z czarnuszką.
Zabiegi pielęgnacyjne wokół matki: podmywanie, przewijanie. Nie chciałam
tego robić w rękawiczkach. Jest taki dowcip powtarzany przez proktologów
o badaniu per rectum: dla VIP-ów bez rękawiczek. I tak traktowałam moją
matkę. Moją Very Important Person.
– Czy chciałabyś, żebym umarła?
– Wolałabym nie, mamo.
W sali, w której leży moja matka, na oddziale radioterapii w szpitalu Rydygiera,
leci Wspaniałe stulecie. Turecki serial kostiumowy o życiu sułtana Sulejmana
Wspaniałego. Trzeba wrzucić pięć złotych, żeby włączyć telewizor. Na sali trzy
rakowe kobiety. Zwyczajnie popłakują, gdy kolejna piękna osmańska
księżniczka umiera na raka. Jedna z pacjentek jest łysa i żarłoczna: głośno zjada
cheetosy, serowe spiralsy. Potem to będą moje ulubione chrupki. Moja matka
nie chce oglądać, odwraca wzrok w stronę okna. Jesteśmy na jakimś wysokim
piętrze, chyba na piątym. Niebo jest ołowiane. Nowa Huta. To nie pokój
z widokiem.
Wokół toczy się szpitalne życie, ktoś rozmawia o kawie z automatu i jej
wyższości nad kawą z bufetu, otwiera kolejną paczkę chipsów, a ona milczy.
Boję się grymasu jej twarzy. Ale też imponuje mi, że nie wpada w słowotok, że
zachowuje godność.

Nie należała do tych, co narzekają. Nic nie odpychało jej tak bardzo jak
rozmawianie z tymi, którzy narzekają. Szła do mięsnego, narzekają. A ona tam
dumna kupowała kości, mówiła: „Kości dla psa, poproszę”, i robiła nam na nich
zupę. Szła na oddział onkologiczny, narzekają. A ona tam umierała sobie, bez
szans na wyzdrowienie, bez perspektyw na operację, wycięcie czegoś, co
mogłoby potem wrócić. Tak robiła moja dumna matka. Z czego jeszcze była
dumna? Z tatarskich korzeni. Z żydowskich nieco mniej, bo gorzej jej się
układało z matką. Z tego, że kobiety w naszej rodzinie walczyły. Z ciotki Marii,
która poszła z armią Andersa na Monte Cassino. I ze mnie. Tak mówiła. Ale
rodzice tylko tak mówią swoim dzieciom.

Wrzuć pięć złotych.

Przeczytałam gdzieś ostatnio, że „Kochać znaczy powiedzieć drugiemu: ty nie
umrzesz”. Ja musiałam powiedzieć swojej matce: „Ty umrzesz. Umrzesz
niebawem”. A nikogo tak bardzo nie kochałam.
Czy przez siebie umierała? Czy przeze mnie? A może przez kogoś innego? Czy
przez papierosy? Czy przez płuca? Czy przez większą już ciekawość tamtego
świata niż tego? Czy przez brak lekarstw na rozsianego raka
drobnokomórkowego płuc? A rozsiało go po całości:
– nerki,
– węzły chłonne,
– wątroba,
– płuca,
– oskrzela,
– mózg i móżdżek.
Siała baba mak, nie wiedziała jak, a dziad wiedział, nie powiedział, a to był
już rak. A rak wiedział, nie powiedział, a to było tak:
Lubiłam dogadzać matce, córeczka mamusi, matka na chemioterapii miewa
zachcianki, na sterydach ma apetyt, więc już kupuję jej krewetki w sosie
maślano-winnym, już zamawiam grillowanego łososia z batatem i tort bezowy.

To był nasz rytuał. Po każdym pobycie w centrum onkologii, po każdej

chemioterapii zapraszałam mamę na lody do cukierni Słodki Wentzl. Na rogu
Rynku Głównego i Grodzkiej w Krakowie. A kiedy czekałyśmy na wpis do
szpitala, odwiedzałyśmy jakąś kawiarnię. Za każdym razem nową: stolik
w ogrodzie Mehoffera, Dynia, Mięta, Bonjour Çava, Tektura, Karma. Ulica
Krupnicza w Krakowie – rakowa ulica.
Bo nie ma nic ohydniejszego na świecie niż to, gdy człowiek umiera drugiemu
człowiekowi.
Gdy zwierzę umiera drugiemu zwierzęciu.
Mama miała półpasiec, a potem raka. Nawet można to sobie wyobrazić.
Najpierw pełznie półpasiec, a potem idzie rak-nieborak-jak-uszczypnie-będzie-
znak. Naiwnie myślałam, że półpasiec zawsze zapowiada raka. A miałam trzy
razy półpasiec od czasu diagnozy matki. Tymczasem ludzie mówią, że na
półpasiec choruje się tylko raz w życiu. I jeszcze, że tylko raz się żyje. Straszne
rzeczy ludzie wygadują.
5 rzeczy, które warto zrobić z umierającą na raka matką:

1. Chodzić często na lody/kawę/wino/wódkę/skręta/łososia/ciastko/krewetki.

2. W przypadku przerzutów do mózgu: pamiętać, że to jest dorosła kobieta.
3. Wybaczyć lub przeprosić.
4. Spędzać jak najwięcej czasu razem. Żadne tam quality time. Wspólne
oglądanie, patrzenie, trzymanie się za ręce. Dużo razem się nudzić.
5. Pogadać od serca o tym, że umiera.
Ponoć rakowe reportaże pisze się, żeby coś sprzedać. Co mógłby sprzedać rak
płuc mojej matki? Raki piersi są kobiece, ale płuc już nie.
Z Elementarza pięciolatka: „W którym słowie ukrył się rak: kukurydza,
ziemniak, burak?”.
No tak, ten rak matki to był jednak burak.
Miałam wykład dla studentów filozofii o złudzeniu wklęsłej maski. Przez
półtorej godziny wielokrotnie się przejęzyczałam, za każdym razem mówiłam
o złudzeniu wklęsłej matki. Maska – matka. A w złudzeniu wklęsłej maski
chodzi o to, że twarze są wypukłe. Gdy maska przedstawiająca ludzką twarz jest
wklęsła, nasz umysł robi z niej wypukłą. Bo z takimi częściej się spotykamy.
Tylko chorzy na schizofrenię widzą, że maska jest wklęsła. Tak jak chcieli
romantycy: tylko szaleniec widzi prawdę.

Matka była wklęsła. Umierała. Byli tacy, którzy ulegali złudzeniu jej
wypukłości. Na sterydach, które zmniejszały guza w mózgu, tych wypukłości
ciała było więcej. Ale schizofrenia uodporniła mnie na to złudzenie. Od
początku choroby matki widziałam, że maska jest wklęsła, wiedziałam, że
matka umiera, żadnych złudzeń. Po prostu matka umiera. Umiera. Umiera.
Umiera.

Mówię to, co się mówi w podobnych sytuacjach. Mało kto umie jasno określać
umieranie. Okazuje się, że ja nie potrafię. Nieumiejętnie opowiadam matce, że
umiera. Bardzo słabo mi to idzie. Gdyby uczono tego w szkołach, a potem
wymagano na sprawdzianach, nie wiem nawet, czy dostałabym mierny.
Niedostateczny. Bo niedostatecznie się starałam?
Od diagnozy do śmierci minęło trzysta sześćdziesiąt pięć dni. Starałam się nie
odwracać wzroku, patrzeć matce prosto w oczy. Ale nie zawsze umiałam. Nie
wiem nawet, czy choć raz naprawdę mi się udało.
Nie była w wieku umieralnym. Skąd to wiem? Bo gdyby moja matka była
znana, dziennikarze nie pisaliby dla niej jeszcze „zimnych nóżek”. Czytałam u
Jacka Dehnela, że tak mówi się na złożone w redakcji zawczasu artykuły
pośmiertne. O potencjalnie umarłych, słynnych posuniętych w latach. Uzupełnia
się je do dnia ich rzeczywistej śmierci. Nawet w swoim dzienniku nie zaczęłam
pisać czegoś na kształt „zimnych nóżek” mojej matki. Babce pisałam od dawna.
Regularnie uzupełniam o kolejne choroby, bo babka umierała, odkąd pamiętam.
Moja matka miała co najwyżej zimne nogi. Masowałam jej stopy. Mówiła, że ją
bolą, „wymasuj mi”, mówiła. Było w tym coś chrześcijańskiego. Mycie
i masowanie czyichś stóp. I inne cierpiętnicze gesty, których symboliki nie
znosiłam.

Umierała. W wieku już niemłodym. W wieku jeszcze niestarym. Może to jest

właśnie wiek umieralny?
Późno zrozumiałam, że nie da się każdego momentu życia naładować
maksymalnym napięciem. A nawet że nie warto tego robić.
Najpierw matka się przewróciła. Trach i rak. I oto coś jakby smak życia. W tym
samym czasie, kiedy opiekowałam się matką, prowadziłam intensywne życie
nocne. Właściwie innego nie miałam. W jednym esemesie odwoływałam
spotkanie, usprawiedliwiając się umierającą matką. W drugim aranżowałam
popijawę w tych samych godzinach: „Idziemy na piwo?”. Udawałam, że mama
jest na chemii, żeby się nie tłumaczyć. Kładłam matkę do snu w pokoju
dziecięcym.

W pokoju mojej córki umierała moja matka. W tym czasie kochaliśmy się coraz
szybciej. Jeszcze przed północą zaglądałam do pokoju obok. Oddychała głośno,
cierpiała na bruksizm, zgrzytała zębami. Mam to po niej. Czasem kaszlała. Nie
wiedziałam jeszcze, jak będzie oddychać pod koniec. Tylko się domyślałam, że
nie umrze cicho. To nie będzie śmierć łóżeczkowa, raczej jej przeciwieństwo.
Innym razem wracałam nad ranem. Sprzątałam po niej. Odciągałam mleko.
Karmiłam córkę. Karmiłam matkę. Nie spałam. Kłamałam.

Gdy umierała moja matka, starałam się ukryć różnicę między nami. Nigdy nie
byłam tak otępiona śmiercią, a jednocześnie tak gotowa do życia jak wtedy, gdy
umierała. Robiłam to, co inni ludzie. A nawet bardziej. Jak mogłam tak
zwyczajnie się zakochiwać, pić i tańczyć, gdy cierpiała za ścianą? Ona nie
mogła tego, co mogłam ja, ja udawałam przed nią, że też nie mogę. Ale mogłam
i robiłam. Myślałam wtedy, że nie będę żyć bez niej. Miałyśmy umrzeć razem.
A żyję. Tylko tak mi jakoś martwo, mamo.
Matki, jak czarni bohaterowie, wymagają czułości.
Uważam, że do bycia umierającym trzeba mieć talent. Matka mówiła o tym, że
umiera, z imponującą szczerością. Nie wiem, czy można zachować spójność
emocjonalną, mówiąc o swojej nagle zbliżającej się śmierci. Ale wiem, że ona
umiała. Przekazać ją tak, że umierałyśmy razem. Choć nie potrafię przytoczyć
jej słów, wiem, że się sprawdziły. Wiem, że bolały.
Pamiętam za to dziwne okrzyki matki. Gdy – jak to się mówi – nie było z nią
kontaktu, krzyczała: „Bambosze za kurtkę!”. I płakała. A na jej twarzy widać
było smutek i rozczarowanie. Bo ja matki nie rozumiałam.
Bambosze za kurtkę, bambosze za kurtkę, bambosze za kurtkę, bambosze za
kurtkę – powtarzam sobie. I ciągle nie wiem. Chyba nigdy wcześniej nie użyła
przy mnie słowa „bambosze”. I nigdy nie włożyłaby bamboszy. Co innego
kurtkę. Może jeszcze chciała dokądś pójść?

