CO NEN DONG NHAT THAM VAN
VOITU VAN VA TRI LIEU TAM LY ?
Bui Thi Xuan Mai
Dai hoc Lao dong - Xa héi.
C6 thé ndi, cude tranh luan vé thuat ngit tham van, tu van hay tri li¢u
tam Iy van Tudn [a van dé néng héi hign nay tong én dan ban vé tham
van tai Vict Nam. Trong khong ft hoi thao c6 ngudi phé phan viée sit dung tw
van khi tham van. Déng thdi cling c6é ngudi lai déng nhat hai khai ni¢m nay.
Bén canh dé cing khong it nguvi lai ban khoan ligu co gi khdc nhau giita tham
van va ui liu (am Ly. Bai vict nay xin cung cap mot s6 thong tin nham gitip ban
dc cing nhu cae nha nghién citu cé quan tam hiéu 16 hon vé sy giao thoa cing
nhw su khac biét giita cdc thuat ngif trén, [am co sé cho viée sit dung chting mot
cach dting dan trong nhiing béi canh cé lign quan.
1. Tham van
‘Tham van trong tiéng Anh La counseling. Ching ta hay nghién city quan
niém vé tham van sau day cia mt s6 tac gia.
Carl Rogers (1952) da mo t4 tham van nhu 1A qué trinh tro gitip trong
moi quan hé an toan véi nha tri liu, déi wrong tim thay duge su thoai mai, chia
sé va chap nhén nhig trai nghiém da timg bi chi bd dé hudng t6i thay déi. D.
Blocher (1966) cho ring tham van 1a su gidp dé ngudi kia nhan thie duge ban
than, nhing hanh vi cé anh huong t6i moi trudng xung quanh, déng thoi ug
gitp ho xay dung duge nhing hanh vi c6 ¥ nghia, thit lap muc tigu va phat
trién nhiing gid ir] cho hanh vi duge mong doi. Trong khdi nigm nay, tac gid da
quan tam (éi su nhan thite hanh vi va tap nhiém hanh vi méi. J. Hunchinson
Haney & Jacqueline L. (1999) cing cho ring tham van 14 mdi quan he wong
ap tung vao nhiing trai nghi xtic, suy nghi va
gng, dé gitip ho kham phd, chap nhan va déi it v6i chi
Cie tée gid nay nhaén manh khia canh kha nang ty nhan thie va uf thay di
d6i tong, thong qua su trao déi chia sé trong mi quan hé tong téc cla hoat
dong tham van.
Gustad J.W (1953) sau khi nghién cvtu kha nhiéu khdi ni¢m vé tham
van di dinh nghia: Tham van La m@t qué tinh hoe hoi duge thyc hién trong mot
mdi truding x4 hdi wong tac truc tiép mot - MOL. Trong qué tinh wong tac nay,
tac ma nha tham va
46 TAP CHI TAM LY HOC, Sé 4 (97), 4 - 2007nguai tham van 1a cd nhan c6 nang luc chuyén mon, kién thitc va ky nang tam
ung, nhitng phuong phap thich hgp dé gitip ngudi duge tham van hiéu
bi an than, dap ting nhu cau, muc ticu trong diéu kien cho phép dé trd nén
hanh phic va c6 ich hon trong x4 hdi. Cdn Perez J.F. (1965) lai cho rang, tham
van 1a qué trinh tuong tac gitta mot bén 1A ngudi can ¢6 sy try gitip va mot bén
la ngudi 1am tham van duge dao tao, hudn luyén cé nhi¢m vu dua ra su trg gitip.
Ong xem ngudi tham van cé vai td thc day, duy ti qué trinh tuong tac bing
su giao tiép néng hau, dic tinh kién wi, théi do tOn trong va chan thanh.
