Przykładowy arkusz egzaminacyjny nr 4

Zadanie 2.

Piotr Sztompka
Osobowość nowoczesna
Będąc - jak wszystko w społeczeństwie - wytworem działających ludzi, nowoczesność, gdy staje się
dominująca, mocno ukształtowana i zakorzeniona, wywiera na nich zwrotny wpływ. Najmocniejszym
przejawem tego wpływu jest kształtowanie osobowości, wytwarzanie się swoistego typu człowieka
nowoczesnego. [...]
Badania porównawcze mające ujawnić specyfikę osobowości nowoczesnej [...] podjął w latach
siedemdziesiątych amerykański psycholog społeczny Alex Inkeles. Wyszedł z założenia, że na
osobowość ludzi żyjących w społeczeństwie nowoczesnym wpływają w istotny sposób cztery
czynniki: urbanizacja1, industrializacja2, ruchliwość społeczna oraz masowa komunikacja
i kultura. W rezultacie badań empirycznych prowadzonych w wielu krajach Inkeles opisał syndrom
„osobowości nowoczesnej”, model teoretyczny, który z różnym przybliżeniem realizuje się w różnych
społeczeństwach nowoczesńych. Obejmuje on dziewięć rysów osobowościowych. Po pierwsze:
potrzebę nowych doświadczeń, otwartość na innowacje i zmianę. [...]
Drugi rys osobowościowy to świadomość wielości opinii i poglądów, gotowość wypowiadania się
i uzasadniania własnych opinii, a równocześnie tolerancja dla opinii odmiennych, a nawet znajdowanie
satysfakcji w takiej różnorodności. Jest to osobowościowy efekt kulturowego nacisku na racjonalność,
która z natury rzeczy sprzeciwia się emocjonalnemu czy tradycjonalnemu dogmatyzmowi, wymagając
obiektywnej debaty i konfrontacji argumentów, a nie starcia postaw. Trzecia cecha osobowości
nowoczesnej to [...] prospektywna3 orientacja wobec czasu, zogniskowana na przyszłości raczej niż
przeszłości oraz podkreślająca cnotę punktualności. Cecha czwarta to poczucie mocy podmiotowej, to
znaczy przekonanie, że wyzwania i problemy zarówno osobiste, jak i społeczne pozwolą się rozwiązać
pod warunkiem podjęcia w pojedynkę lub wspólnie odpowiednich działań. Podmiotowa, aktywna
postawa dotyczy wyzwań ze strony świata natury, co wyraża się w idei „podboju” czy opanowania
przyrody, ale także problemów ekonomicznych bądź politycznych [...].
Piąty rys osobowości nowoczesnej to antycypowanie4przyszłych wydarzeń i planowanie przyszłych
działań, a więc zaangażowanie wyobraźni w celu odpowiedniego ustawienia się wobec przyszłości.
[...] Cecha szósta, blisko związana z poprzednią, w istocie stanowiąca warunek konieczny
antycypowania i planowania, to zaufanie do porządku społecznego, wiara w prawidłowość,
przewidywalność i kalkulowalność5życia społecznego dzięki istnieniu stałych i egzekwowalnych zasad
obrotu gospodarczego, polityki państwowej, a także reguł moralnych i obyczajowych kształtujących
codzienne działania obywateli. Siódmy rys osobowościowy to poczucie „sprawiedliwości rozdzielczej”,
czyli uznanie nierównego rozdziału dóbr, wartości przywilejów, o ile tylko nie jest to arbitralne,
a regulowane wyraźnymi zasadami, w szczególności zasadą merytokratyczną6 domagającą się
nierównego wynagradzania nierównych zasług. Po ósme, człowiek nowoczesny - w ujęciu Inkelesa
- przywiązuje wielką wagę do edukacji, treningu, samodoskonalenia się. Po dziewiąte wreszcie -
człowiek nowoczesny szanuje godność innych, nawet tych o niższej od niego pozycji społecznej czy
podległych jego władzy. [... ]
Inkeles twierdzi, że pomiędzy wyróżnionymi cechami osobowości istnieją wzajemne związki, co
czyni z nich syndrom właśnie, a nie tylko luźną listę. To nie tylko warunki społeczeństwa nowoczes­
nego kształtują każdą z tych cech osobowościowych z osobna, ale każda z cech, raz już ukształtowana,
wspomaga czy wzmacnia inne [...].

1 urbanizacja - przemiany społeczno-ekonomiczne prowadzące do rozwoju miast.

2 industrializacja - uprzemysłowienie; szybki rozwój przemysłu.
3 prospektywny - robiony lub projektowany z myślą o przyszłości.
4 antycypowanie - przewidywanie.
5 kalkulowalność - możliwość obliczenia.
6 merytokratyczny - charakterystyczny dla merytokracji, czyli systemu, w którym władzę sprawują osoby
wykształcone i kompetentne.

44 O Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o.

 Przykładowy arkusz egzaminacyjny nr 4

Zadanie 2.1. (0-1)

Sformułuj pytanie, na które można odpowiedzieć, cytując pierwsze zdanie tekstu.

Zadanie 2.2. (0-1)

Na podstawie drugiego akapitu wymień cztery czynniki wpływające, zdaniem Alexa Inkelesa,
na osobowość człowieka.

Zadanie 2.3. (0-2)

a) Które z podanych cech charakteryzują styl tekstu Piotra Sztompki? Zaznacz TAK lub NIE.

1 Nagromadzenie terminologii naukowej. TAK NIE

2 Dominacja zdań wielokrotnie złożonych. TAK NIE
3 Dbałość o precyzję i jednoznaczność wypowiedzi. TAK NIE
4 Odwoływanie się do codziennych doświadczeń odbiorcy. TAK NIE
5 Wykorzystywanie kolokwializmów i potocznej frazeologii. TAK NIE

b) Uzupełnij zdanie nazwą właściwego stylu funkcjonalnego.

Tekst został napisany stylem.........................................................

Zadanie 2.4. (0-3)

Zredaguj plan tekstu Piotra Sztompki.

© Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o. 45

Przykładowy arkusz egzaminacyjny nr 4

Zadanie 2.5. (0-2)

Na podstawie całego tekstu połącz podane pojęcia w odpowiednie pary. Uzupełnij tabelę.

A. dogmat 1. cnota A
B. punktualność 2. porządek B
C. cecha 3. tradycja
D. zaufanie 4. osobowość C
5. syndrom D

Zadanie 2.6. (0-1)

Zdaniem Piotra Sztompki „aktywna postawa dotyczy wyzwań ze strony świata natury, co
wyraża się w idei «podboju» czy opanowania przyrody”. Podaj przykład bohatera literackiego,
którego postępowanie potwierdza tę tezę. Uzasadnij swój wybór.

46 © Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o.

Przykładowy arkusz egzaminacyjny nr 4

Zadanie 2.5. (0-2)

Na podstawie całego tekstu połącz podane pojęcia w odpowiednie pary. Uzupełnij tabelę.

A. dogmat 1. cnota A
B. punktualność 2. porządek B
C. cecha 3. tradycja
D. zaufanie 4. osobowość C
5. syndrom D

Zadanie 2.6. (0-1)

Zdaniem Piotra Sztompki „aktywna postawa dotyczy wyzwań ze strony świata natury, co
wyraża się w idei «podboju» czy opanowania przyrody”. Podaj przykład bohatera literackiego,
którego postępowanie potwierdza tę tezę. Uzasadnij swój wybór.

46 © Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o.