Kiedy byłam mała, a mama płakała, mówiłam do niej: „Nie płacz, bo i ja będę
płakać”. I płakałyśmy razem. Gdy miałam trzydzieści jeden lat, mówiłam do
niej: „Nie umieraj, bo i ja umrę”. Ale wiadomo, tak się nie stało.
Podczas rocznego umierania matki nic nie mogło się wydarzyć. Rak odebrał
matce siły. Żadnych filmowych zwrotów akcji. Leżeć i czekać na śmierć.
Jakoś nie umiałam się przejąć. Ani zamartwiać się adekwatnie, ani wejść
w pozycję depresyjną.

Wózek inwalidzki stał obok wózka dziecięcego jak pretensjonalna instalacja

o przemijaniu. Podobnie pieluchy dla dorosłych w rozmiarze XXL leżały obok
pampersów premium numer pięć. Przeciskałam się pomiędzy tymi wózkami
w przedpokoju, rozumiałam banał ich dosłowności. Było mi ciasno.

Śmierć – ucieknijmy od niej nad morze! Bierzmy kokainę! Uprawiajmy seks,

w którym nie musimy wyobrażać sobie seksu!

To moja matka zapisała mi miłość do życia, myloną – tak u niej, jak i u mnie –
z fascynacją mężczyznami. I kobietami. Przynajmniej w moim przypadku. Tego
o niej nie wiem. Czy moją matkę też pociągały kobiety? Jak to sprawdzić?

O pożądaniu młodszej dziewczyny nigdy nie powiedziałam mamie. O kobiecie

z jasnymi oczami i grubą skórą, taką, przez którą nie widać żył, inną niż moja.
O pełnych ustach, takich jak u matki, która mówiła, że usta jeszcze mi urosną.
– Ja w twoim wieku też takie miałam.
– Mamo, nie urosną mi już usta, usta nie rosną po trzydziestce, to twój
długoterminowy żart ze mnie.

O ustach mogłabym długo, uwielbiam całować, całowałam różne usta kobiet,

nawet te silikonowe, gumowe, pokryte błyszczykiem o smaku gumy do żucia
i pomalowane szminką Chanel o babcinym zapachu.
Matka!
Ciało ma zwiotczałe,
goni resztką sił.
Czemu?
Bo ma dziecko małe,
krew wypruwa z żył.
Te dwa zdarzenia nie powinny dziać się w tym samym czasie pod tym samym
dachem: wczesne dzieciństwo pierwszego dziecka i rak, a potem śmierć mojej
matki. Tak naiwnie myślałam.
Nadużywałam swojej atrakcyjności społecznej w ważnym antyrakowym celu.
Coś pękło i wysypałam się na tych wszystkich młodych mężczyzn i jeszcze
młodsze kobiety. Gadałam, kokietowałam, manipulowałam. Tak jakby trzeba
było nadrobić te wszystkie lata, kiedy już jej przy mnie nie będzie. Chciałam
poznać reakcje na moje: „Urodzę syna”, czy jeszcze bardziej pretensjonalne:
„Rzucę karierę akademicką”. Tę, która tak dobrze się zapowiadała.
A w głowach gang-bang.
Seks – najlepsza riposta na roszczenia śmierci. Kiedy umiera ktoś bliski,
pieprzenie uzasadnia się samo.
Onkodziwka to osoba, która uprawia seks w zamian za leczenie onkologiczne
dla bliskiej osoby lub rzadziej dla siebie. Onkodziwka wykorzystuje
atrakcyjność seksualną w celu otrzymania pomocy medycznej, gdy lekarze
mówią o braku rokowań. Próbuje w ten sposób wydłużyć życie członka rodziny
o rok i jeziora, pierwsze słowa wnuczki oraz owoce morza.
 – Czy to czasem nie perwersyjna obrona w psychozie? – pyta zaprzyjaźniona
psychoanalityczka.
Perwersyjna, bo zamiast myśleć o umieraniu, myślisz o seksie.
To się czasem zdarza.
Perwersyjna, bo niektórzy obiecują leczenie onkologiczne w zamian za seks.
To mi się zdarzyło.
Każda retrospekcja to pułapka.
Z tego okresu zostały mi złe i dziwne wspomnienia. Mogę go porównać
jedynie do tych rzadkich momentów, kiedy jesteśmy wyjątkowo smutni
i spokojni, kiedy staramy się być mimo wszystko obecni, kiedy na zmianę
zbliżamy się do realności i oddalamy od niej tak, że aż chce nam się rzygać.
Ostatni kwartał jej życia.
Przeszłam się jeszcze raz po korytarzu ostatniego szpitala z chemią dla
matki. Byłyśmy, tak jak chciała, bliżej jej domu. Specjalistyczny Zespół
Gruźlicy i Chorób Płuc w Koszalinie. Woziłam ją na wózku inwalidzkim po
korytarzach. W szpitalnym bufecie kupowałyśmy sobie coś słodkiego.
Gubiłyśmy się. Śmiałyśmy się z tego. I wtedy sobie przypomniałam. Moja
matka kochała życie. Kochała: kucać i z zadartą głową sikać w lesie na trawę,
gapić się w słońce, czuć zapach mokrej ściółki, strącać rosę z liści. Sikałyśmy
razem. Oczy przymykałyśmy razem. Wąchałyśmy roztarte w dłoniach zioła.
Ściągałyśmy buty i skarpetki, żeby włożyć stopy w mech. Razem.
– Mamo, chodź, pojedziemy do Mielna! Już dostałaś dziś chemię. To
piętnaście minut stąd. Nikt nie zauważy.
– Nie. Nie chcę jechać nad morze. Już nie teraz. Nie chcę, żeby życie znowu
mi się spodobało. Jest mi obojętne. Pożegnałam się.

W morzu była zakochana. Ale umrzeć w morzu nie chciała. I teraz świadomie
odmówiła go sobie. I teraz umierała.
Agonia nie zawsze kończy się zgonem.
Są trzy stadia śmierci: kliniczna, biologiczna, osobnicza. Najpierw śmierć
kliniczna. Potem etap międzyśmiertny, potem przejście mózgu w stan śmierci
biologicznej. Najpierw nieodwracalnie zanika krążenie i oddychanie.
W następnych kilku minutach dochodzi do ostatecznej śmierci całego mózgu
(śmierć osobnicza).
Istnieją dwa typy śmierci. Człowiek umiera z przyczyn chorobowych, a zgon
w tych przypadkach następuje albo w toku dłużej trwającej choroby
i poprzedzony jest wyraźną agonią (śmierć powolna), albo też śmierć człowieka
pozornie zdrowego następuje raptem i jest zaskoczeniem dla jego otoczenia
(śmierć nagła).
A mnie zaskoczyła jej powolna śmierć.
Jakby była za delikatna, zbyt wrażliwa na śmiertelność.
Kiedy wchodzę do jej mieszkania, do pokoju, w którym umiera moja matka,
słyszę Dni, których nie znamy Marka Grechuty. Każdy wie, jak to leci: „Ważne
są tylko te dni, których jeszcze nie znamy”. Nieodpowiedni soundtrack do
umierania. Zwłaszcza dla osoby niewierzącej w życie pozagrobowe. Czarny
humor Radia Pogoda – stacji dla emerytów – które kilkanaście razy dziennie
puszczało Grechutę. Z tego nie zdążyłyśmy sobie z matką pożartować.

Kiedy umiera moja matka, próbuję jakoś to jej życie podsumować. Tak jak
niektórzy robią sobie bilanse życia po trzydziestce, po czterdziestce.
Szczególnie obsesyjni robią tak pod koniec każdego roku. Wyciągam zdjęcia
z różnych okresów życia matki i oglądamy je razem. Pokazuję jej obrazy, które
malowała. Dużo tego. Przydałaby się piosenka Dni, które znamy. Leciałaby
jakoś tak: „Ważne są tylko te dni, które już są za nami”.

To było wtedy, kiedy matka jeszcze nie była martwa. Martwa, a nie ta, która
odeszła. Matki nie odchodzą. Nie od córek. Może od synów matki odchodzą?
Od autorów? Od Różewicza matka odchodzi. Ode mnie nigdy nie odeszła.
Tylko umarła mi. Matka umarła. Matki nieumarłe są trudne. Te martwe nie chcą
stać się ani trochę łatwiejsze.
Tak jakbym nie mogła uwierzyć w swoje istnienie i musiała co kilka lat
doprowadzać je na skraj. Rodzenie i umieranie. Nic więcej mnie nie
interesowało. Żadne tam życie pomiędzy.
Znużenie tym umieraniem jest nie do wytrzymania. Nuda, nuda, nuda. Umiera
z nudów. Ale nie wie, że tak umrzeć się nie da. Co innego od przeciągów. Od
smrodu nikt nie umarł, od przeciągów już niejeden. Umiera ciut długo. Umiera
cały rok. Rok równy jak przedziałek.
Przez ostatnie dwa tygodnie przed śmiercią pozwoliła mi być ze sobą. Tak po
prostu. Cały czas. Nie męczyła się moją obecnością, ale musiałam być
dyskretna. Dopiero teraz: zaufanie, dużo dobrego, spokój, że umiera tu, gdzie
chciała – we własnym pokoju, we własnym łóżku. Choć od trzech miesięcy
nowym. Umierała na materacu przeciwodleżynowym w łóżku rehabilitacyjnym.

Szykowałam jej krewetki w białym winie. Popijałam białe i czułam, że to jej

ostatnie dni na tym świecie. O innym nic nie wiedziałam. Powiedziałam jej coś
o zaskakująco dobrej kawie z automatu przy wejściu do Tesco. I jeszcze
o ciepłych sukienkach polskiej marki na wyprzedaży w sklepie w Kołobrzegu.
Nie, nie pamiętam, co mówiłam. Ale pamiętam jak. Rozmawiały dwie dorosłe
kobiety. Mimo że ja przewijałam matkę teraz, a ona mnie trzydzieści lat
wcześniej, to w marcu 2017 roku spotkałyśmy się na chwilę bez tych
zależności. Byłam taka szczęśliwa, rozmawiając z nią w ten sposób. Dobrze
wiedziałam, że te wspomnienia nie wyblakną. Że to są chwile, do których będę
wracała wielokrotnie.
Moja wielka, szalona, zachłanna miłość do matki. Z tych niewielu miłości,
o których w ogóle warto mówić.
 – Kocham cię, mamo.
– Ale ja ciebie nie kocham.
– Nieprawda, nie wiem, czemu tak mówisz, ale wiem, że bardzo mnie
kochasz.
– Ciebie tak, ale siebie nie.
– Powiedziałaś, że siebie nie kochasz? A ja byłam pewna, że mówisz, że
mnie nie kochasz.
– Nigdy siebie nie kochałam. – I płacze jak dziecko. Zasmarkane.
Ostatnie słowa mojej matki. Kiedy była już nieprzytomna, przez trzy dni
przed śmiercią, próbowałam ją przekonać do miłości własnej. Pokochaj się,
mamo. I wyliczałam, dlaczego powinna siebie pokochać, dlaczego ja ją tak
kocham. Jakby można było przekonać kogoś do miłości. Jakby kochało się za
coś.
Są fazy umierania. Można doczytać. Można się jako tako przygotować. Tak na
przykład w fazie czwartej zaczynają zanikać funkcje układu oddechowego.
Zwykle najpierw ustaje wdech. Jeszcze kilka chwil trwa wydech. W fazie piątej
zanikają resztki świadomości. Ten etap trwa od trzech do pięciu minut.
Najdłużej utrzymuje się słuch. Nawet w stadium interletalnym, zwanym też
międzyśmiertnym, słowa dochodzą do martwego.
Uważajcie na słowa przy świeżo zmarłych!
„Choroba nowotworowa” brzmi jak „choroba nerwowa”, obie zrobiły z niej
pijaną lunatyczkę, chociaż nie piła.

Kiedy wczoraj karmiłam matkę, chwyciła mnie za rękę. Gdy zbliżała moją dłoń
z łyżką do swoich ust, myślałam, że chce mnie pocałować w rękę. Czasem tak
robiła, z wdzięczności. Ale tym razem matka mnie ugryzła. Wydawało jej się,
że jestem czymś do jedzenia. Tak powiedziała. A obok siedzi moja córka
i naśladuje swoją babcię. Karmię je na zmianę – łyżka dla matki, łyżka dla
córki. Gdy masuję matce stopy – zdrętwiałe, obolałe, lodowate – wtedy jej
wnuczka kładzie się obok. Leży bezwładna i woła: „Mama, pomasuj mi nóżki”,
i wyje z udawanego bólu.
Ale są minuty.