Richard N.J (1997) cho rang tham van [a mot qué trinh can thiép giai quyét van
hong qua tién trinh tuong téc mang mau sac tam ly gifta ngudi lam tham
van va doi tong. Nhitng tac gid nay cht trong t6i su can thi¢p cila nha chuyén
mon trong tién trinh tuong téc hudng dén giai quyét van dé cla qué trinh tham
van,
Mac di khéi ni¢m tham van mdi duge xuat hign 6 Viet Nam trong thoi
gian gan day, nhung voi nhéng né lye nhim phat trign loai hinh hoat dong nay
6 ca binh dién ly luan va thyc tién, cdc nha khoa hoc da nghién cifu va dua ra
mot sé khai niém vé tham van nhu sau.
Tae gid Tréin Quée Thanh xem tham vin nhu qué tinh chuyén gia tham
van dat minh vao vj tri cia duong su, higu van dé cua duong su va cing duong
su chia sé, dinh huéng cho duong st cach gidi quyét van dé cita ho chit khong
thay ho giai quyét van dé.
Tran Thi Minh Dic dd dua ra mot khéi ni¢m vé tham van khé toan dién
phan Anh nhiéu géc do. Theo téc gid, tham van 1a mOt 1iGn tinh tuong tac giita
ngudi lam tham van - ngudi cé nghé chuyen mon va k¥ nang tham van, cé
pham chat dao dite cia nghé tham vén va duge phap Juat thira nhan - v6i than
chi: - ngudi dang 6 vain dé khd khan vé tam ly cin duge gitip dé, Thong qua
cdc k¥ nang trao déi, chia sé than mat, tam tinh, gitip than cho higu va chap
nhan thuc 1¢ cia minb, ty tim lay tiém nang ban than dé giai quyét van dé cla
chinh minh. Trong dinh nghia nay, bén canh viée dé cap ti cae yeu 16 quan
trong nhu tén tinh tuong tac, yeu cdu vé chuy¢én mon nghiép vu, téc gid con
nhan manh yéu t6 phap ly déi véi loai hinh hoat dong nay trong x4 hdi.
Dii tip can tham van wir nhéng gsc d6 khée nhau, song bau hét cdc tac
‘én déu nhan manh khfa canh tu giai quyét van dé cia dé tugng v6i su tre
gitip cla nha chuyén mon. Diéu nay c6 nghia rang, trong qua trinh try gidip,
ngudi lam tham van bang kiGn thttc va ky nang tham van, gitip d6i tugng tu
nhan thite dé thay déi, qua d6 hoc hdi cach thite déi pho voi van dé trong cudc
song, lam nén ting’cho vigc thc hign t6t chic nang x4 hoi cia cd nhan.
Tir cdc quan niém néu trén, ching 160i thay, hoat dong tham van cé mot
sd dac diém nh sau: :
TAP CHI TAMLY HOC, Sé4(97),4- 2007 ~ 47- Tham van 1a mot hoat dong dién ra trong mot qua trinh véi cdc hoat
dong xay dung méi quan hé, khai thac tim hiéu xéc dinh van dé, giai quyét van
dé.
é ban chat, tham van JA hoat dong hay phuong phdp tro gitip déi
tugng ty gi guys van dé chit khong phai la hoat dong dua ra lei khuyén nh
timg dugc hiéu. Su uo gitp & day duge thé hién qua viéc gitip doi tuong higu
duge chinh ho, hoan canh cia ho, khdm phé va sir dung nhiing tiém nang nguén
luc dang t6n tai trong ban than ho, hay xung quanh ho dé giai quyét van dé
Vai ¥ nghia nay, tham van con c6 tac dung gidp d6i tugng nang cao kha nang
d6i phé voi van dé trong cudc séng.
- Hoat dong tham van duge ra trén co sb mdi quan hé giao tip dac
bigt, ddi hoi su tuong téc tich cue giita ngudi 1am tham van - 1A ngudi tro gitip -
va d6i tugng - 1a ngudi cé van dé vé tam ly x4 hoi béi nhiéu ly do khdéc nhau
M@i quan hé wrong téc nay cht yu duge thuc hign trong tuong téc truc tigp.
- Nguoi lam tham van la ngudi duge trang bi cdc gid tri, thai do dao dite
nghé nghicp, nhiing tri thitc higu bict vé tam L¥ con ngudi, va cde k¥ nang tham
van dé thau hiéu doi tong, gitip déi tugng tw vuot lén chinh minh.