Dziś jest 8 marca. Dzień Kobiet. Podczas przyrządzania krewetek w sosie

maślano-winnym dla córki i matki, w jej kuchni, znowu nalewam sobie białego
wina do zielonej szklanki. Patrzę przez brudne okno, zużyte pieluchy leżą na
parapecie po zewnętrznej stronie. Patrzę na blok babki naprzeciwko. I coś mi
się w tym widoku podoba. Cztery pokolenia. Kobiece kontinuum. Przejmuję jej
kuchnię. Choć w naszym świecie były inne wyjścia: matka nie musiała umierać,
żeby żyć mogła córka.
A jutro znowu będę kłócić się z mamą, z córką, z ojczymem. Walczyć
o domową opiekę medyczną, o to, żeby pobrali mamie krew. A potem będę się
martwić o wyniki. Muszę załatwić dalsze leczenie. Załatwić morfinę, gdyby
zaczęło ją boleć. Załatwić kroplówki, gdyby przestała jeść. Albo sobie
odpuszczę i po prostu będę ją kochać, córkę kochać, siebie kochać. Jutro
zdecyduję.
Moja mama umiera. Od trzech dni w śpiączce, oczy zamknięte. Umiera we
własnym pokoju. Bo go ma, swój własny pokój.
Trzymam ją za rękę. Zwilżam co chwila usta. Przemywam wilgotną gazą
zaropiałe oczy i zaschnięty nos. Zmieniam delikatnie pozycję, żeby nie było
odleżyn. Masuję nogi i ręce. Przykładam zimne kompresy na czoło i pod pachy,
bo pojawiła się gorączka. Poprawiam kołdrę. Przyklejam jej pod obojczyki
plastry przeciwbólowe z opioidami. Na wszelki wypadek. Plastry powodują
spłycenie oddechu, ale jej i tak jest końcowy. Bo matka ma spokojną twarz
i niespokojny oddech. Jej agonalne rzężenie rozbrzmiewa na całe mieszkanie
i klatkę schodową. Głęboki, szybki, głośny wdech. Głęboki, szybki, głośny
wydech. Świdruje mi w uszach.
Czasami mówię do mamy. Proszę ją, żeby w końcu siebie pokochała.
Próbuję dodać jej odwagi, zapewniam ją o swojej miłości. Na wszelki wypadek.
Na zmianę śpiewam jej i z uśmiechem przestaję, bo obie wiemy, że nie śpiewam
najlepiej. Czasami nie mówię nic. Cały czas trzymam ją za rękę, a ona mnie –
albo tak tylko mi się wydaje. Słuchamy razem dużo dobrej muzyki. I trochę
mniej tej sentymentalnej: Czesława Niemena Wspomnienie i Ewy Demarczyk
Tomaszów. Wychodzę z jej własnego pokoju. Może potrzebuje przestrzeni, żeby
umrzeć? Może zasiedziałam się jak nieproszony gość i teraz nie ma jak
zakończyć tego życia, bo w takiej sytuacji wolałaby być sama?
Przez sześć ostatnich godzin nie wychodzę z jej pokoju nawet do toalety.
Siedzę na fotelu przysuniętym do jej łóżka. Chwilami patrzę przez okno, bo
matka nigdy nie lubiła, jak przyglądałam się jej zbyt długo. Nie wiem, dlaczego
czytam jej książki, do których nie wracałam od czasów licealnych: Wilka
stepowego Hermanna Hessego i Pamiętać, by pamiętać Henry’ego Millera.
Wtedy czytałyśmy je razem, lubiłyśmy je razem.
Przytrafiają nam się chwile ciszy, pełne czułości, pocałunków, głaskania,
muskania. Nie wiem, co robię, nigdy przecież tego nie robiłam, a moja mama
wilczyca umiera. Ostatnia godzina jej życia. Wydawało mi się, że przysnęłam,
że śni mi się, że z ust matki tryska żółta ciecz. Patrzę na zegarek: trzecia
w nocy. Na jawie gorąca, słoneczna piana bulgocze w szczelinie jej ust, przez co
oddech jest jeszcze głośniejszy. Nie do wytrzymania. Wycieram jej wargi,
brodę, szyję, ramiona i dłonie. Zwilżoną szmatką wyciągam delikatnie z buzi
nadmiar wydzieliny. Przerażona i opanowana na zmianę. Obkładam twarz
papierowym ręcznikiem, żeby się wszędzie nie rozlało, i delikatnie przecieram
usta wilgotnym wacikiem. Spokojna. Mama też. Oddech zwalnia. Wiem, że
umiera. Nigdy w życiu nie byłam niczego tak bardzo pewna. Czuję rodzaj
martwego uspokojenia.
Ostatnie dwa, trzy oddechy są już tak rzadkie, że dzieli je minuta. Ostatni
głęboki wydech. Gdy spoglądam na zegarek, jest trzecia czterdzieści pięć.
Mama jest wciąż ciepła. Serca już nie słyszę, za to tętno wyczuwam na
nadgarstku jeszcze długo. Do czwartej tak siedzę z jej wąskim i gładkim
przegubem pod palcami. Jest cicho.
 – Możesz umrzeć – mówiłam.
Czytałam gdzieś, że jak jest się w ciąży, trzeba w odpowiednim momencie
psychicznie wypuścić dziecko na świat. Inaczej urodzi się po terminie. Bałam
się strasznie tego po terminie. Że matka umrze po terminie. Że wybuchnie,
zgnije, wybudzi się i będzie płakać jak dziecko, które nie chce umierać.
W dzieciństwie ciągle myślałam o śmierci matki, żeby mnie nie zaskoczyła. Tak
się tego bałam. Gdy w końcu przestałam o tym myśleć, wtedy umarła.
3
Umyłam. Wydepilowałam. Umalowałam. Nałożyłam korektor na ciemniejące
cienie pod oczami. Użyłam gęstego, mocno kryjącego. Wsmarowałam podkład
opuszkami palców. Nie chciał się wchłonąć w zimną skórę z zamkniętymi
porami. Vichy, dostępny w aptekach, do skóry dojrzałej, która tego dnia
wyglądała tak młodo. Potem konturowanie twarzy. Matka znała te triki,
wiedziała, kim jest Kim Kardashian, która nauczyła miliony kobiet na świecie,
jak wysmuklić twarz za pomocą bronzera. Dzięki mojej matce i ja
dowiedziałam się, jak przyciemnić policzki, kości skroniowe i podbródek, żeby
wyglądać szczuplej. Niefortunnie wykonturowana twarz to byłby portret
podwójny. Gdybym przeciągnęła pędzel z bronzerem przez środek twarzy, buzia
wydawałaby się podzielona i zapadnięta. Trzeba malować siebie i zmarłych
zgodnie z zasadami optyki: wszystko, co przyciemnione, wydaje się mniejsze,
wszystko, co się świeci, wydaje się większe. Chociaż nie wszystko złoto, co się
świeci, jak powtarzała.
Rozświetliłam matce kości policzkowe, czubek nosa i środek czoła – dla
efektu odmładzającego. Jakby w trumnie też obowiązywał kult młodości.
Wbrew mniemaniu, że lepiej umrzeć starzej. Lepiej późno niż wcześnie.
Wklepałam rozświetlacz w obojczyki. Gdy kości obojczyków wystają, wtedy
wygląda się chudo. I jeszcze odrobina tego połysku nad górną wargę. Perłowy
kosmetyk w tym miejscu powoduje, że usta wydają się pełniejsze. Czytałyśmy
razem artykuły z poradami typu: „Łuk Kupidyna i jak podkreślić go
makijażem?”. Oczywiście po kryjomu. Starałam się malować ją tak, by
wydobyć jej atuty. Albo ukryć niedoskonałości urody. Pamiętam, jak śmiałyśmy
się razem z tych zakłamanych form omownych.
Wiele razy podglądałam, jak mama robi sobie oko. Przypominałam sobie, co
widziałam, kiedy „malowała sobie urodę” – tak to nazywała. Nałożyłam więc
jasne cienie na ruchomą powiekę i odrobinę ciemniejsze w jej załamaniu.
Naciągnęłam skórę przy linii rzęs, tak że przez chwilę widziałam jej zieloną
tęczówkę, i zrobiłam matce brązową kreskę. Wytuszowałam jej długie i proste
rzęsy. Zrezygnowałam z zalotki. Dorysowałam brwi tam, gdzie były zbyt
rzadkie. Gdy kładłam pomadkę na popękane pełne usta, wyrwało mi się:
– Wyglądasz młodziej ode mnie, mamo.
W świeżym, lekkim i dziewczęcym makijażu pośmiertnym matka wyglądała
młodo, chudo, ale wciąż martwo.
Skoro umarli słyszą jeszcze przez kilka godzin po śmierci, to ostrożnie
powiedziałam mamie, że może naprawdę za mocno się malowała. Choć jak
żyła, nie miałam odwagi nawet tak zażartować.

Podstawowe zasady tanatokosmetyki: nieboszczka ma wyglądać, jakby spała,

a nie zmarła. Żeby osiągnąć taki efekt, najważniejsze jest nadanie
odpowiedniego koloru skórze.
Gdy upada złudzenie nieśmiertelności matki, pozostają mi jedynie złudzenia
optyczne. Twarz matki naprawdę wygląda szczuplej z dobrze nałożonym
bronzerem. W to złudzenie wierzę nawet w dniu jej śmierci. A ona chciała, żeby
trumna była zamknięta. W końcu malujemy się dla siebie, nie dla innych,
mówiła.
Jej śmierć nie była sucha. To nie ten przypadek.
Wiesz, jak pachnie dziecko z anginą? Tak pachniała.
 – Gdybyś mogła zabrać tylko jedną rzecz na bezludną wyspę, co by to było,
mamo?
– Zabrałabym pęsetę – mówiła. – I nie chodzi o brwi, po menopauzie
zrozumiesz. – Gładziła się po brodzie jak facet z jednodniowym zarostem.
Kiedy umarła, wiedziałam, co robić. Wyjęłam pęsetę z jej kosmetyczki.
Wyregulowałam matce brwi. Depilacja była zaskakująco łatwa, nie zostawiała
żadnych zaczerwień, bo skóra miała optymalną temperaturę. Gładziłam mamę
po gładkiej twarzy po raz ostatni. Lewą ręką. W prawej trzymałam pęsetę na
wypadek odnalezienia jakiegoś skurczybyka na brodzie, nad wargą, na
pieprzyku poniżej linii ust, tam gdzie i ja miałam co skubać. Siedziałam na
brzegu łóżka i starannie wyrywałam z twarzy włos za włosem. Raz nawet
wydałam z siebie stłumiony śmiech. I szybko zamilkłam. Przecież matka mogła
mnie jeszcze słyszeć. Głaskałam ją też po głowie. Fryzura nie była wyzwaniem.
Bardzo chciałam ją uczesać, chciałam dotknąć śliskich, prostych, cienkich
włosów do ucha. Ale po chemio- i radioterapii zdążył odrosnąć jedynie
kasztanowy jeżyk. Przesuwałam po nim ręką z przyjemnością. Włosy po
leczeniu onkologicznym rosną mocniejsze, grubsze, po prostu lepiej się
układają.

Lubiłam wdychać zapach skóry na jej głowie, kiedy leżała obok. Lubiłam jej
zapach.
W chwili śmierci moja matka miała pięćdziesiąt dziewięć lat i była chora tylko
na raka. Żadnych nadciśnień, cukrzyc, nawet cholesterol miała w normie.
I zadałam sobie pytanie: w czym ja ją pochowam?
To sprawa bardzo delikatna między matką a córką. Wiedziałam, że ubiorę ją
na kobaltowo. Rozmawiałyśmy o tym. Ciemny niebieski. Indygo. Choć ja
wolałam ją w kolorach jesieni. Teraz wydaje mi się to podłe. Matka musiała
naszykować sobie ubranie do trumny, w końcu była kobietą zza Buga. Każda
z nas w pewnym wieku wiesza w szafie odzież na wypadek śmierci. Od kiedy
pamiętam, babka podmienia garderobę trumienną. Od co najmniej trzydziestu
lat przygotowuje się do grobu. W moim domu wystarczy przekroczyć
pięćdziesiątkę, żeby szykować się do własnego pochówku. Wiedziałam więc, że
funeralny outfit musi być gdzieś w maminej szafie. Ale jak miałam go
rozpoznać? Zabużańska babcia pokazywała mi swój strój do trumny. Czarna
garsonka w folii. Jedyna w folii. Takiej, w jakiej trzymają zwłoki po
wypadkach.
Szafa mamy tonęła w ciemnoniebieskich ubraniach. W ostatnich latach to
był jej ulubiony kolor. Poszukiwania rozpoczęłam z pewnym planem: szukam
czegoś, co odznaczałoby się elegancją, ale czego nie dałoby się włożyć do
chodzenia. Elegancja do leżenia. Strój elegancki i elegijny. Tego szukam. Matka
nie zostawiła wskazówek. Żadnej karteczki na wieszaku z napisem: „Ubranie do
trumny”. A przecież musiała je mieć. Znalazłam granatową ołówkową spódnicę.
Czy to jest to? Czy może wynik jakiejś zakupowej pomyłki, zachcianki,
fanaberii sprzed lat? Może to był jej najgorszy zakup? Coś, co chowała
z wyrzutami sumienia na dno szafy? Bo w tamtym czasie matka chodziła
w spódnicach rozkloszowanych. W literę A, dobrą dla jej figury. Co, jeśli ta
kobaltowa spódnica była strojem, o którym matka by powiedziała:
– W życiu bym tego nie włożyła!
– A po życiu, mamo?
– Tym bardziej nie.
Może jednak wcale tak nie było. W końcu w swoim najlepszym okresie
nosiła właśnie ołówkowe. To mógł być jej pierwszy wybór do trumny. To mogły
być jej nowe lepsze czasy.
 Ale jeśli nawet ze spódnicą pośmiertną źle trafiłam, to przynajmniej z górą
lepiej mi poszło. Na trzy miesiące przed śmiercią kupiłam matce tunikę
z dekoltem w serek, który miał wydłużać opuchniętą po sterydach szyję, bluzkę
taliowaną, która optycznie wyszczupla. Oczywiście w kolorach ciemnego nieba.
W roku raka kupowałam jej z ubrań jedynie eleganckie piżamy, przewiewne
szlafroki, a w sklepach onkologicznych – turbany na głowę, których nigdy nie
włożyła. Tylko jeden raz dałam jej ciuch wyjściowy, idealny do stylizacji
trumiennej, na trzy miesiące przed śmiercią, pod choinkę. Musiałam się
upewnić:
– W tej? Na pewno? Aha. Co sądzisz? Dobra. Nie musimy już o tym
rozmawiać.
Myśli pracują. Myśli tworzą anegdoty. Kiedyś będziemy się z tego śmiały.
Kiedy to wszystko okaże się pomyłką. Nie zachorowałaś. Nie umarłaś. Tak mi
się tylko zdawało. Tak tylko żartowałam. Choć nikt się nie śmiał z tego żartu.
Prasowałam i płakałam. Bo nie umiałam wyprasować zagnieceń na ołówkowej
spódnicy tak starannie, jak robiła to matka.
– Daj! Sama to zrobię, nie mogę patrzeć, jak się męczysz, pokażę ci, jak to
się robi – mówiła.
Matka nie żyła od czterech godzin, gdy zaczęłam dusić się płaczem po raz
pierwszy. Próbowałam odchrząknąć ten ból w piersiach. Ale nie chciał się
oderwać. Prasowałam ubranie bez skutku. Włączałam parę w żelazku,
wyłączałam, skakałam po temperaturach, po funkcjach: bawełna, wełna,
a nawet len. Nie umiałam sobie z tym poradzić.
Jak idealnie wyprasować ubranie na zwłoki matki? Pytanie to zadaje sobie
dziennie tysiące kobiet i mężczyzn, chociaż wydaje się, że to bardzo prosta
czynność. Prasowanie szybkie, bez zagnieceń, jest marzeniem wielu sierot
i wbrew pozorom łatwo je spełnić. Zaprzyjaźnij się z żelazkiem po śmierci
matki.
I jeszcze dodatki. To nie jest łatwe zadanie. Dobrałam długi naszyjnik
zakończony niebieskim kołem ze srebrnym pierścieniem. Wyglądał jak Saturn
na łańcuszku. Optycznie wydłużał sylwetkę. Jeden pierścionek, gruba srebrna
obrączka. Bransoletka z niebieskich kamieni: jaspis, turkus, agat i uleksyt. Choć
moja matka kojarzyła mi się z lapis-lazuli. Myślałam, że poprosiła mnie o tę
ozdobę na rękę w ramach szykowania się do trumny. Bo wcześniej, gdy nie
umierała, mówiła, że ta bransoletka ze sklepu internetowego ocieka tandetą.
Uległam jej zachciance, która w obliczu śmierci musiała mieć jakieś inne,
głębsze znaczenie. Albo i nie. Nawet jeśli chodziło tylko o przedśmiertny
kaprys, to dobrze było go spełnić. Bo dodatki są najważniejsze.
I buty. W butach czy bez? Nie zdążyłyśmy na ten temat porozmawiać. Ale
skoro za życia tak lubiła pantofle, to musiałam się na któreś zdecydować. Miała
kilkadziesiąt par. Wszystkie czyste, zadbane. Przeglądając jej szafę z obuwiem,
płakałam nad nowymi botkami, nad nowymi flekami, nad nieotwartymi parami
rajstop. Musiała wyrzucić wszystkie szpilki. Już ich nie nosiła, a nasze stopy
różniły się rozmiarem. Nie mogłam włożyć butów swojej martwej matki.
Zdecydowałam, że pogrzebię ją w granatowych lordsach, takich wyższych, na
czterocentymetrowym kwadratowym obcasie. Nie zdążyła ich rozchodzić.
A temperatura jej martwego ciała, choć niska, to przecież jeszcze nie lodowata,
pozwalała na przytulenie, ogrzanie się przy ciele matki.
Przytulałam się do niej na zapas. Kładłam na materacu przeciwodleżynowym
i leżałam obok. Nawet gdy umarła. Nikomu nie powiedziałam, miałyśmy swój
sekret. Wtuliłam się pod jej pachę, choć była już martwa. Tak jak jest
rodzicielstwo bliskości, tak ja uprawiałam córowiznę bliskości. Kontakt skóra
do skóry. Po urodzeniu kluczowe dla zbudowania bliskości między matką
a dzieckiem są pierwsze dwie godziny. Po śmierci też pewnie są takie limity,
nikt tego nie zbadał. Na wszelki wypadek tuliłam się do niej przez dwie
godziny. Chciałam z nią bliskości po śmierci. Dobrze, że kończyło mi się wtedy
mleko w piersiach. Inaczej, jak Pero karmiąca piersią swojego ojca skazanego
na śmierć, może próbowałabym ją przystawić. A tak tylko przytulałam się do
niej na zapas. Nie starczyło na długo.
Z pierwszym formalnym telefonem poczekałam do ósmej.
– Panie doktorze, moja mama umarła o trzeciej czterdzieści pięć. Czy może
pan przyjechać i stwierdzić zgon? – zapytałam o coś, co należało do
obowiązków lekarza rodzinnego. Bez uniżenia w głosie, który ćwiczyłam przez
ostatni rok w obecności onkologów.
– Przełożę tylko wizyty pacjentów z rana na później i już jadę –
odpowiedział neutralnie.
Przyjechał piętnaście po ósmej. Patrzył na nią tak, jakby mu się podobała.
Obyło się bez dramatów.
Lakier do paznokci w kolorze błękitu pruskiego jeszcze nie wysechł na dłoniach
matki, kiedy mężczyźni z zakładu pogrzebowego przyjechali po jej ciało.
– Czy panowie mogą jeszcze chwilę poczekać? Właśnie pomalowałam
mamie paznokcie – powiedziałam do dwóch mężczyzn z domu pogrzebowego
Hades, Cerber, a może Klepsydra, wskazując na dłonie matki z niemal idealnym
manikiurem. Migdałowe paznokcie wyglądały jak hybrydy.
Zrobiło się niezręcznie. Minęło kilka sekund, gdy chwilę po dziewiątej moi
rówieśnicy włożyli zwłoki do worka i przełożyli na nosze. Szybko, w ciszy.
A to nie był lakier szybkoschnący: sixty seconds.
I jeszcze rzeczy, o których nie wiedziałam.
– A co z pieluchą? Pod koniec mama nosiła. Ale teraz mogę ją chyba zdjąć?
– zapytałam ekspertów pogrzebowych.
– Nie, musi zostać, po śmierci często coś jeszcze wypływa i trzeba zaprać
albo, co gorsza, przebrać.
– Nie wiedziałam, no ale jeśli musi – odparłam, a myślałam o tym, czy
mama nie byłaby na mnie zła, że tak w pieluszce ją chowam.
– Większość zmarłych wkładamy do trumny w pieluchach. A, i jeszcze ma
pani jakąś tetrę? Warto póki co obłożyć nią twarz. Też w razie gdyby coś
wypłynęło, żeby nie było plam, żeby nie było potem na nas.
Szybko wyjęłam z szuflady jedwabną chustę matki, dopasowaną
kolorystycznie do stylizacji, i otuliłam mamie twarz. Wtedy poczułam silny
zapach jej perfum. Tak pachniała. Drogo. Choć to zapach ze średniej półki:
Comme une Evidence Yves Rocher, który regularnie jej kupowałam.
– A nie szkoda takiej ładnej apaszki? Pewnie będzie trzeba ją wyrzucić –
upewniał się grabarz.
– Trudno, nie będzie leżeć z tetrą jak dziecko. Przecież to kobieta.
Moja matka umarła, bo nie miała jak oddychać, bo nie miała jak się zaciągnąć,
bo nie miała czym się zaciągnąć.
Matka umarła trzy dni przed moimi trzydziestymi drugimi urodzinami. Trzy dni
wcześniej, 13 marca, przestała mówić. Nie lubiłam, jak kręciła się po
mieszkaniu i gadała pod nosem. Budziła się o czwartej rano. Zawsze o tej samej
porze. Od kiedy pamiętam, opowiadała o tej godzinie wewnętrznego nakazu
wstawania. A potem sama sprawdziłam, jak wracałam o czwartej rano z balu
ósmoklasisty i z innych pierwszych imprez, że mama już wtedy nie spała.
Siedziała na stołku w kuchni przy oknie. Piła mocną czarną. Słodziła? Już nie
pamiętam. Już zapomniałam. Czyli się zaczęło: znika mi mama. Ale chociaż to
pamiętam, że jej ulubiona kawa to kilka płaskich łyżeczek arabiki zalanej
wrzątkiem. Piła z brązowego duralexu.
Byłam przekonana, że zawsze tak będzie: matka zawsze miała pić kawę z tej
szklanki. A duralex miał nigdy się nie rozbić. Chyba coś już przeczuwałam, gdy
po wielu próbach rzucania tą szklanką o kafelki w końcu odporne na uderzenia
szkło potłukło się dziwnie. W drobny mak. Moja mama też musiała być
z duralexu.

Umarła o tej samej godzinie, o ktòrej się budziła, czwarta w nocy, czwarta nad
ranem, pora umieralna. Pora, kiedy budzą się chorzy na depresję. O tej godzinie
najczęściej rodzą się ludzkie dzieci. I najczęściej umierają ludzkie matki. Nie
wiem, jak to wygląda poza gatunkiem ludzkim. Sprawdzić.
We własnym pokoju: nie odbębniła fazy terminalnej – to nie tak. Przeżywała ją,
potem zmarła, a co może być gorszego?
W pokoju z widokiem na Tesco umarła moja matka. W pokoju obok jej kuchni,
z tym samym widokiem, gdzie piła sypaną arabikę, paliła caro i wpatrywała się
w przestrzeń pomiędzy. Tam był kiedyś skrawek zieleni wystający zza bloków.
Tam patrzyła. Było na co popatrzeć. Ale w tym miejscu szybko postawili
kolejny sklep wielkopowierzchniowy. A i tak matka chodziła do Intermarché,
Biedronki lub Netto. To były jej supermarkety. Krótko mówiąc: Tesco się nie
przyjęło.