- Di wgng dugc tham van do nhiing nguyén nhan khdc nhau tr’ nén
ing vé tam ly, kh khan trong thich nghi, hoa nhap xa
éu nguii duge tham van duge goi 1a than chi, hay kl
ohi
(Client).
- Tham vain c6 thé 1&4 m6t hoat dong chuyén mon, hoac mét dang dich vu
xa hoi, hay méi quan hé tro gidp duge sit dung bi nhitng ngudi lam tham van
chuyén nghi¢p, hay ban chuyén nghi¢p, dugc xem nhy nhiig nguéi Kim cong
lac trg gitip.
2. Tu van va tham van
Tu van - trong tiéng Anh [a consultation - duge xem nh qua uinh tham
khao vé 101 Khuyén hay su trao déi quan diém vé van dé nao dé dé di dén mou
tdinh. Tu van trong tir dién tigng Viet duoc dinh nghia nhu u phat biéu
y kign vé nhiing van dé duge hoi dén, nhung khong 6 quyén quyét dinh. Hoat
dong nay phan nhiéu dién ra dui dang Hdi - va Dap.
Tae gia Tran Tuan Lo da mo phéng hoat dong tu van nhu su tham khdo
va cung cap y kién gitta mot bén A - c6 thé 1a mot cd nhan, mot t6 chite can tim
cau ura li cho mOt thic mac hoac tim giai phap vi ben B - mot cd nhan, mot t6
chite khéc c6 chuyén mén, kinh nghi¢m va gitip ho gidi dap nhiing thac mac
hay van dé cia ho.
Tu van duge cdc td gid nude ngoai higu theo nhiéu céch véi vai tro
khde nhau cia ngudi tu van.
48 TAP CHI TAM LY HOC, Sé 4 (97), 4 - 2007Tu van c6 thé duge xem 1a méi quan he ma 6 d6 ngudi chuyén gia dua
ra su trg gitip cho cA nhan hay 6 chic cd nhu cau giai quyét van dé kho khan
(A.M. Douherty, 1990). Tu van duge M. Fall, (1995) dinh nghia mOt cach rat
don gian rang “Tu van IA vide t6i va anh cing néi vé ngudi dé, digu dé nhim
mue dich dé thay déi”. Ngudi ur van c6 thé déng vai tr nhu ngudi chi
nhigm lim ra nhiing gi phap (R. Schein, 1969), hay thu thap théng tin, chan
dodn van dé va dé xuat gidi phap (D.J. Kurpius & J.C. Brukbaker, 1976) hos
chi la ngudi dinh hung, diéu phdi tién trinh gidi quyci van dé (R. Blake & J.S.
Mouton, 1976). Mgt nghién ctu chi ra rang, cc nhan vien tham van tai cong
déng tung binh sit dung 10% cong vige cho lim cong tée tr vin (L.Stone & J.
Archer, 1990). Nhu vay, cing khong nén tuyét d6i héa viée khong Jam tr vai
trong tham vain, Grace M. (1998) cho ring tham van IA mot ky thuat io gitip
trong céng téc xa h6i cé nhan va vige cho Idi khuyén la mot ky thuat cha tham
van. Tuy nhién, ba nhan manh |i khuygn d6 khong nén mang tinh &p dat, ma
khach quan, phi hgp voi nhu cau cba di twong, duge x4¢ dinh uén co si
thao lun va dua vao kicn thite chuyén mon, vi du nhu kién thite vé ké hoach
hoa gia dinh. Tuy nhién, 0 nude ta hién nay, khi lim tham van ngudi ta thudng
thign vé dua ra loi Khuyén mang tinh dp dat ¥ chi chi: quan kha nhiéu, khién
cho hoat dong tham van bi lu md va ¥ nghia cia wr van bi hidu sai lech
Nhitng quan diém tén cho thay, vi 10 déi ¥ wong. cung cap thong
tin, va cé thé li nhiing li khuyén trong ur van da tham gia mot phan vao qua
trinh gidi quyét van dé. Thye t@ cho thay t6n tai nhigu loai hinh wr van nhu ww
vain hudng nghiép, ur van gido due, ut van stfe khoc, tr van phap luat, wr van
kinh té, kinh doanh, Cac hoat dong ty van vé cdc vain dé tam ly x4 hdi qua bao
chi, qua dai hay dign thoai, tham chi ngay tai cdc trung tam ww vain tam ly hign
nay ciing phan Ién hoat dong theo phuong thife nay. Hinh thite hoi va dap, cung
ip thong tin trong cdc hoat dong tu van trén da phan nao gidi dép duge nhiting
fic mac cing nhu quan 1am cia nhiéu ngudi. Song, céin nhéin manh ring, chite
nang cla tham viin khong phai dua ra Idi khuyén. Do vay, co sy khac bict gitta
tham van va tr van & nhiing diém sau d
Thit nhdt, ve mu y: Tu van cha yeu hudng ti
tai, con hoat dong tham van con hudng toi muc tigu lau dai hon do 1a gidp c cf
nhan nang cao kha nang ty giai quyct van dé sau khi due tham van.