Czekając na coś, rozchylała żaluzje tak, żeby wszystko widzieć, ale żeby inni jej
nie widzieli. We własnym pokoju patrzyła przez zielone żaluzje, a w kuchni
przez czerwone. We własnym pokoju postawiła okrągły biały stolik z zielonym
ażurowym obrusem i dwa białe krzesła gięte typu thonet. Na ścianach powiesiła
swoje obrazy i ryciny botaniczne w antyramach. Drewnianą szafę wnękową
pomalowała na miętowo. Na mniejszej, białej, postawiła zdjęcia ze mną i żywe
kwiaty w szklanym wazonie. Z doniczkowych: lawenda. Z ciętych: polne.
W zależności od pory roku – żywe lub zaschnięte. Tam też stał mały, gruby,
stary telewizor. A na środku: łóżko, na którym drzemała w południe, leżała
i rozmyślała po południu, spała i zgrzytała zębami w nocy. Nigdy nie
widziałam, żeby naruszała porządek książek w wiklinowym koszu obok łóżka.
W kuchni było inaczej. Pożółkły tynk odpadał z sufitu. Szafki kuchenne z lat
siedemdziesiątych rozpadały się przy silniejszych pociągnięciach. Kuchenka
gazowa. Stół i stołek. Podrapane ściany. Wszystko w kolorze posiniaczonego
ciała. Lubiła tam przebywać. Lubiła kuchnie. Lubiła patrzeć przez okno, jak
ludzie odchodzą między bloki.

I ciągle tyle o tym myślę.

Podobno matki zawsze są martwe, tak jak dzieci zawsze są żywe.
Tak jak mówi się o „domowych porodach”, tak można by mówić o „domowych
śmierciach”. Nie udało mi się urodzić w domu, ale mojej matce udało się
w domu umrzeć. Poród naturalny. Śmierć naturalna. Gdyby tak zmarli
rozmawiali o swojej śmierci, matka mogłaby się pochwalić, że miała śmierć
naturalną, w domu. Hipiska wśród umarłych. Ekomartwa.
– A ty jak umierałaś?
– Ja w domu.
– Wow, naprawdę? To świetnie – nieszczerze odpowiada zazdrosna inna
martwa. – Nie bałaś się?
– Nie, miałam doulę, profesjonalną towarzyszkę. W dodatku moją córkę.
– Też chciałam mieć śmierć domową, ale pojawiły się komplikacje. Cieszę
się, że tak to się skończyło. Inaczej nie wiem, czybym umarła.
– Nie no, pewnie. Najważniejsze, że się udało. Nieważne gdzie. Ważne, że
śmierć zdrowa. – Fałszywa skromność z poczuciem wyższości.
– I mówili, że po cesarskiej śmierci (bo w końcu wzięli mnie na salę
operacyjną i umarłam w szpitalu na stole) to nie da się karmić piersią.
– Też tak słyszałam, dlatego tak mi zależało na zgonie domowym. I co,
karmisz?
– Tak. Najważniejsze, żeby ci śmierć szybko przystawiono do piersi. Liczą
się pierwsze minuty.
– Nie, to super, że karmisz po śmierci naturalnie. Mimo, no wiesz, cesarki.
Mówią, że dusza bez karmienia jest bardziej chorowita, zwiększa się też ryzyko
jej otyłości.
– Wiem, czytałam. Ale powiem ci, że nie widzę różnicy. Moja koleżanka też
tak jak ty umarła w domu, a jej dusza ciągle choruje i w ogóle karmiła piersią
tylko przez dwa miesiące po tym, jak umarła.
Matka!
Ciało ma zwiotczałe,
goni resztką sił.
Czemu?
Bo ma dziecko małe,
krew wypruwa z żył.
Miałam cię spalić, wiem. Skremować miałam. Bałaś się obudzić w trumnie,
z drewnem w ustach, z larwą w oczach. Wiem, miałam to zrobić po twojej
śmierci, mamo. Ale jakoś tego nie czułam.
Na pogrzebie matki nie było księdza. Prosiła mnie: „Tylko bez księdza,
obiecasz mi? I żadnych klepsydr”. Obiecałam i tak zrobiłam. Zamiast tego dom
pogrzebowy przy cmentarzu komunalnym proponował wynajęcie tak zwanego
mistrza ceremonii.
– U nas nie ma. Ale można sprowadzić takiego wodzireja z dużego miasta.
Najbliższy mieszka w Poznaniu. Tyle że ma zapełniony grafik. Chociaż
w następnym tygodniu powinno się udać.
Prowadzący imprezę pogrzebową sam dzwoni do członków rodziny, zbiera
informacje o zmarłej i przygotowuje profesjonalną mowę żałobną. Kieruje całą
ceremonią. W końcu jest w tym mistrzem.
Obcy facet miałby gadać nad zwłokami mojej feministycznej matki? Nigdy
w życiu! Wtedy postanowiłam zostać okazjonalną mistrzynią ceremonii.
– Może pani przygotować trzydzieści minut muzyki na pendrivie, będzie
leciała w kaplicy, a potem nawet można coś powiedzieć do mikrofonu i wejdą
panowie po trumnę, zgromadzeni pójdą w kondukcie za panami, którzy włożą ją
do ziemi, będzie szufelka, w razie gdyby ktoś chciał wsypać trochę piasku na
trumnę. I tyle – wytłumaczyła mi właścicielka zakładu pogrzebowego Atena.
Jednak to była Atena.
Układałam playlistę z muzyką, którą matka naprawdę lubiła. Ale też bez
przesady, żadnego muzycznego guilty pleasure. Poza jednym utworem – Mama
Vitasa. Uwielbiała tego chłopaka, który śpiewał o śmierci swojej matki. Kiedy
mi puściła tę piosenkę po raz pierwszy, płakałyśmy razem. Podobnie jak przy
Bobie Marleyu i Buena Vista Social Club – matki składanka do płakania. Mój
wybór na jej pogrzeb.
Minęło pół godziny słuchania dobrze znanej muzyki. Czekałam do ostatniej
piosenki i ją przegapiłam. Spóźniłam się z przemową. Ale nikt niczego nie
zauważył. Było piętnaście, może dwadzieścia osób. Dowiedziały się
o pogrzebie pocztą pantoflową.
Czy pogrzeb doskonały to zbrodnia doskonała?
Mogłam oczywiście podejść do mikrofonu i powiedzieć coś miłego, że matka
była dobrą kobietą i żal, bo umarła tak młodo, lecz nikt nie wie, kiedy umrze,
życie jest niezbadane, a życie po śmierci jeszcze mniej, aczkolwiek może jest
wieczność, a może i nie, więc nie ma co się zastanawiać, lepiej pamiętać, by
pamiętać, czy coś takiego.
Ale napisanie mowy pogrzebowej trwa przecież wiele lat. Kiedy się wreszcie
stoi ze wszystkimi gromadzonymi przez ten czas słowami nad trumną matki,
można też czekać na dar improwizacji. Tyle że ja nie upuściłam teatralnie kartek
z notatkami. Nie mówiłam z głowy. Czytałam to, co udało mi się nabazgrać
chwilę wcześniej. Mowę pogrzebową pisałam w kawiarni – tak pretensjonalnie,
jak lubiłam. To mógł być efektowny, prowokacyjny i dowcipny funeralny
występ, jak na amerykańskich filmach. A był sentymentalny, skromny,
taktowny, przykryty literaturą, jak na polskich filmach, i to raczej tych
Smarzowskiego. Niewdzięczny tekst pełen topornych zdań. Bo takimi zdaniami
myśli się po śmierci matki. Jakby każda myśl miała trafić do niej. Czytałam
referat, ociosany, porządny i uroczysty. Chociaż właściwie nigdy nie było mnie
stać na uroczystą powagę wobec siebie. Co innego wobec matki. Czasami
byłam wręcz zbyt patetyczna. A matka nie lubiła patosu ani mówienia na siłę
czegoś miłego.
Pewnie wtedy po raz pierwszy zniszczyłam moje głębokie bolesne
doświadczenie straty za pomocą najbardziej oklepanych opisów.
Marcowe śmierci mają coś wspólnego.
„Marzec dziwne stroi fochy, zmiata starce i junochy”.
Szliśmy za trumną w ciszy. Padał deszcz. Choć nic wcześniej na to nie
wskazywało, bo kiedy wchodziliśmy do kaplicy, świeciło słońce. „Gdy umiera
dobry człowiek, to zawsze leje” – jak lubiła mawiać moja matka. Aniołowie
w niebie płaczą czy coś takiego.
Cieszyłam się z tego deszczu tak bardzo, że zaintonowałam jej ulubioną
pieśń żałobną. Ale żeby było spójnie ze świecką ceremonią pogrzebową,
brzmiało to tak: „Dobry jeżu, a nasz panie, daj jej wieczne spoczywanie”.
I coraz więcej drżenia w głosie, z którego zawsze się śmiałyśmy: „Doooo-
bryyyyy jeee-żuuuu, a nasz paaa-nieeee, daj jej wiee-czneee spo-czy-waaaa-
nieee”. I dalej, ale to już doczytałam na telefonie chwilę przed pogrzebem
i przerobiłam na świecką modłę: „Światłość wieczna niech jej świeci, gdzie
królują wszyscy śnięci”.

Nikt chyba nie zauważył. Kilka osób śpiewało ze mną. To wymagało odwagi.
Gdy umiera ci matka, to jest takie uczucie, jakby wyrywano ci wnętrzności – te
z klatki piersiowej – gołymi rękami, a trochę jednak gorzej.
Mój ojczym. Żonę chciał pochować na swojej matce, siebie chciał na siostrze.
I tak się stało.
Pochowano matkę na jej trzeciej teściowej. Dzień po moich trzydziestych
drugich urodzinach. Myślałam, że tego nie przeżyję.

Mamie umarł brat. Mnie umarła matka. Tymczasem nasze dzieci czują takie
śmierci. Takie śmierci śmierdzą wódą. Z ust, z ciuchów, szczególnie z katany i z
kurtki ze skóry, z szalika, z włosów.