Thit hai, ve
ign trinh: Tu van thudng 1a cung thong tin hay dua ra
Idi khuyén. Do vay né didn ra trong mot thoi gian nean, gidi quyct van dé ute
thoi, chn tham van c6 thé dién ra trong thoi gian c6 thé kéo dai hang tan, hang
thang, tham chi hang nam.
Thit ba, vé mi quan hé: Trong ur vain, 6 thé Li méi quan he irén - du
ot ngudi duge xem 1 “uyén bic” vi nhitng thong tin chuyén mon, con
gitta
vé vain dé nao d6, hen canh moi quan he &
ben kia 1A ngudi “thigu hidu bid?
TAP CHI TAM LY HOC, S64 (97), 4 - 2007 49day khong ddi hdi sy wrong tac rat tich cuc tir phia déi tugng. Trong khi 46 6
tinh huéng tham van, méi quan h¢ mang tinh ngang bang, binh dang, va doi hdi
6 suf tuong tac rat chat ché va hop tic Lich cue gitta hai bén, c6 thé néi no déng
vai tr> nhu mot cong cu quan trong cho sy thanh c6ng cia ca tham van
‘Thi tu, vé cach thite tong tac: Trong wr van, cach thtte can thiép chinh
Ja cung cap thong {in va Idi khuyén bé ich tir ngudi w van voi day di kién thite
chuyén sau vé van dé can tu van. Trong tham van, su thanh cong phy thude vao
kj nang twong tac cia nha tham van dé déi tgng wr nhan thitc, hiéu chinh minh
va hoan canh cia minh, dé chi dong tim kiém giai ph4p phi hgp va thyc hién
nd.
Nhu vay, 13 rang tw van va tham véin Ji hai hinh thac tro giip ¢6 su khée
biét nhat dinh G mot sé khia canh. Mac dit khi tu van c6 tham gia vao qua trinh
ne dé gitip déi wong nang cao duge nang lue gidi quyét van dé
séng thi viée str dung hinh thtte tham van 6 ra hitu hiéu hon.
tam ly va tham van
Tri figu - tiéng Anh 1a therapy - duge lay tir g6c Hy lap 1a therapia cd
nghia 1a chita tri, lam Janh. Tri li¢u tam ly c6 nghia 1a su x6a bé réc r6i, nhiing
bénh ly mang tinh tam ly.
Tham véin va tri ligu tam ly c6 méi quan hé khé mat thiét véi nhau. Do
c6 nhiéu céch hiéu khde nhau vé hai thuat ngit nay, nén cudc tranh ludn vé su
khde bidt gitta ching da dién ra tir lau, dén nay vin chua két thic.
C6 quan diém cho rang tri ligu 14m Ly bao ham tham van. Ngudi ta cho
iu tam Ly nhu mot qué tinh can thi ctla nha tam ly hoc, nha cong
ic khoe tam than cia doi wong
(than chi /ngudi bénh) bang viéc sit dung cae ‘ u phdp tam ly nhu tham van dé
digu ti nhing r6i nhiéu vé cam xtc hay tam than.
Mot quan diém kh
bigt 1a hinh thie déi thoai
ca khdch hang hay ngubi a nhém ngui
(vi dy nhu gia dinh). Trong qué trinh nay nha in ligu va khach hang (hay ngudi
bénh) thao luan nhiing van dé tiém an va tim ra giai phdp tich cue. Hinh thie
can thiép nay duge sit dung wong td gidp nhitng khaéch hang c6é van dé tam
thin. N6 cdn duge sir dung dé gitp dé nhing ngudi cd khé khan trong moi
quan hé¢ hang ngay dudi hinh thie tham van. Do vay, hai khéi nigm tham van
va Ui lidu 14m ly thu@ng duge str dung thay thé cho nhau.
xem tri ligu tam ly nh la tap hgp ky thuat, dac
C ic khée tam than
Carl Rogers xuat than tir nha tam ly hoc lam sang, mac di khi gidi thi¢u
\ée phdm v6i hai khéi ni¢m Counseling and Psychotherapy (1952), ong vin
xem tham van va tri ligu tam ly 14 hoan toan gidng nhau (S. Narayana, 1981).
50 TAP CHi TAM LY HOC, S6 4 (97), 4 - 2007Hay C.H Patterson (1974, 1986) cing khong dé cap t6i su khac biét rd rét nado
trong tai ligu ma 6ng da xuat ban. G. Corey (1991), C.B.Truax va R. Carkhuff
(1967) sit dung hai khdi nigm tham van va tri li¢u tam ly hoén déi cho nhau.
Hoi Tham van va tri li¢u tam ly Australia xem tham van va tri ligu 1a mot, boi
vi theo ho, ca hai hoat dong nay déu Ja qué trinh tam ly nhan manh nhu cau cia
d6i tugng, cing si dung nhitng ky nang gidng nhau nhu Hing nghe tich cuc,
thau hiéu nhiing diéu déi tuong noi va thiic day kha nang ty gidp, tinh trdch
nhiém cla c4 nhan.
Tuy nhién, mot s6 tdc gid khéc lai bdo vé quan diém vé su khée biet
giita tam ly tri ligu va tham van. Dién hinh nhu F. Robinson (1950),
(1950), P. Blos (1946) L. Tyler (1958). Céc tée gid nay cho ring, ti
chai trong t6i thay d6i nhan céch cn tham van hung t6i viée gitip doi wong sit
dung nguén luc c6 dé d6i phd voi vain dé trong cudc s6ng t6t hon. Su phan
bict dé cdn duge bién hd bési ly luan rang trong tham van, yéu t6 duge xem nhu
trong tam 18 ban than déi wong, moi quan hé day tinh nhan van gitta nha tham
van va déi tugng, nhung trong tm ly tri ligu, yCu t ndi tdi 1a nha tri ligu cing
v6i nbiing ky thuat tri li¢u cu thé va xu hudng sit dung he théng ly thuyét ui
ligu dé phan tich tam ly hay hanh vi cia d6i tuong. Hon thé nita, tham van
thudng dugc dién ra trong nhiing co sO nhu trudng hoc, cong déng nhiéu hon,
trong khi dé tam ly tri ligu lai thudng thay ca 6 cdc co sis y t€ mang tinh chita
tri.
Dé c6 thém thong tin vé su khac bigt cla hai hoat dong nay trong thuc
tién, chting t6i tién hanh phéng van va thdo luan nhém v6i 9 chuyén gia lam
tham van tai Canada, Uc, Singapore. Két qua cho thay, 4 chuyén pia tam ly cho
rang, ho xem tri ligu tam Ly va tham van 1a nhu nhau, s6 con lai cho rang cé su
khdc bidt nhat dinh giita hai thuat ngit nay. Mot s6 chuyén g:
khi duge hdi da cho ring, khi thyc hi¢n tham vén ho vi cdc dong nghigp khong
lam tri ligu va sir dung céc k¥ thuat test tam ly nhu mot cong cu chinh ca qua
tinh can thiép.