Wiem, że nie płaczę nad tym, że moja matka nie dożyła chwili, w której mogła
mi opowiedzieć swoją biografię. Płaczę, bo to ja nie dożyłam wieku, w którym
ona mogłaby mi o tym opowiedzieć.
– Jak będziesz miała pięćdziesiąt lat, to usiądziemy i szczerze
porozmawiamy – zapewniała mnie.
Wydaje mi się, że ta cezura przesuwała się z upływem lat. Kiedyś mówiła
o mojej trzydziestce. Potem stwierdziła, że to za wcześnie. Elena Ferrante
w Córce pisze o pięćdziesiątce – dopiero w tym wieku córka jest gotowa na to,
żeby usłyszeć historię swojej matki. Matki jako człowieka, nie tylko funkcji.
Tak też myślała moja mama.
Byłam twoją córką, więc cię wymyśliłam jako matkę. Byłaś moim wymysłem.
Tak strasznie zachciało mi się wtedy z tobą umrzeć, mamo.
A w nagłówku jak by to wyglądało? Co pisałyby tabloidy o śmierci mojej matki
i o moim smutku?
Szok! Kobieta umarła na raka, wcześniej na nic nie chorowała.
Co się stało? Córka o śmierci matki: łajdactwo!
Żenada! Nie chorowała, a umarła na chorobę.
Tak żyje córka po śmierci matki! A jednak!
Co robiła, że odeszła tak młodo?
Te matki umierają najszybciej. Które?
Umarła ci matka? Zobacz, co jeść, żeby szybko przejść żałobę.
Córki w szoku: matki umierają!
Tak ją ubrali do pochówku. A tył? Koszmar!
Z każdą śmiercią staję się gorsza.
Wyznanie – decydująca stawka w terapeutycznym działaniu.
Ten, kto wyznaje, ryzykuje, że może ponieść jakieś konsekwencje swojego
oświadczenia.
Wyznanie obliguje do słuchania, czyni z odbiorców zakładników prawdy.
Wyznanie przestało być aktem prawdy, to raczej narcystyczny spektakl.
Powiedzieć coś niedobrego o swojej matce to zawsze wyznanie, to zawsze
nas, córki, wiele kosztuje.
Moja mama nie żyje. To jest wyznanie.
4
Moja matka jest w ziemi. Od kiedy umarła, mam ambiwalentny stosunek do
piachu, żwiru, gruntu, chodnika, a nawet do podłogi. Wiem, że gdybym
chodziła po ziemi, to byłoby mi lepiej. Gdybym twardo stąpała. Gdybym się
zakorzeniła. Ale boję się, że jej dotknę. Ona jest w ziemi. Ja na ziemi. Tu nie
ma punktów wspólnych. Któraś z nas musiałaby się przebić. Kładę się na
czarnej ziemi, w której ją zakopałam. Ona z drugiej strony wystaje. Łączymy
się. Przytulamy. Mamy tylko ziemię. I piach w oczach. Grudki czarnoziemu.
Bardzo chcę leżeć na ziemi, twarzą do ziemi, brzuchem do matki. Kapałabym
do niej. Słona. Samotna. Niezakorzeniona.
Kiedy w końcu zacznę myśleć te myśli nie do pomyślenia?
O ile akurat nie umiera nam bliska osoba, myślimy o tym, że chciałybyśmy
schudnąć. I jeszcze marzymy o szczupłych matkach. Żeby to tycie po ciążach,
po dzieciach, po menopauzie, po czterdziestce nie ciążyło nad nami jak jakieś
fatum albo geny. Kiedy będę duża i szczupła – myślimy. Kiedy urosnę
i schudnę. Gdy moja matka przytyła po raz pierwszy, miałam osiem lat, a ona
trzydzieści pięć. Kłamałam dzieciom z podwórka, że mama jest w ciąży i będę
miała młodsze rodzeństwo. Nie chciałam nowej siostry ani nowego brata. Ale
jeszcze bardziej nie chciałam, by ktoś pomyślał, że moja mama jest gruba.
Kiedy więc miesiąc przed upadkiem i diagnozą raka matka zadzwoniła do mnie,
by powiedzieć, że bardzo schudła, pamiętam, że się ucieszyłam. Mimo że
z niepokojem mówiła, że waży pięć czy siedem kilogramów mniej niż przed
miesiącem.
– Przecież chciałaś schudnąć – tłumaczyłam jej ze spokojem.
– No tak, ale tak szybko, i nawet nie musiałam się odchudzać – ciągnęła, a ja
myślałam, że w dziwny sposób pragnie mojej uwagi. Gdybym wtedy potrafiła
pozbyć się tej obsesji szczupłej sylwetki, może zauważyłabym wcześniej, że
umiera. A może nie.

Pamiętam, jak w Centrum Onkologii matka opowiadała lekarce przyjmującej ją

na oddział o tym, że schudła, zanim odkryli u niej raka, i że ją to zaniepokoiło.
Na co onkolożka odpowiedziała z chirurgiczną precyzją, że jeśli tracimy od
trzech do pięciu kilogramów na miesiąc, to można się cieszyć, ale jeśli więcej,
to trzeba się bać.

Matka nie żyje od dwóch lat, a ja przypominam sobie o tym po raz pierwszy.
Nie słuchałam jej przeczuć, nie mogłam uwierzyć, że utrata kilku kilogramów
to coś niebezpiecznego. Nie chciałam o tym myśleć. Nie myślałam.
Śmierć matki prześwietla moje życie, ale zmysły się nie wyostrzają. To
nieprawda, że co cię nie zabije, to cię wzmocni. Nigdy nie byłam tak słaba jak
teraz.
Na „Dyskusyjnym forum pszczelarskim pod patronatem pasieki Michałów”,
w „Prawdziwym miejscu dla sympatyków pszczół”, znalazłam wątek
zatytułowany: „Brak matki. Co robić?”. Nie, nie wpisywałam do wyszukiwarki
tego pytania. A może jednak? Szczerze mówiąc, tak, mogłam to zrobić.
Spodziewałam się komunikatu: brak wyników. A zamiast tego, śledząc kolejne
rozmowy pszczelarzy o ulach, w których umarła matka, rozpaczałam.
W żargonie bartników istnieje nawet słowo określające rodzinę pszczelą
pozbawioną matki: „bezmatek”. „Bezmateczność można zakładać tylko na
podstawie zachowania pszczół i odgłosów z ula. Pszczoły wtedy głośno wyją
i wysoko podnoszą odwłoki” – piszą fachowcy.
Żałoba zrobiła ze mnie czytelniczkę forów pszczelarskich, podsłuchującą
ule, w których umarła matka. Na Chomiczówce, przy ulicy Rodziny
Połanieckich, znajdują się dwie pasieki i trochę łąki, którą niedługo zniszczy
planowana droga ekspresowa S7. Tam po raz pierwszy słyszałam odgłosy
bezmatka.
Zapowiadała się długa żałoba.
kardek pisze:
Witam Kolegów Pszczelarzy.
Mam problem, otóż wypryskują mi z ula pszczoły przy mrozie −18.
W listopadzie w tej rodzinie zauważyłem symptomy bezmateczności. Była to
zdrowa i silna rodzina, porządnie zakarmiona, leczona przeciw warrozie.
Ostatni raz zaglądałem do niej 15 września. A w okolicach początku listopada
zauważyłem oznaki bezmateczności. Charakterystyczne buczenie i biegające
pszczoły po ścianach ula. Zajrzałem do niego i matki nie znalazłem. Zaznaczam,
że nie uszkodziłem matki, bo nie otwierałem ula od 15 września, a po otwarciu
w listopadzie było jeszcze trochę zasklepionego czerwiu, więc matka musiała
być po 15 września. Nie miałem zapasowej matki ani możliwości połączenia
rodzin, więc za radą znajomego pszczelarza zostawiłem tak, jak były. Teraz
przed ulem zauważyłem kilkadziesiąt (20–30) martwych pszczół na śniegu.
Wypryskują przy mrozie −18 (dzisiaj widziałem, jak jedna wyleciała, przeleciała
ze dwa metry i skrzepła). Obok pszczół znalazłem kilka śladów brązowych
plamek – odchody.
Co się mogło stać z matką? Dlaczego pszczoły wypryskują z ula? Czy jest
szansa, żeby rodzina przeżyła? Czy mogę coś zrobić, żeby rodzinie pomóc?
A jeśli przeżyją i tam rzeczywiście matki nie ma, co zrobić na wiosnę
z bezmatkiem?
Pozdrawiam.
Bezmatek po zimie – 3130 wyświetleń.

old school pisze:

Teraz to im za bardzo nie pomożesz. Jest jedna możliwość, aby nie cierpiały.
Wysypujesz na śnieg. Przy takim mrozie szybko załatwisz sprawę.
kardek pisze:
Dzięki za odpowiedź. Rozumiem, że takie objawy, jak opisałem, to koniec
rodziny? Dodam, że pszczoły z tego ula, zanim przyszły mrozy, były wyjątkowo
aktywne w porównaniu z innymi. Buszowały po wylotku i latały, kiedy w innych
był spokój. To też objaw bezmateczności?

old school pisze:

Tak, to właśnie idealne objawy, że coś nie tak jest w rodzinie lub że nie ma
matki najczęściej.
Zupełnie inaczej zachowują się pszczoły bez matki. Widać ich nerwowość.
Chodzą szybko, wychodzą, wchodzą, wychodzą, wchodzą. Wchodzą na ul,
odlatują, po czym szybko wracają. I przy ulu ciągle jest słyszalny delikatny
szum, brzęk. Na przyszłość będziesz już wiedział. Powodzenia.
PS Takie rodziny zawsze staramy się połączyć, bo one zimy nie przeżyją!

kardek pisze:
Oki. Nic nie robię, bo i tak nie można nic zrobić.
Czekam do wiosny.
Aha, gdyby ktoś miał matulę przezimowaną jako zapasową do sprzedania,
będę wdzięczny:)
Post został pochwalony 0 razy.
Nieznajoma mówi mi o właśnie zdiagnozowanym u niej raku płuc. A potem
tańczymy w Pogłosie. Jest nas pięć. Tańczymy w kółku, a właściwie
w pentagramie. Jest zbyt ciemno. Unosi się tani śmierdzący dym. Dziewczyna
z rakiem tańczy naprzeciwko. Ubrana na czarno, coraz bardziej przypomina
cień, zarys postaci, śmierć. Odnoszę wrażenie, że tańczy jak ja. W terapii
tańcem mówi się o odzwierciedleniu ruchu. Mirroring. Technika lecznicza:
terapeuta próbuje naśladować ruch pacjenta. Chodzi o przepuszczenie ruchu
innej osoby przez siebie. Przepuszczam ją. Nie wiem, kto jest czyim lustrzanym
odbiciem. Tańczę z rakiem płuc, z rakiem matki, rakiem, którego boję się
każdego dnia. Dzień wcześniej robiłam tomografię płuc. Dostałam wyniki.
Szybciej, po znajomości. Nie usłyszałam: „Czy ktoś z panią przyszedł?”, jak to
mówią tym z diagnozą. Jestem spokojna. Choć nie do końca, bo to nie była
dokładna tomografia, taka z kontrastem. Na kontrast mam uczulenie.
W tym samym szpitalu dwa tygodnie wcześniej rakowa dziewczyna
usłyszała pytanie o towarzystwo. Usłyszała diagnozę. W tym samym szpitalu,
w którym lekarze radzą sobie z przekazywaniem tak zwanych złych
wiadomości, przyjmując postawę humorystyczną. Uznają za dobry żart dowcip
z serii „przychodzi baba do lekarza, a lekarz mówi”:
– Bałdzo mi przykło, ma pani łaka.
– Łaka?
– Łaka.
– Łaka maka fą?

Wiem, bo mój mąż tam pracuje.

Fristajla.
Brak matki inaczej sobie wyobrażałam.
Nie mogę oddychać, mamo.
Boję się.
Gdzie teraz jesteś, mamo?
Mamo, dokąd poszłaś?
Już mnie nie przytulisz?
Już się ze mną nie pokłócisz?
Czy kiedyś znów będziesz się do mnie odzywać?
Szczerze mówiąc, też troszkę umarłam, mamo.
Czy się o mnie jeszcze martwisz?
Nie mogę oddychać.
I bardzo boli mnie pod piersiami.
Już od dwóch lat.
To taki długi żałobny zawał.
Wpadł mi chyba nie w tę dziurkę cukierek lodowy.
Wpadł mi do serca ice fresh, mamo.
To boli tak, jakbym umarła, ale trochę mocniej.
Czytałam, że zdrowa żałoba trwa rok.
Im dłużej cię nie widzę, tym bardziej tęsknię.
Ciągle nie wracasz, mamo.
Jak długo mam czekać?
Nasza miłość była piękna i niezdrowa.
Śniła mi się dziś taka śliczna. Głaskałam ją po gładkiej twarzy. Wróciła żywa.
Sny dają mi największą przyjemność. Przeżywam rozkosz, kiedy patrzę na
matkę. Zakochałam się we własnej matce. Znowu. W tym śnie ja się cieszyłam,
a ona wyglądała na skrępowaną. „Gdybym wiedziała, że tak mnie kochasz,
tobym się nie ukrywała. Nie udawałabym martwej przez ostatnie dwa lata” –
mówiła. Nie miałam jej za złe. Przytuliłam się i płakałam ze szczęścia. Poza nią
nie było rozkoszy.
W snach moja matka jest zawsze żywa i cała ubrana w indygo. Po prostu
przeprowadziła się do Meksyku. Czasem straszyła mnie, że wyjedzie gdzieś
daleko, przefarbuje włosy na blond i nikt jej nie znajdzie. Gdybym nie była
z nią do końca, sama nie stwierdziła zgonu, a potem nie poprawiała jej makijażu
w trumnie, pewnie żyłabym nadzieją, że tak właśnie zrobiła: żadne tam umarła,
tylko jako blondynka zamieszkała w Meksyku. I w końcu ma żółto-chabrową
kuchnię. W końcu kolory, których używała na obrazach, mają odpowiednie
oświetlenie.