Tir nghién cifu (i licu cing nhw thuc tién, ching toi
Kho c6 thé tach bach tham van va tri ligu tam Ly, song c6
dinh gitta ching & mot s6 khia canh sau:
Thit nhdt, d6i tueng tre gitp trong tham van thudng 1a nhiing ngudi cé
van dé lién quan t6i cudc s6ng hang ngay, cdn trong tam ly tri ligu, doi wong
gém ca nhiing ngudi cé van dé r6i nhiéu 1am ly, hanh vi G mic do wong doi rs
ret va mang tinh bénh ly nhiéu hon.
cho rang, mac di
su khde nhau nhat
Thi hai, cong cu can thi¢p cua tham van cha yéu 1a méi quan hé tong
tée nghé nghi¢p véi su tich cc, chi dong cia chinh déi tugng, dudi sy xtie tac
ggi m6 cia nha tham van, con cong cu uu thé cua tam Ly tri ligu 1a he thong cde
TAP CHi TAM LY HOC, Sé 4 (97), 4 - 2007 SIligu php (phan tam, hanh vi, cam xdc thuan ly...) va céc tric nghi¢m tam ly
Vv...
Thi ba, hinh thiéc tham van duge sit dung & pham vi rong hon bdi cdc
chuyen gia tam Ly hoe, ede nha cn bo xa hoi chuyén nghigp, tham chf cae nha
su pham, cdn bd nganh y va mot s6 nha rg gitip khong chuyén, gitp trén co so
nam ving ky nang co ban, nguyén tac dao dite cla tham van. Trong khi dé,
tam ly tri li¢u thudng duge sit dung boi céc nha 1am ly hoc, cdc cdn bo x4 hdi,
céc nha tham van chuyén nghiép duge phép hanh nghé.
Trong boi canh nén van héa & Vict Nam, khi nhigu ngudi
on chua san
sé nhiing van dé ring tu, thi vide sti dung thuat ng tri ligu tam ly dé
chifa tri tam ly. Nhu vay c6 thé lam tang thém tam ly e ngai
va han ch i dung dich vu tham - mt cong cu bao vé stic khde tam
than, tang cuting kha nang thich nghi cia ca nhan kha hitu higu. Do vay, ching
tdi cho rang nén cé sy tach bigt hai thuat ngif trén d nude ta hicn nay.
N6i t6m lai, t6n tai su khdc bidt nhat dinh trong tham van, tr van va ti
ligu 1am ly. Song, qué tinh try gitip con ngu i quyét van dé tam ly xa hoi
hon lu6n phic tap, doi hoi sy tham gia ca nhiéu hinh thifc can thi¢p. Diéu nay
khién cho su déng nhat hay hon déi gitta ching & nhiéu tac gid cing 1a dé
iu. Tuy nhién, tir dae diém cia nén van héa, cing nhu xuat phat diém cla cdc
hinh dich vu nay hién nay 6 Vigt Nam, ching ti dé xudt nen cd su tach
giifa ching, tao co s& cho su phd bicn héa vi ir dung, cing nhu ting
bude chuyén mon héa cdc loai hinh uo gitip tam ly x@ hGi trén G nude tah
nay.
Tai ligu tham khio
1, Trin Thi Minh Date, Tu vain va Tham vain - thudt ngit vi
ly hoe. s6 8 nam 2002.
2. AL, Evey Counseling and Therapy.
ich tiép can. Tap chi Tam
SAGI, 1993.
3. Gustad JW. “The definition of Counseling” - Minnesota Studies in student
personal work Roles and Relatiénhip in counseling. Uniniversity of Minnesota press,
1953.
4.1D Neukrug. The world of counselor. Brooks/Cole 1999,
5, Perez J.P, Counseling: Theory and Practice Reading. Mas, Addison - Wesley.
1965.
6, Richard Nelson Jones. Basis counseling skills. SAGE, 2003
7, Hoang Ph
8. Ky yCu hdi thao. Xdy dung va phdt trién mang luci tham van trong trudng hoc.
10/2006,
9. §, Narayan. Counseling Psychology. Me Graw - Hill Publishing Company, 1981.
lién tiéng Viel. 2000.
$2 TAP CHi TAM LY HOC, S6 4 (97), 4 - 2007