Nieważne, ile o niej śnię. Wciąż jest martwa.

W wieku od dwóch do pięciu lat dzieci poznają pojęcie śmierci, ale nie
rozumieją, że jest nieodwracalna. Kiedy umiera matka, następuje powrót do
tego etapu. Bo odwracalność śmierci odbywa się w snach, w przejęzyczeniach,
w gestach nieznajomych. Wróciła. Wróci.

Wszyscy żałobnicy śnią, że zmarli są żywi. A ja śnię o matce niemal każdej

nocy. W snach pozuje mi do książki. W sposób, w jaki może chciała być
opisana. Pociągająca, serdeczna, pachnąca, roześmiana, elokwentna, gładka,
nieosiągalna. Właśnie taką ją pamiętam – nieosiągalną. Nikt nie mógł jej mieć.
Mężczyznom umykała jako żona lub kochanka, ja nie mogłam jej mieć jako
mamy.
Kto by pomyślał, że moja matka złamie mi serce?
A od rana od nowa trzeba się zmierzyć z tym, że jednak umarła.
Najbardziej chciałabym się obudzić, zrobić sobie kawę i do niej zadzwonić.
Żeby odebrała w dobrym humorze i powiedziała tym swoim ochrypłym,
zmysłowym głosem:
– Dzień dobry, Niteczko!
Taka mi się przyśniła zeszłej nocy.
„Dzisiaj umarła mama. A może wczoraj, nie wiem” – tak rozpoczyna się Obcy
Camusa. Dzięki Obcemu zachwyciłam się literaturą. Dzieliłam się tą fascynacją
z matką. To było wtedy, gdy każde przeżycie układałam w słowa, którymi
przekażę jej swoje doświadczenie. To było wtedy, gdy rozmawiałam z nią
w myślach cały czas. Ale nigdy, przenigdy nie chciałam tak genialnie jak
Camus rozpocząć książki. Czy na pewno nie chciałam? Teraz, pisząc o niej
w dni powszednie, naiwnie wierzę, że to ją jakoś ocali od zapomnienia, ale
i pomoże mi się odbudować, zyskać niezależność. Nową tożsamość.
Matkobójczyni, która wykorzystuje śmierć matki jako tworzywo usensownienia
dni. Póki żyła moja matka, byłam córką. Ale kiedy umarła, ja tę tożsamość
straciłam: nie będę już nigdy niczyją córką. A w tym tylko bywałam naprawdę
dobra: w córectwie. Kawał mnie odpadł. Jej śmierć zabiła we mnie córkę. Albo
ja ją w sobie zabiłam.
Byłam wdzięczną córką. Skoro tak, to dlaczego muszę tak często zagadywać
własne sumienie?
Wyobrażałam sobie te wszystkie okropne rzeczy o matkach i córkach. Jaką
matką będę, kiedy umrę? Taką, do której trudno wraca się myślami? To są
więzi, które przebarwiają całe nasze życie. Chciała, żebym pisała. Zrobiłam
wszystko, czego chciała. Teraz jeszcze to napiszę i poczuję wreszcie ulgę.
Gdzie ta ulga?
Byłam córką samotnej matki. Na tym budowałam swoją tożsamość. To była
moja główna rola. A że drugoplanowa – trudno. Przynajmniej stabilna, tak mi
się wydawało. Byłam córką matki. I dlatego ta utrata tożsamości tak bardzo
boli. Że to jest szansa, by zobaczyć się jako ktoś inny, ktoś więcej niż córka?
Wątpię. Jestem kimś mniej.
Czytałam, że im wcześniej matka umrze, tym gorzej dla dziecka. Im bardziej
nieoczekiwanie, tym trudniej się z tym pogodzić. Zrobiono badania. Nie, nie
eksperymentalne. Nikt nie zabija matek w celach naukowych. Z tych badań
wynika, że większe prawdopodobieństwo utknięcia w żałobie mają córki,
których matki umarły nagle, w wypadku samolotowym na przykład.
Najprawdopodobniej chodzi o to, że nie zdążyły się pożegnać tak, jak to jest
w przypadku raka czy innego potwora, który grzecznym dzieciom powoli
zabiera matki. A mimo to ja utknęłam. Utykam.
Córki bez matek położyły się już do snu obok swoich psów, kotów, mężów, żon,
dzieci. Wszystkie spały tak samo.
 – A ty z czym masz problem?
– Ze śmiercią.
Dla osób mających problem śmiertelnościowy. Dla tych, którzy nie mogą
przestać myśleć o śmierci: cudzej i własnej. Spotkania Anonimowych
Śmiertelników. Metodą dwunastu kroków dojdziesz do pełnej abstynencji:
żadnej myśli o śmierci. Są wśród nas tacy, którzy nie myślą o śmierci już od
roku, trzech, a nawet dziesięciu lat. Sądzimy, że nie można oddać się nawet
jednemu najmniejszemu wspomnieniu o zmarłej osobie. Każda tego typu myśl
jest pułapką. W swojej ofercie mamy też propozycję dla DDAŚ – Dorosłych
Dzieci Anonimowych Śmiertelników. Bo to, że kiedyś byłaś/byłeś
uzależniona/uzależniony od myśli o śmierci, ma kolosalny wpływ na twoje
dzieci. Dołącz do nas.
Anonimowi Śmiertelnicy to wspólnota mężczyzn i kobiet, którzy dzielą się
swoim doświadczeniem, siłą i nadzieją, aby pomagać sobie i innym
w wyleczeniu z obsesji śmiertelności. Jedynym warunkiem uczestnictwa we
wspólnocie jest chęć zaprzestania myślenia o bliskich zmarłych. Nie ma w AŚ
żadnych obowiązkowych składek ani opłat, jesteśmy samowystarczalni,
działamy na zasadzie dobrowolności. Wspólnota AŚ nie jest związana z żadną
sektą, wyznaniem, działalnością polityczną, organizacją lub instytucją, nie
angażuje się w publiczne polemiki, nie popiera ani nie zwalcza żadnych
poglądów. Naszym podstawowym celem jest trwać w bezmyślności o zmarłych
i pomagać innym śmiertelnikom w jej osiągnięciu.
Znajome psychoterapeutki pytają mnie, czy śmierć matki była wyzwalająca. Nie
była. Nie przyniosła ulgi. Nie dała mi do niczego napędu. Za to po jej śmierci
zrobiłam wiele głupich rzeczy. Uwiodłam dziewiętnastolatka. Piłam,
manipulowałam, brałam. Może to i lepiej. Bez tandetnego: odżyłam. Użyłam.
Umarło źródło szczerej radości z drobnych rzeczy. Umarło mi. Było w niej. Tak
jak ognisko raka, choć śniłam, że było we mnie. A przerzuty w niej.
Po śmierci jest we mnie o wiele bardziej. Jestem z nią bardziej niż
kiedykolwiek. Jaka ulga? O czym wy myślicie? Jakie fantazje snujecie o tym,
co po śmierci matki? Kocha się ją jeszcze mocniej. Podjęłam decyzję, że chcę
żyć z umarłą matką, chcę celebrować sny z jej udziałem, nawet jeśli wytrącają
mnie z dziennego życia.
Dobija się do mnie matka. Przychodzi wielokrotnie. Od kiedy umarła, każda
myśl jest pułapką. Flashback. Znam ten po grzybkach halucynogennych i po
matce. Moje psychodeliki, obydwa naturalne, obezwładniające. Rzeczy, które
mogłabym zrobić po śmierci matki: przeżyć stratę, nie zgubić matki, nie stać się
nią.
Po zdradzie nie da się wspólnie oglądać filmów z takim wątkiem. Ani nawet
seriali. Czy po śmierci matki można spokojnie oglądać filmy o umieraniu
rodzicielek? Albo chociaż czytać matkośmiertne książki?

– Córeczko, a wiesz, dlaczego nie ma książek o kobietach w moim wieku

w całej tej wielkiej literaturze? – pytała mnie matka.
– Bo w czasach, gdy ją tworzono, kobiety w twoim wieku dawno już nie
żyły, mamo – miałam błyskawicznie odpowiedzieć.
Rozbawiona matka powtarzała tę anegdotę z mojego dzieciństwa przy wielu
okazjach. Nie lubiłam tej historii. Dopiero teraz zaczyna mnie śmieszyć.
Matka!
Ciało ma zwiotczałe,
goni resztką sił.
Czemu?
Bo ma dziecko małe,
krew wypruwa z żył.
Myślałam, że mam zadanie: pielęgnować w sobie to poczucie winy. Za śmierć
matki, jej niespełnienie i samotność.
Szaleję za tobą, mamo. Gdy to piszę, jest już późno. Umarłaś zeszłej wiosny.
Był marzec, 16 marca. Przewrotna data, planowany termin moich narodzin –
i mojej córki. Obydwie – ja i twoja wnuczka – nie wpasowałyśmy się w tę datę
z początkiem życia. Tobie się udało z jego końcem. Podwoiłaś 16 marca przez
umieranie i przez swoją śmierć. 16 marca 2016 roku upadłaś i wdał się rak.
Wdał się w nerki, mózg, płuca, węzły chłonne. Mógł tam być od sylwestra.
Drobnokomórkowy, rozsiany, złośliwy krab płuc.
Po jej śmierci miałam do wyboru: radykalnie coś zmienić albo nie. Wybrałam to
drugie, tym samym uznałam swoje dotychczasowe życie sprzed roku raka.
To wszystko. To było moje nowe życie bez niej. To był smutek ostateczny.
Wiedziałam jednak, że życie może mi jeszcze przypierdolić. Przeczuwałam, że
póki matka żyła, trwała moja młodość, że po śmierci spadnie na mnie
rzeczywistość, choć zupełnie odrealniona. Nieprawdziwe uczucie życia.
Ostatnie podrygi młodości, jak to mówią, mogą się trafić wtedy, gdy ci matka
umiera, ale jeszcze nie umarła. Czas kojarzony z beztroską, z uczuciem, że
wszystko może się udać, że świat jest otwarty i nieskończony, że śmierci nie
ma. Choć śmierć już się przydarzyła. Nigdy jednak nie zniszczyła doszczętnie.
Wcześniejsze śmierci rujnowały po kawałku. Nawet dodawały naszej młodości
szlachetnych rysów. Ale nigdy aż tak. „Aż tak” miało nie istnieć.

A tak mi przecież kiedyś zależało.

Najczęstsze reakcje na śmierć matki to apatia, uzależnienie od substancji
psychoaktywnych i promiskuityzm.
Jak długo po śmierci bliskiej osoby nie powinno się uprawiać seksu? Wiem, ile
po porodzie (sześć tygodni). Ile po cesarskim cięciu (sześć tygodni). Ile przy
skracającej się szyjce macicy w ciąży (do porodu). Ale ile po śmierci
najbliższej, żeby nie zrobić sobie krzywdy tym żałobnym seksem? Nie wiem.
Może też sześć tygodni? W poradnikach dla żałobników nie ma takiej rubryki.
Tylko informacja, żeby za wcześnie nie zachodzić w ciążę. Dlaczego? Po
porodzie to jest jasne: chodzi o regenerację organizmu. Ale po śmierci bliskiej
osoby chyba nie powinno się szybko zachodzić w ciążę, by nie zastąpić
zmarłego człowieka nowo narodzonymi ludźmi. By nie być jak ci, którzy po
śmierci ukochanego psa od razu kupują sobie nowego. Jest w tym coś
nieuczciwego. Trudno uwierzyć w ich miłość.
Coś się stało. U mnie, u ciebie i u tych na innych kontynentach. Ale nikt nic
o tym nie słyszał.
Matkośmiertne kobiety wyglądają na starsze. Nikt nie zapyta: „Zrobiłaś sobie
lifting czy matka ci umarła?”. Raczej pomyśli: „Albo ma martwą matkę, albo
się zaniedbała”. Kiedy moja matka umarła, miałam niespełna trzydzieści dwa
lata. Ale bezwiednie trafiłam do starszej grupy, bo matki nam umierają bliżej
naszej pięćdziesiątki. Chciałam pozostać młoda i energiczna, żeby tej śmierci
nie było po mnie widać. Żeby po tym rocznym opiekowaniu się umierającą
matką nie było ani śladu. Żeby ktoś mi powiedział: „Wow, i jeszcze zajmowałaś
się śmiercią matki. W ogóle tego po tobie nie widać, dobrze się trzymasz”.
Oczywiście nikt tak nie mówi. Tymczasem córki nieumarłych matek mają
gładszą, nieprzesuszoną skórę.
Do właścicielek matek:
Nie obnoście się z nimi tak bezkarnie. Róbcie to po kryjomu. Ja też kiedyś
byłam właścicielką takiej matki, w której idzie się zakochać na zabój. Każda
chciała taką mieć. To mnie wyróżniało. Jaka matka, taka córka.

Kobiety rozmawiające przez telefon ze swoimi matkami stały się dla mnie nie
do zniesienia.
Wiem, że nie pójdę z mamą po zakupy spożywcze. Ani żadne inne. To było
w innym życiu. To było w życiu.

Kiedy jestem sama w kuchni, mówię na głos, ale po cichu: „Mamo”. Wiem, że
nigdy więcej do nikogo nie powiem: „Mamo”.
Kuchnia to samotne miejsce.
Dopiero rok po jej śmierci znalazłam kartkę przyklejoną do wewnętrznej strony
drzwiczek kuchennej szafki.
„Ogórki kiszone: 4 płaskie łyżki soli na 3 litry wody”.
Jej pismo. Jej miejsce. Jej kuchnia. Mój płacz. Moje nie-miejsce. Moja
strata.
 – Mam szczęście do raków – słyszę fragment rozmowy dwóch kobiet przy
kawiarnianym stoliku obok.
Oczywiście chodziło im o facetów, zodiakalnych Raków. Ale ja od razu
myślę o onkologii. O tym, że ktoś mógłby powiedzieć tak o mnie:
– Miała szczęście do raków. Jej matka umarła na złośliwy nowotwór płuc.
A potem się uspokajam. Przecież nikt tak nie mówi.
Nie miałam planu awaryjnego, który przewidywałby zastąpienie matki kimś
innym.
Mam trzydzieści trzy lata. Przypominam sobie zapachy różnych roślin i ziemi.
Przypominam sobie smaki lodów z dzieciństwa, radość chodzenia samej po
ulicach dużych miast, bez torby, z rękami w kieszeniach.
– Umarłam, a tak ci jeszcze zależy na własnym szczęściu?
Nie, moja matka nigdy by tak do mnie nie powiedziała.
Myślałam o tych, którzy jak ja, mając trzydzieści trzy lata, się pogubili.
O Jezusie, który w tym wieku popełnił samobójstwo. To nie jest łatwy wiek.
Pozwólcie mi się jeszcze smucić.
Jak radzić sobie ze śmiercią matki? Śmierć matki nie jest zaraźliwa. Można się
z taką sierotą przyjaźnić, a matka będzie ci jeszcze długo żyła. Śmierć matki nie
jest zaraźliwa. Można się z taką sierotą przyjaźnić, a matka będzie ci jeszcze
długo żyła. Śmierć matki nie jest zaraźliwa. Tylko smutna.
Kilka miesięcy po śmierci matki, gdy przeglądałam jej niewielki księgozbiór,
znalazłam w pierwszej wydanej przeze mnie książce, pod dedykacją dla niej,
zapisane jej ręką: „To kłamstwo, jak wszystko, co mówisz”. Zaczęłam się
trząść. Potem długo płakałam. Dedykacja była szczera i skromna: „Dla
najlepszej mamy, którą kocham i podziwiam”. Nie kłamałam, nie tym razem.
To, że miałam taką trudną matkę, to najlepsze, co mi się w życiu przytrafiło. To,
że była w moim życiu przez ponad trzydzieści lat. Czasem zwyczajnie się z tego
cieszę. I za to dziękuję.
W śmierci matki nie ma nic wyjątkowego. Prawie każdy tego doświadczy.
Matki powinny umierać przed swoimi dziećmi, taka jest kolej rzeczy. Handluję
tym, że matka umarła, gdy byłam w wieku reprodukcyjnym. Gdy rodziłam
dzieci, umierała mi matka. Zwykle matki umierają później, moja nie miała
nawet sześćdziesięciu lat. I to jest, kurwa, przygnębiające. Gdybym wpisała jej
śmierć do swoich doświadczeń, może zaczęłabym żyć. A może nigdy bym sobie
nie wybaczyła, że na jej śmierci próbuję coś ugrać.
matki – smutne panie
matki po terapii – wściekłe panie
matki pogodzone – grube panie
matki bez matek – puste panie
Boję się, że nawet śmierć jej zabiorę. Nawet to. A przecież tyle jej już ukradłam
czasu i możliwości. Nie wspominając o okresie prenatalnym, gdy – jak wszyscy
powtarzają – córki kradną matce urodę, a synowie jej dodają.
zabiłam albo zraniłam własną matkę, zabiłam albo zraniłam, wiele razy
zraniłam, nie zabiłam matki
Kiedy moja matka stała się samą śmiercią?
jej nie ma jej nie ma jej nie ma jej nie ma jej nie ma jej nie ma jej nie ma jej nie
ma jej nie ma
Powtarzam to sobie, żeby przestać czekać, zacząć żyć – choć pewnie nic
takiego jak „zacząć żyć” nie istnieje. Ale pamiętam, że żyłam. Zanim umarła.
Nawet jeśli jeszcze nam nie doskwiera: nadciśnienie, otyłość, wiek podeszły,
to ta mantra „jej nie ma” potrafi doprowadzić do zawału. Tak tam boli. Lewa
ręka drętwieje. Duszę się z bólu. Zaczynam kaszleć, bo lekarze mówią, że
trzeba kaszleć, jak złapie cię zawał. Więc płaczę i kaszlę. Mimo że kaszleć
wcale mi się nie chce. Za to płakać mi się tak strasznie chciało. Gdybym tylko
umiała płakać bez tych stanów przedzawałowych. A tak to muszę zmienić
temat.
W każdej minucie mnóstwo matek umierało i inni świetnie sobie z tym radzili,
nie robiąc wokół siebie szumu. Niektórzy potrafili nawet z tego skorzystać.
Wyciągnąć lekcję. Albo nas tak tylko nabierali. Bo ja jakoś nie potrafię.
Wiele rzeczy muszę robić teraz za nią:
modulować głos, żeby brzmieć stanowczo,
witać się z ekspedientkami, jakbyśmy się przyjaźniły,
emanować ciepłem,
czyścić sobie buty, bo po tym poznasz człowieka,
wstawać o czwartej rano i pić kawę, bo nikt tego za mnie nie zrobi,
robić tak, żeby wszystko było na mojej głowie,
odlecieć podczas tworzenia, tyle że ja nie maluję, jestem innego rodzaju,
chodzić z siatami,
śpiewać dzieciom, kiedy budzą się rano:

Kto to wstał? Kto to wstał? Pytają wszystkie dzieci.

Kto to wstał? Kto to wstał? (Tu wstaw imię dziecka)! I słońce
znowu świeci.

a na dobranoc:

Luli, luli (tu wstaw imię dziecka), luli, luli (tu wstaw imię dziecka),
mojej małej córuni, luli, luli (tu wstaw imię dziecka).

Mam jeszcze tyle do zrobienia.

O tym, że moja matka jest nieśmiertelna, dowiedziałam się dopiero po jej
śmierci. I skąd to niby miałam wiedzieć? Że matki będzie więcej teraz i tak
naprawdę nigdy nie umrze. I skąd to miałam wiedzieć?
Uderza mnie powolność: mijają dwa lata, od kiedy matka umarła, a żałoba
dopiero się rozkręca. Nieobecność matki dopiero się zarysowuje. Widać, że
jeszcze kawał przede mną tej dotkliwej nieobecności. I że dotykać będzie
o różnych porach i w różnych pozycjach. Zaskakują mnie nowe miejsca,
w których doświadczam tych smagań batem. Ślimaczy się to cierpienie.
Tymczasem wszystko jest naraz w tej nieobecności: smutek, złość, strach
i emocje złożone: tęsknota, miłość, niedowierzanie.
Bez cienia nadziei, że te opowieści o matce ujawnią jakikolwiek sens, mogę
opowiadać do samego końca, bo mogę, bo mnie na to stać, bo tylko takie życie
wydaje mi się uczciwe wobec zmarłej.
Jest coś jeszcze. Język. To on nie nadąża za jej nieobecnością. To on
nieruchomieje mi w ustach. Przyklejony od środka do śliskich zębów, co
najwyżej unosi się do podniebienia i opada w cieple, wilgoci, bezpiecznie.
Więzadła nie urywa. Zamienia moją stratę w cudzą. Pożyczona maleje. Mimo
że słowa mojej matki nigdy nie były obce. Wszystkie wchodziły w język
dziecka. W mój język, w którym pozostanie na zawsze. W którym, nie wiadomo
dlaczego, da się zwyczajnie powiedzieć: „Moja mama nie żyje”.
Wszystko, co się wydarzyło między mną a matką, wydarzyło się na wieczność,
teraz już to wiem. Choć to zdanie topi się we własnej głębi.
Epilog
Mój psychiatra rozpoczął szkolenie z psychoterapii psychodynamicznej.
– Według psychoanalitycznej interpretacji postać ojca znaczy tym więcej, im
rzadziej pojawia się w opowiadanej historii.
– Ale nie w mojej, prawda?
Bajka o żałobie
Dawno, dawno temu za siedmioma grobami, za siedmioma latami, za
siedmioma żalami
Żyła sobie dziewczyna bez matki i bez paznokci, czyli księżniczka Disneya.
I chociaż w żałobie żyła, okropnie była szczęśliwa.
I chociaż sieroco żyła, okropnie była.
I chociaż bez matek żyła, okropnie.
I chociaż żyła okropnie.
I chociaż żyła.
Robię porządki w szafach matki. Dopiero teraz. Dwa i pół roku po jej śmierci.
I tak dowiaduję się, że w szufladzie przy łóżku trzymała dziesiątki żółtek
z kinder niespodzianek. Musiała sama zjeść całą czekoladę. Zostały po niej
tylko szafranowe opakowania z zabawką. Czy sprawdziła, co było w środku?
Czy nie wiedziała, że taką czekoladę można kupić osobno, bez niespodzianki?
Czy pamiętała, że ojczym kupował mi jajko niespodziankę przy każdym
wyjściu do monopolowego? A na regałach w pokoju dziecięcym stały całe
kolekcje zabawek niespodzianek? Tonęłam w tej jajecznicy. Każda zabawka to
jedno wyjście po wódkę. To były mamy wyrzuty sumienia. Ale może wcale tak
nie było. W końcu na słodycze dla dzieci stać ją było tylko przez trzy miesiące,
zanim firma matki splajtowała. I dlaczego moja córka nie zjada czekolady
z jajek niespodzianek, tylko wyławia zabawki? Czy zostawia czekoladę dla
swojej zmarłej babci? Czy długo jeszcze niemal każdy szczegół rzeczywistości
będzie mnie dręczyć? Wabić? Ona nie żyje, wiem, ale te jajka nie muszą mi
o tym przypominać. A może muszą? Może jeśli nie będę uważna, stanie się tak,
jakby moja matka nigdy nie istniała. Pewnego dnia przestanę uważać i ją
zgubię. Dlatego te myśli gonią się. Łapią byle czego. Jakbym to nie była ja.
Choć nie był to też nikt inny. Co było pierwsze: jajko czy kura?

bądź wola twoja,

jajko w niebie, tak i na ziemi
A na koniec powiedziała „jajko”.